ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Κεφάλαιο Α

Αστική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα

Ι Είσοδος και έξοδος εταίρου στην αστική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα helliphellipσελ2

1 Εισαγωγήhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipσελ2

2 Είσοδος νέου εταίρου helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ3

3 Έξοδος εταίρουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip σελ4

Κεφάλαιο Β

Ομόρρυθμη εταιρεία

1Είσοδος νέου εταίρου helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipσελ6

2Έξοδος εταίρου helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipσελ9

3Συνέπειες της εξόδου helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipσελ12

Κεφάλαιο Γ

Ετερόρρυθμη εταιρεία

1Είσοδος Εταίρου helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipσελ14

2Αποχώρηση Εταίρου helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipσελ15

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipσελ15

Κεφάλαιο Δ

Αφανής Εταιρεία

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από αυτήνhelliphellipσελ17

Κεφάλαιο Ε

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρωνhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipσελ17

1

Είσοδος και έξοδος εταίρων στην αστική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα και

στις προσωπικές εμπορικές εταιρείες

Ι Είσοδος και έξοδος εταίρου στην αστική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα

1 Εισαγωγή

Τα άρθρα 741επ ΑΚ αφορούν την αστική εταιρεία η οποία συνίσταται με σύμβαση

δύο ή περισσοτέρων προσώπων και μέσω της οποίας τα πρόσωπα αναλαμβάνουν την

αμοιβαία υποχρέωση να επιδιώκουν κοινές εισφορές και κοινό σκοπό ιδίως

οικονομικό Η εταιρική σύμβαση είναι ουσιαστικά η ιδρυτική πράξη της εταιρείας και

συγχρόνως ο καταστατικός της χάρτης1 διότι καθορίζονται οι υποχρεώσεις και τα

δικαιώματα των εταίρων

Σύμφωνα με τον ως άνω ορισμό τα ουσιώδη στοιχεία της αστικής εταιρείας είναι η

σύμβαση μεταξύ φυσικών ή νομικών προσώπων ακόμη και ανωνύμων εταιρειών 2 η

επιδίωξη κοινού (εταιρικού) σκοπού ο οποίος επιτελεί δύο λειτουργίες τις σχέσεις της

εταιρείας με τους τρίτους και τις σχέσεις των εταίρων μεταξύ τους και η υποχρέωση

εισφοράς δηλαδή η ανάληψη από κάθε εταίρο της υποχρέωσης για την καταβολή

ορισμένης εισφοράς Η τελευταία όπως προβλέπεται στις ΑΚ 741επ έχει ευρύ

περιεχόμενο και περιλαμβάνει κάθε δυνατή παροχή όπως είναι αυτή της προσωπικής

εργασίας

Η αστική εταιρεία των ΑΚ 741επ δύναται να εμφανιστεί στις συναλλαγές είτε ως

απλή συμβατική ένωση προσώπων η οποία δεν διαθέτει νομική προσωπικότητα και

στην οποία οι πράξεις διοίκησης του εταιρικού μορφώματος γίνονται στο όνομα και για

λογαριασμό όλων των εταίρων είτε ως αστική εταιρεία η οποία μπορεί να αποκτήσει

νομική προσωπικότητα με την προϋπόθεση να επιδιώκει οικονομικό σκοπό και να

τηρούνται οι όροι της δημοσιότητας που ο νόμος τάσσει στις ομόρρυθμες εταιρείες (ΑΚ

748)

Στις ΑΚ 771773 και 775 προβλέπεται υπό προϋποθέσεις η δυνατότητα μεταβολής

της σύνθεσης της εταιρείας είτε με τη μεταβίβαση της εταιρικής ιδιότητας είτε με την

είσοδο νέου εταίρου είτε με την έξοδο κάποιου εταίρου για συγκεκριμένους λόγους Οι

1 Νικόλαος Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες εκδ Αντ Ν Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2008 σελ452 Απόστολος Σ Γεωργιάδης Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙΠ Ν Σάκκουλας Αθήνα 2007 σελ 712 ΑΠ 8161987 ΕΕΝ 55352 και περαιτέρω παραπομπές

2

διατάξεις αυτές παρεκκλίνουν από την κρατούσα άποψη3 στο ότι επειδή η αστική

εταιρεία έχει έντονο προσωπικό χαρακτήρα δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε αλλοίωση

των ισορροπιών στη σύνθεσή της με μεταβίβαση της εταιρικής ιδιότητας

2 Είσοδος νέου εταίρου

Η είσοδος νέου εταίρου αποτελεί πρωτότυπο τρόπο αποκτήσεως της εταιρικής

συμμετοχής και επιτυγχάνεται με τη σύναψη σύμβασης μεταξύ του νέου εταίρου και

όλων των υπολοίπων εταίρων με βασική προϋπόθεση τη συναίνεση των παλαιών

εταίρων για αυτήν την ενέργεια Η εν λόγω σύμβαση ονομάζεται σύμβαση

προσλήψεως και δεν συνάπτεται αποκλειστικά από τον διαχειριστή εκτός εάν του έχει

δοθεί ειδική πληρεξουσιότητα απrsquo όλους τους εταίρους4 Η είσοδος του νέου εταίρου

συνεπάγεται μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων και όχι στην ταυτότητα της

εταιρείας γεγονός που απαιτεί την τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης

Ο νέος εταίρος εάν δεν υπάρχει διαφορετική ρύθμιση στη σύμβαση προσλήψεως

αποκτά τα ίδια δικαιώματα που έχουν οι άλλοι εταίροι και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις

και ιδιαιτέρως την υποχρέωση καταβολής εισφοράς το ποσό της οποίας καθορίζεται

στη σύμβαση προσλήψεως Η ευθύνη του νέου εταίρου για τα εταιρικά χρέη

περιορίζεται κατά τη θεωρία σε αυτά που δημιουργήθηκαν μετά την είσοδό του στην

εταιρεία5 Νεότερη όμως νομολογία τάσσεται υπέρ της ευθύνης του εισερχομένου και

για τα παλαιά χρέη της εταιρείας και ειδικότερα στην περίπτωση που υπάρχει σχετική

συμφωνία στη σύμβαση προσλήψεως περί της εν λόγω ευθύνης ο εισερχόμενος

ενέχεται απέναντι στους τρίτους μόνο σύμφωνα με τους όρους των ΑΚ 471 και 479 6

Στη σύμβαση προσλήψεως καθορίζεται επιπροσθέτως και το ποσοστό με το οποίο

θα μετέχει ο νέος εταίρος στην εταιρική περιουσία το οποίο σε περίπτωση αμφιβολίας

είναι ίσο με των υπολοίπων εταίρων Επομένως με την είσοδο του νέου εταίρου οι

μερίδες των άλλων μειώνονται αναλογικά λόγω της απονομής μερίδας και στον

εισερχόμενο Η απόκτηση του μεριδίου πάνω στα αντικείμενα της εταιρικής περιουσίας

δεν επιτυγχάνεται αυτόματα Ο εισερχόμενος έχει αρχικώς μόνο ενοχική αξίωση έναντι

των άλλων εταίρων να του αποδώσουν μερίδιο ανάλογα με τη μερίδα του και εν

συνεχεία την αξίωση αποδόσεως αυτού αφού πραγματοποιηθούν οι μεταβιβαστικές

πράξεις για κάθε αντικείμενο

3Έξοδος εταίρου

3 ΕφΘεσ 152319884 Ρόκας όπ σελ975 Παύλος Χρ Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Εκδόσεις Αντ Ν Σάκκουλα Αθήνα ndash Κομοτηνή 2005 σελ 62 Ρόκας όπ σελ976 Φίλιος όπ σελ62

3

Ο έντονος προσωπικός χαρακτήρας της αστικής εταιρείας μπορεί να μεταβληθεί με

την αποχώρηση κάποιου εταίρου από την εταιρεία Αυτό μπορεί να συμβεί είτε με την

επέλευση ορισμένων γεγονότων που οδηγούν υπό προϋποθέσεις στη συνέχιση της

εταιρείας χωρίς όμως το πρόσωπο στο οποίο συνέτρεξαν τα γεγονότα αυτά είτε με

αποκλεισμό του εταίρου Σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται λόγος για έξοδο εν ευρεία

εννοία του εταίρου από την εταιρεία7

Ειδικότερα

Ι Η εθελούσια αποχώρηση του εταίρου (έξοδος εν στενή εννοία) δεν προβλέπεται

από το νόμο Ο εταίρος που επιθυμεί να αποχωρήσει από την εταιρεία έχει τη

δυνατότητα να προκαλέσει τη λύση της με καταγγελία όχι όμως και να εξέλθει από

αυτήν Παρrsquo όλrsquo αυτά στην εταιρική σύμβαση μπορεί να προβλεφθεί δικαίωμα εξόδου

του εταίρου σε περίπτωση που συντρέχει σπουδαίος λόγος ή όταν επέλθουν ορισμένα

γεγονότα οπότε είναι δυνατή η συνέχιση της εταιρείας μεταξύ των υπολοίπων

εταίρων8 O αποκλεισμός αυτός μπορεί να επιτευχθεί σε τουλάχιστον τριμελή εταιρεία

και μόνο εάν συντρέχουν αθροιστικώς οι προϋποθέσεις της ΑΚ 771

Σύμφωνα με την ΑΚ 771 laquoαν υπάρχει σπουδαίος λόγος για να καταγγελθεί η

εταιρεία ο οποίος αφορά παράβαση των υποχρεώσεων εταίρου το δικαστήριο μπορεί

μετά αίτηση όλων των λοιπών εταίρων να αποκλείσει από την εταιρεία τον υπαίτιο

Αφrsquo ότου επιδοθεί η τελεσίδικη απόφαση η εταιρεία συνεχίζεται μεταξύ των λοιπών

εταίρωνraquo

Κατά την εν λόγω διάταξη σημαντική προϋπόθεση για την αποβολή του εταίρου

είναι κατrsquo αρχάς η ύπαρξη εταιρείας Η σύσταση δηλαδή της εταιρείας πρέπει να

υπάρχει και κατά το χρόνο άσκησης της αγωγής αποκλεισμού αλλά και κατά το χρόνο

συζήτησή της Ο αποκλεισμός βέβαια δεν αποκλείεται στην άκυρη ή ακυρώσιμη

εταιρεία δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με την απόλυτα άκυρη εταιρεία9

Ο σπουδαίος λόγος που αποτελεί επίσης σημαντική προϋπόθεση για τον

αποκλεισμό εταίρου περιορίζεται στην περίπτωση της υπαίτιας παράβασης 10

υποχρεώσεων του εταίρου που πρόκειται να αποκλεισθεί και που μπορεί να στηρίζει

λόγο καταγγελίας για καταγγελία της εταιρείας Όσον αφορά την υπαιτιότητα αν ο

εταίρος που πρόκειται να αποκλεισθεί αποδείξει έλλειψη ευθύνης για την πράξη που

7 Γεωργιάδης όπ σελ 7448 Ρόκας όπ σελ 979 Βασίλης Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ Τόμος Γrsquo Άρθρο 771 σελ 13110 Η παράβαση μπορεί να αφορά υποχρεώσεις που επιτάσσονται από την εταιρική σύμβαση ή από το νόμο

4

συνθέτει την παράβαση των υποχρεώσεών της (ΑΚ336) η εν λόγω διάταξη δεν θα

μπορεί να εφαρμοστεί

Επιπλέον ο αποκλεισμός του εταίρου προϋποθέτει κοινή συναίνεση και συμφωνία

καθώς και αίτηση όλων των λοιπών εταίρων προς το δικαστήριο για τον αποκλεισμό

του υπαιτίου εταίρου Ο εταίρος αποκλείεται οριστικά από την εταιρεία από τη στιγμή

που θα του επιδοθεί η τελεσίδικη δικαστική απόφαση Πρέπει να επισημανθεί ότι ο

κανόνας της ΑΚ 771 είναι ενδοτικού δικαίου και επομένως δύναται να συμφωνηθεί από

όλους τους εταίρους ότι ο αποκλεισμός θα επέρχεται αυτοδίκαια για συγκεκριμένους

λόγους ή αν το επιθυμούν να αποφασίσουν να μην τίθεται σε ισχύ η εν λόγω διάταξη

ΙΙ Ο θάνατος η δικαστική συμπαράσταση και η πτώχευση εταίρου αποτελούν

ορισμένα γεγονότα η επέλευση των οποίων δεν επιτρέπει να μετέχει στην εταιρεία το

πρόσωπο στο οποίο αφορούν επιφέρουν δηλαδή την έξοδο του εταίρου από την

εταιρεία11

Πιο συγκεκριμένα στην περίπτωση θανάτου ενός από τους εταίρους δύναται να

συμφωνηθεί ότι η εταιρεία θα συνεχίσει τη λειτουργία της είτε μεταξύ των λοιπών

εταίρων είτε μεταξύ αυτών και των κληρονόμων εκείνου που πέθανε (ΑΚ 773 εδ βrsquo) Η

εν λόγω συμφωνία συνήθως περιλαμβάνεται στο καταστατικό της εταιρείας δεν

αποκλείεται βέβαια να καταρτισθεί και μετά το θάνατο του εταίρου μεταξύ των λοιπών

εταίρων και των κληρονόμων του αποθανόντος οπότε και αναβιώνει η αρχική

εταιρεία12 Στην πρώτη περίπτωση αυτή δηλαδή κατά την οποία η εταιρεία συνεχίζεται

με τους υπόλοιπους εταίρους οι κληρονόμοι του αποθανόντος εταίρου αποκτούν τα

δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που θα είχε ο αποθανών εάν αποχωρούσε από την

εταιρεία13 Στη δεύτερη περίπτωση εκείνη της συνέχισης της εταιρείας με τους

κληρονόμους εκείνου που πέθανε οι κληρονόμοι υπεισέρχονται με κληρονομική

διαδοχή στις έννομες σχέσεις του κληρονομουμένου και γίνονται έτσι μέλη της

εταιρείας

Ομόρρυθμη εταιρεία

11 Φίλιος όπ σελ 5912 ΕφΘεσ 961993 ΕΕμπΔ ΜΔrsquo593 υποστηρίζεται η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία συνιστάται νέα εταιρεία διαφορετική της παλαιάς η οποία και δεν μπορεί να αναβιώσει αφού δεν υπάρχουν όλοι οι εταίροι που την συνέστησαν13 Οι κληρονόμοι έχουν ουσιαστικά ενοχική αξίωση κατά των λοιπών για την καταβολή της αξίας της μερίδας του αποβιώσαντος

5

Ομόρρυθμη εταιρεία είναι η προσωπική εμπορική εταιρεία με (ελαττωμένη) νομική

προσωπικότητα για τις υποχρεώσεις της οποίας τα μέλη ευθύνονται έναντι τρίτων

άμεσα προσωπικά απεριόριστα και εις ολόκληρον Η ομόρρυθμη εταιρεία προορίζεται

κυρίως για την άσκηση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων Σε αυτό τον εταιρικό τύπο

οι εταίροι συνενώνονται με σχέσεις εμπιστοσύνης έναντι αλλήλων με φερεγγυότητα

στην αγορά που εξασφαλίζεται με την απεριόριστη ευθύνη όλων των εταίρων και με

την εργασία ως μέσο για την επιδίωξη του κοινού σκοπού

Είναι μια μορφή εταιρείας με αρκετά εύθραυστο χαρακτήρα διότι από τα βασικά

χαρακτηριστικά της συνάγεται ότι υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι για τους εταίρους

αφού η απερισκεψία ενός εταίρου κατά τη διοίκηση της εταιρείας δύναται να οδηγήσει

σε απώλεια τόσο των εισφορών όσο και της προσωπικής περιουσίας όλων

1Είσοδος νέου εταίρου

Για την πραγματοποίηση της εισόδου ενός εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία μετά την

ίδρυσή της ο νόμος απαιτεί καταστατική τροποποίηση και διατυπώσεις δημοσιότητας

συνεπεία της μεταβολής που συντελείται στα πρόσωπα των εταίρων Η τροποποίηση

αυτή επέρχεται με τη σύναψη της σύμβασης εισόδου της ομόρρυθμης εταιρείας με τον

νέο εταίρο της επονομαζόμενης ldquoσύμβασης εισδοχής ή προσλήψεωςrdquo

Η συγκεκριμένη μορφή της ρηθείσας πράξης εξαρτάται από την ύπαρξη ή μη

πρόβλεψης στο καταστατικό της εισόδου νέων εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που η

είσοδος προβλέπεται ρητά απαιτείται σύμβαση μεταξύ του διαχειριστή της εταιρείας

και του εισερχομένου εταίρου14 Εάν αντιθέτως δεν υφίσταται τέτοια πρόβλεψη

καθίσταται απαραίτητη η σύμπραξη όλων των εταίρων μέσω της σύναψης σύμβασης

εισόδου με τον νέο εταίρο Η τήρηση των προαναφερθεισών νομίμων διατυπώσεων

δημοσιότητας δεν έχει κατ αρχήν συστατικό αλλά απλώς δηλωτικό χαρακτήρα Τούτο

σημαίνει ότι οι συνέπειες της εισόδου του νέου εταίρου εκδηλώνονται ήδη πριν από τη

σχετική τροποποίηση του καταστατικού με αντικείμενο την εν λόγω μεταβολή στα

πρόσωπα των εταίρων Η εξασφάλιση της προστασίας των καλόπιστων τρίτων

συναλλασσομένων με την εταιρεία επιβάλλει την επέλευση της εισόδου του εταίρου

από τον χρόνο κατάρτισης της σύμβασης προσλήψεως αναδρομικά κι όχι από τη

μεταγενέστερη δημοσίευση της καταστατικής τροποποίησης

14 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιρειών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 389 παρ48 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

6

Κατ εξαίρεση ο νόμος προσδίδει συστατική ενέργεια στη δημοσίευση σε

περίπτωση που εισέρχεται ετερόρρυθμος εταίρος γεγονός που προκαλεί μετατροπή

της ομόρρυθμης εταιρείας σε ετερόρρυθμη Μέχρι δηλαδή τη δημοσίευση της εισόδου

ετερορρύθμου εταίρου η εταιρεία παραμένει ομόρρυθμη και ο ίδιος ndash εάν έχει

ενδεχομένως μετάσχει εν τω μεταξύ στις εταιρικές υποθέσεις ndash παραμένει ομόρρυθμος

εταίρος15 Η είσοδος όμως σε ομόρρυθμη εταιρεία εταίρου ο οποίος ευθύνεται

περιορισμένα τρέπει τη φύση της εταιρείας εν συνόλω σε ετερόρρυθμη από τη στιγμή

της δημοσίευσης εφrsquo όσον δε νοείται αδημοσίευτη ετερόρρυθμη εταιρεία

Η προεκταθείσα λεγομένη ldquoαπλήrdquo είσοδος εταίρου εκείνη δηλαδή που δεν

επέρχεται ως συνέπεια μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής επιφέρει την

ποσοστιαία μείωση της εταιρικής συμμετοχής των υπολοίπων εταίρων και αποτελεί

πρωτότυπο τρόπο κτήσεως της εμπορικής ιδιότητας Ο νέος εταίρος υπεισέρχεται στην

έννομη θέση του εταίρου της συγκεκριμένης εταιρείας σύμφωνα με τον νόμο και το

καταστατικό Κρίσιμη εν προκειμένω είναι η ρύθμιση που προβλέπει η καταρτισθείσα

σύμβαση προσλήψεως όσον αφορά την εισφορά τη διαχείριση και εκπροσώπηση τα

περιουσιακά δικαιώματα καθώς και τη συμμετοχή του εταίρου στα κέρδη και τις ζημίες

της εταιρείας σε περίπτωση βεβαίως που οι εταίροι δε συμμετέχουν κατ ίσα μέρη 16

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου εταίρου ομόρρυθμης εταιρείας για τα

ήδη πριν την είσοδό του γεγενημένα χρέη της εταιρείας χρήζει περαιτέρω ανάλυσης

Άλλωστε μετά την είσοδό του ο νέος εταίρος για τις υποχρεώσεις που γεννώνται

ευθύνεται βεβαίως στην έκταση που ευθύνονται και οι παλαιοί εταίροι όπως είναι

σαφές Όμως σύμφωνα με την πρόσφατη νομολογία17 και σε αντίθεση με τις

παλαιότερες αποφάσεις18 γίνεται δεκτό ότι ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του

εταιρικά χρέη στην περίπτωση που η είσοδός του δεν επήλθε με μεταβίβαση της

εταιρικής συμμετοχής και εφrsquo όσον δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση στο καταστατικό Η

ορθότερη θέση δηλαδή ο περιορισμός της ευθύνης του νέου εταίρου στα

μεταγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη με την επισήμανση ότι η εισφορά του

παραμένει πάντως υπέγγυα και για τα προγενέστερα χρέη19 την οποία ακολουθούσε η

15 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ14516 Σε διαφορετική περίπτωση η σύμβαση προσλήψεως θα πρέπει να θεωρείται μη καταρτισθείσα κατrsquo άρθρο 195ΑΚ (Γεωργακόπουλος Ι σ329)17 ΑΠ 44872 ΕΕμπΔ 1972 σελ502 ΑΠ 58868 ΕΕμπΔ 1969 σε218 με παρατ Κ Ρόκα οι οποίες επίσης δέχονται περιορισμό της ευθύνης του εισερχομένου στα μετά την είσοδό του χρέη της εταιρείας εφόσον έχει δημοσιευθεί σχετική καταστατική ρήτρα18 Η παλαιότερη νομολογία δεχόταν ότι ο εισερχόμενος ευθύνεται μόνο για τα εταιρικά χρέη που δημιουργήθηκαν μετά την είσοδό του στην ομόρρυθμη εταιρεία

7

παλαιότερη νομολογία βρίσκει σημαντική υποστήριξη σήμερα στη θεωρία 20 ενώ η

κρατούσα άποψη εμφανίζεται να προκρίνει την εξομοίωση των μορφών εισόδου

εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία (δηλαδή είτε πρωτότυπα είτε λόγω μεταβίβασης της

εταιρικής συμμετοχής) και να συντάσσεται με την παλαιότερη νομολογία πλην όμως να

μη δέχεται τη δυνατότητα διαφορετικής ρύθμισης μέσω αντίστοιχης καταστατικής

ρήτρας21

Άλλη βεβαίως είναι η περίπτωση κατά την οποία ο νέος ομόρρυθμος εταίρος

εισέρχεται μέσω μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής εξ ου και ο διαφοροποιημένος

βαθμός της ευθύνης του Η ανάγκη για αυξημένη εξασφάλιση των εταιρικών πιστωτών

απόρροια της εμπιστοσύνης που επέδειξαν αυτοί ώστε να συναλλαχθούν με το νομικό

πρόσωπο της εταιρείας επιβάλλει την άμεση εμπλοκή του νέου εταίρου στις

υποχρεώσεις της εταιρείας ακόμη και πριν την είσοδό του σrsquo αυτή Το ενδεχόμενο να

μεταβιβάζει κάθε ομόρρυθμος εταίρος την εταιρική του συμμετοχή και να αποχωρεί

έτσι από το νομικό πρόσωπο χωρίς να ευθύνεται αντιστοίχως για τα χρέη ο

νεοεισελθών στη θέση εκείνου εταίρος θα εξέθετε τους δανειστές της εταιρείας σε

κίνδυνο Υφίσταται σε κάθε περίπτωση η ευθύνη του αποχωρούντος εταίρου για πέντε

χρόνια από την έξοδό του κατά το άρθρο 54 ΕμπΝ αλλά κρίνεται απαραίτητη η

συνευθύνη του νέου μετά από μεταβίβαση της συμμετοχής εταίρου

Η σύμβαση της εισόδου του νέου εταίρου στην ομόρρυθμη εταιρεία η laquoσύμβαση

προσλήψεωςraquo προϋποθέτει την τροποποίηση του καταστατικού ως φέρουσα ουσιώδη

μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων22 Η δημοσίευση της καταστατικής

τροποποίησης που είναι εν προκειμένω απαραίτητη αναπτύσσει δηλωτική σημασία

Δεν ανήκει δηλαδή στα στοιχεία του καταστατικού των προσωπικών εταιρειών τα

οποία απαιτούν δημοσίευση και έχουν συστατική ενέργεια Ο νέος εταίρος εισέρχεται

στην ομόρρυθμη εταιρεία προ της τροποποίησης του καταστατικού της και οι τρίτοι

συναλλασσόμενοι με το νομικό πρόσωπο δικαιούνται να επικαλεσθούν υπέρ τους τη

συνευθύνη καθώς επίσης και την ενδεχόμενη παρασχεθείσα εκπροσωπευτική του

εξουσία του νέου εταίρου αναδρομικά από το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης

προσλήψεως ακόμη κι αν δεν έχουν μεσολαβήσει οι διατυπώσεις δημοσιότητας19ΕφΘεσ 4068 ΕΕμπΔ 1969 σελ41επ ΕφΘεσ 50568 ΕΕμπΔ 1970 σελ67 επ παλαιότερη νομολογία κατά την οποία η εισφορά του εισερχομένου είναι υπέγγυα και για τα προγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη20 Σύμφωνος με την παλαιότερη θέση της νομολογίας είναι ο ΝΡόκας (σελ75) όπως επίσης και ο Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 391 παρ5121 Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978σελ60 επ Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι) σελ126 δέχεται δυνατότητα περιορισμού της ευθύνης του νέου εταίρου με τη δημοσίευση αντίστοιχης καταστατικής ρήτρας 22 Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης Αρμ 1985 σελ111

8

Διαφορετική είναι βεβαίως η περίπτωση κατά την οποία ο νέος εταίρος εισέρχεται

ως ετερόρρυθμος Η δημοσίευση της εισόδου του επέχει κατrsquo εξαίρεση συστατικό

χαρακτήρα αφού συνεπάγεται την άμεση μετατροπή της ομόρρυθμης σε ετερόρρυθμη

εταιρεία Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης όμως η νομική της φύση παραμένει ως

έχει ενώ εάν ο νέος εταίρος συμμετάσχει στις εταιρικές υποθέσεις ευθύνεται ως

ομόρρυθμος23 Ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει σε κάθε περίπτωση περιορισμένη

ευθύνη και ενδεχόμενη είσοδος τέτοιου εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία αποκτά

συστατική ενέργεια ως αναγκαία προϋπόθεση για τη μετατροπή ολόκληρου του

νομικού προσώπου σε ετερόρρυθμη εταιρεία Άλλωστε αδημοσίευτη ετερόρρυθμη

εταιρεία δεν νοείται

2 Έξοδος εταίρου

Η αποχώρηση του ομορρύθμου εταίρου εκδηλώνεται γενικά με δύο τρόπους με

την εκούσια έξοδο ή με τον αποκλεισμό του

Ι Εκούσια έξοδος

Στα άρθρα 766 ndash 767 ΑΚ προβλέπεται ρητά μόνο η δυνατότητα του ομορρύθμου

εταίρου να καταγγείλει την εταιρεία προκαλώντας έτσι τη λύση της Όμως με

καταστατική πρόβλεψη είναι δυνατόν να παρασχεθεί και δικαίωμα εξόδου από την

εταιρεία χωρίς καταγγελία και συνακόλουθα λύση ndash εκκαθάριση Ενδεχομένως

μάλιστα το εν λόγω δικαίωμα καταγγελίας της εταιρικής συμμετοχής να δύναται να

ασκηθεί υπό ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις (πχ ύπαρξη σπουδαίου λόγου) Σε

κάθε περίπτωση ασκείται μονομερή ακόμη και άτυπη δήλωση απευθυντέα στους

λοιπούς εταίρους Μάλιστα τη στιγμή που η δήλωση αυτή περιέλθει στον τελευταίο εκ

των συνεταίρων αναπτύσσει πλήρως αποτελέσματα24 δεν απαιτούνται δηλαδή

διατυπώσεις δημοσιότητας για να συντελεσθεί (δηλωτική ενέργεια)

Η εκούσια έξοδος του ομορρύθμου εταίρου όμως πρέπει να δημοσιευθεί για να

αποκτήσει ισχύ απέναντι στους καλόπιστους τρίτους συναλλασσομένους με την

εταιρεία25 Τούτο διότι μέσω της τροποποίησης της εταιρικής σύνθεσης επιφέρει την

ουσιώδη μεταβολή του καταστατικού Οι εταιρικοί πιστωτές εντούτοις δικαιούνται να

επικαλεσθούν υπέρ τους την τυχόν αδημοσίευτη έξοδο ομορρύθμου εταίρου Στην

περίπτωση αυτή η δημοσίευση της εξόδου εκδηλώνει κατrsquo εξαίρεση συστατική

ενέργεια

23 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 392 παρ53 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές24 ΕφΑθ 301075 ΕΕμπΔ 1976 σελ4925 ΕφΑθ 410470ΕΕμπΔ 1971 σελ352 επ

9

II Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο

και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν

να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές26

Το άρθρο 771 ΑΚ που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18

ΕμπΝ) προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις

τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους όταν υπάρχει σπουδαίος

λόγος που δικαιολογεί τη λύση27 Κατrsquo εξαίρεση επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης

εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να

επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου προκειμένου να επέλθουν τα

αποτελέσματα Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού δεν αρκεί και δεν

αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις Ο Άρειος Πάγος μάλιστα

αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου

γενικά καθώς και ad hoc28 Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική

σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της

ομόρρυθμης εταιρείας κατά το άρθρο 27 παρ 1 ΚΠολΔ Οι ενάγοντες υπόλοιποι

συνεταίροι ndash κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο δε νομιμοποιείται

ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής ndash είναι αναγκαίοι ομόδικοι εφόσον μόνο

από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν Μάλιστα σε περίπτωση που κάποιος εταίρος

αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης

εναντίον του ή έτι περαιτέρω να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την

εταιρεία Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης στο ενδεχόμενο ύπαρξης

περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση) γίνεται δεκτή η

αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην

περίπτωση laquode factoraquo ή laquoεν τοις πράγμασιraquo ομόρρυθμης εταιρείας όταν δηλαδή είτε η

ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή

26 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ6 υποσ16 και σελ 4627 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 394 παρ58 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης Περάκης) Αθήνα 1994άρθρο 33 αριθμ 42 και 6328 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68

10

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

Είσοδος και έξοδος εταίρων στην αστική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα και

στις προσωπικές εμπορικές εταιρείες

Ι Είσοδος και έξοδος εταίρου στην αστική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα

1 Εισαγωγή

Τα άρθρα 741επ ΑΚ αφορούν την αστική εταιρεία η οποία συνίσταται με σύμβαση

δύο ή περισσοτέρων προσώπων και μέσω της οποίας τα πρόσωπα αναλαμβάνουν την

αμοιβαία υποχρέωση να επιδιώκουν κοινές εισφορές και κοινό σκοπό ιδίως

οικονομικό Η εταιρική σύμβαση είναι ουσιαστικά η ιδρυτική πράξη της εταιρείας και

συγχρόνως ο καταστατικός της χάρτης1 διότι καθορίζονται οι υποχρεώσεις και τα

δικαιώματα των εταίρων

Σύμφωνα με τον ως άνω ορισμό τα ουσιώδη στοιχεία της αστικής εταιρείας είναι η

σύμβαση μεταξύ φυσικών ή νομικών προσώπων ακόμη και ανωνύμων εταιρειών 2 η

επιδίωξη κοινού (εταιρικού) σκοπού ο οποίος επιτελεί δύο λειτουργίες τις σχέσεις της

εταιρείας με τους τρίτους και τις σχέσεις των εταίρων μεταξύ τους και η υποχρέωση

εισφοράς δηλαδή η ανάληψη από κάθε εταίρο της υποχρέωσης για την καταβολή

ορισμένης εισφοράς Η τελευταία όπως προβλέπεται στις ΑΚ 741επ έχει ευρύ

περιεχόμενο και περιλαμβάνει κάθε δυνατή παροχή όπως είναι αυτή της προσωπικής

εργασίας

Η αστική εταιρεία των ΑΚ 741επ δύναται να εμφανιστεί στις συναλλαγές είτε ως

απλή συμβατική ένωση προσώπων η οποία δεν διαθέτει νομική προσωπικότητα και

στην οποία οι πράξεις διοίκησης του εταιρικού μορφώματος γίνονται στο όνομα και για

λογαριασμό όλων των εταίρων είτε ως αστική εταιρεία η οποία μπορεί να αποκτήσει

νομική προσωπικότητα με την προϋπόθεση να επιδιώκει οικονομικό σκοπό και να

τηρούνται οι όροι της δημοσιότητας που ο νόμος τάσσει στις ομόρρυθμες εταιρείες (ΑΚ

748)

Στις ΑΚ 771773 και 775 προβλέπεται υπό προϋποθέσεις η δυνατότητα μεταβολής

της σύνθεσης της εταιρείας είτε με τη μεταβίβαση της εταιρικής ιδιότητας είτε με την

είσοδο νέου εταίρου είτε με την έξοδο κάποιου εταίρου για συγκεκριμένους λόγους Οι

1 Νικόλαος Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες εκδ Αντ Ν Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2008 σελ452 Απόστολος Σ Γεωργιάδης Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙΠ Ν Σάκκουλας Αθήνα 2007 σελ 712 ΑΠ 8161987 ΕΕΝ 55352 και περαιτέρω παραπομπές

2

διατάξεις αυτές παρεκκλίνουν από την κρατούσα άποψη3 στο ότι επειδή η αστική

εταιρεία έχει έντονο προσωπικό χαρακτήρα δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε αλλοίωση

των ισορροπιών στη σύνθεσή της με μεταβίβαση της εταιρικής ιδιότητας

2 Είσοδος νέου εταίρου

Η είσοδος νέου εταίρου αποτελεί πρωτότυπο τρόπο αποκτήσεως της εταιρικής

συμμετοχής και επιτυγχάνεται με τη σύναψη σύμβασης μεταξύ του νέου εταίρου και

όλων των υπολοίπων εταίρων με βασική προϋπόθεση τη συναίνεση των παλαιών

εταίρων για αυτήν την ενέργεια Η εν λόγω σύμβαση ονομάζεται σύμβαση

προσλήψεως και δεν συνάπτεται αποκλειστικά από τον διαχειριστή εκτός εάν του έχει

δοθεί ειδική πληρεξουσιότητα απrsquo όλους τους εταίρους4 Η είσοδος του νέου εταίρου

συνεπάγεται μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων και όχι στην ταυτότητα της

εταιρείας γεγονός που απαιτεί την τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης

Ο νέος εταίρος εάν δεν υπάρχει διαφορετική ρύθμιση στη σύμβαση προσλήψεως

αποκτά τα ίδια δικαιώματα που έχουν οι άλλοι εταίροι και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις

και ιδιαιτέρως την υποχρέωση καταβολής εισφοράς το ποσό της οποίας καθορίζεται

στη σύμβαση προσλήψεως Η ευθύνη του νέου εταίρου για τα εταιρικά χρέη

περιορίζεται κατά τη θεωρία σε αυτά που δημιουργήθηκαν μετά την είσοδό του στην

εταιρεία5 Νεότερη όμως νομολογία τάσσεται υπέρ της ευθύνης του εισερχομένου και

για τα παλαιά χρέη της εταιρείας και ειδικότερα στην περίπτωση που υπάρχει σχετική

συμφωνία στη σύμβαση προσλήψεως περί της εν λόγω ευθύνης ο εισερχόμενος

ενέχεται απέναντι στους τρίτους μόνο σύμφωνα με τους όρους των ΑΚ 471 και 479 6

Στη σύμβαση προσλήψεως καθορίζεται επιπροσθέτως και το ποσοστό με το οποίο

θα μετέχει ο νέος εταίρος στην εταιρική περιουσία το οποίο σε περίπτωση αμφιβολίας

είναι ίσο με των υπολοίπων εταίρων Επομένως με την είσοδο του νέου εταίρου οι

μερίδες των άλλων μειώνονται αναλογικά λόγω της απονομής μερίδας και στον

εισερχόμενο Η απόκτηση του μεριδίου πάνω στα αντικείμενα της εταιρικής περιουσίας

δεν επιτυγχάνεται αυτόματα Ο εισερχόμενος έχει αρχικώς μόνο ενοχική αξίωση έναντι

των άλλων εταίρων να του αποδώσουν μερίδιο ανάλογα με τη μερίδα του και εν

συνεχεία την αξίωση αποδόσεως αυτού αφού πραγματοποιηθούν οι μεταβιβαστικές

πράξεις για κάθε αντικείμενο

3Έξοδος εταίρου

3 ΕφΘεσ 152319884 Ρόκας όπ σελ975 Παύλος Χρ Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Εκδόσεις Αντ Ν Σάκκουλα Αθήνα ndash Κομοτηνή 2005 σελ 62 Ρόκας όπ σελ976 Φίλιος όπ σελ62

3

Ο έντονος προσωπικός χαρακτήρας της αστικής εταιρείας μπορεί να μεταβληθεί με

την αποχώρηση κάποιου εταίρου από την εταιρεία Αυτό μπορεί να συμβεί είτε με την

επέλευση ορισμένων γεγονότων που οδηγούν υπό προϋποθέσεις στη συνέχιση της

εταιρείας χωρίς όμως το πρόσωπο στο οποίο συνέτρεξαν τα γεγονότα αυτά είτε με

αποκλεισμό του εταίρου Σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται λόγος για έξοδο εν ευρεία

εννοία του εταίρου από την εταιρεία7

Ειδικότερα

Ι Η εθελούσια αποχώρηση του εταίρου (έξοδος εν στενή εννοία) δεν προβλέπεται

από το νόμο Ο εταίρος που επιθυμεί να αποχωρήσει από την εταιρεία έχει τη

δυνατότητα να προκαλέσει τη λύση της με καταγγελία όχι όμως και να εξέλθει από

αυτήν Παρrsquo όλrsquo αυτά στην εταιρική σύμβαση μπορεί να προβλεφθεί δικαίωμα εξόδου

του εταίρου σε περίπτωση που συντρέχει σπουδαίος λόγος ή όταν επέλθουν ορισμένα

γεγονότα οπότε είναι δυνατή η συνέχιση της εταιρείας μεταξύ των υπολοίπων

εταίρων8 O αποκλεισμός αυτός μπορεί να επιτευχθεί σε τουλάχιστον τριμελή εταιρεία

και μόνο εάν συντρέχουν αθροιστικώς οι προϋποθέσεις της ΑΚ 771

Σύμφωνα με την ΑΚ 771 laquoαν υπάρχει σπουδαίος λόγος για να καταγγελθεί η

εταιρεία ο οποίος αφορά παράβαση των υποχρεώσεων εταίρου το δικαστήριο μπορεί

μετά αίτηση όλων των λοιπών εταίρων να αποκλείσει από την εταιρεία τον υπαίτιο

Αφrsquo ότου επιδοθεί η τελεσίδικη απόφαση η εταιρεία συνεχίζεται μεταξύ των λοιπών

εταίρωνraquo

Κατά την εν λόγω διάταξη σημαντική προϋπόθεση για την αποβολή του εταίρου

είναι κατrsquo αρχάς η ύπαρξη εταιρείας Η σύσταση δηλαδή της εταιρείας πρέπει να

υπάρχει και κατά το χρόνο άσκησης της αγωγής αποκλεισμού αλλά και κατά το χρόνο

συζήτησή της Ο αποκλεισμός βέβαια δεν αποκλείεται στην άκυρη ή ακυρώσιμη

εταιρεία δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με την απόλυτα άκυρη εταιρεία9

Ο σπουδαίος λόγος που αποτελεί επίσης σημαντική προϋπόθεση για τον

αποκλεισμό εταίρου περιορίζεται στην περίπτωση της υπαίτιας παράβασης 10

υποχρεώσεων του εταίρου που πρόκειται να αποκλεισθεί και που μπορεί να στηρίζει

λόγο καταγγελίας για καταγγελία της εταιρείας Όσον αφορά την υπαιτιότητα αν ο

εταίρος που πρόκειται να αποκλεισθεί αποδείξει έλλειψη ευθύνης για την πράξη που

7 Γεωργιάδης όπ σελ 7448 Ρόκας όπ σελ 979 Βασίλης Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ Τόμος Γrsquo Άρθρο 771 σελ 13110 Η παράβαση μπορεί να αφορά υποχρεώσεις που επιτάσσονται από την εταιρική σύμβαση ή από το νόμο

4

συνθέτει την παράβαση των υποχρεώσεών της (ΑΚ336) η εν λόγω διάταξη δεν θα

μπορεί να εφαρμοστεί

Επιπλέον ο αποκλεισμός του εταίρου προϋποθέτει κοινή συναίνεση και συμφωνία

καθώς και αίτηση όλων των λοιπών εταίρων προς το δικαστήριο για τον αποκλεισμό

του υπαιτίου εταίρου Ο εταίρος αποκλείεται οριστικά από την εταιρεία από τη στιγμή

που θα του επιδοθεί η τελεσίδικη δικαστική απόφαση Πρέπει να επισημανθεί ότι ο

κανόνας της ΑΚ 771 είναι ενδοτικού δικαίου και επομένως δύναται να συμφωνηθεί από

όλους τους εταίρους ότι ο αποκλεισμός θα επέρχεται αυτοδίκαια για συγκεκριμένους

λόγους ή αν το επιθυμούν να αποφασίσουν να μην τίθεται σε ισχύ η εν λόγω διάταξη

ΙΙ Ο θάνατος η δικαστική συμπαράσταση και η πτώχευση εταίρου αποτελούν

ορισμένα γεγονότα η επέλευση των οποίων δεν επιτρέπει να μετέχει στην εταιρεία το

πρόσωπο στο οποίο αφορούν επιφέρουν δηλαδή την έξοδο του εταίρου από την

εταιρεία11

Πιο συγκεκριμένα στην περίπτωση θανάτου ενός από τους εταίρους δύναται να

συμφωνηθεί ότι η εταιρεία θα συνεχίσει τη λειτουργία της είτε μεταξύ των λοιπών

εταίρων είτε μεταξύ αυτών και των κληρονόμων εκείνου που πέθανε (ΑΚ 773 εδ βrsquo) Η

εν λόγω συμφωνία συνήθως περιλαμβάνεται στο καταστατικό της εταιρείας δεν

αποκλείεται βέβαια να καταρτισθεί και μετά το θάνατο του εταίρου μεταξύ των λοιπών

εταίρων και των κληρονόμων του αποθανόντος οπότε και αναβιώνει η αρχική

εταιρεία12 Στην πρώτη περίπτωση αυτή δηλαδή κατά την οποία η εταιρεία συνεχίζεται

με τους υπόλοιπους εταίρους οι κληρονόμοι του αποθανόντος εταίρου αποκτούν τα

δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που θα είχε ο αποθανών εάν αποχωρούσε από την

εταιρεία13 Στη δεύτερη περίπτωση εκείνη της συνέχισης της εταιρείας με τους

κληρονόμους εκείνου που πέθανε οι κληρονόμοι υπεισέρχονται με κληρονομική

διαδοχή στις έννομες σχέσεις του κληρονομουμένου και γίνονται έτσι μέλη της

εταιρείας

Ομόρρυθμη εταιρεία

11 Φίλιος όπ σελ 5912 ΕφΘεσ 961993 ΕΕμπΔ ΜΔrsquo593 υποστηρίζεται η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία συνιστάται νέα εταιρεία διαφορετική της παλαιάς η οποία και δεν μπορεί να αναβιώσει αφού δεν υπάρχουν όλοι οι εταίροι που την συνέστησαν13 Οι κληρονόμοι έχουν ουσιαστικά ενοχική αξίωση κατά των λοιπών για την καταβολή της αξίας της μερίδας του αποβιώσαντος

5

Ομόρρυθμη εταιρεία είναι η προσωπική εμπορική εταιρεία με (ελαττωμένη) νομική

προσωπικότητα για τις υποχρεώσεις της οποίας τα μέλη ευθύνονται έναντι τρίτων

άμεσα προσωπικά απεριόριστα και εις ολόκληρον Η ομόρρυθμη εταιρεία προορίζεται

κυρίως για την άσκηση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων Σε αυτό τον εταιρικό τύπο

οι εταίροι συνενώνονται με σχέσεις εμπιστοσύνης έναντι αλλήλων με φερεγγυότητα

στην αγορά που εξασφαλίζεται με την απεριόριστη ευθύνη όλων των εταίρων και με

την εργασία ως μέσο για την επιδίωξη του κοινού σκοπού

Είναι μια μορφή εταιρείας με αρκετά εύθραυστο χαρακτήρα διότι από τα βασικά

χαρακτηριστικά της συνάγεται ότι υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι για τους εταίρους

αφού η απερισκεψία ενός εταίρου κατά τη διοίκηση της εταιρείας δύναται να οδηγήσει

σε απώλεια τόσο των εισφορών όσο και της προσωπικής περιουσίας όλων

1Είσοδος νέου εταίρου

Για την πραγματοποίηση της εισόδου ενός εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία μετά την

ίδρυσή της ο νόμος απαιτεί καταστατική τροποποίηση και διατυπώσεις δημοσιότητας

συνεπεία της μεταβολής που συντελείται στα πρόσωπα των εταίρων Η τροποποίηση

αυτή επέρχεται με τη σύναψη της σύμβασης εισόδου της ομόρρυθμης εταιρείας με τον

νέο εταίρο της επονομαζόμενης ldquoσύμβασης εισδοχής ή προσλήψεωςrdquo

Η συγκεκριμένη μορφή της ρηθείσας πράξης εξαρτάται από την ύπαρξη ή μη

πρόβλεψης στο καταστατικό της εισόδου νέων εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που η

είσοδος προβλέπεται ρητά απαιτείται σύμβαση μεταξύ του διαχειριστή της εταιρείας

και του εισερχομένου εταίρου14 Εάν αντιθέτως δεν υφίσταται τέτοια πρόβλεψη

καθίσταται απαραίτητη η σύμπραξη όλων των εταίρων μέσω της σύναψης σύμβασης

εισόδου με τον νέο εταίρο Η τήρηση των προαναφερθεισών νομίμων διατυπώσεων

δημοσιότητας δεν έχει κατ αρχήν συστατικό αλλά απλώς δηλωτικό χαρακτήρα Τούτο

σημαίνει ότι οι συνέπειες της εισόδου του νέου εταίρου εκδηλώνονται ήδη πριν από τη

σχετική τροποποίηση του καταστατικού με αντικείμενο την εν λόγω μεταβολή στα

πρόσωπα των εταίρων Η εξασφάλιση της προστασίας των καλόπιστων τρίτων

συναλλασσομένων με την εταιρεία επιβάλλει την επέλευση της εισόδου του εταίρου

από τον χρόνο κατάρτισης της σύμβασης προσλήψεως αναδρομικά κι όχι από τη

μεταγενέστερη δημοσίευση της καταστατικής τροποποίησης

14 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιρειών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 389 παρ48 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

6

Κατ εξαίρεση ο νόμος προσδίδει συστατική ενέργεια στη δημοσίευση σε

περίπτωση που εισέρχεται ετερόρρυθμος εταίρος γεγονός που προκαλεί μετατροπή

της ομόρρυθμης εταιρείας σε ετερόρρυθμη Μέχρι δηλαδή τη δημοσίευση της εισόδου

ετερορρύθμου εταίρου η εταιρεία παραμένει ομόρρυθμη και ο ίδιος ndash εάν έχει

ενδεχομένως μετάσχει εν τω μεταξύ στις εταιρικές υποθέσεις ndash παραμένει ομόρρυθμος

εταίρος15 Η είσοδος όμως σε ομόρρυθμη εταιρεία εταίρου ο οποίος ευθύνεται

περιορισμένα τρέπει τη φύση της εταιρείας εν συνόλω σε ετερόρρυθμη από τη στιγμή

της δημοσίευσης εφrsquo όσον δε νοείται αδημοσίευτη ετερόρρυθμη εταιρεία

Η προεκταθείσα λεγομένη ldquoαπλήrdquo είσοδος εταίρου εκείνη δηλαδή που δεν

επέρχεται ως συνέπεια μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής επιφέρει την

ποσοστιαία μείωση της εταιρικής συμμετοχής των υπολοίπων εταίρων και αποτελεί

πρωτότυπο τρόπο κτήσεως της εμπορικής ιδιότητας Ο νέος εταίρος υπεισέρχεται στην

έννομη θέση του εταίρου της συγκεκριμένης εταιρείας σύμφωνα με τον νόμο και το

καταστατικό Κρίσιμη εν προκειμένω είναι η ρύθμιση που προβλέπει η καταρτισθείσα

σύμβαση προσλήψεως όσον αφορά την εισφορά τη διαχείριση και εκπροσώπηση τα

περιουσιακά δικαιώματα καθώς και τη συμμετοχή του εταίρου στα κέρδη και τις ζημίες

της εταιρείας σε περίπτωση βεβαίως που οι εταίροι δε συμμετέχουν κατ ίσα μέρη 16

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου εταίρου ομόρρυθμης εταιρείας για τα

ήδη πριν την είσοδό του γεγενημένα χρέη της εταιρείας χρήζει περαιτέρω ανάλυσης

Άλλωστε μετά την είσοδό του ο νέος εταίρος για τις υποχρεώσεις που γεννώνται

ευθύνεται βεβαίως στην έκταση που ευθύνονται και οι παλαιοί εταίροι όπως είναι

σαφές Όμως σύμφωνα με την πρόσφατη νομολογία17 και σε αντίθεση με τις

παλαιότερες αποφάσεις18 γίνεται δεκτό ότι ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του

εταιρικά χρέη στην περίπτωση που η είσοδός του δεν επήλθε με μεταβίβαση της

εταιρικής συμμετοχής και εφrsquo όσον δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση στο καταστατικό Η

ορθότερη θέση δηλαδή ο περιορισμός της ευθύνης του νέου εταίρου στα

μεταγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη με την επισήμανση ότι η εισφορά του

παραμένει πάντως υπέγγυα και για τα προγενέστερα χρέη19 την οποία ακολουθούσε η

15 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ14516 Σε διαφορετική περίπτωση η σύμβαση προσλήψεως θα πρέπει να θεωρείται μη καταρτισθείσα κατrsquo άρθρο 195ΑΚ (Γεωργακόπουλος Ι σ329)17 ΑΠ 44872 ΕΕμπΔ 1972 σελ502 ΑΠ 58868 ΕΕμπΔ 1969 σε218 με παρατ Κ Ρόκα οι οποίες επίσης δέχονται περιορισμό της ευθύνης του εισερχομένου στα μετά την είσοδό του χρέη της εταιρείας εφόσον έχει δημοσιευθεί σχετική καταστατική ρήτρα18 Η παλαιότερη νομολογία δεχόταν ότι ο εισερχόμενος ευθύνεται μόνο για τα εταιρικά χρέη που δημιουργήθηκαν μετά την είσοδό του στην ομόρρυθμη εταιρεία

7

παλαιότερη νομολογία βρίσκει σημαντική υποστήριξη σήμερα στη θεωρία 20 ενώ η

κρατούσα άποψη εμφανίζεται να προκρίνει την εξομοίωση των μορφών εισόδου

εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία (δηλαδή είτε πρωτότυπα είτε λόγω μεταβίβασης της

εταιρικής συμμετοχής) και να συντάσσεται με την παλαιότερη νομολογία πλην όμως να

μη δέχεται τη δυνατότητα διαφορετικής ρύθμισης μέσω αντίστοιχης καταστατικής

ρήτρας21

Άλλη βεβαίως είναι η περίπτωση κατά την οποία ο νέος ομόρρυθμος εταίρος

εισέρχεται μέσω μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής εξ ου και ο διαφοροποιημένος

βαθμός της ευθύνης του Η ανάγκη για αυξημένη εξασφάλιση των εταιρικών πιστωτών

απόρροια της εμπιστοσύνης που επέδειξαν αυτοί ώστε να συναλλαχθούν με το νομικό

πρόσωπο της εταιρείας επιβάλλει την άμεση εμπλοκή του νέου εταίρου στις

υποχρεώσεις της εταιρείας ακόμη και πριν την είσοδό του σrsquo αυτή Το ενδεχόμενο να

μεταβιβάζει κάθε ομόρρυθμος εταίρος την εταιρική του συμμετοχή και να αποχωρεί

έτσι από το νομικό πρόσωπο χωρίς να ευθύνεται αντιστοίχως για τα χρέη ο

νεοεισελθών στη θέση εκείνου εταίρος θα εξέθετε τους δανειστές της εταιρείας σε

κίνδυνο Υφίσταται σε κάθε περίπτωση η ευθύνη του αποχωρούντος εταίρου για πέντε

χρόνια από την έξοδό του κατά το άρθρο 54 ΕμπΝ αλλά κρίνεται απαραίτητη η

συνευθύνη του νέου μετά από μεταβίβαση της συμμετοχής εταίρου

Η σύμβαση της εισόδου του νέου εταίρου στην ομόρρυθμη εταιρεία η laquoσύμβαση

προσλήψεωςraquo προϋποθέτει την τροποποίηση του καταστατικού ως φέρουσα ουσιώδη

μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων22 Η δημοσίευση της καταστατικής

τροποποίησης που είναι εν προκειμένω απαραίτητη αναπτύσσει δηλωτική σημασία

Δεν ανήκει δηλαδή στα στοιχεία του καταστατικού των προσωπικών εταιρειών τα

οποία απαιτούν δημοσίευση και έχουν συστατική ενέργεια Ο νέος εταίρος εισέρχεται

στην ομόρρυθμη εταιρεία προ της τροποποίησης του καταστατικού της και οι τρίτοι

συναλλασσόμενοι με το νομικό πρόσωπο δικαιούνται να επικαλεσθούν υπέρ τους τη

συνευθύνη καθώς επίσης και την ενδεχόμενη παρασχεθείσα εκπροσωπευτική του

εξουσία του νέου εταίρου αναδρομικά από το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης

προσλήψεως ακόμη κι αν δεν έχουν μεσολαβήσει οι διατυπώσεις δημοσιότητας19ΕφΘεσ 4068 ΕΕμπΔ 1969 σελ41επ ΕφΘεσ 50568 ΕΕμπΔ 1970 σελ67 επ παλαιότερη νομολογία κατά την οποία η εισφορά του εισερχομένου είναι υπέγγυα και για τα προγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη20 Σύμφωνος με την παλαιότερη θέση της νομολογίας είναι ο ΝΡόκας (σελ75) όπως επίσης και ο Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 391 παρ5121 Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978σελ60 επ Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι) σελ126 δέχεται δυνατότητα περιορισμού της ευθύνης του νέου εταίρου με τη δημοσίευση αντίστοιχης καταστατικής ρήτρας 22 Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης Αρμ 1985 σελ111

8

Διαφορετική είναι βεβαίως η περίπτωση κατά την οποία ο νέος εταίρος εισέρχεται

ως ετερόρρυθμος Η δημοσίευση της εισόδου του επέχει κατrsquo εξαίρεση συστατικό

χαρακτήρα αφού συνεπάγεται την άμεση μετατροπή της ομόρρυθμης σε ετερόρρυθμη

εταιρεία Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης όμως η νομική της φύση παραμένει ως

έχει ενώ εάν ο νέος εταίρος συμμετάσχει στις εταιρικές υποθέσεις ευθύνεται ως

ομόρρυθμος23 Ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει σε κάθε περίπτωση περιορισμένη

ευθύνη και ενδεχόμενη είσοδος τέτοιου εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία αποκτά

συστατική ενέργεια ως αναγκαία προϋπόθεση για τη μετατροπή ολόκληρου του

νομικού προσώπου σε ετερόρρυθμη εταιρεία Άλλωστε αδημοσίευτη ετερόρρυθμη

εταιρεία δεν νοείται

2 Έξοδος εταίρου

Η αποχώρηση του ομορρύθμου εταίρου εκδηλώνεται γενικά με δύο τρόπους με

την εκούσια έξοδο ή με τον αποκλεισμό του

Ι Εκούσια έξοδος

Στα άρθρα 766 ndash 767 ΑΚ προβλέπεται ρητά μόνο η δυνατότητα του ομορρύθμου

εταίρου να καταγγείλει την εταιρεία προκαλώντας έτσι τη λύση της Όμως με

καταστατική πρόβλεψη είναι δυνατόν να παρασχεθεί και δικαίωμα εξόδου από την

εταιρεία χωρίς καταγγελία και συνακόλουθα λύση ndash εκκαθάριση Ενδεχομένως

μάλιστα το εν λόγω δικαίωμα καταγγελίας της εταιρικής συμμετοχής να δύναται να

ασκηθεί υπό ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις (πχ ύπαρξη σπουδαίου λόγου) Σε

κάθε περίπτωση ασκείται μονομερή ακόμη και άτυπη δήλωση απευθυντέα στους

λοιπούς εταίρους Μάλιστα τη στιγμή που η δήλωση αυτή περιέλθει στον τελευταίο εκ

των συνεταίρων αναπτύσσει πλήρως αποτελέσματα24 δεν απαιτούνται δηλαδή

διατυπώσεις δημοσιότητας για να συντελεσθεί (δηλωτική ενέργεια)

Η εκούσια έξοδος του ομορρύθμου εταίρου όμως πρέπει να δημοσιευθεί για να

αποκτήσει ισχύ απέναντι στους καλόπιστους τρίτους συναλλασσομένους με την

εταιρεία25 Τούτο διότι μέσω της τροποποίησης της εταιρικής σύνθεσης επιφέρει την

ουσιώδη μεταβολή του καταστατικού Οι εταιρικοί πιστωτές εντούτοις δικαιούνται να

επικαλεσθούν υπέρ τους την τυχόν αδημοσίευτη έξοδο ομορρύθμου εταίρου Στην

περίπτωση αυτή η δημοσίευση της εξόδου εκδηλώνει κατrsquo εξαίρεση συστατική

ενέργεια

23 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 392 παρ53 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές24 ΕφΑθ 301075 ΕΕμπΔ 1976 σελ4925 ΕφΑθ 410470ΕΕμπΔ 1971 σελ352 επ

9

II Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο

και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν

να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές26

Το άρθρο 771 ΑΚ που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18

ΕμπΝ) προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις

τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους όταν υπάρχει σπουδαίος

λόγος που δικαιολογεί τη λύση27 Κατrsquo εξαίρεση επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης

εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να

επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου προκειμένου να επέλθουν τα

αποτελέσματα Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού δεν αρκεί και δεν

αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις Ο Άρειος Πάγος μάλιστα

αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου

γενικά καθώς και ad hoc28 Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική

σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της

ομόρρυθμης εταιρείας κατά το άρθρο 27 παρ 1 ΚΠολΔ Οι ενάγοντες υπόλοιποι

συνεταίροι ndash κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο δε νομιμοποιείται

ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής ndash είναι αναγκαίοι ομόδικοι εφόσον μόνο

από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν Μάλιστα σε περίπτωση που κάποιος εταίρος

αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης

εναντίον του ή έτι περαιτέρω να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την

εταιρεία Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης στο ενδεχόμενο ύπαρξης

περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση) γίνεται δεκτή η

αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην

περίπτωση laquode factoraquo ή laquoεν τοις πράγμασιraquo ομόρρυθμης εταιρείας όταν δηλαδή είτε η

ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή

26 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ6 υποσ16 και σελ 4627 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 394 παρ58 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης Περάκης) Αθήνα 1994άρθρο 33 αριθμ 42 και 6328 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68

10

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

διατάξεις αυτές παρεκκλίνουν από την κρατούσα άποψη3 στο ότι επειδή η αστική

εταιρεία έχει έντονο προσωπικό χαρακτήρα δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε αλλοίωση

των ισορροπιών στη σύνθεσή της με μεταβίβαση της εταιρικής ιδιότητας

2 Είσοδος νέου εταίρου

Η είσοδος νέου εταίρου αποτελεί πρωτότυπο τρόπο αποκτήσεως της εταιρικής

συμμετοχής και επιτυγχάνεται με τη σύναψη σύμβασης μεταξύ του νέου εταίρου και

όλων των υπολοίπων εταίρων με βασική προϋπόθεση τη συναίνεση των παλαιών

εταίρων για αυτήν την ενέργεια Η εν λόγω σύμβαση ονομάζεται σύμβαση

προσλήψεως και δεν συνάπτεται αποκλειστικά από τον διαχειριστή εκτός εάν του έχει

δοθεί ειδική πληρεξουσιότητα απrsquo όλους τους εταίρους4 Η είσοδος του νέου εταίρου

συνεπάγεται μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων και όχι στην ταυτότητα της

εταιρείας γεγονός που απαιτεί την τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης

Ο νέος εταίρος εάν δεν υπάρχει διαφορετική ρύθμιση στη σύμβαση προσλήψεως

αποκτά τα ίδια δικαιώματα που έχουν οι άλλοι εταίροι και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις

και ιδιαιτέρως την υποχρέωση καταβολής εισφοράς το ποσό της οποίας καθορίζεται

στη σύμβαση προσλήψεως Η ευθύνη του νέου εταίρου για τα εταιρικά χρέη

περιορίζεται κατά τη θεωρία σε αυτά που δημιουργήθηκαν μετά την είσοδό του στην

εταιρεία5 Νεότερη όμως νομολογία τάσσεται υπέρ της ευθύνης του εισερχομένου και

για τα παλαιά χρέη της εταιρείας και ειδικότερα στην περίπτωση που υπάρχει σχετική

συμφωνία στη σύμβαση προσλήψεως περί της εν λόγω ευθύνης ο εισερχόμενος

ενέχεται απέναντι στους τρίτους μόνο σύμφωνα με τους όρους των ΑΚ 471 και 479 6

Στη σύμβαση προσλήψεως καθορίζεται επιπροσθέτως και το ποσοστό με το οποίο

θα μετέχει ο νέος εταίρος στην εταιρική περιουσία το οποίο σε περίπτωση αμφιβολίας

είναι ίσο με των υπολοίπων εταίρων Επομένως με την είσοδο του νέου εταίρου οι

μερίδες των άλλων μειώνονται αναλογικά λόγω της απονομής μερίδας και στον

εισερχόμενο Η απόκτηση του μεριδίου πάνω στα αντικείμενα της εταιρικής περιουσίας

δεν επιτυγχάνεται αυτόματα Ο εισερχόμενος έχει αρχικώς μόνο ενοχική αξίωση έναντι

των άλλων εταίρων να του αποδώσουν μερίδιο ανάλογα με τη μερίδα του και εν

συνεχεία την αξίωση αποδόσεως αυτού αφού πραγματοποιηθούν οι μεταβιβαστικές

πράξεις για κάθε αντικείμενο

3Έξοδος εταίρου

3 ΕφΘεσ 152319884 Ρόκας όπ σελ975 Παύλος Χρ Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Εκδόσεις Αντ Ν Σάκκουλα Αθήνα ndash Κομοτηνή 2005 σελ 62 Ρόκας όπ σελ976 Φίλιος όπ σελ62

3

Ο έντονος προσωπικός χαρακτήρας της αστικής εταιρείας μπορεί να μεταβληθεί με

την αποχώρηση κάποιου εταίρου από την εταιρεία Αυτό μπορεί να συμβεί είτε με την

επέλευση ορισμένων γεγονότων που οδηγούν υπό προϋποθέσεις στη συνέχιση της

εταιρείας χωρίς όμως το πρόσωπο στο οποίο συνέτρεξαν τα γεγονότα αυτά είτε με

αποκλεισμό του εταίρου Σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται λόγος για έξοδο εν ευρεία

εννοία του εταίρου από την εταιρεία7

Ειδικότερα

Ι Η εθελούσια αποχώρηση του εταίρου (έξοδος εν στενή εννοία) δεν προβλέπεται

από το νόμο Ο εταίρος που επιθυμεί να αποχωρήσει από την εταιρεία έχει τη

δυνατότητα να προκαλέσει τη λύση της με καταγγελία όχι όμως και να εξέλθει από

αυτήν Παρrsquo όλrsquo αυτά στην εταιρική σύμβαση μπορεί να προβλεφθεί δικαίωμα εξόδου

του εταίρου σε περίπτωση που συντρέχει σπουδαίος λόγος ή όταν επέλθουν ορισμένα

γεγονότα οπότε είναι δυνατή η συνέχιση της εταιρείας μεταξύ των υπολοίπων

εταίρων8 O αποκλεισμός αυτός μπορεί να επιτευχθεί σε τουλάχιστον τριμελή εταιρεία

και μόνο εάν συντρέχουν αθροιστικώς οι προϋποθέσεις της ΑΚ 771

Σύμφωνα με την ΑΚ 771 laquoαν υπάρχει σπουδαίος λόγος για να καταγγελθεί η

εταιρεία ο οποίος αφορά παράβαση των υποχρεώσεων εταίρου το δικαστήριο μπορεί

μετά αίτηση όλων των λοιπών εταίρων να αποκλείσει από την εταιρεία τον υπαίτιο

Αφrsquo ότου επιδοθεί η τελεσίδικη απόφαση η εταιρεία συνεχίζεται μεταξύ των λοιπών

εταίρωνraquo

Κατά την εν λόγω διάταξη σημαντική προϋπόθεση για την αποβολή του εταίρου

είναι κατrsquo αρχάς η ύπαρξη εταιρείας Η σύσταση δηλαδή της εταιρείας πρέπει να

υπάρχει και κατά το χρόνο άσκησης της αγωγής αποκλεισμού αλλά και κατά το χρόνο

συζήτησή της Ο αποκλεισμός βέβαια δεν αποκλείεται στην άκυρη ή ακυρώσιμη

εταιρεία δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με την απόλυτα άκυρη εταιρεία9

Ο σπουδαίος λόγος που αποτελεί επίσης σημαντική προϋπόθεση για τον

αποκλεισμό εταίρου περιορίζεται στην περίπτωση της υπαίτιας παράβασης 10

υποχρεώσεων του εταίρου που πρόκειται να αποκλεισθεί και που μπορεί να στηρίζει

λόγο καταγγελίας για καταγγελία της εταιρείας Όσον αφορά την υπαιτιότητα αν ο

εταίρος που πρόκειται να αποκλεισθεί αποδείξει έλλειψη ευθύνης για την πράξη που

7 Γεωργιάδης όπ σελ 7448 Ρόκας όπ σελ 979 Βασίλης Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ Τόμος Γrsquo Άρθρο 771 σελ 13110 Η παράβαση μπορεί να αφορά υποχρεώσεις που επιτάσσονται από την εταιρική σύμβαση ή από το νόμο

4

συνθέτει την παράβαση των υποχρεώσεών της (ΑΚ336) η εν λόγω διάταξη δεν θα

μπορεί να εφαρμοστεί

Επιπλέον ο αποκλεισμός του εταίρου προϋποθέτει κοινή συναίνεση και συμφωνία

καθώς και αίτηση όλων των λοιπών εταίρων προς το δικαστήριο για τον αποκλεισμό

του υπαιτίου εταίρου Ο εταίρος αποκλείεται οριστικά από την εταιρεία από τη στιγμή

που θα του επιδοθεί η τελεσίδικη δικαστική απόφαση Πρέπει να επισημανθεί ότι ο

κανόνας της ΑΚ 771 είναι ενδοτικού δικαίου και επομένως δύναται να συμφωνηθεί από

όλους τους εταίρους ότι ο αποκλεισμός θα επέρχεται αυτοδίκαια για συγκεκριμένους

λόγους ή αν το επιθυμούν να αποφασίσουν να μην τίθεται σε ισχύ η εν λόγω διάταξη

ΙΙ Ο θάνατος η δικαστική συμπαράσταση και η πτώχευση εταίρου αποτελούν

ορισμένα γεγονότα η επέλευση των οποίων δεν επιτρέπει να μετέχει στην εταιρεία το

πρόσωπο στο οποίο αφορούν επιφέρουν δηλαδή την έξοδο του εταίρου από την

εταιρεία11

Πιο συγκεκριμένα στην περίπτωση θανάτου ενός από τους εταίρους δύναται να

συμφωνηθεί ότι η εταιρεία θα συνεχίσει τη λειτουργία της είτε μεταξύ των λοιπών

εταίρων είτε μεταξύ αυτών και των κληρονόμων εκείνου που πέθανε (ΑΚ 773 εδ βrsquo) Η

εν λόγω συμφωνία συνήθως περιλαμβάνεται στο καταστατικό της εταιρείας δεν

αποκλείεται βέβαια να καταρτισθεί και μετά το θάνατο του εταίρου μεταξύ των λοιπών

εταίρων και των κληρονόμων του αποθανόντος οπότε και αναβιώνει η αρχική

εταιρεία12 Στην πρώτη περίπτωση αυτή δηλαδή κατά την οποία η εταιρεία συνεχίζεται

με τους υπόλοιπους εταίρους οι κληρονόμοι του αποθανόντος εταίρου αποκτούν τα

δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που θα είχε ο αποθανών εάν αποχωρούσε από την

εταιρεία13 Στη δεύτερη περίπτωση εκείνη της συνέχισης της εταιρείας με τους

κληρονόμους εκείνου που πέθανε οι κληρονόμοι υπεισέρχονται με κληρονομική

διαδοχή στις έννομες σχέσεις του κληρονομουμένου και γίνονται έτσι μέλη της

εταιρείας

Ομόρρυθμη εταιρεία

11 Φίλιος όπ σελ 5912 ΕφΘεσ 961993 ΕΕμπΔ ΜΔrsquo593 υποστηρίζεται η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία συνιστάται νέα εταιρεία διαφορετική της παλαιάς η οποία και δεν μπορεί να αναβιώσει αφού δεν υπάρχουν όλοι οι εταίροι που την συνέστησαν13 Οι κληρονόμοι έχουν ουσιαστικά ενοχική αξίωση κατά των λοιπών για την καταβολή της αξίας της μερίδας του αποβιώσαντος

5

Ομόρρυθμη εταιρεία είναι η προσωπική εμπορική εταιρεία με (ελαττωμένη) νομική

προσωπικότητα για τις υποχρεώσεις της οποίας τα μέλη ευθύνονται έναντι τρίτων

άμεσα προσωπικά απεριόριστα και εις ολόκληρον Η ομόρρυθμη εταιρεία προορίζεται

κυρίως για την άσκηση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων Σε αυτό τον εταιρικό τύπο

οι εταίροι συνενώνονται με σχέσεις εμπιστοσύνης έναντι αλλήλων με φερεγγυότητα

στην αγορά που εξασφαλίζεται με την απεριόριστη ευθύνη όλων των εταίρων και με

την εργασία ως μέσο για την επιδίωξη του κοινού σκοπού

Είναι μια μορφή εταιρείας με αρκετά εύθραυστο χαρακτήρα διότι από τα βασικά

χαρακτηριστικά της συνάγεται ότι υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι για τους εταίρους

αφού η απερισκεψία ενός εταίρου κατά τη διοίκηση της εταιρείας δύναται να οδηγήσει

σε απώλεια τόσο των εισφορών όσο και της προσωπικής περιουσίας όλων

1Είσοδος νέου εταίρου

Για την πραγματοποίηση της εισόδου ενός εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία μετά την

ίδρυσή της ο νόμος απαιτεί καταστατική τροποποίηση και διατυπώσεις δημοσιότητας

συνεπεία της μεταβολής που συντελείται στα πρόσωπα των εταίρων Η τροποποίηση

αυτή επέρχεται με τη σύναψη της σύμβασης εισόδου της ομόρρυθμης εταιρείας με τον

νέο εταίρο της επονομαζόμενης ldquoσύμβασης εισδοχής ή προσλήψεωςrdquo

Η συγκεκριμένη μορφή της ρηθείσας πράξης εξαρτάται από την ύπαρξη ή μη

πρόβλεψης στο καταστατικό της εισόδου νέων εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που η

είσοδος προβλέπεται ρητά απαιτείται σύμβαση μεταξύ του διαχειριστή της εταιρείας

και του εισερχομένου εταίρου14 Εάν αντιθέτως δεν υφίσταται τέτοια πρόβλεψη

καθίσταται απαραίτητη η σύμπραξη όλων των εταίρων μέσω της σύναψης σύμβασης

εισόδου με τον νέο εταίρο Η τήρηση των προαναφερθεισών νομίμων διατυπώσεων

δημοσιότητας δεν έχει κατ αρχήν συστατικό αλλά απλώς δηλωτικό χαρακτήρα Τούτο

σημαίνει ότι οι συνέπειες της εισόδου του νέου εταίρου εκδηλώνονται ήδη πριν από τη

σχετική τροποποίηση του καταστατικού με αντικείμενο την εν λόγω μεταβολή στα

πρόσωπα των εταίρων Η εξασφάλιση της προστασίας των καλόπιστων τρίτων

συναλλασσομένων με την εταιρεία επιβάλλει την επέλευση της εισόδου του εταίρου

από τον χρόνο κατάρτισης της σύμβασης προσλήψεως αναδρομικά κι όχι από τη

μεταγενέστερη δημοσίευση της καταστατικής τροποποίησης

14 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιρειών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 389 παρ48 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

6

Κατ εξαίρεση ο νόμος προσδίδει συστατική ενέργεια στη δημοσίευση σε

περίπτωση που εισέρχεται ετερόρρυθμος εταίρος γεγονός που προκαλεί μετατροπή

της ομόρρυθμης εταιρείας σε ετερόρρυθμη Μέχρι δηλαδή τη δημοσίευση της εισόδου

ετερορρύθμου εταίρου η εταιρεία παραμένει ομόρρυθμη και ο ίδιος ndash εάν έχει

ενδεχομένως μετάσχει εν τω μεταξύ στις εταιρικές υποθέσεις ndash παραμένει ομόρρυθμος

εταίρος15 Η είσοδος όμως σε ομόρρυθμη εταιρεία εταίρου ο οποίος ευθύνεται

περιορισμένα τρέπει τη φύση της εταιρείας εν συνόλω σε ετερόρρυθμη από τη στιγμή

της δημοσίευσης εφrsquo όσον δε νοείται αδημοσίευτη ετερόρρυθμη εταιρεία

Η προεκταθείσα λεγομένη ldquoαπλήrdquo είσοδος εταίρου εκείνη δηλαδή που δεν

επέρχεται ως συνέπεια μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής επιφέρει την

ποσοστιαία μείωση της εταιρικής συμμετοχής των υπολοίπων εταίρων και αποτελεί

πρωτότυπο τρόπο κτήσεως της εμπορικής ιδιότητας Ο νέος εταίρος υπεισέρχεται στην

έννομη θέση του εταίρου της συγκεκριμένης εταιρείας σύμφωνα με τον νόμο και το

καταστατικό Κρίσιμη εν προκειμένω είναι η ρύθμιση που προβλέπει η καταρτισθείσα

σύμβαση προσλήψεως όσον αφορά την εισφορά τη διαχείριση και εκπροσώπηση τα

περιουσιακά δικαιώματα καθώς και τη συμμετοχή του εταίρου στα κέρδη και τις ζημίες

της εταιρείας σε περίπτωση βεβαίως που οι εταίροι δε συμμετέχουν κατ ίσα μέρη 16

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου εταίρου ομόρρυθμης εταιρείας για τα

ήδη πριν την είσοδό του γεγενημένα χρέη της εταιρείας χρήζει περαιτέρω ανάλυσης

Άλλωστε μετά την είσοδό του ο νέος εταίρος για τις υποχρεώσεις που γεννώνται

ευθύνεται βεβαίως στην έκταση που ευθύνονται και οι παλαιοί εταίροι όπως είναι

σαφές Όμως σύμφωνα με την πρόσφατη νομολογία17 και σε αντίθεση με τις

παλαιότερες αποφάσεις18 γίνεται δεκτό ότι ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του

εταιρικά χρέη στην περίπτωση που η είσοδός του δεν επήλθε με μεταβίβαση της

εταιρικής συμμετοχής και εφrsquo όσον δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση στο καταστατικό Η

ορθότερη θέση δηλαδή ο περιορισμός της ευθύνης του νέου εταίρου στα

μεταγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη με την επισήμανση ότι η εισφορά του

παραμένει πάντως υπέγγυα και για τα προγενέστερα χρέη19 την οποία ακολουθούσε η

15 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ14516 Σε διαφορετική περίπτωση η σύμβαση προσλήψεως θα πρέπει να θεωρείται μη καταρτισθείσα κατrsquo άρθρο 195ΑΚ (Γεωργακόπουλος Ι σ329)17 ΑΠ 44872 ΕΕμπΔ 1972 σελ502 ΑΠ 58868 ΕΕμπΔ 1969 σε218 με παρατ Κ Ρόκα οι οποίες επίσης δέχονται περιορισμό της ευθύνης του εισερχομένου στα μετά την είσοδό του χρέη της εταιρείας εφόσον έχει δημοσιευθεί σχετική καταστατική ρήτρα18 Η παλαιότερη νομολογία δεχόταν ότι ο εισερχόμενος ευθύνεται μόνο για τα εταιρικά χρέη που δημιουργήθηκαν μετά την είσοδό του στην ομόρρυθμη εταιρεία

7

παλαιότερη νομολογία βρίσκει σημαντική υποστήριξη σήμερα στη θεωρία 20 ενώ η

κρατούσα άποψη εμφανίζεται να προκρίνει την εξομοίωση των μορφών εισόδου

εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία (δηλαδή είτε πρωτότυπα είτε λόγω μεταβίβασης της

εταιρικής συμμετοχής) και να συντάσσεται με την παλαιότερη νομολογία πλην όμως να

μη δέχεται τη δυνατότητα διαφορετικής ρύθμισης μέσω αντίστοιχης καταστατικής

ρήτρας21

Άλλη βεβαίως είναι η περίπτωση κατά την οποία ο νέος ομόρρυθμος εταίρος

εισέρχεται μέσω μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής εξ ου και ο διαφοροποιημένος

βαθμός της ευθύνης του Η ανάγκη για αυξημένη εξασφάλιση των εταιρικών πιστωτών

απόρροια της εμπιστοσύνης που επέδειξαν αυτοί ώστε να συναλλαχθούν με το νομικό

πρόσωπο της εταιρείας επιβάλλει την άμεση εμπλοκή του νέου εταίρου στις

υποχρεώσεις της εταιρείας ακόμη και πριν την είσοδό του σrsquo αυτή Το ενδεχόμενο να

μεταβιβάζει κάθε ομόρρυθμος εταίρος την εταιρική του συμμετοχή και να αποχωρεί

έτσι από το νομικό πρόσωπο χωρίς να ευθύνεται αντιστοίχως για τα χρέη ο

νεοεισελθών στη θέση εκείνου εταίρος θα εξέθετε τους δανειστές της εταιρείας σε

κίνδυνο Υφίσταται σε κάθε περίπτωση η ευθύνη του αποχωρούντος εταίρου για πέντε

χρόνια από την έξοδό του κατά το άρθρο 54 ΕμπΝ αλλά κρίνεται απαραίτητη η

συνευθύνη του νέου μετά από μεταβίβαση της συμμετοχής εταίρου

Η σύμβαση της εισόδου του νέου εταίρου στην ομόρρυθμη εταιρεία η laquoσύμβαση

προσλήψεωςraquo προϋποθέτει την τροποποίηση του καταστατικού ως φέρουσα ουσιώδη

μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων22 Η δημοσίευση της καταστατικής

τροποποίησης που είναι εν προκειμένω απαραίτητη αναπτύσσει δηλωτική σημασία

Δεν ανήκει δηλαδή στα στοιχεία του καταστατικού των προσωπικών εταιρειών τα

οποία απαιτούν δημοσίευση και έχουν συστατική ενέργεια Ο νέος εταίρος εισέρχεται

στην ομόρρυθμη εταιρεία προ της τροποποίησης του καταστατικού της και οι τρίτοι

συναλλασσόμενοι με το νομικό πρόσωπο δικαιούνται να επικαλεσθούν υπέρ τους τη

συνευθύνη καθώς επίσης και την ενδεχόμενη παρασχεθείσα εκπροσωπευτική του

εξουσία του νέου εταίρου αναδρομικά από το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης

προσλήψεως ακόμη κι αν δεν έχουν μεσολαβήσει οι διατυπώσεις δημοσιότητας19ΕφΘεσ 4068 ΕΕμπΔ 1969 σελ41επ ΕφΘεσ 50568 ΕΕμπΔ 1970 σελ67 επ παλαιότερη νομολογία κατά την οποία η εισφορά του εισερχομένου είναι υπέγγυα και για τα προγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη20 Σύμφωνος με την παλαιότερη θέση της νομολογίας είναι ο ΝΡόκας (σελ75) όπως επίσης και ο Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 391 παρ5121 Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978σελ60 επ Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι) σελ126 δέχεται δυνατότητα περιορισμού της ευθύνης του νέου εταίρου με τη δημοσίευση αντίστοιχης καταστατικής ρήτρας 22 Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης Αρμ 1985 σελ111

8

Διαφορετική είναι βεβαίως η περίπτωση κατά την οποία ο νέος εταίρος εισέρχεται

ως ετερόρρυθμος Η δημοσίευση της εισόδου του επέχει κατrsquo εξαίρεση συστατικό

χαρακτήρα αφού συνεπάγεται την άμεση μετατροπή της ομόρρυθμης σε ετερόρρυθμη

εταιρεία Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης όμως η νομική της φύση παραμένει ως

έχει ενώ εάν ο νέος εταίρος συμμετάσχει στις εταιρικές υποθέσεις ευθύνεται ως

ομόρρυθμος23 Ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει σε κάθε περίπτωση περιορισμένη

ευθύνη και ενδεχόμενη είσοδος τέτοιου εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία αποκτά

συστατική ενέργεια ως αναγκαία προϋπόθεση για τη μετατροπή ολόκληρου του

νομικού προσώπου σε ετερόρρυθμη εταιρεία Άλλωστε αδημοσίευτη ετερόρρυθμη

εταιρεία δεν νοείται

2 Έξοδος εταίρου

Η αποχώρηση του ομορρύθμου εταίρου εκδηλώνεται γενικά με δύο τρόπους με

την εκούσια έξοδο ή με τον αποκλεισμό του

Ι Εκούσια έξοδος

Στα άρθρα 766 ndash 767 ΑΚ προβλέπεται ρητά μόνο η δυνατότητα του ομορρύθμου

εταίρου να καταγγείλει την εταιρεία προκαλώντας έτσι τη λύση της Όμως με

καταστατική πρόβλεψη είναι δυνατόν να παρασχεθεί και δικαίωμα εξόδου από την

εταιρεία χωρίς καταγγελία και συνακόλουθα λύση ndash εκκαθάριση Ενδεχομένως

μάλιστα το εν λόγω δικαίωμα καταγγελίας της εταιρικής συμμετοχής να δύναται να

ασκηθεί υπό ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις (πχ ύπαρξη σπουδαίου λόγου) Σε

κάθε περίπτωση ασκείται μονομερή ακόμη και άτυπη δήλωση απευθυντέα στους

λοιπούς εταίρους Μάλιστα τη στιγμή που η δήλωση αυτή περιέλθει στον τελευταίο εκ

των συνεταίρων αναπτύσσει πλήρως αποτελέσματα24 δεν απαιτούνται δηλαδή

διατυπώσεις δημοσιότητας για να συντελεσθεί (δηλωτική ενέργεια)

Η εκούσια έξοδος του ομορρύθμου εταίρου όμως πρέπει να δημοσιευθεί για να

αποκτήσει ισχύ απέναντι στους καλόπιστους τρίτους συναλλασσομένους με την

εταιρεία25 Τούτο διότι μέσω της τροποποίησης της εταιρικής σύνθεσης επιφέρει την

ουσιώδη μεταβολή του καταστατικού Οι εταιρικοί πιστωτές εντούτοις δικαιούνται να

επικαλεσθούν υπέρ τους την τυχόν αδημοσίευτη έξοδο ομορρύθμου εταίρου Στην

περίπτωση αυτή η δημοσίευση της εξόδου εκδηλώνει κατrsquo εξαίρεση συστατική

ενέργεια

23 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 392 παρ53 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές24 ΕφΑθ 301075 ΕΕμπΔ 1976 σελ4925 ΕφΑθ 410470ΕΕμπΔ 1971 σελ352 επ

9

II Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο

και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν

να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές26

Το άρθρο 771 ΑΚ που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18

ΕμπΝ) προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις

τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους όταν υπάρχει σπουδαίος

λόγος που δικαιολογεί τη λύση27 Κατrsquo εξαίρεση επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης

εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να

επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου προκειμένου να επέλθουν τα

αποτελέσματα Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού δεν αρκεί και δεν

αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις Ο Άρειος Πάγος μάλιστα

αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου

γενικά καθώς και ad hoc28 Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική

σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της

ομόρρυθμης εταιρείας κατά το άρθρο 27 παρ 1 ΚΠολΔ Οι ενάγοντες υπόλοιποι

συνεταίροι ndash κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο δε νομιμοποιείται

ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής ndash είναι αναγκαίοι ομόδικοι εφόσον μόνο

από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν Μάλιστα σε περίπτωση που κάποιος εταίρος

αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης

εναντίον του ή έτι περαιτέρω να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την

εταιρεία Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης στο ενδεχόμενο ύπαρξης

περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση) γίνεται δεκτή η

αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην

περίπτωση laquode factoraquo ή laquoεν τοις πράγμασιraquo ομόρρυθμης εταιρείας όταν δηλαδή είτε η

ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή

26 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ6 υποσ16 και σελ 4627 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 394 παρ58 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης Περάκης) Αθήνα 1994άρθρο 33 αριθμ 42 και 6328 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68

10

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

Ο έντονος προσωπικός χαρακτήρας της αστικής εταιρείας μπορεί να μεταβληθεί με

την αποχώρηση κάποιου εταίρου από την εταιρεία Αυτό μπορεί να συμβεί είτε με την

επέλευση ορισμένων γεγονότων που οδηγούν υπό προϋποθέσεις στη συνέχιση της

εταιρείας χωρίς όμως το πρόσωπο στο οποίο συνέτρεξαν τα γεγονότα αυτά είτε με

αποκλεισμό του εταίρου Σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται λόγος για έξοδο εν ευρεία

εννοία του εταίρου από την εταιρεία7

Ειδικότερα

Ι Η εθελούσια αποχώρηση του εταίρου (έξοδος εν στενή εννοία) δεν προβλέπεται

από το νόμο Ο εταίρος που επιθυμεί να αποχωρήσει από την εταιρεία έχει τη

δυνατότητα να προκαλέσει τη λύση της με καταγγελία όχι όμως και να εξέλθει από

αυτήν Παρrsquo όλrsquo αυτά στην εταιρική σύμβαση μπορεί να προβλεφθεί δικαίωμα εξόδου

του εταίρου σε περίπτωση που συντρέχει σπουδαίος λόγος ή όταν επέλθουν ορισμένα

γεγονότα οπότε είναι δυνατή η συνέχιση της εταιρείας μεταξύ των υπολοίπων

εταίρων8 O αποκλεισμός αυτός μπορεί να επιτευχθεί σε τουλάχιστον τριμελή εταιρεία

και μόνο εάν συντρέχουν αθροιστικώς οι προϋποθέσεις της ΑΚ 771

Σύμφωνα με την ΑΚ 771 laquoαν υπάρχει σπουδαίος λόγος για να καταγγελθεί η

εταιρεία ο οποίος αφορά παράβαση των υποχρεώσεων εταίρου το δικαστήριο μπορεί

μετά αίτηση όλων των λοιπών εταίρων να αποκλείσει από την εταιρεία τον υπαίτιο

Αφrsquo ότου επιδοθεί η τελεσίδικη απόφαση η εταιρεία συνεχίζεται μεταξύ των λοιπών

εταίρωνraquo

Κατά την εν λόγω διάταξη σημαντική προϋπόθεση για την αποβολή του εταίρου

είναι κατrsquo αρχάς η ύπαρξη εταιρείας Η σύσταση δηλαδή της εταιρείας πρέπει να

υπάρχει και κατά το χρόνο άσκησης της αγωγής αποκλεισμού αλλά και κατά το χρόνο

συζήτησή της Ο αποκλεισμός βέβαια δεν αποκλείεται στην άκυρη ή ακυρώσιμη

εταιρεία δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με την απόλυτα άκυρη εταιρεία9

Ο σπουδαίος λόγος που αποτελεί επίσης σημαντική προϋπόθεση για τον

αποκλεισμό εταίρου περιορίζεται στην περίπτωση της υπαίτιας παράβασης 10

υποχρεώσεων του εταίρου που πρόκειται να αποκλεισθεί και που μπορεί να στηρίζει

λόγο καταγγελίας για καταγγελία της εταιρείας Όσον αφορά την υπαιτιότητα αν ο

εταίρος που πρόκειται να αποκλεισθεί αποδείξει έλλειψη ευθύνης για την πράξη που

7 Γεωργιάδης όπ σελ 7448 Ρόκας όπ σελ 979 Βασίλης Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ Τόμος Γrsquo Άρθρο 771 σελ 13110 Η παράβαση μπορεί να αφορά υποχρεώσεις που επιτάσσονται από την εταιρική σύμβαση ή από το νόμο

4

συνθέτει την παράβαση των υποχρεώσεών της (ΑΚ336) η εν λόγω διάταξη δεν θα

μπορεί να εφαρμοστεί

Επιπλέον ο αποκλεισμός του εταίρου προϋποθέτει κοινή συναίνεση και συμφωνία

καθώς και αίτηση όλων των λοιπών εταίρων προς το δικαστήριο για τον αποκλεισμό

του υπαιτίου εταίρου Ο εταίρος αποκλείεται οριστικά από την εταιρεία από τη στιγμή

που θα του επιδοθεί η τελεσίδικη δικαστική απόφαση Πρέπει να επισημανθεί ότι ο

κανόνας της ΑΚ 771 είναι ενδοτικού δικαίου και επομένως δύναται να συμφωνηθεί από

όλους τους εταίρους ότι ο αποκλεισμός θα επέρχεται αυτοδίκαια για συγκεκριμένους

λόγους ή αν το επιθυμούν να αποφασίσουν να μην τίθεται σε ισχύ η εν λόγω διάταξη

ΙΙ Ο θάνατος η δικαστική συμπαράσταση και η πτώχευση εταίρου αποτελούν

ορισμένα γεγονότα η επέλευση των οποίων δεν επιτρέπει να μετέχει στην εταιρεία το

πρόσωπο στο οποίο αφορούν επιφέρουν δηλαδή την έξοδο του εταίρου από την

εταιρεία11

Πιο συγκεκριμένα στην περίπτωση θανάτου ενός από τους εταίρους δύναται να

συμφωνηθεί ότι η εταιρεία θα συνεχίσει τη λειτουργία της είτε μεταξύ των λοιπών

εταίρων είτε μεταξύ αυτών και των κληρονόμων εκείνου που πέθανε (ΑΚ 773 εδ βrsquo) Η

εν λόγω συμφωνία συνήθως περιλαμβάνεται στο καταστατικό της εταιρείας δεν

αποκλείεται βέβαια να καταρτισθεί και μετά το θάνατο του εταίρου μεταξύ των λοιπών

εταίρων και των κληρονόμων του αποθανόντος οπότε και αναβιώνει η αρχική

εταιρεία12 Στην πρώτη περίπτωση αυτή δηλαδή κατά την οποία η εταιρεία συνεχίζεται

με τους υπόλοιπους εταίρους οι κληρονόμοι του αποθανόντος εταίρου αποκτούν τα

δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που θα είχε ο αποθανών εάν αποχωρούσε από την

εταιρεία13 Στη δεύτερη περίπτωση εκείνη της συνέχισης της εταιρείας με τους

κληρονόμους εκείνου που πέθανε οι κληρονόμοι υπεισέρχονται με κληρονομική

διαδοχή στις έννομες σχέσεις του κληρονομουμένου και γίνονται έτσι μέλη της

εταιρείας

Ομόρρυθμη εταιρεία

11 Φίλιος όπ σελ 5912 ΕφΘεσ 961993 ΕΕμπΔ ΜΔrsquo593 υποστηρίζεται η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία συνιστάται νέα εταιρεία διαφορετική της παλαιάς η οποία και δεν μπορεί να αναβιώσει αφού δεν υπάρχουν όλοι οι εταίροι που την συνέστησαν13 Οι κληρονόμοι έχουν ουσιαστικά ενοχική αξίωση κατά των λοιπών για την καταβολή της αξίας της μερίδας του αποβιώσαντος

5

Ομόρρυθμη εταιρεία είναι η προσωπική εμπορική εταιρεία με (ελαττωμένη) νομική

προσωπικότητα για τις υποχρεώσεις της οποίας τα μέλη ευθύνονται έναντι τρίτων

άμεσα προσωπικά απεριόριστα και εις ολόκληρον Η ομόρρυθμη εταιρεία προορίζεται

κυρίως για την άσκηση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων Σε αυτό τον εταιρικό τύπο

οι εταίροι συνενώνονται με σχέσεις εμπιστοσύνης έναντι αλλήλων με φερεγγυότητα

στην αγορά που εξασφαλίζεται με την απεριόριστη ευθύνη όλων των εταίρων και με

την εργασία ως μέσο για την επιδίωξη του κοινού σκοπού

Είναι μια μορφή εταιρείας με αρκετά εύθραυστο χαρακτήρα διότι από τα βασικά

χαρακτηριστικά της συνάγεται ότι υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι για τους εταίρους

αφού η απερισκεψία ενός εταίρου κατά τη διοίκηση της εταιρείας δύναται να οδηγήσει

σε απώλεια τόσο των εισφορών όσο και της προσωπικής περιουσίας όλων

1Είσοδος νέου εταίρου

Για την πραγματοποίηση της εισόδου ενός εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία μετά την

ίδρυσή της ο νόμος απαιτεί καταστατική τροποποίηση και διατυπώσεις δημοσιότητας

συνεπεία της μεταβολής που συντελείται στα πρόσωπα των εταίρων Η τροποποίηση

αυτή επέρχεται με τη σύναψη της σύμβασης εισόδου της ομόρρυθμης εταιρείας με τον

νέο εταίρο της επονομαζόμενης ldquoσύμβασης εισδοχής ή προσλήψεωςrdquo

Η συγκεκριμένη μορφή της ρηθείσας πράξης εξαρτάται από την ύπαρξη ή μη

πρόβλεψης στο καταστατικό της εισόδου νέων εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που η

είσοδος προβλέπεται ρητά απαιτείται σύμβαση μεταξύ του διαχειριστή της εταιρείας

και του εισερχομένου εταίρου14 Εάν αντιθέτως δεν υφίσταται τέτοια πρόβλεψη

καθίσταται απαραίτητη η σύμπραξη όλων των εταίρων μέσω της σύναψης σύμβασης

εισόδου με τον νέο εταίρο Η τήρηση των προαναφερθεισών νομίμων διατυπώσεων

δημοσιότητας δεν έχει κατ αρχήν συστατικό αλλά απλώς δηλωτικό χαρακτήρα Τούτο

σημαίνει ότι οι συνέπειες της εισόδου του νέου εταίρου εκδηλώνονται ήδη πριν από τη

σχετική τροποποίηση του καταστατικού με αντικείμενο την εν λόγω μεταβολή στα

πρόσωπα των εταίρων Η εξασφάλιση της προστασίας των καλόπιστων τρίτων

συναλλασσομένων με την εταιρεία επιβάλλει την επέλευση της εισόδου του εταίρου

από τον χρόνο κατάρτισης της σύμβασης προσλήψεως αναδρομικά κι όχι από τη

μεταγενέστερη δημοσίευση της καταστατικής τροποποίησης

14 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιρειών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 389 παρ48 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

6

Κατ εξαίρεση ο νόμος προσδίδει συστατική ενέργεια στη δημοσίευση σε

περίπτωση που εισέρχεται ετερόρρυθμος εταίρος γεγονός που προκαλεί μετατροπή

της ομόρρυθμης εταιρείας σε ετερόρρυθμη Μέχρι δηλαδή τη δημοσίευση της εισόδου

ετερορρύθμου εταίρου η εταιρεία παραμένει ομόρρυθμη και ο ίδιος ndash εάν έχει

ενδεχομένως μετάσχει εν τω μεταξύ στις εταιρικές υποθέσεις ndash παραμένει ομόρρυθμος

εταίρος15 Η είσοδος όμως σε ομόρρυθμη εταιρεία εταίρου ο οποίος ευθύνεται

περιορισμένα τρέπει τη φύση της εταιρείας εν συνόλω σε ετερόρρυθμη από τη στιγμή

της δημοσίευσης εφrsquo όσον δε νοείται αδημοσίευτη ετερόρρυθμη εταιρεία

Η προεκταθείσα λεγομένη ldquoαπλήrdquo είσοδος εταίρου εκείνη δηλαδή που δεν

επέρχεται ως συνέπεια μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής επιφέρει την

ποσοστιαία μείωση της εταιρικής συμμετοχής των υπολοίπων εταίρων και αποτελεί

πρωτότυπο τρόπο κτήσεως της εμπορικής ιδιότητας Ο νέος εταίρος υπεισέρχεται στην

έννομη θέση του εταίρου της συγκεκριμένης εταιρείας σύμφωνα με τον νόμο και το

καταστατικό Κρίσιμη εν προκειμένω είναι η ρύθμιση που προβλέπει η καταρτισθείσα

σύμβαση προσλήψεως όσον αφορά την εισφορά τη διαχείριση και εκπροσώπηση τα

περιουσιακά δικαιώματα καθώς και τη συμμετοχή του εταίρου στα κέρδη και τις ζημίες

της εταιρείας σε περίπτωση βεβαίως που οι εταίροι δε συμμετέχουν κατ ίσα μέρη 16

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου εταίρου ομόρρυθμης εταιρείας για τα

ήδη πριν την είσοδό του γεγενημένα χρέη της εταιρείας χρήζει περαιτέρω ανάλυσης

Άλλωστε μετά την είσοδό του ο νέος εταίρος για τις υποχρεώσεις που γεννώνται

ευθύνεται βεβαίως στην έκταση που ευθύνονται και οι παλαιοί εταίροι όπως είναι

σαφές Όμως σύμφωνα με την πρόσφατη νομολογία17 και σε αντίθεση με τις

παλαιότερες αποφάσεις18 γίνεται δεκτό ότι ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του

εταιρικά χρέη στην περίπτωση που η είσοδός του δεν επήλθε με μεταβίβαση της

εταιρικής συμμετοχής και εφrsquo όσον δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση στο καταστατικό Η

ορθότερη θέση δηλαδή ο περιορισμός της ευθύνης του νέου εταίρου στα

μεταγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη με την επισήμανση ότι η εισφορά του

παραμένει πάντως υπέγγυα και για τα προγενέστερα χρέη19 την οποία ακολουθούσε η

15 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ14516 Σε διαφορετική περίπτωση η σύμβαση προσλήψεως θα πρέπει να θεωρείται μη καταρτισθείσα κατrsquo άρθρο 195ΑΚ (Γεωργακόπουλος Ι σ329)17 ΑΠ 44872 ΕΕμπΔ 1972 σελ502 ΑΠ 58868 ΕΕμπΔ 1969 σε218 με παρατ Κ Ρόκα οι οποίες επίσης δέχονται περιορισμό της ευθύνης του εισερχομένου στα μετά την είσοδό του χρέη της εταιρείας εφόσον έχει δημοσιευθεί σχετική καταστατική ρήτρα18 Η παλαιότερη νομολογία δεχόταν ότι ο εισερχόμενος ευθύνεται μόνο για τα εταιρικά χρέη που δημιουργήθηκαν μετά την είσοδό του στην ομόρρυθμη εταιρεία

7

παλαιότερη νομολογία βρίσκει σημαντική υποστήριξη σήμερα στη θεωρία 20 ενώ η

κρατούσα άποψη εμφανίζεται να προκρίνει την εξομοίωση των μορφών εισόδου

εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία (δηλαδή είτε πρωτότυπα είτε λόγω μεταβίβασης της

εταιρικής συμμετοχής) και να συντάσσεται με την παλαιότερη νομολογία πλην όμως να

μη δέχεται τη δυνατότητα διαφορετικής ρύθμισης μέσω αντίστοιχης καταστατικής

ρήτρας21

Άλλη βεβαίως είναι η περίπτωση κατά την οποία ο νέος ομόρρυθμος εταίρος

εισέρχεται μέσω μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής εξ ου και ο διαφοροποιημένος

βαθμός της ευθύνης του Η ανάγκη για αυξημένη εξασφάλιση των εταιρικών πιστωτών

απόρροια της εμπιστοσύνης που επέδειξαν αυτοί ώστε να συναλλαχθούν με το νομικό

πρόσωπο της εταιρείας επιβάλλει την άμεση εμπλοκή του νέου εταίρου στις

υποχρεώσεις της εταιρείας ακόμη και πριν την είσοδό του σrsquo αυτή Το ενδεχόμενο να

μεταβιβάζει κάθε ομόρρυθμος εταίρος την εταιρική του συμμετοχή και να αποχωρεί

έτσι από το νομικό πρόσωπο χωρίς να ευθύνεται αντιστοίχως για τα χρέη ο

νεοεισελθών στη θέση εκείνου εταίρος θα εξέθετε τους δανειστές της εταιρείας σε

κίνδυνο Υφίσταται σε κάθε περίπτωση η ευθύνη του αποχωρούντος εταίρου για πέντε

χρόνια από την έξοδό του κατά το άρθρο 54 ΕμπΝ αλλά κρίνεται απαραίτητη η

συνευθύνη του νέου μετά από μεταβίβαση της συμμετοχής εταίρου

Η σύμβαση της εισόδου του νέου εταίρου στην ομόρρυθμη εταιρεία η laquoσύμβαση

προσλήψεωςraquo προϋποθέτει την τροποποίηση του καταστατικού ως φέρουσα ουσιώδη

μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων22 Η δημοσίευση της καταστατικής

τροποποίησης που είναι εν προκειμένω απαραίτητη αναπτύσσει δηλωτική σημασία

Δεν ανήκει δηλαδή στα στοιχεία του καταστατικού των προσωπικών εταιρειών τα

οποία απαιτούν δημοσίευση και έχουν συστατική ενέργεια Ο νέος εταίρος εισέρχεται

στην ομόρρυθμη εταιρεία προ της τροποποίησης του καταστατικού της και οι τρίτοι

συναλλασσόμενοι με το νομικό πρόσωπο δικαιούνται να επικαλεσθούν υπέρ τους τη

συνευθύνη καθώς επίσης και την ενδεχόμενη παρασχεθείσα εκπροσωπευτική του

εξουσία του νέου εταίρου αναδρομικά από το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης

προσλήψεως ακόμη κι αν δεν έχουν μεσολαβήσει οι διατυπώσεις δημοσιότητας19ΕφΘεσ 4068 ΕΕμπΔ 1969 σελ41επ ΕφΘεσ 50568 ΕΕμπΔ 1970 σελ67 επ παλαιότερη νομολογία κατά την οποία η εισφορά του εισερχομένου είναι υπέγγυα και για τα προγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη20 Σύμφωνος με την παλαιότερη θέση της νομολογίας είναι ο ΝΡόκας (σελ75) όπως επίσης και ο Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 391 παρ5121 Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978σελ60 επ Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι) σελ126 δέχεται δυνατότητα περιορισμού της ευθύνης του νέου εταίρου με τη δημοσίευση αντίστοιχης καταστατικής ρήτρας 22 Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης Αρμ 1985 σελ111

8

Διαφορετική είναι βεβαίως η περίπτωση κατά την οποία ο νέος εταίρος εισέρχεται

ως ετερόρρυθμος Η δημοσίευση της εισόδου του επέχει κατrsquo εξαίρεση συστατικό

χαρακτήρα αφού συνεπάγεται την άμεση μετατροπή της ομόρρυθμης σε ετερόρρυθμη

εταιρεία Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης όμως η νομική της φύση παραμένει ως

έχει ενώ εάν ο νέος εταίρος συμμετάσχει στις εταιρικές υποθέσεις ευθύνεται ως

ομόρρυθμος23 Ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει σε κάθε περίπτωση περιορισμένη

ευθύνη και ενδεχόμενη είσοδος τέτοιου εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία αποκτά

συστατική ενέργεια ως αναγκαία προϋπόθεση για τη μετατροπή ολόκληρου του

νομικού προσώπου σε ετερόρρυθμη εταιρεία Άλλωστε αδημοσίευτη ετερόρρυθμη

εταιρεία δεν νοείται

2 Έξοδος εταίρου

Η αποχώρηση του ομορρύθμου εταίρου εκδηλώνεται γενικά με δύο τρόπους με

την εκούσια έξοδο ή με τον αποκλεισμό του

Ι Εκούσια έξοδος

Στα άρθρα 766 ndash 767 ΑΚ προβλέπεται ρητά μόνο η δυνατότητα του ομορρύθμου

εταίρου να καταγγείλει την εταιρεία προκαλώντας έτσι τη λύση της Όμως με

καταστατική πρόβλεψη είναι δυνατόν να παρασχεθεί και δικαίωμα εξόδου από την

εταιρεία χωρίς καταγγελία και συνακόλουθα λύση ndash εκκαθάριση Ενδεχομένως

μάλιστα το εν λόγω δικαίωμα καταγγελίας της εταιρικής συμμετοχής να δύναται να

ασκηθεί υπό ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις (πχ ύπαρξη σπουδαίου λόγου) Σε

κάθε περίπτωση ασκείται μονομερή ακόμη και άτυπη δήλωση απευθυντέα στους

λοιπούς εταίρους Μάλιστα τη στιγμή που η δήλωση αυτή περιέλθει στον τελευταίο εκ

των συνεταίρων αναπτύσσει πλήρως αποτελέσματα24 δεν απαιτούνται δηλαδή

διατυπώσεις δημοσιότητας για να συντελεσθεί (δηλωτική ενέργεια)

Η εκούσια έξοδος του ομορρύθμου εταίρου όμως πρέπει να δημοσιευθεί για να

αποκτήσει ισχύ απέναντι στους καλόπιστους τρίτους συναλλασσομένους με την

εταιρεία25 Τούτο διότι μέσω της τροποποίησης της εταιρικής σύνθεσης επιφέρει την

ουσιώδη μεταβολή του καταστατικού Οι εταιρικοί πιστωτές εντούτοις δικαιούνται να

επικαλεσθούν υπέρ τους την τυχόν αδημοσίευτη έξοδο ομορρύθμου εταίρου Στην

περίπτωση αυτή η δημοσίευση της εξόδου εκδηλώνει κατrsquo εξαίρεση συστατική

ενέργεια

23 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 392 παρ53 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές24 ΕφΑθ 301075 ΕΕμπΔ 1976 σελ4925 ΕφΑθ 410470ΕΕμπΔ 1971 σελ352 επ

9

II Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο

και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν

να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές26

Το άρθρο 771 ΑΚ που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18

ΕμπΝ) προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις

τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους όταν υπάρχει σπουδαίος

λόγος που δικαιολογεί τη λύση27 Κατrsquo εξαίρεση επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης

εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να

επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου προκειμένου να επέλθουν τα

αποτελέσματα Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού δεν αρκεί και δεν

αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις Ο Άρειος Πάγος μάλιστα

αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου

γενικά καθώς και ad hoc28 Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική

σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της

ομόρρυθμης εταιρείας κατά το άρθρο 27 παρ 1 ΚΠολΔ Οι ενάγοντες υπόλοιποι

συνεταίροι ndash κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο δε νομιμοποιείται

ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής ndash είναι αναγκαίοι ομόδικοι εφόσον μόνο

από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν Μάλιστα σε περίπτωση που κάποιος εταίρος

αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης

εναντίον του ή έτι περαιτέρω να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την

εταιρεία Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης στο ενδεχόμενο ύπαρξης

περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση) γίνεται δεκτή η

αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην

περίπτωση laquode factoraquo ή laquoεν τοις πράγμασιraquo ομόρρυθμης εταιρείας όταν δηλαδή είτε η

ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή

26 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ6 υποσ16 και σελ 4627 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 394 παρ58 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης Περάκης) Αθήνα 1994άρθρο 33 αριθμ 42 και 6328 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68

10

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

συνθέτει την παράβαση των υποχρεώσεών της (ΑΚ336) η εν λόγω διάταξη δεν θα

μπορεί να εφαρμοστεί

Επιπλέον ο αποκλεισμός του εταίρου προϋποθέτει κοινή συναίνεση και συμφωνία

καθώς και αίτηση όλων των λοιπών εταίρων προς το δικαστήριο για τον αποκλεισμό

του υπαιτίου εταίρου Ο εταίρος αποκλείεται οριστικά από την εταιρεία από τη στιγμή

που θα του επιδοθεί η τελεσίδικη δικαστική απόφαση Πρέπει να επισημανθεί ότι ο

κανόνας της ΑΚ 771 είναι ενδοτικού δικαίου και επομένως δύναται να συμφωνηθεί από

όλους τους εταίρους ότι ο αποκλεισμός θα επέρχεται αυτοδίκαια για συγκεκριμένους

λόγους ή αν το επιθυμούν να αποφασίσουν να μην τίθεται σε ισχύ η εν λόγω διάταξη

ΙΙ Ο θάνατος η δικαστική συμπαράσταση και η πτώχευση εταίρου αποτελούν

ορισμένα γεγονότα η επέλευση των οποίων δεν επιτρέπει να μετέχει στην εταιρεία το

πρόσωπο στο οποίο αφορούν επιφέρουν δηλαδή την έξοδο του εταίρου από την

εταιρεία11

Πιο συγκεκριμένα στην περίπτωση θανάτου ενός από τους εταίρους δύναται να

συμφωνηθεί ότι η εταιρεία θα συνεχίσει τη λειτουργία της είτε μεταξύ των λοιπών

εταίρων είτε μεταξύ αυτών και των κληρονόμων εκείνου που πέθανε (ΑΚ 773 εδ βrsquo) Η

εν λόγω συμφωνία συνήθως περιλαμβάνεται στο καταστατικό της εταιρείας δεν

αποκλείεται βέβαια να καταρτισθεί και μετά το θάνατο του εταίρου μεταξύ των λοιπών

εταίρων και των κληρονόμων του αποθανόντος οπότε και αναβιώνει η αρχική

εταιρεία12 Στην πρώτη περίπτωση αυτή δηλαδή κατά την οποία η εταιρεία συνεχίζεται

με τους υπόλοιπους εταίρους οι κληρονόμοι του αποθανόντος εταίρου αποκτούν τα

δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που θα είχε ο αποθανών εάν αποχωρούσε από την

εταιρεία13 Στη δεύτερη περίπτωση εκείνη της συνέχισης της εταιρείας με τους

κληρονόμους εκείνου που πέθανε οι κληρονόμοι υπεισέρχονται με κληρονομική

διαδοχή στις έννομες σχέσεις του κληρονομουμένου και γίνονται έτσι μέλη της

εταιρείας

Ομόρρυθμη εταιρεία

11 Φίλιος όπ σελ 5912 ΕφΘεσ 961993 ΕΕμπΔ ΜΔrsquo593 υποστηρίζεται η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία συνιστάται νέα εταιρεία διαφορετική της παλαιάς η οποία και δεν μπορεί να αναβιώσει αφού δεν υπάρχουν όλοι οι εταίροι που την συνέστησαν13 Οι κληρονόμοι έχουν ουσιαστικά ενοχική αξίωση κατά των λοιπών για την καταβολή της αξίας της μερίδας του αποβιώσαντος

5

Ομόρρυθμη εταιρεία είναι η προσωπική εμπορική εταιρεία με (ελαττωμένη) νομική

προσωπικότητα για τις υποχρεώσεις της οποίας τα μέλη ευθύνονται έναντι τρίτων

άμεσα προσωπικά απεριόριστα και εις ολόκληρον Η ομόρρυθμη εταιρεία προορίζεται

κυρίως για την άσκηση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων Σε αυτό τον εταιρικό τύπο

οι εταίροι συνενώνονται με σχέσεις εμπιστοσύνης έναντι αλλήλων με φερεγγυότητα

στην αγορά που εξασφαλίζεται με την απεριόριστη ευθύνη όλων των εταίρων και με

την εργασία ως μέσο για την επιδίωξη του κοινού σκοπού

Είναι μια μορφή εταιρείας με αρκετά εύθραυστο χαρακτήρα διότι από τα βασικά

χαρακτηριστικά της συνάγεται ότι υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι για τους εταίρους

αφού η απερισκεψία ενός εταίρου κατά τη διοίκηση της εταιρείας δύναται να οδηγήσει

σε απώλεια τόσο των εισφορών όσο και της προσωπικής περιουσίας όλων

1Είσοδος νέου εταίρου

Για την πραγματοποίηση της εισόδου ενός εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία μετά την

ίδρυσή της ο νόμος απαιτεί καταστατική τροποποίηση και διατυπώσεις δημοσιότητας

συνεπεία της μεταβολής που συντελείται στα πρόσωπα των εταίρων Η τροποποίηση

αυτή επέρχεται με τη σύναψη της σύμβασης εισόδου της ομόρρυθμης εταιρείας με τον

νέο εταίρο της επονομαζόμενης ldquoσύμβασης εισδοχής ή προσλήψεωςrdquo

Η συγκεκριμένη μορφή της ρηθείσας πράξης εξαρτάται από την ύπαρξη ή μη

πρόβλεψης στο καταστατικό της εισόδου νέων εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που η

είσοδος προβλέπεται ρητά απαιτείται σύμβαση μεταξύ του διαχειριστή της εταιρείας

και του εισερχομένου εταίρου14 Εάν αντιθέτως δεν υφίσταται τέτοια πρόβλεψη

καθίσταται απαραίτητη η σύμπραξη όλων των εταίρων μέσω της σύναψης σύμβασης

εισόδου με τον νέο εταίρο Η τήρηση των προαναφερθεισών νομίμων διατυπώσεων

δημοσιότητας δεν έχει κατ αρχήν συστατικό αλλά απλώς δηλωτικό χαρακτήρα Τούτο

σημαίνει ότι οι συνέπειες της εισόδου του νέου εταίρου εκδηλώνονται ήδη πριν από τη

σχετική τροποποίηση του καταστατικού με αντικείμενο την εν λόγω μεταβολή στα

πρόσωπα των εταίρων Η εξασφάλιση της προστασίας των καλόπιστων τρίτων

συναλλασσομένων με την εταιρεία επιβάλλει την επέλευση της εισόδου του εταίρου

από τον χρόνο κατάρτισης της σύμβασης προσλήψεως αναδρομικά κι όχι από τη

μεταγενέστερη δημοσίευση της καταστατικής τροποποίησης

14 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιρειών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 389 παρ48 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

6

Κατ εξαίρεση ο νόμος προσδίδει συστατική ενέργεια στη δημοσίευση σε

περίπτωση που εισέρχεται ετερόρρυθμος εταίρος γεγονός που προκαλεί μετατροπή

της ομόρρυθμης εταιρείας σε ετερόρρυθμη Μέχρι δηλαδή τη δημοσίευση της εισόδου

ετερορρύθμου εταίρου η εταιρεία παραμένει ομόρρυθμη και ο ίδιος ndash εάν έχει

ενδεχομένως μετάσχει εν τω μεταξύ στις εταιρικές υποθέσεις ndash παραμένει ομόρρυθμος

εταίρος15 Η είσοδος όμως σε ομόρρυθμη εταιρεία εταίρου ο οποίος ευθύνεται

περιορισμένα τρέπει τη φύση της εταιρείας εν συνόλω σε ετερόρρυθμη από τη στιγμή

της δημοσίευσης εφrsquo όσον δε νοείται αδημοσίευτη ετερόρρυθμη εταιρεία

Η προεκταθείσα λεγομένη ldquoαπλήrdquo είσοδος εταίρου εκείνη δηλαδή που δεν

επέρχεται ως συνέπεια μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής επιφέρει την

ποσοστιαία μείωση της εταιρικής συμμετοχής των υπολοίπων εταίρων και αποτελεί

πρωτότυπο τρόπο κτήσεως της εμπορικής ιδιότητας Ο νέος εταίρος υπεισέρχεται στην

έννομη θέση του εταίρου της συγκεκριμένης εταιρείας σύμφωνα με τον νόμο και το

καταστατικό Κρίσιμη εν προκειμένω είναι η ρύθμιση που προβλέπει η καταρτισθείσα

σύμβαση προσλήψεως όσον αφορά την εισφορά τη διαχείριση και εκπροσώπηση τα

περιουσιακά δικαιώματα καθώς και τη συμμετοχή του εταίρου στα κέρδη και τις ζημίες

της εταιρείας σε περίπτωση βεβαίως που οι εταίροι δε συμμετέχουν κατ ίσα μέρη 16

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου εταίρου ομόρρυθμης εταιρείας για τα

ήδη πριν την είσοδό του γεγενημένα χρέη της εταιρείας χρήζει περαιτέρω ανάλυσης

Άλλωστε μετά την είσοδό του ο νέος εταίρος για τις υποχρεώσεις που γεννώνται

ευθύνεται βεβαίως στην έκταση που ευθύνονται και οι παλαιοί εταίροι όπως είναι

σαφές Όμως σύμφωνα με την πρόσφατη νομολογία17 και σε αντίθεση με τις

παλαιότερες αποφάσεις18 γίνεται δεκτό ότι ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του

εταιρικά χρέη στην περίπτωση που η είσοδός του δεν επήλθε με μεταβίβαση της

εταιρικής συμμετοχής και εφrsquo όσον δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση στο καταστατικό Η

ορθότερη θέση δηλαδή ο περιορισμός της ευθύνης του νέου εταίρου στα

μεταγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη με την επισήμανση ότι η εισφορά του

παραμένει πάντως υπέγγυα και για τα προγενέστερα χρέη19 την οποία ακολουθούσε η

15 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ14516 Σε διαφορετική περίπτωση η σύμβαση προσλήψεως θα πρέπει να θεωρείται μη καταρτισθείσα κατrsquo άρθρο 195ΑΚ (Γεωργακόπουλος Ι σ329)17 ΑΠ 44872 ΕΕμπΔ 1972 σελ502 ΑΠ 58868 ΕΕμπΔ 1969 σε218 με παρατ Κ Ρόκα οι οποίες επίσης δέχονται περιορισμό της ευθύνης του εισερχομένου στα μετά την είσοδό του χρέη της εταιρείας εφόσον έχει δημοσιευθεί σχετική καταστατική ρήτρα18 Η παλαιότερη νομολογία δεχόταν ότι ο εισερχόμενος ευθύνεται μόνο για τα εταιρικά χρέη που δημιουργήθηκαν μετά την είσοδό του στην ομόρρυθμη εταιρεία

7

παλαιότερη νομολογία βρίσκει σημαντική υποστήριξη σήμερα στη θεωρία 20 ενώ η

κρατούσα άποψη εμφανίζεται να προκρίνει την εξομοίωση των μορφών εισόδου

εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία (δηλαδή είτε πρωτότυπα είτε λόγω μεταβίβασης της

εταιρικής συμμετοχής) και να συντάσσεται με την παλαιότερη νομολογία πλην όμως να

μη δέχεται τη δυνατότητα διαφορετικής ρύθμισης μέσω αντίστοιχης καταστατικής

ρήτρας21

Άλλη βεβαίως είναι η περίπτωση κατά την οποία ο νέος ομόρρυθμος εταίρος

εισέρχεται μέσω μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής εξ ου και ο διαφοροποιημένος

βαθμός της ευθύνης του Η ανάγκη για αυξημένη εξασφάλιση των εταιρικών πιστωτών

απόρροια της εμπιστοσύνης που επέδειξαν αυτοί ώστε να συναλλαχθούν με το νομικό

πρόσωπο της εταιρείας επιβάλλει την άμεση εμπλοκή του νέου εταίρου στις

υποχρεώσεις της εταιρείας ακόμη και πριν την είσοδό του σrsquo αυτή Το ενδεχόμενο να

μεταβιβάζει κάθε ομόρρυθμος εταίρος την εταιρική του συμμετοχή και να αποχωρεί

έτσι από το νομικό πρόσωπο χωρίς να ευθύνεται αντιστοίχως για τα χρέη ο

νεοεισελθών στη θέση εκείνου εταίρος θα εξέθετε τους δανειστές της εταιρείας σε

κίνδυνο Υφίσταται σε κάθε περίπτωση η ευθύνη του αποχωρούντος εταίρου για πέντε

χρόνια από την έξοδό του κατά το άρθρο 54 ΕμπΝ αλλά κρίνεται απαραίτητη η

συνευθύνη του νέου μετά από μεταβίβαση της συμμετοχής εταίρου

Η σύμβαση της εισόδου του νέου εταίρου στην ομόρρυθμη εταιρεία η laquoσύμβαση

προσλήψεωςraquo προϋποθέτει την τροποποίηση του καταστατικού ως φέρουσα ουσιώδη

μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων22 Η δημοσίευση της καταστατικής

τροποποίησης που είναι εν προκειμένω απαραίτητη αναπτύσσει δηλωτική σημασία

Δεν ανήκει δηλαδή στα στοιχεία του καταστατικού των προσωπικών εταιρειών τα

οποία απαιτούν δημοσίευση και έχουν συστατική ενέργεια Ο νέος εταίρος εισέρχεται

στην ομόρρυθμη εταιρεία προ της τροποποίησης του καταστατικού της και οι τρίτοι

συναλλασσόμενοι με το νομικό πρόσωπο δικαιούνται να επικαλεσθούν υπέρ τους τη

συνευθύνη καθώς επίσης και την ενδεχόμενη παρασχεθείσα εκπροσωπευτική του

εξουσία του νέου εταίρου αναδρομικά από το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης

προσλήψεως ακόμη κι αν δεν έχουν μεσολαβήσει οι διατυπώσεις δημοσιότητας19ΕφΘεσ 4068 ΕΕμπΔ 1969 σελ41επ ΕφΘεσ 50568 ΕΕμπΔ 1970 σελ67 επ παλαιότερη νομολογία κατά την οποία η εισφορά του εισερχομένου είναι υπέγγυα και για τα προγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη20 Σύμφωνος με την παλαιότερη θέση της νομολογίας είναι ο ΝΡόκας (σελ75) όπως επίσης και ο Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 391 παρ5121 Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978σελ60 επ Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι) σελ126 δέχεται δυνατότητα περιορισμού της ευθύνης του νέου εταίρου με τη δημοσίευση αντίστοιχης καταστατικής ρήτρας 22 Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης Αρμ 1985 σελ111

8

Διαφορετική είναι βεβαίως η περίπτωση κατά την οποία ο νέος εταίρος εισέρχεται

ως ετερόρρυθμος Η δημοσίευση της εισόδου του επέχει κατrsquo εξαίρεση συστατικό

χαρακτήρα αφού συνεπάγεται την άμεση μετατροπή της ομόρρυθμης σε ετερόρρυθμη

εταιρεία Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης όμως η νομική της φύση παραμένει ως

έχει ενώ εάν ο νέος εταίρος συμμετάσχει στις εταιρικές υποθέσεις ευθύνεται ως

ομόρρυθμος23 Ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει σε κάθε περίπτωση περιορισμένη

ευθύνη και ενδεχόμενη είσοδος τέτοιου εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία αποκτά

συστατική ενέργεια ως αναγκαία προϋπόθεση για τη μετατροπή ολόκληρου του

νομικού προσώπου σε ετερόρρυθμη εταιρεία Άλλωστε αδημοσίευτη ετερόρρυθμη

εταιρεία δεν νοείται

2 Έξοδος εταίρου

Η αποχώρηση του ομορρύθμου εταίρου εκδηλώνεται γενικά με δύο τρόπους με

την εκούσια έξοδο ή με τον αποκλεισμό του

Ι Εκούσια έξοδος

Στα άρθρα 766 ndash 767 ΑΚ προβλέπεται ρητά μόνο η δυνατότητα του ομορρύθμου

εταίρου να καταγγείλει την εταιρεία προκαλώντας έτσι τη λύση της Όμως με

καταστατική πρόβλεψη είναι δυνατόν να παρασχεθεί και δικαίωμα εξόδου από την

εταιρεία χωρίς καταγγελία και συνακόλουθα λύση ndash εκκαθάριση Ενδεχομένως

μάλιστα το εν λόγω δικαίωμα καταγγελίας της εταιρικής συμμετοχής να δύναται να

ασκηθεί υπό ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις (πχ ύπαρξη σπουδαίου λόγου) Σε

κάθε περίπτωση ασκείται μονομερή ακόμη και άτυπη δήλωση απευθυντέα στους

λοιπούς εταίρους Μάλιστα τη στιγμή που η δήλωση αυτή περιέλθει στον τελευταίο εκ

των συνεταίρων αναπτύσσει πλήρως αποτελέσματα24 δεν απαιτούνται δηλαδή

διατυπώσεις δημοσιότητας για να συντελεσθεί (δηλωτική ενέργεια)

Η εκούσια έξοδος του ομορρύθμου εταίρου όμως πρέπει να δημοσιευθεί για να

αποκτήσει ισχύ απέναντι στους καλόπιστους τρίτους συναλλασσομένους με την

εταιρεία25 Τούτο διότι μέσω της τροποποίησης της εταιρικής σύνθεσης επιφέρει την

ουσιώδη μεταβολή του καταστατικού Οι εταιρικοί πιστωτές εντούτοις δικαιούνται να

επικαλεσθούν υπέρ τους την τυχόν αδημοσίευτη έξοδο ομορρύθμου εταίρου Στην

περίπτωση αυτή η δημοσίευση της εξόδου εκδηλώνει κατrsquo εξαίρεση συστατική

ενέργεια

23 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 392 παρ53 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές24 ΕφΑθ 301075 ΕΕμπΔ 1976 σελ4925 ΕφΑθ 410470ΕΕμπΔ 1971 σελ352 επ

9

II Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο

και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν

να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές26

Το άρθρο 771 ΑΚ που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18

ΕμπΝ) προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις

τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους όταν υπάρχει σπουδαίος

λόγος που δικαιολογεί τη λύση27 Κατrsquo εξαίρεση επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης

εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να

επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου προκειμένου να επέλθουν τα

αποτελέσματα Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού δεν αρκεί και δεν

αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις Ο Άρειος Πάγος μάλιστα

αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου

γενικά καθώς και ad hoc28 Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική

σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της

ομόρρυθμης εταιρείας κατά το άρθρο 27 παρ 1 ΚΠολΔ Οι ενάγοντες υπόλοιποι

συνεταίροι ndash κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο δε νομιμοποιείται

ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής ndash είναι αναγκαίοι ομόδικοι εφόσον μόνο

από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν Μάλιστα σε περίπτωση που κάποιος εταίρος

αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης

εναντίον του ή έτι περαιτέρω να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την

εταιρεία Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης στο ενδεχόμενο ύπαρξης

περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση) γίνεται δεκτή η

αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην

περίπτωση laquode factoraquo ή laquoεν τοις πράγμασιraquo ομόρρυθμης εταιρείας όταν δηλαδή είτε η

ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή

26 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ6 υποσ16 και σελ 4627 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 394 παρ58 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης Περάκης) Αθήνα 1994άρθρο 33 αριθμ 42 και 6328 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68

10

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

Ομόρρυθμη εταιρεία είναι η προσωπική εμπορική εταιρεία με (ελαττωμένη) νομική

προσωπικότητα για τις υποχρεώσεις της οποίας τα μέλη ευθύνονται έναντι τρίτων

άμεσα προσωπικά απεριόριστα και εις ολόκληρον Η ομόρρυθμη εταιρεία προορίζεται

κυρίως για την άσκηση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων Σε αυτό τον εταιρικό τύπο

οι εταίροι συνενώνονται με σχέσεις εμπιστοσύνης έναντι αλλήλων με φερεγγυότητα

στην αγορά που εξασφαλίζεται με την απεριόριστη ευθύνη όλων των εταίρων και με

την εργασία ως μέσο για την επιδίωξη του κοινού σκοπού

Είναι μια μορφή εταιρείας με αρκετά εύθραυστο χαρακτήρα διότι από τα βασικά

χαρακτηριστικά της συνάγεται ότι υπάρχουν αυξημένοι κίνδυνοι για τους εταίρους

αφού η απερισκεψία ενός εταίρου κατά τη διοίκηση της εταιρείας δύναται να οδηγήσει

σε απώλεια τόσο των εισφορών όσο και της προσωπικής περιουσίας όλων

1Είσοδος νέου εταίρου

Για την πραγματοποίηση της εισόδου ενός εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία μετά την

ίδρυσή της ο νόμος απαιτεί καταστατική τροποποίηση και διατυπώσεις δημοσιότητας

συνεπεία της μεταβολής που συντελείται στα πρόσωπα των εταίρων Η τροποποίηση

αυτή επέρχεται με τη σύναψη της σύμβασης εισόδου της ομόρρυθμης εταιρείας με τον

νέο εταίρο της επονομαζόμενης ldquoσύμβασης εισδοχής ή προσλήψεωςrdquo

Η συγκεκριμένη μορφή της ρηθείσας πράξης εξαρτάται από την ύπαρξη ή μη

πρόβλεψης στο καταστατικό της εισόδου νέων εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που η

είσοδος προβλέπεται ρητά απαιτείται σύμβαση μεταξύ του διαχειριστή της εταιρείας

και του εισερχομένου εταίρου14 Εάν αντιθέτως δεν υφίσταται τέτοια πρόβλεψη

καθίσταται απαραίτητη η σύμπραξη όλων των εταίρων μέσω της σύναψης σύμβασης

εισόδου με τον νέο εταίρο Η τήρηση των προαναφερθεισών νομίμων διατυπώσεων

δημοσιότητας δεν έχει κατ αρχήν συστατικό αλλά απλώς δηλωτικό χαρακτήρα Τούτο

σημαίνει ότι οι συνέπειες της εισόδου του νέου εταίρου εκδηλώνονται ήδη πριν από τη

σχετική τροποποίηση του καταστατικού με αντικείμενο την εν λόγω μεταβολή στα

πρόσωπα των εταίρων Η εξασφάλιση της προστασίας των καλόπιστων τρίτων

συναλλασσομένων με την εταιρεία επιβάλλει την επέλευση της εισόδου του εταίρου

από τον χρόνο κατάρτισης της σύμβασης προσλήψεως αναδρομικά κι όχι από τη

μεταγενέστερη δημοσίευση της καταστατικής τροποποίησης

14 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιρειών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 389 παρ48 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

6

Κατ εξαίρεση ο νόμος προσδίδει συστατική ενέργεια στη δημοσίευση σε

περίπτωση που εισέρχεται ετερόρρυθμος εταίρος γεγονός που προκαλεί μετατροπή

της ομόρρυθμης εταιρείας σε ετερόρρυθμη Μέχρι δηλαδή τη δημοσίευση της εισόδου

ετερορρύθμου εταίρου η εταιρεία παραμένει ομόρρυθμη και ο ίδιος ndash εάν έχει

ενδεχομένως μετάσχει εν τω μεταξύ στις εταιρικές υποθέσεις ndash παραμένει ομόρρυθμος

εταίρος15 Η είσοδος όμως σε ομόρρυθμη εταιρεία εταίρου ο οποίος ευθύνεται

περιορισμένα τρέπει τη φύση της εταιρείας εν συνόλω σε ετερόρρυθμη από τη στιγμή

της δημοσίευσης εφrsquo όσον δε νοείται αδημοσίευτη ετερόρρυθμη εταιρεία

Η προεκταθείσα λεγομένη ldquoαπλήrdquo είσοδος εταίρου εκείνη δηλαδή που δεν

επέρχεται ως συνέπεια μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής επιφέρει την

ποσοστιαία μείωση της εταιρικής συμμετοχής των υπολοίπων εταίρων και αποτελεί

πρωτότυπο τρόπο κτήσεως της εμπορικής ιδιότητας Ο νέος εταίρος υπεισέρχεται στην

έννομη θέση του εταίρου της συγκεκριμένης εταιρείας σύμφωνα με τον νόμο και το

καταστατικό Κρίσιμη εν προκειμένω είναι η ρύθμιση που προβλέπει η καταρτισθείσα

σύμβαση προσλήψεως όσον αφορά την εισφορά τη διαχείριση και εκπροσώπηση τα

περιουσιακά δικαιώματα καθώς και τη συμμετοχή του εταίρου στα κέρδη και τις ζημίες

της εταιρείας σε περίπτωση βεβαίως που οι εταίροι δε συμμετέχουν κατ ίσα μέρη 16

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου εταίρου ομόρρυθμης εταιρείας για τα

ήδη πριν την είσοδό του γεγενημένα χρέη της εταιρείας χρήζει περαιτέρω ανάλυσης

Άλλωστε μετά την είσοδό του ο νέος εταίρος για τις υποχρεώσεις που γεννώνται

ευθύνεται βεβαίως στην έκταση που ευθύνονται και οι παλαιοί εταίροι όπως είναι

σαφές Όμως σύμφωνα με την πρόσφατη νομολογία17 και σε αντίθεση με τις

παλαιότερες αποφάσεις18 γίνεται δεκτό ότι ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του

εταιρικά χρέη στην περίπτωση που η είσοδός του δεν επήλθε με μεταβίβαση της

εταιρικής συμμετοχής και εφrsquo όσον δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση στο καταστατικό Η

ορθότερη θέση δηλαδή ο περιορισμός της ευθύνης του νέου εταίρου στα

μεταγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη με την επισήμανση ότι η εισφορά του

παραμένει πάντως υπέγγυα και για τα προγενέστερα χρέη19 την οποία ακολουθούσε η

15 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ14516 Σε διαφορετική περίπτωση η σύμβαση προσλήψεως θα πρέπει να θεωρείται μη καταρτισθείσα κατrsquo άρθρο 195ΑΚ (Γεωργακόπουλος Ι σ329)17 ΑΠ 44872 ΕΕμπΔ 1972 σελ502 ΑΠ 58868 ΕΕμπΔ 1969 σε218 με παρατ Κ Ρόκα οι οποίες επίσης δέχονται περιορισμό της ευθύνης του εισερχομένου στα μετά την είσοδό του χρέη της εταιρείας εφόσον έχει δημοσιευθεί σχετική καταστατική ρήτρα18 Η παλαιότερη νομολογία δεχόταν ότι ο εισερχόμενος ευθύνεται μόνο για τα εταιρικά χρέη που δημιουργήθηκαν μετά την είσοδό του στην ομόρρυθμη εταιρεία

7

παλαιότερη νομολογία βρίσκει σημαντική υποστήριξη σήμερα στη θεωρία 20 ενώ η

κρατούσα άποψη εμφανίζεται να προκρίνει την εξομοίωση των μορφών εισόδου

εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία (δηλαδή είτε πρωτότυπα είτε λόγω μεταβίβασης της

εταιρικής συμμετοχής) και να συντάσσεται με την παλαιότερη νομολογία πλην όμως να

μη δέχεται τη δυνατότητα διαφορετικής ρύθμισης μέσω αντίστοιχης καταστατικής

ρήτρας21

Άλλη βεβαίως είναι η περίπτωση κατά την οποία ο νέος ομόρρυθμος εταίρος

εισέρχεται μέσω μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής εξ ου και ο διαφοροποιημένος

βαθμός της ευθύνης του Η ανάγκη για αυξημένη εξασφάλιση των εταιρικών πιστωτών

απόρροια της εμπιστοσύνης που επέδειξαν αυτοί ώστε να συναλλαχθούν με το νομικό

πρόσωπο της εταιρείας επιβάλλει την άμεση εμπλοκή του νέου εταίρου στις

υποχρεώσεις της εταιρείας ακόμη και πριν την είσοδό του σrsquo αυτή Το ενδεχόμενο να

μεταβιβάζει κάθε ομόρρυθμος εταίρος την εταιρική του συμμετοχή και να αποχωρεί

έτσι από το νομικό πρόσωπο χωρίς να ευθύνεται αντιστοίχως για τα χρέη ο

νεοεισελθών στη θέση εκείνου εταίρος θα εξέθετε τους δανειστές της εταιρείας σε

κίνδυνο Υφίσταται σε κάθε περίπτωση η ευθύνη του αποχωρούντος εταίρου για πέντε

χρόνια από την έξοδό του κατά το άρθρο 54 ΕμπΝ αλλά κρίνεται απαραίτητη η

συνευθύνη του νέου μετά από μεταβίβαση της συμμετοχής εταίρου

Η σύμβαση της εισόδου του νέου εταίρου στην ομόρρυθμη εταιρεία η laquoσύμβαση

προσλήψεωςraquo προϋποθέτει την τροποποίηση του καταστατικού ως φέρουσα ουσιώδη

μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων22 Η δημοσίευση της καταστατικής

τροποποίησης που είναι εν προκειμένω απαραίτητη αναπτύσσει δηλωτική σημασία

Δεν ανήκει δηλαδή στα στοιχεία του καταστατικού των προσωπικών εταιρειών τα

οποία απαιτούν δημοσίευση και έχουν συστατική ενέργεια Ο νέος εταίρος εισέρχεται

στην ομόρρυθμη εταιρεία προ της τροποποίησης του καταστατικού της και οι τρίτοι

συναλλασσόμενοι με το νομικό πρόσωπο δικαιούνται να επικαλεσθούν υπέρ τους τη

συνευθύνη καθώς επίσης και την ενδεχόμενη παρασχεθείσα εκπροσωπευτική του

εξουσία του νέου εταίρου αναδρομικά από το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης

προσλήψεως ακόμη κι αν δεν έχουν μεσολαβήσει οι διατυπώσεις δημοσιότητας19ΕφΘεσ 4068 ΕΕμπΔ 1969 σελ41επ ΕφΘεσ 50568 ΕΕμπΔ 1970 σελ67 επ παλαιότερη νομολογία κατά την οποία η εισφορά του εισερχομένου είναι υπέγγυα και για τα προγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη20 Σύμφωνος με την παλαιότερη θέση της νομολογίας είναι ο ΝΡόκας (σελ75) όπως επίσης και ο Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 391 παρ5121 Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978σελ60 επ Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι) σελ126 δέχεται δυνατότητα περιορισμού της ευθύνης του νέου εταίρου με τη δημοσίευση αντίστοιχης καταστατικής ρήτρας 22 Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης Αρμ 1985 σελ111

8

Διαφορετική είναι βεβαίως η περίπτωση κατά την οποία ο νέος εταίρος εισέρχεται

ως ετερόρρυθμος Η δημοσίευση της εισόδου του επέχει κατrsquo εξαίρεση συστατικό

χαρακτήρα αφού συνεπάγεται την άμεση μετατροπή της ομόρρυθμης σε ετερόρρυθμη

εταιρεία Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης όμως η νομική της φύση παραμένει ως

έχει ενώ εάν ο νέος εταίρος συμμετάσχει στις εταιρικές υποθέσεις ευθύνεται ως

ομόρρυθμος23 Ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει σε κάθε περίπτωση περιορισμένη

ευθύνη και ενδεχόμενη είσοδος τέτοιου εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία αποκτά

συστατική ενέργεια ως αναγκαία προϋπόθεση για τη μετατροπή ολόκληρου του

νομικού προσώπου σε ετερόρρυθμη εταιρεία Άλλωστε αδημοσίευτη ετερόρρυθμη

εταιρεία δεν νοείται

2 Έξοδος εταίρου

Η αποχώρηση του ομορρύθμου εταίρου εκδηλώνεται γενικά με δύο τρόπους με

την εκούσια έξοδο ή με τον αποκλεισμό του

Ι Εκούσια έξοδος

Στα άρθρα 766 ndash 767 ΑΚ προβλέπεται ρητά μόνο η δυνατότητα του ομορρύθμου

εταίρου να καταγγείλει την εταιρεία προκαλώντας έτσι τη λύση της Όμως με

καταστατική πρόβλεψη είναι δυνατόν να παρασχεθεί και δικαίωμα εξόδου από την

εταιρεία χωρίς καταγγελία και συνακόλουθα λύση ndash εκκαθάριση Ενδεχομένως

μάλιστα το εν λόγω δικαίωμα καταγγελίας της εταιρικής συμμετοχής να δύναται να

ασκηθεί υπό ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις (πχ ύπαρξη σπουδαίου λόγου) Σε

κάθε περίπτωση ασκείται μονομερή ακόμη και άτυπη δήλωση απευθυντέα στους

λοιπούς εταίρους Μάλιστα τη στιγμή που η δήλωση αυτή περιέλθει στον τελευταίο εκ

των συνεταίρων αναπτύσσει πλήρως αποτελέσματα24 δεν απαιτούνται δηλαδή

διατυπώσεις δημοσιότητας για να συντελεσθεί (δηλωτική ενέργεια)

Η εκούσια έξοδος του ομορρύθμου εταίρου όμως πρέπει να δημοσιευθεί για να

αποκτήσει ισχύ απέναντι στους καλόπιστους τρίτους συναλλασσομένους με την

εταιρεία25 Τούτο διότι μέσω της τροποποίησης της εταιρικής σύνθεσης επιφέρει την

ουσιώδη μεταβολή του καταστατικού Οι εταιρικοί πιστωτές εντούτοις δικαιούνται να

επικαλεσθούν υπέρ τους την τυχόν αδημοσίευτη έξοδο ομορρύθμου εταίρου Στην

περίπτωση αυτή η δημοσίευση της εξόδου εκδηλώνει κατrsquo εξαίρεση συστατική

ενέργεια

23 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 392 παρ53 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές24 ΕφΑθ 301075 ΕΕμπΔ 1976 σελ4925 ΕφΑθ 410470ΕΕμπΔ 1971 σελ352 επ

9

II Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο

και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν

να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές26

Το άρθρο 771 ΑΚ που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18

ΕμπΝ) προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις

τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους όταν υπάρχει σπουδαίος

λόγος που δικαιολογεί τη λύση27 Κατrsquo εξαίρεση επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης

εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να

επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου προκειμένου να επέλθουν τα

αποτελέσματα Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού δεν αρκεί και δεν

αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις Ο Άρειος Πάγος μάλιστα

αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου

γενικά καθώς και ad hoc28 Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική

σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της

ομόρρυθμης εταιρείας κατά το άρθρο 27 παρ 1 ΚΠολΔ Οι ενάγοντες υπόλοιποι

συνεταίροι ndash κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο δε νομιμοποιείται

ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής ndash είναι αναγκαίοι ομόδικοι εφόσον μόνο

από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν Μάλιστα σε περίπτωση που κάποιος εταίρος

αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης

εναντίον του ή έτι περαιτέρω να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την

εταιρεία Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης στο ενδεχόμενο ύπαρξης

περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση) γίνεται δεκτή η

αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην

περίπτωση laquode factoraquo ή laquoεν τοις πράγμασιraquo ομόρρυθμης εταιρείας όταν δηλαδή είτε η

ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή

26 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ6 υποσ16 και σελ 4627 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 394 παρ58 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης Περάκης) Αθήνα 1994άρθρο 33 αριθμ 42 και 6328 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68

10

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

Κατ εξαίρεση ο νόμος προσδίδει συστατική ενέργεια στη δημοσίευση σε

περίπτωση που εισέρχεται ετερόρρυθμος εταίρος γεγονός που προκαλεί μετατροπή

της ομόρρυθμης εταιρείας σε ετερόρρυθμη Μέχρι δηλαδή τη δημοσίευση της εισόδου

ετερορρύθμου εταίρου η εταιρεία παραμένει ομόρρυθμη και ο ίδιος ndash εάν έχει

ενδεχομένως μετάσχει εν τω μεταξύ στις εταιρικές υποθέσεις ndash παραμένει ομόρρυθμος

εταίρος15 Η είσοδος όμως σε ομόρρυθμη εταιρεία εταίρου ο οποίος ευθύνεται

περιορισμένα τρέπει τη φύση της εταιρείας εν συνόλω σε ετερόρρυθμη από τη στιγμή

της δημοσίευσης εφrsquo όσον δε νοείται αδημοσίευτη ετερόρρυθμη εταιρεία

Η προεκταθείσα λεγομένη ldquoαπλήrdquo είσοδος εταίρου εκείνη δηλαδή που δεν

επέρχεται ως συνέπεια μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής επιφέρει την

ποσοστιαία μείωση της εταιρικής συμμετοχής των υπολοίπων εταίρων και αποτελεί

πρωτότυπο τρόπο κτήσεως της εμπορικής ιδιότητας Ο νέος εταίρος υπεισέρχεται στην

έννομη θέση του εταίρου της συγκεκριμένης εταιρείας σύμφωνα με τον νόμο και το

καταστατικό Κρίσιμη εν προκειμένω είναι η ρύθμιση που προβλέπει η καταρτισθείσα

σύμβαση προσλήψεως όσον αφορά την εισφορά τη διαχείριση και εκπροσώπηση τα

περιουσιακά δικαιώματα καθώς και τη συμμετοχή του εταίρου στα κέρδη και τις ζημίες

της εταιρείας σε περίπτωση βεβαίως που οι εταίροι δε συμμετέχουν κατ ίσα μέρη 16

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου εταίρου ομόρρυθμης εταιρείας για τα

ήδη πριν την είσοδό του γεγενημένα χρέη της εταιρείας χρήζει περαιτέρω ανάλυσης

Άλλωστε μετά την είσοδό του ο νέος εταίρος για τις υποχρεώσεις που γεννώνται

ευθύνεται βεβαίως στην έκταση που ευθύνονται και οι παλαιοί εταίροι όπως είναι

σαφές Όμως σύμφωνα με την πρόσφατη νομολογία17 και σε αντίθεση με τις

παλαιότερες αποφάσεις18 γίνεται δεκτό ότι ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του

εταιρικά χρέη στην περίπτωση που η είσοδός του δεν επήλθε με μεταβίβαση της

εταιρικής συμμετοχής και εφrsquo όσον δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση στο καταστατικό Η

ορθότερη θέση δηλαδή ο περιορισμός της ευθύνης του νέου εταίρου στα

μεταγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη με την επισήμανση ότι η εισφορά του

παραμένει πάντως υπέγγυα και για τα προγενέστερα χρέη19 την οποία ακολουθούσε η

15 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ14516 Σε διαφορετική περίπτωση η σύμβαση προσλήψεως θα πρέπει να θεωρείται μη καταρτισθείσα κατrsquo άρθρο 195ΑΚ (Γεωργακόπουλος Ι σ329)17 ΑΠ 44872 ΕΕμπΔ 1972 σελ502 ΑΠ 58868 ΕΕμπΔ 1969 σε218 με παρατ Κ Ρόκα οι οποίες επίσης δέχονται περιορισμό της ευθύνης του εισερχομένου στα μετά την είσοδό του χρέη της εταιρείας εφόσον έχει δημοσιευθεί σχετική καταστατική ρήτρα18 Η παλαιότερη νομολογία δεχόταν ότι ο εισερχόμενος ευθύνεται μόνο για τα εταιρικά χρέη που δημιουργήθηκαν μετά την είσοδό του στην ομόρρυθμη εταιρεία

7

παλαιότερη νομολογία βρίσκει σημαντική υποστήριξη σήμερα στη θεωρία 20 ενώ η

κρατούσα άποψη εμφανίζεται να προκρίνει την εξομοίωση των μορφών εισόδου

εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία (δηλαδή είτε πρωτότυπα είτε λόγω μεταβίβασης της

εταιρικής συμμετοχής) και να συντάσσεται με την παλαιότερη νομολογία πλην όμως να

μη δέχεται τη δυνατότητα διαφορετικής ρύθμισης μέσω αντίστοιχης καταστατικής

ρήτρας21

Άλλη βεβαίως είναι η περίπτωση κατά την οποία ο νέος ομόρρυθμος εταίρος

εισέρχεται μέσω μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής εξ ου και ο διαφοροποιημένος

βαθμός της ευθύνης του Η ανάγκη για αυξημένη εξασφάλιση των εταιρικών πιστωτών

απόρροια της εμπιστοσύνης που επέδειξαν αυτοί ώστε να συναλλαχθούν με το νομικό

πρόσωπο της εταιρείας επιβάλλει την άμεση εμπλοκή του νέου εταίρου στις

υποχρεώσεις της εταιρείας ακόμη και πριν την είσοδό του σrsquo αυτή Το ενδεχόμενο να

μεταβιβάζει κάθε ομόρρυθμος εταίρος την εταιρική του συμμετοχή και να αποχωρεί

έτσι από το νομικό πρόσωπο χωρίς να ευθύνεται αντιστοίχως για τα χρέη ο

νεοεισελθών στη θέση εκείνου εταίρος θα εξέθετε τους δανειστές της εταιρείας σε

κίνδυνο Υφίσταται σε κάθε περίπτωση η ευθύνη του αποχωρούντος εταίρου για πέντε

χρόνια από την έξοδό του κατά το άρθρο 54 ΕμπΝ αλλά κρίνεται απαραίτητη η

συνευθύνη του νέου μετά από μεταβίβαση της συμμετοχής εταίρου

Η σύμβαση της εισόδου του νέου εταίρου στην ομόρρυθμη εταιρεία η laquoσύμβαση

προσλήψεωςraquo προϋποθέτει την τροποποίηση του καταστατικού ως φέρουσα ουσιώδη

μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων22 Η δημοσίευση της καταστατικής

τροποποίησης που είναι εν προκειμένω απαραίτητη αναπτύσσει δηλωτική σημασία

Δεν ανήκει δηλαδή στα στοιχεία του καταστατικού των προσωπικών εταιρειών τα

οποία απαιτούν δημοσίευση και έχουν συστατική ενέργεια Ο νέος εταίρος εισέρχεται

στην ομόρρυθμη εταιρεία προ της τροποποίησης του καταστατικού της και οι τρίτοι

συναλλασσόμενοι με το νομικό πρόσωπο δικαιούνται να επικαλεσθούν υπέρ τους τη

συνευθύνη καθώς επίσης και την ενδεχόμενη παρασχεθείσα εκπροσωπευτική του

εξουσία του νέου εταίρου αναδρομικά από το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης

προσλήψεως ακόμη κι αν δεν έχουν μεσολαβήσει οι διατυπώσεις δημοσιότητας19ΕφΘεσ 4068 ΕΕμπΔ 1969 σελ41επ ΕφΘεσ 50568 ΕΕμπΔ 1970 σελ67 επ παλαιότερη νομολογία κατά την οποία η εισφορά του εισερχομένου είναι υπέγγυα και για τα προγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη20 Σύμφωνος με την παλαιότερη θέση της νομολογίας είναι ο ΝΡόκας (σελ75) όπως επίσης και ο Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 391 παρ5121 Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978σελ60 επ Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι) σελ126 δέχεται δυνατότητα περιορισμού της ευθύνης του νέου εταίρου με τη δημοσίευση αντίστοιχης καταστατικής ρήτρας 22 Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης Αρμ 1985 σελ111

8

Διαφορετική είναι βεβαίως η περίπτωση κατά την οποία ο νέος εταίρος εισέρχεται

ως ετερόρρυθμος Η δημοσίευση της εισόδου του επέχει κατrsquo εξαίρεση συστατικό

χαρακτήρα αφού συνεπάγεται την άμεση μετατροπή της ομόρρυθμης σε ετερόρρυθμη

εταιρεία Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης όμως η νομική της φύση παραμένει ως

έχει ενώ εάν ο νέος εταίρος συμμετάσχει στις εταιρικές υποθέσεις ευθύνεται ως

ομόρρυθμος23 Ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει σε κάθε περίπτωση περιορισμένη

ευθύνη και ενδεχόμενη είσοδος τέτοιου εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία αποκτά

συστατική ενέργεια ως αναγκαία προϋπόθεση για τη μετατροπή ολόκληρου του

νομικού προσώπου σε ετερόρρυθμη εταιρεία Άλλωστε αδημοσίευτη ετερόρρυθμη

εταιρεία δεν νοείται

2 Έξοδος εταίρου

Η αποχώρηση του ομορρύθμου εταίρου εκδηλώνεται γενικά με δύο τρόπους με

την εκούσια έξοδο ή με τον αποκλεισμό του

Ι Εκούσια έξοδος

Στα άρθρα 766 ndash 767 ΑΚ προβλέπεται ρητά μόνο η δυνατότητα του ομορρύθμου

εταίρου να καταγγείλει την εταιρεία προκαλώντας έτσι τη λύση της Όμως με

καταστατική πρόβλεψη είναι δυνατόν να παρασχεθεί και δικαίωμα εξόδου από την

εταιρεία χωρίς καταγγελία και συνακόλουθα λύση ndash εκκαθάριση Ενδεχομένως

μάλιστα το εν λόγω δικαίωμα καταγγελίας της εταιρικής συμμετοχής να δύναται να

ασκηθεί υπό ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις (πχ ύπαρξη σπουδαίου λόγου) Σε

κάθε περίπτωση ασκείται μονομερή ακόμη και άτυπη δήλωση απευθυντέα στους

λοιπούς εταίρους Μάλιστα τη στιγμή που η δήλωση αυτή περιέλθει στον τελευταίο εκ

των συνεταίρων αναπτύσσει πλήρως αποτελέσματα24 δεν απαιτούνται δηλαδή

διατυπώσεις δημοσιότητας για να συντελεσθεί (δηλωτική ενέργεια)

Η εκούσια έξοδος του ομορρύθμου εταίρου όμως πρέπει να δημοσιευθεί για να

αποκτήσει ισχύ απέναντι στους καλόπιστους τρίτους συναλλασσομένους με την

εταιρεία25 Τούτο διότι μέσω της τροποποίησης της εταιρικής σύνθεσης επιφέρει την

ουσιώδη μεταβολή του καταστατικού Οι εταιρικοί πιστωτές εντούτοις δικαιούνται να

επικαλεσθούν υπέρ τους την τυχόν αδημοσίευτη έξοδο ομορρύθμου εταίρου Στην

περίπτωση αυτή η δημοσίευση της εξόδου εκδηλώνει κατrsquo εξαίρεση συστατική

ενέργεια

23 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 392 παρ53 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές24 ΕφΑθ 301075 ΕΕμπΔ 1976 σελ4925 ΕφΑθ 410470ΕΕμπΔ 1971 σελ352 επ

9

II Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο

και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν

να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές26

Το άρθρο 771 ΑΚ που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18

ΕμπΝ) προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις

τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους όταν υπάρχει σπουδαίος

λόγος που δικαιολογεί τη λύση27 Κατrsquo εξαίρεση επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης

εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να

επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου προκειμένου να επέλθουν τα

αποτελέσματα Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού δεν αρκεί και δεν

αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις Ο Άρειος Πάγος μάλιστα

αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου

γενικά καθώς και ad hoc28 Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική

σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της

ομόρρυθμης εταιρείας κατά το άρθρο 27 παρ 1 ΚΠολΔ Οι ενάγοντες υπόλοιποι

συνεταίροι ndash κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο δε νομιμοποιείται

ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής ndash είναι αναγκαίοι ομόδικοι εφόσον μόνο

από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν Μάλιστα σε περίπτωση που κάποιος εταίρος

αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης

εναντίον του ή έτι περαιτέρω να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την

εταιρεία Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης στο ενδεχόμενο ύπαρξης

περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση) γίνεται δεκτή η

αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην

περίπτωση laquode factoraquo ή laquoεν τοις πράγμασιraquo ομόρρυθμης εταιρείας όταν δηλαδή είτε η

ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή

26 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ6 υποσ16 και σελ 4627 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 394 παρ58 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης Περάκης) Αθήνα 1994άρθρο 33 αριθμ 42 και 6328 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68

10

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

παλαιότερη νομολογία βρίσκει σημαντική υποστήριξη σήμερα στη θεωρία 20 ενώ η

κρατούσα άποψη εμφανίζεται να προκρίνει την εξομοίωση των μορφών εισόδου

εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία (δηλαδή είτε πρωτότυπα είτε λόγω μεταβίβασης της

εταιρικής συμμετοχής) και να συντάσσεται με την παλαιότερη νομολογία πλην όμως να

μη δέχεται τη δυνατότητα διαφορετικής ρύθμισης μέσω αντίστοιχης καταστατικής

ρήτρας21

Άλλη βεβαίως είναι η περίπτωση κατά την οποία ο νέος ομόρρυθμος εταίρος

εισέρχεται μέσω μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής εξ ου και ο διαφοροποιημένος

βαθμός της ευθύνης του Η ανάγκη για αυξημένη εξασφάλιση των εταιρικών πιστωτών

απόρροια της εμπιστοσύνης που επέδειξαν αυτοί ώστε να συναλλαχθούν με το νομικό

πρόσωπο της εταιρείας επιβάλλει την άμεση εμπλοκή του νέου εταίρου στις

υποχρεώσεις της εταιρείας ακόμη και πριν την είσοδό του σrsquo αυτή Το ενδεχόμενο να

μεταβιβάζει κάθε ομόρρυθμος εταίρος την εταιρική του συμμετοχή και να αποχωρεί

έτσι από το νομικό πρόσωπο χωρίς να ευθύνεται αντιστοίχως για τα χρέη ο

νεοεισελθών στη θέση εκείνου εταίρος θα εξέθετε τους δανειστές της εταιρείας σε

κίνδυνο Υφίσταται σε κάθε περίπτωση η ευθύνη του αποχωρούντος εταίρου για πέντε

χρόνια από την έξοδό του κατά το άρθρο 54 ΕμπΝ αλλά κρίνεται απαραίτητη η

συνευθύνη του νέου μετά από μεταβίβαση της συμμετοχής εταίρου

Η σύμβαση της εισόδου του νέου εταίρου στην ομόρρυθμη εταιρεία η laquoσύμβαση

προσλήψεωςraquo προϋποθέτει την τροποποίηση του καταστατικού ως φέρουσα ουσιώδη

μεταβολή στα πρόσωπα των εταίρων22 Η δημοσίευση της καταστατικής

τροποποίησης που είναι εν προκειμένω απαραίτητη αναπτύσσει δηλωτική σημασία

Δεν ανήκει δηλαδή στα στοιχεία του καταστατικού των προσωπικών εταιρειών τα

οποία απαιτούν δημοσίευση και έχουν συστατική ενέργεια Ο νέος εταίρος εισέρχεται

στην ομόρρυθμη εταιρεία προ της τροποποίησης του καταστατικού της και οι τρίτοι

συναλλασσόμενοι με το νομικό πρόσωπο δικαιούνται να επικαλεσθούν υπέρ τους τη

συνευθύνη καθώς επίσης και την ενδεχόμενη παρασχεθείσα εκπροσωπευτική του

εξουσία του νέου εταίρου αναδρομικά από το χρόνο κατάρτισης της σύμβασης

προσλήψεως ακόμη κι αν δεν έχουν μεσολαβήσει οι διατυπώσεις δημοσιότητας19ΕφΘεσ 4068 ΕΕμπΔ 1969 σελ41επ ΕφΘεσ 50568 ΕΕμπΔ 1970 σελ67 επ παλαιότερη νομολογία κατά την οποία η εισφορά του εισερχομένου είναι υπέγγυα και για τα προγενέστερα της εισόδου του εταιρικά χρέη20 Σύμφωνος με την παλαιότερη θέση της νομολογίας είναι ο ΝΡόκας (σελ75) όπως επίσης και ο Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 391 παρ5121 Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978σελ60 επ Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι) σελ126 δέχεται δυνατότητα περιορισμού της ευθύνης του νέου εταίρου με τη δημοσίευση αντίστοιχης καταστατικής ρήτρας 22 Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης Αρμ 1985 σελ111

8

Διαφορετική είναι βεβαίως η περίπτωση κατά την οποία ο νέος εταίρος εισέρχεται

ως ετερόρρυθμος Η δημοσίευση της εισόδου του επέχει κατrsquo εξαίρεση συστατικό

χαρακτήρα αφού συνεπάγεται την άμεση μετατροπή της ομόρρυθμης σε ετερόρρυθμη

εταιρεία Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης όμως η νομική της φύση παραμένει ως

έχει ενώ εάν ο νέος εταίρος συμμετάσχει στις εταιρικές υποθέσεις ευθύνεται ως

ομόρρυθμος23 Ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει σε κάθε περίπτωση περιορισμένη

ευθύνη και ενδεχόμενη είσοδος τέτοιου εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία αποκτά

συστατική ενέργεια ως αναγκαία προϋπόθεση για τη μετατροπή ολόκληρου του

νομικού προσώπου σε ετερόρρυθμη εταιρεία Άλλωστε αδημοσίευτη ετερόρρυθμη

εταιρεία δεν νοείται

2 Έξοδος εταίρου

Η αποχώρηση του ομορρύθμου εταίρου εκδηλώνεται γενικά με δύο τρόπους με

την εκούσια έξοδο ή με τον αποκλεισμό του

Ι Εκούσια έξοδος

Στα άρθρα 766 ndash 767 ΑΚ προβλέπεται ρητά μόνο η δυνατότητα του ομορρύθμου

εταίρου να καταγγείλει την εταιρεία προκαλώντας έτσι τη λύση της Όμως με

καταστατική πρόβλεψη είναι δυνατόν να παρασχεθεί και δικαίωμα εξόδου από την

εταιρεία χωρίς καταγγελία και συνακόλουθα λύση ndash εκκαθάριση Ενδεχομένως

μάλιστα το εν λόγω δικαίωμα καταγγελίας της εταιρικής συμμετοχής να δύναται να

ασκηθεί υπό ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις (πχ ύπαρξη σπουδαίου λόγου) Σε

κάθε περίπτωση ασκείται μονομερή ακόμη και άτυπη δήλωση απευθυντέα στους

λοιπούς εταίρους Μάλιστα τη στιγμή που η δήλωση αυτή περιέλθει στον τελευταίο εκ

των συνεταίρων αναπτύσσει πλήρως αποτελέσματα24 δεν απαιτούνται δηλαδή

διατυπώσεις δημοσιότητας για να συντελεσθεί (δηλωτική ενέργεια)

Η εκούσια έξοδος του ομορρύθμου εταίρου όμως πρέπει να δημοσιευθεί για να

αποκτήσει ισχύ απέναντι στους καλόπιστους τρίτους συναλλασσομένους με την

εταιρεία25 Τούτο διότι μέσω της τροποποίησης της εταιρικής σύνθεσης επιφέρει την

ουσιώδη μεταβολή του καταστατικού Οι εταιρικοί πιστωτές εντούτοις δικαιούνται να

επικαλεσθούν υπέρ τους την τυχόν αδημοσίευτη έξοδο ομορρύθμου εταίρου Στην

περίπτωση αυτή η δημοσίευση της εξόδου εκδηλώνει κατrsquo εξαίρεση συστατική

ενέργεια

23 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 392 παρ53 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές24 ΕφΑθ 301075 ΕΕμπΔ 1976 σελ4925 ΕφΑθ 410470ΕΕμπΔ 1971 σελ352 επ

9

II Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο

και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν

να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές26

Το άρθρο 771 ΑΚ που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18

ΕμπΝ) προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις

τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους όταν υπάρχει σπουδαίος

λόγος που δικαιολογεί τη λύση27 Κατrsquo εξαίρεση επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης

εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να

επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου προκειμένου να επέλθουν τα

αποτελέσματα Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού δεν αρκεί και δεν

αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις Ο Άρειος Πάγος μάλιστα

αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου

γενικά καθώς και ad hoc28 Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική

σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της

ομόρρυθμης εταιρείας κατά το άρθρο 27 παρ 1 ΚΠολΔ Οι ενάγοντες υπόλοιποι

συνεταίροι ndash κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο δε νομιμοποιείται

ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής ndash είναι αναγκαίοι ομόδικοι εφόσον μόνο

από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν Μάλιστα σε περίπτωση που κάποιος εταίρος

αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης

εναντίον του ή έτι περαιτέρω να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την

εταιρεία Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης στο ενδεχόμενο ύπαρξης

περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση) γίνεται δεκτή η

αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην

περίπτωση laquode factoraquo ή laquoεν τοις πράγμασιraquo ομόρρυθμης εταιρείας όταν δηλαδή είτε η

ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή

26 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ6 υποσ16 και σελ 4627 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 394 παρ58 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης Περάκης) Αθήνα 1994άρθρο 33 αριθμ 42 και 6328 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68

10

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

Διαφορετική είναι βεβαίως η περίπτωση κατά την οποία ο νέος εταίρος εισέρχεται

ως ετερόρρυθμος Η δημοσίευση της εισόδου του επέχει κατrsquo εξαίρεση συστατικό

χαρακτήρα αφού συνεπάγεται την άμεση μετατροπή της ομόρρυθμης σε ετερόρρυθμη

εταιρεία Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης όμως η νομική της φύση παραμένει ως

έχει ενώ εάν ο νέος εταίρος συμμετάσχει στις εταιρικές υποθέσεις ευθύνεται ως

ομόρρυθμος23 Ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει σε κάθε περίπτωση περιορισμένη

ευθύνη και ενδεχόμενη είσοδος τέτοιου εταίρου σε ομόρρυθμη εταιρεία αποκτά

συστατική ενέργεια ως αναγκαία προϋπόθεση για τη μετατροπή ολόκληρου του

νομικού προσώπου σε ετερόρρυθμη εταιρεία Άλλωστε αδημοσίευτη ετερόρρυθμη

εταιρεία δεν νοείται

2 Έξοδος εταίρου

Η αποχώρηση του ομορρύθμου εταίρου εκδηλώνεται γενικά με δύο τρόπους με

την εκούσια έξοδο ή με τον αποκλεισμό του

Ι Εκούσια έξοδος

Στα άρθρα 766 ndash 767 ΑΚ προβλέπεται ρητά μόνο η δυνατότητα του ομορρύθμου

εταίρου να καταγγείλει την εταιρεία προκαλώντας έτσι τη λύση της Όμως με

καταστατική πρόβλεψη είναι δυνατόν να παρασχεθεί και δικαίωμα εξόδου από την

εταιρεία χωρίς καταγγελία και συνακόλουθα λύση ndash εκκαθάριση Ενδεχομένως

μάλιστα το εν λόγω δικαίωμα καταγγελίας της εταιρικής συμμετοχής να δύναται να

ασκηθεί υπό ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις (πχ ύπαρξη σπουδαίου λόγου) Σε

κάθε περίπτωση ασκείται μονομερή ακόμη και άτυπη δήλωση απευθυντέα στους

λοιπούς εταίρους Μάλιστα τη στιγμή που η δήλωση αυτή περιέλθει στον τελευταίο εκ

των συνεταίρων αναπτύσσει πλήρως αποτελέσματα24 δεν απαιτούνται δηλαδή

διατυπώσεις δημοσιότητας για να συντελεσθεί (δηλωτική ενέργεια)

Η εκούσια έξοδος του ομορρύθμου εταίρου όμως πρέπει να δημοσιευθεί για να

αποκτήσει ισχύ απέναντι στους καλόπιστους τρίτους συναλλασσομένους με την

εταιρεία25 Τούτο διότι μέσω της τροποποίησης της εταιρικής σύνθεσης επιφέρει την

ουσιώδη μεταβολή του καταστατικού Οι εταιρικοί πιστωτές εντούτοις δικαιούνται να

επικαλεσθούν υπέρ τους την τυχόν αδημοσίευτη έξοδο ομορρύθμου εταίρου Στην

περίπτωση αυτή η δημοσίευση της εξόδου εκδηλώνει κατrsquo εξαίρεση συστατική

ενέργεια

23 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 392 παρ53 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές24 ΕφΑθ 301075 ΕΕμπΔ 1976 σελ4925 ΕφΑθ 410470ΕΕμπΔ 1971 σελ352 επ

9

II Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο

και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν

να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές26

Το άρθρο 771 ΑΚ που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18

ΕμπΝ) προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις

τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους όταν υπάρχει σπουδαίος

λόγος που δικαιολογεί τη λύση27 Κατrsquo εξαίρεση επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης

εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να

επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου προκειμένου να επέλθουν τα

αποτελέσματα Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού δεν αρκεί και δεν

αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις Ο Άρειος Πάγος μάλιστα

αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου

γενικά καθώς και ad hoc28 Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική

σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της

ομόρρυθμης εταιρείας κατά το άρθρο 27 παρ 1 ΚΠολΔ Οι ενάγοντες υπόλοιποι

συνεταίροι ndash κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο δε νομιμοποιείται

ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής ndash είναι αναγκαίοι ομόδικοι εφόσον μόνο

από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν Μάλιστα σε περίπτωση που κάποιος εταίρος

αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης

εναντίον του ή έτι περαιτέρω να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την

εταιρεία Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης στο ενδεχόμενο ύπαρξης

περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση) γίνεται δεκτή η

αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην

περίπτωση laquode factoraquo ή laquoεν τοις πράγμασιraquo ομόρρυθμης εταιρείας όταν δηλαδή είτε η

ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή

26 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ6 υποσ16 και σελ 4627 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 394 παρ58 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης Περάκης) Αθήνα 1994άρθρο 33 αριθμ 42 και 6328 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68

10

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

II Αποκλεισμός εταίρου

Το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου έχει καθιερωθεί νομοθετικά αφενός

διότι με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η λύση της εταιρείας ως αναγκαίο επακόλουθο

και αφετέρου διότι η σχέση μεταξύ των εταίρων που διαταράχθηκε έτσι είναι δυνατόν

να διευθετηθεί με τον προσήκοντα τρόπο για όλες τις πλευρές26

Το άρθρο 771 ΑΚ που εφαρμόζεται ρητώς και στην ομόρρυθμη εταιρεία (άρθρο 18

ΕμπΝ) προβλέπει την ειδικότερη έκφανση της αρχής ότι οι διαρκείς ενοχικές σχέσεις

τότε μόνον επιτρέπεται να λυθούν πριν τη νόμιμη λήξη τους όταν υπάρχει σπουδαίος

λόγος που δικαιολογεί τη λύση27 Κατrsquo εξαίρεση επί αποκλεισμού εταίρου ομόρρυθμης

εταιρείας απαιτείται επιπλέον σχετική τελεσίδικη δικαστική απόφαση η οποία να

επικυρώνει την ύπαρξη του σπουδαίου λόγου προκειμένου να επέλθουν τα

αποτελέσματα Μόνη η μονομερής δήλωση βούλησης αποκλεισμού δεν αρκεί και δεν

αναπτύσσει διαπλαστική ενέργεια

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί γενική ρήτρα που χρήζει εξειδίκευσης από τα

δικαστήρια υπό τις εκάστοτε διαμορφωθείσες περιστάσεις Ο Άρειος Πάγος μάλιστα

αξιολογεί κατά πόσο υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό του εταίρου

γενικά καθώς και ad hoc28 Η εν λόγω ένδικη διαφορά που προκύπτει από την εταιρική

σχέση υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του δικαστηρίου της έδρας της

ομόρρυθμης εταιρείας κατά το άρθρο 27 παρ 1 ΚΠολΔ Οι ενάγοντες υπόλοιποι

συνεταίροι ndash κι όχι το νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο δε νομιμοποιείται

ενεργητικά ως προς την έγερση της αγωγής ndash είναι αναγκαίοι ομόδικοι εφόσον μόνο

από κοινού δικαιούνται να την ασκήσουν Μάλιστα σε περίπτωση που κάποιος εταίρος

αρνηθεί αδικαιολόγητα να συμπράξει δυνατόν να θεμελιωθεί αξίωση αποζημίωσης

εναντίον του ή έτι περαιτέρω να στοιχειοθετηθεί λόγος αποκλεισμού του από την

εταιρεία Με διασταλτική ερμηνεία της ρηθείσας διάταξης στο ενδεχόμενο ύπαρξης

περισσοτέρων υπό αποκλεισμό εταίρων (παθητική νομιμοποίηση) γίνεται δεκτή η

αντίστοιχη αναγκαστική ομοδικία και μόνο από κοινού μπορούν να εναχθούν

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω διατάξεις έχουν εφαρμογή ακόμη και στην

περίπτωση laquode factoraquo ή laquoεν τοις πράγμασιraquo ομόρρυθμης εταιρείας όταν δηλαδή είτε η

ομόρρυθμη εταιρεία δεν έχει ήδη νομίμως δημοσιευθεί είτε πρόκειται για άκυρη ή

26 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ6 υποσ16 και σελ 4627 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 394 παρ58 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές Σουφλερού εις ΔικΕΠΕ (επιμέλεια ύλης Περάκης) Αθήνα 1994άρθρο 33 αριθμ 42 και 6328 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68

10

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

ακυρώσιμη ομόρρυθμη εταιρεία που λειτουργεί Προϋπόθεση με άλλα λόγια της

εφαρμογής του άρθρου 771 ΑΚ αποτελεί η ύπαρξη της εταιρείας στις εσωτερικές

σχέσεις μεταξύ των εταίρων29 Μάλιστα κατά την νεώτερη και κρατούσα άποψη ο

αποκλεισμός του ομορρύθμου εταίρου είναι δυνατός και κατά την κανονική λειτουργία

της εταιρείας και κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισής της

Όσον αφορά τον σπουδαίο λόγο ως ετέρα προϋπόθεση του αποκλεισμού αυτός

θα πρέπει να μπορεί να επιφέρει και την καταγγελία της εταιρείας Σκόπιμη είναι εδώ η

επισήμανση μιας ουσιώδους διαφοροποίησης ανάμεσα στην ως άνω διάταξη του

άρθρου 771 ΑΚ και σε εκείνη του άρθρου 766 ΑΚ στην οποία η πρώτη παραπέμπει

Για τον αποκλεισμό του ομορρύθμου εταίρου προϋποτίθεται η υπαίτια παραβίαση των

εκ του νόμου ή εκ της συμβάσεως εταιρικών του υποχρεώσεων η οποία ndash μέσω της

εξέτασης διαφόρων κριτηρίων και μέσω αξιολόγησης των εκάστοτε εταιρικών

περιστάσεων ndash καθιστά τη συνέχιση της προσωπικής ενοχικής σχέσης συνεργασίας

μεταξύ των εταίρων αδύνατη Απrsquo την άλλη έγκυρους λόγους καταγγελίας της εταιρείας

μπορεί να αποτελέσουν κάποια αντικειμενικά γεγονότα ακόμη και αφορώντα τους

άλλους εταίρους

Σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα αποκλεισμού ομορρύθμου εταίρου όπως

προβλέπεται στο άρθρο 771 ΑΚ αποτελεί ενδοτικό δίκαιο και τόσο οι προϋποθέσεις

όσο και η διαδικασία επιδέχονται ενδεχομένως άλλη συμβατική αντιμετώπιση

Άλλωστε επειδή ανατρέχει στις εσωτερικές σχέσεις των εταίρων δε θα ήταν

δικαιολογημένο να αφορά τους καλόπιστους τρίτους που συναλλάσσονται με την

εταιρεία30 Είναι επιτρεπτή ακόμη και η κατάργηση του δικαιώματος αποκλεισμού Το

καταστατικό μπορεί λοιπόν να προβλέπει διεύρυνση του συγκεκριμένου δικαιώματος

(λχ επέλευση των συνεπειών και άνευ σπουδαίου λόγου) ή τον περιορισμό του (λχ

εισαγωγή αυστηρότερων προϋποθέσεων για τη συνδρομή λόγου αποκλεισμού) έως

σύμφωνα με την ορθότερη άποψη την πλήρη άρση του όπως προαναφέρθηκε31

Για να συντελεσθεί ο αποκλεισμός του εταίρου απαραίτητη είναι η τελεσίδικη

δικαστική απόφαση εκτός βεβαίως εάν υπάρχει ιδιαίτερη συμβατική ρύθμιση των

προϋποθέσεων της απώλειας της εταιρικής ιδιότητας Εν πάση περιπτώσει ο

αποκλεισμός πρέπει να υποβληθεί στις νόμιμες διατυπώσεις δημοσιότητας ως

29 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές30 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ12επ και ιδίως σελ171 επ31 Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι 1972 σελ66 και 68 και Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 399 παρ72β όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές στη νομολογία του Αρείου Πάγου

11

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

ουσιώδης καταστατική τροποποίηση (αλλαγή σύνθεσης των ομορρύθμων εταίρων)

Επιπλέον ο αποκλεισθείς εταίρος δε δικαιούται να επικαλεσθεί υπέρ του την πενταετή

παραγραφή των εναντίον του απαιτήσεων εκ μέρους των ndash ακόμη και σε κακή πίστη

διατελούντων ndash εταιρικών δανειστών (άρθρο 64 ΕμπΝ)

3 Συνέπειες της εξόδου

Ο ομόρρυθμος εταίρος που αποχώρησε χάνει βεβαίως οριστικά την εταιρική

ιδιότητα ενώ καταργούνται κάθε είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις εξ αυτής Όμως

λόγω του ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις μπορεί να εξακολουθούν και μετά την έξοδό

του ανοίγεται ένα ιδιότυπο laquoεκκαθαριστικόraquo στάδιο με σκοπό τη διευθέτηση των

περιουσιακών σχέσεων μεταξύ του νομικού προσώπου και του αποκλεισθέντος

εταίρου Κατά την ορθότερη άποψη ο αποχωρήσας έχει χρηματική αξίωση εις βάρος

της εταιρείας ίσης με την εταιρική του συμμετοχή κι όχι αξίωση διανομής της εταιρικής

περιουσίας ή αυτούσιας επιστροφής της εισφοράς32 Η αξίωση του απερχομένου

εταίρου προς απόδοση της εταιρικής του μερίδας είναι ενοχική και καθιστά αναγκαίο

τον λογιστικό υπολογισμό της μερίδας αυτής και δη της πραγματικής της αξίας ndash

πράγμα που στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές και αμφισβητούμενο

Άλλο το ζήτημα βεβαίως της προσωπικής και εις ολόκληρον ευθύνης του

αποχωρήσαντος για τα υφιστάμενα εταιρικά χρέη που διαρκεί πέντε χρόνια από τον

χρόνο δημοσίευσης της εξόδου από την εταιρεία ndash ανεξαρτήτως του εκουσίου ή μη

λόγου της αποχώρησης Εφόσον τα εταιρικά χρέη τυχόν συνυπολογίσθηκαν για τον

προσδιορισμό της ακριβούς αξίας της εταιρικής του συμμετοχής ο εξελθών εταίρος

διατηρεί έναντι των υπολοίπων εταίρων το δικαίωμα να ελευθερωθεί από αυτά 33 Κι αν

για το ζήτημα της ευθύνης του για τις εταιρικές υποχρεώσεις που γεννήθηκαν μετά την

αποχώρησή του η αρνητική απάντηση κατά τα ήδη προεκτεθέντα εμφανίζεται κοινώς

δεκτή δε συμβαίνει το ίδιο και με τις τυχόν διαρκείς συμβάσεις αορίστου χρόνου που

καταρτίσθηκαν μεν πριν την έξοδο αλλά εξακολουθούν να παράγουν έννομα

αποτελέσματα και μετά απrsquo αυτή (λχ συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων στην

εταιρεία συμβάσεις επαγγελματικών μισθώσεων για τη στέγαση καταστήματος κλπ)

Από τη θεωρία προτείνεται η εξέταση κατά πόσο ο εκάστοτε αντισυμβαλλόμενος της

εταιρείας προέβη στην καταγγελία της οικείας σύμβασης όταν του γνωστοποιήθηκε η

αποχώρηση του εταίρου Σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις πρέπει να έχουν

καταστεί απαιτητές εντός πενταετίας από τη δημοσίευση της αποχώρησης

32 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 402 παρ79 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές33 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 404 παρ85 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές

12

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

Ετερόρρυθμη εταιρεία

Ετερόρρυθμη εταιρεία είναι η εμπορική προσωπική εταιρεία με νομική

προσωπικότητα στην οποία ένας ή περισσότεροι εταίροι ευθύνονται απεριόριστα και

εις ολόκληρον για τα εταιρικά χρέη ενώ άλλοι ένας ή περισσότεροι δεν ευθύνονται ή

ευθύνονται περιορισμένα34

Επειδή το περιεχόμενο του καταστατικού δεν ορίζεται ρητά στο νόμο γίνεται δεκτό

ότι το απαραίτητο περιεχόμενο συνίσταται αρχικώς στη μνεία των ονομάτων των

εταίρων Στη συνέχεια αναφέρεται ο τύπος της εταιρείας ο σκοπός της τα πρόσωπα

που μετέχουν ως ετερόρρυθμοι εταίροι και το ποσό της εισφοράς τους αφού το

τελευταίο αποτελεί και το μέτρο της ευθύνης τους για τα εταιρικά χρέη 35 Ο νόμος

αναπληρώνει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που δεν αναφέρονται στο καταστατικό

Στην ετερόρρυθμη εταιρεία είναι επιτρεπτές και δυνατές οι μεταβολές 36 στα

πρόσωπα των εταίρων όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία 37 Οι

μεταβολές είναι αποτέλεσμα είτε της εισόδου ενός νέου εταίρου είτε αποχώρησης

εταίρου είτε διαδοχής στην ιδιότητα του εταίρου λόγω μεταβίβασης της εταιρικής

συμμετοχής

1Είσοδος Εταίρου

Ως προς τον τρόπο εισόδου νέου εταίρου ως ετερορρύθμου σε ομόρρυθμη εταιρεία

επισημαίνεται ότι ισχύουν ακριβώς τα ίδια με την ομόρρυθμη εταιρεία και ότι η είσοδος

του νέου ετερορρύθμου εταίρου συνεπάγεται τη μετατροπή της ομόρρυθμης εταιρείας

σε ετερόρρυθμη38

Το ζήτημα της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου για τα προ της

εισόδου του εταιρικά έξοδα χρήζει ιδιαίτερης ανάλυσης και στην περίπτωση της

34 Νικόλαος Κ Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα ndash Κομοτηνή 2008 σελ15535 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007 σελ323 Ισχύει στις ετερόρρυθμες εταιρίες η αρχή της διατήρησης του εταιρικού κεφαλαίου36 Οι μεταβολές στα πρόσωπα των ετερόρρυθμων εταίρων αποτελούν τροποποιήσεις του καταστατικού οι οποίες ως ενδιαφέρουσες τους τρίτους θα πρέπει να υποβληθούν στις διατυπώσεις δημοσιότητας (άρθρο 46 ΕμπΝ σε συνδυασμό με άρθρο 42 ΕμπΝ)37 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με ονομασία Ομόρρυθμη εταιρία38 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 732παρ310

13

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

ετερόρρυθμης εταιρείας Αρχικώς πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στην υπεγγυότητα

της εισφοράς του νέου ετερορρύθμου εταίρου και την τυχόν ευθύνη του πέραν του

ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς του Όσον αφορά την έκταση της υπεγγυότητας

της εισφοράς τονίζεται ότι η εισφορά του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου είναι

υπέγγυα και για τα προ της εισόδου του χρέη διότι κατά μία άποψη 39 η εισφορά

αποτελεί αυτοτελές μέσο επιδίωξης του εταιρικού σκοπού Τίθεται όμως ζήτημα

επέκτασης της ευθύνης του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου (πέραν του ποσού

της εισφοράς ή αντί εισφοράς του) και στα προ της εισόδου του στην εταιρεία χρέη της

τελευταίας σε περίπτωση που η σύμβαση προσλήψεως προβλέπει περιορισμένη

ευθύνη του νεοεισερχομένου ετερορρύθμου εταίρου έναντι των εταιρικών δανειστών

μέχρι ορισμένου ποσού πέραν του ποσού της εισφοράς ή αντί εισφοράς

Στην προβληματική αυτή έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις που έχουν

υποστηριχθεί σε νομολογία και θεωρία στα πλαίσια της ομόρρυθμης εταιρείας Η

ορθότερη άποψη40 διακρίνει μεταξύ εισόδου νέου εταίρου συνεπεία της εταιρικής

συμμετοχής και εισόδου νέου εταίρου βάσει σύμβασης πρόσληψης41 Για την τελευταία

περίπτωση η ως άνω άποψη δέχεται ότι ο νέος ετερόρρυθμος εταίρος δεν ευθύνεται για

τα προ της εισόδου του εταιρικά χρέη εκτός εάν στη σύμβαση πρόσληψης συμφωνηθεί

ρητά το αντίθετο

2Αποχώρηση εταίρου

Κατrsquo αντιστοιχία προς τα όσα ισχύουν για την εκούσια έξοδο εταίρου στην

ομόρρυθμη εταιρεία πρέπει να επισημανθεί ότι και στην ετερόρρυθμη εταιρεία παρrsquo

όλο που ο νόμος δεν επιτρέπει ρητά την έξοδο ενός εταίρου ετερόρρυθμης εταιρείας

είναι δυνατή η πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας δικαιώματος εξόδου εφrsquo όσον

συντρέχει σπουδαίος λόγος ή επέρχονται ορισμένα γεγονότα

Κατά το άρθρο 771 ΑΚ είναι δυνατός ο αποκλεισμός του μοναδικού ετερορρύθμου

εταίρου με αποτέλεσμα την μετάπτωση της ετερόρρυθμης εταιρείας σε ομόρρυθμη ο

39 Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996 σελ15540 Έχουν διατυπωθεί αντίθετες απόψεις Κρατούσα στη νεότερη νομολογία άποψη είναι ότι ο νεοεισερχόμενος ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου του χρέη της εταιρίας εκτός εάν υπάρχει στο καταστατικό αντίθετη ρήτρα που έχει δημοσιευθεί νόμιμα Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών Εταιριών Ειδικό Μέρος σελ 126Σύμφωνα με αυστηρότερη άποψη ο νεοεισερχόμενος εταίρος ευθύνεται και για τα προ της εισόδου εταιρικά χρέη χωρίς την ως άνω δυνατότητα περίληψης στο καταστατικό αντίθετης συμφωνίας Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978 56επ41 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 733παρ317 όπου περαιτέρω παραπομπές στην άποψη του Ν Ρόκα

14

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

αποκλεισμός του μοναδικού ομορρύθμου εταίρου καθώς και ο αποκλεισμός εταίρου

κατά το στάδιο της εκκαθάρισης42 Ο σπουδαίος λόγος της εν λόγω διάταξης

απαιτείται να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων που

πηγάζουν από το νόμο ή το καταστατικό Σημαντικές περιπτώσεις των ανωτέρω

υποχρεώσεων είναι η υποχρέωση εισφορών και πίστεως από την οποία γεννώνται

άλλες υποχρεώσεις όπως η παράλειψη πράξεων ανταγωνισμού σε βάρος της

εταιρείας

Γενικότερα κατά την κρίση για το εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος πρέπει να

γίνεται μία συνολική εκτίμηση όλων των συντρεχουσών περιστάσεων και συνθηκών

όπως για παράδειγμα η πρακτική που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες ανάλογες

περιστάσεις στο παρελθόν η διάρκεια της συμμετοχής του εταίρου στην εταιρεία κα

Σε κάθε περίπτωση ο αποκλεισμός εταίρου για σπουδαίο λόγο πρέπει να αποτελεί το

έσχατο μέσο

3Αποτελέσματα της αποχώρησης ως προς τον εταίρο

Ο νόμος δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε διάταξη που να αναφέρεται στα

αποτελέσματα της αποχώρησης του εταίρου από εμπορική προσωπική εταιρεία

Επομένως στην ετερόρρυθμη εταιρεία οι συνέπειες της αποχώρησης του εταίρου

συνάγονται ερμηνευτικά όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ομόρρυθμη εταιρεία43

Η αποχώρηση του ετερορρύθμου εταίρου τόσο μέσω της εκούσιας εξόδου όσο και

του αποκλεισμού έχει ως συνέπεια την απώλεια της εταιρικής ιδιότητας τη μη ύπαρξη

δικαιώματος αυτούσιας ανάληψης της εισφοράς αλλά μόνο αξίωσης χρηματικής

απαίτησης κατά της εταιρείας ίσης προς την αξία συμμετοχής του κα Συμπεραίνουμε

ότι και ως προς το ζήτημα αυτό ισχύει ότι και στην ομόρρυθμη εταιρεία θα ήταν όμως

ορθό στο σημείο αυτό να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις

Στην περίπτωση λοιπόν αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η άμεση και

προσωπική εξωτερική ευθύνη του για τα χρέη που δημιουργήθηκαν μέχρι τη

δημοσίευση της αποχώρησής του από την εταιρεία υπάρχει μόνο εάν του

επιστράφηκε η εισφορά του Στην περίπτωση αποχώρησης ομορρύθμου εταίρου και

εφrsquo όσον από τον ειδικό ισολογισμό προκύπτει ότι η εταιρεία παρουσιάζει ζημίες

γίνεται δεκτό44 ότι ο αποχωρών ομόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση

συμπληρωματικής εισφοράς προς κάλυψη του ελλείμματος που αντιστοιχεί στο

42 Π Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 395 παρ62 όπου περαιτέρω σχετικές παραπομπές43 Προς αποφυγή επαναλήψεων παραπέμπω στο αντίστοιχο κεφάλαιο της παρούσης εργασίας με τίτλο Ομόρρυθμη εταιρεία υποενότητα Συνέπειες Εξόδου44 Ελίζα Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Τευχ Ά Προσωπικές εταιρίες Αθήνα 1993 σελ58

15

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

ποσοστό συμμετοχής του στις ζημίες Διευκρινίζεται ότι ειδικά στην περίπτωση

αποχώρησης ετερορρύθμου εταίρου η υποχρέωση συμπληρωματικής εισφοράς δεν

μπορεί καθrsquo οιονδήποτε τρόπο να υπερβαίνει το ορισμένο ποσό της συμμετοχής του

στις ζημίες45

Αφανής εταιρεία

Αφανής είναι η προσωπική εταιρεία χωρίς νομική προσωπικότητα στην οποία η

δραστηριότητα που οδηγεί στην πραγμάτωση του κοινού σκοπού αναπτύσσεται στο

όνομα ενός μόνο εταίρου ο οποίος καλείται εμφανής ή διαχειριστής εν αντιθέσει με

τους άλλους εταίρους που καλούνται αφανείς Σε αυτό τον εταιρικό τύπο οι αφανείς

εταίροι μπορούν να είναι ένας ή περισσότεροι ο εμφανής όμως είναι ένας και δεν

εκπροσωπεί τους αφανείς ή τον αφανή γιrsquo αυτό και δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις περί

εκπροσώπησης του ΑΚ

Ο ΕμπΝ αναφέρεται στην αφανή εταιρεία σε ελάχιστες διατάξεις (άρθρα 47-50)

έτσι συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις του αστικού κώδικα για την αστική

εταιρεία (741επ ΑΚ) Η αφανής εταιρεία συνιστάται άτυπα μεταξύ δύο ή περισσοτέρων

φυσικών ή νομικών προσώπων46 η δε εταιρική σύμβαση δεν υποβάλλεται σε

διατυπώσεις δημοσιότητας

Η αφανής εταιρεία δεν διαθέτει εταιρική περιουσία συνέπεια του εσωτερικού της

χαρακτήρα Ο εμφανής εταίρος συγκεντρώνει τις εισφορές των εταίρων προκειμένου να

επιτύχει με αυτές την πραγμάτωση του κοινού σκοπού Έτσι σε περίπτωση που ο

αφανής εταίρος δεν μεταβιβάζει την εισφορά του στον εμφανή θα υποχρεωθεί προς

τούτο δικαστικώς47 Οτιδήποτε αποκτήσει ο εμφανής εταίρος κατά την άσκηση της

εταιρικής δραστηριότητά του δεν ανήκει και στους υπόλοιπους εταίρους

Είσοδος νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία και έξοδος κάποιου εταίρου από

αυτήν

Η είσοδος ενός νέου εταίρου στην αφανή εταιρεία είναι δυνατή βάσει της

ελευθερίας των συμβάσεων βασική προϋπόθεση όμως είναι η σύναψη σχετικής

σύμβασης μεταξύ του νεοεισερχομένου και όλων των εταίρων Όσον αφορά την έξοδο

κάποιου αφανούς εταίρου απαιτείται κατrsquo αρχάς η ύπαρξη πολυμελούς εταιρείας η 45 ΗΣουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 741παρ35446 Ο εμφανής εταίρος πρέπει να έχει εμπορική ικανότητα ενώ ο αφανής αρκεί να έχει την ικανότητα τέλεσης εμπορικών πράξεων47 Βασίλης Γ Αντωνόπουλος Δίκαιο Προσωπικών Εταιριών Αθήνα - Θεσσαλονίκη 2007 σελ 359 παρ2

16

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

ύπαρξη δηλαδή άλλων εμφανών εταίρων Σε περίπτωση δηλαδή που εξέλθει ένας

αφανής εταίρος από μία διμελή αφανή εταιρία ή ο μοναδικός εμφανής εταίρος τότε

λύεται και η εταιρική σχέση48

Οι διμελείς προσωπικές εταιρείες

Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

Έξοδος εταίρου

Η ύπαρξη δύο μόνο εταίρων σε μια εταιρεία δημιουργεί ιδιαιτερότητες οι οποίες

εντοπίζονται κυρίως στις επιπτώσεις των τυχόν μεταβολών στο πρόσωπο του ενός εκ

των δύο εταίρων στη ζωή της εταιρείας Σε κάθε περίπτωση πάντως δεν μπορούμε να

αναφερόμαστε σε τυπολογική αυτονόμηση των διμελών προσωπικών εταιρειών αλλά

πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις ιδιαιτερότητες στη σωστή τους βάση δηλαδή ως

μεμονωμένα ζητήματα των δύο βασικών τύπων προσωπικών εμπορικών εταιρειών 49

Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο η έξοδος εταίρου

από μια προσωπική εταιρεία αλλά γίνεται δεκτό ότι επιτρέπεται με βάση την ελευθερία

των συμβάσεων με την προϋπόθεση να υπάρχει σχετική πρόβλεψη στην εταιρική

σύμβαση Η εταιρεία διατηρείται σε ζωή ακόμη και μετά την έξοδο ενός εταίρου μόνο

εφrsquo όσον μετά την αποχώρησή του παραμείνουν στην εταιρεία τουλάχιστον δύο εταίροι

Στη διμελή λοιπόν εταιρεία εάν εξέλθει ο ένας εταίρος λύεται η εταιρεία και ακολουθεί

το στάδιο της εκκαθάρισης50

Η άποψη ότι μία προσωπική εταιρεία λύεται με την αποχώρηση του προτελευταίου

εταίρου51 είναι με βάση το ισχύον δίκαιο ορθή διότι πρακτικά οδηγεί σε ικανοποιητικά

αποτελέσματα Άλλωστε προκύπτει και από το άρθρο 20 ΕμπΝ (που ορίζει την

ομόρρυθμη εταιρεία ως τη συσταινόμενη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων προσώπων

εταιρεία με σκοπό την υπό κοινή επωνυμία συνεμπορία) ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν

αντιλαμβάνεται την προσωπική εμπορική εταιρεία ως νομικό φορέα της εμπορικής

επιχείρησης οπότε και ευλόγως συνάγεται ότι μετά την αποχώρηση του

προτελευταίου εταίρου λύεται η εταιρεία

48 ΓΠάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 2001 σελ 798παρ12049 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ150 Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001 σελ610παρ251 ΟλΣτΕ 274873

17

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρίδου Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα 1993

Αντωνόπουλος Παρατηρήσεις στην υπrsquo αριθμ61284 απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης

Αρμ 1985

Αντωνόπουλος Δίκαιο Εμπορικών Εταιριών Αθήνα ndash Θεσσαλονίκη 2007

Βαθρακοκοίλης Ερμηνεία ndash Νομολογία ΑΚ

Γεωργακόπουλος Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου τόμος Ι ndash οι έμποροι τεύχος 2 εταιρείες

και συνδεδεμένες επιχειρήσεις Αθήνα 1996

Γεωργιάδης Απόστολος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Τόμος ΙΙ Αθήνα 2007

Λιακόπουλος ΕΕμπΔ 1978

18

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19

Μηνούδης Ο αποκλεισμός εταίρου εμπορικής προσωπικής εταιρίας (διδδιατρ) Αθήναι

1972

Παμπούκης Δίκαιον Εμπορικών εταιρειών Ειδικό μέρος (προσωπικαί εταιρείαι)

Πάνου σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Ρόκας Εμπορικές Εταιρίες Αθήνα Κομοτηνή 2008

Σελέκος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σουφλερός σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα 2001

Σωτηρόπουλος σε ΝΡΡόκα (επιμ) Το Δίκαιο των εμπορικών εταιριών Τόμος Ι Αθήνα

2001

Φίλιος Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος Δεύτερος Τόμος Πρώτος Ημίτομος Αθήνα ndash

Κομοτηνή 2005

19