Upload
michal-jaros
View
225
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Reforma emerytalna - zdobądź wiedzę
Citation preview
• 1
Zrównanie i podniesienie wieku emerytalnego
Materiał informacyjny – rozszerzony i uzupełniony
Warszawa, 23 lutego 2012
2
RAPORT PODSTAWOWY – SLAJDY 3 - 27
MATERIAŁY DODATKOWE
DEMOGRAFIA
ZMIANY NA RYNKU PRACY
GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE
SPIS TREŚCI
MATERIAŁY DODATKOWE
DEMOGRAFIA – SLAJDY 28 - 33
ZMIANY NA RYNKU PRACY – SLAJDY 34 - 44
GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE – SLAJDY 45 - 48
Celem niniejszego raportu jest odpowiadanie na najważniejsze pytania pojawiające się w debacie na temat reformy emerytalnej. Z tego względu będzie on sukcesywnie uzupełniany o materiały odnoszące się do najważniejszych kwestii podnoszonych w toku konsultacji społecznych.
Od zespołu redagującego:
• Od lat 90. XX wieku prawie wszystkie kraje UE, ale także USA, Japonia i Kanada podnoszą wiek emerytalny.
• Kryzys zadłużenia pokazuje, że niebilansujące się systemy emerytalne nie mogą być dłużej finansowane długiem.
• Dłuższa aktywność zawodowa oraz zrównanie wieku emery ta lnego kob ie t i mężczyzn są wś ród najważniejszych rekomendacji Komisji Europejskiej w tzw. białej księdze emerytur, opublikowanej 16 lutego.
Globalny kontekst proponowanych zmian
3
Kluczowe przyczyny zrównania i podniesienia wieku emerytalnego 1
2
3
4
5
4
Rośnie dysproporcja między liczbą osób w wieku produkcyjnym i emerytalnym, ponieważ:
– Polacy żyją dłużej,
– spada liczba narodzin, – coraz więcej Polaków dłużej się uczy.
Od 1999 r. Polacy w większości sami gromadzą kapitał na swoją emeryturę, a wydłużająca się długość życia powoduje, że pracują krócej na każdy rok pobierania emerytury, co przekłada się na niższe świadczenia emerytalne.
Konieczność równoczesnego utrzymywania starego i nowego systemu emerytalnego powoduje pogłębienie się dysproporcji wpłat i wypłat. Deficyt systemu emerytalnego wzrośnie z 40 mld zł w 2013 r. do 70 mld zł w 2030 r. (ceny stałe 2012 r., w cenach bieżących: 41 mld i 106 mld).
Polska należy do krajów, w których najwcześniej przechodzi się na emeryturę, co dotyczy szczególnie kobiet. Jest jednym z ostatnich krajów UE, który nie podniósł wieku emerytalnego przynajmniej do 65 lat zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn.
Światowy kryzys pokazuje, jak kosztowne i bolesne dla obywateli może być finansowanie deficytu pożyczkami na rynku finansowym.
Alternatywą dla niepodnoszenia wieku emerytalnego jest wzrost obciążeń podatkowych lub drastyczne obniżanie emerytur. Oba działania prowadziłyby do obniżenia poziomu życia i utraty konkurencyjności przez polską gospodarkę.
6
Polska ma prawie najniższy wiek przejścia na emeryturę w Europie1, w szczególności dla kobiet
Wiek emerytalny w 2040 roku2 Kobiety Mężczyźni
1 Według aktualnego stanu prawnego, biorąc pod uwagę docelowy wiek emerytalny. 2 Dodatkowo niektóre kraje wprowadziły odstępstwa, np. ze względu na długi staż pracy. Źródło: European Commission, Economic Policy Commi:ee, Working Group on Ageing Popula@ons and Sustainability, 2011.
Polska 60,0 Słowenia 61,0 Słowacja 62,0 Łotwa 62,0 Bułgaria 63,0 Rumunia 63,0 Luxemburg 65,0 Grecja 65,0 Malta 65,0 Cypr 65,0 Litwa 65,0 Portugalia 65,0 Belgia 65,0 Austria 65,0 Węgry 65,0 Estonia 65,0 Czechy 66,5 Francja 67,0 Wielka Brytania 67,0 Holandia 67,0 Hiszpania 67,0 Szwecja 67,0 Niemcy 67,0 Irlandia 68,0 Finlandia 68,0 Włochy 68,6 Dania 70,0
63,0 65,0
62,0 62,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 66,5 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 68,0 68,0 68,6 70,0
5
Zdecydowana większość państw UE zrównała wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn (wg stanu na 2020 rok)
1 Według aktualnego stanu prawnego, biorąc pod uwagę docelowy wiek emerytalny w 2020 r. Źródło: European Commission, White paper for adequate, safe and sustainable pensions.
Kraje, w których zrównano wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn1
Kraje, w których nie zrównano wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn1
Irlandia
Szwecja
Finlandia
Wielka Brytania
Dania
Holandia
Estonia
Niemcy
Łotwa
Litwa
Polska
Czechy
Francja
Belgia
Austria Węgry
Słowacja
Bułgaria
Luksemburg
Portugalia
Hiszpania
Grecja
Włochy
Malta Cypr
Rumunia Słowenia
6
Zdecydowana większość państw UE zrównała wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn (wg stanu na 2040 rok)
1 Według aktualnego stanu prawnego, biorąc pod uwagę docelowy wiek emerytalny. Źródło: European Commission, Economic Policy Commi:ee, Working Group on Ageing Popula@ons and Sustainability, 2011.
Kraje, w których zrównano wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn1
Kraje, w których nie zrównano wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn1
Irlandia
Szwecja
Finlandia
Wielka Brytania
Dania
Holandia
Estonia
Niemcy
Łotwa
Litwa
Polska
Czechy
Francja
Belgia
Austria Węgry
Słowacja
Bułgaria
Luksemburg
Portugalia
Hiszpania
Grecja
Włochy
Malta Cypr
Rumunia Słowenia
7
– wzrost o 1 miesiąc rocznie w latach 2013-‐2018, – wzrost o 2 miesiące rocznie w latach 2019-‐2027.
Hiszpania Wielka Brytania Niemcy Czechy Włochy
Źródło: Komisja Europejska, ILO, OECD.
– stopniowe dojście do wieku emerytalnego 65 lat dla kobiet do 2018 r., – stopniowe podwyższenie wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn do 68 lat do 2046 r.
– stopniowa zmiana w latach 2012-‐2029, – możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę w wieku 63 lat dla osób z bardzo długim stażem pracy, ale kosztem znaczącego spadku świadczeń.
– wzrost o 2 miesiące rocznie od 2013 r. bez określonego docelowego wieku emerytalnego, – wiek emerytalny nie będzie dłużej zróżnicowany dla kobiet bez względu na liczbę dzieci.
– wiek emerytalny zależny od dalszego oczekiwanego życia, – skokowy wzrost z 60 do 65 roku życia dla kobiet pracujących w sektorze publicznym w 2010 r. i następnie do 66 lat w 2012 r.
Wiek przejścia na emeryturę
6765Kobiety
6765
2027 2012
Mężczyźni
6860Kobiety
6865
2046 2011
Mężczyźni
6765Kobiety
6765
2029 2011
Mężczyźni
66,7 60,7 Kobiety
2041
66,7
2012
62,1 Mężczyźni
60,3 70,0 Kobiety
70,0
2011
65,3
2060
Mężczyźni
Przykłady zmian wieku emerytalnego w wybranych krajach
8
• Spada liczba osób w wieku produkcyjnym przypadająca na jednego emeryta (4,1 w 2010 r.; 2,0 w 2040 r.).
• Spada liczba rąk do pracy – o 4,9 mln osób w latach 2010-‐2040, czyli do 21 mln osób
w wieku produkcyjnym.
• Większą część życia spędzamy ucząc się i na emeryturze, a mniejszą część życia pracując.
• Polacy coraz krócej pracują na każdy rok swojej emerytury.
• Wydłużająca się długość życia: – tylko w ciągu ostatnich 20 lat długość życia osób w wieku 65 lat wzrosła (w latach) o 2,7 dla mężczyzn i o 3,3 dla kobiet do odpowiednio 80,1 i 84,5 lat2; – kobieta obecnie 38-‐letnia – pierwszy rocznik, który przejdzie na emeryturę w wieku 67 lat w 2040 r., dożyje przeciętnie 86,5 lat. • Malejąca liczba narodzin -‐ tylko około 370
tysięcy 5-‐latków, w porównaniu np. do 526 tys. 50-‐latków (2011 r.).
• Wydłużający się okres edukacji – przeciętny 25-‐latek w 1990 r. spędził 8,4 lat ucząc się, podczas gdy w 2010 r. było to już 10 lat.
Wpływ na obecny system emerytalny Główne trendy demograficzno-‐społeczne
Źródło: Materiały AWG, UNDP, Eurostat, GUS.
Narasta dysproporcja między liczbą osób w wieku produkcyjnym1 i emerytalnym
9 1 Wiek produkcyjny w całej prezentacji zdefiniowany jest jako zakres od 15 lat do wieku emerytalnego. 2. Przeciętna oczekiwana długość życia osoby, która ukończyła 65 lat.
1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060
92
90
88
86
84
82
80
0
+8,7
86,1
83,8
81,2 80,1
78,6 77,4
Oczekiwana długość życia 65-‐letniej osoby w Polsce*
Źródło: AWG.
Rośnie długość życia na emeryturze
Kobiety Mężczyźni
1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060
92
90
88
86
84
82
0
+8,6
Polska 89,8
87,7
85,3 84,5
82,5
81,2
10 *Przeciętna oczekiwana długość życia osoby, która ukończyła 65 lat.
Dzieciństwo i edukacja
Aktywność zawodowa
Emerytura
2007
28%
42%
30%
1985
25%
54%
21%
1965
23%
69%
8%
Liczba lat aktywności zawodowej na każdy rok emerytury
8,1 2,6 1,4
2007
30%
49%
21%
1985
27%
62%
12%
1965
24%
73%
4%
20,5 5,3 2,4
Już teraz efektywny czas na emeryturze jest tylko o połowę krótszy od czasu aktywności zawodowej
Źródło: OECD, obliczenia własne.
Mężczyźni Kobiety
11
12 Źródło: AWG, GUS
W przyszłości dramatycznie spadnie liczba osób w wieku produkcyjnym, z 26,0 do 21,1 milionów osób w 2040 r.
400 300 200 100 0 -‐100 -‐200 -‐300 -‐400
2010, ogółem 38,2 milionów osób
W tysiącach osób
M15-‐64, K15-‐59 M65+, K60+-‐ 0-‐14
2040, ogółem 36 milionów osób
Mężczyźni Kobiety
12,1 % populacji
58,7% populacji
29,2% populacji
400 300 200 100 0 -‐100 -‐200 -‐300 -‐400
10,5 mln
21,1 mln
4,4 mln
Mężczyźni Kobiety
6,4 mln
26,0 mln
5,8 mln
16,8% populacji
68,1% populacji
15,2% populacji
Wiek
400 300 200 100 0 -‐100 -‐200 -‐300
13
12,2 mln
16,5 mln
3,9 mln
W przyszłości dramatycznie zmaleje liczba osób w wieku produkcyjnym, z 26 do 16,5 mln osób w 2060 r.
400 300 200 100 0 -‐100 -‐200 -‐300 -‐400
6,4 mln 16,8%
populacji
68,1% populacji 26,0 mln
15,2% populacji 5,8 mln
2010 r., ogółem 38,2 mln osób 2060 r., ogółem 32,5 mln osób
Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety
12,0% populacji
50,5% populacji
37,5% populacji
W tysiącach osób
Źródło: AWG, GUS M15-‐64, K15-‐59 M65+, K60+-‐ 0-‐14 Wiek
2020 2030
26,0
2010
6,4
24,0
8,4
22,8
9,6
2040
21,1
10,5
2050
18,2
2060
16,5
11,9 12,2
4,1 :1 2,8:1 2,4:1 2,0:1 1,5:1 1,4:1
Liczba osób w wielu produkcyjnym oraz liczba emerytów
Liczba emerytów
Liczba osób w wieku produkcyjnym
Bez zmian w wieku emerytalnym, w latach 2010 – 2060 zmaleje liczba osób w wieku produkcyjnym a znacznie wzrośnie liczba osób na emeryturze
Uwaga: Dane bez zmian w systemie emerytalnym. Źródło: MF, AWG
• W latach 2010-‐2040 liczba osób w wieku produkcyjnym zmaleje o 4,9 mln osób, do około 21 mln ze względu na malejącą liczbę urodzeń w ostatnich 20 latach.
• Mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym spowoduje zmniejszenie liczby osób aktywnych zawodowo o 2 mln już do 2040 r. i o kolejne
3,4 mln do 2060 r. • W latach 2010-‐2040 liczba osób w wieku emerytalnym wzrośnie o 4 mln i o kolejne 1,7 mln do 2060 r.
14
Liczba emerytów
Liczba osób w wieku produkcyjnym
Podniesienie wieku emerytalnego ograniczy spadek liczby osób w wieku produkcyjnym
Uwaga: Dane bez zmian w systemie emerytalnym. Źródło: MF, AWG 15
26,0 25,0 24,2 23,6
20,8
18,3
6,4
7,4
8,2
8,1
9,3
10,4
2020 2030 2010 2040 2050 2060
4,1 :1 3,4:1 3,0:1 2,9:1 2,2:1 1,8:1
2010, ogółem 38,2 milionów osób
• Podniesienie wieku emerytalnego poprawi proporcje między liczbą osób w wieku produkcyjnym a liczba emerytów (osób w wieku poprodukcyjnym) z 2,0:1 do 2,9:1 w 2040 r. oraz z 1,4:1 do 1,8:1 w 2060 r.
Pozostawienie wieku emerytalnego bez zmian
• Drastycznie ograniczone emerytury i rosnące ubóstwo osób starszych,
• Niższy wzrost gospodarczy spowodowany ubytkiem osób w wieku produkcyjnym,
• Wysoki deficyt systemu emerytalnego, ograniczający wydatki na rozwój.
Zwiększenie składek/podatków
• Znacząco niższy wzrost gospodarczy spowodowany wyższymi kosztami pracy oraz mniejszą liczbą pracujących,
• Ucieczka dobrych pracowników za granicę, • Mniejsze zarobki neqo.
Podniesienie wieku emerytalnego
• Wyższe emerytury, • Stabilny rozwój gospodarczy, • Dłuższy okres pracy.
Konsekwencje:
Możliwe są trzy rozwiązania
16
17
• Zmiany w wieku emerytalnym będą bardzo stopniowe i w niewielkim stopniu będą dotyczyły ludzi tuż przed emeryturą.
• Do 2020 r. wiek emerytalny wzrośnie tylko o 2 lata. Zrównanie wieku
emerytalnego kobiet i mężczyzn na poziomie 67 lat nastąpi dopiero w 2040 r.
• Rozłożenie zmian na lata pozostawia wiele czasu na dostosowania na rynku pracy, zarówno po stronie pracowników jak i pracodawców. Pozwoli także Rządowi na elastyczne reagowanie w razie pojawienia się barier dla tych dostosowań.
• Stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego ograniczy niedobór pracowników
w stale rosnącej polskiej gospodarce i zwiększy bezpieczeństwo finansowe Polaków.
• Obecnie jest ostatni moment na wykorzystanie potencjału powojennego wyżu demograficznego. Odłożenie zmian w czasie wymagałoby zdecydowanie bardziej drastycznych i bolesnych zmian w przyszłości.
Propozycja rządu to bezpieczeństwo dla ludzi i gospodarki
Tempo wzrostu wieku emerytalnego jest i tak mniejsze od tempa wzrostu oczekiwanej długości życia*
Kobieta Mężczyzna
*Uwzględniając ostatnie 20 lat. ** Przeciętna oczekiwana długość życia osoby, która ukończyła 65 lat.
18
81
89,8
60
55
60
65
70
75
80
85
90
1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060
długość życia**
wiek emerytalny
67 65
55
60
65
70
75
80
85
90
1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060
długość życia**
wiek emerytalny
86,1
77,4
67
Zmiany rozłożone w czasie do 2040 roku
19
Wiek przejścia na emeryturę
25 30 35 40 45 50 55 60 65 70
60 lat
55 lat
50 lat
39 lat
40 lat
45 lat
38 lat
Kobiety
Mężczyźni
Wiek w 2012 roku
Podniesiony wiek emerytalny
Obecny wiek emerytalny
25 30 35 40 45 50 55 60 65 70
64 lata
58 lat
59 lat
60 lat
61 lat
62 lata
63 lata
60 lat
61 lat 7 miesięcy
63 lata 3miesiące
64 lata 11 miesięcy
66 lat 7 miesięcy
66 lat 11 miesięcy
67 lat
65 lat 3 miesiące
65 lat 7 miesięcy
65 lata 11 miesięcy
66 lat 3 miesiące
66 lat 7 miesięcy
66 lat 11 miesięcy
67 lat
20
• Badania pokazują, że większa liczba pracujących osób starszych nie ogranicza dostępu do pracy osobom młodym – w krajach, w których pracuje więcej osób starszych, jednocześnie pracuje więcej osób młodych.
• Starsi i młodsi nie konkurują o te same miejsca pracy. • Wzrost gospodarczy w Polsce będzie zwiększać zapotrzebowanie na pracowników.
• Zabraknie rąk do pracy – w latach 2010-‐2040 liczba osób w wieku 25-‐34 lata zmaleje o 2,2 mln.
Większa liczba osób starszych na rynku pracy nie zablokuje miejsc pracy osobom młodym
Źródło: AWG, Komisja Europejska – AMECO, OECD 2011, NBER 2010, MF.
Sytuacja demograficzna – młodzież i osoby starsze
21
4,1
2040
6,3
2010
2,7
2030
2,8
5,5
2020
2,0 1,8
2,0
3,8
2,1 3,2
3,1
Kobiety
Mężczyźni
Młodzież*
Osoby starsze**
1,5
2,4 2,2
1,3 2,3 3,5
4,6
2,8 2,6
6,8
1,6
3,3 2,8
4,4 4,8 3,5 3,9
2,4
1,5 1,8 3,6
2,4
1,2
3,9
2010 2020 2030 2040
Źródło: AWG
W milionach
Przed zmianami
Po zmianach
Przed zmianami
Po zmianach
Przed zmianami
Po zmianach
Przed zmianami
Po zmianach
*Osoby w wieku 25-‐34 **Osoby w wieku od 55 do 59 (K) lub 64 (M) lat -‐ przed zmianami oraz od 55 – nowy wiek emerytalny – po zmianach.
22
Nawet w okresie światowego kryzysu gospodarczego liczba pracujących w Polsce rosła
Źródło: AMECO -‐ Komisja Europejska, materiały AWG.
Liczba pracujących w gospodarce narodowej (mln)
16,1
0,9
2011 2010
16,0
2009
15,9
2008
15,8
2007
15,2
2006
13,8 13,8
14,2
2001 2004
14,1
2002
14,5
2005 2000
13,6
14,6
2003
2,1
0,6
I poł. 2011 2010
2,0
2009
1,8
2008
1,7
2007
1,5
Liczba pracujących w wieku 55+ (mln)
Podniesienie wieku emerytalnego przełoży się na znaczny wzrost emerytur
23 1 Dla kobiet urodzonych po 1974 wzrost emerytury wyniesie nawet 70%. 2 Dla osoby zarabiającej w trakcie kariery zawodowej przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej. Źródło: Szacunki MF.
2011
Emerytura kobiety2
Przeciętne wynagrodzenie
1 884
3 266
2040
3 411 +65%1
3 513 +20%
Po zmianach Przed zmianami
7 551
2 921
Po zmianach Przed zmianami
2 062
Przeciętne wynagrodzenie
w zł, ceny stałe 2010 r. Przykład dla osoby urodzonej w 1973 r.2
Kobiety Mężczyźni
24
Dla zachowania poziomu emerytur przy utrzymaniu obecnego wieku emerytalnego niezbędny byłby wzrost składki lub wzrost dotacji budżetowej do ZUS finansowanej między innymi z podatków.
Po podniesieniu wieku emerytalnego, emerytury kobiet będą wyższe o około 70% a mężczyzn o około 20%.
Aby uzyskać ten sam efekt przy utrzymaniu obecnego wieku emerytalnego wydatki na emerytury musiałyby wzrosnąć o około 45%, tj. 2,5-‐3% PKB. Aby to sfinansować należałoby:
– podnieść składkę emerytalną z 19,52% o około 30% lub, – podnieść stawkę VAT o ponad 8 punktów procentowych do ponad 30%.
Bezpieczeństwo emerytów i finansów Polski
1
2
3
25
Korzyści dla gospodarki
Źródło: Ministerstwo Finansów, AWG.
Zmiana liczby osób w wieku produkcyjnym w wyniku podniesienia wieku emerytalnego w stosunku do scenariusza braku zmian (mln)
Podniesienie wieku emerytalnego pozwoli ograniczyć zmniejszenie liczby osób w wieku produkcyjnym w 2040 r. o około 2,4 mln.
2020 2030 2040
2,4
1,0
1,4
Rekomendacje Komisji Europejskiej – biała księga emerytur
Powiązanie wieku emerytalnego ze wzrostem oczekiwanej długości życia.
Ograniczenie możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę.
Dłuższa aktywność zawodowa.
Zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn.
Wspieranie dodatkowego oszczędzania na emeryturę.
26 Źródło: Komisja Europejska, White Paper, An Agenda for Adequate, Safe and Sustainable Pensions, 16.02.2012.
1
2
3
4
5
27
Podsumowanie
• Zrównanie i podniesienie wieku emerytalnego jest nieuchronne ze względu na dłuższe życie i mniejszą liczbę urodzeń.
• Dłuższa praca pozwoli Polakom zgromadzić więcej kapitału emerytalnego i ochroni przyszłych emerytów, zwłaszcza kobiety, przed ubóstwem. Znalezienie pracy nie będzie tak trudne, jak twierdzą krytycy – już wkrótce będzie brakowało rąk do pracy, a pracodawcy będą zabiegali zarówno o starszych, jak i młodych pracowników.
• Kraje europejskie podnoszą wiek emerytalny. Jedne robią to wyprzedzająco i stopniowo, inne pod przymusem, gwałtownie i dużym kosztem społecznym. Polska decyduje dziś, do której grupy chce należeć.
• Podejmując decyzję teraz, wzmocnimy w sposób ewolucyjny bezpieczeństwo dzisiejszych emerytów i przyszłych pokoleń. Zwłoka może doprowadzić nas do podobnej sytuacji jak w Grecji.
• Zmiany umożliwią szybszy wzrost gospodarczy i poprawią stabilność finansową Polski bez potrzeby podnoszenia podatków. Polska skonsoliduje pozycję lidera wzrostu w Europie.
• Uchwalenie reformy wzmocni finansową wiarygodność Polski, co przełoży się na niższy koszt pozyskania kapitału i szybszą redukcję zadłużenia.
MATERIAŁY DODATKOWE
28
DEMOGRAFIA – SLAJDY 28 - 33
ZMIANY NA RYNKU PRACY – SLAJDY 34 - 44
GOSPODARKA I FINANSE PUBLICZNE – SLAJDY 45 - 48
2060
12,7
2050
14,2
2040
10,5
16,1
2030
9,6
17,3
2020
8,4
18,2
2010
6,5
18,1
11,9 12,2
Liczba emerytów
Liczba osób aktywnych zawodowo
Zmaleje liczba osób w wieku produkcyjnym a wzrośnie liczba osób na emeryturze
* Osób w wieku poprodukcyjnym. Źródło: MF, AWG
• Mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym spowoduje zmniejszenie liczby osób aktywnych zawodowo o 2 mln już do 2040 r. i o kolejne
3,4 mln do 2060 r. • W latach 2010-‐2040 liczba osób w wieku emerytalnym wzrośnie
o 4 mln.
Prognozowana liczba osób aktywnych zawodowo i liczba emerytów* (mln)
30
Prognoza bez podniesienia wieku emerytalnego
Pokolenie wyżu osiąga wiek emerytalny
• Obecnie ludność Polski liczy około 38 mln osób.
• Wyjątkowo liczna grupa osób urodzonych w latach 50. w najbliższych latach opuści rynek pracy (ok. 500-‐600 tyś. rocznie).
• Ubytku pracujących starszych osób nie będzie w stanie zrekompensować najmłodsze pokolenie. Przykładowo, dzisiejszych 10-‐latków jest około 355 tys., podczas gdy 55-‐latków jest ok. 591 tys.
• Struktura rynku pracy na najbliższe 30 lat jest w dużym stopniu znana. Nawet gdyby od przyszłego roku gwałtownie i trwale wzrosła liczba urodzeń (nierealistyczny wzrost współczynnika dzietności z ok. 1,4 obecnie do 2,1 w 2013 r.), to efekty na rynku pracy w postaci wzrostu liczby osób w wieku produkcyjnym powyżej wartości jakie daje podniesienie wieku emerytalnego nastąpiłby dopiero po 2040 r.
• W przyszłości na rynku pracy dominować liczebnie będą pracownicy starsi. Będą oni funkcjonować w zupełnie innym demograficznie środowisku, niż obecnie, gdyż największą grupę pracujących będą stanowić ich rówieśnicy.
31 Źródło: GUS, prognoza Eurostat
32
Zmiana liczby osób w wieku przedemerytalnym do 2020 r.
Źródło: Materiały AWG
Zmiana liczby osób w wieku 55 – wiek emerytalny w latach 2010 -‐ 2020
• Po ograniczeniu prawa do wcześniejszych emerytur (2009 r.), wzrosły aktywność zawodowa i zatrudnienie osób starszych.
• Po zmianach, wzrost liczby osób w wieku przedemerytalnym będzie zbliżony do wzrostu liczby pracujących osób starszych w latach 2008 – 2011.
-‐282
10
-‐271
278
482
760
-‐400
-‐200
0
200
400
600
800
1000
Kobiety Mężczyźni Razem
Zmiana liczby ludności 55 -‐ 59/64
Zmiana liczby ludności 55 -‐ nowy wiek emerytalny (l.oś)
W tys. osób
33
Sytuacja demograficzna – ludność w wieku produkcyjnym*
Źródło: AWG
11,8
22,8
12,0
24,2 23,6
11,4
11,8 11,7
21,1
25,0
12,4 13,2
9,8 10,8
24,0
12,7
11,3 11,9
26,0
13,5
12,5
26,0
13,5
12,5
2010 2020 2030 2040
Mężczyźni
Kobiety
W milionach
Przed zmianami
Po zmianach
Przed zmianami
Po zmianach
Przed zmianami
Po zmianach
Przed zmianami
Po zmianach
*Osoby w wieku od 15 do 59 (K) lub 64 (M) lat -‐ przed zmianami oraz od 55 do nowego wieku emerytalnego w danym roku – po zmianach.
Obecna sytuacja na rynku pracy
35
Mimo spowolnienia gospodarki, w ostatnich 4 latach w Polsce rosła liczba pracujących
W przyszłości, przy oczekiwanej poprawie koniunktury i zmniejszającej się liczbie osób w wieku produkcyjnym, sytuacja na rynku pracy będzie bardziej korzystna dla pracowników
Źródło: GUS, KE
00%
05%
10%
15%
20%
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Stopa bezrobocia na koniec roku
Stopa bezrobocia na koniec roku (w procentach)
Aktualnie notowany poziom bezrobocia jest relatywnie wysoki, ale – mimo najgłębszego od wielu dekad kryzysu – bezrobocie jest zdecydowanie niższe niż w poprzednich okresach spowolnienia
Według badań OECD, w krajach o największym zatrudnieniu osób starszych pracuje najwięcej osób młodych
36 Źródło: OECD
AUS
AUT
BEL
CAN CHL
CZE
DNK
EST FIN
FRA
DEU
GRC
HUN
ISL
IRL ISR
ITA
JPN
KOR
LUX
MEX
NLD
NZL NOR
POL
PRT
SVK
SVN
ESP
SWE CHE
TUR
GBR
USA OECD
30
40
50
60
70
80
90
100
30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80
Stopa zatrudnienia, 20-‐24 lata (%)
Stopa zatrudnienia, 55-‐59 lat (%)
Obserwowane w krajach OECD tendencje wskazują na pozytywną relację między zatrudnieniem osób starszych (55-‐59 lat) i osób młodych (20-‐24).
37
1. Zmiana PKB per capita, czyli zamożności Polaków, znacząco zależy od poziomu zatrudnienia: • przy spadku liczby osób w wieku produkcyjnym, utrzymanie dodatniego
wzrostu PKB będzie możliwe tylko poprzez wzrost wydajności pracowników. 2. Od tempa wzrostu PKB zależy tempo waloryzacji kapitału emerytalnego:
• subkonta w ZUS waloryzowane wzrostem PKB, • konta z I filaru waloryzowane de facto wzrostem funduszu płac (technicznie:
przypisem składki), • stopy zwrotu OFE powiązane z zyskami przedsiębiorstw.
3. Wpłacone nominalnie składki to tylko ok. 50% kapitału emerytalnego. Pozostała część to waloryzacja zgodnie ze stopą inflacji (ok. 20%) oraz wzrostem PKB (30%)1.
4. Zgodnie z szacunkami MF, poziom PKB w 2040 r., po podniesieniu wieku emerytalnego, będzie o ok. 157 mld zł wyższy ( 3,4 bln zł, ceny stałe 2012). W przeliczeniu na każdego Polaka, będzie to około 4,4 tys. zł.
Więcej pracujących to większy PKB i wyższe emerytury
1 Szacunek dla mężczyzny urodzonego w 1985 r., przechodzącym na emeryturę w 2052 r., zarabiającego przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej
38
Zmiana aktywnych zawodowo w latach 2010-‐2040
38
Aktywni zawodowo
Przed zmianami Po zmianach
2011 18,2
2020 18,2 18,4
2030 17,3 17,9
2040 16,1 17,1
Źródło: AWG
Korzyści dla gospodarki – rynek pracy W milionach osób
6,5%
18,0
17,0
16,0
16,5
17,5
2040 2030 2020 2010 2015 2025 2035
18,5 Po zmianach
Przed zmianami
Podniesienie wieku emerytalnego pozwoli w latach 2011-‐2040 ograniczyć spadek liczby aktywnych zawodowo o ok. 1,1 mln osób.
Zmiany struktury rynku pracy w Polsce
39
• Struktura gospodarki w Polsce zaczyna przypominać strukturę krajów rozwiniętych
• Rośnie znaczenie sektorów, w których potrzebne jest doświadczenie, a mniej ważna siła fizyczna
Źródło: GUS, razem z pracującymi w gosp. indyw. w rolnictwie.
Udział pracujących w wybranych sektorach gospodarki
W procentach
20,5
51,5
28,0
28,0
14,9
57,2
Przemysł
Usługi
Rolnictwo
2000 2010
Polska Wielka Brytania Niemcy Holandia
• Program „50+. Solidarność pokoleń” zawiera pakiet działań zmierzających do zwiększenia zatrudnienia osób powyżej 50-‐tego roku życia, m. in.: § zwolnienie pracodawców
z obowiązku opłacania składek na FP i FGŚP za pracowników w wieku okołoemerytalnym;
§ zmniejszenie liczby dni choroby, za które pracodawca płaci wynagrodzenie za czas choroby, w przypadku. pracowników w wieku 50+.
• Program zostanie zmodyfikowany w związku ze zmianą wieku emerytalnego.
• Dla osób w wieku 60+ przygotowany zostanie odrębny program w celu zachęcenia i umożliwienia im pozostania na rynku pracy.
• Od 1 października 2011 przestały obowiązywać przepisy o ustawowym wieku emerytalnym (Default Re{rement Age). Dotychczas pracodawca domyślnie rozwiązywał umowę o pracę na 6 miesięcy przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Obecnie nie może tego zrobić, a pracownik może kontynuować pracę po przekroczeniu wieku emerytalnego.
• Formą zachęcania do pozostawania w zatrudnieniu są working tax credits -‐ dotacje wypłacane pracującym znajdującym się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, w tym osobom starszym.
• Program „Inicjatywa 50 Plus” wprowadzony ustawą z 2007 r., obejmuje dofinansowanie kształcenia zawodowego dla osób powyżej 45 lat i pracujących w małych i średnich przedsiębiorstwach -‐ do 250 pracowników – oraz dofinansowanie wynagrodzeń pracowników w wieku 50+, którzy powrócili z bezrobocia trwającego co najmniej 6 miesięcy.
• Program dokształcania zawodowego – adresowany do starszych pracowników, którzy pozostają w zatrudnieniu. Jest on bardzo dobrze oceniany przez przedsiębiorców, zwłaszcza z mikro i małych przedsiębiorstw – dla tych przedsiębiorstw koszty szkolenia pracowników bywają nadmiernym obciążeniem.
• Projektowany jest "Pakiet uaktywnienia zawodowego”. W celu zachęcenia pracodawców do zatrudniania lub utrzymania zatrudnienia osób powyżej 55 roku życia wprowadza się następujące instrumenty (od 1.01.2013 r.): § roczna premia finansowa
dla pracowników w wieku 61 lat i starszych (w wysokości 2350 euro rocznie);
§ zwolnienie pracodawców z obowiązku płacenia składki do systemu oszczędzania ustawicznego w przypadku zatrudnienia pracowników w wieku 55 lat i starszych;
§ zwolnienie pracodawców z obowiązku płacenia składki (za siebie) w przypadku utrzymania zatrudnienia pracowników w wieku powyżej 62 lat.
Wspieranie zatrudnienia osób starszych
40
• W ostatnich latach podejmowane są w Polsce działania na rzecz wcześniejszego rozpoczynania edukacji
• W latach 2007-‐2011 odsetek dzieci w wieku 3-‐5 lat uczęszczających do przedszkoli wzrósł o 27 pkt. proc.
Lepszy dostęp do opieki przedszkolnej – łatwiejsze godzenie pracy i wychowania dzieci
41 Źródło: Dane MEN.
Odsetek dzieci w wieku 3-‐5 lat objętych edukacją przedszkolną
65
4338
2011 2007 2005
Struktura populacji a rynek pracy
42
Dane w milionach osób
Struktura całej populacji
Struktura rynku pracy
Źródło: AWG.
26,0
5,8
6,4
Liczba emerytów Liczba dzieci Ludność w wieku 15 -‐ wiek emerytalny
4,4
10,5 21,1
4,4
8,1 23,5
1,8
16,4
1,0
15,1 16,1
1,0
Liczba bezrobotnych Liczba pracujących
2010 2040 – bez zmian 2040 – po zmianach
Statystyka rynku pracy
43 Źródło: GUS.
Definicje dotyczące rynku pracy używane w prezentacji
Populacja • Pełna liczba ludności Polski zgodna ze spisem powszechnym w 2002 r., uwzględniająca dane bieżące
(urodzenia, zgony, migracje). • Uwaga: populacja brana pod uwagę podczas Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) nie
uwzględnia osób zamieszkujących tzw. obiekty zakwaterowania zbiorowego tj. akademiki, hotele robotnicze, koszary. W związku z tym, w 2011 r. była ona niższa o około 646 tys. osób.
Aktywni zawodowo
• Szacunek wszystkich pracujących i bezrobotnych, obliczony jako iloczyn populacji i wskaźnika aktywności zawodowej BAEL (metodologia AWG).
• Wskaźnik aktywności BAEL wyliczony jako iloraz liczby aktywnych zawodowo przez populację (wg BAEL) w danej grupie wiekowej.
• Uwzględnione są osoby w wieku 15-‐74.
Pracujący • Szacunek wszystkich pracujących w gospodarce obliczony jako iloczyn populacji i wskaźnika
zatrudnienia BAEL (metodologia AWG). • Wskaźnik zatrudnienia BAEL wyliczony jest jako iloraz liczby pracujących przez populację BAEL. • Do pracujących zaliczane są osoby, które w badanym tygodniu wykonywały przez co najmniej jedna
godzinę prace przynosząca zarobek lub dochód (w tym rolnicy). Także mający pracę ale z uzasadnionych przyczyn jej nie wykonujący (np. choroby, urlopu).
Bezrobotni • Szacunek osób niepracujących, ale aktywnie poszukujących pracy, obliczony jako iloczyn populacji i
stopy bezrobocia BAEL (metodologia AWG). • Stopa bezrobocia BAEL wyliczona jako iloraz liczby bezrobotnych BAEL przez liczbę aktywnych
zawodowo BAEL.
• Już obecnie ok. 40% mężczyzn przechodzi na emeryturę ze stażem pracy co najmniej 40 lat.
Staż pracy osób przechodzących obecnie na emeryturę
44 Źródło: ZUS
Odsetek dzieci w wieku 3-‐5 lat objętych edukacją przedszkolną
19,50% 19,30%
1%
0,00% 2,00% 4,00% 6,00% 8,00% 10,00% 12,00% 14,00% 16,00% 18,00% 20,00%
40 -‐ 44 lata 45 -‐ 49 lat 50 i więcej
Mężczyźni
Dane dotyczą 2010 r.
Odsetek nowych emerytów o danym stażu pracy Odsetek nowych emerytów o danym stażu pracy
38,80%
26,70%
2,20% 0,10%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
35 -‐ 39 lat 40 -‐ 44 lata 45 -‐ 49 lat 50 i więcej
Kobiety
• Ponad dwie trzecie kobiet osiąga staż pracy co najmniej 35 lat.
Deficyt Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
46
Deficyt FUS, mld zł, ceny 2012 r. • Fundusz Ubezpieczeń Społecznych ma deficyt w całym prognozowanym okresie.
• Proponowane zmiany obniżają deficyt FUS przez następne 40 lat. Po roku 2050 saldo FUS znów się pogarsza, przez rosnące wydatki funduszu rentowego, jednak do tego czasu deficyt FUS zmniejsza się w relacji do PKB.
• Prognoza takich deficytów FUS zakłada brak podjęcia dodatkowych działań.
• Oprócz podniesienia wieku emerytalnego, potrzebne są dalsze, komplementarne zmiany, m.in. w politykach rynku prac i w polityce zdrowotnej.
Źródło: Ministerstwo Finansów, OSR do ustawy
-‐80
-‐70
-‐60
-‐50
-‐40
-‐30
-‐20
-‐10
0 2013 2020 2030 2040 2050 2060
Deficyt FUS -‐ przed zmianami Deficyt FUS -‐ po zmianach
Łączny wpływ zmian na wydatki i dochody sektora finansów publicznych
47
Źródło: Ministerstwo Finansów, OSR do ustawy. * Wg metodologii krajowej. ** Wydatki budżetu państwa na uposażenia emerytalne sędziów i prokuratorów oraz na nauczycielskie świadczenia kompensacyjne, wydatki FP na świadczenia przedemerytalne i zasiłki dla bezrobotnych, obrona narodowa.
Podniesienie wieku emerytalnego poprawi saldo finansów publicznych, mld zł*, ceny 2012 r. (czerwona linia)
wzrost d
ocho
dów
spad
ek wydatkó
w
spadek dochodów
wzrost w
ydatków
0,6
13,4
22,743,3
49,4
25,0
-‐30
-‐20
-‐10
0
10
20
30
40
50
60
2013 2020 2030 2040 2050 2060Zmiana salda FUS Dochody podatkowe i składka zdrowotnaInne wydatki indeksowane do PKB Wzrost wydatków NFZŁączny efekt podniesienia i zrównania wieku emerytalnego
**
48
1. W czasach kryzysu Polska zmniejszyła zaległości rozwojowe względem średniej UE o ponad 1/5
2. Utrzymując to tempo „doganiania” średnią unijną osiągniemy w 2025 r.
3. Przy utrzymaniu tempa wzrostu z lat 2008-‐2011, obecny (z 2011 r.) poziom rozwoju Niemiec osiągniemy w 2028 r.
Poprawia się poziom życia Polaków