Óëààíáààòàð, 2011.04.15 1

Õалдварт бус өвчíèé õîîë òýæýýëèéí эрсдэлт хүчин зүйлñèéí òàðõàëòûí

өнөөгийн байдал, ñóäàëãààíû ä¿í

Ä. Îòãîíòóÿà, ÀÓ-íû ìàãèñòð, ÍÝÌÕ

ÀÃÓÓËÃÀ

• Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí (ÕÁª), òýäãýýðèéí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ, äýëõèé íèéò áîëîîä Ìîíãîë óëñàä òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëîõ íü

• ÕÁª-íèé õîîë òýæýýëèéí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ, òýäãýýðèéí ñºðºã íºëººëºë

• Õîîë òýæýýëèéí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñèéí òàðõàëò, ÷èã õàíäëàãà

• Öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýý

Õàëäâàðò áóñ ºâчèí íü äýëõèéí õ¿í àìûí íàñ áàðàëòûí òýðã¿¿ëýõ øàëòãààí

Õàëäâàðò áóñ ºâчèí

Çàí ¿éëèéí ýðñäýëò õ¿чèí ç¿éëñ

Òàìõèíû õýðýãëýý

Çîõèñã¿é õîîëëîëò

Õºäºë㺺--íèé õîìñäîë

Àðõèíû çîõèñã¿é õýðýãëýý

Ç¿ðõ ñóäàñíû ºâчèí, õàðâàëò

√ √ √ √

Чèõðèéí øèæèí√ √ √ √

Õîðò õàâäàð√ √ √ √

Óóøèãíû àðõàã ºâчëºë

√

Äýëõèéí õ¿í àìûí íèéò íàñ áàðàëòûí 60 õóâü.,

Õºãæèë áóóðàé áóþó õºãæèæ áóé îðíóóäàä, õ¿í àìûí íàñ áàðàëòûí 80 õóâü.,

ÕÁª-ººñ ¿¿äñýí íàñ áàðàëò 16 ñàÿ (70 –ààñ äîîø íàñ).,

Èðýõ 10 æèëä 17 õóâèàð íýìýãäýíý.

First NCDnet Global Forum World Health Organization (Geneva, 24 February 2010) 3

ÕÁª-íèé õÿíàëò, òàíäàëòûí ÕÁª-íèé õÿíàëò, òàíäàëòûí òîãòîëöîîíû ñòðàòåãè òîãòîëöîîíû ñòðàòåãè

Àðõàã ºâÀðõàã ºâччèí èí Ç¿ðõ ñóäàñíû ºâчèíЧèõðèéí øèæèíÕîðò õàâäàð

Çàâñðûí áóþó õî¸ðäîãÇàâñðûí áóþó õî¸ðäîãчч (ÝÕÇ)(ÝÕÇ)

Èë¿¿äýë æèí, òàðãàëàëò Öóñíû õîëåñòåðèíû ò¿âøèí èõñýõ Öóñíû äàðàëò èõñýëòo Öóñàíä ñàõàð èõñýõ

Çàí ¿éëèéí Çàí ¿éëèéí àíõäàãàíõäàãчч

ýðñäýëò õ¿ýðñäýëò õ¿ччèí èí ç¿éëñ ç¿éëñ

Çîõèñã¿é õîîëëîëò

Õºäºë㺺íèé õîìñäîë

Òàìõè Àðõè

Øàëòãààí --- ¯ð Äàãàâàðûí Õîëáîî

Source: WHO, Preventing chronic diseases: a vital investment, 2005

ÕÁª-íèé õîîë òýæýýëèéí ýðñäýëò õ¿чèí ç¿éëñ

Õîîë òýæýýëèéí ýðñäýëò õ¿чèí

ç¿éëñ

Èë¿¿äýë æèí,

òàðãàëàëò

Íèéò õîëåñòåðèí

û ò¿âøèí

èõñýõ

Ëèïèäèéí ñîëèëöîî àëäàãäà

õ

Öóñíû äàðàëò èõñýëò

Öóñàíä ñàõàð èõñýõ

ªºõ òîñíû õýðýãëýý Íèéò ººõ òîñ √ √ √Õàíàñàí òîñíû õ¿чèë

√ √ √Òðàíñ òîñíû õ¿÷èë

√ √ √ √

Í¿¿ðñ óñ Ýíãèéí í¿¿ðñ óñ áóþó ñàõàð

√ √ √ √

Äàâñ Äàâñíû èë õýðýãëýý

√Äàëä õýðýãëýý √

Source: 1. Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases: scientific background papers of the joint WHO/FAO expert consultation, 2003 2.Creating an enabling environment for population-based salt reduction strategies, WHO, 2010

Òðàíñ òîñíû õ¿чèë, äàâñ, ñàõàð èõ õýìæýýãýýð

àãóóëñàí õ¿íñ • Òðàíñ òîñíû õ¿чèë íü:

– Á¿õ òºðëèéí ìàðãàðèí

– Ïå÷åíü, æèãíýìýã, áîîâ, òîðò, òàëõ (crackers, cookies)

– Á¿õ òºðëèéí ò¿ðãýí õîîë, øàðæ õóóðñàí õ¿íñ (donuts, French fries, chicken nuggets, pizza

– ×èïñ, ïîïêîðí (snack foods)

– Áîëãîæ õºë人ñºí õîîë

Ýíãèéí í¿¿ðñ óñ áóþó ñàõàð íü :

– Á¿õ òºðëèéí õèéæ¿¿ëñýí óíäàà

– French Fries and Doughnuts

– Ñàõàð èõòýé ñåðåàëóóä (ñereals)

– Òîðò, æèãíýìýã, чèõýð, øîêîëàä

– ̺õººëäºñ, äåñåðò¿¿ä

– Æèìñíèé óíäàà, æ¿¿ñ

– Ñàõàð

Source: Set of recommendations on the marketing of foods and non-alcoholic beverages to children, World Health Organization 2010 6

ÕÁª-ººñ ñýðèéëýõýä чèãëýñýí õîîë õ¿íñýýð àâàõ øèìò áîäèñûí çºâëºìæ

õýìæýý

7

Õîîë òýæýýëèéí õ¿чèí ç¿éëñ Ǻâëºìæ (õîíîãèéí íèéò èëчëýãò ýçëýõ õóâü)

Íèéò ººõ òîñ 15-30%Õàíàñàí òîñíû õ¿чèë <10%Òðàíñ òîñíû õ¿чèë (Trans fatty acid) <1%

Íèéò í¿¿ðñ óñ 55-75%Ñàõàð <10%

Óóðàã 10-15%Õîëåñòåðèí <300 ìãÄàâñ (íàòðè) <5 ãð/õîí (<2ãð/õîí)Ýñëýã 20-25ãð

Source: World Health Organization, Population nutrient intake goals for preventing diet-related chronic diseases, WHO Technical Report Series, 2003

Õîîë òýæýýëèéí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñèéí òàðõàëòûí áàéäàë, ÷èã

õàíäëàãà

ÕÁª-ÍÈÉ ÝÐÑÄÝËÒ Õ¯×ÈÍ Ç¯ÉËÑÈÉÍ ÒÀÐÕÀËÒÛÍ ÑÓÄÀËÃÀÀ- 2005

• ¯íäýñíèé ñóäàëãàà

• È=3411

• 15-64 íàñ

• Õîò õºäººãèéí õ¿í àì

• STEPS 2005

ÕÁ ª , ÎÑ ÎË Ã Ý ÌÒË È É Í ØÀ Ë Ò Ã À À Í, Ý Ð ÑÄ Ý Ë Ò Õ¯ ×È Í Ç ¯ É Ë Ñ È É Í ÒÀ ÐÕ À Ë ÒÛ Í Ñ ÓÄ À Ë Ã À À -2 0 0 9

• ¯íäýñíèé ñóäàëãàà

• È=5438

• 15-64 íàñ

• ÓÁ õîò 7 ä¿¿ðýã, Äàðõàí Ýðäýíýò, 21 àéìãèéí 32 ñóì

• STEPS 2009

Äàâñíû õýðýãëýý, áàéðøëààð (ãð/õîí) Õîîë õ¿íñ áýëòãýõýäýý ººõòýé ìàõ, àìüòíû

ãàðàëòàé òîñ õýðýãëýäýã õ¿í àì

1ÕÁª-íèé ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñèéí òàðõàëòûí ñóäàëãàà 20052ÕÁª, Îñîë Ãýìòëèéí øàëòãààí, ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñèéí òàðõàëòûí ñóäàëãàà, 2009 9

È˯¯ÄÝË ÆÈÍ ÁÀ ÒÀÐÃÀËÀËÒÛÍ ÒÀÐÕÀËÒ

10Èë¿¿äýë æèí: ÁÆÈ=25.0-29.9 êã/ì2 ; Òàðãàëàëò: ÁÆÈ≥ 30 êã/ì2

È˯¯ÄÝË ÆÈÍÒÝÉ Õ¯Í АМЫН ЭÇËÝÕ ÕÓÂÜ

Áèåèéí æèíãèéí èíäåêñ (ÁÆÈ) ≥ 25 êã/ì2 áà < 30 êã/ì2

ÒªÂÈÉÍ ÒÀÐÃÀËÀËÒÛÍ ÒÀÐÕÀËÒ, õ¿éñ, íàñíû á¿ëãýýð

ÁÒ: Á¿ñýëõèéí òîéðîã: Men ≥ 90cm.., Women ≥ 80 cm

Öóñан дахь õîëåñòåðèíû хэмжээ èõýññýí õ¿í àìûí òàðõàëò

Öóñíû ñèéâýíãèéí õîëåñòåðèí ≥ 5.0 ììîë/ë 13

Áàãà íÿãòòàé ëèïîïðîòåèíû ò¿âøèí èõýññýí õ¿í àìûí

ýçëýõ õóâü Èõ íÿãòòàé ëèïîïðîòåèíû ò¿âøèí áóóðñàí õ¿í àìûí ýçëýõ õóâü

STEPS 2010: ÁÍËÏ ≥ 4.15 ììîë/ë; ÈÍËÏ: Ýðýãòýé <1.03 ììîë/ë..., Ýìýãòýé <1.29 ììîë/ë 14

ÀÐÒÅÐÈÉÍ ÃÈÏÅÐÒÅÍÇÈÉÍ ÒÀÐÕÀËÒ

151ÑÀÄ≥140 ìì.ìóá áà/ýñâýë ÄÀÄ ≥ 90 ìì.ìóá áîëîí äàðàëò áóóðóóëàõ ýì õýðýãëýýã¿é

2ÑÀÄ≥140 ìì.ìóá áà/ýñâýë ÄÀÄ ≥ 90 ìì.ìóá, äàðàëò áóóðóóëàõ ýì õýðýãëýäýã

ÀÐÒÅÐÈÉÍ ÄÀÐÀËÒ ÈÕÑÝËÒÈÉÍ ÒÀÐÕÀËÒ (ÇÀÀÃÈÉÍ)

ÑÀÄ≥140 ìì.ìóá áà/ýñâýë ÄÀÄ ≥ 90 ìì.ìóá áîëîí äàðàëò áóóðóóëàõ ýì õýðýãëýýã¿é, óðüä ºìíº íü àðòåðèéí äàðàëò èõñýõ ºâ÷íººð îíîøëîãäîîã¿é

ЧÈÕÐÈÉÍ ØÈÆÈÍÃÈÉÍ ÒÀÐÕÀËÒ

24.04.23 17

ЧÈÕÐÈÉÍ ØÈÆÈÍÄ ªÐÒªÕ ÝÐÑÄÝËÒÝÉ Õ¯Í ÀÌÛÍ ÒÀÐÕÀËÒ

18Çàõûí öóñàí äàõü ñàõàðûí õýìæýý ≥ 5.6ììîë/ë áóþó >6.1ììîë/ë

Ä¿ãíýæ õýëâýë…..• Õ¿í àìûí äóíä ÕÁª-íèé õîîë òýæýýëèéí ýðñäýëò õ¿÷èí

ç¿éëñèéí òàðõàëò ò¿ãýýìýë áàéíà

• ªºõ òîñ, ñàõàð, äàâñíû äàëä õýðýãëýýã íàðèéâ÷ëàí ñóäëàõ, óëìààð îëîí íèéòýä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íýý çºâ ñîíãîõîä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ øààðäëàãà ãàð÷ áàéíà

• Äîòîîäûí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé íàéðëàãà äàõü õàíàñàí áîëîí òðàíñ òîñíû õ¿÷èë, ñàõàð, äàâñíû õýìæýýã øîøãîíä òóñãàæ ºãºõ íü õ¿í àìä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýýãýý õÿíàõàä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ áîëíî ………

24.04.23 19

ÀÍÕÀÀÐÀË ÒÀÂÜÑÀÍÄ ÁÀßÐËÀËÀÀ

20