o Nhiem Khong Khi

Hong Vn Hng K55 Khoa hc mi trng

1

CC HIN TNG NHIM KHNG KH V BIN PHP KIM SOT,

X L NHIM KHNG KH

PHN I CC HIN TNG NHIM KHNG KH

1. HIU NG NH KNH

1.1 Khi nim

Nhit b mt tri t c to nn do s cn bng gia nng lng mt tri

n b mt tri t v nng lng bc x ca tri t vo khong khng gian gia cc

hnh tinh. Nng lng mt tri ch yu l cc tia sng ngn d dng xuyn qua ca s

kh quyn. Trong khi , bc x ca tri t vi nhit b mt trung bnh +16oC l

sng di c nng lng thp, d dng b kh quyn gi li. Cc tc nhn gy ra s hp

th bc x sng di trong kh quyn l kh CO2, bi, hi nc, kh mtan, kh CFC

v.v...

"Kt qu ca s ca s trao i khng cn bng v nng lng gia tri t

vi khng gian xung quanh, dn n s gia tng nhit ca kh quyn tri t. Hin

tng ny din ra theo c ch tng t nh nh knh trng cy v c gi l Hiu

ng nh knh".

Cc kh nh knh

Kh nh knh l nhng kh c mt trong kh quyn m n cho php sng ngn i qua

nhng gia li cc bc x sng di t mt t. Cc kh nh knh chnh l: CO2, CH4,

CFC, O3, NOx v c hi nc. Vai tr gy nn hiu ng nh knh ca cc cht kh

c xp theo th t sau: CO2 => CFC => CH4 => O3 =>NO2.

1.2 Nguyn nhn ca s gia tng hiu ng nh knh

Hiu ng nh kinh l mt hin tng t nhin, n khng ch khng c hi m

cn nh c hiu ng nh knh, nhit b mt Tri t mi t c nhu by gi,

to iu kin cho s sng tn ti v pht trin. Tuy nhin, chnh hot ng sng ca

con ngi v mt phn l cc nguyn nhn t nhin thi vo bu kh quyn mt

lng ln cc kh nh kinh gy ra s gia tng hiu ng nh knh, lm cho bu kh

quyn nng ln.


2

Nh ni trn s gia tng nng cc kh nh knh c mt s ng gp

nh l cc nguyn nhn t nhin nh: t hot ng ca ni la, cc v chy rng do

cc nguyn nhn t nhin (s tng nhit dn n chat t ngt, cc tia chp khi tri

dng bo gy chy rng)

Hu ht, con hot ng sng ca con ngi l nguyn nhn chnh dn n s

gia tng hiu ng nh knh v nng ln ton cu.

Hot ng sn xut trong cc ngnh cng nghip, giao thng s gia tng tiu

th nhin liu ho thch ca loi ngi ang lm cho nng kh CO2 ca kh quyn

tng ln. Nng nghip l mt trong nhng ngnh kinh t c coi l ngun pht thi

kh nh kinh ln nht trong ni bt l ngnh chn nui i gia sc v nng nghip

la nc. C th hn, ngnh chn nui i gia sc pht sinh kh nh knh t phn gia

sc v t qu trnh ln men trong d dy ca cc ng vt nhai li, chnh qu trnh

ngp nc trng nng nghip trng la pht sinh ra cc khi CH4, NOx t phn bn d

tha, xc thc vt phn hy trong mi trng nc k kh.

1.3 Tc ng ca s gia tng hiu ng nh knh

S gia tng kh CO2 v cc kh nh knh khc trong kh quyn tri t lm nhit

tri t tng ln. Theo tnh ton ca cc nh khoa hc, khi nng CO2 trong kh

quyn tng gp i, th nhit b mt tri t tng ln khong 3oC. Cc s liu

nghin cu cho thy nhit tri t tng 0,5oC trong khong thi gian t 1885 n

1940 do thay i ca nng CO2 trong kh quyn t 0,027% n 0,035%. D bo,

nu khng c bin php khc phc hiu ng nh knh, nhit tri t s tng ln 1,5

- 4,5oC vo nm 2050.

S gia tng nhit tri t do hiu ng nh knh c tc ng mnh m ti

nhiu mt ca mi trng tri t.

- Nhit tri t tng s lm tan bng v dng cao mc nc bin. Nh vy,

nhiu vng sn xut lng thc tr ph, cc khu ng dn c, cc ng bng

ln, nhiu o thp s b chm di nc bin.

- S nng ln ca tri t lm thay i iu kin sng bnh thng ca cc sinh

vt trn tri t. Mt s loi sinh vt thch nghi vi iu kin mi s thun li

pht trin. Trong khi nhiu loi b thu hp v din tch hoc b tiu dit.


3

- Kh hu tri t s b bin i su sc, cc i kh hu c xu hng thay i.

Ton b iu kin sng ca tt c cc quc gia b xo ng. Hot ng sn xut

nng nghip, lm nghip, thu hi sn b nh hng nghim trng.

- Nhiu loi bnh tt mi i vi con ngi xut hin, cc loi dch bnh lan

trn, sc kho ca con ngi b suy gim.

2. HIN TNG THNG TNG OZON

2.1 Khi qut v ozon

Kh Ozon gm 3 nguyn t oxy (O3). cao khong 25 km trong tng bnh

lu tn ti mt lp khng kh giu kh Ozon thng c gi l tng Ozon. Hm

lng kh Ozon trong khng kh rt thp, chim mt phn triu, ch cao 25 - 30

km, kh Ozon mi m c hn (chim t l 1/100.000 trong kh quyn). Ngi ta gi

tng kh quyn cao ny l tng Ozon.

Tuy kh mng nhng tng ozon c vai tr rt quan trng i vi s sng trn

Tri t v n hp th phn ln tia cc tm (UV) ca bc x Mt Tri, khng cho cc

tia ny n c Tri t. Chnh v th trong lch s ca gii sinh vt, s sng ch

c di c ln cn khi trn Tri t xut hin tng ozon. Do vy, nu tng ozon b ph

hy s gy tc hi rt ln i vi mi sinh vt trn hnh tinh. Nh chng ta bit, tia

bc x UV m Mt Tri pht ra chia lm 3 loi: UV-A (400-315nm), UV-B (315-

280nm), v UV-C (280-100 nm). Trong , UV-C rt c hi cho con ngi, UV-B

gy tc hi cho da v c th gy tn thng t bo dn n ung th da. Tng ozon

gip cn tr tia bc x UV-B v UV-C, cn hu ht tia UV-A chiu c ti b mt

Tri t, nhng may mn l tia ny t gy hi cho sinh vt. Cc nghin cu cho thy

rng cng bc x UV-B trn b mt Tri t nh s ngn cn ca tng ozon tr

nn yu hn ti 350 t ln so vi trn tng kh quyn. Nu tng ozon b suy gim, bc

x UV s n Tri t nhiu hn v lm tng bnh ung th da, c thy tinh th

mt, lm gim sn lng lng thc, nh hng n h sinh thi bin.

To thnh zn

zn trong bu kh quyn c to thnh khi cc tia cc tm chm phi cc phn

t xy (O2), cha hai nguyn t xy, to thnh hai nguyn t xy n, c gi l xy


4

nguyn t. xy nguyn t kt hp cng vi mt phn t xy to thnh zn (O3).

Phn t zn c hot tnh cao, khi b tia cc tm chm phi, li tch ra thnh phn t

xy v mt xy nguyn t, mt qu trnh lin tc gi l chu k xy-zn.

Trc khi bt u xu hng suy gim zn, lng zn trong tng bnh lu c gi

n nh nh vo cn bng gia to thnh v phn hy cc phn t zn nh vo tia

cc tm.

Phn hy zn

zn c th b ph hy bi cc nguyn t clo, flo hay brm trong bu kh

quyn. Cc nguyn t ny c trong mt s hp cht bn nht nh, c bit l

chlorofluorocacbon (CFC), i vo tng bnh lu v c gii phng bi cc tia cc

tm.

Quan trng nht l cc nguyn t clo c to thnh nh th s tr thnh cht

xc tc hy dit cc phn t zn trong mt chu k khp kn. Trong chu k ny, mt

nguyn t clo tc dng vi phn t zn, ly i mt nguyn t xy (to thnh ClO) v

li mt phn t xy bnh thng. Tip theo, mt xy nguyn t t do s ly i xy

t ClO v kt qu cui cng l mt phn t xy v mt nguyn t clo, bt u li chu

k. Mt nguyn t clo n c s phn hy zn mi mi nu nh khng c cc phn

ng khc mang nguyn t clo ra khi chu k ny bng cch to nn cc ngun cha

khc nhaxt clohydric v clo nitrat (ClONO2).

Phn ng ca nguyn t clo trong cc ngun cha ny thng thng chm

nhng c gia tng khi c cc m my tng bnh lu a cc, xut hin trong ma

ng Nam Cc, dn n chu k to thnh l thng zn theo ma.

2.2. Tng ozon v l thng tng ozon

cao 25 km tnh t mt t, trong tng bnh lu c mt lp ozon dy, c

nng O3 cao v kh n nh, gi l tng ozon. Tng ozon nh mt tm bnh phong

che chn cho Tri t trnh khi nhng bc x t ngoi.

L thng ca tng ozon theo nh ngha ca Cc Mi Trng (EPA) M l khu

vc c hm lng ozon thp hn 220 n v dobson (DU). Mt DU tng ng vi

27 triu phn t ozon trn mt cm2. Tng ozon M khong 300 DU, trong khi


5

tng ozon Nam cc cui ma xun ch cn khong 117 DU. Nam cc hm

lng ozon thp nht xy ra nhng khu vc khc nhau, trong nhng thi im khc

nhau. K lc thp nht ca tng ozon l 88 DU c ghi nhn vo nm 1994.

Hin trng tng ozon

- Nm 1998: L thng ln che ph 10,5 triu dm vung vo thng 9 nm 1998.

l kch thc ln k lc trc nm 2000.

- Nm 2000: L thng tng ozon khng l t ti 11,4 triu dm vung vo

thng 9 nm 2000. l l thng ln nht tng o c. Din tch xp x

ba ln din tch nc M. Sau , nm 2003, l thng tng ozon che ph 11,1

triu dm vung l l thng ln th 2.

- Nm 2001: Vo thng 9 nm 2001, l thng tng ozon bao ph khong 10

triu dm vung. L thng ny nh hn nm 2000, nhng vn ln hn tng

din tch ca Nc M, Canada v Mxico.

- Nm 2002: L thng tng ozon thu hp li v thng 9 nm 2002 l l thng

nh nht t nm 1998. L thng Nam Cc nm 2002 khng nhng nh hn

nm 2000 v 2001, m cn tch ra thnh 2 l ring bit. Kch thc nh c th

do iu kin nng m khng bnh thng v s phn tch c th do cc khu

vc thi tit ca tng bnh lu khc thng.

- Nm 2003: L thng tng ozon che ph 11,1 triu dm vung, v l l thng

k lc ng th hai. Nm 2000 l nm l thng ln nht. L thng ln do gi

lng v thi tit rt lnh.

- Nm 2004: Thng 9 nm 2004, l thng l 9,4 triu dmvung. L thng ny

nh hn nm 2003, c th do thi tit Cc Nam tng i m.

- Nm 2005: L thng tng ozon pha trn Cc Nam xut hin ln hn nm

ngoi nhng vn nh hn nm 2003. L thng nm 2005 che ph khong 10

triu dm vung. Theo s liu v thi tit ca T chc Kh tng Th gii

(WMO) cho thy ma ng 2005 m hn nm 2003, nhng lnh hn nm

2004. Kch thc l thng nm 2005 gn mc trung bnh nm 1995-2004. L

thng ny ln hn nm 2004, nhng nh hn nm 2003.


6

- Nm 2008: L thng tng ozon Nam Cc c din tch n 27 triu km2. Con

s ny ln hn nhiu so vi din tch ln nht ca n c ghi nhn nm 2007

l 25 triu km2.

2.3 Tc hi ca vic suy gim tng ozon

V tng zn hp th tia cc tm t mt tri, tng zn suy gim s lm tng

cng tia cc tm b mt Tri t, c th dn n nhiu thit hi bao gm c gia

tng bnh ung th da. Mc d cc gim st ca zn tng bnh lu gn lin vi cc

CFC v c nhiu l l trn l thuyt tin rng gim st zn s dn n tng tia cc

tm trn b mt Tri t, cha c nhiu quan st trc tip chng minh lin h gia

gim st zn v gia tng t l pht bnh ung th da con ngi.

Gia tng tia cc tm v l thng zn

Mc d ch l mt thnh phn nh ca kh quyn, zn c vai tr chnh trong

vic hp th phn ln tia bc x cc tm. Lng bc x cc tm xuyn qua lp zn

gim theo hm m vi dy c ca lp zn. Do vic gim zn trong khng

kh c d on s cho php tng mc cc tia cc tm gn mt t mt cch

ng k.

Bi v cng chnh nhng tia cc tm chim v tr u tin trong vic to thnh

zn trong lp zn tng bnh lu bng xy, gim bt zn tng bnh lu s to ra

xu hng gia tng cc qu trnh quang ha sn xut zn tng thp hn (tng i

lu).

Cc tc ng sinh hc do tng cng tia cc tm

Mi quan tm chnh v l thng zn l cc tc ng ca zn n sc khe

con ngi. Khi l thng zn trn Nam Cc tng n mc bao ph cc phn pha nam

ca c v New Zealand, nhng ngi bo v mi trng lo rng cc tia cc tm trn

b mt Tri t c th gia tng ng k.

Cc tia bc x cc tm c nng lng cao c hp th bi zn c cng

nhn chung l mt yu t tham gia to thnh cc khi u c tnh (ung th da). Th d

nh theo mt nghin cu, tng 10% cc tia cc tm c nng lng cao c lin kt

vi tng 19% cc khi u c tnh n ng v 16% ph n.


7

Cho n nay thm thng zn phn ln cc a im tiu biu ch vo khong

vi phn trm. Nu s thm thng mc cao c quan st thy l thng zn

tr thnh chung cho ton cu, cc tc ng thc cht c th s tng nhiu hn na. Th

d nh mt nghin cu mi y phn tch cho thy vic tiu hy rng ln cc

phiu sinh vt 2 triu nm trc y trng khp vi mt sao bng n gn. Cc nh

nghin cu cho rng s hy dit c gy ra bi v lp zn suy yu i trong thi gian

ny khi cc bc x t sao bng to thnh cc xt ca nit lm cht xc tc ph hy

zn (cc phiu sinh vt c bit rt nhy i vi tc ng ca tia cc tm v rt quan

trng trong dy chuyn thc n di bin.

Tng cng bc x tia cc tm c th cng nh hng n ma mng. Sn

lng nhiu loi cy trng c tm quan trng v kinh t nh la ph thuc vo qu

trnh c nh nit ca vi khun lam cng sinh r cy. M vi khun lam rt nhy cm

vi nh sng cc tm v c th b cht khi hm lng tia cc tm gia tng.

Bn cnh cc nh hng trc tip ca bc x cc tm i vi sinh vt, gia tng

tia cc tm trn b mt s lm gia tng lng zn tng i lu. mt t zn

thng thng c cng nhn l mt yu t gy nguy him n sc khe v zn c

c tnh th theo tnh cht xy ha mnh. Vo thi im ny zn trn mt t c

to thnh ch yu qua tc dng ca bc x cc tm i vi cc kh thi t xe c.

3. O, NGHCH NHIT

phn ny, cn trnh s nhm ln gia hai khi nim kh gn nhng li khc

nhau v bn cht v nguyn nhn hnh thnh l o nhit v nghch nhit.

3.1 Hin tng o nhit

3.1.1 Khi nim

Vi hin tng o nhit, o nhit khu vc th c quan tm hng u v

n nh hng ln ti mi trng khng kh ni , ni c mt dn c cao, iu

s nh hng ti sc khe ca nhiu ngi.

o nhit th l hin tng c s chnh lch v nhit gia vng ni v

cc vng ln cn th bn ngoi. Ni c th hn, do hot ng giao thng vn ti,

cc hot ng cng nghip, hiu ng hp thu nhit ca cc ta nh b tng, ng s

trong th khin cho nhit ni o tng ln mt cch ng k, cng vi s hn ch


8

v din tch mt nc, cy xanh nn nhit trong vng ni cng cao, trong khi

vng ngoi thnh li hon ton ngc li nn hnh thnh mt s chnh lch nhit

ng k. Khi , cc kh nhim v bi trong thnh ph bc ln cao mt cao

nht inh, kh lnh t bn ngoi trn vo tng thp, cc kh nng ln cao gp lnh,

trt xung ngoi, theo chu trnh li i vo ni tng thp. C nh vy, hin

tng o nhit to nn mt vng lun qun kh nhim bao ph thnh ph m khng

thot ra c.

3.1.2 Nguyn nhn

C nhiu nguyn nhn dn n hin tng o nhit nhng mt trong nhng

nguyn nhn ln nht l vic s dng nng lng trong cc ngnh giao thng vn

ti, cng nghip pht ra lng nhit ln cho khng kh thnh ph.

Cy xanh, mt nc ng vai tr quan trng trong vic lm tng m, gim

nhit khng kh trong vng ni quan trong hn bt k khu vc no khc. Tuy

nhin, hin nay, cng vi s pht trin mnh m ca cc th trong khi cc vn

mi trng cha c quan tm ng mc, c bit l cc nc ang pht trin, cc

h nc trong cc th ang b ln chim dn, cc cng vin cy xanh b chuyn i

mc ch s dng ba bi. Vic thu hp din tch mt nc, cy xanh gp phn cho

hin tng o nhit din ra cng mnh m hn.

3.1.3 Tc hi

Hin tng o nhit n ti nhiu h ly cho mi trng khng kh thnh ph.

Nhng nm gn y, hin tng o nhit din ran gay ti th H Ni vo lc

chiu ti, khi m ngoi thnh, ngi dn t rm ra, theo chiu chuyn ng cc khi

khi nh o nhit, khi t ngoi thnh, ba vy cc con ng, ta nh trong vng

ni , to nn mt bu khng kh ngt ngt, kh th. Hin tng o nhit ngn chn

qu trnh pht tn ca cc cht nhim ln tng cao, ta nn mt vng lun qun cht

nhim bao quanh cc khu th, t tc ng trc tip ln sc khe cng nh cc

hot ng ca ngi dn.

3.1.4 Hn ch hin tng o nhit


9

H thp nhit ca o nhit s gip thnh ph thn thin hn vi mi

trng, bo m sc khe con ngi, gim nhu cu nng lng, gim phung ph

ngun nc.

Cc bin php gm gia tng h thng mt nc v cy xanh nhm to cc l

phi gia lng th; s dng ng loi vt liu xy dng, trong u tin dng cc

cht liu sng mu cho mt ng, va h v cc mi kin trc; hn ch s dng cc

loi phng tin i li hay chuyn ch chy bng nhin liu ha thch, ng thi a

cc nh my cng nghip ra xa v cui chiu gi chnh thi vo thnh ph.

Do hnh thi o nhit chu nh hng rt ln ca mi dng hnh thnh ph,

nn vic quy hoch th mi cng nh ci to th c cn c a ln hng u,

sao cho cc lung gi c th ra vo thng thong v cc l phi cy xanh ni c vi

nhau, mt mt hp thu bc x tha ca cc kin trc cao tng, mt khc to thnh con

sng gi tm thp mang nhit v thnh phn nhim ra khi thnh ph. Hin nay,

nhiu thnh ph quyt nh thay ng nha bng btng, khuyn khch s dng vt

liu xy dng sng mu v hn ch vic sn xe mu en.

3.2 Hin tng nghch nhit

3.2.1 Khi nim

Thng thng, thoe quy lut chung trong lp kh quyn tng i lu th nhit

cng ln cao cng gi, tuy nhin vn tn ti nhng trng hp c bit l nhit

ca lp khng kh pha trn cao hn nhit lp khng kh pha di, gi l hin

tng nghch nhit hay nghch o nhit.

3.2.2 Nguyn nhn

Ban ngy, mt t hp th cc bc x mt tri v nng ln, ban m qu trnh

din ra ngc li, mt t v cc vt cht bc x nhit v tr nn lnh dn, nht l vo

thi im gn sng. Do , vo ma ng hay lc gn sng lp khng kh gn mt t

mi c nhit kh thp, trong khi lp khng kh pha trn ni hp th nhit bc x

li c nhit ca. Nguyn nhn hnh thnh hin tng nghc o nhit.

Tuy nhin, hin tng nghch o nhit hnh thnh c mt s ng gp khng nh

nhng nguyn nhn t con ngi, cc b mt vt liu xy dng, nh ca, ng s c


10

kh nng bc x cng nh hp th nhit rt tt, do vy m chng nng ln hay lnh i

rt nhanh. ng thi din tch cy xanh v mt nc nhng nhn tt hp th v bc x

nhit chm. Bi vy, lp khng kh tip gip mt t mt nhit rt nhanh nht l i

vi cc khi dn c, th hay khu cng nghip.

3.2.3 Tc hi

Theo c ch thng thng, nhit lun gim theo cao, lp khng kh nng

pha di cng vi cc thnh phn nhim s pht tn ln trn v lan ta i rt nhanh.

Nhung nu hin tng o nhit xy ra, khng hnh thnh c s i lu, khng kh

st mt t khng di chuyn ln trn c, cc cht nhim khng c kh nng pht

tn, do vy s tch t lu gy anh hng n con ngi v sinh vt. Tc ng s v

dng to ln nu nh khu vc b nghch nhit li l thung lung, s phatstans theo chiu

ngang b hn ch. Khi kh nhim s b nht trong thung lung bi bc tng

nghch nhit.

3.2.4 Hn ch hin tng nghch nhit

Cng nh hin tng o nhit, th gim bt tnh trng nghch nhit xy ra

cn c nhng lu v vic thit k cc cng trnh xy dng, vic s dng cc vt liu

c lin quan n s hp th, bc x nhit, khng gian xanh v mt nc th th vic

la chn v tr cc khu cng nghip l mt yu t quan trng trnh nhng tn tht

to ln nu hin tng nghc nhit xy ra. Khng b tr cc khu cng nghip, cc

ngun thi kh ln cc khu vc b hn ch khng gian pht tn theo cc hng nh

thung lng, cc vng trng, thp..vv

4. SNG M QUANG HO

4.1 Khi nim

Cuc cch mng cng nghip l nguyn nhn chnh lm tng cc cht nhim

trong khng kh trong sut ba th k qua. Trc 1950, nguyn nhn chnh gy ra s

nhim ny l do t than sn sinh ra nng lng, nu n v vn chuyn.

Trong iu kin thch hp, khi v SO2 c sinh ra t vic t than c th kt

hp vi sng m hnh thnh nn dng gi l sng m cng nghip (industrial

smog). nng cao, sng m cng nghip c th rt c i vi con ngi v cc

sinh vt sng khc. London l thnh ph ni ting th gii v sng m cng nghip.


11

S kin sng m London ni ting nht xy ra vo thng 12/1952, khi sng m

dy c ko di trong 5 ngy to ra bu khng khi c hi v lm cht khong 400

ngi. Ngy nay, vic s dng nhin liu ha thch, nng lung ht nhn, v thy

in thay v than lm gim ng k s xut hin ca sng m cng nghip.

Tuy nhin, vic t cc nhin liu ha thch nh gas, xng du c th gy ra mt vn

nhim khng kh khc l hin tng sng m quang ha.

Sng m thng thng

Sng m l hin tng hi nc ngng t thnh cc ht nh li ti trong lp

khng kh st mt t, lm gim tm nhn ngang xung di 1 km. N ging nh my

thp nhng khc ch sng m tip xc trc tip vi b mt t, cn my thp

khng tip sc vi b mt t m cch mt t mt khong cch c gi l cao

chn my. Chnh v th ngi ta xp sng m vo h my thp.

nh ngha sng m quang ha

T lu, trong cc nghin cu v mi trng, cc nh khoa hc th gii miu

t mt hin tng nhim khng kh c bit, di tn gi smog - sng khi (ghp

hai t ting Anh fog - sng m v smoke - khi). Theo , smog c nh ngha

l "lp m quang ha gy ra bi s tng tc gia bc x cc tm ca mt tri v bu

kh quyn b nhim bi cc hydrocarbon v xt nitrogen thot ra t kh thi ng

c.

Sng m quang ha l mt dng nhim khng kh sinh ra khi nh sng mt

tri tc dng ln kh thi ng c xe my, kh thi cng nghip hnh thnh nn

nhng vt cht nh ozone, aldehit v peroxyacetylnitrate (PAN).

Sng m quang ha xy ra tng i lu ca kh quyn ni tp trung phn

ln cc cht kh gy nhim : NOx, cc hp cht VOCs (Volatile Organic

Compounds)

4.2 C ch hnh thnh sng m quang ha

Da vo cc nghin cu,ngi ta c th kt lun rng sng m quang ha

c tng hp t NO, NO2, HNO3, CO, cc nitrat hu c (PAN), O3 v cc cht oxy

ha quang ha. V th c ch hnh thnh nn sng m quang ha cng l c ch hnh


12

thnh nn cc hp cht trn, ng thi l cc iu kin khin cc hp cht ny c

th tn ti trong kh quyn. Trong iu kin thch hp, cc hp cht tham gia vo s

hnh thnh sng m quang ha c th to thnh cc ht nhn hnh thnh nn aerosols.

S quang phn ca NO2 khi u cho s hnh thnh sng m quang ha. NO,

dng chim u th (v lng) ca NOx, phn ng vi O2 to thnh NO2. Lng nh

NO2 ny gy ra cc phn ng tip theo thng qua s phn hy ca n, hnh thnh nn

chu trnh quang phn NO2.

NO2 + hv NO + O

y hv k hiu cho mt photon nng lng b hp th bi nit oxit, gy ra s

phn hy NO2 thnh NO v O. Nguyn t oxy c gii phng phn ng vi phn t

O2 to ra ozon

O + O2 + M O3 + M

M l mt phn t th ba (thng thng l O2 hay N2 v chng c nhiu trong

khng kh) hp th nng lng tha t phn ng ngn chn phn ng phn hy O3

thnh O v O2.

Ozon sinh ra phn ng vi phn t NO ti sn sinh ra NO2 v phn t O2.

NO(g) + O3(g) NO2(g) + O2(g)

Khi t l gia NO2 v NO ln hn 3 th phn ng hnh thnh ozon l phn ng

ch o. Nu t l ny nh hn 3 th phn ng phn hy ozon gi vai tr ch o v

gi cho nng ozon di mc nguy hi.

Phn ng ca hidrocacbon vi NO v O2 sn sinh ra NO2 cng xy ra di nh

sng mt tri, lm tng t l gia NO2 v NO.

NO2, O2 v hydrocarbon phn ng vi nhau di iu kin nh sng mt tri sn sinh

ra peroxyacetylnitrate (CH3CO-OO-NO2)

NO2(g) + O2(g) + hydrocarbons CH3CO-OO-NO2(g)

Nhng vic thi ra mt lng ln NOx, CO, cc hp cht carbonyl v cc

hydrocarbon bi cc ngun nhn to ph v chu trnh quang phn, ci m khng

lm cho nng ca NO2 v O3 trong khng kh tng ln nu nh khng b ph v.


13

CO v hydrocarbons, thng qua phn ng ca chng vi cc gc hydroxyl thm vo

l s quang phn ca cc hp cht carbonyl, ph hy chu trnh quang phn thng

thng thng qua vic hnh thnh cc gc peroxyl. Cc gc peroxyl ny ngn chn

phn ng gia O3 v NO, v vy lm kt thc chu trnh v lm tch t O3 trong khng

kh.

4.3 Cc iu kin hnh thnh sng m quang ha

4.3.1 Cc cht gy ra sng m quang ha

Phi c ngun to ra cc nit oxit (NOx) v cc hp cht hu c d bay hi

(VOCs).

VOC c tm gi l "nhng cht ha hc phn ng c vi nit oxit trong

kh quyn, di tc dng ca tia cc tm (ca nh nng) to thnh sng m. Trong

sng m c cha ozon (O3), alehyt, peoxyt axetyl nitrat v mt lng nh cc

cht oxy ha. Phn ng quang ha hc di tc dng ca nit oxit phn hy dung

mi hu c to ra nhng tc nhn oxy ha:

VOC + nh sng + NO2 + O2 O3 + NO + CO2 + H2O

- Nng cao ca hai cht ny trong khng kh c lin quan n qu trnh cng

nghip ha v qu trnh vn chuyn.

- Qu trnh cng nghip ha v qu trnh vn chun to ra nhng cht nhim

ny thng qua vic t nhin liu ha thch.

4.3.2 Thi gian trong ngy

Thi gian trong ngy l mt yu t rt quan trng v lng sng m quang ha xut

hin:

- Vo lc sng sm, giao thng lm tng lng thi ca cc oxit nit v VOCs

khi chng ta li xe i lm.

- Vo khong gia bui sng, lng xe c lu thng gim, cc oxit nit v

VOCs bt u phn ng v hnh thnh NO2, lm tng nng ca n.

- Khi m nh sng mt tri tr nn gt hn vo lc tra, NO2 b ph v v sn

phm ph ca n c sinh ra v lm tng nng O3 trong khng kh.


14

- Cng lc , mt s phn t NO2 c sinh ra c th phn ng vi cc hp

cht hu c d bay hi sinh ra cc ha cht c hi nh PAN (Peroxyacyl

nitrate).

- Khi mt tri ln, vic sn sinh ra O3 tm thi ngng li. Lng O3 m cn tn

ti trong khng kh c tiu th bi mt vi phn ng khc nhau.

4.3.3 Mt vi yu t kh tng

Nhng yu t ny bao gm:

- Ma c th lm gim bt sng m quang ha v cc cht nhim c ra

tri khi khng kh cng vi nc ma.

- Gi c th thi sng m quang ha i v thay th n bng khng kh trong

lnh. Tuy nhin, lng cht nhim b thi i c th gy nhim nhng khu

vc xa hn.

- Hin tng nghch nhit c th lm tng s nghim trng ca sng m quang

ha. Thng thng th trong ngy, khng kh gn b mt b t nng v bc ln

cao mang theo cc cht nhim ln cao cao hn. Tuy nhin, nu s nghch

nhit pht trin th cc cht nhim c th b gi li gn b mt ca tri t.

Cc qu trnh nghch nhit gy ra s suy gim s trn ln khng kh v v vy

lm gim phn tn cht nhim theo chiu thng ng. Cc qu trnh o nhit

c th ko di t vi ngy n vi tun.

Hin tng nghch nhit l hin tng m lp khng kh st mt t lnh, khi

mt tri chiu vo th lp lnh cha pht tn kp nn lp trn nng hn. do cn

tr s i lu thng gia cc tng, lp khng kh, khng lm cho cc hn hp NOx,

VOCs khuch tn i ni khc to iu kin cho m quang ha xut hin.

4.3.4 a hnh

a hnh cng l mt yu t quan trng khc nh hng n mc nghim

trng ca hin tng sng m quang ha. Cc khu vc dn c tp trung trong cc

thung lng th d b nh hng bi sng m quang ha hn v nhng i ni bao

quanh h c khuynh hng lm gim dng khng kh do lm tng nng cc cht

gy nhim. Thm vo , cc thung lng thng nhy cm vi sng m quang ha


15

v s o nhit tng i mnh c th pht trin thng xuyn trong nhng khu vc

ny.

4.4 Cc nh hng ca sng m quang ha

Sng m quang ha lm gim tm nhn, gy nn nhng tc ng c hi i vi sc

khe ca con ngi, gy hi cho cy trng v lm hao mn nhiu loi vt liu.

4.4.1 Tc ng ln sc khe ca con ngi

Sng m quang ha c c trng bi hm lng O3 cao trong khng kh.

Nng ozon thp tng khng kh gn mt t c th lm cay mt, mi v c hng.

Khi sng m tng ln, n c th gy ra nhiu vn v sc khe nghim trng hn

nh:

- Hen xuyn, vim ph qun, ho v tc ngc

- Lm tng s nhy cm i vi cc ly nhim v ng h hp

- Lm gim chc nng ca phi.

xy l cht kh duy tr s sng (nu trong kh th c t hn 15% xy th c th

c th cht ngt), nhng zn li l kh c hi. zn gy ph phi nng, lm co

tht v t lit ng h hp khin ngi bnh khng c phn ng khi c cc d vt lt

vo. V vy, khi tip xc lu di vi zn s c nguy c b tch t cc d vt trong ph

qun v phi, l iu kin c kh nng dn n ung th.

Vic tip xc vi sng m quang ha trong thi gian di thm ch c th gy

tn thng cc m phi, gy ra s sm lo ha phi, v gp phn gy ra bnh phi

mn tnh. Tr em, thanh nin v ngi ln m c chc nng phi yu c xem nh

nhng ngi c nguy c cao.

Sng m hnh thnh trong iu kin kh hu nhng nc hay thnh ph c

nn cng nghip pht trin - tc khng kh b nhim nng. Tuy nhin, ti t

hn trong thi tit m v c nh nng khi m dng khng kh bn trn m cn tr

s lu thng thng ng. N c bit ph bin nhng vng trng c bao quanh

bi nhng i ni. N thng tn ti trong nhng khong thi gian di nhng thnh

ph c dn c tp trung cao hay khu vc th nh cc thnh ph London, New


16

York, Los Angeles, Mexico, Houston, Toronto, Athens, Beijing, Hong Kong,

Randstad hay vng Rurh v n c th t n mc nguy him.

4.4.2 Tc ng ln thc vt v cc lai vt cht

Cc cy trng cng nh nhng loi thc vt nhy cm khc th b gy hi nhiu

hn l sc khe ca con ngui nng ozon thp. Mt vi loi cy nh thuc l, rau

bina, c chua v u m (pinto beans) l nhng lai nhy cm vi ozon. Nhng l

cy trong khu vc c sng m quang ha xut hin nhng m mu nu trn b mt

l sau chuyn sang mu vng. Lp ozon tng mt t c th hy hai l cy, lm

gim s pht trin, kh nng sinh sn v qu trnh sinh sn. N c th gy ra s mt

kh nng t v trc cc lai cn trng cng nh bnh tt v thm ch cn gy cht

cy.

i vi cc loi vt liu: ozon d dng phn ng vi nhng loi vt liu hu

c, lm tng s hy hai cao su, t si, nilong, sn v thuc nhum.

5.MA AXIT

5.1 Khi nim

Hin nay trn th gii c nhiu nh ngha v ma axit: theo nh ngha ca y ban

kinh t Chu u ( C ), ma axit l ma c cha axit H2SO4 v HNO3 vi pH < 5,5

l ma axit, M quy nh nhng trn ma c pH< 5 l ma axit Hin nay ngi

ta u thng nht ma c pH


17

rt d ha tan trong nc. Trong qu trnh ma, di tc dng ca bc x mi trng,

cc oxit ny s phn ng vi hi nc trong kh quyn hnh thnh cc axit nh

H2SO4, axit Sunfur, axit Nitric. Chng li ri xung mt t cng vi cc ht ma hay

lu li trong kh quyn cng my trn tri. Chnh cc axit ny lm cho nc ma

c tnh axit.

Qua cc thng tin trn ta thy nguyn nhn ch yu ca hin tng ma axit l

do cc hot ng ca con ngi gy ra. Chnh nhng hot ng sn xut, khai thc

khong sn to ra mt lng kh SO2, NO2 rt ln. Ngay trong nhng hot ng

hng ngy nh: t rc, phun thuc tr su, trong giao thng vn ti cng thi ra 1

lng ln cc kh ny.

5.3 Qu trnh to ma axit

Qu trnh ny din ra theo cc phn ng ho hc:

a. Lu hunh:

S + O2 SO2

Qu trnh t chy lu hunh trong kh oxi s sinh ra lu hunh ixt.

SO2 + OH. HOSO2

Phn ng ho hp gia lu hunh ixt v cc hp cht gc hirxt.

HOSO2. + O2 HO2

. + SO3

Phn ng gia hp cht gc HOSO2. v O2 s cho ra hp cht gc HO2 v SO3

(lu hunh trixt).

SO3(k) + H2O(l) H2SO4(l)

Lu hunh trixt SO3 s phn ng vi nc v to ra axit sulfuric H2SO4. y

chnh l thnh phn ch yu ca ma axit.

Trong thnh phn cc cht t t nhin (than , du m) cha mt lng ln

lu hunh. SO2 l sn phm chnh ca s t chy hp cht lu hunh v n l mt

mi lo mi trng ng k. SO2 thng c m t l "mi hi ca lu hunh b t


18

chy". Lu hunh ixit l mt kh v c khng mu, nng hn khng kh. SO2 c

tnh cht ha hc:

SO2 lm txitaxit, tan trong nc to thnh dung dch axit yu H2SO3

SO2 + H2O H2SO3

SO2 l cht kh khi tc dng mt cht oxi ha mnh

SO2 + Br2 + 2H2O 2HBr + H2SO4

SO2 + 2KMnO4 + 2H2O K2SO4 + 2MnSO4 + 2 H2SO4

SO2 l cht oxi ha khi tc dng vi cht kh mnh hn

SO2 + 2H2S 3S + 2H2O

SO2 + 2Mg S + 2MgO

SO2 l cht kh rt c hi, l mt trong nhng cht gy ra ma axit n mn cc

cng trnh, ph hoi cy ci, bin t ai thnh vng hoang mc. Kh SO2 gy bnh

cho ngi nh vim phi, mt, da.

b. Nit:

N2 + O2 2NO

NO + O3 2NO2 + O2

NO2+ O3 NO3 + O2

NO2 + NO3 N2O5

N2O5 + H2O HNO3

Axit nitric HNO3 chnh l thnh phn ca ma axit.

5.4 Tc hi ca ma axit

Ma axit do cc ho cht nhim bn to thnh, ph bin l SO2 v NO2, khi

chng thm nhp vo c th qua cc ng khc nhau u gy tc hi cho ngi, nht

l vi h h hp. Nu ht vo c th lng SO2 nng cao s b ph thanh qun,

vim ph qun...


19

Khi nhng cn ma tr thnh ma c, axit s bin nc ao, h thnh axit

long, lm cho c v cc sinh vt b cht. chua trong ma axit ln, li ha tan c

mt s bi kim loi v oxit kim loi c trong khng kh nh oxit ch... lm thnh th

nc cc k c hi i vi cy trng, vt nui v con ngi; trc tip gy ra s thay

i v l ca cy, ph hu cy trng, rng, nhim sng h v h sinh thi, ph hu

cc cng trnh xy dng, kin trc, cu cng... Nng nghip b nh hng nng v t

b trung ha, gim mu m. R cy b ph hoi, c ch s sinh trng v pht trin,

lm gim nng sut v sn lng. c bit khi xy ra hin tng m hoc my, lng

axit cn cao gp 10 ln nc ma bnh thng.

Ngi ta thy rng ma axit rt nguy hi n mi trng sng, trong xy

dng, trong bo tn di tch lch s ...

Do trong ma axit cha SO2 v NO2 l nhng kh c nn nhng cn ma axit

ny s gy nhiu nh hng i vi cy trng v ma mng, n cht lng nc

ngm, vt liu v cc cng trnh kin trcvy nn chng ta cn c bin php ngn

nga v khc phc nhng nh hng do ma axit gy ra.

5.5 Li ch ca ma axit

"Mc d s suy gim nng nit v sulfur l mt du hiu tch cc, song n

tc ng ti h sinh thi rng. Lng CO2 trong t ngy cng tng ngha l mt

ngy no , loi kh gy hiu ng nh knh ny s thot ra khi t v quay tr li

bu kh quyn", DeWalle nhn nh.

S thiu vng cc trn ma axit cng c th gy ra nhiu vn vi mi

trng.V lng cacbon dioxide ngy cng tng trong sng sui l loi kh gy ra qu

trnh axit ho cc ngun nc tinh khit.

Mc d c nhiu tc hi tuy nhin ma aicd cng gp phn nh trong vic cn

bng sinh thi rng v lm mt tri t.

5.6 Cc gii php ngn nga ma axit.

- Cn tun th nghim ngt cc quy nh v pht thi nhm hn ch ti a pht

tn SOx v NOx vo kh quyn.


20

- i mi cng ngh gim lng kh thi SO2 t cc nh my nhit in

xung cn 7,84 t tn nm 2020 bng cch lp t cc thit b kh v hp ph

SOx v NOx.

- Nng cao cht lng nhin liu ha thch bng cch loi b trit lu hunh

v nit c trong du m v than trc khi s dng.

- i vi cc phng tin giao thng, tin hnh ci tin cc ng c theo cc tiu

chun URO t hon ton nhin liu, gn hp xc tc kh NOx

(DeNOx) v SOx nhm hn ch n mc thp nht lng kh thi ra.

- Tm kim v thay th dn cc nhin liu ha thch bng cc nhin liu sch

nh hydro, s dng cc loi nng lng ti to thn thin vi mi trng.

- Nhng cn ma u ma c nguy c cha nhiu cht bn nht, trong c cc

axit H2SO4, HNO3 Do , chng ta khng nn hng nc ma u ma

sinh hot.

PHN II CC BIN PHP KIM SOT, X L NHIM KHNG KH

Cc vn nhim mi trng khng kh c nhng c th ring bit khng

nh nhng loi nhim khc nh nc, t. Khng kh nh chung ta bit, n bao

quanh chung tam d dng pht tn ra vng khng gian rng ln, do d vic x l khi

b pht tn cc cht nhim l v cng kh khn. Chnh nhng nguyen nhn

nn cc bin php kim sot, hn ch ngun pht thi cc cht nhim lun c u

tin hng u. Bi vit ny tm chia cc bin php lm hai nhm chnh l nhm kim

sot ngun thi v nhm x l, tt nhin x l y mang tnh cht kim sot ngay

ti x nghip, nh my

1. CC BIN PHP KIM SOT NGUN THI

Trong nhm bin php kim sot ngun thi c chia lm hai nhm bin php

nh l bin php qun l v gii php k thut.

1.1 Bin php qun l

Lut php, chnh sch: cn quy nh c th v vic x thi trong cc ngnh cng

nghip, t ra cc tiu chun, quy chun c th, chi tit cho vic pht thi kh, bi

trong cc ngnh cng nghip c th nh ximang, khai khong ng thi cn thit

lp h thng qun l, quan trc mi trng, thanh tra vic tun th lut php ca cc

cng ty, x nghip v cc vn mi trng.


21

Cn c nhng chnh sch khuyn khch cc ngnh cng nghip sch pht trin: ngnh

nng lng ti to, nng lng thai th khng hoc hn ch pht thi kh nhim nh

gim thu, to c hi v mt bng, th tc..vv

Cn gim thiu v tin ti nghim cm cc loi my mc thit b c k, hiu sut s

dng nng lng thp bng cc bin php nh: cm nhp khu hya nhp khu vi thu

quan cao..vv

Xy dng h thng quan trc mi trng khng kh kp thi pht hin qu trnh

pht thi, ngn chn hay gim thiu bng cc bin php cng ch bt buc vi cc x

nghip pht thi sai quy nh.

Tuyn truyn gio dc ngi dn s dng tit kim nng lng, s dng nhng ngun

nng lng sch.

1.2 Cc bin php k thut

Dng bin php thay i cng ngh (sn xut sch hn). y l bin php

mang tnh tch cc, ch ng v mang li hiu qu to ln. C th nh:

- Thay th nguyn liu, nhin liu sn xut. Thay th nguyn, nhin liu thi ra

nhiu bi bng cc nguyn, nhiu liu thi khng nhim hoc t nhim

nhng vn m bo cht lng sn phm.

- Thay th quy trnh cng ngh, thay i cng ngh kh bng cng ngh t,

c gii ha, t ng ha cc khu sn xut pht thi nhiu kh, bi.

- Thc hin ng ch vn hnh, bo dng thit b l bin php khng tn

km nhng trong nhiu trng hp mang li hiu qu cao.

2. CC BIN PHP X L

Ngun nhim khng kh c th pht sinh gin tip t mi trng nc, mi

trng t, tuy nhin ngun chnh vn t cc hot ng sn xut cng nghip ca con

ngi sn sinh ra kh thi v bi. X l kh thi, bi thi c nhng phng php c

bn:

- Phng php hp ph

- Phng php hp th

- Phng php lc bi bng ti vi, Cyclone


22

- Phng php ngng t

- Phng php t

- Phng php x l sinh hc

Ty vo c tnh ca cc loi kh thi, bi thi m c s la chn thch hp v bin

php xue l chng.

Ngoi vic x l trc tip hin ny cn o dng cc bin php gim thiu s nhim

khng kh ti khu vc bng cc bin php nh:

Bin php sinh thi hc: mt bin php n gin nhng hiu qu ci to mi

trng khng kh l trng cy xanh, gi mt nc cc thnh ph, khu cng nghip.

Cy xanh v h nc s l "l phi" khng l iu ha kh hu v gi trong lnh bu

kh quyn.

Bin php phn tn bi v kh: phng php ny da trn s phn tn bi, hi

kh trong khng kh h.a tan cc cht nhim mt im thnh cht v hi. Da

trn bi ton, nng cc i ca cc tc nhn gy hi t ng khi nh my t l

thun vi lng pht ra, nhng ng thi li t l nghch vi vn tc gi v b.nh

phng vi chiu cao ngn khi thi. lm gim nh hng ca khng kh i

xung, th. cn phi p dng cc bin php k thut c vn tc pht tn ca nhng

ng khi ln khong 8 m/s i vi nh my nh, hoc 20 m/s i vi nh my ln.

Documents

o Nhiem Khong Khi