O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA

MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

T O S H K E N T M O L I Y A I N S T I T U T I

“I N F O R M A T I K A VA A X B O R O T

T E X N O L O G I Y A L A R I”

fanidan laboratoriya mashg‘ulotlari

Toshkent – 2015

2

Tuzuvchilar: Kenjabayev A.T., Ikromov M.M., Atadjanova N.S.

“Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan laboratoriya

mashg‘ulotlari. TMI., 2015 y. 122 b.

Ushbu laboratoriya ishida matn tahrirlagichi, jadval prosessori, ma’-

lumotlar bazasini boshqarish tizimi, taqdimot va WEB sahifalar yara-

tishni avtomatlashtirish vositalari haqida nazariy va amaliy ma’lumotlar

keltirilgan.

Undan oliy ta’limning bakalavriyat va magistratura yo‘nalishida

ta’lim oluvchi talabalar, ilmiy xodimlar hamda professor-o‘qituvchilar

foydalanishlari mumkin.

Laboratoriya mashg‘ulotlari TMI O‘quv-uslubiy kengashida muho-

kama etilib, nashrga tavsiya qilingan (26.01.2015 yil, №3/9)

Taqrizchilar:

S.Gaibnazarov – Toshkent Axborot texnologiyalari

universiteti “Ta’limda axborot texnologiyalari”

kafedrasi dotsenti, t.f.n.

A.Ro‘ziyev – Toshkent Moliya instituti “Informatsion-

kommunikatsion texnologiyalar” kafedrasi dotsenti,

i.f.n.

3

KIRISH

Ta'lim jarayonida yangi axborot texnologiyalarining joriy qilinishi yosh

avlodning intellektual rivojlanishi hamda jamiyatni ijtimoiy-iqtisodiy mo-

dernizasiya qilishning asosiy omili va muhim sharti hisoblanadi. Res-

publikamizda ta'lim tizimiga axborot-kommunikasiya texnologiyalarini joriy

etish va rivojlantirishda ulkan natijalarga erishilmoqda. Prezidentimiz Islom

Karimov tomonidan mamlakatimizni jahon axborot makoni bilan integrat-

siyasiga yo‘naltirilgan axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosati aniq belgi-

lab qo‘yilgan. 2013 yil 13 martda "Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

tizimiga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish va rivojlan-

tirish Konsepsiyasi” qabul qilindi va bu ta’lim jarayonida AKTni qo‘llashni

yangi kuch bilan rivojlanishiga zamin bo‘ldi.

Axborotlashtirishning milliy tizimini shakllantirishda, iqtisodiyot va ja-

miyat hayotining barcha sohalariga zamonaviy axborot-kommunikatsiya

texnologiyalarini (AKT), kompyuter texnikasi va telekommunikatsiya vosi-

talarini ommaviy ravishda joriy etishda, fuqarolarning axborotlarga ortib

borayotgan talablarini to‘la qondirishda, jahon axborot hamjamiyatiga kirish-

da va axborot resurslaridan bahramand bo‘lishni kengaytirishda «Informatika

va axborot texnologiyalari» fanini o‘qitish katta ahamiyatga egadir.

O‘zbekistonda ta’lim tizimidagi islohotlarning asosini shakllantiruvchi

qator me’yoriy hujjatlar qabul qilingan va amalga oshirilib kelinmoqda.

Bular orasida “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy das-

turi” alohida o‘rin tutadi. Bulardan kelib chiqadigan vazifa, ta’lim dasturlari

mazmunining yuqori sifatiga erishish va yangi pedagogik texnologiyalarni

joriy qilishdir.

Ushbu uslubiy qo‘llanma “Informatika va axborot texnologiyalari” fa-

nining o‘quv dasturi va mavzular rejasiga asosan yozilib, oliy o‘quv yurtlari-

ning barcha moliya-iqtisod mutaxassisliklari yo‘nalishlari bo‘yicha ta’lim

olayotgan talabalarga mo‘ljallangan. “Informatika va axborot texnolo-

giyalari” fanini o‘qitishdan asosiy maqsad-talabalarni zamonaviy texnik

vositalar, hisoblash jarayonlarini avtomatlashtirish tamoyil va uslublari bilan

chuqur hamda har tomonlama tanishtirishdan iboratdir. Uslubiy qo‘llanmada

keltirilgan laboratoriya ishlarining har biri o‘quv mashg‘ulotini o‘tkazish

shartlari to‘g‘risidagi axborot materiallarini qamrab olgan.

Uslubiy qo‘llanma tarkibi kirish, mavzu bo‘yicha nazariy qism, ish tartibi,

topshiriq va variantlarlarni o‘z ichiga oladi. Mavzular yetarli darajada

umumlashtirilgan va tartibga solingan. Ularni o‘zlashtirish va yodda saqlab

qolishni osonlashtirish uchun jadval va chizmalardan foydalanilgan.

4

LABORATORIYA ISHINING NAMUNAVIY TUZILISHI

Hisobot o‘z ichiga quyidagilarni olishi shart:

• titul varag‘i (2.1-rasm);

• mundarija;

• kirish;

• ish haqida nazariy ma’lumot;

• variantning boshlang‘ich ma’lumotlari;

• masala yechimining natijalari;

• adabiyotlar ro‘yxati

• ilova (masala yechimining natijalari PrtScr qilinadi)

1.1-rasm. Laboratoriya ishi bo‘yicha hisobot titul varag‘ini rasmiy-

lashtirish

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

KREDIT-IQTISOD FAKULTETI

“INFORMATSION-KOMMUNIKATSION TEXNOLOGIYALAR”

KAFEDRASI

№1 LABORATORIYA ISHI BO’YICHA HISOBOT

«KOMPYUTER VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING

TEXNIK TA’MINOTI VA MULTIMEDIA VOSITALARI»

Bajardi: F.I.Sh

Tekshirdi: F.I.Sh

Toshkent -2015

5

Kirish

Kirish qismida zamonaviy informatsion texnologiyalarni xalq

xo‘jaligining turli sohalarida qo‘llanilishi, uning rivojlanish istiqbollari,

ahamiyati, shuningdek, fan, texnika va ta’lim tizimlarida tutgan o‘rni

xususida ma’lumotlar yoritilishi kerak. Kirish qismida laboratoriya

ishining qolgan qismlarining mazmuni qisqacha asoslanadi.

Ish haqida nazariy ma’lumot

Nazariy ma’lumotni to‘la yoritish uchun talaba ilmiy-ommabop

jurnallardan, qolaversa, Internetning axborot manbalaridan

foydalanganligini va uni chuqur o‘rganganligini namoyon qilishi kerak.

Variantning boshlang‘ich ma’lumotlari Bu qismda talabalarga tartib raqamiga mos variantlar bo‘yicha

aloxida masalalar beriladi.

Masala yechimining natijalari

Talaba dastlabki berilganlardan foydalanib, EHM dasturni

bajarishga kirishadi. Bu bosqichda asosan, hisoblash ishlari amalga

oshiriladi va kerakli natija olinadi.

Adabiyotlar ro‘yxati

1. Kenjaboyev A.T., Ayupov R.X., Raximov N.R., Ikromov M.M.

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari. O‘quv-uslubiy qo‘llanma. –

T.: TMI, 2012.-344b.

2. M.Aripov, V.Begalov va boshq. “Axborot texnologiyalari”.

O‘quv qo‘llanma. –Toshkent. “Noshir”. 2009 y.

Internet resurslari

1. http://www.ziyonet.uz- axborot resurslari

2. http://www.bilimdon.uz - O‘zbekistonning fani va ta’limi.

Bilimlarning virtual supermarketi.

Laboratoriya ishini yozish tartibi

Shrift Times New Roman va o‘lchamini 14 pt deb tanlanadi.

Chapdan 30 mm, o‘ng tomondan 15 mm, yuqori va quyidan 20 mm dan

ochiq joy qoldiriladi. Abzats uchun chap tomon chegaradan 15 mm joy

tashlanadi. Interval 1pt qilib tanlanadi.

6

Laboratoriya ishini bajarish qoidasi

Talaba laboratoriya ishini bajarishi uchun dasturda ishlash bo‘yicha

nazariy ma’lumotlarni o‘rganishi va kompyuterda berilgan ma’lumotlar

bilan ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lishi kerak. Talaba kompyuterda

ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lgandan so‘ng ishni bajarishga kirishadi.

Talaba o‘qituvchi tomonidan berilgan har bir savolga to‘g‘ri javob bersa,

laboratoriya ishini himoya qilgan hisoblanadi. Himoya reyting balli

bilan baholanadi.

7

1-LABORATORIYA ISHI

WINDOWS tizimi muhitida matnli axborotlarni yaratish va

tahrirlash. Ms Word dasturi.

Ishdan maqsad

Windows tizimi muhitida matnli axborotlarni yaratish va tahrirlash

ko‘nikmalarini hosil qilish.

Ish haqida nazariy ma’lumot

1.Microsoft Word dasturida jadvallar bilan ishlash

Hujjatga jadval qo‘yish uchun gorizontal menyuning Вставка

bandidan Таблица bo‘limini tanlaymiz.

1) Таблица bo‘limi yordamida jadvalni quyidagicha hosil qilish

mumkin:

Rasmda sichqoncha yordamida 7 ta ustun va 8 ta satrli jadval qo‘-

shish usuli ko‘rsatilgan.

2) Таблица bo‘limining Вставить таблицу buyrug‘i tanlansa,

yaratilayotgan jadvalning ustun va satrlar sonini kiritish uchun quyidagi

muloqot oyna ochiladi:

Ustun va satrlar soni kiritilgach, matnning kursor turgan joyida

jadval paydo bo‘ladi. Menyular qatorida Работа с таблицами bo‘limi

ochilib, Конструктор va Макет menyulari faollashadi.

8

3) Foydalanuvchi xohishiga qarab jadvalning Вставка menyusini

Таблица bo‘limining Нарисовать таблицу buyrug‘i yordamida sich-

qoncha orqali chizish mumkin. Chizilayotgan chiziqlar punktir chiziq

bilan belgilanadi:

Yaratilgan jadvalni kerakli malumotlar bilan to‘ldirish mumkin.

Kataklarni birlashtirish lozim bo‘lganda tugmasidan foydala-

nishning o‘zi yetarli.

Ishni bajarish tartibi

Topshiriq №1

1.MS Word dasturida quyidagi jadvalni hosil qiling:

2.Jadvalni quyidagi ko‘rinishga keltiring

9

Topshiriq № 2. Quyidagi jadvalni kiriting.

Mahsulot sifatini tahlil qilish.

Nav

lar

Mah

sulo

tnin

g n

arxi

I-n

avga

ayla

nis

h

koef

fits

iyen

ti

Natura holatda ishlab

chiqarilgan mahsulot

Rej

anin

g b

ajar

ilis

hi

Ishlab

chiqaril-

gan

mahsulot

qiymati

(m.s)

I-navga

hisoblan-

gan

mahsulot

Reja Haqiqat

Miq-

dori

Ulu-

shi

Miq-

dori

Ulu-

shi

1 1540 1 48000

2 1100 0.8 6500 4200

3 930 0.5 2000 2500

4 760 0.3 1500 800

Jami 67000

Topshiriq №3. “Aksent 1” uslubini tanlab, quyidagi jadvalni hosil

qiling.

№ Ismi-sharifi Tug‘ilgan

yili

Tug‘ilgan

joyi

1. Azizov Odiljon 1992 Toshkent

2. Azizova Azizaxon 1999 Buxoro

3. Ismatullayeva Dildora 1982 Toshkent

4. Majitova Robiya 1924 Samarqand

5. Murodova Zarina 1983 Jizzax

6. Murodova Munisa 2004 Toshkent

7. Sobirov Orif 1991 Andijon

8. Sobirov Shobahrom 1990 Toshkent

9. Tadjiyeva Roziya 1992 Toshkent

10. Sharipov Mirshod 1991 Toshkent

Topshiriq №4. Quyidagi jadvalning Ismi-sharifi ustunini kamayish

bo‘yicha saralang.

10

№ Ismi-sharif Tug‘ilgan

yili

Tug‘ilgan

joyi

1. Tadjiyeva Roziya 1992 Toshkent

2. Sobirov Shobahrom 1990 Toshkent

3. Sobirov Orif 1991 Andijon

4. Sharipov Mirshod 1991 Toshkent

5. Murodova Zarina 1983 Jizzax

6. Murodova Munisa 2004 Toshkent

7. Majitova Robiya 1924 Samarqand

8. Ismatullayeva

Dildora

1982 Toshkent

9. Azizova Azizaxon 1999 Buxoro

10. Azizov Odiljon 1992 Toshkent

Topshiriq № 5. Murakkablashgan jadvalli matnlarni kiritish

2012 yildan yil(chorak)lik hisobot uchun O‘zbekiston Respublikasi Moliya

vazirligining 1997 yil 15 yanvardagi 5-son buyrug‘i bilan tasdiqlangan.

Утвержден приказом Министерство финансов РУз от 15 января 1997 г. №5

для годовой (кварталной) отчетности с ______ г.

Pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot (Отчет о денежных потоках)

200…..yil uchun на 200….год

Korxona, tashkilot

Предприятие, организация

Tarmoq (faoliyat turi)

Отрасль (вид деятельности)

Davlat mulkini boshqarish organi__________________

Орган управления государственным имуществом

O‘lchov birligi,ming so‘m_Единица измерения, тыс.сум

Manzilgoh _Адрес____________________

Ko‘rsatkichlarning nomi _

Наименование показателей

№

str

Chiqim

Расход

Kirim

Приход

Xo‘jalik faoliyatida pul mablag‘larining harakati

Денежние потоки от хозяйственной деятельности

Xaridorlardan kelib tushgan pul mablag‘lari

Деньги, полученные от покупателей

010

Mol yetkazib beruvchilarga to‘langan pul mablag‘lari

Деньги, выплаченные поставщикам

011

Xodimlarga va xodimlar nomidan to‘langan pul mablag‘lari

Деньги, выплаченные служащим и от имени служащих

012

Boshqa pulli to‘lovlar va tushumlar

Другие денежние выплаты и поступления

013

Kodlar Koды

0710004

11

Jami. Xo‘jalik faoliyatidan pul mablag‘larining sof

kirimi/chiqimi (010+011+012+013)

014

Investisiya foydasi va moliyaviy xizmat ko‘rsatish

Прибыль на инвестиции и финансовое обслуживании

Olingan foizlar

Проценты полученные

020

To‘langan foizlar

Проценты выплаченные

021

Olingan dividendlar

Дивиденды полученные

022

To‘langan dividendlar

Дивиденды выплаченные

023

Jami: investisiya foydasi va moliyaviy xizmat ko‘rsatishdan

sof kirim /chiqim (020+021+022+023)

Итого: чистый денежный приток/отток от прибыли на

инвестиции и обслуживание финансов

024

2.Matnga turli obyekt va rasmlar qo‘yish

Gorizontal menyuning Вставка bo‘limining Иллюстрации bandi yor-

damida Рисунок, Клип, Фигуры kabi buyruqlarni tanlashimiz mumkin.

Рисунок buyrug‘i bajarilgach, ochilgan muloqot oynasida kerakli rasm

fayli tanlanadi. Rasmni joylashish holatini tahrirlash uchun rasmni tanlagan

holda sichqonchaning o‘ng tugmasini bosib, ochilgan kontekst menyusidan

Обтекание текстом bandi tanlanib, kerakli holat tanlanadi.

3.Formulalarni tahrirlash

MS Word dasturiga formulalar kiritish uchun Вставка menyu-

sining Формула tugmasini bosish lozim. Hosil bo‘lgan panel orqali

formulalarni kiritish mumkin.

12

1

5

1

03

2

6

5xx formulasini kiritish uchun quyidagi amallarni

bajarish zarur:

1. tugmasini bosing;

2. Kasrlar tugmasini bosing va amalini tanlang;

3. Kiritish maydonida 5 sonini kiriting va tugmasini bosib,

kerakli ko‘rinishdagi darajani tanlang va 2 ni kiriting, so‘ng kursor yoki

yo‘nalish ko‘rsatkichidan pastni bosing va ildizni tanlab formulani

kiritishni davom ettiring;

4. Qolgan amallarni ham shu yo‘sinda bajaring;

5. Formula kiritib bo‘lingandan so‘ng, sichqoncha bilan istalgan

bo‘sh joyda bir marta bosing;

6. Formulani tahrirlash uchun formulada sichqonchani ikki marta

bosing.

Ish bajarish tartibi

Ushbu ma’lumotlarga quyidagi ko‘rinishdagi topshiriqlarni baja-

rishda murojaat qilinadi.

Topshiriq №6

Sahifa o‘lchami uchun A4 formatni tanlang, chap tomondan 3 sm,

o‘ng tomondan 1,5 sm, yuqoridan 2,5 sm, pastdan 2,5 sm maydon

qoldiring. Yangi hujjat ochib, “Matnli axborotlar bilan ishlash”

mavzusida bir sahifa matn kiriting. Matnni Timez New Roman, 14pt

o‘lchamida kiriting. Satrlar orasidagi masofa 1,5 interval bo‘lsin.

Abzatslar orasidagi masofa - 6pt. Enter tugmasini faqat yangi abzas

boshlash uchun bosing. Hujjatni lab2.doc nomi bilan xotirada saqlang.

Разметка страницы menyusining Фон страницы bandi Границы

страниц – Граница - Горизонтальная линия buyrug‘ini

yordamida bezakli chiziq bilan bezang. O‘zgarishlarni xotirada saqlab,

hujjatni yoping.

13

Topshiriq №7

Yangi hujjat tashkil qiling va maruza.doc nomi bilan xotirada

saqlang. Hujjatga ma’ruza matnini kiriting. Kursorni kerakli joyga olib

kelib, rasm joylashtiring. Rasmning o‘rnini va o‘lchamini o‘zgartirib

ko‘ring. Разметка страницы menyusining Фон страницы bandi-

ning Границы страниц – Граница - Горизонтальная линия

buyrug‘i

yordamida bezakli chiziq bilan bezang. O‘zgarishlarni xotirada saqlab,

hujjatni yoping.

Topshiriq №8

Yangi hujjat tashkil qiling va «MS Word» nomi bilan xotirada saqlang.

Hujjatga “Windows tizimi muhitida matnli axborotlarni yaratish va

tahrirlash” mavzusida matn kiriting. «Вставка» menyusining

«Колонтитулы» bandining buyruqlari orqali matnga kolontitul

o‘rnating (fakultet, guruh, F.I.SH, sana). “Ссылки” menyusidan

foydalanib, matnga сноска (fakultet, kafedra, fan) o‘rnating. Разметка

страницы menyusi Фон страницы bandining Границы страниц –

Граница - Горизонтальная линия buyrug‘i

yordamida bezakli chiziq bilan bezang. O‘zgarishlarni xotirada saqlab,

hujjatni yoping.

Topshiriq №9

Yangi hujjat tashkil qiling va «Rasm» deb nom bering. So‘ngra

«WordArt» buyrug‘i orqali «Kompyuterda ishlash yaxshi» so‘zini

keltirilgan namunalarda tasvirlang. Разметка страницы menyusining

Фон страницы bandining Границы страниц – Граница -

Горизонтальная линия buyrug‘i yordamida

bezakli chiziq bilan bezang. Вставка menyusining Иллюстрации

bandida joylashgan buyruqlar haqida matn kiriting. Вставка

menyusining Тekst bandida joylashgan Буквица buyrugìdan

foydalanib, birinchi abzasga Буквица qo‘ying. Рисунок, Клип,

Фигуры, Диаграммы, SmartArt buyruqlarining (PrtScr tugmasi

yordamida) skrinshotini oling. Varaq chegarasini gorizontal menyuning

14

Разметка страницы menyusining Фон страницы bandining

Границы страниц buyrug‘i yordamida ramka bilan bezang.

Topshiriq № 10

«Вставка» menyusining imkoniyatlaridan foydalangan holda jad-

valning diagrammasini hosil qiling (gistogramma, grafik, aylana, chiziqli,

nuqtali, birjali, halqali, bargli).

2015 yilda ishlab chiqarilishi mo‘ljallanayotgan avtomobillar

miqdori (ta)

№ Avtomobil markasi Miqdori, ta

1. Damas 15400

2. Kobalt 6500

3. Lasetti 2500

4. Malibu 7800

5. Matiz 18600

6. Neksiya 5000

7. Spark 11000

8. Tiko 1330

Ushbu jadvaldagi ma’lumotlardan foydalanib, diagrammalar yarating.

15

0

100

200

300

400

500

600

Miqdori, ta

Neksiya

Tiko

Matis

Damas

Topshiriq № 11. Referat titul varag‘ini yarating.

MS Publisher

MS Outlook

MS Access

MS Power Point

MS Excel

MS Word

MS Office

MS

Office

MS

Word

MS

Excel

MS

Power

Point

MS

Acces

s

MS

Outloo

k

MS

Publish

er

16

Topshiriq № 12. Quyidagi formulalarni Вставка menyusining Символы bandidagi

“ ” elementlaridan foydalangan holda hosil qiling:

1–variant

0,sin

0,sin2

0,5ln32

2

25

3

xагарxarc

xагарx

xагарxx

z x

2–variant

0,5,0

0,||

0,1

3

32

xагарxnl

хагарex

xагарxxgtc

y xgtc

3–variant

.5

6,0,||

1

6,0,14,4

6,0,3

32

5

ердабу

xагарx

x

xагарxctg

xагарxtgcex

z

x

4–variant

.4;5

8,0,||2cos

8,0,

8,0,6,2

2

bаердабу

xагарbaxx

xагарosxcrcaa

xагарxnis

y bx

xn

5–variant

1,|3|2

5

1,5

1,)1(ln5,02

2

7

xагарxtgx

хагарxe

xагарx

y xgtcra

x

6–variant

.6,5

1,||

1,8,426,0

1,5|)|(

22

3

aердабу

xагарxnxea

хагарxsoc

xагарxxnnis

y

x

a

7–variant

0,2

1,5

1,3,4

2

3 2

52

xагарtgxcrax

xагарx

xагарexctg

y

x

8–variant

0,

50,)1

1(

5,|5|

2

6,0

xагарtgxxgtc

xагарx

n

xагарxe

y

x

9–variant

E = 2

2mv; j

.11

1

i

iji

10–variant

.5

1,|5|

1,)1(

1,

4

2

12

аердабу

xагарx

xагарxnnis

xагарxsoccraa

y

x

11–variant

.5,0

1,||

1,)1(

1,46,52

3

tердабу

xагарtxe

xагарxnisn

xагарex

y

tx

xnis

12–variant

.5,1;10

5,1,

5,1,23

5,1,2|1|

2

2

bаердабу

xагарe

xагарxbxa

xагарsxxxnis

y

xgtcra

13-variant

5,2,||

5,2,12

5,2,5

3

3

3

хагарxgtcx

xагарxxn

xагарex

gtc

y

xgt

14–variant

.5,0

0,)5,4(

0,|5|

0,2

aердабу

хагарaxsoc

xагарxnxnis

xагарexgtcra

z

xgt

17

Topshiriq №13.

«Вставка» menyusi imkoniyatlaridan foydalangan holda geometrik

shakllar va matn qo‘ying. «Средство рисования»-«Формат» paneli-

ning «Упорядочить» bo‘limidan “Группировать” buyrug‘ini tanlab,

geometrik shakllarni guruhlang.

Obunachi Markaz Markaz Obunachi

Aktiv Passiv Passiv Aktiv

Paxtabank

Xalq banki

Sanoatqurilish

banki

Uy-joyjamg’arma

banki

Tashqi iqtisodiy

faoliyat banki

Tadbirkor-

bank

Paxtabank

Xalq banki

Sanoatqurilish

banki

Uy-joyjamg’ar-

ma banki

Tashqi iqtisodiy

faoliyat banki

Tadbirkor-

bank

Savdogarbank

G’allabank

Mevasabzavot

bank

Boshqalar

G’allabank

Mevasabza-

votbank

Boshqalar

MB

hududiy

axboro

tlas

hti

rish

mar

kaz

lari

nin

g e

lektr

on p

och

tasi

MB

Bosh

ax

boro

tlas

hti

rish

Mar

kaz

inin

g e

lek

tron p

och

tasi

MB hududiy

boshqarmasi

MB departamentlari

va boshqarmalari

Savdogarbank

18

Topshiriq №14. Murakkab geometrik shakllar qurish.

Tijorat bitimlari modeli

MIJOZ

TIJORAT BITIMLARI MODELI

AGENT Bozorni tadqiqot qilish

Tijoratda hamkor

izlash

Bitimlarni yuridik

kuzatib borish

Bitimlar bo‘yicha majburiyatlarning

bajarilishi

Majburiyatlar bajarilishini nazorat

qilish

Yetkazib berish tizimi:

ekspeditor;

yuk tashuvchi;

bojxona.

To‘lov tizimi

Risklarni sug’urtalash tizimi

Qonunni

qo‘llash

tizimi

Tijoratni

tartibga solish

tizimi

Qonunni

qo‘llash

tizimi Tijoratni

tartibga solish

tizimi

Agengt

banki

Mijoz

banki

Korxonani

boshqarish

tizimi

Korxonani

boshqarish

tizimi

19

Variantlar

Variant №1,5,6 Variant №2,7,8 Variant №3,9,10 Variant

№4,11,12

Topshiriq № 2,5, 6,

7,8,15

Topshiriq

№2, 5, 6 ,9,10,11

Topshiriq

№ 2,3, 5, 6, 8,12

Topshiriq

№ 2,4, 5, 6, 9,14

Topshiriq №13

Variant № 1,2,3

Topshiriq№13

Variant № 4,5,6

Topshiriq №13

Variant №7,8,9

Topshiriq №13

Variant

№10,11,12

4. Word dasturida gipermurojaat yaratish orqali fan bo‘yicha

elektron ma’ruza, mundarijalarni tayyorlash Elektron hujjat yaratishimizdan oldin gipermurojaat, gipermatn,

zakladka nima ekanligini aniqlab olaylik.

WWW (Web) tizimida ma’lumotlar gipermatnli hujjatlar shaklida

olinadi. Gipermatn - bu boshqa hujjatlarga yo‘l ko‘rsatuvchi matndir. Bu

esa boshqa fayllarga tezda o‘tish imkonini beradi (bu matnlar qaysi

mamlakatning serverida turishidan qat’iy nazar). Bu o‘rinda aytib o‘tish

joizdirki, matnlar o‘rnida rangli harakatdagi tasvirlar, turli videokliplar,

grafik, audiolarga ham murojaat tashkil qilsa bo‘lardi. Matndan tashqari

boshqa shakldagi ma’lumotlarni ham beruvchi hujjatlar gipermedia

hujjatlari deyiladi.

Matnlarda kalit so‘zlar deb ataluvchi so‘zlar orqali dunyoning ixtiyoriy

burchagida INTERNET doirasida joylashgan ma’lumotlarga yoki kompyu-

terdagi mavjud fayllarga yoki fayl ichidagi o‘zaro murojaat qilish va u

orqali ma’lumotlarni topish gipermurojaat deb ataladi. Demak, gipermu-

rojaatlarni asosiy vazifasi sizga kerakli bo‘lgan axborotlarni tez topishdir.

Закладка (“taxlash”, “joylashtirish” ma’nosini anglatadi) – matnning,

jadvalning biron bir qismiga nomlangan ko‘rsatkich joylashtirishdir. Kerakli

matn bo‘lagiga tez o‘tish Закладка dialog oynasi orqali amalga oshiriladi.

Microsoft Word matn muharririda gipermurojaat Вставка menyu-

sining Гиперссылка buyrug‘i yordamida amalga oshiriladi.

Bu oyna orqali 4 xil gipermurojaat bog‘lanishni amalga oshirish

mumkin.

1. Fayl,veb-sahifa bilan bog‘lash;

2. Hujjatning qismi bilan bog‘lash;

3. Yangi hujjat bilan bog‘lash;

4. Elektron pochta bilan bog‘lash.

20

Ish bajarish tartibi

Hujjatga Закладка qo‘yish. Hujjat matnning gipermurojaat yorda-

mida o‘tilishi kerak bo‘lgan qismiga Закладка qo‘yish uchun Вставка

bandidan Гиперссылка buyrug‘i tanlanadi.

Закладка qo‘yish uchun matnning kerakli mavzusi ajratib olinadi

va Закладка buyrug‘i tanlanadi.

Ochilgan oynaga Имя закладки joyiga harf va raqamlardan iborat

bo‘lgan nom kiritiladi va Добавить tugmasi bosiladi.

Заголовок qo‘yish uchun gorizontal menyuning Главная bandida

joylashgan Стили bo‘limidan kerakli Заголовок tanlanadi:

21

Natijada ajratilgan matn yoki kursor turgan abzas tanlangan shakl-

dagi sarlavhaga aylanadi.

Hujjatning rejasiga gipermurojaatlar yaratish. Tuzilgan rejaga

gipermurojaatlar yaratish uchun rejaning kerakli bandi tanlanib, gori-

zontal menyuning Вставка bandidagi Гиперссылка buyrug‘i tan-

lanadi. Oynaning Место в документе buyrug‘ini tanlab, kerakli ma’-

ruza tanlanadi:

Ushbu buyruqni shu oynaning Закладка buyrug‘i orqali ham bajarsa

bo‘ladi. Agarda ajratilgan matnni biror boshqa fayl bilan bog‘lamoqchi

bo‘lsak, buyruq oynasining файлом, веб-страницей bandidan foyda-

lanamiz:

Bu muloqot oynaning Выбор рамки buyrug‘i agarda joriy hujjatni

gorizontal menyuning Вставка bandidagi Рамки buyrug‘i yordamida

bo‘laklarga bo‘lingan bo‘lsa, ochilayotgan fayl yoki matnning bo‘lagi

tanlangan Рамка (bo‘lak)da ochiladi.

22

Ma’ruza matniga mundarija tayyorlash. Ma’ruza matniga mun-

darija tayyorlash uchun Ссылки menyusi Оглавление bandining

Оглавление buyrug‘idan foydalanilsa, bitta buyruq bajarilishi nati-

jasida matnda hosil qilingan Заголовокlar asosida mundarija sahifalari

avtomatik tarzda qo‘yilgan holda matnga qo‘yiladi.

Tayyor ma’ruza matnini Web sahifa ko‘rinishida xotiraga olish

uchun bosiladi va Сохранить как bo‘limi tanlanadi va quyidagi

oynada ko‘rsatilgan fayl turini belgilab, Сохранить tugmasi bosiladi.

:

Natijada elektron ma’ruza matni yaratiladi.

Hujjat qismiga gipermurojaat qo‘yish. Yangi hujjat yarating va

uni Word matn muharriri nomi bilan saqlab qo‘ying. Agarda hali saq-

lanmagan hujjatga gipermurojaat qo‘ymoqchi bo‘lsangiz, ekranga huj-

jatning saqlanishi kerakligi haqida ma’lumot chiqadi.

Hujjatga kerakli matn kiriting. So‘ngra hujjatning pastki qismiga

“sarlavha“ matnini kiriting va matnni belgilang.

Вставка – Гиперссылка buyrug‘ini tanlang. Bunda quyidagi

muloqot oynasi paydo bo‘ladi:

23

OK tugmachasini turting. Bu amallar natijasida hujjatni tegishli joyida

sarlavha matni paydo bo‘ladi. Ctrl tugmachasini bosib turgan holda

sichqoncha ko‘rsatkichini gipermurojaatga keltiring. Bunda sichqoncha

strelkasi ko‘rsatkich barmoqli qo‘l shaklini oladi. Bunda kursor Microsoft

Word matn muharriri nomli sarlavha oldida paydo bo‘ladi.

Fayl bilan bog‘lash. Yangi qatordan quyidagi matnni kiriting: “Wordda

jadvallar bilan ishlash“, so‘ngra ENTER tugmachasini turting. Kiritilgan

so‘zni belgilang. Вставка – Гиперссылка buyrug‘ini tanlang. Ochilgan

muloqot oynasidan kerakli faylni tanlang va OK tugmachasini turting. Endi

Ctrl tugmachasini bosib turgan holda sichqoncha ko‘rsatkichini oxirgi hosil

qilingan gipermurojaatga keltiring. Ushbu gipermurojaatda bir marta turt-

sangiz, Word yuqorida tanlagan faylingizni ochib beradi. O‘zgarishlarni

saqlab, fayllarni berkiting.

Topshiriq № 15

“Wordda jadval yaratish turlari” mavzusida matn kiriting va

hujjatga закладка qo‘ying.

Topshiriq №16

“Word dasturida hujjatga diagrammalar qo‘yish” mavzusida matn

kiriting va hujjatga Заголовокlar asosida mundarija tayyorlang. Topshiriq №17

“MS Word dasturida formulalar bilan ishlash” mavzusida matn

kiriting va hujjatning rejasiga gipermurojaatlar yarating.

Topshiriq №18

“Matnga turli obyekt va rasmlar qo‘yish” mavzusida matn kiriting

va hujjatning qismiga gipermurojaat qo‘ying.

24

Topshiriq №19

Fakultet talabalari haqida ma’lumot kiriting: guruhi, F.I.SH, pasport

ma’lumotlari, tug‘ilgan yili, yashash joyi. F.I.SH matnini elektron

manzil bilan bog‘lang.

Variantlar

Variant №1,5,6 №2,7,8 №3,9,10 №4,11,12

Topshiriq №1,5 №2,5 №3,5 №4,5

5.Word dasturida stil va ro‘yxatlar bilan ishlash

Ro‘yxatlarning ijobiy tomoni shundaki, bir necha daqiqada ro‘y-

xatlar formatiga o‘zgartirishlar kiritish mumkin, bu o‘z navbatida butun

hujjatda aks ettiriladi. Ro‘yxatga yangi punktlar kiritilsa yoki olib tash-

lansa, butun ro‘yxat tarkibining yaxlitligi buzilmaydi.

Ro‘yxatlarni “qo‘lda” ham yaratish mumkin. Ya’ni, o‘zingiz kerakli

markerlarni matnning kerakli joylariga qo‘yib chiqishingiz mumkin.

Hujjatni bunday usulda tayyorlash murakkab va noqulay. Ko‘plab foy-

dalanuvchilar formatlashning aynan shunday usulini tanlashadi. Chunki

foydalanuvchilar matn muharririning ro‘yxatlarni formatlash vositalari-

dan foydalanishni bilmaydi. Bu ko‘pincha bir-birining ichiga joylashgan

bir nechta ro‘yxatdan tashkil topgan hujjatlarda kuzatiladi.

Misol tariqasida namunaviy yo‘riqnomani olamiz.

Formatlanmagan holda hujjat quyidagi ko‘rinishga ega:

25

Ctrl tugmasini bosib turgan holda birinchi darajadagi sarlavhalarni

belgilab chiqamiz va "Стили" panelidan "Заголовок 1" stilini tanlaymiz.

So‘ng, belgilashni olib tashlamagan holda, mos raqamlangan ro‘y-

xatni tanlaymiz.

“Hisobot”dagi ro‘yxatni belgilaymiz va uni ko‘p darajali nomer-

langan ro‘yxat shaklida formatlaymiz.

26

So‘ng "Изменит уровень списка" opsiyasi yordamida darajani

“2”ga o‘zgartiramiz.

Xuddi shunday amallarni “Adabiyotlar ro‘yxati” abzaslari ustida ham

bajaramiz. So‘ng "Определить новый многоуровневый список.."

opsiyasi yordamida "Формат номера" maydonida "1.1." ni "2.1." ga

almashtiramiz.

27

Hujjatning pastki qismida markerli ro‘yxat shaklida formatlanishi

lozim bo‘lgan matn qismini belgilab olamiz.

Natijada hujjatimiz oxirgi ko‘rinishni oladi.

Bir necha daqiqada ko‘rimsiz matn chiroyli ko‘rinish olganini ko‘-

rish mumkin.

Agar hujjat davomida keyingi punkt asosiy sarlavhaning to‘rtinchi

punkti bo‘lsa, yozuv quyidagicha davom ettiriladi.

ro‘yxatni tozalab olish uchun Enter tugmasini ikki marta bosamiz;

sarlavha nomini kiritamiz;

kursorni mavjud uchta abzasdan birining istalgan joyiga qo‘yamiz;

“Формат по абзацу” tugmasini bosamiz (“Almashuv buferi”

paneli);

28

Kursorni yangi yaratilgan to‘rtinchi sarlavhasiga olib borib, sich-

qoncha tugmasini bosamiz.

Ro‘yxat va stillar bilan ishlash vaqtni tejashga imkon yaratadi.

6.Hujjatda ko‘p darajali mundarija yaratish

Ko‘p darajali mundarija yaratish uchun avval matn bo‘yicha sarlav-

halar darajasini belgilab olish lozim. Buni bir necha usul bilan amalga

oshirish mumkin.

1. Главная ilovasida Стили guruhidan sarlavha stilini tanlab oling.

2. Hujjat oynasining pastki o‘ng burchagidagi mini panel yordamida

hujjatning Struktura rejimiga o‘ting

Yoki Vid ilovasidan Rejim prosmotra dokumenta guruhi orqali

Bu yerda hujjat tarkibini ko‘rishingiz va har bir elementga o‘z

darajasini berishingiz mumkin. Bunda ushbu elementlarning formatini

o‘zgartirmaysiz.

29

Hujjat tarkiblashtirib olingandan so‘ng, kursorni mundarija bo‘lishi

lozim bo‘lgan joyga olib boring va Ссылки menyusi Оглавления

guruhida Оглавление tugmasiini bosing. Istalgan avtomatik tarzda

yig‘iladigan mundarijani (Автособираемое оглавление) tanlang.

Dastur avtomatik tarzda hujjatdagi mundarija tarkibini berilgan darajalar

bo‘yicha aniqlab beradi.

30

Bunday usul bilan matn Stillar yordamida formatlangan bo‘lsagina

mundarija yaratish mumkin (yuqoridagi 1-punktga qarang).

Agar matn darajalari Word ning standart stillarini qo‘llamasdan,

berilgan bo‘lsa, yuqoridagi 1-punktga qarang), unda Ссилки menyu-

sidagi Оглавления guruhidagi Оглавление tugmasi bosiladi va

ro‘yxatdan Оглавление punkti tanlanadi. Paydo bo‘lgan suhbat oyna-

sidan Параметры... tugmasi bosiladi.

Mundarijaning Параметры oynasida stil punktidagi belgini oling

va tarkib darajasi punkti ro‘parasiga qo‘ying. OK tunmasini bosing.

Mundarija hujjat tarkibi bo‘yicha shakllantiriladi.

Sarlavhani formatlashda o‘z stilini yaratish

Agar mavjud Экспресс-стилlar qoniqtirmasa, o‘zingizning stillari-

ningizni qo‘shishingiz mumkin. Buning uchun zarur formatlashga ega

bo‘lgan matn bo‘lagini belgilab olib, Применить стили masalalar

sohasini ochish uchun CTRL+SHIFT+S klavishalari bosiladi.

Agar mavjud ekspress-stillardan biridan foydalanayotgan bo‘lsangiz

Имя стиля maydonida uning nomini ko‘rishingiz mumkin. Agar

bunday stil mavjud bo‘lmasa, uning nomi lotin harflari bilan yoziladi va

uni Ekspress-stillarga qo‘shish uchun Изменить tugmasi bosiladi.

Hosil bo‘lgan Изменение стиля oynasida uning barcha xarakteris-

tikalarini ko‘rishingiz mumkin. Bu yerda uning nomi va boshqa ko‘rsat-

kichlarini o‘zgartirish imkoniyati mavjud. Pastki qismida Ekspress-stil-

lar ro‘yxatiga qo‘shish opsiyasi mavjud, shuningdek, mazkur stilga faqat

shu hujjatda murojaat qilish yoki uni boshqa hujjatlarda shablon sifatida

qo‘llash imkoniyati mavjud.

Topshiriq №20 1-laboratoriya ishi bo‘yicha hisobot tayyorlashda mundarijani ko‘p

darajali raqamlangan ro‘yxat shaklida formatlang.

Topshiriq №21 • Laboratoriya ishi bo‘yicha hisobot tayyorlashda adabiyotlar ro‘y-

xatini markerlar bilan formatlang.

Topshiriq №22

Hisobot tayyorlashda quyida keltirilgan birinchi darajadagi sarlav-

halar uchun Zagolovok 1 stilini qo‘llagan holda formatlang.

mundarija;

31

kirish;

ish haqida nazariy ma’lumot;

variantning boshlang‘ich ma’lumotlari;

masala yechimining natijalari;

adabiyotlar ro‘yxati

ilova.

Variantlar

Variant №1,5,6,12 №2,7,8,11 №3,4,9,10

Topshiriq №1,2 №2,3 №1,3

2-LABORATORIYA ISHI

WINDOWS TIZIMI MUHITIDA JADVAL

HISOBLAGICHLARI VA ULARNING IMKONIYATLARI.

WINDOWS EXCEL DASTURI

Ishdan maqsad

Microsoft Excel dasturida ishchi kitobning varaqlarida turli hisob-

kitoblarni bajarishda funksiyalar ustasidan foydalanish bo‘yicha ko‘nik-

malarni hosil qilish.

Ish haqida nazariy ma’lumot

1.MS Excel dasturida jadvalli ma’lumotlarni yaratish va

tahrirlash Exceldan foydalanuvchilar ishchi kitobidan tashkil topgan

.xls kengaytmali fayllar va .xlt kengaytmali shablonlar bilan ish yuri-

tadilar. Ishchi kitobi ishchi, diagramma va modullar sahifalaridan tashkil

topishi mumkin bo‘lib, ular Excel dasturini xotiraga yuklashdan so‘ng-

gina hosil qilinadi. Excelda funksiya bu - ma’lum bir masalani yechishda bir

qancha hisoblash amallarining jamidir. Funktsiyalarni qo‘yishda Формулы

menyusining Вставить функцию

32

tugmasidan foydalanganimizda, ekranda quyidagi funksiyalar bilan

ishlash oynasi paydo bo‘ladi.

Funksiyalar bilan ishlash oynasi.

Ishni bajarish tartibi

Excel dasturi ishga tushiriladi.

Jadvalga boshlangìch ma’lumotlar kiritiladi.

Excel funksiyalari yordamida talab qilingan hisoblashlar

bajariladi.

Jadvaldagi ma’lumot diskda saqlanadi.

Excel dasturi bilan ish yakunlanadi.

1. Tashkilot xodimlarining 2011-2014 yillarda sarf qilingan

xizmat safari xarajatlarini hisoblash jadvali tuzilsin. Excel dasturi ishga tushiriladi va ekranda paydo bo‘lgan jadvalga

ma’lumotlar kiritiladi. Dastlab jadval mavzusi kiritiladi. Bizning

misolimizda jadval mavzusi «Tashkilot xodimlarining 2011-2014

yillarda sarf qilingan xizmat safari xarajatlari» dan iborat.

33

So‘ngra, zaruriy hisoblashlar bajariladi. Misolimizda tashkilotning

barcha bo‘limlari bir yilda va har bir bo‘limning 2011-2014 yillarda

o‘rtacha qancha xarajat qilganligini hisoblash kerak bo‘ladi.

C8:F8 yacheykalarga barcha bo‘limlarning har yilgi xarajatlari

yig‘indisini hisoblash uchun Главная menyusidagi pictogram-

masini bosib, “Сумма” buyrug‘ini tanlaymiz,

G4:G7 yacheykalarga esa, har bo‘limning 2011-2014 yillarda o‘rta-

cha xarajatini hisoblash uchun Главная menyusining Редактиро-

вание bandidan piktogrammasini bosib, “Среднее” buyrug‘ini

tanlaymiz.

Yacheykaga formula kiritilgandan keyin [Enter] tugmachasi bosi-

ladi va hisoblashlar bajariladi. Natijada ekranda quyidagi yakuniy jadval

hosil bo‘ladi.

34

2. Jadvaldagi ma’lumotlarni saralash va filtrlash

Excel dasturining yana bir imkoniyati shundan iboratki, katta hajm-

dagi jadvallar bilan ishlayotganda jadvaldagi hamma ma’lumotlarni ek-

ranga chiqarmasdan, balki ma’lum bir qismini ham chiqarish, ya’ni filtr-

lash mumkin.

Masalan, Toshkent shahrida joylashgan biror firmaning boshqa

shaharlarda mavjud bo‘lgan filiallarida yarim yillik (yanvar-iyun) rejasi-

ning bajarilishi haqidagi jadval berilgan bo‘lsin.

Bu jadvaldan faqat Toshkent shahridagi filiallar to‘g‘risidagi

ma’lumotni olish uchun quyidagi buyruqlardan foydalaniladi: buning

uchun kursor jadvalning yuqoridan birinchi yacheykasida turishi kerak.

So‘ngra menyuning Данные menyusining Сортировка и фильтр

bandi va undan Фильтр buyrug‘i tanlanadi.

35

Ekranda hosil bo‘lgan muloqat oynasidan Toshkent so‘zida sich-

qoncha tugmachasi bosiladi va natijada ekranda faqat Toshkent shahri-

dagi filiallar to‘g‘risidagi ma’lumot paydo bo‘ladi.

Jadvaldagi ma’lumotlarni o‘sib yoki kamayib borish (yoki alvafit

bo‘yicha) tartibida saralash quyidagicha bajariladi: Данные menyu-

sining Сортировка и фильтр bandi va undan Сортировка bandi tan-

lanadi. Ekrandagi muloqat oynasiga ustun nomi kiritiladi hamda o‘sib

yoki kamayib borish tartibi tanlanadi.

va OK tugmachasi bosiladi. Natijada ekranda shaharlar nomlari

alvafit bo‘yicha saralangan jadval paydo bo‘ladi.

36

Topshiriq №1

1.Asosiy materiallar xarajati. № Ko‘rsatkich nomi 1

chorak

2

chorak

3

chorak

4

chorak

yillik

1. Mahsulot ishlab

chiqarish hajmi

14000 32000 36000 19000

2. Bitta talab qilingan

mahsulot uchun

material soni

5 5 5 5 5

3. Jami talab qilingan

material

4. Davr oxiridagi material

zaxirasi

16000 18000 9600 7500 7500

5. Umumiy talab qilingan

material

6. Davr boshidagi

material zaxirasi

7. Soliq olinishi lozim

bo‘lgan material

8. 1 kg xom ashyo bahosi 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6

9. Soliq olinishi lozim

bo‘lgan material

qiymati

10. Yil boshi kredit schyoti 25800 25800

11. Material uchun to‘lov

1-chorak

12. Material uchun to‘lov

2-chorak

13. Material uchun to‘lov

3-chorak

14. Material uchun to‘lov

4-chorak

15. Jami to‘lovlar

3-ko‘rsatkichni topish uchun 1-ko‘rsatkichga 2-ko‘rsatkich

ko‘paytiriladi .

5-ko‘rsatkichni topish uchun 3-ko‘rsatkichga 4-ko‘rsatkich qo‘shiladi.

6-ko‘rsatkichni topish uchun 3-ko‘rsatkichning 10%i olinadi.

7- ko‘rsatkichni topish uchun 5-ko‘rsatkichdan 6-ko‘rsatkich ayriladi.

9-ko‘rsatkichni topish uchun 7-ko‘rsatkichga 8-ko‘rsatkich ko‘pay-

tiriladi .

11chi, 12chi, 13chi va 14 chi ko‘rsatkichlarni topish uchun 9-

ko‘rsatkichning 50% joriy yilga va qolgan 50% keyingi yilga yoziladi.

37

15-ko‘rsatkichni topish uchun 10 – ko‘rsatkichdan 14-ko‘rsatkichgacha

qo‘shiladi.

2. Tashkilot bo‘limlarining 2014 yil yanvar-iyun oylarida sarf

qilingan xizmat safari xarajatlarini hisoblang. Bo‘limlar bo‘yicha 6 oy

davomida o‘rtacha hamda tashkilot bo‘yicha har oyda sarf qilingan pul

miqdorini aniqlang. Pul miqdorlarini ixtiyoriy birlikda oling. Bo‘limlar

sifatida shartli ravishda «Marketing» «Hisobxona», «Reja-moliya» va

«Kadrlar» nomlari olinsin.

Topshiriq №2. Mehnat xarajati rejasi

№ Ko‘rsatkich nomi 1

chorak

2

chorak

3

chorak

4

chorak

yillik

1. Mahsulot ishlab

chiqarish hajmi

14000 32000 36000 19000

2. Xodimlar mehnat

xarajati

0.8 0.8 0.8 0.8 0.8

3. Jami mehnat xarajati

4. Bir soat ish haqining

bahosi

7.5 7.5 7.5 7.5 7.5

5. Mehnatga haq to‘lov

3-ko‘rsatkichni topish uchun 1-ko‘rsatkichga 2-ko‘rsatkich ko‘paytiriladi.

5-ko‘rsatkichni topish uchun 3-ko‘rsatkichga 4-ko‘rsatkich ko‘paytiriladi.

2.3 2 )1( xxy funksiyaning qiymatini [-5; 5] oraliqda h=0,5 qadam

bilan hisoblash jadvalini tuzing. Tuzilgan jadval asosida funksiyaning

eng katta qiymatini toping.

Topshiriq №3. Ustama xarajatlarning byudjeti № Ko‘rsatkich nomi 1

chorak

2

chorak

3

chorak

4

chorak

yillik

1. Mehnat xarajatlari 11200 25600 28800 15200

2. O‘zgaruvchan ustama

xarajatlar

2 2 2 2 2

3. O‘zgaruvchan ustama

xarajatlar rejasi

4. Doimiy xarajatlar 60600 60600 60600 60600

38

5. Jami ustama xarajatlar

6. Amortizatsiya 15000 15000 15000 15000

7. Ustama xarajatlarning

to`lanishi

3-ko‘rsatkichni topish uchun 1-ko‘rsatkichga 2-ko‘rsatkich

ko‘paytiriladi.

5-ko‘rsatkichni topish uchun 3-ko‘rsatkichga 4-ko‘rsatkich qo‘shiladi.

7-ko‘rsatkichni topish uchun 5-ko‘rsatkichdan 6-ko‘rsatkich ayiriladi.

2. Vaqt va tezlikning har bir qiymati uchun bosib o‘tilgan yo‘lni

hisoblang. Tuzilgan jadval asosida butun yo‘lning uzunligini, o‘rtacha

tezlik qiymatini toping.

Vaqt(t),

soat

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Tezlik(v),

km/soat

40 45 50 55 65 80 90 110 125 140

Topshiriq №4 Mahsulot zaxirasining byudjeti № Ko‘rsatkich nomi Miqdor Xarajat birligi Jami xarajat

1. Mahsulot birligining asosiy

material hajmi

5 0.6 3

2. Mahsulot birligining mehnat

xarajati

0.8 7.5 6

3. Mahsulot birligining ustama

xarajati

0.8 5 4

4. Mahsulot birligining jami

xarajati

5. Tayyor mahsulot zaxirasi 26000

6. Yil oxiridagi mahsulot

zaxirasi

3000

4-ko‘rsatkichni topish uchun 1-ko‘rsatkichdan 3-ko‘rsatkichgacha

qo‘shiladi.

6-ko‘rsatkich jami xarajatini topish uchun 4-ko‘rsatkichni jami

xarajatini 6-ko‘rsatkichdagi yil oxirgi mahsulot zaxirasini miqdoriga

ko‘paytiramiz.

2. Tashkilot bo‘limlarining 2013 yil iyul-dekabr oylarida sarf qilin-

gan xizmat safari xarajatlarini hisoblang. Bo‘limlar bo‘yicha 6 oy

davomida hamda tashkilot bo‘yicha har oyda sarf qilingan pul miqdorini

39

aniqlang. Pul miqdorlarini ixtiyoriy birlikda oling. Bo‘limlar sifatida

shartli ravishda «Xodimlar» «Hisobxona», «Texnik xodimlar» va «1-

bo‘lim» olinsin.

Topshiriq №5. Mahsulot realizatsiyasi va boshqarish xarajatlari

№ Ko‘rsatkich nomi 1

chorak

2

chorak

3

chorak

4

chorak

yillik

1. Kutilgan mahsulot

zaxirasi

14000 32000 36000 19000

2. Mahsulot birligining

o`zgaruvchan xarajati

5 5 5 5 5

3. O‘zgaruvchan xarajat

4. Doimiy xarajat 16000 18000 9600 7500 7500

5. Boshqaruv apparati ish

haqi

36000 178000 189500 102500

6. Sug‘urta 7000 18000 18000 96000 7000

7. Ko‘chmas mulk solig‘i 79000 162000 171500 93000

8. Doimiy xarajat rejasi 0.6 0.6 0.6 0.6 0.6

9. Umumiy xarajat rejasi

10. Jami xarajat rejasi

3-ko‘rsatkichni topish uchun 1-ko‘rsatkichga 2-ko‘rsatkich ko‘pay-

tiriladi.

9-ko‘rsatkichni topish uchun 3-ko‘rsatkichdan 7-ko‘rsatkichgacha qo‘-

shiladi.

10-ko‘rsatkichni topish uchun 7-ko‘rsatkichga 8-ko‘rsatkich ko‘pay-

tiriladi .

2. 3 3 )5( xxy funksiyaning qiymatini [-4; 4] oraliqda h=0,5 qadam

bilan hisoblash jadvalini tuzing. Tuzilgan jadval asosida funksiyaning

barcha nuqtalardagi qiymatlari yig‘indisini toping.

Topshiriq №6. Pul vositalarining byudjeti

№ Ko‘rsatkich nomi 1

chorak

2

chorak

3 chorak 4

chorak

yillik

1. Yil boshidagi pul

vositalari

42500 -74165 -128330 -14495 42000

2. Pul vositalari tushumi 230000 480000 740000 52000

3. Jami pul vositalari

4. Asosiy material xarajati 49500 72300 100050 79350

40

5. Ish haqi masalalari 84000 192000 216000 114000

6. Ishlab chiqarish ustama

xarajati

68000 96800 103200 76000

7. Boshqa xarajatlar 93000 130900 184750 129150

8. Daromad solig‘i 12165 12165 12165 12165

9. Qurilmalar xarid qilish 30000 20000

10. Dividendlar 10000 10000 10000 10000

11. Jami xarajat

12. Tafovut

3-ko‘rsatkichni topish uchun 1-ko‘rsatkichga 2-ko‘rsatkich qo‘shiladi.

11-ko‘rsatkichni topish uchun 1-ko‘rsatkichdan 3-ko‘rsatkichgacha

qo‘shiladi.

12-ko‘rsatkichni topish uchun 3-ko‘rsatkichdan 11-ko‘rsatkich ayriladi.

2. Tashkilot 20011 yilda 28 ta, 2012 yilda 45 ta, 2013 yilda 64 ta,

2014 yilda 68 ta kompyuter sotib olgan. Bitta kompyuter narxi 2011

yilda 750000 so‘m bo‘lgan. Keyingi har bir yilda uning narxi 8% ga

arzonlashgan. Tashkilotdagi mavjud kompyuterlar to‘g‘risida ma’lumot

saqlovchi jadval tuzilsin. Unda har bir yilda bitta kompyuter narxi, har

bir yilda sotib olingan kompyuterlar summasi hamda tashkilotdagi

barcha kompyuterlar soni va umumiy summasi hisoblansin.

Topshiriq №7. Foyda haqida hisobot № Ko‘rsatkichlar Qiymatlar

1. Sotuvdan tushgan 2000000

2. Realizatsiya qilingan mahsulot

tannarxi

1300000

3. Yalpi daromad

4. Boshqaruv xarajatlari 527800

5. Soliq to`langandan so`nggi daromad

6. Daromad soliG‘i 48660

7. Sof daromad

3- ko‘rsatkichni topish uchun 1-ko‘rsatkichdan 2-ko‘rsatkich ayriladi.

5-ko‘rsatkichni topish uchun 3-ko‘rsatkichdan 4-ko‘rsatkich ayriladi.

7- ko‘rsatkichni topish uchun 5-ko‘rsatkichga 6-ko‘rsatkich qo‘shiladi.

2. Tashkilot xodimlari to‘g‘risida jadvalli ma’lumot tayyorlang.

Jadvalda xodimning familiyasi, ismi, lavozimi, tug‘ilgan sanasi, yashash

joyi, uy telefonlari va oylik maoshi to‘g‘risidagi ma’lumot aks etishi

lozim.

41

Topshiriq №8

1. Yanvar oyida korxona 2500000 so‘mlik tovar sotgan. Keyingi

har bir oyda sotish hajmi 10% ga oshib borgan. Har oyda tashkilot

foydadan 28% soliq to‘lagan. B ustunga yil davomida oyma-oy sotish

hajmini, C ustunga esa har oyda soliq qaytarib tashlangan foydani

hisoblang. C16 yacheykaga yil bo‘yicha umumiy foydani toping.

A B C

1 Oylik sotish hajmining

o‘sishi

10 %

2 Soliq ставкаsi 28 %

3 Oylar Sotish hajmi Foyda

4 Yanvar 2 500 000

5 va hokazo

15 Dekabr

16 Yil bo‘yicha umumiy

foyda:

2. Guruhingiz to‘g‘risidagi jadvalli ma’lumotni tayyorlang. Jadvalda

talabaning familiyasi, ismi, tug‘ilgan sanasi, tug‘ilgan joyi, hozirgi

yashash joyi, uy telefonlari to‘g‘risidagi ma’lumot aks etishi lozim.

Topshiriq №9

1. Jadvalni trigonometrik funksiyalar qiymatlari bilan to‘ldiring.

Jadval asosida sinx va cosx funksiyalarning minimum qiymatini, tgx va

ctgx funksiyalarning maksimum qiymatlarini toping.

Funksiya Funksiyaning qiymatlari

00 300 450 600 900 1800 2700 3600

sinx

cosx

tgx

ctgx

2. Jadvalda idorada ish yuritish uchun xarid qilingan tovarlar nomi,

soni va har bir tovar narxi keltirilgan. Mart va aprel oylarida sotib

42

olingan har bir tovarlarning umumiy summasini hisoblang. Aprel oyida

tovarlarning narxi 5% ga oshgan deb hisoblansin.

Tovar bahosining aprel oyida mart oyiga nisbatan

o‘sishi

5 %

Tovar nomi Soni Narxi(so‘m)

(mart

oyida)

Суммаsi(so‘m)

(mart oyida)

Суммаsi(so‘m)

(aprel oyida)

Qog‘oz(pachka) 15 5000

Jurnal 30 1500

Konvert 150 100

Ruchka 20 150

Kley 12 450

Topshiriq №10

1. Jadvalda tashkilot xodimlarining oylik maoshi keltirilgan. Jad-

valdagi berilganlar asosida har bir xodimning avansini(umumiy oylik

maoshining 40%), qancha ushlab qolinganligi va qo‘lga oladigan hamda

barcha xodimlarning maoshi umumiy summasini hisoblang. Xodimlar

sonini 8 ta deb oling.

№ Xodimlarning

ismi, familiyasi

Oylik

maoshi

Avans Ushlanma Qo‘lga

olingani

1. Qodirov A. 67900

2. va hokazo

Jami:

2. Chet mamlakatlarga yo‘llanma berish jadvali keltirilgan. Unda

chet davlatlarga aprel-sentyabr oylarida sotilgan yo‘llanmalar soni

keltirilgan. Har bir mamlakatga 6 oy davomida o‘rtacha berilgan

yo‘llanmalar sonini, har oydagi yo‘llanmalarning umumiy sonini va yoz

oylarida Malayziyaga qancha summaga yo‘llanma sotilganligini (agar

har bir yo‘llanma narxi 1500 $ bo‘lsa) hisoblang. Mamlakatlar soni 7-8

ta deb oling.

43

Mamlakatlar Sotilgan yo‘llanmalar soni

aprel may iyun iyul avgust sentyabr

Malayziya 45 56 125 130 154 85

va hokazo

Topshiriq №11

1. Jadvalda firmalarning 2010-2014 yillar davomida ishchilarga

to‘langan ish haqi summasi keltirilgan. Jadvalni xuddi shu tartibda 5-6 ta

satrgacha to‘ldiring. Jadval asosida har bir firma bo‘yicha 5 yilda

to‘langan ish haqi summasi, har yilda firmalar bo‘yicha o‘rtacha

to‘langan ish haqi summasi va 2003 yilda to‘langan ish haqi 5 yilga

nisbatan necha foizni tashkil etishini hisoblang.

Firma nomi Ish haqi umumiy summasi(million so‘m hisobida)

2010 2011 2012 2013 2014

Intervest va

hokazo

45 56 78 109 136

2. Jadvalda uy-joylar uchun to‘lov shartlari keltirilgan. A2 katak-

chada 1 kv.m uchun issiqlik manbaiga, B2 yacheykada 1 kishi uchun so-

vuq suvdan foydalanish to‘lovi berilgan. A va B ustunlarda uy-joyning

umumiy maydoni va yashovchilar soni keltirilgan. C ustunga isitish

uchun, D ustunga sovuq suv uchun, E ustunga uy-joy uchun umumiy

to‘lovlar yig‘indisini hisoblang.

A B C D E

1 Isitish manbai

(so‘m/kv.m)

Sovuq suv (odam

jon boshiga so‘m

hisobida

2 3,45 12,46

3

4 Uy-joyning umumiy

maydoni, kv.m

Yashovchilar soni Isitish

uchun

to‘lov

(so‘m)

Sovuq suv

uchun

to‘lov

(so‘m)

Umumiy

summasi

(so‘m)

5 125 8

va hokazo

44

Topshiriq №12

1.Jadvalda Samarqand shahrini boshqa shaharlar bilan bog‘lay-

digan aviareyslar to‘g‘risida ma’lumot berilgan. Jadvalni xuddi shu tar-

tibda 5-6 ta satrgacha to‘ldiring. Jadval asosida yarim yilda har bir

shaharga qatnagan reyslar sonini, har oyda tashilgan yo‘lovchilar sonini

va har bir oyda tashilgan yo‘lovchilardan Toshkent shahriga to‘g‘ri

kelgan yo‘lovchilar sonini foizlarda aniqlang.

Shaharlar

Reyslar soni

Yanvar Fevral Mart Aprel May Iyun

Toshkent 124 112 124 120 155 180

Moskva 20 19 21 25 34 45

Va h.k.

2.Yanvar oyida telefon xizmati uchun abonentlik to‘loviga 900

so‘m, shaharlararo qo‘ng‘iroqlar uchun 2500 so‘m to‘langan. Yil davo-

mida telefon xizmati uchun to‘lovlar yig‘indisi hisoblansin. Bunda, abo-

nentlik to‘lovi yil davomida o‘zgarmagan, shaharlararo qo‘ng‘iroqlar

uchun esa har oyda 1,5% oshib borgan deb hisoblansin.

A B C

1 Abonentlik

to‘lovi(so‘m)

Shaharlararo

qo‘ng‘iroqlar

uchun(so‘m)

Shaharlararo qo‘ng‘iroqlar to‘lov

narxining o‘sishi(% hisobida)

2 900 2500 1,5

3

4 Oylar Shaharlararo

qo‘ng‘iroqlar

uchun(so‘m)

Telefon uchun umumiy

to‘lov(so‘m)

5 Yanvar

6 va hokazo

Yil bo‘yicha jami:

Variantlar

Variant №1,5,6,12 №2,7,8,11 №3,4,9,10

Topshiriq №1,5,6,12 №2,7,8,11 №3,4,9,10

45

3. Amortizatsiya ajratmalarini hisoblash uchun funksiyalar

Amortizatsiya ajratmalari mulkning yemirilishini qoplash uchun

ajratilgan chegirmalardir. Har qanday mulk amortizatsiya davri boshida

ma’lum baho (qiymat)ga ega. Bular amortizatsiya chegirmalarini hisoblash

funksiyalarining argumenti Стоимость (Cost) da ko‘rsatilishi kerak bo‘lga

boshlang‘ich va sotib olish baholarini ifodalaydi.

Sotib olingan mulk ma’lum davr mobaynida аmortizatsiyalanadi. Bu

davr amortizatsiya muddati deb atalib, dasturda Время_эксплуатации,

Жизнь, Время_амортизации (Life) argumentlari orqali ifodalanadi.

Amortizatsiya muddati oxiridagi qoldiq qiymat esa Ликвидная

_стоимость, Остаточная_стоимость, Ост_стоимость (Salvage)

argumentlarida ifodalanadi. Amortizatsiya chegirmalari ma’lum bir davr

uchun hisoblanadi va bu Davr Период (Per) argumentida ko‘rsatiladi. Ba’zi

bir funksiyalarda yana boshqa argumentlar ham ishtirok etadi. Ular bilan

bevosita shu funksiyalarni ta’riflaganda tanishamiz.

АМГД (стоимость; остаточная_стоимость; время_эксплуа-

тации; период)

Ko‘rsatilgan davr uchun mulk amortizatsiyasining yillik qiymati

(amortizatsiyani hisoblashning arifmetik-degressiv usuli).

Argumentlar

Стоимость Mulkning boshlang‘ich bahosi

Остаточная_стоимость Mulkning аmortizatsiya muddati oxiridagi

qiymati

Время_эксплуатации Mulk аmortizatsiyalanadigan davrlar soni

Период Amortizatsiya aniqlanishini talab qilinayotgan

davr (аmortizatsiya muddati bo‘lgan vaqt

oralig‘ini o‘lchash birligi, odatda, yil)

АМОРУВ (стоимость; дата_приобретения; первый_период;

остаточная_стоимость; период; ставка; базис) Har bir davr uchun аmortizatsiya qiymati. Bu funksiya buxgal-

teriya hisobi yuritishning fransuzcha tizimiga mo‘ljallangan.

Argumentlar

Стоимость Mulkning boshlang‘ich bahosi

Дата_ приобретения Mulk sotib olingan sanasi

46

Первый_период Birinchi davrning tugash sanasi

Остаточная_стоимость Mulkning аmortizatsiya muddati oxiridagi

qiymati

Период Amortizatsiya aniqlanishini talab qilinayotgan

davr

Ставка Amortizatsiya foiz ставкаsi (normasi)

Базис Bir yildagi kunlar sonini hisoblash usuli

Базис Kunlar sonini hisoblash

usuli

0 360 kun (NASD usuli )

1 Joriy

3 365 kun

4 360 kun (Yevropa usuli)

АМОРУМ (стоимость; дата_приобретения; первый_период;

остаточная_стоимость; период; ставка; базис)

Har bir davr uchun аmortizatsiya qiymati. Bu funksiya buxgalteriya

hisobi yuritishning fransuzcha tizimiga mo‘ljallangan. U АМОРУВ

funksiyasiga o‘xshash bo‘lib, farqi, аmortizatsiya koeffisiyentini

hisoblash ekspluatatsiya muddatiga bog‘liq ravishda aniqlanadi.

Argumentlar АМОРУВ funksiyasiga qarang.

АПЛ (стоимость; остаток; время_эксплуатации ).

Bir davr uchun mulkning bevosita аmortizatsiya qiymati.

Argumentlar:

Стоимость Mulkning boshlang‘ich bahosi

Остаток Amortizatsiya muddati oxiridagi qiymat

Время_эксплуатации Mulk аmortizatsiyalanadigan davrlar soni

Остаточная_стоимость Mulkning аmortizatsiya muddati oxiridagi

qiymati

ДДОБ (нач_стоимость; ост_стоимость; время_эксплуатации;

период; коэффициент).

Amortizatsiyani ikki karra hisobga olish yoki boshqa ko‘rsatilgan

aniq usul yordamida keltirilgan davr uchun mulk аmortizatsiya qiymati

(balans qiymatining kamayishi normasi коэффициент argumentida

beriladi). Bu funksiya hisobni geometrik-degressiv usulda olib borishga

yordam beradi.

47

Argumentlar

Нач_стоимость Mulkning boshlang‘ich bahosi

Ост_стоимость Mulkning qoldiq qiymati

Время_эксплуатации Mulk аmortizatsiyalanadigan davrlar soni

Период Amortizatsiya hisoblanilishi talab qilinayotgan

(Период va Время_эксплуатации) kattaliklari

bir xil o‘lchamda keltirilishi kerak

Коэффициент Balans qiymatini kamaytirish (аmortizatsiya)

normasi (agar koeffisiyent keltirilmagan bo‘lsa,

u 2 ga teng, ya’ni аmortizatsiyaning ikki karrali

hisobi deb qabul qilinadi).

ФУО (нач_ стоимость; ост_стоимость; время_эксплуатации;

период; месяц)

Amortizatsiya hisobining geometrik-degressiv usulini qo‘llagan

holda keltirilgan davr uchun mulk аmortizatsiyasi.

Argumentlar

Нач_ стоимость Mulkning boshlang‘ich bahosi

Ост_стоимость Mulkning qoldiq qiymati

Время_эксплуатации Mulk аmortizatsiyalanadigan davrlar soni

Период Amortizatsiya hisoblanilishi talab qilinayotgan

(Период va Время_эксплуатации kattaliklari

bir xil o‘lchamda keltirilishi kerak

Месяц Birinchi yildagi oylar soni (agar месяц

argumenti tushirib qoldirilgan bo‘lsa, uning

qiymati 12 deb qabul qilinadi).

ПДОБ (стоимость; ост_стоимость; время_эксплуатации;

нач_период; кон_период; коэфф; без переключения).

Amortizatsiya hisobga olishning geometrik-degressiv yoki boshqa

aniq ko‘rsatilgan usul yordamida keltirilgan davr uchun mulk

аmortizatsiyasi qiymati (balans qiymatining kamayish normasi

коэффициент argumentida beriladi).

48

Argumentlar

Стоимость Mulkning boshlang‘ich bahosi

Ост_стоимость Amortizatsiya davri oxiridagi mulkning

qoldiq qiymati

Время_эксплуатации Mulk аmortizatsiyalanadigan davrlar soni

Нач_период; Amortizatsiya hisoblanilayotgan

boshlang‘ich davr (Нач_период va

Время_эксплуатации kattaliklari bir xil

o‘lchamda keltirilishi kerak)

Кон_период; Amortizatsiya hisoblanilayotgan oxirgi davr

(Кон_период va Время_эксплуатации

kattaliklari bir xil o‘lchamda keltirilishi

kerak)

Коэфф Balans qiymati (аmortizatsiya)ning kamayish

normasi

Без_переключения Mantiqiy qiymat

Ishni bajarish tartibi

Korxona 120000 so‘mga uskunalar sotib oldi. Uskunaning

аmortizatsiya muddati 15 yil bo‘lib, muddat tugagach uning likvidlik

qiymati 1000 so‘mni tashkil qilsin. Amortizatsiyani hisoblashda chiziqli

hisobdan chiqarish va geometrik-degressiv usullarni qo‘llagan holda

аmortizatsiya rejasini tuzishni ko‘rib chiqamiz. Buning uchun Excelda

yangi fayl hosil qilib, uning birinchi sahifasini ma’lumot deb nomlab,

quyidagi amallarni bajaramiz:

1. Kursorni A1 katagiga qo‘ying.

2. Amortizatsiya qiymati deb tering va Enter ni bosing.

3. Kursorni A3 katagiga qo‘ying.

4. Boshlang‘ich qiymat deb tering va Enter ni bosing.

5. Amortizatsiya qiymati deb tering va Enter ni bosing.

6. Hisobdan chiqarishning maksimal normasi deb tering va Enter ni

bosing.

7. Qoldiq qiymat deb tering va Enter ni bosing.

8. Kursorni V6 katagiga qo‘ying.

9. =$D$4 deb tering.

10. Kursorni S6 katagiga qo‘ying.

11. Yil deb tering.

49

12. Kursorni D3 katagiga qo‘ying.

13. Формат→ячейки→число→денежный amallarini bajaring.

14. Денежная единица bo‘limiga belgi qo‘ying.

15. OK tugmasini bosing.

16. 13-15 bandlarini D6 katagi uchun bajaring.

17. D4 katagi uchun Формат→ячейки→число→процентный

amallarini bajaring.

18. D3-D6 kataklariga mos ravishda 120000, 15, 20, 1000 sonlarini

kiriting.

Amortizatsiya chegirmalarini hisoblashga kirishamiz. Buning uchun

ikkinchi ishchi sahifaga o‘tib, bu sahifani Hisob deb nomlaymiz.

1. Kursorni B5 katagiga qo‘ying.

2. Yil deb tering va Enter ni bosing.

3. B6 va B7 katagiga mos ravishda 1 va 2 deb tering.

4. B6 va B7 kataklarini belgilang.

5. Kursorni to‘ldirish markeriga qo‘ying va B20 katakkacha

avtomatik to‘ldirishni bajaring.

6. D5, F5, H5, J5 kataklariga mos ravishda – Balans qiymat,

Chiziqli hisobdan chiqarish, Degressiv usul va Eskirish deb tering.

7. E, G, I ustunlarining kengligini formulalar qatorining chap

tomonidagi bo‘lim (Nomlar bo‘limi) da 1 hosil bo‘lgunicha kamaytiring.

8. D6 katagi uskunalarning boshlang‘ich qiymatiga ega bo‘lishi

kerak. Shuning uchun bu katakka =Ma’lumot!$D$3 formulasini kiriting.

9. Kursorni F6 katagiga qo‘ying.

10. Формула menyusidan→Вставить функцию tugmasini bosing.

11. Kategoriya bo‘limida Финансовые, Функция bo‘limidan АПЛ

ni tanlang.

50

12. Далее tugmasini bosing.

13. АПЛ funksiyasi uchun ikkinchi dialog oyna paydo bo‘ladi.

Uning uchta argumenti uchun mos ravishda kiriting:

- D6

- ma’lumot!$D$6

- ma’lumot!$D$4-B6+1

Natijada formulalar qatorida quyidagi formula hosil bo‘ladi.

=АПЛ(D6;malumot!D6;malumot!$D$4-B6+1)

14. OK tugmasini bosing.

Amortizatsiyani geometrik-degressiv usulda hisoblash uchun K6

katagiga formula kiritiladi. Buning uchun aniqlangan qiymat Balans

qiymatining 20 % dan oshib ketmayotganligini ham aniqlash kerak

bo‘ladi.

15. Kursorni K6 katagiga qo‘ying.

16. Функция ustasini chaqiring.

17. Мастер funksiyning kategoriya bo‘limidan Финансовые,

funksiya bo‘limidan ФУОni tanlang.

18. Argumentlar uchun ajratilgan bo‘limlarga quyidagilarni kiriting

(Месяц bo‘limi shart emas. Biz uni ochiq qoldiramiz ):

- D6

- malumot!$D$6;

- malumot!$D$4-B6+1;1

- 1

51

19. OK tugmasini bosing.

20. Birinchi argument uchun ФУО(D6;malumot!$D$6;malumot!

$D$4-B6+1;1) ifoda hosil bo‘ladi. Kursorni shu ifoda oxiriga keltirib

qo‘ying va tering /D6<malumot!$D$5; Natijada K6 katagida ЛОЖЬ

qiymati hosil bo‘ladi.

ФУО funksiyasining natijasi balans qiymatning 20% dan oshadimi-

yo‘qmi tekshirishni funksiyalarni ichma-ich joylashtirish orqali amalga

oshirish mumkin.

21. Kursorni H6 katagiga qo‘yib, Мастер funksiyning kategoriya

bo‘limidan Логические, funksiya bo‘limidan ЕСЛИni tanlang.

22. Birinchi argument uchun ФУО(D6;malumot!$D$6;malumot!

$D$4-B6+1;1)/D6<malumot!$D$5 kiriting.

23. Ikkinchi argument uchun ФУО(D6;malumot!$D$6;malumot!

$D$4-B6+1;1) kiriting.

24. Uchinchi argument uchun D6*malumot!$D$5 deb tering.

52

25. OK tugmasini bosing.

J6 katagida Eskirish kattaligi uchun qiymatni aniqlaymiz.

26. Kursorni J6 katagiga qo‘ying .

27. 21-bandni bajaring.

28. Argumentlar uchun uchta bo‘limga mos ravishda quyidagilarni

kiriting:

- F6>H6

- F6

- H6

29. OK tugmasini bosing.

30. Kursorni D7 katagiga qo‘ying .

31. =D6-J6 formulani kiriting.

Shunday qilib, hisoblashlarni bajarish uchun kerak bo‘lgan

formulalar kiritib bo‘lindi. Endi kataklarni avtomatik to‘ldirish amalidan

foydalangan holda keyingi yillar uchun shu formulalardan nusxa olib,

53

jadvalni to‘ldiring. D21 katagida uskunalarning qoldiq qiymatini

keltiramiz:

=malumot!$D$6.

J21 katagida tekshirish uchun Eskirish qo‘shilgan qiymatni aniqlash

mumkin. D, F, H, J ustunlarini pul birligi bo‘yicha formatlashni

bajargandan so‘ng jadvalning parametrlari ustida ramka, ranglar,

shriftlar bo‘yicha formatlash ishlarini bajarish mumkin bo‘ladi.

Topshiriq №13 Korxona 200000 so‘mga jihozlar sotib oldi. Jihozlarning аmorti-

zatsiya muddati 10 yil bo‘lib, muddat tugagach, uning likvidlik qiymati

500 so‘mni tashkil qilsin. Amortizatsiyani hisoblashda chiziqli hisobdan

chiqarish va geometrik-degressiv usullarni qo‘llagan holda аmortizatsiya

rejasini tuzing.

Topshiriq №14 Tashkilot 4000000 so‘mga jihozlar sotib oldi. Jihozlarning аmor-

tizatsiya muddati 20 yil bo‘lib, muddat tugagach, uning likvidlik qiymati

500 so‘mni tashkil qilsin. Amortizatsiyani hisoblashda chiziqli hisobdan

chiqarish va geometrik-degressiv usullarni qo‘llagan holda аmortizatsiya

rejasini tuzing.

Topshiriq №15

Korxona 800000 so‘mga uskuna sotib oldi. Uskunaning аmorti-

zatsiya muddati 10 yil bo‘lib, muddat tugagach, uning likvidlik qiymati

600 so‘mni tashkil qilsin. Amortizatsiyani hisoblashda chiziqli hisobdan

chiqarish va geometrik-degressiv usullarni qo‘llagan holda аmortizatsiya

rejasini tuzing.

54

Variantlar

Variantlar № 1,2,3,4 5,6,7,8 9,10,11,12

Topshiriq № 13 14 15

Diagramma turlari va uni tanlash usullari

Jadvalli ma’lumotlarni ba’zan grafik va diagramma ko‘rinishida

tasvirlashga to‘g‘ri keladi. Excel dasturi turli ko‘rinishdagi diagram-

malar tuzish va uni jadval bilan birgalikda yoki alohida varaqda

joylashtirish imkonini beradi. Diagramma tuzish uchun dastlab jadval-

dagi ma’lumotlar belgilanadi. So‘ngra menyuning Вставка Диаг-

раммы buyrug‘i orqali bajariladi. Ekranda diagramma turlari va

ko‘rinishini ko‘rsatuvchi oyna paydo bo‘ladi.

Tuzilgan diagrammani formula sifatida ham qarash mumkin. Agar

jadvaldagi ma’lumotlarga o‘zgartirishlar kiritilsa, u holda uning asosida

tuzilgan diagramma ham avtomatik ravishda o‘zgaradi. Foydalanuvchi

diagramma tuzishdan oldin jadvaldagi ma’lumotlarni qanday diagram-

mada tasvirlashini bilishi lozim.

Ish tartibi

1. Excel dasturini ishga tushirish.

2. Variant topshirig‘idagi ma’lumotni jadvalga kiritish.

3. Diagramma turini aniqlash.

4. Diagramma tuzish.

5. Diagrammani diskda saqlash.

6. Excel dasturi bilan ishni yakunlash.

55

Talaba laboratoriya ishini bajarishi uchun Excel dasturida ishlash

bo‘yicha nazariy ma’lumotlarni o‘rganishi va kompyuterda jadvalli

ma’lumotlar bilan ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lishi kerak. Kompyu-

terda ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lgandan so‘ng ishni bajarishga kiri-

shadi. Buning uchun talaba o‘zining variant topshirig‘ini oladi. Variant

topshirig‘i talabaning jurnaldagi raqamiga to‘g‘ri kelishi kerak. Talaba

o‘qituvchi tomonidan berilgan har bir savolga to‘g‘ri javob bersa, labo-

ratoriya ishini himoya qilgan hisoblanadi. Himoya reyting balli bilan

baholanadi.

Amortizatsiya ajratmalarini hisoblab olganimizdan so‘ng, eskirishni

hisobga olish jarayonini grafik ko‘rinishda tasvirlashga harakat qilib

ko‘ramiz.

1. B5-B20, F5-F20, H5-H20, J5-J20 kataklarini belgilang.

2. Вставка menyusining Диаграммы bo‘limidan График turini

tanlang.

3. Diagrammani alohida ishchi varaqqa joylashtiring. Buning uchun

diagrammani tanlab, Работа с диаграммами – Конструктор menyu-

sining Расположение bo‘limidan Переместить диаграмму buyrug‘i

tanlanadi.

56

4. На отдельном листе bandiga AMORTIZATSIYA deb tering.

5. Работа с диаграммами – Макет menyusidan Подписи bo‘limining

Названия диаграммы buyrug‘ini tanlaymiz.

6.

7. Работа с диаграммами – Макет menyusidan Подписи bo‘limining

Названия осей buyrug‘ini tanlaymiz.

8. Grafik AMORTIZATSIYA nomli yangi sahifada hosil bo‘ladi.

57

Topshiriq №16

1. Institutda chop qilingan darslik va o‘quv qo‘llanmalar soni aks

ettirilgan ma’lumotni diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Yillar 2002 2003 2004 2005 2006

Darslik soni (dona) 18 26 34 31 54 67

O‘quv qo‘llanmalar

2.Talabalarning fanlar bo‘yicha o‘zlashtirishi aks ettirilgan ma’lu-

motni diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Fanlar Informatika Oliy

matematika Fizika

Nazariy

mexanika

O‘zlashtirish

(% hisobida) 81% 72% 89% 95%

Topshiriq №17

1.Guruhingiz talabalarining semestr davomida darsga qatnashishi

aks ettirilgan ma’lumotni diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Oylar sentyabr oktyabr noyabr dekabr yanvar

Qoldirilgan

darslar soni

(soat

hisobida)

2. Respublikamizning ba’zi viloyatlari maydoni to‘g‘risidagi

ma’lumotni diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Viloyatlar Andijon Samarqand Buxoro Navoiy Qashqadaryo

Maydoni

(ming

kv.km)

4,2 16,8 40,3 111 28,6

Topshiriq №18

1.Institutda mavjud kompyuterlar to‘g‘risidagi ma’lumotni diag-

ramma ko‘rinishida tasvirlang.

58

Kompyuterlar

turi

Pentium

I

Pentium

II

Pentium

III Pentium IV

Soni(dona) 15 32 54 87

2.O‘zbekiston Respublikasi aholisining ko‘payishi to‘g‘risidagi

ma’lumotni diagramma ko‘rinishida tasvirlang(million kishi hisobida).

Yillar 1970 1975 1980 1986 1990 1995 2000 2005

Soni 11,8 13,8 15,8 18,4 20,3 22,7 24,4 26,0

Topshiriq №19

1.Tashkilotda 20043-2006 yillarda sarf qilingan xizmat xarajatlari

to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Yillar 2003 2004 2005 2006

Summasi 2 500 000 5 000 000 6 300

000

8 200

000

2.Respublikamiz ba’zi viloyatlari maydoni to‘g‘risidagi ma’lumotni

diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Viloyatlar Jiz-

zax

Naman-

gan

Sir-

daryo

Xo-

razm

Qoraqalpog‘iston

Respublikasi

Maydoni

(ming kv.km) 21,2 7,4 4,3 6,1 166,6

Topshiriq №20

1.Respublikamizda mehnatda band aholining iqtisodiyot tarmoqlari

bo‘yicha taqsimlanishi to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma ko‘rinishida

tasvirlang. Tarmoqlar bo‘yicha aholining bandligi quyidagicha: sanoatda

12,7%, qishloq xo‘jaligida 33,5%, qurilishda 7,7%, transport va aloqada

4,3%, fan, ta’lim, madaniyat va san’atda 12,8%, savdo, umumiy

ovqatlanishda 8,5%, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy tarbiya va ijtimoiy

ta’minotda 6,6%, boshqa sohalarda 13,9% ni tashkil qiladi.

2.Tashkilot bo‘limlarining 2004 yilning yanvar-may oylarida sarf

qilingan xizmat xarajatlari to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma

ko‘rinishida tasvirlang.

59

№ Bo‘limlar Oylar

Yanvar Fevral Mart Aprel May

1. Kadrlar bo‘limi 57000

70900 66500 76000 8000

2. Hisobxona 78000 54000 65400 54600 4800

3. Rejalashtirish bo‘limi 54800 65000 45800 76000 50000

4. Marketing bo‘limi 67000 76500 80000 87000 3300

Topshiriq №21

1.2010-2014 yillarda institutga qabul qilingan talabalar soni to‘g‘ri-

sidagi ma’lumotni diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Yillar 2003 2004 2005 2006

Talabalar soni 525 558 624 730

2. Dunyo qit’alarining maydoni to‘g‘risidagi ma’lumotni diagram-

ma ko‘rinishida tasvirlang.

Qit’alar Yevropa Osiyo Afrika Avst-

raliya

Ame

-rika

Antrak-

tida

Maydoni (%

hisobida)

11 30 19 10 25 5

Topshiriq №22

1.Avtokorxonada pul tushumi to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma

ko‘rinishida tasvirlang.

Oylar sentyabr oktyabr noyabr dekabr yanvar

Pul tushumi

(million so‘m

hisobida)

250 265 234 278 310

2.Aholisi 100 mingdan ortiq shaharlar to‘g‘risidagi ma’lumotni

diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Shaharlar Toshkent Namangan Samarqand Andijon Buxoro

Aholi soni

(ming

kishi

hisobida)

2149 397 363 343 240

60

Topshiriq №23

1. Shahar okruglarida muzqaymoq sotish tushumi(million so‘m

hisobida) to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

№ Okruglar Oylar

Iyun Iyul Avgust

1.

Markaziy

57

70 66

2. G‘arbiy 78 54 65,4

3. Shimoliy 54 65 45,6

4. Janubiy 67 76 80

2. O‘zbekiston Respublikasida yashayotgan aholining 2005 yilga

nisbatan milliy tarkibi to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma ko‘rinishida

tasvirlang.

Millatlar O‘zbek Qora-

qalpoq

Tojik Rus Qozoq Boshqa millat

vakillari

Soni

(foiz

hisobida)

80,0 2,2 5,0 3,8 3,6 5,4

Topshiriq №24

1. O‘zbekiston Respublikasida 2004 yilga nisbatan asosiy turdagi

sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma

ko‘rinishida tasvirlang.

Mahsulot

turlari

Neft

(ming

tonna)

Gaz(mil.

kub.m)

Ko‘mir

(ming

tonna)

Paxta

tolasi

(ming

tonna)

Trak-

torlar

(dona)

Mineral

o‘g‘itlar

(ming

tonna)

Hajmi 4387,0 59900,0 2710 946,0 2900 817,2

2. Qoraqalpog‘iston Respublikasida yashayotgan aholining 2005

yilga nisbatan milliy tarkibi to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma ko‘ri-

nishida tasvirlang.

61

Millatlar O‘z-

bek

Qora-

qalpoq

Turk-

man

Rus Qo-

zoq

Boshqa millat

vakillari

Soni(%

hisobi-da)

35,8 33,8 4,9 0,8 22,

9

1,8

Topshiriq №25

1. O‘rta Osiyoning eng yirik ko‘llari to‘g‘risidagi ma’lumotni

diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Nomi Orol Bal-

xash

Issiq-

ko‘l

Ay-

darko‘l

Son

ko‘l

Chatir-

ko‘l

Qorako‘l

Maydoni

(ming kv.km)

30 18,

3

6,23 26,0 0,2

7

0,16 0,39

2. O‘zbekiston Respublikasida qishloq va shahar aholisining o‘zga-

rishi(foiz hisobida) to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma ko‘ri-nishida

tasvirlang.

Yillar 1979 yil 1989 yil 2005 yil

qishloq shahar qishloq shahar qishloq shahar

Aholi

soni

(%

hisobida)

59 41 60 40 64 36

Topshiriq №26

1. O‘zbekiston Respublikasida yoqilg‘i sarfi dinamikasi to‘g‘ri-

sidagi ma’lumotni diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Yillar

Yoqil-

g‘i turlari

1980 yil 2005 yil

Ko‘-

mir

gaz neft Boshqa

yoqilg‘ilar

Ko‘mir gaz neft Boshqa

yoqil-

g‘ilar

Hajmi

(%

hisobida)

7,7 79,6 8,6 4,1 4,8 87,2 4,3 3,7

62

2.Ba’zi bir chet mamlakatlarga chet el sarmoyasining kiritilishi

to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Davlatlar Bolgariya Polsha Chexiya Ruminiya Vengriya

Chet el sarmoya-

larining kiritilishi

(mill. dollar hisobida)

739 6757 5108 961 1941

Topshiriq №27 1. Samarqand shahrini boshqa shaharlar bilan bog‘laydigan aviareyslar

to‘g‘risidagi ma’lumotni diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Shaharlar Toshkent Moskva Kiyev Andijon Baku

Reyslar soni 340 60 54 128 34

2.Qishloq xo‘jaligi ekin maydonlari tarkibi to‘g‘risidagi ma’lumotni

diagramma ko‘rinishida tasvirlang.

Yillar

Ekin maydonlari tarkibi(% hisobida)

Donli

ekinlar

Texnik

ekinlar

Em-xashak

ekinlari

Sabzavot-poliz

ekinlari

1940 48,4 33,8 14,9 2,9

1970 32,4 51,1 13,2 3,3

2003 47,3 38,1 8,3 6,3

Variantlar

Variant

№1, 5, 6

Variant

№2, 7, 8

Variant

№3, 9, 10

Variant

№4,11,12

Topshiriq

№ 16, 20,24

Topshiriq

№17,21,25

Topshiriq

№ 18,22,26

Topshiriq

№ 19,23,27

63

3-LABORATORIYA ISHI

WINDOWS TIZIMI MUHITIDA TAQDIMOTLAR

YARATISH AMALIY DASTURLARI. POWER POINT DASTURI

Ishdan maqsad

Power Point dasturida turli xil ko‘rinishdagi slaydlardan tashkil

topgan ko‘rgazmali taqdimot materiallarini tayyorlash ko‘nikmasini hosil

qilish.

Ish haqida nazariy ma’lumot

1.Power Point dasturida turli xil slaydlardan tashkil topgan

ko‘rgazmali taqdimot materiallarini tayyorlash

Microsoft PowerPoint dasturi - universal, imkoniyatlari keng

bo‘lgan, ko‘rgazmali grafika amaliy dasturlari sirasiga kiradi va matn,

rasm, chizma, grafiklar, animatsiya effektlari, ovoz, videorolik va

boshqalardan tashkil topgan slaydlarni yaratish imkonini beradi.

Slayd (slayd) ma'lum bir o‘lchamga ega bo‘lgan muloqot varaqlari

hisoblanadi. Unda biror maqsad bilan yaratilayotgan namoyish

elementlari joylanadi.

Slaydlar ketma-ketligidan iborat tayyor ko‘rgazmani kompyuter

ekranida, videomonitorda, katta ekranda namoyish qilish mumkin.

Ko‘rgazmani tashkil qilish slaydlar ketma-ketligini loyihalash va

jihozlash demakdir.

Ish tartibi

1. POWER POINT dasturini ishga tushirish.

2. Yangi slayd tashkil qilish buyrug‘ini ishga tushirish.

3. Slaydning titul varag‘ini tashkil qilish.

4. Главная menyusining Слайды bo‘limining Создать слайд

buyrug‘i orqali slaydlar ketma-ketligini tashkil qilish.

5. Slaydga rasm, jadvalli ma’lumot, diagramma va hokazolarni

joylashtirish.

6. Tayyorlangan slaydlarga animatsiya o‘rnatish.

7. Показ слайдовНачать показ слайдов bo‘limining buyruq-

lari orqali tashkil qilingan slaydni ekranda namoyish qilish.

8. POWER POINT dasturi bilan ishni yakunlash.

64

“Windows tizimi muhitida matnli axborotlarni yaratish va

tahrirlash. Word dasturi” mavzusida ko‘rgazmali taqdimot tayyorlash

jarayonini ko‘rib chiqamiz.

1. Slaydning titul varag‘ini tashkil qilamiz.

1. Buning uchun Заголовок слайда oynasiga «Windows tizimi

muhitida matnli axborotlarni yaratish va tahrirlash.Word dasturi» jum-

lasini kiritamiz. Sarlavha uchun shrift o‘lchamini 40, uning rangini esa

qizil rang deb belgilaymiz.

Средство рисования – Формат menyusining Стили WordArt

bo‘limidan Анимация buyrug‘ini tanlab, kerakli Отражения o‘rna-

tamiz.

2. Подзагаловок слайда oynasiga «TAQDIMOT» jumlasini kiri-

tamiz. Qism (подзаголовок) sarlavha uchun shrift o‘lchamini 44, uning

rangini esa yashil rang deb belgilaymiz. Kichiq sarlavha uchun osmon

soyasini o‘rnatamiz.

65

1. Дизайн menyusining Темы bo‘limidan “Эркер”ni tanlaymiz.

5. Slayd effektini o‘rnatamiz:

- sarlavha uchun matn harflarining o‘ng tomondan paydo bo‘lishi;

- kichiq sarlavha uchun matn harflarining pastki tomondan paydo

bo‘lishi.

Foydalanuvchi slaydga o‘zi xohlagan shrift o‘lchamini, fonini be-

rishi va ixtiyoriy animatsiya o‘rnatishi mumkin.

2. «Microsoft Word dasturi ishchi oynasi» nomli slayd tashkil

qilamiz.

1. Заголовок слайда oynasiga «Microsoft Word dasturi ishchi

oynasi» matnini kiritamiz. Shrift o‘lchamini 44, uning rangini osmon

rangi, soyasini qora rangda o‘rnatamiz.

66

2. Текст слайда oynasiga Microsoft Word dasturi ishchi oynasi

rasmini kiritamiz.

3. «MS Word dasturining Главная menyusi va uni sozlash» nomli

slayd tashkil qilamiz.

1. Слайд заголовок oynasiga «MS Word dasturining Главная

menyusi va uni sozlash» matnini kiritamiz. Shrift o‘lchami 44, rangini

osmon rangi qilib tanlaymiz.

2. Текст слайда oynasiga «MS Word» dasturining Главная

menyusi va uni sozlash» rasmini kiritamiz.

4. «MS Word dasturining Вставка menyusi va uni sozlash»

nomli slayd tashkil qilamiz.

1. Слайд заголовок oynasiga « MS Word dasturining Вставка

menyusi va uni sozlash » matnini kiritamiz. Shrift o‘lchamini 44,

rangini osmon rangi qilib tanlaymiz.

2. MS Word dasturining Вставка menyusi rasmini kiritamiz.

67

5. «Microsoft Word dasturida jadvallar bilan ishlash» nomli slayd

tashkil qilamiz.

1. Слайд заголовок oynasiga «Microsoft Word dasturida jadvallar

bilan ishlash»matnini kiritamiz. Shrift o‘lchamini 44 deb olamiz.

2. Текст слайда oynasiga Таблица muloqot oynasi rasmini kiri-

tamiz.

6. “Microsoft Word matn prosessorida rasm va sxemalar chizish”.

nomli slayd tashkil qilamiz.

1. Слайд заголовок oynasiga «Microsoft Word matn prosessorida

rasm va sxemalar chizish» matnini kiritamiz. Shrift o‘lchamini 44 deb

olamiz.

2. Microsoft Word da rasm va sxemalar chizish uchun Вставка

menyusidan Teкст, Иллюстрации bo‘limlaridan foyidalaniladi. Ил-

68

люстрации bo‘limining Фигуры tugmasi yordamida turli ko‘rinish-

dagi chiziqlar, strelkalar, blok – sxemalar chizish uchun esa kerakli figu-

ralarni hosil qilish mumkin. «Фигуры» buyrug‘ining rasmi kiritiladi.

2. Ko‘rgazmali taqdimot materiallariga maxsus animatsion

effektlar berish

PowerPoint taqdimotlar dasturi o‘zida matnlar, rasmlar, sxemalar,

grafiklar, animatsiya effektlari, tovush, videokliplardan iborat bo‘lgan

slaydlar hosil qilish imkonini beradi.

Slaydlar ketma-ketligidan hosil bo‘lgan taqdimotlarni kompyuter

ekranida, videomonitorlar va katta ekranlarda namoyish qilish mumkin.

Taqdimot tuzish bu - qo‘yilgan maqsaddan kelib chiqib, slaydlar

ketma-ketligini yaratish va bezagini berishdir.

Анимация bu - matn yoki obyektga qo‘yiladigan maxsus vizual

yoki tovushli effektlardir.

Animatsion effektlarni qo‘llash uchun Анимация menyusidan foy-

dalaniladi.

Animatsion effekt qo‘llanilishi kerak bo‘lgan obyekt belgilanadi va

kerakli animatsion effekt tanlanadi.

Ko‘rgazmali taqdimotga maxsus animatsion effektlar berib, bo‘lga-

nimizdan so‘ng Показ слайдов menyusidan foydalangan holda taqdi-

motni namoyishga tayyorlanadi.

69

Ish tartibi 1. “Men hozir o‘rganadigan fanlar haqida” mavzusida taqdimot

tuzing.

2. Taqdimot slaydlari amalda o‘rganayotgan fanlaringizdan iborat

bo‘lsin. Slayd sarlavhalariga fanlarning nomi keltiriladi

3.Slaydlar matnlari siz o‘rganayotgan fanlarning predmeti, maqsadi

o‘rganish sohasi kabi ma’lumotlardan iborat bo‘lsin.

Namuna keltiramiz, masalan,

1) 1-slayd sarlavhasi: Men hozir o‘rganadigan fanlar haqida

Muallif: Abdullayeva Zulfiya

2) 2- slayd sarlavhasi: Informatika fani

Slayd matni:

Informatika fanining maqsadi - fan, texnika va ishlab chiqarishda,

ya’ni inson faoliyatining barcha sohalarida axborotni kompyuter va

telekommunikastiyalar yordamida qayta ishlash, saqlash, uzatish bilan

bog‘liq bo‘lgan nazariy va amaliy masalalarini o‘rganishdan iborat.

Informatikaning asosiy vazifasi - axborotni qayta ishlashning yangi

usullari va vositalarini yaratish hamda ularni amalyotga qo‘llashdan

iborat.

3) 3- slayd sarlavhasi: Axborot texnologiyalari fani

Slayd matni:

Axborot texnologiyalari - axborotlarni jamlash, saqlash, uzatish va

shu jarayonlarni amalga oshiruvchi barcha texnik vositalarni ishlatishni

o‘rganuvchivchi fan hisoblanadi.

Axborot texnologiyalari fanni o‘rganishning maqsadi va vazifalari:

axborotlashtirishning milliy tizimini shakllantirish, iqtisodiyot va jami-

yat hayotining barcha sohalarida zamonaviy axborot texnologi-yalarini

qo‘llashni nazariy hamda amaliy asoslarini o‘rganishdan iborat.

4) 4,…, 10-slayd sarlavhasi: …

4.Taqdimot tuzish usullarini o‘zingiz tanlang.

5.Tuzilgan taqdimot slaydlarga Дизайн, Анимация menyularining

buyruqlari yordamida tegishli parametrlarni o‘rnating. Slaydlarni tu-

zishda Вставка menyusini Рисунок, Клип, Фильм, Звук, Объект

buyruqlaridan foydalaning.

70

6.Tuzilgan taqdimot nomini o‘z ism-familiyangiz bilan Мои доку-

менты papkasida fayl ko‘rinishida rasmiylashtiring.

7. Bajarilgan jarayonlarni keltiring.

TOPSHIRIQLAR

Variant topshiriqlarida talabalarga qulaylik tug‘dirish maqsadida

mavzular bo‘yicha tayanch iboralar keltirilgan.

Topshiriq №1

“Kompyuterlarning asosiy qurilmalari” mavzusida ko‘rgazmali taq-

dimot materiallarini tayyorlang. Tizimli blok va uning tarkibiga kiruvchi

qurulmalar (mikroprosessor, operativ xotira, kesh xotira, qattiq disk),

monitor, klaviatura va sichqoncha.

Topshiriq №2

“Word dasturida faylni chop qilish” mavzusida ko‘rgazmali taqdi-

mot materiallarini tayyorlang. Matnni sahifalarga bo‘lish. Faylni prin-

terga chop qilish.

Topshiriq №3

Operatsion tizimlar mavzusida ko‘rgazmali taqdimot materiallarini

tayyorlang. Operstion tizim tushunchasi, operatsion tizimlar turlari.

Windows operatsion tizimi. Windows imkoniyatlari.

Topshiriq №4

“Excel dasturining asosiy tushunchalari” mavzusida ko‘rgazmali

taqdimot materiallarini tayyorlang. Asosiy menyusi. Uskunalar maj-

muasi. Formulalar qatori. Kontekstli menyusi. Menyu va uskunalar

majmuasini sozlash (Настройка).

Topshiriq №5

“Excel dasturida ma’lumotlarni kiritish va formatlash” mavzusida

ko‘rgazmali taqdimot materiallarini tayyorlang. Ma’lumotlar turi. Son.

Matn. Sana. Vaqt. Yacheykani formatlash. Yacheyka nomi. Yacheykalar

diapazoni.

71

Topshiriq №6

“Excel dasturida formulalar bilan ishlash” mavzusida ko‘rgazmali

taqdimot materiallarini tayyorlang. Formulani kiritish. Formulani nus-

xalash.

Topshiriq №7

“Excel dasturida matematik funksiyalari bilan ishlash” mavzusida

ko‘rgazmali taqdimot materiallarini tayyorlang. Matematik funksiyalar.

Topshiriq №8

Excelda diagramma va grafiklar tuzish mavzusida ko‘rgazmali taq-

dimot materiallarini tayyorlang. Мастер диаграмм yordamida diag-

ramma tuzish. Diagramma tiplari. Diagramma elementlari. Funksi-

yaning grafigini chizish.

Topshiriq №9

“Excelning statistik va matnli funksiyalari bilan ishlash” mavzusida

ko‘rgazmali taqdimot materiallarini tayyorlang. Matnli funksiyalardan

foydalanish. Statistik funksiyalar.

Topshiriq №10

“Wordda jadval va formulalar bilan ishlash” mavzusida ko‘rgazmali

taqdimot materiallarini tayyorlang. Jadval tuzish. Jadvalga ustun va

satrlar qo‘shish va olib tashlash. Jadvalga ma’lumotlarni kiritish va

tahrirlash. Formulalar yozish. Formulani tahrirlash.

Topshiriq №11

“Wordda matnli ma’lumotlar bilan ishlash” mavzusida ko‘rgazmali

taqdimot materiallarini tayyorlang. Wordni ishga tushirish va undan

chiqish. Word menyusi. Uskunalar majmuasi elementlari bilan ishlash.

Matnlarni kiritish. Matnlarni tahrirlash. Matn qismlari bilan ishlash

(belgilash, nusxalash, o‘chirish va hokazo).

Topshiriq №12

Word dasturida Главная menyusi bilan ishlash.

72

Variantlar

Variant

№1,5,6

Variant

№2,7,8

Variant

№3,9,10

Variant

№4,11,12

Topshiriq

№ 1,4,6

Topshiriq

№5,2,7

Topshiriq

№ 3,10,12

Topshiriq

№ 8,9,11

4-LABORATORIYA ISHI

WINDOWS TIZIMI MUHITIDA MA’LUMOTLAR

BAZASINI TASHKIL QILISH VA BOSHQARISH. MS ACCESS

DASTURI

Ishdan maqsad

MS Access dasturida ma’lumotlar bazasini tashkil qilish va

boshqarish ko‘nikmasini hosil qilish. MS Access dasturida ma’lumotlar

bazasida forma, so‘rov va hisobotlar tashkil qilish va boshqarish ko‘nik-

masini hosil qilish.

Ish haqida nazariy ma’lumot

Jadval asosida ma’lumotlar bazasini tashkil qilish va boshqarish

MS Access dasturida ma’lumotlar baza (MB)sini tashkil qilishning

bir qancha usullari bor:

1. Shablon yordamida MB ni yaratish;

2. MBni yaratish;

3. Microsoft Access jadvaliga boshqa manbadan ma’lumotlar qo‘yish;

4. Boshqa manbadan ma’lumotlarni import qilish;

5. Mavjud MBni ochish.

Office Access ishga tushganida Начало работы с Microsoft Office

Access oynasi hosil bo‘ladi.

73

1.Shablon yordamida MB ni yaratish

Microsoft Accessda MB yaratishni tezlatish maqsadida shab-

lonlardan foydalaniladi. Shablon – bu muayyan vazifani bajarish uchun

barcha, jadvallar, so‘rovlar, formalar va hisobotlarga ega tayyor MBsidir.

Shablon yordamida MB ni yaratish uchun Accessni ishga tushiring.

Начало работы с Microsoft Office Access oynasining chap to-

monidagi Категории шаблонов sohasida bir necha shablonlar tas-

virlangan.

1. Kerakli shablonni tanlang.

2. Microsoft Access oynasining o‘ng sohasida Имя файла may-

donida MBning birlamchi nomi paydo bo‘ladi. Faylning nomini o‘zgar-

tirish yoki uni boshqa papkaga joylashtirish mumkin.

3. Создать tugmasini bosing.

Access avval MBni yaratadi, so‘ngra uni ochadi. Ekranda ma’lu-

motlarni kiritish uchun forma hosil bo‘ladi.

Microsoft Office Online veb-tugunidan shablonni yuklash.

Agar Начало работы с Microsoft Office Access oynasidan mos

shablon topilmasa, u holda Microsoft Office Onlinedan kerakli shablon

topish mumkin.

Accessni ishga tushiring. Agar MB ochilgan bo‘lsa, u holda

Microsoft Office tugmasini bosing, so‘ngra Закрыть базу данных

bandini tanlang.

Начало работы с Microsoft Office Access oynasining pastki qis-

mida joylashgan Также на веб-узле Office Online sohasidan Шаб-

лоны punktini tanlang.

Operaning yangi oynasida Microsoft Office Online ochiladi. Microsoft

Office Online veb tugunidan kerakli shablonni qidiring va yuklang.

74

2.Shablon yuklanganidan so‘ng yangi MB quyidagi papkalardan biriga

saqlanadi:

Microsoft Windows Vista c:\Users\Имя пользователя \Документы;

Microsoft Windows Server 2003; c:\Documents and Settings\Имя

пользователя \Мои документы;

Microsoft Windows XP c:\Documents and Settings\ Имя пользователя

\Мои документы.

2.Shaxsiy MB sini yaratish.

Agar shablonlar talablaringizga javob bermasa yoki boshqa dasturda

kerakli ma’lumotlar bo‘lib, ularni Microsoft Access ga import qilish

zaruriyati tug‘ilsa, u holda shaxsiy MBsini yaratish mumkin. Buning

uchun quyidagilarni bajarish kerak (yoki ulardan birini):

1. Yangi jadval yaratib, bu jadvallarga ma’lumotlarni kiritish, qo‘yish

yoki import qilish orqali;

2. Boshqa manbalardan ma’lumotlarni import qilish orqali yangi

shaxsiy MBsini yaratish mumkin.

3. Bo‘sh MB yaratish.

Microsoft Accessni ishga tushiring. Начало работы с Microsoft

Office Access oynasida Новая база данных tugmasini bosing. Новая

база данных sohasida Имя файла maydoniga fayl nomini kiriting.

Создать tugmasini bosing. Microsoft Access MB yaratib, «Таблица1»

nomli bo‘sh jadval ochadi. Access kursorni Добавить поле ustunidagi

birinchi bo‘sh katakka joylashtiradi.

Jadval qo‘yish

Создание menyusi Таблицы bo‘limi buyruqlari yordamida mav-

jud MBga yangi jadval qo‘yish mumkin.

75

Jadval rejimida bo‘sh jadval yaratish uchun Таблицаni tanlang.

Bunda jadval yoki konstruktor rejimini tanlash mumkin.

Jadval rejimida jadval qo‘yish. Jadval rejimida ma’lumotlarni

to‘g‘ridan-to‘g‘ri kiritishni boshlash mumkin. Maydon nomlari

«Поле1», «Поле2» kabi beriladi, maydonning ma’lumot turi esa

kiritilayotgan ma’lumotlar asosida aniqlanadi.

Создание menyusining Таблицы bo‘limidan Таблица buyrug‘ini

tanlang.

Access kursorni Добавить поле ustunidagi birinchi bo‘sh katakka

joylashtiradi. Таблица – Поля и столбцы – Новое поле ni tanlang.

Access o‘ng tomonda Шаблоны полей oynasini ochadi. Bu yerda ko‘p

ishlatiladigan maydon turlari saqlanadi. Kerakli ma’lumot turini

sichqoncha bilan jadvalning biror maydoniga tortib keltiring. Access

jadvalga xuddi shu nom va xossaga ega bo‘lgan maydon qo‘shadi.

Конструктор rejimida jadval qo‘yish. Конструктор rejimida

jadval tarkibini yaratib, so‘ngra ma’lumotlar kiritish uchun jadval

rejimiga o‘tish kerak.

76

Jadvalning har bir maydoni uchun Имя поля ustuniga nom bering,

so‘ngra Тип данных ro‘yxatidan mos ma’lumot turini tanlang.

Xohishingizga ko‘ra, Описание ustuniga har bir maydon uchun tavsif

berishingiz mumkin. Barcha maydonlar kiritilgandan so‘ng jadvalni

saqlang.

3.Microsoft Access jadvaliga boshqa manbadan ma’lumotlar

qo‘yish.

Agar kerakli ma’lumotlar boshqa dasturda saqlangan bo‘lsa,

masalan, Office Excel, ulardan nusxa olish va Access jadvaliga qo‘yish

mumkin. Ma’lumotlarni bo‘sh jadvalga qo‘yilganda, Access

kiritilayotgan ma’lumotlarni ko‘rinishiga qarab maydon turini o‘rnatadi.

Faraz qilaylik, kerakli ma’lumotlar boshqa dasturlarda to‘plangan

bo‘lib, ularni import qilish zaruriyati tug‘ildi. U holda quyidagilarni

bajarish zarur:

Внешние данные– Импорт bo‘limida ma’lumotlari import

qilinayotgan fayl turiga mos buyruqni tanlang. Agar kerakli dastur turi

mavjud bo‘lmasa, u holda Дополнительно tugmasini bosing.

77

Внешние данные dialog oynasidan Обзор tugmasini bosing va

ma’lumotlar manbasi faylini tanlang. Quyidagi guruhdan kerakli para-

metrni tanlang:

import qilingan ma’lumotlar asosida yangi jadval yaratish;

mavjud jadvalga qo‘shish;

bog‘langan jadval yaratish.

Укажите, когда и где сохранять данные в текущем базе

данных, ya’ni, import qilingan ma’lumotlar asosida yangi jadval yara-

tishni tanlang.

OK tugmasini bosing. Bunda Microsoft Accessda import ustasi

ishga tushadi. Импорт ustasining barcha ko‘rsatmalarini bajaring.

Ma’lumotlar Microsoft Accessning yangi jadvaliga import qilinadi.

Ish tartibi

1. Ma’lumotlar bazasini hosil qilish.

2. Yangi ma’lumot bazasini hosil qiling;

3. Ma’lumot bazasi jadvalini hosil qiling;

4. Quyidagi jadvaldan foydalangan holda ma’lumotlar bazasi

jadvalining maydonlarini hosil qiling;

5. Hosil qilingan jadvalni saqlang.

78

“O‘qituvchilar” nomli ma’lumotlar jadvali:

Maydon nomi Ma’lumotlar turi Maydon kattaligi

yoki turi

O‘qituvchi kodi Счетчик

Familiyasi Matnli 15

Ismi Matnli 15

Otasining ismi Matnli 15

Tug‘ilgan sanasi Sana/vaqt Qisqacha

Tug‘ilgan joyi Matnli 15

Yashash joyi Matnli 15

Mansabi Matnli 9

O‘qitadigan fani Matnli 3

Telefoni Matnli 9

Maoshi Pul birligi

Rasmi OLE obyekti

Ilmiy ishlari Гиперссылка

- Access ni ishga tushiring va yangi MB yaratib, baza nomini

O‘qituvchilar, faylning turini esa o‘zicha qoldiring, chunki maxsus

nomdagi fayllar hozircha kerak emas. Bu ishlarni qilib bo‘lgandan

so‘ng, Создать tugmachasini bosing.

Ekranda quyidagi oyna paydo bo‘ladi:

- Конструктор rejimini tanlang va yuqorida ko‘rsatilgan jadvaldan

foydalangan holda uning barcha maydonlarini ma’lumotlar bazasiga

kiriting.

- Jadvalni saqlang.

79

Ma’lumotlar bazasini to‘ldirishni amalga oshirish tartibi

1. Mansabi deb nomlangan maydon ma’lumotlariga chegaralanishlar

o‘rnating, ya’ni, unga faqat Professor, Dotsent va Assistent degan nom-

largina kiritila olinsin.

2. Mansabi deb nomlangan maydonga noto‘gri ma’lumotlar kiri-

tilgan taqdirda ekranda xatolik yuz bergani to‘g‘risidagi ma’lumot chiqi-

shini ta’minlang.

3. Mansabi deb nomlangan maydon uchun o‘z-o‘zidan avtomatik

ravishda Dotsent nomi kiritilishini amalga oshiring.

4. O‘qituvchi kodi maydoniga kiritiladigan kattaliklar uchun chega-

ralanish kiriting – bu kattaliklar (sonlar) qaytarilmasligini ta’minlang.

5. Jadvalni quyidagi ma’lumotlar bilan to‘ldiring va bunda Mansabi

deb nomlangan maydonga noto‘gri ma’lumotlar kiritilgan taqdirda ek-

randa xatolik yuz bergani to‘g‘risidagi ma’lumot chiqishini tekshiring:

Kodi

Famili-

yasi

Ismi Otasining

ismi

Tug‘il-

gan

sanasi

Tug‘il-

gan

joyi

Ya-

shash

joyi

Man-

sabi

O‘qitadigan

fani

Telefon

raqami

Maoshi,

so‘m

1 Shuku-

rov

Rus-

tam

Saido

-vich

10.11.52 Tosh-

kent

Tosh-

kent

Profes-

sor

IMU 2201464 800000

2 Abdul-

layev

Shu-

kur

Raxmo-

novich

02.04.54 Samar-

qand

Tosh-

kent

Dot-

sent

IAT 2161426 600000

3 Asrayev Soli Rusta-

movich

05.05.51 Buxo-

ro

Tosh-

kent

Profes-

sor

IMU 2344125 750000

4 Abdul-

layev

Bolta Inomo-

vich

06.07.74 Buxo-

ro

Tosh-

kent

Dot-

sent

IAT 2353428 550000

5 Jamo-

lova

Dil-

noza

Sobirov-

na

01.02.67 Tosh-

kent

Tosh-

kent

Dot-

sent

IMU 2121498 530000

6 Mali-

kova

Man-

zura

Azizov-

na

20.11.72 Tosh-

kent

Tosh-

kent

Assis-

tent

IAT 2540856 350000

7 Mirza-

yeva

Lobar Muro-

dovna

12.08.70 Jiz-

zax

Tosh-

kent

Assis-

tent

IKT 2445672 400000

6. Jadvalning har bir maydoni kengligini kiritilgan ma’lumotlar

kattaligiga mos ravishda o‘zgartiring.

80

7. Jadvaldan Abdullayev familiyali o‘qituvchini qidirishni amalga

oshiring.

8. Ma’lumotlarni almashtirishni amalga oshiring: Assistent

Malikovaning maoshini 350000 sumdan 370000 sumga o‘zgartiring.

9. Tug‘ilgan sanasi maydoni bo‘yicha kamayish tartibida

tartiblashtirishni amalga oshiring (Tug‘ilgan so‘zi kiritilayotganda

belgisini kiritmaslikka e’tibor bering. Ma’lumotlar bazasi maydon

nomlari uchun . , ; ` ” belgilarini kiritilishini taqiqlab qo‘ygan).

10. Mansabi va O‘qitadigan fani maydonlari bo‘yicha ma’lumotlar

filtratsiyasini amalga oshiring.

11. Hosil qilingan jadvalni chop qiling va uning qog‘ozda qanday

ko‘rinishini bilib oling.

Topshiriqni bajarish tartibi

1. Jadvalga kiritilayotgan turli xil ma’lumotlarga chegaralanishlar

qo‘yish uchun:

- agarda ma’lumotlar bazasining jadval rejimida turgan bo‘lsangiz,

hosil qilinayotgan jadval uchun Конструктор rejimiga kiring.;

- darchaning yuqori qismidagi Mansab maydonida sichqoncha bilan

turting;

- darchaning pastki qismidagi ro‘yxatdan Условие по значению

(Shartli qiymat) qatorida sichqoncha ko‘rsatkichi bilan turting;

- unda hosil bo‘lgan tegishli tugmachani bosib, Mansab maydoni

qabul qilishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlarni aniqlash shartlarini tan-

lashga imkon beradigan oynani oching;

- hosil bo‘lgan oynada Professor so‘zini yozing va undan so‘ng OR

(mantiqiy “yoki” (“ili”) buyrug‘i tugmachasini bosing. Keyin Dotsent

so‘zini yozib, yana o‘sha tugmachani bosing va undan so‘ng Assistent

so‘zini yozing va OK tugmachasini bosing. Shunday qilib, biz Mansab

maydoniga faqat yuqorida ko‘rsatilgan so‘zlar kiritilishi mumkin bo‘l-

gan shartlarni kiritib bo‘ldik.

2. Сообщение об ошибке (Xatolar haqida ma’lumot) qatoriga

quyidagi so‘zni kiriting: “Ma’lumotlarni tog‘ri kiriting, chunki

o‘qituvchilar uchun bunday mansab yoq”;

3. Значение по умолчанию (Avtomatik ravishda dastur tomo-

nidan kiritiladigan kattalik) nomli qatorda Dotsent so‘zini kiriting;

81

4. Kod (O‘qituvchi kodi) maydoniga kiritiladigan ma’lumotlarga

chegaralanish o‘rnatish uchun ularning qaytarilmasligini va keyinchalik

ularni o‘zgartirish mumkin bo‘lishiga ahamiyat berish kerak. Shuning

uchun ham ushbu maydon uchun ma’lumotlarning Счетчик turini qo‘l-

lab bo‘lmaydi, chunki bunda ma’lumotlar hech qachon qaytarilmaydi.

Ikkinchi shartni bajarish uchun, ya’ni, o‘qituvchilar kodlarini o‘zgar-

tirishga imkon yaratish uchun Koд maydonida ma’lumotlarning Чис-

ловой turi tanlanishi kerak bo‘ladi. Ularning qaytarilmasligini ta’min-

lash uchun esa quyidagi ishlarni bajarish zarur:

Индексированное поле (Индексlashtirilgan maydon) ko‘rsat-

kichi qatorida sichqoncha ko‘rsatkichini o‘rnatib, uni turting. Индекс –

Access ning jadvaldagi ma’lumotlarni qidirish va saralash uchun ish-

latiladigan bir muxim vositasidir. Jadvalning kalit maydoni (boshlan-

g‘ich maydon kaliti) avtomatik ravishda indekslashtiriladi. MEMO,

OLE obyektlari maydonlari va Giperilova turidagi maydonlarda indeks-

lar hosil qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. Индексlashtirilgan maydon xusu-

siyati bir maydon uchun hosil qilingan indeksni aniqlaydi. Индекс-

lashtirilgan maydon unikal (qaytarilmaydigan) yoki qaytariladigan katta-

liklarni o‘z ichiga olishi mumkin. Istalgan miqdordagi indekslarni hosil

qilishga imkon beriladi;

hosil bo‘lgan ro‘yxatdan Да deb, nomlangan punktni (imko-

niyatni) tanlab oling. Bu ishni bajarish “Mos kelishlarga yo‘l qo‘yil-

maydi” (Cовпадения не допускаются) ma’nosini anglatadi va shu

ishning dastur tomonidan amalga oshirilishiga olib keladi;

tegishli tugmachani bosish orqali Таблица (Jadval) rejimiga

o‘ting. Bunda “Hosil bo‘lgan jadval saqlansinmi?” degan savolga javo-

ban Да (Ha) tugmachasini bosing;

5. Yuqorida keltirilgan jadvaldan foydalangan holda barcha ma’lu-

motlarni kiriting. So‘ngra Mansab maydoniga Laborant so‘zini kiritib

ko‘ring. Ekranda “Ma’lumotlarni to‘g‘ri kiriting, chunki o‘qituvchilar

uchun bunday mansab yoq” degan ma’lumot hosil bo‘ladi. Endi to‘g‘ri

so‘zni kiritishingiz mumkin;

6. Jadvalning har bir maydoni kengligini kiritilgan ma’lumotlar

kattaligiga mos ravishda o‘zgartirish uchun quyidagi ishlarni bajaring:

kod maydonining istalgan qatorida sichqoncha ko‘rsatkichi bilan

turting;

sichqonchani o‘ng tugmasini bosib, Ширина столбца (Ustun

kengligi) buyrug‘ini tanlang;

82

hosil bo‘lgan oynada По ширине данных (Ma’lumotlar kengligi

bo‘yicha) tugmachasini bosing va natijada maydon kengligi o‘zgarilishi

amalga oshadi;

boshqa maydonlar bilan ham ushbu amallarni bajarib chiqing.

7. Jadvaldan Abdullayev familiyali o‘qituvchini qidirishni amalga

oshirish uchun quyidagi amallarni bajarish zarur bo‘ladi:

kursorni Фамилия maydonining birinchi qatoriga olib keling;

Главная menyusidan Найти (Topilsin) buyrug‘ini tanlang;

Hosil bo‘lgan muloqot oynasidagi Образец (Namuna) deb nom-

langan qatorda Abdullayev familiyasini kiriting;

Просмотр (Ko‘rib chiqish) nomli qatorda ВСЕ (Hammasi) degan

so‘z bo‘lishi kerak. Buning ma’nosi jadvaldagi “Barcha yozuvlar bo‘yi-

cha qidirilsin” degani bo‘ladi;

Совпадение (Mos kelishlik) qatoridagi ro‘yxatdan “С любой

частью поля” (Maydonning istalgan qismi bilan) imkoniyatini tanlang;

Только в текущем поле (Faqat joriy maydonda) deb nom-

langan qatorda belgi o‘rnating (unda “galochka” belgisi turishi kerak);

Найти (Topilsin) tugmachasini turting. Bu amal natijasida kursor

ikkinchi yozuvga kelib, Abdullayev familiyasini ajratib ko‘rsatadi;

Найти далее (Yana topilsin) tugmachasi turtilsa, kursor to‘r-

tinchi yozuvga o‘tadi va yana Abdullayev familiyasini ajratib ko‘rsatadi;

Qidiruv rejimidan chiqish uchun Закрыть (Yopilsin) tugma-

chasini turtiladi.

8. Assistent Malikova ning maoshini 350000 so‘mdan 370000

so‘mga o‘zgartirish uchun quyidagi ishlar amalga oshiriladi:

kursorni Maosh maydonining birinchi qatoriga olib keling;

Главная menyusining Заменить (Almashtirilsin) buyrug‘ini

tanlang;

hosil bo‘lgan muloqot oynasining Образец (Namuna) qatorida

350000s ni kiriting;

Заменить на (. . . ga almashtirilsin) qatoriga 380000s ni kiriting.

Boshqa imkoniyatlarga ham e’tibor bering, chunki Siz qidiruvni ushbu

maydonning barcha yozuvlari bo‘yicha amalga oshirishingiz kerak

bo‘ladi;

Найти далее (Yana topilsin) tugmachasini bossangiz, kursor

uchinchi yozuvga kelib to‘xtaydi. Lekin bu yozuvda professor qayd

83

qilingan, Sizga esa assistent kerak. Shuning uchun qidiruvni davom etti-

rishingiz kerak bo‘ladi. Shuning uchun yana:

Найти далее (Yana topilsin) tugmachasini bosasiz. Endi kursor

oltinchi yozuvga kelib to‘xtaydi. Bu esa Siz uchun kerak bo‘lgan yozuv-

ning o‘zi;

endi Заменить (Almashtirilsin) tugmachasini bosishingiz kerak

bo‘ladi. Buning natijasida ma’lumotlar o‘zgaradi, ya’ni Assistent Mali-

kova ning maoshi 30000 so‘mdan 32000 so‘mga o‘zgaradi. Agarda

barcha ma’lumotlarni o‘zgartirish zarur bo‘lsa, Заменить все (Ham-

masi almashtirilsin) tugmachasidan foydalanish kerak bo‘ladi;

Закрыть (Yopilsin) tugmachasini turting.

9. Tug‘ilgan sanasi maydoni bo‘yicha kamayish tartibida tartiblash-

tirishni amalga oshirish uchun:

Tug‘ilgan sanasi maydonining istalgan yozuviga sichqoncha ko‘r-

satkichini keltirib, uni bir marta turting;

Uskunalar panelidagi A-Ya harflari orqali belgilangan tugmachani

bosing yoki Записи, Сортировка, Сортировка по убыванию

buyruqlarini ketma-ket bajaring. Bu amallar natijasida Tug‘ilgan sanasi

maydoni bo‘yicha kamayish tartibida tartiblashtirish amalga oshiriladi.

10. Mansabi va O‘qitadigan fani maydonlari bo‘yicha ma’lumotlar

filtratsiyasini amalga oshirish uchun quyidagi amallarni bajaring:

Mansab maydonidagi Dotsent yozuvini belgilang;

Uskunalar panelidagi filtratsiya tugmachasini bosing yoki

Записи, Фильтр, Фильтр по выделенному buyruqlarini ketma-ket

tartibda bajaring. Bu ishlar natijasida jadvalda faqat dotsentlar haqidagi

ma’lumotlargina qoladi;

endi O‘qitadigan fani maydonida IAT yozuvini turting;

uskunalar panelidagi filtratsiya tugmachasini bosing yoki Записи,

Фильтр, Фильтр по выделенному buyruqlarini ketma-ket tartibda

bajaring. Bu ishlar natijasida jadvalda faqat informatika kafedrasining

dotsentlari haqidagi ma’lumotlargina qoladi;

Фильтрaцияni man qilish uchun yana filtratsiya tugmachasini

bosing yoki Записи, Удалить фильтр buyruqlarini ketma-ket tartibda

bajaring;

natijada jadvalda barcha boshlang‘ich ma’lumotlar paydo bo‘ladi.

11. Hosil qilingan jadvalni ko‘rib chiqish uchun quyidagi ishlarni

bajarish kerak bo‘ladi:

84

Предварительный просмотр (oldindan ko‘rib chiqish) tugma-

chasini bosing. Bu ish natijasida jadval ekranda namoyon bo‘ladi;

ko‘rish oynasini yoping;

Agar maydonlarni yoki jadvalning qog‘ozdagi joylashuvini o‘z-

gartirmoqchi bo‘lsangiz, Разметка страницы menyusidagi Пара-

метры страницы imkoniyatini tanlashingiz kerak. Bunda hosil bo‘lgan

muloqot oynasidan foydalangan holda kerakli ko‘rsatkichlarni o‘zgartiri-

shingiz mumkin bo‘ladi;

Topshiriqlar

Topshiriq №1

Oliy o‘quv yurtining kafedralari to‘g‘risidagi MBni yarating. (ka-

fedralar, o‘tiladigan fanlar soni; o‘qituvchilar soni)

MBda 10 ta fakultet, 5 kafedra, 10 ta fan haqidagi ma’lumotlarni

saqlash zarur.

Topshiriq №2

Kafedra o‘qituvchilari haqida MBni yarating (familiyasi, ismi,

tug‘ilgan sanasi, mansabi, o‘qitadigan fani, ilmiy ishlari)

MBda 15 ta o‘qituvchi, 5 fan haqidagi ma’lumotlarni saqlashi zarur.

Topshiriq №3 Oliy o‘quv yurtining fakultetlari to‘g‘risidagi MBni yarating. (fakul-

tet, kafedra, oqituvchilar, fanlar)

MBda 10 ta fakultet, 5 kafedra, 10 ta fan haqidagi ma’lumotlarni

saqlash zarur.

Topshiriq №4

Talabalar haqida MBsini yarating. (familiyasi, ismi, qiziqadigan

fanlari, telefon raqamii, manzili, indeks, foto, elektron pochta)

MBda 30 ta talaba, 5 ta qiziqadigan fanlari haqidagi ma’lumotlarni

saqlash zarur.

Topshiriq №5

1. «Savdo amallari» MBsi quyidagi ma’lumotlarni saqlashi lozim:

2. Mijoz-firmani nomi;

3. Rahbarning familiyasi, ismi, sharifi;

4. Mijoz-firmaning yuridik adresi;

85

5. Telefon raqami;

6. Sotilgan tovar nomi;

7. Sotilgan tovarning o‘lchov birligi;

8. Sotilgan tovar miqdori;

9. Sotuv sanasi;

10. Tovar bahosi.

MBda 10 ta mijoz, 5 yo‘nalish haqidagi ma’lumotlarni saqlashi

zarur. 5 mijoz har xil yo‘nalishlar bo‘yicha 2 ta yo‘llanmaga buyurtma

berishi ko‘zda tutilsin.

Topshiriq №6

“Telefonda so‘zlashuvlar” MBsi quyidagi ma’lumotlarni saqlashi

lozim:

1. Abonentning familiyasi, ismi, sharifi;

2. Abonentning telefon raqami;

3. Abonent telefon qo‘ng‘iroq qilgan shaharning nomi va kodi;

4. Gaplashish sanasi;

5. Gaplashish davomiyligi;

6. Ko‘rsatilgan shahar bilan gaplashishning 1 daqiqasi tarifi;

7. Abonentning uy manzili.

MBda 10 ta abonent, 5 ta shahar haqida ma’lumotlar bo‘lishi shart.

Mbda 5 ta abonentlarni har xil shaharlar bilan telafonda so‘zlashuvlari

soni 2 tadan kam bo‘lmasligi e`tiborga olinsin.

Topshiriq №7

“Xo‘jalik shartnomalari“MBsi quyidagi ma’lumotlarni saqlashi

lozim:

1. Xodimning familiyasi, ismi, sharifi;

2. Xodimning lavozimi;

3. Xodimning uy manzili;

4. Xodimning tavsifnomasi;

5. Xodim ishtirok etayotgan loyiha nomi;

6. Loyihani boshlash/tugallash sanasi;

7. Loyihada xodimni ishlagan kunlari soni.

8. Mansab maoshi.

9. Loyiha tavsifi.

86

MBda 10 ta xodim, 4 ta mansab, 2 ta loyiha haqida ma’lumotlar

bo‘lishi shart. 2 ta loyihada bir vaqtda xodimlar soni 5 tadan kam bo‘-

lmasligi e`tiborga olinsin.

Variantlar

Variantlar Variant

1,5

Variant

2,7,8

Variant

3,9,10

Variant

4,11,

Variant

6, 12

Topshiriq №1 №2 №3 №4 №5

Topshiriq №10 №91 №80 №7 №6

2.MS Access dasturida ma’lumotlar bazasida forma, so‘rov va

hisobotlar tashkil qilish va boshqarish

So‘rov - MB dagi ma’lumotlarni tartiblash, biror kerakli ma’lumotni

qidirib topish kabi vazifalarni bajaradi.

Forma – MBga yangi ma’lumotlar kiritadi yoki joriy MBdagi ma’-

lumotlar ustida foydalanuvchi uchun qulay bo‘lgan turli-tuman shakl-

dagi formalar yaratadi. Demak, forma – ekran obyekti bo‘lib, elektron

blank tarzida ifodalanib, unda ma’lumotlar kiritiladigan maydon mavjud

va shu maydonlarga kerakli ma’lumotlar joylashtiriladi va jadval shu

tariqa hosil qilinadi.

Hisobot - MB tarkibidagi ma’lumotlardan kerakligini printerga chi-

qaruvchi qog‘ozdagi asosiy hujjat.

87

Ishni bajarish tartibi

1.Ma’lumotlarni formalar yordamida kiritish va ularni ko‘rib

chiqish.

1. Forma Мастери (Мастерa форм) yordamida O‘qituvchilar tar-

kibi nomli forma hosil qiling, formaning turi bir ustunli bo‘lsin (forma v

odin stolbest);

2. Forma rejimida turgan holatda dotsent Abdullayev haqidagi ma’-

lumotni toping;

3. Assistent Malikovaning maoshini 350000 so‘mdan 370000 so‘mga

o‘zgartiring;

4. Tug‘ilgan sanasi maydonidagi ma’lumotlarni kamayish tartibida

saralang;

5. Mansab maydonidagi ma’lumotlarni filtrlang;

6. O‘qitadigan fani maydoni nomini Fanlar degan nomga o‘zgar-

tiring;

7. Formani qog‘oz varag‘ida qanday ko‘rinishda bo‘lishini o‘rganib

chiqing.

Topshiriqni bajarish tartibi:

1. O‘qituvchilar tarkibi nomli forma hosil qilish uchun quyidagi

ishlarni bajarish lozim:

- Мастерa форм (Formalar masteri) punktini tanlang;

- hosil bo‘lgan ro‘yxatdan O‘qituvchilar jadvalini tanlang;

- bu ishlar natijasida hosil bo‘ladigan muloqot oynasidan formada

bo‘lishi kerak bo‘lgan barcha maydonlarni tanlang. Ushbu misolda

barcha maydonlar bo‘lishi kerakligi uchun ularning hammasini tanlash

kerak bo‘ladi;

- Далее (keyingi) tugmachasini turting;

88

- hosil bo‘lgan muloqot oynasida Форма в один столбец (Bir

ustunli forma) tanlangan, shuning uchun yana Далее (keyingi) tugma-

chasini bosasiz;

- hosil bo‘lgan yangi oynadan formaning stilini tanlab olamiz.

Buning uchun bir qancha stillardan birini sichqoncha yoki klaviatura

yordamida tanlab olamiz va undan so‘ng yana Далее (keyingi) tugma-

chasini bosamiz;

- navbatdagi oynada formaning O‘qituvchilar tarkibi degan nomini

klaviatura orqali teramiz. Darchadagi boshqa ko‘rsatkichlarni o‘zga-

rishsiz qoldiramiz;

- endi Готово (Tayyor) tugmachasini turtamiz. Bunda bir ustundan

iborat forma hosil bo‘ladi. Chapdagi ustun maydonlar nomi va ungdagi

ustun birinchi yozuvga tegishli ma’lumotlar bo‘ladi. Darchaning pastki

qismida joylashgan strelkachali tugmachalar orqali yozuvlar bo‘ylab be-

malol harakatlanish mumkin (bitta yozuv yuqoriga yoki pastga, yozuvlar

boshiga yoki oxiriga).

2. Dotsent Abdullayev haqidagi ma’lumotni topish uchun quyidagi

ishlar ketma-ketligini bajaring:

- kursorni Familiya maydonining birinchi qatoriga olib keling;

- Правка (Tuzatish) menyusidagi Найти (Topilsin) buyrug‘ini ba-

jaring;

- hosil bo‘lgan muloqot oynasidan foydalangan holda Образец (Na-

muna) qatorida Abdullayev familiyasini kiriting;

- Просмотр (Ko‘rib chiqish) ko‘rsatkichi qatorida ВСЕ degan so‘z

bo‘lishi kerak (ya’ni, barcha yozuvlar ko‘rib chiqilsin degan ma’noda);

89

- Совпадение (Mos tushish) ko‘rsatkichi qatoridagi ro‘yxatdan С

любой частью поля (Maydonning har qanday qismi bilan) degan ko‘r-

satkichni tanlab olish kerak bo‘ladi;

- Только в текущем поле (Faqatgina joriy maydonda) nomli ko‘r-

satkich maydonida belgi qo‘ying (“galochka” belgisi qo‘yiladi);

- Найти (Topilsin) tugmachasini bosing. Natijada kursor ikkinchi

yozuvga o‘tadi va Abdullayev so‘zini ajratib ko‘rsatadi;

- endi Найти далее tugmachasini bossak, kursor ettinchi yozuvga o‘tadi

va yana Abdullayev so‘zini ajratib ko‘rsatadi;

- Закрыть (Yopilsin) tugmachasini bosib, qidiruv rejimidan chiqishni

amalga oshiramiz.

3. Assistent Malikovaning maoshini 350000 so‘mdan 370000 so‘mga

o‘zgartirish uchun quyidagi ishlarni bajarishimiz kerak bo‘ladi:

- kursorni Maosh maydonining birinchi qatoriga keltiring;

- Главная menyusidan Заменить (Almashtirilsin) buyrug‘ini tan-

lang;

- Hosil bo‘lgan muloqot oynasidagi Образец (Namuna) qatorida

350000 so‘mni kiriting;

- Заменить на (. . . ga almashtirish) qatorida 370000 so‘mni

kiriting.;

- Найти далее tugmachasini bosing. Bunda kursor oltinchi yozuv-

ga keladi;

- Заменить (Almashtirilsin) tugmachasini bossak, ma’lumotlar

o‘zgartirilishi amalga oshadi;

- Ishni tugallash uchun Закрыть (Yopilsin) tugmachasini bosamiz.

4. Tug‘ilgan sanasi maydonidagi ma’lumotlarni kamayish tartibida

saralash uchun quyida keltirilgan ishlarni bajarish kerak bo‘ladi:

- Tug‘ilgan sanasi maydonidagi istalgan yozuvni turting;

- Uskunalar panelidagi A-Ya rasmli tugmachani turting yoki За-

писи, Сортировка, Сортировка по убыванию buyruqlarini ketma-

ket tartibda bajaring. Natijada jadvaldagi barcha yozuvlar Tug‘ilgan sa-

nasi maydonidagi kattaliklar asosida kamayish tartibida joylashtirilib

chiqiladi;

5. Mansab maydonidagi ma’lumotlarni filtrlash uchun:

– Mansab maydonidagi Dotsent yozuvini tanlab uni turting;

– Uskunalar panelidagi filtrlash tugmachasini turting. Natijada

formada faqat dotsentlar haqidagi ma’lumotlargina qoladi;

– O‘qitadigan fani maydonidagi IAT yozuvini tanlab, uni turting:

90

– Uskunalar panelidagi filtrlash tugmachasini turting yoki ketma-ket

ravishda Записи, Фильтр, Фильтр по выделенному buyruqlarini

bajaring. Natijada formada informatika kafedrasi dotsentlari haqidagi

ma’lumotlargina qoladi, xolos:

– Filtrni man qilish uchun uskunalar panelidagi tegishli tugmachani

bosing yoki Записи, Удалить фильтр buyruqlarini bajaring. Bu amal

natijasida jadvalda barcha ma’lumotlar yana paydo bo‘ladi.

6. O‘qitadigan fani maydoni nomini Fanlar degan nomga o‘zgar-

tirish uchun quyidagi ishlar ketma-ketligini bajarish talab qilinadi:

- Конструктор rejimiga o‘ting ;

- O‘qitadigan fani maydonida sichqonchaning o‘ng tugmachasini

bosing (u maydon nomining chap tomonida joylashgan). Hosil bo‘lgan

menyudan Свойства (Xususiyatlar) punktini tanlab olamiz. Ekranda

O‘qitadigan fani maydonining xususiyatlarini aks ettirgan oyna hosil

bo‘ladi;

- Подпись deb nomlangan qatorni turtamiz (u yerda, O‘qitadigan

fani degan so‘z turibdi);

- O‘qitadigan fani degan so‘zni o‘chirib, Fanlar so‘zini kiriting;

- Natijani ko‘rib chiqish uchun Режим формы buyrug‘idan

foydalangan holda forma rejimiga kiring.

7. Formani ko‘rib chiqish uchun quyidagilarni bajarasiz:

- Uskunalar panelidagi tegishli tugmachadan foydalaning yoki

Forma, Предварительный просмотр buyruqlarini bajaring. Bunda

formani xuddi qog‘oz varag‘ida ko‘rgandek ko‘rishingiz mumkin;

- Ko‘rish oynasini yoping.

Bir varaqda formaning bir qancha varaqlari joylashadi. Formalar

chop qilinmaydi, chunki uning asosiy maqsadi ma’lumotlarni bosmaga

chiqarish emas, balki ushbu jadvalli ma’lumotlarni qulay ravishda kiri-

tish va ko‘rib chiqishdir.

2. Ma’lumotlar bazasidan so‘rovlar hosil qilish

1. O‘qituvchilar jadvali asosida tanlov uchun oddiy so‘rov hosil qi-

ling. Unda o‘qituvchilarning familiyalari, ismlari, otalarining ismlari va

mansablari aks ettirilsin.

2. So‘rov natijalarini mansablar bo‘yicha tartiblashtiring.

3. So‘rovni saqlang.

4. O‘qituvchilarning familiyalari, ismlari, otalarining ismlari va ular

dars beradigan fanlarni o‘zida aks ettiradigan ko‘rsatkichli so‘rov hosil

91

qiling. Ko‘rsatkich sifatida o‘qituvchining familiyasini ishlating va ush-

bu so‘rovni Malikova familiyali o‘qituvchi uchun amalga osiring.

Topshiriqni bajarish tartibi

Oddiy so‘rov hosil qilish uchun quyidagi amallarni bajaring:

Создание - Другие -Мастер запросов.

Новый запрос dialog oynasida Создание простых запросов

tanlang va OK bosing.

navbatdagi hosil bo‘lgan oynadagi Таблицы / Запросы qatoridan

O‘qituvchilar jadvalini tanlang;

Доступные поля oynasida Familiya ko‘rsatkichini ajrating;

> tasvirli tugmachani bossangiz, Familiya so‘zi Выбранные

поля oynasiga o‘tadi;

xuddi shunday tartibda ismi, otasining ismi va mansabi maydon-

larini Выбранные поля oynasiga o‘tkazing;

Endi Далее tugmachasini bosing;

Задайте имя запроса (So‘rov nomini kiriting) deb nomlangan

ko‘rsatkich qatorida “O‘qituvchilarning mansablari” degan yangi nom

kiriting:

Готово (Tayyor) tugmachasini bosing. Ushbu amallar natijasida

ekranda so‘rov natijalari aks etgan jadval hosil bo‘ladi.

1. Ma’lumotlarni tartiblashtirish uchun quyidagi ishlarni bajarishi-

miz lozim bo‘ladi:

mansab maydonining istalgan qatoriga sichqoncha ko‘rsatkichini

keltirib, uni bir marta turting;

ma’lumotlarni kamayish tartibida saralash uchun A-Я tasvirli

tugmachani bosing yoki ketma-ket tartibda Записи, Сортировка,

Сортировка по убыванию buyruqlarini bajaring.

2. So‘rovni saqlash uchun quyidagilarni bajaring:

Сохранить tugmachasini bosing:

So‘rov oynasini yoping.

3. Ko‘rsatkichli so‘rov hosil qilish uchun quyidagi amallarni baja-

ring:

O‘qituvchilar jadvalining Familiyasi, Ismi, Otasining ismi, O‘qi-

tadigan fani maydonlari uchun tanlov so‘rovini hosil qiling. Bu ishni

92

ushbu topshiriqning birinchi punktida bajarilgan tartibda bajarishingiz

kerak bo‘ladi;

so‘rovga O‘qitiladigan fanlar degan nom bering;

Endi Готово (Tayyor) tugmachasi bosilsa, ekranda so‘rov nati-

jalarini o‘z ichiga olgan jadval hosil bo‘ladi;

Конструктор rejimiga o‘ting;

Условия отбора (Tanlov shartlari) qatorida Familiya maydonini

qavslar orasiga olgan holda quyidagi gapni kiriting: [O‘qituvchining fa-

miliyasini kiriting (Введите фамилию преподавателя)];

Выполнить tugmasini bosing va so‘rovni bajaring;

Hosil bo‘lgan oynada Malikova familiyasini kiriting va OK tug-

machasini bosing. Ekranda Malikova ismli o‘qituvchining ma’lumot-

larini, ya’ni uning ismi-familiyasi va oqitadigan fanini o‘z ichiga olgan

jadval hosil bo‘ladi;

so‘rovni saqlang;

so‘rov oynasini yoping.

3.O‘qituvchilar jadvali asosida mansablar bo‘yicha guruhlantiril-

gan hisobot tuzish.

Topshiriqni bajarish tartibi

Hisobot hosil qilish uchun quyidagi ishlar ketma-ketligini bajarish

talab qilinadi:

Мастер отчетов (Hisobotlar ustasi) punktini tanlang;

bu oynaning pastki qismidagi strelkali belgichani turtib, ro‘yxatni

oching;

hosil bo‘lgan ro‘yxatdan O‘qituvchilar jadvalini tanlang va OK

tugmachasini bosing;

hosil bo‘lgan oynadan formada ko‘rinishi kerak bo‘lgan maydon-

larni tanlang va har bir tanlovdan so‘ng > tugmachasini bosing. Ushbu

hisobotda jadvalning barcha maydonlari bo‘lishi kerakligi uchun >>

tasvirli tugmachani va so‘ngra Далее tugmachasini bosing;

ekranda paydo bo‘lgan oynada maydonlar ro‘yxatini ko‘rasiz.

Mansab maydonini ajratib qo‘ying ;

endi > tasvirli tugmachani bosing. Ushbu amal oqibatida mansab

bo‘yicha guruhlashtirish kerakligini ko‘rsatdingiz;

keyin Далее tugmachasini turting;

93

hosil bo‘lgan oynaning ko‘rsatkichlarini o‘zgartirishsiz qoldiramiz

va so‘ngra Далее tugmachasini bosamiz;

hosil bo‘lgan navbatdagi oynadan hisobotning stilini tanlab olamiz

va so‘ng Далее tugmachasini bosamiz;

ushbu yangi oynada hisobot nomini O‘qituvchilar deb kiritamiz;

endi Готово (Tayyor) nomli tugmachani turtamiz. Bunda ekranda

tayyor hisobot namoyon bo‘ladi;

hisobotni ko‘rib chiqqandan so‘ng, yopib qo‘ying .

Topshiriq №8

1-13 so‘rovlar Мастер rеjimida, 2-12 so‘rovlar Конструктор

rеjimida shakllantiriladi.

1. "Boshlangich ma'lumotlar " so‘rovi

Oddiy so‘rov Ustasi (Mastеr prostogo zaprosa) rеjimida asosiy

jadvallardan barcha ma'lumotlarni aks ettirish imkonini bеruvchi,

tanlanmaga so‘rov shakllantirilsin.

“Boshlang‘ich ma'lumotlar" so‘roviga kiritiluvchi maydon nomlari,

laboratoriya ishida variantlar bo‘yicha kеltirilgan. *Bosh jadvaldagi

birlamchi kalitli maydonlarni takrorlanishini istisno qiling.

2. "Bеrilgan manzil bo‘yicha yashovchilar" so‘rovi

Konstruktor rеjimida, shaxsiy ma'lumotlarni saqlovchi bosh jadval

asosida, bir ko‘chada yashovchilar ro‘yxatini chiqarib bеruvchi tanlash

so‘rovi tuzilsin.

Ko‘cha nomini mustaqil tanlab oling. Misol MBda Mirzo Ulug‘bеk

ko‘chyasida yashovchi, Nexiya mijozlari ro‘yxati tuzilsin.

Условие отбора: Like ”Mirzo Ulug‘bеk”

3. "Alfavitli ro‘yxat" so‘rovi

Konstruktor rеjimida, shaxsiy ma'lumotlarni saqlovchi bazaviy jad-

val asosida bеrilgan harflar oralig‘idagi familiyalar ro‘yxatini chiqa-

ruvchi, tanlanma so‘rovini shakllantiring. Boshlang‘ich va oxirgi harflar

o‘ralig‘ini mustaqil tanlang. Alfavit tartibida ro‘yxatni saralab oling.

Misol. Nexiya MB mijozlari ro‘yxatini shakllantiring, unda fami-

liyalarni A dan S (kiritilgan) gacha harflar oralig‘ida shakllantiring

Topshiriq №9

Guruhli amallar bilan so‘rov

So‘rovni shakllantirish uchun bazaviy jadvallar variantga mos ra-

vishda, mustaqil tanlansin.

94

Konstruktor rеjimida, tanlangan bazaviy jadvallar asosida (mos gu-

ruhli amaldan foydalanib) tanlanma so‘rovini shakllantiring, u quyi-

dagilarni aniqlash imkonini bеrsin:

1. 1 daqiqa so‘zlashuvning minimal tarifini;

2. Tovarning maksimal narxini;

3. Maksimal soatbay stavkani;

4. Kitoblarning o‘rtacha bahosini;

5. Minimal badal summasini;

6. Bеkatgacha minimal masofani (*yo‘l haqining o‘rtacha qiymatini);

7. Fotoxizmatning maksimal narxini;

8. Kvartiraning minimal maydoiini;

9. Ijaraning o‘rtacha qiymatini;

10. Stipеndiyaning minimal miqdorini;

11. O‘rtacha rеyting bahoni;

12. Minimal lavozim maoshini;

13. Pitssaning maksimal bahosini;

14. Yo‘llanmaning minimal bahosini;

15. Vidеokassеtani o‘rtacha narxini.

Topshiriq №10

"Shartli ro‘yxat" so‘rovi

So‘rovni shakllantirish uchun variantga mos bazavi`y jadvallarni

mustaqil tanlang. Konstruktor rеjimida tanlangan bazaviy jadvallar aso-

sida tanlanmaga so‘rovni shakllantiring, u ekranga chiqarilsin.

Variant 1

Xodimlar ro‘yxatini, mansab maoshi ma'lum qiymatdan kam bo‘l-

magan. Maosh miqdori mustaqil bеriladi.

Variant 2

Abonеntlar ro‘yxatini, unda bitta gaplashuv vaqti ma'lum qiymat-

dan oshmaydi. Gaplashuv vaqtining miqdori mustaqil bеriladi.

Variant 3

Tovarlar ro‘yxatini, ularni bahosi ma'lum qiymatdan oshmaydi. Tovar

bahosining qiymati mustaqil bеriladi.

95

Variant 4 O‘qituvchilar ro‘yxatini, unda mansab soatbay stavka qiymati ma'-

lum qiymatdan oshmaydi. Stavka qiymati mustaqil bеriladi.

Variant 5

Kitoblar ro‘yxatini, uning bahosi ma'lum qiymatdan oshmaydi. Ki-

tob bahosini qiymati mustaqil bеriladi.

Variant 6

Omonatchilar ro‘yxatini, unda bitta badal summasi ma'lum qiy-

matdan kam bo‘lmasin. Badal summasining qiymati mustaqil bеriladi.

Variant 7 Bеlgilangan punktlar ro‘yxatini, ungacha bo‘lgan masofalar ma'lum

qiymatdan oshmaydi. Masofa uzunligi mustaqil bеriladi.

Variant 8

Fotoxizmatlar ro‘yxatini, unda baho ma'lum qiymatdan oshmaydi.

Fotoxizmatlar bahosining qiymati mustaqil bеriladi.

Variant 9

Maishiy xizmatlar ro‘yxatini, unda xizmat narxi ma'lum qiymatdan

kam bo‘lmasin. Xizmat narxi qiymati mustaqil bеriladi.

Variant 10

Tovarlar ro‘yxatini, unda ijara qiymati bahosi ma'lum qiymatdan

oshmasin. Tovar narxi qiymati mustaqil bеriladi.

Variant 11

Talabalar ro‘yxatini, unda stipеndiya miqdori ma'lum qiymatdan

kam bo‘lmasin. Stipеndiya miqdori mustaqil bеriladi.

Variant 12 Talabalar ro‘yxatini, unda rеyting baho ma'lum qiymatdan kam

bo‘lmasin. Rеyting bahoning qiymati mustaqil bеriladi.

96

Variant 13 Pitssa nomlari ro‘yxati, unda 1 kg bahosi ma'lum qiymatdan osh-

magan bo‘lsin. Baho qiymati mustaqil bеriladi.

Variant 14 Yo‘nalishlar ro‘yxatini, unda yo‘llanma bahosi ma'lum qiymatdan

oshmagan bo‘lsin. Baho qiymati mustaqil bеriladi.

Variant 15 Vidеokassеtalar ro‘yxatini, unda ijara narxi ma'lum qiymatdan

oshmagan bo‘lsin. Vidеokassеta narxi qiymati mustaqil bеriladi.

Topshiriq №11

"Familiya, yuqori (pastki) rеgistrga o‘zgartirilgan" so‘rovlar

Konstruktor rеjimida, shaxsiy ma'lumotlarni saqlovchi bazaviy jad-

val asosida, 2 ta tanlanma so‘rovi shakllantirilsin, unda yuqori (pastki)

rеgistrga o‘zgartirilgan barcha familiyalarning ro‘yxati chiqariladi. So‘-

rovlarni shakllantirish uchun har xil usullar qo‘llanilsin. To‘g‘ri (tеskari)

alfavit tartibida ro‘yxat saralansin.

Topshiriq №12

"Familiyalar va ism-shariflar" so‘rovi

Konstruktor rеjimida, shaxsiy ma'lumotlarni saqlovchi bazaviy jadval

asosida, tanlanma so‘rovi shakllantirilsin, unda barcha familiyalar, ismlar va

shariflar ro‘yxati chiqariladi. So‘rovga maydonlar kiritiladi: Familiya, Ism,

Sharif (so‘rov bajarilishi nazorati uchun) va Familiya, Ismi, Sharifi (hi-

soblanuvchi maydon).

Alfavit tartibida ro‘yxat saralansin.

Topshiriq №13

SUM guruhli amal so‘rovi So‘rovni shakllantirish uchun bazaviy jadvallar variantga mos mustaqil

tanlansin. Guruhli amaldan foydalanib, tanlanmaga so‘rovni shakllantiring,

u aniqlash imkonini bеrsin.

97

Variant 1

Soatlar miqdori yig‘indisini, har bir xodim bajargan.

Variant 2

So‘zlashuvning umumiy vaqtini, har bir abonеnt uchun.

Variant 3

Tovarlarni umumiy miqdorini, har bir firma sotib olgan.

Variant 4

Soatlarning umumiy miqdorini, har bir o‘qituvchi bajargan.

Variant 5

Kitoblarning umumiy qiymatini, har bir kitobxonga bеrilgan.

Variant 6

Badallarning umumiy summasini, har bir omonatchi qo‘ygan.

Variant 7

Bilеtlarning umumiy summasini, har bir yo‘lovchi uchun.

Variant 8

Fotoxizmatlar umumiy summasini, har bir mijozga ko‘rsatilgan.

Variant 9

Maishiy xizmatning umumiy summasini, har bir kvartira ijarachiga.

Variant 10

Tovarlarning umumiy summasi, har bir mijozga ijaraga bеrilgan.

Variant 11

Umumiy o‘rtacha ball, har bir talabaning.

Variant 12

Rеyting umumiy bahosi, har bir talabaning.

Variant 13

Pitssaning umumiy qiymati, har bir mijoz buyurtirgan.

98

Variant 14

Yo‘llanmaning umumiy narxi, har bir mijoz sotib olgan.

Variant 15

Vidеokassеtaning umumiy narxi, har bir mijozga bеrilgan.

Topshiriq №14

COUNT guruhli amal so‘rovi

So‘rovni shakllantirish uchun bazaviy jadvallar variantga mos

mustaqil tanlansin.

Guruhli amaldan foydalanib, tanlanma so‘rovini shakllantiring, u

quyidagilarni aniqlash imkonini bеrsin:

variant 1) loyihalar soni, har bir xodim ishtirok etayotgan;

variant 2) qo‘ng‘iroqlar soni, har bir abonеnt qilgan;

variant 3) sotib olishlar soni, har bir firma qilgan;

variant 4) prеdmеtlar soni, har bir o‘qituvchi mashg‘ulotlar olib

borgan;

variant 5) kitoblar soni, har bir kitobxonga bеrilgan;

variant 6) badallar soni, har bir omonatchi qo‘ygan;

variant 7) murojaatlar soni, har bir yo‘lovchining chipta kassasiga;

variant 8) murojaatlar soni, har bir mijozning fotoatеlеga;

variant 9) maishiy xizmatlar soni, har bir kvartira ijarachisi;

variant 10) tovarlar soni, har bir mijozga ijaraga bеrilgan;

variant 11) prеdmеtlar soni, har bir talaba imtixon topshirgan;

variant 12) prеdmеtlar soni, har bir talabaning rеytingi aniqlangan;

variant 13) buyurtmalar soni, har bir mijoz qilgan;

variant 14) murojaatlar soni, har bir mijozning turistik byuroga;

Variantlar

№ Topshiriq

№8

Topshiriq

№9

Topshiriq

№10

Topshiriq

Variant №1 1. 10 1.

№ 11,

Variant №2 2. 9 2.

Variant №3 3. 5 3.

Variant №4 4. 6 4.

Variant №5 5. 4 5.

99

Variant №6 6. 2 6. 12,

13,

14.

Variant №7 7. 3 7.

Variant №8 8. 7 8.

Variant №9 9. 8 9.

Variant №10 10. 1 10.

Variant №11 11. 12 11.

Variant№ 12 12. 11 12.

5-LABORATORIYA ISHI

WEB SAHIFALAR YARATISHNI AVTOMATLASHTIRISH

VOSITALARI

Ishdan maqsad

MS Word dasturi vositasida web-sahifalar yaratish ko‘nikmalarini

hosil qilish.

Ish haqida nazariy ma’lumot

MS Office dasturlari, masalan, MS Word, MS Publisher yordamida

ham Web-sahifalarni yaratish imkoniyati mavjud.

MS Word va MS Publisherda Web-saytlarni HTML yoki boshqa

tillar ishtirokisiz qayta ishlash oddiy foydalanuvchi uchun ancha qulay

hisoblanadi. Bu dasturlarda Web-saytni yaratish va qayta ishlash ancha

qulay. Shuningdek, Web-sayt yaratishda HTML tiliga nisbatan uning

ko‘plab buyruqlarini avtomatlashtirishga juda kam vaqt sarflash bilan

birga HTML tilida teg buyruqlarini tez o‘zlashtirib olish mumkin

bo‘ladi.

Ish tartibi

1.MS Word dasturi vositasida Web-sahifalar yaratish

1. MS Word yuklanadi;

2. Файл-Создать-Веб-страница tanlanadi.

3. Veb-sahifa tuzish ishlari, ya’ni matnlar yozish, grafik obyektlarni

joylashtirish, saqlash ishlari MS Word kabi bo‘ladi.

4. MS Word muharririda birorta matnni yozing va uni *. html for-

matida Мои документы papkasida saqlang.

Bajarish usuli:

1. MS Word muharririda «Front Page dasturi» matnini yozing

100

2.Файл menyusidan Сохранить как веб-страницу buyrug‘ini be-

ring. Natijada ekranga Сохранение документа nomli muloqot oynasi

chiqariladi. Bu oynadan:

1) Мои документы papkasini faollashtiring va Имя файла nomli

oynada faylga nom qo‘ying. Masalan, “Front Page dasturi” (2-rasmga

qarang);

2) Сохранение документа nomli muloqot oynasi Заголовок yo-

zuvli satridagi Izmenit tugmasini bosing. Natijada Ввод текста nomli

oyna chiqariladi. Bu oynani Заголовок: nomli darichasida o‘z fami-

liyangizni yoki mavzuga aloqador birorta sarlavha matnini yozing, ma-

salan “Zulfiyaning sahifasi”. Ввод текста nomli oynani OK tugmasini

bosing.

3) Сохранение документа nomli muloqot oynasidagi OK tug-

masini bosing.

Natijada dastur oynasi 3-rasmda keltirilgan ko‘rinishni oladi. De-

mak, tuzilgan hujjat kompyuter xotirasida Front Page dasturi.htm ko‘ri-

nishda saqlanadi.

4) Hujjatni yoping.

23-rasm. Сохранение документа nomli muloqot oynasining ko‘-

rinishi

5) Мои документы papkasini faollashtiring va undagi fayllar ro‘y-

xatidan Front Page dasturi.htm ni tanlang va kontekst menyudan От-

крыть с помощью Internet Explorer buyrug‘ini bering. Natijada fayl

Windows Internet Explorer brauzeri oynasida Veb – sahifa kabi ochiladi

(4-rasm).

101

Ko‘rsatma. MS Word hujjatini Veb – sahifa formatida saqlash

uchun, Сохранение документа nomli muloqot oynasini тип файла:

nomli maydonidan quyidagilardan biri tanlanadi:

● Веб-страница в одном файле(*.mht; *.mhtml)

● Веб-страница (*.htm: *. html);

● Веб-страница c фильтром (*.htm; *. html)

24-rasm. Front Page dasturi.htm faylining Word muharriri

oynasidagi ko‘rinishi.

25-rasm. Front Page dasturi.htm faylining Internet Explorer

brauzeri oynasida ko‘rinishi

2.MS Publisher dasturi vositasida Web-sahifalar yaratish

1. MS Publisher yuklanadi;

102

2. Ekranda Приступая к работе с Microsoft Office Publisher oy-

nasi paydo bo‘ladi.

3. Популярные типы публикаций sohasidan Веб-узлы tan-

laymiz.

4. Ekranda veb-tugunlarning maketlari paydo bo‘ladi.

5. Классические макеты – Diagonal maketini tanlaymiz. Прис-

тупая к работе с Microsoft Office Publisher oynasining o‘ng tomonida

joylashgan maketning parametrlarini hozircha o‘zgartirishsiz qoldiramiz.

Создать tugmasini bosamiz.

6. Ekranda veb-tugun yaratishdan maqsadni aniqlab olamiz.

103

7. Veb-tugun qanday tarkibga ega bo‘lishi kerakligini yuqorida kel-

tirilgan oynadan tanlab olamiz va OK tugmasini bosamiz.

8. Natijada ekranda veb-tugun hosil bo‘ladi. Endi veb-tugunni ma’-

lumotlar bilan to‘ldira boshlaymiz. Veb-tugunning har bir sahifasini ma’-

lumotlar, rasmlar, gipermurojaatlar va h.k.lar bilan to‘ldirib bo‘lganimizdan

so‘ng, uning dizayni ustida ishlay boshlaymiz.

9. Microsoft Publisher dasturi menyusi va dasturning chap tomonida

joylashgan asbob-uskunalardan foydalangan holda sahifalarning joylashuvi,

rangi, ko‘rinishi va boshqa turli parametrlari ustida ishlab chiqamiz.

104

10. Barcha ishlarni bajarib bo‘lganimizdan so‘ng, faylni saqlaymiz.

11.

12. просмотр веб-страницы tugmasini bosamiz.

13. OPERA brauzerida tayyorlagan veb-tugunimizni ko‘rishimiz

mumkin.

105

Topshiriq №1

MS Word dasturi vositasida guruhingiz (fakultet, kafedra) Web-

sahifasini yarating.

Topshiriq №2

MS Publisher dasturi vositasida (fakultet, kafedra) zamonaviy ma-

ketlardan foydalangan holda Web-sahifasini yarating.

Variantlar

Variant № 1-6 7-12

Topshiriq № 1,2

6-LABORATORIYA ISHI

AXBOROT RESURSLARI VA KOMPYUTERLAR

TARMOG‘IDA IQTISODIY AXBOROTLAR XAVFSIZLIGINI

TA’MINLASH

Ishdan maqsad

Operatsion tizimlarni tahdidlardan, parolli va Microsoft Office ilo-

valarini ruxsatsiz o‘zgartirilishidan himoyalash ko‘nikmalarini hosil

qilish.

106

Ish haqida nazariy ma`lumotlar

Kompyuterlarda axborot xavfsizligi

Kompyuterga parol o‘rnatish unga boshqa foydalanuvchilarning

ruxsatsiz kirishidan himoyalaydi. Kompyuterlarda axborotlarni himo-

yalashning asosiy usullarini ko‘rib chiqamiz:

Operatsion tizimlarni parolli himoyalash;

Microsoft Office ilovalarini parolli himoyalash.

Word hujjatlariga, Excel ishchi kitoblariga va PowerPoint taq-

dimotlariga va Office Access ma’lumotlar bazasiga boshqa foyda-

lanuvchilar tomonidan ruxsatsiz o‘zgartirishlaridan himoyalash uchun

paroldan foydalanish mumkin. Parol - simvol, raqam va harflarning bi-

rikmasidan tashkil topadi.

Access shifrlash vositasi bu kodlashtirish va ma’lumotlar bazasi

(MB) paroli vositalarining umulashtirilganidir. MB shifrlash uchun pa-

roldan foydalanganimizda barcha ma’lumotlar boshqa dasturiy vosita-

larda o‘qilmaydigan bo‘lib qoladi. Shifrlangan MBni ochish uchun parol

kiritish lozim. Office Access da MBni shifrlashda avvalgi versiyalarga

nisbatan chidamli algoritmdan foydalanadi.

Foydalanuvchilar tomonidan o‘zgartirishlaridan himoyalash uchun

paroldan foydalanishda quyidagilarga e’tibor berish zarur:

simvol, raqam va harflarning birikmasidan tashkil topgan

ishonchli parollardan foydalaning;

simvol, raqam va harflarning birikmasidan tashkil topmagan pa-

rollar ishonchsiz hisoblanadi;

ishonchli parol: Y6dh!et5. Ishonchsiz parol: House27;

parolldagi simvollar soni 8 ta belgidan kam bo‘lmasligi kerak;

parolni esda saqlash juda muhim, uni biron joyga yozib qo‘ying.

Agar parolingizni esdan chiqarib qo‘ysangiz, ilova uni qayta tiklash

uchun maxsus so‘zlarni so‘raydi, so‘ngra parol qayta tiklab beriladi.

Ish tartibi

1. Operatsion tizimlarni parolli himoyalash. Operatsion tizimni

parolli himoyalashni ko‘rib chiqamiz.

1. Operatsion tizimga kirish uchun parol o‘rnatamiz. Buning uchun

Пуск - Настройка - Панель управления (Пуск – Настройка–

Панель управления) buyruqlarini beramiz.

107

2. Bu oynadagi fayllar ro‘yxatidan Учетные записи пользо-

вателейni tanlaymiz.

3. Oynaga chiqariladigan Учетные записи пользователей mu-

loqot oynasining Выберите задание bandida quyidagilar keltiriladi:

Изменение учетной записи (Hisob yozuvining o‘zgarishi);

Создание учетной записи (Hisob yozuvining yaratilishi);

Изменение входа пользователей в систему (Foydalanuv-

chining tizimga kiritilishi o‘zgarishi).

Yuqorida keltirilganlardan Изменение учетной записи (Hisob

yozuvining o‘zgarishi)ni tanlaymiz.

Bu muloqot oynasida quyidagi vazifalarni bajarish mumkin:

Изменение имени. Nomni o‘zgartirish;

Создание пароля. Parol yaratish;

Изменение изображения. Tasvirni o‘zgartirish;

Изменение типа учетной записи. Hisobdan foydalanish yo-

zuvlari turini o‘zgartirish;

Использовать паспорт.NET (.NET pasportini).

108

Natijada Учетные записи пользователей muloqot oynasida

Создание пароля для вашей учетной записи (Sizning hisob yozuv-

laringiz uchun parol tuzish) yozuvi bilan ekranga chiqariladi.

Bu muloqot oynasining Введите новый пароль (Yangi parolni

kiriting) maydonida yangi parol nomi yoziladi.

Введите пароль для подтвержения (Tasdiqlash uchun parolni

yozing) maydonida esa parol yana qayta yoziladi. Keyin shu muloqot

oynasidan Создать пароль (Parol yaratish) tugmasi bosiladi.

O‘rnatilgan parolni olib tashlash yoki uni o‘zgartirish uchun ham

yuqorida parol o‘rnatishda bajarilgan amallar tartibi ketma ket bajariladi.

Kompyuterda bir nechta foydalanuvchilar uchun alohida parollar

o‘rnatilishi mumkin.

Hisobga olish yozuvlaringiz uchun parolli himoyalashni qo‘llaga-

ningizda ham bu kompyuterdagi boshqa foydalanuvchilar sizning hujjat-

laringizni ko‘rishi mumkin. Bu holat bo‘lmasligi uchun Windows siz-

ning fayl va papkalaringiz shaxsiy bo‘lishiga imkoniyat yaratib beradi.

Bu esa huquqlari cheklangan foydalanuvchilarning fayl va papkalarin-

gizga ruxsatsiz kirishidan himoyalaydi.

109

2.Microsoft Office ilovalarini boshqa foydalanuvchilar tomo-

nidan ruxsatsiz o‘zgartirilishidan himoyalash

Microsoft Office ilovalarini parolli himoyalashni ko‘rib chiqamiz.

Hujjatga, ishchi kitobga va taqdimotga parol o‘rnatish.

Hujjat, ishchi kitob va taqdimotga parol o‘rnatish uchun:

1. «Office» tugmasini bosing, so‘ng Сохранить как ... buyrug‘ini

tanlang.

2. Сервис bandini, so‘ng Общие параметры buyrug‘ini tanlang.

3. Quyidagilardan birini yoki har ikkalasini tanlang:

Agar hujjatni ko‘rishdan saqlamoqchi bo‘lsangiz, u holda Изме-

нение пароля для открытия файла maydoniga parol kiriting.

Agar hujjatga kiritilgan o‘zgartirishlarni saqlamoqchi bo‘lsangiz, u

holda Пароль для изменения maydoniga parol kiriting.

110

- Пароль для открытия файла buyrug‘i tanlanganda

kuchaytirilgan shifrlash amalga oshiriladi. Пароль для изменения

buyrug‘i tanlanganda shifrlash usullari qo‘llanilmaydi. Bu buyruq foy-

dalanuvchining ishonchli hamkorlar bilan ishlashi uchun ishlab chiqil-

gan bo‘lib, faylni himoyalash uchun mo‘ljallanmagan.

- Ikkala parolni tayinlashda - biri faylga ruxsatsiz kirishdan himo-

yalash uchun bo‘lsa, ikkinchisi hujjatning mazmunini muayyan ham-

korlar tomonidan o‘zgartirishga ruxsat berish hisoblanadi. Bunda parol-

larni turlicha bo‘lishiga e’tibor bering.

4. Boshqa hamkorlar tomonidan faylni tasodifan o‘zgartirishlardan

asrash uchun Рекомендовать только для чтения ga belgi qo‘ying. Fayl

ochilganda hamkorlarga « только для чтения» rejimi taklif etiladi.

5. OK tugmasini bosing.

6. Parolni tasdiqlash uchun uni yana bir marta kiriting va OK tug-

masini bosing.

111

7. Сохранить tugmasini bosing.

3. MS Word dasturida matnni shifrlash

Word uchun matnni shifrlaydigan makros yaratamiz. Shifrlash

kodi quyidagi tartibda bo‘ladi:

A B C D E F G H I J K L M N O P

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Q R S T U V W X Y Z

25 26 1 2 3 4 5 6 7 8

Buning uchun Word matn muharririga kirib, «Разработчик» men-

yusining «Код» bandidan «Запись макроса» buyrug‘iga bosamiz.

112

Hosil bo‘lgan oynada “Klavisham” bo‘limini tanlaymiz.

Yangi oyna ochiladi. “Новое сочетание клавиш” buyrug‘i may-

doniga o‘zimiz xohlagan CTRL+H klavishlarini o‘rnatdik.

Keyin «Назначить» tugmasini bosamiz. CTRL+H “Текущие

сочетание клавиш”ga o‘tadi. «Закрыть» tugmasini bosib, chiqib ke-

tamiz. «Главная» menyusining «Редактирование» bandidan «Заме-

нить» buyrug‘ini tanlaymiz. «Найти и заменить» oynasi ochiladi.

113

Va quyidagi ketma-ketlikda harflarni almashtira boshlaymiz.

Zamenit menyusida “Найти” maydoniga harflarni “Заменить на”

maydoniga sonlarni tartib bilan kiritib chiqamiz. Bu yerda D harfi uchun

12 sonini kiritamiz. Ishni bajarish jarayonida makrosni vaqtinchalik

to‘xtatish mumkin. Buning uchun ushbu oynadan “Пауза”ni tanlaymiz.

114

Harf va unga tegishli sonni yozgandan keyin “Заменить все”

tugmasini bosamiz. Ochilgan word documentda mavjud bo‘lgan matnlar

birdaniga shifrlanib boraveradi. «Заменить все» bosilganda nechta harf

shifrlangani haqida xabar chiqadi.

115

Hamma harflar kiritib chiqilganda, matn to‘liq shifrlangan holatga o‘t-

gan bo‘ladi.

Oxirgi harf kiritib bo‘lingandan keyin “Закрыть” tugmasini bosib,

“Заменить” oynasidan chiqamiz.

Biz yaratgan makrosni shu kompyuter uchun har doim ishlatish

mumkin.

Word документga kirib CTRL+H tugmasini bossangiz, berilgan

matn sonlardan iborat qatorlarga aylanadi.

Topshiriq №1

Quyida berilgan jadvalga ko‘ra matnni shifrlochi makros yarating.

Shifrlanuvchi matn sifatida tarjimai holingizdan foydalaning.

A B C D E F G H I J K L M N O P

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Q R S T U V W X Y Z

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

Topshiriq №2

Quyida berilgan jadvalga ko‘ra shifrlangan matnni qayta tiklovchi

makros yarating.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

A B C D E F G H I J K L M N O P

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

Q R S T U V W X Y Z

116

Variantlar

Variantlar № 1-12

Topshiriq № 1,2

4. Microsoft Office Access dasturida ma’lumotlar bazasini shifr-

lash

Paroldan foydalangan holda ma’lumotlar bazasi (MB) ni shifrlash.

1. Shifrlash talab etilayotgan MBni Монопольно rejimida oching.

Microsoft Office tugmasini bosing, so‘ng Открыть buyrug‘ini

tanlang.

a) Открыть dialog oynasida kerakli faylni belgilang.

b) Открыть tugmasi yonidagi strelkani bosing va Монопольно buy-

rug‘ini tanlang.

2. Работа с базами данных bandidan Работа с базами данных

guruhining Зашифровать паролем ni tanlang.

Задание пароля базы данных dialog oynasi ochiladi.

117

3. Пароль maydoniga parol kiriting, so‘ng Подтвержение may-

doniga parolni qaytadan kiriting.

4. OK tugmasini bosing.

Shifrni va MBni ochish.

Shifrlangan MBni oching. Необходимо ввести пароль oynasi

ochiladi.

1. Введите пароль базы данных maydoniga parol kiriting va OK

tugmasini bosing.

Parolni o‘chirish

1. Работа с базами данных bandida Работа с базами данных

guruhidan Расшифровать базу данных ni tanlang.

Удаление пароля базы данных dialog oynasi ochiladi.

2. Пароль maydoniga parol kiriting va OK tugmasini bosing.

TORSHIRIQLAR

Topshiriq №3

Shifrlangan MBni oching va parolni o‘chiring.

118

Topshiriq №4

Paroldan foydalangan holda ma’lumotlar bazasi (MB) ni shifrlang.

Topshiriq № 5

MS Word dasturida hujjatni kiritilgan o‘zgartirishlardan saqlang.

Topshiriq №6

Operatsion tizimning parolini o‘zgartiring.

Topshiriq №7

Operatsion tizimga o‘rnatilgan parolni olib tashlang.

Topshiriq №8

Kompyuterda bir nechta foydalanuvchilar uchun alohida parollar

o‘rnating.

Topshiriq №9

Ishchi kitobni ko‘rishdan saqlash sharti bilan parolli himoyalang.

Topshiriq №10

Microsoft Office Access ma’lumotlar bazasini shifrlang.

Variantlar

Variant № 1,3,5 2,4,6 7,9,11 8,10,12

Topshiriq № 1,3,10 2,4,9 5,7,10 6,8,9

119

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Karimov I.A. "Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologi-

yalarini yanada joriy etish va rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi

Qarori “Xalq so‘zi” gazetasi, 2013 yil 21 mart.

2. O‘zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to‘g‘risida»gi

qonuni. // “Xalq so‘zi” gazetasi, 2004 yil 11 fevral.

3. O‘zbekiston Respublikasining “Elektron hujjat almashuvi to‘g‘-

risida”gi qonuni // “Xalq so‘zi” gazetasi, 2004 yil 20 may.

4. O‘zbekiston Respublikasining “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi

qonuni // “Xalq so‘zi” gazetasi, 2005 yil 21 may.

5. O‘zbekiston Respublikasining “Elektron to‘lov to‘g‘risida”gi

qonuni // “Xalq so‘zi” gazetasi, 2005 yil 17 dekabr.

6. Kenjaboyev A.T., Ayupov R.X., Raximov N.R., Ikromov M.M.

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari. O‘quv-uslubiy qo‘llanma. –

T.: TMI, 2012.-344b.

7. Мельников П.П. Компьютерные технологии в экономике.

Учеб.пособие. – М.: КНОРУС, 2012. – 224с.

8. G’ulomov S.S., Xodiyev B.Yu., Begalov B.A. Informatika va

axborot texnologiyalari. Darslik. – T.:2010y.-765 bet.

9. Ayupov L.F., Begalov B.A., va boshq. Kompyuterlar va ulardan

samarali foydalanish asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.; 2008 y.

10. G‘ulomov S. Axborot tizimlari va texnologiyalari.–T.: «Sharq»,

2000 y.

11. Oripov M., Haydarov A. Informatika asoslari.–T.: O‘qituvchi»,

2002 y.

12. Abduqodirov A., Xaitov A., Rashidov R. Axborot texnologi-

yalari.- T.: «O‘qituvchi», 2002 y.

13. Муртазин Э.В. Интернет. Учебник.- Москва, 2002 г.

14. Qodirov T., Ernazarov A. Kompyuterda ishlashni o‘rganamiz.

Metodik qo‘llanma. -A.Avloniy nomidagi XTXQTMOMI, 2006 y.

15. Ayupov R.X., Azizova M., Imomkoriyeva Sh.R. Kompyuter

tarmoqlari va internet tizimi. T., TMI, 2006y.

16. Симонович С.В., Эвсеев Г.А., Мураховский В.И. WINDOWS:

лаборатория мастера: практическое руководство по эффективным

приемам работы с компьютером - М.: АCТ-ПРЕСС: Информком-

Пресс, 2000. - 656 с

120

17. Begimkulov U.Sh. Pedagogik ta’limda zamonaviy axborot tex-

nologiyalarini joriy etishning ilmiy-nazariy asoslari. Monografiya. -T.:

Fan, .-182 b.

18. Maraximov A.R., Raxmonkulova S.I. Internet va undan foyda-

lanish asoslari.- Toshkent, 2001 yil.

19. Персоналный компьютер: настройка и техническая под-

держка: Майкрософт. Учебное пособие. – М.:БИНОМ. Лаборатория

знаний, 2006

20. Eshkobulov S.. Internet-axborot qidiruvi. (O‘quv qo‘llanma).-

Toshkent, 2006 yil.

21. Учебные проекты с использованием Microsoft Officе: Учеб-

ное пособие. – М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2006

22. Ayupov R.X. Microsoft FrontPage amaliy dasturida ishlash. -

T.:, 2005. 99 bet.

23. Nasretdinova Sh. Excel 7.0 jadval hisoblagichlari/ Moliya va

bank akademiyasi nashriyoti, T., “Moliya”: 2000 yil.

INTERNET PORTALLAR VA SAYTLAR

24. http://www.gov.uz- O‘zbekiston Respublikasi Hukumati portali.

25. http://www.ziyonet.uz- axborot resurslari

26. http://www.bilimdon.uz - O‘zbekistonning fani va ta’limi. Bi-

limlarning virtual supermarketi.

27. http://www.ilm.uz - O‘zbekistonning yirik milliy o‘quv-axborot

portali

28. http://www.cer.uz - O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy

tadqiqotlar markazi

29. http://www.edu.uz - O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta max-

sus ta’lim vazirligi.

121

M U N D A R I J A

KIRISH………………………………………………...

3

Laboratoriya ishining namunaviy tuzilishi………….. 5

1-laboratoriya ishi. Windows tizimi muhitida matnli

axborotlarni yaratish va tahrirlash. MS Word dasturi…..

7

2-laboratoriya ishi. Windows tizimi muhitida jadval

hisoblagichlari va ularning imkoniyatlari. WINDOWS

Excel dasturi..........................................................................

31

3-laboratoriya ishi. Windows tizimi muhitida

taqdimotlar yaratish amaliy dasturlari. Power Point

dasturi………………………………………………………..

63

4-laboratoriya ishi. Windows tizimi muhitida ma’lu-

motlar bazasini tashkil qilish va boshqarish. MS Access

dasturi……………………………………………………….

72

5-laboratoriya ishi. Web sahifalar yaratishni avto-

matlashtirish vositalari……………………………………..

99

6-laboratoriya ishi. Axborot resurslari va kompyu-

terlar tarmog‘ida iqtisodiy axborotlar xavfsizligini

ta’minlash……………………………………………………

105

Foydalanilgan adabiyotlar……………………………. 119

122

Kenjaboyev A.T., Ikromov M.M., Atadjanova N.S.

“INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI”

fanidan laboratoriya mashg‘ulotlari

Muharrir: Sh.Xudoyberdiyeva

Sahifalovchi: N.Nizamutdinova

Bosmaxona guvohnomasi № 10-1289

Bosishga ruxsat etildi 11.11.2015. Bichimi 60x84 1/16

Nashr hisob tabog‘i 7,75 b.t. Adadi 20. Buyurtma №21

Toshkent Moliya institutida rizografiya

usulida chop etildi.

100000, Toshkent, Amir Temur shoh ko‘chasi 60 a uy.

123

124