45

ÇOBANLAR (KARGI-ÇORUM) SAHASI İLK BULGULAR

Dr. Ercan KUŞCU*, Yılmaz ÇELİK*, Veysel URKAN*, Onur SEZER* ve Bülent POLAT*

2009-2013 Yılları arasında yürütülen «Orta Pontidler Metalik Maden Potansiyeli ve Metalojenezinin Belirlenmesi» projesi kapsamında, Çobanlar köyünün (Kargı/Çorum) güneybatısındaki ruhsat sahasında izlenen (Şekil 1) demir zuhurları, literatür çalışmalarında (Tümer, 1974; Yılmaz, 1977; Cihnioğlu ve diğ., 1994) tespit edilmiş ve 2009 yılında sahada kısa süreli bir çalışma

gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar sonucunda, aynı yıl saha (AR:200905252) MTA adına ruhsatlandırılmıştır.

Çalışma alanı Türkiye’nin kuzey kısmında Pontidler olarak tanımlanan (Ketin, 1966) tektonik zonun orta kısmında yer alır (Şekil 2).

İnceleme alanı ve yakın civarında yer alan kayaçlar göreceli olarak yaşlıdan gence doğru Aktaş formasyonu (Üst Permiyen-Alt Triyas), Gümüşoluğu formasyonu (Triyas), Bekirli formasyonu (Triyas-Liyas), Kirazbaşı Karmaşığı (Üst Kretase), Pirinçlik granitoyidi (Üst Kretase-Paleosen), kuvars damarları, Akyörük bazaltı (Miyo-Pliyosen) ve Kuvaterner oluşuklar şeklindedir (Şekil 3).

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Maden Etüt ve Arama Dairesi Başkanlığı, Ankara.

Şekil 1- İnceleme alanı yer bulduru haritası.

Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni (2018) 26: 45-52

46

Şeki

l 2-

İnce

lem

e al

anı b

ölge

sel j

eolo

ji ha

ritas

ı (U

ğuz

vd.,

2002

; Kon

ak v

d., 2

016;

Oka

y vd

., 20

13, 2

014,

201

5; A

ygül

vd.

, 201

5, 2

016’

dan

deği

ştiri

lere

k al

ınm

ıştır

).

47

İnceleme alanında, öncelikle tahkik jeokimya (dere sedimanı) çalışması yapılmıştır. Dere sedimanı örneklerinin analizinde Cu:17-97 ppm, Pb:<10-23 ppm, Zn:38-137 ppm, Mo:<5 ppm, As:<20-98 ppm, Sb:<10 ppm, Ag: <1 ppm ve Au:<40 ppb değerleri elde edilmiştir. Bu çalışmayla eş zamanlı olarak, altere ve silisifiye zonlardan jeokimyasal yonga (parça) kayaç örnekleri derlenmiştir. Ruhsat sahasında yapılan bu çalışmalar sonucu intrüzif-karbonatlı

kayaçlar dokanağında izlenen skarn tip demir-bakır zuhuru ile kuvars damarlarına bağlı olarak gelişen damar tip (Au-Ag-Sb-As-Zn) mineralizasyonları tespit edilmiştir (Şekil 3).

Demir cevherleşmesi, Pirinçlik granitoyidinin Aktaş formasyonuna ait mermer-kireçtaşı birimleri ile olan dokanaklarında izlenir. Kalölen mevki-Kavaklar mevki arasında, Sivri Tepe, Yel Tepe ve Kurugöl mevkinin kuzeybatısında

Şekil 3- Çobanlar ve civarı (Kargı/Çorum) maden jeoloji haritası. Sütçü vd. (1994)’den değiştirilerek alınmıştır.

48

izlenen cevherleşme, kontakt metamorfizmaya bağlı olarak gelişen metasomatizma sonucu oluşan skarn zonlarında gözlenir. Genellikle ekzoskarn şeklinde izlenen demir cevherleşmesi, endoskarn olarak granitoyidler içinde de gözlenir (Şekil 3).

Demir zuhurları üzerine ilk çalışma Tümer (1974) tarafından yapılmıştır. Araştırıcı, diyabazlara bağlı olarak geliştiğini ileri sürdüğü demir zuhurlarının iki ayrı kafa şeklinde olduğunu tespit etmiştir. x:627550/y:4570600 Koordinatlarındaki birinci kafanın manyetit+kalkopirit’ten, x:628050/y:4570450 koordinatlarındaki ikinci kafanın ise manyetit’ten oluştuğunu ifade eden Tümer (1974), demir mostralarının boyutlarını sırasıyla 63x3 m ve 50x4x4 m olarak belirlemiştir. Cevherleşmeden alınan örneklerde %50.06-63.24 Fe ve %0.03-0.07 Cu saptanmıştır.

Yılmaz (1977), demir cevherleşmesini daha ayrıntılı olarak çalışmış, Pirinçlik granitoyidinde granodiyorit, diyorit, diyoritporfir, diyabaz ve andezit türü kayaçları tanımlamıştır. Demir zuhurlarının metamorfik seri-granidiyorit

dokanağında yer aldığını ifade etmiştir. Yel Tepe, Sivri Tepe ve Kızılalıçlık Sırtı’nda bulunan eski demir ocaklarına ilave olarak, Tümer (1974)’in belirlediği zuhurlar üzerinde yoğunlaşmıştır. Demir zuhurlarından alınan örneklerde, %<10-25.3 Fe ve % 0.12-0.18 Cu aralıklarında değerler belirlenmiştir. Araştırıcı, yapılan çalışmalar sonucunda tenör ve rezerv açısından zuhurların ekonomik olmadığını belirtmiştir.

Bu çalışmada demir zuhurları tekrar incelenmiş ve örneklenmiştir. Makroskobik olarak tabandan tavana doğru manyetit zonu (cevherli zon)-granat zonu-epidot zonu şeklinde bir zonalite sergileyen skarn zonları (Şekil 4), silisleşmelerle birlikte tipik olarak Sivri Tepe ve Kalölen mevki-Kavaklar mevki arasında izlenir (Şekil 3). Granat zonu içinde 5-10 cm genişliğinde manyetit seviyeleri bulunur. Hem Sivri Tepe’de hem de Kalölen mevki-Kavaklar mevki arasında kalan skarn zonlarında kapanmış galeriler ile birlikte çukurluklar mevcuttur. Kurugöl mevkinin kuzeybatısında yer alan skarn zonunda ise eski madencilik

Şekil 4- Skarn zonu ve manyetit cevherleşmesi ile skarn zonunda açılan galeri.

49

faaliyetlerine ait çukurlar ile cüruflar bulunur. Yel Tepe’de, tepeyle sınırlı kabaca kuzeybatı-güneydoğu uzanımlı masif kuvars damarı gözlenir (Şekil 3).

Sivri Tepe’deki skarn zonundan alınan jeokimya örneklerinde Cu:9-38 ppm, Zn:16-26 ppm iken, Pb, Mo, As, Sb, Ag ve Au değerleri dedeksiyon limitleri altındadır.

Kurugöl mevkinin kuzeybatısında yer alan skarn zonundan alınan örnekte Cu:32 ppm, Zn:16 ppm ve As:56 ppm olup Pb, Mo, Sb, Ag ve Au değerleri dedeksiyon limitleri altında kalmıştır. Kurugöl mevkinin kuzeyinde, Kavak Dere civarında izlenen cüruflardan derlenen örnek sırasıyla 15 ppm Cu ve 6 ppm Zn değeri vermiştir.

Skarn zonlamasının iyi gözlendiği yerlerden olan Kalölen mevkinin güneydoğusundaki skarn zonundan alınan örneklerde Pb, Sb, Ag, Au değerleri dedeksiyon limitleri altında olup Cu:12-15 ppm, Zn:22-99 ppm, Mo:<5-14 ppm ve As:<20-31 ppm’dir.

Kavaklar mevkinin kuzeybatısında yer alan en geniş skarn zonundan 2009 yılında alınan hematit-limonitli örneklerden Cu:5000 ppm, Pb:447 ppm, Zn:31600 ppm, Mo:16 ppm, Ag:6 ppm ve Au:40 ppb değerleri elde edilmiştir. Daha sonraki yıllarda aynı bölgeden derlenen örneklerden de Cu:8-1650 ppm, Pb:<10-671 ppm, Zn:18-18960 ppm, Mo:<5-14 ppm, As:<20-462 ppm, Sb:<10 ppm, Ag:<1-15.2 ppm ve Au:<40 ppb değerleri saptanmıştır.

Damar tip cevherleşme Çobanlar köyünün doğusunda, Kulunboğduğu Tepe’nin güneydoğu yamaçlarından başlayıp, Sarıkaya Tepe ve Türbe Tepe doğrultusunda uzanan, mm-<40 m genişliğinde ve kesikli olarak 3 km uzunluğunda, ince taneli-masif görünümlü, genelde beyaz-açık gri-gri renkli, oksidasyona uğradıkları yerlerde açık kahve-kahve-kırmızımsı kahve-kirli sarı renkli kuvars damarlarından oluşur. Kuvars damarları Aktaş ve Bekirli formasyonlarına ait şist, kalkşist ve kireçtaşı/mermer türü kayaçları keserler (Şekil 3). Kuzeybatı-güneydoğu uzanımlı, genelde beyaz-açık gri-gri renkli, oksidasyona uğradıkları yerlerde açık kahve-kahve-kırmızımsı kahve-kirli sarı renkli olarak izlenen kuvars damarları, ince taneli ve masif görünümlüdür (Şekil 5).

Kuvars damarından alınan petrografi örneği, küçük ve öz şekilsiz kuvars minerallerinden ibaret olup, demiroksit ve hidroksitleşmeler yaygın olarak izlenir. Kayaçta saçınımlı olarak manyetit gözlenir. Bu manyetitler yer yer maghemite dönüşmüştür.

Kuvars damarlarından yongalama şeklinde derlenen jeokimyasal kayaç örneklerinde Cu:<5-29 ppm, Pb:<10-157 ppm, Zn:9-133 ppm, Mo:<5-12 ppm, As:<20-1690 ppm, Sb:5-1250 ppm, Ag:<1 ppm ve Au:<40-180 ppb değerleri saptanmıştır. Kuvars damarlarının çevresindeki altere alanlardan alınan kayaç örneklerinde ise Au ve Ag değerleri dedeksiyon limitleri altında olup, Cu:11-88 ppm, Pb:15-220 ppm, Zn:30-96 ppm, Mo:<5-31 ppm, As:37->10000 ppm ve Sb:8-136 ppm aralığında değerler elde edilmiştir.

Kuvars damarlarından doğrultularına dik olacak şekilde, taş kesme makinası ile 6 hattan 42 adet oluk numune alınmıştır (Şekil 6). Bu örneklerin analizinde Cu:3-66 ppm, Pb:3-75 ppm, Zn:21-135 ppm, As:231-1581 ppm, Sb:14-2310 ppm, Au:<40-1990 ppb aralıklarında değerler saptanırken, Mo ve Ag değerleri dedeksiyon limitleri altında kalmıştır. CO-3, CO-4 ve CO-5 oluk hatlarının analiz sonuçlarına göre, As, Sb ve Au değerleri pozitif bir ilişki gösterir. Ayrıca, oluk hatlarından alınan XRD örneklerinde kuvars, götit, hematit ve kalsit tespit edilmiştir.

Ayrıca, ana damar zonunun dışında, Kulunboğduğu Tepe güneydoğusunda, Bekirli formasyonu birimlerini kesen kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu (K50°B/90°), 7 m kalınlığında, 45 m uzunluğunda opalimsi kuvars damarı, yoğun oksidasyon sonucu kahve-açık kahve-yeşilimsi sarı-sarı-boz renkli olarak izlenir (Şekil 3). Kuvars damarının doğrultusuna dik olarak alınan jeokimyasal kayaç örneklerinde Cu:31-38 ppm, Pb:40-85 ppm, Zn:278-450 ppm, As:226-299 pmm iken Mo, Sb, Ag ve Au değerleri dedeksiyon limitleri altındadır.

Kuvars damarlarının yanal ve düşey devamlılıklarının takibi amacıyla, sondaj çalışmaları ile eş zamanlı Jeofizik İndüksiyon Polarizasyon (IP) etüdü yapılmıştır. Etüt sonucunda, devamlılığı aranan silisli zonların, metabazalt, metalav, şist ve mermer’den oluşan çevre formasyonlarına göre daha yüksek özdirenç değeri gösterdiği ve bu özelliği

50

Şekil 5- Kuvars damarlarının arazide genel görünümü.

51

Şekil 6- Kuvars damarlarında yapılan oluk örnek çalışmaları.

ile çevre kayaçlardan ayırt edilebildiği tespit edilmiştir.

Kuvars damarlarının düşey devamlılıklarını araştırmak amacıyla 2013’de 8 lokasyon 10 kuyuda toplam 1154 m karotlu sondaj yapılmıştır.

CS-3 sondaj kuyusu hariç, diğer kuyularda değişik derinliklerde kuvars damarları kesilmiştir. CS-2A, CS-2B, CS-3, CS-6 ve CS-7 sondaj kuyularında Au değeri tespit edilmemiştir. Bununla birlikte, CS-2B sondaj kuyusunda Au

değeri alınamayan örneklerin (CS-2B-21 ve 21A örnekleri) kupelasyon analizinde, sırasıyla 0.6 ve 0.7 gr/t Au belirlenmiştir. CS-1, CS-1A, CS-2, CS-4 ve CS-5 kuyularında Au:<40-850 ppb ve Ag:<1-21.6 ppm aralığında değişen değerler saptanmıştır.

Yüzeydeki görünümü nedeniyle ekonomik potansiyel içermesi düşünülen damar tip mineralizasyonun sondajlarından elde edilen Au, Ag, Pb, Zn ve Cu içeriklerinin ya küçük olması ya da zon oluşturmaması nedeniyle, rezerv ve tenör hesaplaması yapılmamıştır.

52

2009 Yılından itibaren ruhsat sahasında yürütülen detay maden arama faaliyetleri, 2013 yılında yapılan çalışmalar ile tamamlanmıştır.

Değinilen Belgeler

Aygül, M., Okay, A.I., Oberhänsli, R., Ziemann, M.A. 2015. Thermal structure of low-grade accreted Lower Cretaceous distal turbidites, the Central Pontides, Turkey: insights for tectonic thickening of an accretionary wedge. Turkish J. Earth Sci. 24, 461–474

Aygül, M., Okay, A.I., Oberhänsli, R., Sudo, M. 2016. Pre-collisional accretionary growth of the southern Laurasian active margin, Central Pontides, Turkey, Tectonophysics 671, pp.218-234

Cihnioğlu, M., İşbaşarır, O., Ceyhan, Ü., Adıgüzel, O. 1994. Türkiye Demir Envanteri, 4.8s., Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü

Ketin, İ. 1966. Anadolunun tektonik birlikleri. Maden Tetkik Arama Enstitüsü Yayını. 66, 20-34

Konak, N., Alan, İ., Bakırhan, B., Bedi, Y., Dönmez, M., Pehlivan, Ş., Sevin, M., Türkecan, A., Yusufoğlu, H. 2016. 1/1.000.000 Türkiye Jeoloji Haritası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara-Türkiye

Okay A.I., Sunal, G., Sherlock, S., Altıner, D., Tüysüz, O., Kylander-Clark, A.R.C., Aygül, M. 2013. Early Cretaceous sedimentation and orogeny on the southern active margin of

Eurasia: Central Pontides, Turkey. Tectonics 32:1247–1271

Okay, A.I., Sunal, G., Tüysüz, O., Sherlock, S., Keskin, M., Kylander-Clark, A.R.C. 2014. Lowpressure - high - temperature metamorphism during extension in a Jurassic magmatic arc, Central Pontides, Turkey. J. Metamorph. Geol. 32, 49–69

Okay, A.I., Altıner, D., Kılıç, A.M. 2015. Triassic limestone, turbidites and serpentinite-the Cimmeride orogeny in the Central Pontides. Geol. Mag. 152 (3), pp.460-479

Sütçü, Y.F., Barkurt, M.Y., Bilginer, E., Kurt, Z., Pehilvan, Ş. 1994. Boyabat - Vezirköprü arasının jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Derleme Rapor No: 9884, 85s., Ankara (yayımlanmamış).

Tümer, B. 1974. Çorum ili Kargı ilçesi Çobanlar Köyü Civarındaki “Fe” Zuhurunun Prospeksiyon Raporu, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Derleme Rapor No: 6378, 10s., Ankara (yayımlanmamış).

Uğuz, M.F., Sevin, M. ve Duru, M. 2002. 1: 500000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Sinop paftası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara (yayımlanmamış).

Yılmaz, Ş. 1977. Çorum ili Kargı ilçesi Çobanlar Köyü Civarının Jeolojisi ve Demir Zuhurunun İncelenmesi, Maden Tetkik ve Arama Maden ETÜT Arşiv No:3040, 18s., Ankara (yayımlanmamış).