Univerzitet u Novom Sadu

Filozofski fakultet

Odsek: filozofija

Seminarski rad iz opšte metodologije

Tema: Problem objektivnog tumačenja

Studentkinja: Ivana Bosnić Mentorka: Una Popović

Novi Sad, 2012.

Sažetak:

Kroz ceo rad prožima se način razrešavanja problema objektivnog tumačenja. Predstavljene su glavne poteškoće preko kojih se tu prelazi. Takođe, razrešavaju se neka često postavljena pitanja ove oblasti: Zašto je potrebno insistirati isključivo na objektivnom tumačenju, a ne subjektivnom?; Koje su bitne prednosti samog objektivnog tumačenja tekstova i da li je to pravi put ka razrešenju problema tumačenja književnih tekstova, i, takođe, zašto subjektivni pristup pronalaženja istine treba ostaviti po straini?; Da li naša subjektivnost donosi neispravne zaključke o stvarima ili ne?, itd. Ovim problemima se i sam Hirš bavio i njegovo razrešenje pomoćiće nam da damo odgovore na sva ova navedena pitanja.

Ključne reči:

Objektivnost, subjektivnost, tekst, inkluzivizam, horizont, verbalno značenje, žanr, zaključak, Huserl, intencija.

2

Objektivno i subjektivno tumačenje:

Objektivnost jeste glavna karakteristika nekog iskaza ili teorije, koja podrazumeva da iskaz ili teorija svoj temelj gradi na stvarnom stanju, da su iskazi ili teorije realni pojmovi, istiniti, i da nipošto nisu podložni subjektivnim činiocima.

Saznanje treba da se samerava objektu, a ne da zavisi od ličnih afekcija ili predrasuda nekog subjekta. U nauci, posebno u filozofiji, termin objektivan podrazumeva pojam nepristrasan, nezavisan od ličnih interesa, želja i potreba, ili pak nezavisan od ličnih očekivanja i očekivanja samih autora.

Razlika između objektivnosti i subjektivnosti jeste u tome što biti subjektivan predstavlja poziciju samog subjekta, i odnosi se isključivo na subjekt. Biti subjekivan u tumačenju znači odrediti to tumačenje skupu ličnih mentalnih i drugih potreba. Takođe, subjektivno tumačenje može biti nedostupno ostalim tumačima. To što subjektivno znatno razdvaja od objektivnog jesto to da subjektivno tumačenje može biti izmišljeno, a to svakako ne može biti realno.

Hirš i problem objektivnog tumačenja:

U svom izlaganju o objektivnom tumačenju Hirš nastoji da oživi zaboravljene uvide u oblasti proučavanja književnosti i da na samu teoriju tumačenja primeni i neke druge uvide, npr. iz filozofije ili lingvistike. Takođe, da potvrdi da je samo autorovo značenje teksta kao takvo nepromenljivo. Postavlja se problem koji se odnosi na samo tekstualno značenje: iako je ono inače određeno psihičkim činiocima autora i ostvareno psihičkim činiocima autora i ostvareno psihičkim činiocima tumača, ono se ne sme poistovećivati sa autorovim ili tumačevim činiocima kao takvim.

3

Glavni problem u Hiršovom razmatranju mogućnosti objektivnog tumačenja jeste taj da kroz opštu analizu književnih tekstova i kroz opšte probleme koji su subjektivnog porekla, odredi da li je zapravo objektivan pristup tumačenju književnih tekstova pouzdan i istinit, i da li je to jedini put ka ispravnom tumačenju uopšte.

Kritika danas podrazumeva svaki komentar o tekstualnom značenju. Glavna briga kritike, odnosno relativnost teksta, nije neophodan vid tekstualnog komentara. Može se jasno zaključiti da je naše tumačenje određenog teksta zapravo kritika, i obratno. Razumevanje teksta logički i psihički prethodi kritici.

Tekst treba da nam govori- definicija Hiršovog objektivnog tumačenja. Objektivnost kritike ovisi o zasnivanju na samokritičkom konstruisanju tekstualnog, tj. objektivnog tumačenja tekstova. Kad kritičar shvati koje je ispravno tumačenje u normativnom načelu, stvara ideju vodilju bez koje je dalje objektivno tumačenje nemoguće. Pod normativnim značenjem Hirš podrazumeva nazore koji se tiču ispravnog tumačenja tekstova. Prednost objektivnog tumačenja jeste u tome da završna kritika tumača ne fokusira na njegove misli i lične sudove, već autorovu intenciju pri pisanju teksta.

Iscrpnom analizom autorovih intencija u tekstu tumač dolazi do ispravnog zaključka, ne koristeći sopstvene asocijacije, takođe ni autorovu subjektivnost, već, uzimanjem u obzir značenje koje je u tekstu samom. Ovo je ispravna metoda, upravo zbog toga što ćemo jedino tako otkriti pravu vrednost samog književnog teksta, a ne vrednost autorovih ličnih sugestija i vrednost naših stavova.

Mogućnost da objektivno tumačimo pružaju nam svi književni tekstovi, ali oni koji su najzanimljiviji Hiršu jesu anonimni tekstovi, koji su na samom početku analiziranja relativno teški za tumačenje i određivanje pravog značenja: “Kad, na primer, datiramo neki anonimni tekst, mi primenjujemo znanje do kog smo došli iz čitavog niza izvora, koje povezujemo s podacima izvedenim iz teksta. Ti spoljašnji podaci se, međutim, ne učitavaju u tekst. Nprotiv, služe da bi se verifikovalo ono što iz njega iščitavamo. Ta spoljašnja obaveštenja, u krajnjoj liniji, imaju samo funkciju verifikacije.”1( časopis PMLA,septembar 1960) Isključivanjem subjektivnosti, sopstvenih želja, potreba i očekivanja, kao i ličnu subjektivnost samog autorovog sveta uma, skupljanjem činjenica objektivnim posmatranjem određujemo kontekst teksta.

1 E.D.Hirš, „Načela tumačenja“, Beograd 1983., str. 271.

4

Dva horizonta tekstualnog tumačenja:

Menjanje značenja tekstualnog značenja ovisi od normi i granica samog teksta i ličnih interesovanja i zaključaka čitaoca kome je dat zadatak da protumači tekst na osnovu tih datosti. Čitaočevo gledište, na osnovu normi koje su mu date, i sama dozvola da se njegovi lični zaključci prihvate, promeniće značenje teksta onoliko puta koliko ima čitalaca. U tom slučaju bilo bi bezbroj značenja istog teksta.

Međutim, “Značaj tekstualnog značenja nema nikakav temelj i nikakvu objektivnost ako samo značenje nije nepromenljivo”2.

Koliko god bili svesni da u tumačenju tekstova postoje konstantne norme, nismo u stanju da te činjenice obrazložimo izjednačavajući ono što se menja sa onim što ostaje nepromenljivo. Značenje teksta se menja ukoliko u proces tumačenja uključimo sopstvenu subjektivnost.

“…ja mogu da crvenu olovku posmatram na pozadini zelenog upijača i da njenu boju opažam u tom posebnom kontekstu ne znajući preliv i zasićenost boje ni olovke ni upijače hartije.”3

Tekstualno značenje se ne može uporediti sa bilo kakvim datim predmetom, ono je konstrukcija, i ne može se protumačiti ukoliko ga najpre ne konstruišemo, mora se odrediti njegovo trajno značenje (Sinn). Da bi se tekst konstruisao, potrebno je shvatiti samu intenciju (svrhu) autora, odnosno verbalno značenje teksta, koje je nepromenljivo, i koje je podložno reprodukciji raznim intencionalnim činovima, a da pritom ostane samo po sebi istovetno: “Verbalno značenje je susvojiva sadržina govornikova intencionalnog predmeta.”4 Što dovodi do zaključka da je značenje određeno prirodom atuorove intencije.

Tumač, sva značenja koja spadaju u verbalnu intenciju autora, mora da razlikuje od značenja koja tu ne pripadaju, odnosno značenja koja su određena sopstvenom subjektivnošću. Tumač takođe mora da uvaži stalne norme i granice koje su u samom tekstu prisutne, i odvoji ih od onih koje su tu suvišne.

Problem se razrešava pronalaženjem načela za prosuđivanje da li različite implikacije treba prihvatiti ili odbaciti. Prvi korak u pronalaženju načela za prhvatanje ili odbacivanje implikacija je uočavanje razlike između autorove verbalne intencije i značenja kojih je on eksplicitno svestan. Ne možemo biti sigurni u to šta je autor eksplicitno mislio pri pisanju teksta: “Kad kažem: “Boli

2 Isto, str. 239.3 Isto, str. 241.4 Isto, str. 245.

5

me glava”, jamačno mogu da impliciram: “Hteo bih malo saosećanja”, a možda ipak nisam bio eksplicitno svestan te implikacije.”5

Svi značenjski doživljaji predstavljaju prilike u kojima celo značenje nije eksplicitno prisutno u svesti: “Većina, ako ne svi značenjski doživljaji ili intencije predstavljaju prilike u kojima celo značenje nije eksplicitno prisutno u svesti. Ali kako da definišemo način na koji su ova nesvesna značenja impslicitno prisutna? Po Huserlovoj analizi, ona su prisutna u vidu “horizonta” koji se može odrediti kao sistem tipičnih očekivanja i verovatnoća.”6

Eksplicitna značenja prisutna u našoj svesti predstavljaju opšti smisao neke celine, koja je ograničena horizontom. Za autora je težak zadatak odrediti komponente pravog značenja teksta. Zadatak tumača jeste taj da što je bliže moguće odredi najbliži horizont teksta, a to znači da se on mora upoznati sa značenjima autorovog mentalnog sveta. Ali, u tom procesu cilj tumača jeste da, u realizovanju autorovog horizonta, isključi sopstvenu subjektivnost i izbegne lične asocijacije.

Pri tumačenju autorovih tekstova, određivanje žanra teksta je nužno. Svrstavanjem teksta u neki poseban žanr, tumač automatski postulira horizont tekstualnog značenja. Tako određenim kontekstom teksta, određuje se smisao samog teksta kao celine, i na taj način se dolazi do ispravnih komponenti teksta. U određivanju konteksta tekstova, cilj tumača jeste da što bliže odredi komponente koje su u tom već određenom kontekstu: “Tako, predmet koji posmatram nije samo kutija već i kartonska kutija za cigarete, a ne ni samo to već i kartonska kutija za neku posebnu vrstu cigareta.”7

Prvi horizont, odnosno unutrašnji horizont teksta je horizont koji utemeljuje zaključke o tekstualnom značenju. Važnost ovog horizonta jeste u tome što je tada određeno tekstualno značenje u celini kao takvo. Tumač mora da ispravno konstruiše komponente svog unutrašnjeg horizonta, a jedna od bitnih komponenti jeste samo tekstualno značenje. On mora tačno da protumači tekst i utvrdi njegovu valjanost.

Drugi horizont jeste spoljašnji horizont. Svako značenje poseduje i spoljašnji horizont, što znači da svako značenje stupa u odnose i sa drugim značenjima; uvek je komponenta svim ostalim područjima tumačenja. Unutrašnji horizont je postojan i nepromenljiv , dok spoljašnji horizont može biti u oblasti kritike i pre svega on je promenljiv i nije pogodan za korišćenje u tumačenju. Kritika obrađuju samo jedan deo spoljašnjeg horizonta kao svoj osobiti predmet. Spoljašnji horizont služi tome da što tačnije razumemo ( a zatim i protumačimo) određeni književni tekst.

Inkluzivizam:5 Isto, str. 247.6 Isto, str. 2477 Isto, str. 249.

6

Vrlo se često tvrdi da autor nema nikave veze sa svojim tekstom. To znači da čitaocu autorova subjektivnost ne treba biti od velike važnosti u tumačenju tekstova, već njegovi stavovi koji su u tekstu izloženi.

U određivanju pravog značenja teksta veliki uticaj vrši inkluzivizam, koga Hirš smatra još jednom u nizu prepreka ka ispravnom zaključivanju: “Inkluzivizam je poželjan kao stav koji dovodi do gotovosti da se uzmu u obzir i rezultati drugih tumača, ali, osim što podstiče poštovanja dostojnu trpeljivost, teorijska vrednost mu je mala.“8

Inkluzivizam za cilj ima izmirenje različitih značenja tekstova, ne može izvršiti izbor boljeg rešenja. Kao načelo tačnosti, on je neupotrebljiv.

Za primer ovog problema, Hirš navodi Vordsvortovu pesmu i dva različita tumačenja:

“A slumber did my spirit seal; A had no human fears: She seemed a thing that could not feel; The touch of earthly years.

No motion has she now, no force; She neither hears nor sees; Rolled round in earths diurnal course, With rocks, and stones, and trees.”9

(„Moj duh zabravi dubok san; Ja ne osetih strah: Ko stvari njoj se beše znan; Zemaljskog toka dah.

Njen svaki ud je sada krut; Sad nema sluh i vid; Sa zemljom kružni sledi put; Ko drvo, kam i hrid”.)

Takođe, Hirš navodi i dva tumačenja ove pesme:

„(Pesnik) nastoji da saopšti nešto od draganove očajničke potresenosti što mu se ljubljena sad ne miče- od svog odziva na njenu potpunu i užasnu internost...Deo efekta, naravno nahodi se u činjenici da se mrtva beživotnost izrazitije sugeriše time što nešto tera neki predmet u kovitlac nego slikom tog predmeta u mirovanju. Ali ovde deluje i štošta drugo: osećanje da se devojka vratila zbrci, praćenoj stvarima što su, poput drveta, prikovane za određeno mesto, ili stvarima dokraja neživim, kakve su stene i kamenje...(Ona) je bespomoćno uhvaćena u prazan vrtlog Zemlje, koji meri i tvori vreme. Dodiruje je i drži u zatočeništvu zemaljsko vreme u svojoj najmoćnijoj i najstavičnijoj slici...”10

8 Isto, str. 255.9 Isto, str. 255.10 Isto, str. 256.

7

Ova dva tumačenja inkluzivisti pokušavaju da izmire, ne bi li iz dva različita tumačenja izvukli pravo nepromenljivo značenje, ali to je nemoguće, jer svaka kritika sadrži drugo objašnjenje za isti tekst, i nemoguće je odrediti koje je rešenje najispravnije.

Ono što se ne može poreći jeste to da se na samom početku tumačenja tumaču javlja niz asocijacija kako bi mogao definisati ili odrediti krajnji zaključak u dotičnom tekstu. Pred tumačem je izbor brojnih mogućih značenja teksta. Ali definicija da tekst može imati veći broj rešenja ne znači da taj tekst zaista podržava sva ta rešenja.

Postoji znatna razlika između onog što bi tekst mogao predstavljati i onog šta on zaista predstavlja. Kada bi tekst posedovao bezbroj mogućnosti definisanja, tumačenje bi bilo nemoguće, upravo zbog toga što sam tekst podržava samo autorovu intenciju i ništa više, i to je ono što označava pravo značenje samog teksta.

Prednost objektivnog tumačenja- Hiršovo rešenje:

Svestan da je značenje teksta tuđe značenje, tumač nikad ne može biti siguran da je njegovo tumačenje tačno. Tumač se ponekad u tumačenju teksta znatno približi sopstvenoj subjektivnosti, i na taj način izloži ono šta je on mislio, a ne autor. Rešenje tog problema jeste da se najpre shvati autorovo verbalno značenje teksta, o čemu je već bilo reči. Ako tumač teži ka konstruisanju autorovog značenja, pokušaće da u tom procesu ostavi po strani svoje lične potrebe i očekivanja, a nametne čisto autorovo mišljenje u tekstu.

Ali i u tumačenju književnih tekstova ne sme postojati bezbroj definicija, upravo zbog toga što i takvi tekstovi imaju svoje jedno značenje koje čitalac mora otkriti, tako što će zaviriti u čitav koncept autorovih razmišljanja i ciljeva.

Međutim, još jedna od poteškoća jeste u tome što čitalac odmah na početku postavlja autorovu subjektivnost u kontekstu njegovog teksta. Stoga je zadatak tumača da najpre shvati logiku samog autora, da izvan sopstvene subjektivnosti pokuša da shvati autorov svet, takođe, da pokuša realizovati stavove autora i na taj način najispravnije dostigne pravo značenje teksta.

Stoga, Hiršovo rešenje bi bilo da je objektivno tumačenje jedino ispravno tumačenje, i da je potrebno pristupiti tekstu što zainteresovanije sa namerom da se najpre istraži verbalno značenje autora, a ne sopstveno značenje. Uključivanje sopstvenih misli i stavova, želja može se

8

napraviti velika greška, i to je nešto što bi uništilo pravu vrednost književnog teksta i vrednost njegovog pravog značenja: “Prirodno je govoriti ne o onome što tekst kazuje, već o onome što autor uznačuje; taj prirodniji način izažavanja ujedno je i tačniji.”11

Zaključak:

11 Isto, str. 275.

9

Objektivnost u tumačenju tekstova je veoma poželjna, upravo zbog toga što uključivanje subjektivnosti može dovesti do nametanja sopstvenih stavova, umesto utvrđivanja pravog smisla samog teskta. Takođe, objektivnost je i veoma važan metod u analiziranju tekstova, upravo zbog toga što otkrivamo vrednost i razumemo ono šta nam tekst govori, sam kontekst teksta, a ne ono što autor lično misli kao ni ono što bismo mi želeli da se u tekstu govori.

Upravo zbog ovog problema baziranog na subjektivnom stavu u tumačenju tekstova, Hirš svojim istraživanjem želi da istakne stav objektivizma, koji jedini ima pravi put ka ispravnom tumačenju književnih tekstova, i jedina ispravna metoda u analizi teksta.

Tumač teži ka određivanju pravog značenja teksta objektivnim putem i sagledavanjem činjenica objektivno, služeći se autorovim verbalnim značenjem u tekstu, i na taj se način udaljava od sopstvene subjektivnosti, i realizovanja sopstvenih stavova i unutrašnjih misli, kao i od realizovanja ličnih stavova autora.

10

Sadržaj:

1. Objektivno i subjektivno tumačenje…………………………………………………………………………….3

2. Hirš i problem objektivnog tumačenja…………………………………………………………………………4

3. Dva horizonta tekstualnog tumačenja………………………………………………………………………….5

4. Inkluzivizam………………………………………………………………………………………………………………….7

5. Prednost objektivnog tumačenja-Hiršovo rešenje……………………………………………..…………8

6. Zaključak………………………………………………………………………………………………………………………10

7. Literatura…………………………………………………………………………………………………………………….11

11

Literatura:

1. E.D.Hirš, “Načela tumačenja”, Beograd, 1983.

12