Trasowanie

Wiadomoci oglne Trasowaniem nazywa si czynnoci wyznaczania na

powierzchni pwyrobu (blachy, odlewu, odkuwki)rodkw i okrgw k, osi, obrysw warstwprzewidzianych do obrbki i wykrelanie rozwinielementw konstrukcji stalowych z zachowaniemwymiarw wskazanych na rysunkach warsztatowych.Rozrnia si trasowanie paskie (na paszczynie)oraz trasowanie przestrzenne (w odniesieniu do baztechnologicznych, wedug ktrych cz ustawia si naobrabiarkach).

Trasowanie na paszczynie Jeeli czynnoci traserskie wykonuje si na

paszczynie, np. na blasze, to mamy do czynienia ztrasowaniem paskim, ktre jest pewn odmiankrelenia. Trasowania mona rwnie dokonywa napytach, stali ksztatowej, odkuwkach, nieobrobionychodlewach itp. Materiay te musz mie wymiarywiksze od wymiarw przedmiotu podanych narysunku technicznym o tzw. naddatek na obrbk.

Rysik - stosowany do wykrelania na trasowanym przedmiocie linii wedug liniau lub wzornika,

suwmiarka traserska z podstaw, stosowana do wyznaczania linii poziomych

znacznik skadajcy si z podstawy, supka i rysika, stosowany rwnie do wyznaczania linii poziomych

cyrkle traserskie stosowane do trasowania okrgw k, budowy ktw, podziau linii itp.,

punktak stosowany do punktowania wyznaczanych linii,

linia traserski z podstaw jako przyrzd pomocniczy znacznika i cyrkli.

ktownik stosowany do wyznaczania linii pionowych i poziomych,

rodkownik stosowany do wyznaczania rodka na paskich powierzchniach przedmiotw walcowych,

pryzma traserska uywana jako podstawa podczas trasowania niektrych przedmiotw walcowych.

Przygotowanie powierzchni do trasowania Przed przystpieniem do trasowania naley:

sprawdzi jako i stan materiau przeznaczonego do trasowania, zwracajc szczegln uwag na porowato, skrzywienia, pknicia i inne widoczne wady.

sprawdzi gwne wymiary materiau, grubo jegocianek, rozstawienie wgbie lub wypukoci, odlegociotworw od krawdzi itp.,

sprawdzi prawidowo naddatkw na pniejsz obrbk.

pomalowa materia w celu zwikszenia widocznoci trasowanych linii.

Do malowania odleww lub duych przedmiotwnieobrobionych stosuje si kred rozrobion w wodziez dodatkiem oleju lnianego. Przedmioty stalowe lubeliwne obrobione maluje si roztworem wodnymsiarczanu miedzi. Na tak przygotowanychpowierzchniach nanoszone linie s widoczne i trwae.Po przygotowaniu powierzchni wybiera si podstawy(bazy) traserskie.

Podstaw (baz) nazywa si taki punkt, o lubpaszczyzn, od ktrej odmierza si wymiary naprzedmiocie. Przy trasowaniu na paszczyniepodstawami s zwykle dwie osie symetrii lub zamiastnich dwa obrobione boki. albo jeden bok obrobiony iprostopada do niego o symetrii.

Stanowisko do trasowania na paszczynie Miejscem pracy trasera jest st traserski wyposaony

w pyt, ktrej paszczyzna jest rwna i bardzo dobreobrobiona. Pyty traserskiej nie naley uywa doadnych innych celw poza trasowaniem. Naley jutrzymywa w naleytym stanie, a po skoczonejpracy zabezpieczy przed uszkodzeniem, np. przezzaoenie drewnianej pokrywy.

Pyta traserska, zwykle wykonana z eliwa, jest do cika i usztywniona od spodu ebrami. Do ustawiania przedmiotw na pycie uywa si pryzm, klockw i podkadek traserskich.

Stanowisko robocze trasera jest wyposaone wnarzdzia traserskie, ktre powinny by takrozmieszczone, aby praca z nimi nie powodowaastraty czasu na zbdne czynnoci.

Pomieszczenie (lub wydzielona powierzchnia w haliprodukcyjnej), w ktrym znajduj si stanowiskatraserskie, nazywa si traserni. W produkcjijednostkowej i maoseryjnej traseria stanowi odrbnydzia, natomiast w produkcji seryjnej stanowiskotraserskie umieszcza si w linii produkcyjnej.

Technika trasowania na paszczynie Trasowanie rozpoczyna si zwykle od wyznaczenia

gwnych osi symetrii przedmiotu. Jeeli zarysprzedmiotu skada si z odcinkw linii prostych ikrzywych, to najpierw wykrela si linie proste, anastpnie czy si je odpowiednimi ukami lubkrzywymi. Poniewa podczas obrbki wyznaczonelinie mog si zetrze, wic eby mona je byo atwoodtworzy, punktuje si wszystkie przecicia tych liniioraz rodki okrgw, uki i dusze rysy w odstpach co20-50 mm. Rysy krtkie, uki i okrgi punktuje si wodstpach co 5-10 mm.

Wymiary odmierza si za pomoc przymiaru lub cyrkla wedug rysunku technicznego.

Na rys. przedstawiono waciwy kt nachylenia rysika 5 podczas nanoszenia linii.

Kolejne fazy ustawiania punktaka na rysie

Trasowania gwnych osi symetrii Trasowania gwnych osi

symetrii przedmiotw paskich o zarysach prostoktnych dokonuje si nastpujco: przedmiot ukada si na pycie traserskiej i za pomoc ostrego cyrkla 2 dzieli si przeciwlege boki przedmiotu na poow a nastpnie czy si przeciwlege punkty podziau. Otrzymane odcinki prostych bd osiami symetrii przedmiotu.

Wykrelanie okrgw i lukw wykonuje si za pomoc ostrego cyrkla. Cyrkiel rozwiera si na wymiar danego promienia i umieszcza si jego jedno rami w napunktowanym rodku okrgu lub uku. Nastpnie, lekko naciskajc na drugie rami cyrkla, zatacza si dany okrg lub uk.

Trasowanie rodka otworu, ktry ma by wiercony,polega przewanie na trasowaniu dwch wzajemnieprostopadych linii, na przeciciu ktrych znajduje sirodek otworu.

rodki cz wakw najatwiejwyznacza si za pomoc rodkownika.W tym celu przykada si rodkownikdo waka w ten sposb, eby jegoramiona boczne byy styczne dookrgu i wzdu ramienia rodkowegowykrela si rys 1 a nastpnie obracasi rodkownik o kt 90 i wykrelarys 2. Jeeli czoo waka jest okrgiemprawidowym, to rodek tego okrgubdzie pooony w punkcie przeciciatych rys.

Trasowanie wedug wzornikw jest powszechniestosowane podczas wykonywania wikszej liczbyjednakowych przedmiotw. Polega ono na przyoeniuwzornika do paszczyzny materiau i wyznaczeniuzarysw przedmiotu przez obrysowanie zarysuwzornika rysikiem. Osie otworw wyznacza si przezspecjalne otwory we wzorniku, stosujc do tego celuspecjalny punktak. Trasujc wedug wzornika, trzebapamita, eby wzornik by zawsze jednakowoustawiony, co osiga si za pomoc wyciwykonanych we wzorniku, ktre musz trafia na osieprzedmiotu.

Trasowanie ktw moe by wykonywane z uyciemktomierzy lub metod geometryczn.

Trasowanie przestrzenne

Stanowisko do trasowania przestrzennego

Narzdzia i przyrzdy uywane do trasowania przestrzennego to:

pyta traserska,

znaczniki supkowe,

przymiary kreskowe.

skrzynki traserskie,

podstawki traserskie.

Znacznik supkowy zwyky skada si z eliwnej podstawy 1. nieruchomo w niej osadzonego supka 2 oraz przesuwanego po supku cznika 3 z rysikiem 4. Rysik ma jeden koniec prosty, a drugi wygity; w czniku moe on obraca si dookoa osi poziomej oraz przesuwa.

Znacznik supkowy uniwersalnytym rni si od zwykego, esupek moe si wychyla odpooenia pionowego. Pooeniesupka 2 ustala si za pomocnakrtki 5. eliwna podstawaznacznika ma od spodupryzmowe wycicie 6 doustawiania znacznika na waku.

Przymiar kreskowy zwyky skada si z pionowo ustawionej listwy stalowej z podziak, osadzonej przesuwnie w uchwycie 2 wspornika 3. Zeropodziaki znajduje si na poziomic pyty traserskiej. Wad przymiaru zwykego jest konieczno odejmowania lub dodawania wymiarw zoonych.

Przymiar rnicowy dodatkowo jest w wyposaony w przesuwany przymiar 4, umoliwiajcy dodawanie lub odejmowanie wymiarw

Skrzynki traserskie to prostopadocienne bryy eliwne, wewntrz puste i poprzedzielane poprzecznymi ebrami. Maj one rwne paszczyzny, kty proste w naroach i rwnolege do siebie krawdzie podune oraz poprzeczne .

Podstawki traserskie s stosowane do umieszczania trasowanych przedmiotw na pycie. Na rys. pokazano pryzm trasersk z jarzmem 2, na rys. b - podstawki klinowe nastawne, natomiast na rys. c przedstawiono podstawk rubow, zwan podnonikiem traserskim.

Technika trasowania przestrzennego S stosowane trzy metody trasowania przestrzennego

prostoktnej siatki przestrzennej:

dziki obrotowi przedmiotu obrabianego,

za pomoc ktownika.

za pomoc skrzynek traserskich.

Trasowanie metod obrotu przedmiotuobrabianego polega na ustawieniu przedmiotualbo bezporednio na pycie (jeeli jedna jegopowierzchnia jest obrobiona. to na tejpowierzchni), albo na pycie za pomocpodstawek traserskich, gdy adna zpowierzchni trasowanego przedmiotu nie jestobrobiona. Nastpnie na pycie traserskiejustawia si obok znacznik z rysikiem.Wysoko ostrza rysika w stosunku do pytyustala si na podstawie rysunkuwykonawczego za pomoc np. przymiarukreskowego. Obracajc trasowany przedmiot,wykonuje si jednoczenie rys rysikiem. Wten sposb mona wykreli wszystkie liniepoziome i pionowe, a tym samym dansiatk przestrzenn na przedmiocie.

W trasowaniu przestrzennym wystpuj trzy gwneczynniki: 1) wybr podstawowej powierzchni (bazy)traserskiej, 2) ustawienie przedmiotu (pwyrobu) napycie traserskiej 3) krelenie rys traserskich.

Za podstawow powierzchni (baz) trasersk obierasi powierzchni ju obrobion, (gdy przedmiotprzewidziany do trasowania nie ma adnejpowierzchni obrobionej to za powierzchnipodstawow przyjmuje si t, ktra nie bdzieobrabiana i ktra znajduje si obok gwnychpowierzchni przeznaczonych do obrbki.

Przed przystpieniem do trasowania sprawdza si stanprzedmiotw przewidzianych do trasowania (odlewy,odkuwki), a wic czy nie zawieraj pkni, skrzywiei czy ich wymiary odpowiadaj rysunkowitechnicznemu. Po sprawdzeniu powieka si je farbtrasersk.

Trasowanie za pomoc ktownikapolega na wykrelaniu ryspoziomych w taki sam sposb, jak wmetodzie obracania przedmiotu,natomiast rysy pionowe wykonujesi rysikiem wzdu odmierzonychwymiarw za pomoc ktownika zestop. Zastosowanie tego rodzajutrasowania jest ograniczone i odnosisi tylko do takich przedmiotw,ktre maj powierzchnie przystajcedo krawdzi ktownika.

Trasowanie za pomoc skrzynek traserskichstosuje si wtedy, gdy mamy do czynienia zprzedmiotem cikim, trudnym do obracanialub o skomplikowanych ksztatach,uniemoliwiajcych ustawienie przedmiotuwedug ktownika. W takim przypadkuprzedmiot trasowany 1 ustawia sibezporednio na pycie 2 lub podstawcetraserskiej 5 wyznacza ostrzem rysikakonieczne rysy poziome, nastpnie ustawia sina tej pycie skrzynk lub skrzynki traserskie 4w ten sposb, eby ich krawd lub krawdzieprzystaway do rysy na pycie. Traktujcskrzynk jako pyt, przykada si do niejpodstaw znacznika 5, ktrego ostrze zostaonastawione na odpowiedni wymiar, i obwodzisi rysikiem przedmiot, krelc rys pionow.Gdy jedna skrzynka jest niewystarczajca,stosuje si skrzynki o paszczyznach roboczychprostopadych do siebie.

Gwintowanie

Gwintowanie rczne

Poczenia gwintowe s bardzo czsto stosowane wbudowie maszyn i su przede wszystkim do czeniaelementw maszyn. Zalicza si je do rozcznychpocze ksztatowych. Poczenia gwintowe mog bybezporednie (jeli np jedna cz jest bezporednionakrcana na inn cz) lub porednie, gdy czciczy si ze sob za porednictwem cznikw wpostaci rub i nakrtek lub wkrtw.

Nacinanie gwintu, czyli gwintowanie polega nawykonaniu wgbie wzdu linii rubowej napowierzchni waka lub otworu.

W czasie nacinania gwintu ostrze narzdzia wykonujew stosunku do obrabianej czci ruch wzgldny polinii rubowej, tworzc rowek o odpowiednim zarysiegwintu. Gwint mona nacina na powierzchniwalcowej zewntrznej otrzymujemy wtedy rub, lubna powierzchni walcowej wewntrznej - uzyskujemynakrtk.

Rodzaje gwintw

Gwinty dzieli si wedug ich zarysw i systemw. Wzalenoci od zarysu gwintu w paszczynieprzechodzcej przez jego o rozrnia si gwinty:trjktne, prostoktne, trapezowe (symetryczne iniesymetryczne) i okrge. Zalenie od systemwrozrnia si gwinty metryczne, calowe(Whitwortha) i inne.

Rodzaje gwintw: a) trjktny, b) trapezowy symetryczny, c) prostoktny, d) trapezowy niesymetryczny, e) okrgy

W gwincie rozrnia si nastpujce elementy: wystp, bruzd, zarys i kt gwintu. Zarysem gwintu nazywa si zarys wystpu i bruzdy w paszczynie przechodzcej przez o gwintu. Kt gwintu ato kt zawarty midzy bokami zarysu. W gwincie metrycznym a = 60, a w gwincie calowym a = 55. Zalenie od kierunku nacicia gwintu rozrnia si gwint prawy i lewy,

Gwint charakteryzuj nastpujce wielkoci : rednica zewntrzna d, rednica wewntrzna d1, rednica podziaowa d2 skok gwintu Ph i podziaka P.

W gwintach jednokrotnych skok jest rwny podziace gwintu, a w gwincie wielokrotnym na jeden skok przypada kilka podziace gwintu.

Gwinty metryczne s okrelane przez podanie symbolu gwintu M, wartoci rednicy zewntrznej, np. M20 - dla gwintw zwykych, a w przypadku gwintw drobnozwojnych podaje si jeszcze podziak gwintu, np. M20x 1,5.

Gwinty lewe oznacza si dodatkowo symbolem LH.

Podobnie jak wymiary wszystkich czci maszyn, tak i wymiary gwintw wykonuje si z okrelonymi tolerancjami. Pasowania gwintw mog by lune, suwliwe, ciasne i mieszane. Normy przewiduj wykonywanie gwintw metrycznych w trzech klasach dokadnoci:

klasie dokadnej dla gwintw do urzdze precyzyjnych,

klasie rednio dokadnej dla gwintw oglnego przeznaczenia,

klasie zgrubnej dla gwintw o obnionej dokadnoci.

Narzdzia do gwintowania rcznego Do nacinania gwintw zewntrznych (rub) su

narzynki, a do wewntrznych (nakrtek) gwintowniki. Gwinty mona nacina rwnie na tokarkach za pomoc specjalnych noy, na frezarkach za pomoc frezw oraz walcowa za pomoc odpowiednio uksztatowanych walcw.

Narzynki Narzdzia do nacinania gwintw

zewntrznych, czyli narzynki. s tostalowe hartowane piercienie, wewntrznagwintowane, z wywierconymi otworamitworzcymi krawdzie tnce ijednoczenie sucymi doodprowadzania wirw. Liczba krawdziskrawajcych jest rwna liczbie otworw izaley od rednicy gwintu. Narzynki ztrzema krawdziami stosuje si dogwintw o rednicy do 6 mm, z czteremakrawdziami do gwintw 6-16 mm. Zpicioma krawdziami do gwintwpowyej 16 mm. Cz skrawajcanarzynki l1 jest uksztatowana w postacistoka o kcie rozwarcia 60 i jednakowapo obu stronach narzynki. Cz walcowal2 suy do wykaczania gwintu iprowadzenia narzdzia.

Narzynki okrge mog by pene i przecite. Narzynki pene s dokadniejsze od narzynek przecitych. W narzynkach przecitych w niewielkich granicach mona regulowa rednic nacinanego gwintu za pomoc trzech wkrtw, umieszczonych w oprawce do narzynek. Regulacja ta umoliwia stopniowe wykonanie gwintu w paru przejciach.

Do nacinania gwintwzewntrznych s uywanerwnie narzynki dzielone.Narzynka dzielona skada si zdwch czci, umieszczonychprzesuwnie w prowadnicachoprawki. Kada cz mapokrge nagwintowanewgbienie, przecitetrapezowym rowkiem, na skutekczego powstaj krawdzieskrawajce i miejsce doodprowadzania wirw.Narzynk dzielon gwintuje siw paru przejciach, dokrcajcpo kadym przejciu powkinarzynki.

Gwintowniki

Ma ksztat ruby o stokowymzakoczeniu z rowkami wycitymi napowierzchni wzdu osi gwintownika.Rowki te tworz krawdzie tnce isu do odprowadzania wirw.Gwintownik skada si z czciroboczej i chwytu o zakoczeniukwadratowym, umoliwiajcymzaoenie pokrtki. Cz roboczadzieli si na stokow skrawajc iwalcow wykaczajc.

Do gwintowania otworw uywa si kompletu skadajcego si z trzech gwintownikw; gwintownika wstpnego (nr 1) oznaczonego na obwodzie jedn rys, zdzieraka (nr 2) oznaczonego dwiema rysami i wykanczaka (nr 3). Za pomoc gwintownikw wstpnego i zdzieraka wykonuje si tylko cz zarysu gwintu, a dopiero za pomoc wykaczaka nacina si peny zarys gwintu.

Gwintowniki maszynowe maj wiele odmian wzalenoci od zastosowania, jak np. gwintowniki dogwintowania nakrtek z chwytem prostym lub zagitym,czy te gwintowniki o rubowej linii rowkw, dostosowanedo pracy na automatach. Gwintowniki maszynowe budowniewiele rni si od rcznych. Ich chwyt jest przewaniecylindryczny, zakoczony zabierakiem. Gwintowniki dowykonywania otworw nieprzelotowych maj bardzokrtk cz stokow, a do przelotowych dusz nigwintowniki rczne, poniewa gwint wykonuje simaszynowo jednym gwintownikiem, a nie - jak przygwintowaniu rcznym - kompletem trzech gwintownikw.

Technika nacinania gwintwNacinanie gwintu zewntrznego Sworzniowi, na ktrym ma by nacity gwint, trzeba

nada odpowiednie wymiary oraz stokowezakoczenie. rednica sworznia musi by mniejsza odrednicy zewntrznej gwintu. Warto rednicy naleydobra (z tablic zawartych w poradnikachtechnicznych) w zalenoci od rodzaju i rednicygwintu. Jeeli np. na sworzniu ma by nacity gwintMl6 to najpierw naley obtoczy waek do znalezionejw tabeli rednicy (15.7-15,82 mm) oraz wykona jegostokowe zakoczenie na tokarce lub rczniepilnikiem.

Po takim przygotowaniu sworznia naley go zamocowa wimadle, nasmarowa jego cz stokow i przystpi dogwintowania.

Przed rozpoczciem nacinania gwintu szczegln uwag naley zwrci naprostopade pooenie narzynki wzgldem osi sworznia. Po zaoeniu narzynki nakoniec sworznia naley rozpocz obrt w prawo, wywierajc niewielki naciskosiowy w d a do momentu, gdy zacznie powstawa bruzda i narzynka bdzieprowadzona samoczynnie. Po wykonaniu kadego penego obrotu w prawo naleycofn narzynk o p obrotu w lewo, powtarzajc t czynno a do nacicia caegogwintu.

Nacinanie gwintu wewntrznego

rednic wierta do otworu pod gwint dobiera si wgtablic w zalenoci od rodzaju gwintu, jego rednicy irodzaju materiau. Na przykad do gwintu M10rednica wierta do otworu pod gwint powinnawynosi w' przypadku gwintowania w eliwie i brzie8,2 mm, a w stali i stopach cynku i aluminium 8,4 mm.Dobr waciwej rednicy wierta ma bardzo dueznaczenie, poniewa przy zbyt duej rednicy otworuotrzymuje si gwint niepeny, a przy zbyt maej amiesi gwintownik lub zrywa nitka gwintu. Podczaswiercenia otworw pod gwinty nieprzelotowe naleyprzestrzega zasady, e otwr musi mie wikszgboko ni wymagana gboko gwintu.

Przedmiot z otworem naley odpowiedniozamocowa (mae przedmioty w imadle).Nastpnie w otwr wkada si nasmarowanygwintownik nr 1 i sprawdza ktownikiemprostopado pooenia gwintownika wzgldempowierzchni przedmiotu. Wywierajc lekkinacisk osiowy, naley obraca pokrtkgwintownik w prawo a do momentu, gdyzacznie powstawa bruzda i gwintownik bdziewgbia si samoczynnie. Po niewielkimwgbieniu gwintownika naley ponowniesprawdzi prostopado ktownikiem. Powykonaniu kadego penego obrotu w prawonaley cofn gwintownik o p obrotu w lewopowtarzajc t czynno a do nacicia caegogwintu.

Po nagwintowaniu otworu gwintownikiemnr 1 naley woy w otwr gwintownik nr2 i wkrci go ostronie w nacity zgrubniezarys gwintu. Po naoeniu pokrtkinaley gwintowa otwr podobnie jakgwintownikiem nr 1. Gwint naleywykoczy gwintownikiem nr 3,postpujc tak, jak podczas gwintowaniapoprzednimi gwintownikami. Jeeli przyobracaniu gwintownika napotyka si duyopr, to nie naley przezwycia go si,gdy mona zama gwintownik, lecztrzeba go wykrci i okreli przyczynoporu.

Sprawdzanie gwintw

rednic zewntrzn gwintu sprawdza si suwmiark. Prawidowo zarysu gwintu oraz skok sprawdza si wzornikami obserwujc pod wiato przewit midzy wzornikiem a zarysem gwintu. Wzornik suy rwnie do szybkiego rozpoznania gwintw przez przykadanie kolejnych grzebykw" do gwintu o nieznanym zarysie. Jest to szczeglnie przydatne, gdy np. naley wykona nakrtk do ruby o nieznanym zarysie gwintu. Na kadym wzorniku jest podane oznaczenie gwintu.

Gwinty sprawdza si rwnie sprawdzianamijednogranicznymi (rys. a. b) i dwugranicznymi (rys.c).Sprawdzian jednograniczny do gwintu zewntrznego jestprzedstaw iony na rys. a. Sprawdzian jednograniczny dogwintw wewntrznych (rys. b) ma z jednej strony czwalcow do sprawdzania rednicy otworu nakrtki, a zdrugiej cz nagwintowana do sprawdzania gwintu.Sprawdzian jednograniczny powinien wkrca si lekko, bezzbytniego luzu.

Sprawdziany dwugraniczne umoliwiaj dokadniejszesprawdzenie gwintu. Sprawdzian dwugraniczny do gwintwwewntrznych (rys.c) ma cz przechodni Sp oraz cznieprzechodni Sn. Strona przechodnia powinna wkrca siatwo, a nieprzechodni (o 2-3 zwojach) powinna tylko chwytagwint, uniemoliwiajc gbsze wkrcenie. Sprawdziandwugraniczny do gwintw zewntrznych skada si z dwchpiercieniowych nakrtek. Nakrtka nieprzechodni ma nacityrowek na obwodzie.

Do bardzo dokadnych pomiarw gwintu stosuje simikrometry i rednicwki z wymiennymi kocwkami ozarysie gwintu. Za pomoc mikrometrw i rednicwek monadokadnie zmierzy rednic podziaowy i zewntrzn gwintu.