Obywatelskiehakowanie: Nowyprograme‐demokracji1

JamesCrabtree

STRESZCZENIE

PowiedzenieMarshallaMcLuhana brzmi: “Środek przekazu sam jest przekazem” .Oznaczato,żeniektóremediasądobrewwypełnianiuróżnychfunkcji.Internetjestszczególnie skutecznym środkiemw łączeniu ze sobą grup ludzi.Właściwie robi tonajlepiej. Zatem najlepiej rozpocząć od tej zasady. Zatem najsensowniej byłobyrozpocząć od tej zasady. Jednak internet nie powinien łączyć obywateli zparlamentarzystami, ani wyborców z urzędnikami państwowymi. Powinien łączyćzwykłychludzizezwykłymiludźmi.Powinnypowstaćtakieaplikacje,któreumożliwiątymludziomudzielaniesobiewzajemnejpomocy.Programwspierającyobywatelskiehakowaniemożetospowodować.

1Civichacking:anewagendafore‐democracy,JamesCrabtree,12June2007.Artykułoryginalnieukazałsięnałamachniezależnegointernetowegomagazynuwww.opendemocracy.netnalicencjiCreativeCommons.Oryginałdostępnyna

stronieWWW:http://www.opendemocracy.net/civic_hacking_a_new_agenda_for_e_democracy.

James Crabtree

2

Demokracja przedstawicielska zdaje się przeżywać kryzys. Ludzie ją ignorują. Niecieszy się ona zbyt dużą popularnością wśród młodych ludzi. Przypomina raczejnieszczęsnegowujka,którypsujecałązabawę,gdypróbujeprzekonaćinnych,żejegomagicznesztuczkisąciekawe.Elektronicznademokracja(e‐demokracja)jestbezpośredniorozpatrywanawramachkompetencji demokracji przedstawicielskiej. Internet jest tutaj nową sztuczką. Toniesamowiteurządzenie–pełnemłodości,werwyienergii–możewłaśnieokazaćsięodpowiedziąnajejproblemy.ElektronicznademokracjastałasięobecnąstrategiąrząduZjednoczonegoKrólestwa.Rząd ten przyznaje, że nasz system demokratyczny, choć nie do końca jeszczepodupadły,wymagapewnegozastrzykuenergii. Stwierdza, żemłodzi ludzie,którzysą zwolennikami wszystkiego, co skomputeryzowane, nie widzą sensu w polityce.Odzwierciedla to sytuację klas politycznych, które sprawiająwrażenie skulonychwwielkimnamiocie z napisem „Rezygnacja”. RządBlaira uważa, że internet, ten cudnowoczesnejepoki,możeokazaćsiępomocny.Wnajlepszymjednakwypadku,poglądtenjesttylkowpołowietrafny.Technologiasieciowamożepomócdemokracjiprzedstawicielskiej jedyniewmałymstopniu.Niejestonawstaniezdziałaćzbytwiele.Sprowadzasiętodopodstawowegoproblemu:jeżeli ktoś nie interesuje się polityką i nie widzi sensu w jej uczestniczeniu,angażowaniesięwpolitykęzapomocąsiecinieułatwisprawy.Dobrawiadomośćjesttaka,żeprawdopodobnieistniejelepszerozwiązanie.Internetmoże przyczynić się do poprawy życia obywatelskiego zwykłych ludzi, ale podwarunkiem, że będzie to oparte na innej zasadzie. E‐demokracja nie powinnagłównieskupiaćsięnaprzedstawicielstwie,członkostwieibezpośrednimdostępiedodecydentów. W pierwszej kolejności powinna raczej uwzględniać ideęsamopomocy.Publiczne finansowanie e‐demokracji ma dać obywatelom szansę pomocy sobienawzajem, swoim społecznościom i innym osobom z takimi samymizainteresowaniami.Jakwyjaśniępóźniej,centralnympunktemtejstrategiipowinnabyć pomoc państwa skierowana do tak zwanego „obywatelskiego hakowowania”lub rozwój zastosowań umożliwiającychwzajemną pomocwśród obywateli raczejniżzapośrednictweminstytucjipaństwowych.

Obywatelskiehakowanie:Nowyprograme‐demokracji

3

Jeślinieinteresujeszsiępolityką,politykaelektronicznanictuniepomożeObecny rząd brytyjski stawia dobre pytanie, alema złą odpowiedź. Pytanie brzmi:„Jakmożemywykorzystaćinternet,abyumożliwićludziompełnekorzystaniezżyciaobywatelskiego,politykiisposoburządzenia?”Pytanietoopartejestnadośćsolidnejanalizie bieżących problemów, z jakimi boryka się demokracja. Steven Coleman iJohn Gatze, w swojej broszurze „Bowling Together”2, przedstawiają tę analizę wmiarę sensownie: „Istnieje współczesne, wszechobecne oziębienie stosunkówpomiędzyreprezentantamiatymi,którzysąreprezentowani,objawiającesięniemalw każdym zachodnim kraju spadającą frekwencją podczas wyborów oraz niższympoziomemangażowaniasięwżycieobywatelskie,publicznąkrytykąwobecinstytucjiipartiipolitycznych,atakżeupadekniegdyśsilnejpolitykilojalności.”Naraziewszystkowydajesięwporządku.JednakColemaniGotze,acozatymidzierząd brytyjski, doszli do złych wniosków. Uważają oni bowiem, że obywatelom wjakiś sposóbutrudniasięuczestnictwowkształtowaniupolityki.Gdybymożnabyłotouprościć–zapomocąinternetu–poziomzaangażowaniawzrósłby.Gdybyudałosię sprawić, że uczestnictwo w tradycyjnych procedurach będziemniej uciążliwe,zainteresowanieobywatelizostałobyprzywrócone.Więcejosóbzaangażowałobysięwpodejmowaniepolitycznychdecyzji.Zakłada się, że jeśli droga ku temu będzie bardziej atrakcyjna (głosowanieelektroniczne zamiast tradycyjnego, konsultacje online zamiast konsultacjipapierowych), system będzie działał. Trzeba przyznać, że tomożemieć znaczenie.ZnakomitabrytyjskastronainternetowaFaxYourMP(Wyślijfaksdoswojegoposła),informujenaprzykład, że „67%naszychużytkowników twierdzi, iż nigdywcześniejniekontaktowalisięzeswoimiposłami”,sugerując,żenowemetodydostępumogązachęcić „głównie nowych uczestników dowzięcia udziałuw debacie”. Jednak niejesttobynajmniejjedynysposób,któryrządmożewykorzystać.ZasadawzajemnościwsieciSzansąjestzbudowanieobywatelskiejprzestrzeni,wktórejobywatelemoglibyraczejrozmawiać ze sobąniż z administracją państwową.Można towyjaśnić na zasadzieanalogii. Jeśli utkniemy w grze komputerowej, co zwykle robimy? W dzisiejszychczasach gracze – należy pamiętać, że troje na dziesięcioro ludzi gra w grykomputerowe–odwiedządziałającąwsiecispołecznośćgraczyipoprosząichoradę.

2StephenColeman,JohnGotze“BowlingTogether:OnlinePublicEngagementinPolicyDeliberation”Londyn:Hansard,

2001.

James Crabtree

4

Niemal zawsze znajdzie się ktoś chętny pomóc pokonać wyzwania. Inni graczepomogązwielupowodów:mogązyskaćszacunekzracjiswejwiedzy;ichstanowiskow społeczności poprawi się; lub tego dnia będą po prostu w dobrym humorze.Jednaknajczęściejrobiątowoparciuozasadęwzajemności.Powszechnaw literaturze dotyczącej kapitału społecznegowzajemność sprowadzasię do powiedzenia: „Ja pomogę tobie, ty pomożesz mnie”. Zasada ta jestograniczona, jeśli jest tylko dwoje ludzi do pomocy. Funkcjonuje ona lepiej, gdywzajemność zostanie rozpowszechniona. Pomogę tobie, ponieważ dzięki temupowstaniesystem,wktórymwzajemnapomocjestnormąi jeślibędępotrzebowaćpomocy,toktośmijejudzieli.W polityce, tak jak w grach komputerowych, wzajemność oznacza pomaganiekomuś, ponieważ w pewnym momencie w przyszłości my sami możemypotrzebować pomocy. Jest to racjonalne urzeczywistnienie powiedzenia: „Traktujinnychtak,jakchcesz,bytraktowaliciebie”.Gdy utkniemyw grze komputerowej (lub gdy ją ładujemy albo chcemy, aby lepiejdziałała), z pewnością nie wysyłamy projektantowi oprogramowania maila zzapytaniem o sposoby ulepszenia gry. Jednak taką właśnie strategię wobec e‐demokracjiprzyjąłobecnyrządbrytyjski.Maszproblem?Weźudziałwzagadkowymprocesie konsultacji, które może kiedyś ulepszą system. Nie jest to zbyt kuszącapropozycja.Analogia do gier ma sens, ponieważ dla większości ludzi polityka przypominautknięcie w bardzo trudnej grze komputerowej. Biurokracja rządowa – projektantoprogramowania – nie ma dużego znaczenia w codziennym życiu. Obywateleprzypominają sobie o instytucjach administracji państwowej przy okazjiwykonywania wielu skomplikowanych czynności, takich jak: wystawienie koszy naśmieci,odebraniezasiłkudlabezrobotnych,czyteżwizytau lekarza.Jednakrozwójpolitykideliberatywnejniejestczęściąnaszejcodziennejrzeczywistości.To właśnie dlatego wyznajemy pluralistyczną teorię demokracji. Grupy interesu,media i inne grupy funkcjonalne reprezentują interesy ludzi w walce idei.Podstawowe założenia demokracji, polegające na tym, że każdy powinien miećrówneszansewdecydowaniuosprawach,któregodotyczą(jeślimanatoochotę),znajdująsięwtychramach.Tymczasem w życiu codziennym większość ludzi napotyka na trudności. Działaniaadministracji państwowej jedynie powodują problemy, ale ich nie rozwiązują.Dlatego nie rozumiem takich teoretycznych pojęć jak: przechwycenie regulacji,

Obywatelskiehakowanie:Nowyprograme‐demokracji

5

nieudolność gospodarowania publicznymi pieniędzmi, czy też brak związkupoglądówrząduzpoglądamizwykłych ludzi.Uważam,że formularzepodatkowesąprawdziwym utrapieniem, płacenie podatku lokalnego jest skomplikowane, aznalezieniedobrej szkołydla córki czasochłonne.Rozpoczynanienowejdziałalnościgospodarczej jest prawdziwym koszmarem, a dokonanie próby obliczenia składekemerytalnychtrudne.Sątoproblemycodzienne,którerządzłatwościąstwarza,aleniepotrafiichnaprawić.Problemyteprzypominająutknięciewgrzekomputerowej.Sątoproblemyżyciowe–przeszkodymuszązostaćpokonane.Najlepszymsposobem,abysięznimizmierzyćjest znalezienie kogoś, kto miał podobne doświadczenia i poprosić go o pomoc.Właśniewtakichsytuacjachinternetmożeokazaćsięprzydatny.AplikacjainternetowadotyczącademokracjiTechnologia sieciowa potrafi jednoczyć ludzi, przede wszystkim, gdy mają oni kutemupowód.Jakkażdy,ktosurfowałpointerneciewie,siećstanowiistnąprzystańdla fanatyków i maniaków wszelkiego rodzaju. Niemniej jednak jest jednym znajbardziej niesamowitych funduszy rozproszonej inteligencji, jaki kiedykolwiekpowstał.Pozwala on zebrać umieszczoną w sieci wiedzę oraz sprawia, że przy odrobinieumiejętnościwiedzata jestdostępnadlakażdego,ktoposiadamodem. Dlagraczygier komputerowych, inwestorów finansowych lub kolekcjonerów znaczków tospełnionemarzenie.Takrównieżmożebyćdlawszystkichobywateli.Pytanie brzmi: jak można przełożyć tę oczywistą zaletę sieci na program, którypomoże ludziom rozwiązać życiowe problemy lub komunikować się z innymiobywatelami, których interesują te same tematy? Obecnie nie jest to możliwe.Dlaczego?Ponieważniktnieopracowałtakiejaplikacji.Aplikacja toalternatywneokreślenieprogramu luboprogramowania.Wykorzystujeona siłę internetu w pożyteczny sposób. Internet Explorer jest aplikacją, którapozwala użytkownikomwidzieć kodHTMLwpostaci strony internetowej. Cieszącysię większą popularnością Napster 3 , system wymiany plików muzycznych, byłaplikacją, która umożliwiała ściąganie muzyki. Opracował ją dziewiętnastolatek,ShawnFanning.

3Uwagaodtłumacza.NapstertoprogramumożliwiającyrozpowszechnianieplikówmuzycznychwformacieMP3.

James Crabtree

6

Historia Fanninga należy do internetowego folkloru. Młody entuzjasta postęputechnicznegowpadanapomysł.Podośćdługimczasiespędzonymwswoimpokoju,opracowałaplikację,która,choćnielegalnie,pozwala jemupodobnym internautomwymieniać się skompresowanymi plikami muzycznymi. Aplikacja przyjęła się, aprzemysł muzyczny już nigdy nie będzie taki sam. Odtąd zaczęto tworzyć inneaplikacje,któreumożliwiająwykonywanietychsamychczynności,alelepiejiszybciejlub z mniejszym zastosowaniem sterowania centralnego. Jednak aby to byłomożliwe,ktośmusiałstworzyćtęaplikację.Napsterbyłpraktyczny,modnyiposiadałnowefunkcje.Zapoczątkowałdzieleniesięplikamioraztechnologiękażdy‐z‐każdym(ang.peer‐to‐peer,skrótP2P)namasowąskalę.Adrew Schapiro, autor „The Control Revolution”4, twierdzi, że Napster pozostanielekcją ukazującą, w jaki sposób internet zmienia systemy statyczne. „Kiedy o tymmyślisz,zawszepomyśl:Napsterjesttymdlamuzyki,czymXdlaY.”Zatemczymjesttocośdlapolityki,czymNapsterjestdlamuzyki?PrzezkogosąrozwijaneCywilster(rodzajprogramudlaobywateli)iPolister(rodzajprogramudlapaństwa)?Problemtkwiwtym,żejeszczeniewiemy.Alegdzieśktośpowinientoteraztworzyć.Moim zdaniem rolą państwa powinno być finansowanie tego typu działalności.Państwo powinno przekazywać pieniądze grupom obywatelskim lubdziewiętnastolatkom,abystworzyliaplikacje,którepomogąosiągnąćcelespołeczne.Takwłaśniedziejesięwmediachradiowychitelewizyjnych,którympaństwo(acozatym idzie my wszyscy) nie szczędzi pieniędzy na rozwój społecznie pożytecznychprogramów. Tego rodzaju działalność jest dość słuszna, ponieważ służy onaspołeczeństwu.Tosamopowinnodotyczyćoprogramowania.Pomysłtennazwałem„obywatelskimhakowaniem”. FinansowanieobywatelskiegohakowaniaStrona internetowa Meetup5jest dobrym przykładem obywatelskiego hakowania.Nie jest to do końca taka aplikacja, ale spełnia ideały obywatelskiego hakowania.Strona taumożliwia ludziomowspólnych zainteresowaniach spotykać się ze sobą.Wyobraźmy sobie, że pan Kennedy wprowadził się do nowego miasta i chciałbyspotkać innych ludzi zainteresowanych dziełami J. S. Milla, zasadami społecznejsprawiedliwości oraz teleturniejami. Jednak pan Kennedy nie wie, jak to zrobić.Mógłby wejść na stronę Meetup i zapisać w niej swoje zainteresowania. Kiedy

4AndrewSchapiro„TheControlRevolution:HowtheInternetisPuttingIndividualsinChargeandChangingtheWorld

WeKnow“NewYork:PublicAffairs,1999.

5Uwagaodtłumacza.Meetup.com,popularnyserwispozwalającyorganizowaćspotkania.

Obywatelskiehakowanie:Nowyprograme‐demokracji

7

wystarczająca ilość ludzi zrobi to samo, stronawysyłamaila i proponuje spotkanieprzydrinku.Podobnie,brytyjskastronainternetowaUpMyStreet uruchomiławitrynęonazwieConversations(Rozmowy),zapomocąktórejludziezokolicmogąpodjąćdyskusjęnatematydotycząceichulicylubsąsiedztwa.Obietestronysąpomysłami,któremożnazłatwościązrealizować.Możeniezarobisięnatymbardzodużopieniędzy,alemogąstać się one pożytecznym narzędziem dla tworzenia społecznej relacji oraz dlakapitałuspołecznego.Abytaksięstałopotrzebnyjestktoś,ktostworzyodpowiednieoprogramowanie.Fundusz na rzecz obywatelskiego hakowania mógłby pomóc rozwinąć podobnepomysły.Obecnie z powodu zawodności rynku, ludzie raczej nie zarabiają na tegorodzajuaplikacjach,bezwzględunato,jakbardzomogłybyokazaćsięprzydatnedlaspołeczeństwa. Aby mogły zacząć się rozwijać, aplikacje umożliwiające ludziomudzielaniesobiewzajemnejpomocywymagająfinansowaniazestronypaństwa.Podkreślam, że nie jest to pełna odpowiedź. Nie zakończy ona tej rezygnacji, jakąznamyteraz.Będziezupełniebezużytecznadlaosób,któreniesąwsieci.Nieprzydasię ona także osobom, których politykaw ogóle nie obchodzi. Są to ludzie, którzyprzez pewien czas nie zamierzają przeglądać stron internetowych dotyczącychpolityki.Jednak za około dziesięć lat, każdy mieszkaniec tego kraju będzie korzystał zinternetu.Dlawiększości ludzi internetstaniesięczęścią ichcodziennegożycia.Dotego czasu musimy stworzyć użyteczne programy – Napstery dla życiaobywatelskiego, strony typuMeetup dla demokracji, z których ludzie będą chcielikorzystać. A to oznacza, żemusimy rozpocząć nasze działania w tym kierunku jużteraz.Etykae‐demokracjiPytaniejestproste:jakajestetykae‐demokracji?Jakajestpodstawowazasada,którąpowinniśmysiękierowaćwtymprocesierozwoju?Obecnietwierdzisię,żepieniądzei czas powinny zostać przeznaczone na rozwój nowych metod umożliwiającychobywatelom komunikowanie się z parlamentem i administracją państwową.Przedstawicielstwouważanejestzaetykęe‐demokracji.Niezgadzamsięztym.

James Crabtree

8

Powiedzenie Marshalla McLuhana brzmi: „Środek przekazu sam jest przekazem”6.Oznaczato,żeniektóremediasądobrewwypełnianiuróżnychfunkcji.Internetjestszczególnie skutecznym środkiemw łączeniu ze sobą grup ludzi.Właściwie robi tonajlepiej.Zatemnajlepiej rozpocząćodtejzasady.Zatemnajsensowniejbyłobyrozpocząćodtejzasady.Jednakinternetniepowinienłączyćobywatelizparlamentarzystami,aniwyborcówzurzędnikamipaństwowymi.Powinienłączyćzwykłychludzizezwykłymiludźmi. Powinny powstać takie aplikacje, które umożliwią tym ludziom udzielaniesobie wzajemnej pomocy. Program wspierający obywatelskie hakowanie może tospowodować.Oto, co powinno stanowić etykę e‐demokracji: wzajemna pomoc i samopomocwśródobywateli,pomocwprzezwyciężaniuproblemówobywatelskich.Zachęciłobyto rynek do inwestowania w rozwój aplikacji oraz bardziej sprzyjałobysamodzielności,zaufaniuspołecznemuniżbyciuzależnymodpaństwa.Tego rodzaju system miałby na celu umożliwianie ludziom udzielania sobiewzajemnej pomocy. Pozwoliłoby to stworzyć elektroniczną przestrzeń, w którejpotęga internetu w ułatwianiu nawiązywania kontaktów mogłaby zostaćwykorzystana,aby ludziemielimożliwośćpomagania sobiepodczaspodejmowaniażyciowych wyzwań. Przede wszystkim, tworzenie użytecznych aplikacji mogłobysprawić,żedemokracjauczestniczącabędzierównieżwydawaćsięużyteczna.Konkluzje: jest to projekt polityczny. Potrzebuje on zwolenników. Każdy mistrz e‐demokracjipowinienpodjąćwalkę.Tłumaczenie JoannaŚniady

6MarshallMcLuhan„UnderstandingMedia:TheExtensionsofMan“NewYork:McGraw‐Hill,1964.Tłumaczeniepolskie

„Zrozumiećmedia.Przedłużenieczłowieka“Warszawa:WydawnictwaNaukowo‐Techniczne,2004.

kontakt@socialcamp.eu http://SocialCamp.eu

B i b l i o t e k a S o c i a l C a m p u http://SocialCamp.eu/biblioteka Zapraszamy do lektury i refleksji.