Upload
others
View
5
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
ÇOCUK ve SAĞLIK
Prof. Dr. Günay SAKADicle Üniversitesi Tıp Fakültesi
Halk Sağlığı Anabilim Dalı03.12.2012
1
AMAÇ
• Bu dersin sonunda dönem 1 öğrencileri çocuk ve sağlık konularında bilgi kazanacaklardır.
2
Öğrenim hedefleri
• Çocuk sağlığının önemi• Çocukluk dönemleri• Yeni doğanın özellikleri• Büyüme gelişme• Çocuk sağlını etkileyen faktörler• Çocuk sağlığında koruma kavramı• Önemli çocuk sağlığı sorunları• Çocuk hakları
3
Çocukluk dönemi
• Gelişmekte olan ülkelerde toplum içinde sağlık yönünden daha çok tehlike altındadırlar
• Bu dönem hastalıkların ve ölümlerin en çok görüldüğü bir çağdır
• Sağlıklı nesiller yetiştirmek için bu dönem önemlidir
4
N üfus P iram id i, 2010
6 4 2 0 2 4 6
0 -4
5 -9
1 0 -1 4
1 5 -1 9
2 0 -2 4
2 5 -2 9
3 0 -3 4
3 5 -3 9
4 0 -4 4
4 5 -4 9
5 0 -5 4
5 5 -5 9
6 0 -6 4
6 5 -6 9
7 0 -7 4
7 5 -7 9
8 0 -8 4
8 5 -8 9
90 +
Ya ş G rubu
Erkek Ka dın5
Çocukluk çağı dönemlere ayrılır :
Doğum öncesi (intrauterin)– Embriyo dönemi (0-10 hafta)– Fetus dönemi (10 haftadan doğuma kadar)
Doğum sonrası– Yenidoğan dönemi (neonatal) (0-4 hafta)– Süt çocukluğu (postneonatal) (1-11 ay)– Oyun çocukluğu (1-3 yaş)– Okul öncesi dönem (4-5 yaş)– Okul çocukluğu dönemi (Kız 6-10 yaş, erkek 6-12 yaş)– Puperte dönemi (adölesan) (11-20 yaş)
6
7
İntrauterin dönem
• Büyüme hızı çok yüksek• Bebeğin anne sağlığından en fazla
etkilendiği dönem• Bu dönem göstergeleri:
– DDA’lı bebek yüzdesi– Perinatal BÖH
8
Bazı tanımlar :
• Düşük doğum ağırlığı: 2500 gr altı : Düşük doğum ağırlığı 1500 gr altı : Çok düşük doğum ağırlığı 1000 gr altı : Aşırı düşük doğum ağırlığı
• Erken doğum: • 37 haftadan daha önce• Geç doğum:• 42 haftadan sonra
9
Perinatal dönem : • “22 gebelik haftasından sonra ve doğumdan
sonraki ilk bir haftalık” dönem yada “500 gr ve üstü doğum ağırlığı olan” bebeklerdir.
• Bebek ölümleri içinde önemli bir yer tutar. • Annenin sağlık düzeyi, gebelik bakımı, doğum
koşulları perinatal dönem bebeğin sağlık düzeyini belirleyen önemli faktörlerdir.
• Düşük doğum ağırlığı, prematürite, enfeksiyonlar önemli sağlık sorunlarıdır.
10
11
Yenidoğan dönemi
• İlk 28 gün• Özel bir dönem
– Kapalıdan açığa, bağımlıdan aktif hayata• Hayatı tehdit eden sorunlar
1) Yenidoğan enfeksiyonları2) Doğum travmaları, asfiksi 3) DDA, prematürelik4) Konjenital anomaliler
12
• Bu dönemde diğer sorunlar:– Sarılık, morarma, konvülzyon, kanama, letarji
gibi belirtilerle seyreden durumlar…• Hayatın ilk saatlerinde mutlaka bir hekim
veya diğer sağlık personelince bebek muayene edilmelidir
• İlerleyen günlerde görülebilecek belirtiler– Kusma, ishal, ateş, emmeme, pamukçuk, kaka
yapamama, el-kollarda hareketsizlik
13
Süt çocukluğu çağı
• Büyüme ve gelişme hızlı olup, gözle izlenebilir• Çocuğun anne sevgisine, özenine ve bakımına
bağlı olduğu bir dönemdir• Bir çok enfeksiyon etkenlerine karşı hassastır• Bu dönemin sık sağlık sorunları:
– Enfeksiyonlar, kongenital anomaliler ve beslenme bozuklukları
14
Enfeksiyon hastalıkları
• En çok solunum sistemine ait olanlar görülür– Nezle, farenjit, otit, bronşit, bronkopnömoni
• Sindirim sistemi hastalıkları– Enterit, gastroenterit
• Gelişmekte olan ülkelerde ikinci sırayı alır
• Diğer– İYE, menenjitler,
15
Konjenital hastalıklar
• Çoğu iyi gözlenirse yenidoğan döneminde saptanabilir– Kalp anomalileri, üfürümler– Sindirim sisteminde darlıklar, yer değişiklikleri– Duplikasyonlar, meckel divertikülü– Diyafragma hernisi, megakolon, pilor stenozu
16
Beslenme bozukluğu
• Malnütrisyon• Avitaminozlar
– Raşitizm (D Vit)• Mineral eksiklikleri
– Fe eksikliği anemisi
17
18
ÇOCUK SAĞLIĞI İZLEMİ:
• Bebeklerin doğduğu günden itibaren hiçbir şikâyeti olmasa da düzenli aralıklarla sağlık personeli tarafından görülüp değerlendirilmesi; sağlığının korunması ve geliştirilmesi için gereken girişimlerin yapılmasıdır.
19
Çocuk Sağlığı İzleminin Amacı
• Bebek ve çocukların büyümelerini ve sağlıklarını geliştirmek,
• Bebek ve çocukların gelişimini desteklemek,• Bebek ve çocuklarda hastalıkları önlemek ve
azaltmak,• Bebek ve çocuk ölümlerini önlemek ve
azaltmaktır.• Böylece çocukların sağlıklı büyümeleri, sağlıklı ve
üretken erişkinler olmaları hedeflenmektedir.
20
İZLEM SIKLIĞI -SB• (yeni doğmuş bebeğin değerlendirilmesi)• İLK 48 SAAT• 15. - 41. GÜN ve 2. AY İZLEMLERİ• 3 – 4 AY İZLEMLERİ• 6, 9 ve 12. AY İZLEMLERİ• 13 -36 AY ARASI ÇOCUK İZLEMLERİ
– Bu dönemde 6 ayda bir kontrol yapılır.• 4- 5 YAŞ ARASI ÇOCUK İZLEMLERİ
– Bu dönemde yılda bir kontrol yapılır21
Çocuk Sağlığı İzleminin Basamakları
İzlem için sağlık kuruluşuna götürülen çocuğun;• Vücut ağırlığı, boyu ve baş çevresi ölçülür.• Tam bir fizik muayenesi yapılır.• Çocuğun gelişimi değerlendirilir.• Yaşına uygun aşıları yapılır.• Yaşına uygun hastalıkların erken tanısını
sağlayacak tarama testleri yapılır.• Çocuğun yaşına uygun olacak şekilde aile eğitimi
yapılır.22
AĞIRLIK ARTIŞI
• Zamanında doğmuş, normal bebek ağırlığı yaklaşık 3-3,5 kg’ dır.
• İlk 6 ay içinde bebeklerin her ay 600-900 g,• 6-12. aylar arasında her ay 400-600 g,• 1-2 yaş arasında 2 kg,• 2 yaşından sonra ise yılda 1-2 kg almaları
beklenir.
23
Vücut tartısı :
• İlk 6 ayda normal bir çocuk haftada 150-250 g lık bir tartı artması gösterir.
• İkinci 6 aylık dönemde bu artış haftada 100-150 g a düşer.
• 1-2 yaş arası haftada 50 g kadar alır. • Kabaca 5 ayda doğum tartısının iki, 1
yaşında 3 , 2 yaşında 4 katı olur.
24
BOY UZAMASI
• Zamanında doğmuş normal bebekler yaklaşık 50 cm’dir (48-52).
• 1 yaşında yaklaşık 75 cm olmaları (24-28 cm uzamaları) (8+8+4+4),
• 1-2 yaş arası 10-12 cm uzamaları,• 2 yaşından sonra ise yılda 6-8 cm uzamaları
beklenir.
25
Baş çevresi :
• Vücudun ilk aylarda en hızlı büyüyen bölümüdür. Beynin büyümesini yansıtır.
• Doğumda 35 cm dir. • 3. ayda 40.5, 6. ayda 43, 12.ayda 46 cm
olur. 18. aydan sonra özel durumlar hariç ölçülmesine gerek yoktur.
26
27
28
29
30
31
32
33
2011 Yılı Aşı TakvimiAşı Türü Doğum
da1.Ayın sonu
2.Ayın Sonu
4.Ayın Sonu
6.Ayın Sonu
12.Ay 18-24 Ay İlkokul 1 İlkokul 8
HEPATİT B1 2 3
BCG 1
DaBT-İPA-Hib 1 2 3 R
KPA 1 2 3 R
KKK 1 2
OPA R R
DaBT-İPA R
Td R33
34
Çocuk sağlığının değerlendirilmesi
1. Beslenme durumunun değerlendirilmesi2. Sık görülen hastalıkların görülme sıklığı,
sağlık kurumlarına baş vuran hastaların yaş grupları ve cinsiyete göre hastalık tanılarının dağılımları (morbidite)
3. Ölümlülük ölçütleri (mortalite)4. Bağışıklama durumu5. Niteliksel değerlendirmeler
35
Beslenme ölçütleri: • Antropometrik Ölçümler Boy uzunluğu, vücut ağırlığı, baş çevresi, kol çevresi....
• Değerlendirme Yaşa göre boy uzunluğu Yaşa göre vücut ağırlığı Boy uzunluğuna göre vücut ağırlığı
• Diğer Biyokimyasal Ölçümler Besin Tüketim Araştırmaları
36
37
38
39
40
41
4242
4343
4444
4545
Morbidite (hastalık) ölçütleri: Sık görülen hastalıkların görülme sıklığı Anemi, ishal, pnömoni, malnütrisyon Diş çürüğü, kazalar, görme bozuklukları... Prevalans İnsidans
Sağlık kurumuna başvuran hastaların yaş grupları ve cinsiyete göre hastalık tanılarının dağılımı
46
1-4 yaşta önemli hastalıklar
• Malnütrisyon ve mikronütrientmalnütrisyon
• Enfeksiyon hastalıkları– ASYE, ishalli hastalıklar, cilt enfeksiyonları,
İYE• Kazalar • …
47
Okul dönemi sorunları
• ÜSYE, paraziter hastalıklar, döküntülü hastalıklar
• Ağız ve diş sağlığı sorunları• Kazalar ve şiddet sonucu yaralanmalar• Görme, işitme sorunları• …..
48
Adölesan dönem sorunları
• Büyüme ve gelişme ile ilgili sorunlar• Sigara, alkol, madde kullanımı• Cinsel sağlık sorunları• Kaza ve şiddet sonucu yaralanmalar• Psikolojik sorunlar• Beslenme sorunları• …
49
0-6 yaş grubundaki çocukların son 6 ay içinde geçirdiği hastalıkların oranı
%
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
40,0
45,0
Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın
Türkiye Kent Kır
Üst solunum yolu enfeksiyonu İshalKansızlık Ağız ve diş sağlığı sorunlarıBulaşıcı hastalıklar
TÜRKİYE SAĞLIK ARAŞTIRMASI, 200850
51
Çocukların son 6 ay içinde geçirdiği hastalıkların cinsiyet ve yerleşim yerine göre dağılımı, 2010
[0-6 yaş grubu] TÜRKİYE SAĞLIK ARAŞTIRMASI 2010(%)
Türkiye-Turkey Kent-Urban Kır-Rural
Hastalık/Kaza türüToplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın
Diseases/Accidents Total Male Female Total Male Female Total Male Female
Üst solunum yolu enfeksiyonu 31,6 32,2 31,0 32,6 33,0 32,1 29,6 30,4 28,8İshal 25,5 27,1 23,9 25,9 26,5 25,3 24,7 28,6 21,1
Bulaşıcı hastalıklar (Suçiçeği, 9,6 10,0 9,3 8,7 8,6 8,8 11,6 13,0 10,4kabakulak vb.)Kansızlık 9,4 9,6 9,1 9,1 9,1 9,0 10,0 10,9 9,2
Ağız ve diş sağlığı sorunları 7,8 8,2 7,4 7,9 7,5 8,3 7,7 9,8 5,7Alt solunum yolu
enfeksiyonu (Zatürre vb.) 7,6 8,6 6,6 7,2 7,3 7,1 8,4 11,5 5,6
İdrar yolu enfeksiyonu 5,9 4,6 7,1 5,8 4,7 6,9 6,1 4,5 7,5Diğer 3,4 3,2 3,6 3,7 3,2 4,2 2,7 3,1 2,4
Cilt hastalıkları 3,0 3,2 2,7 2,7 2,8 2,6 3,6 4,2 3,0D vitamini eksikliğine bağlı kemik
bozuklukları (raşitizm) 2,0 2,0 2,1 1,9 1,9 1,9 2,2 2,1 2,4
Not: Kalp hastalığı (Kalp romatizması, konjenital kalp hastalığı vb.), diyabet (şeker hastalığı) ve kanser diğer içerisinde
kapsanmıştır.
Mortalite (ölümlülük) ölçütleri :
• Çocuk ölümlerinin tüm ölümler içindeki payı • Yaş, cinsiyet, nedene özel ölüm hızı v.b.
52
1. Yaşa özel ölüm hızı :Bir toplumda , bir yılda 0-4 yaş ölen ÇS / 0-4 yaş nüfus X 1000
2. Yaşa özel orantılı ölüm hızı :0-4 yaş ölen ÇS /toplam ölümler X 1000
53
3. Bebek ölüm hızları (BÖH)a. Toplam BÖH
Bir toplumda, bir yılda canlı doğup, bir yaşını tamamlamadan ölen ÇS / CDS X 1000
b. Neonatal BÖHPaya ilk 28 günde ölenler yazılırI. Erken NBÖH .................. 0-7 günde ölenlerII.Geç NBÖH .....................8-28 günde ölenler
c. Postneonatal BÖHPaya 29-365 günde ölenler alınır.
54
4. Beş yaş altı çocuk ölüm oranıBir toplumda, bir yılda ölen 0-4 yaş ÇS /CDS X 1000
5. Ölü doğum hızı 28. haftadan sonra olan ölü doğumlar /toplam doğum sayısı X 1000
55
Dünyada çocuk sağlığının durumu: • Dünyada her yıl 6 milyona yakın bebek bir
yaşını doldurmadan ölmektedir. – Bunların yaklaşık 4 milyonu 1 aylık olmadan
ölüyor. – 1 aylık bebek ölümlerinin 2/3’si ilk bir haftada,
bunların da 2/3’si birinci günde olmaktadır. • Ölümlerin yaklaşık yarısı şu 6 ülkede
olmaktadır: Hindistan, Nijerya, Çin, Pakistan, Kongo, Etyopya’dır.
56
57
Temel göstergeler(UNICEF Dünya Çocuklarının Durumu Raporu 2011)
Ülke Sıra 5YKÇÖH BÖH NBÖH
ÇAD 1 209 124 45
Hindistan 48 66 50 34
Türkiye 103 20 19 12
Slovakya 151 7 6 4
Singapur 184 3 2 1
58
6. Perinatal Ölüm Hızı1 yılda oluşan geç fetal ölümler + erken neonatal ölümler / 1 yıldaki canlı + ölü doğumlar X 1000
59
• Çocukluk çağı ölümlerinin büyük bir bölümü 5 yaş altında olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde tüm ölümlerin %2-5’i az gelişmiş ülkelerde %40’ı beş yaş altındadır.
• Gelişmiş ülkelerde BÖH %o10’un altında olmasına karşılık, gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerde %o60’ın üzerindedir
60
Gelişmiş ülkelerde bebek ölümleri daha çok yenidoğan döneminde olmaktadır. Bu ülkelerde başlıca bebek ölüm nedenleri:
• metabolik bozukluklar• kongenital malformasyonlar• genetik hastalıklar• DDA
61
Az gelişmiş ülkelerde bebek ölümleri daha çok postneonatal dönemde olmaktadır. Bu ülkelerde başlıca bebek ölüm nedenleri: - Enfeksiyonlar (pnö, bronkopnö, ishaller, aşıyla önlenebilir hastalıklar)- Malnütrisyon- Doğum travmalarına bağlı nedenler
62
Perinatal dönem bebek ölüm nedenleri :
1. Kongenital malformasyonlar2. Rh uygunsuzluğu3. Doğum travmaları, kordon basısı, rüptür…4. Gebelikte hipertansif hastalıklar5. Antenatal hemorajiler6. DDA7. Plasental yetmezlik8. Fetal enfeksiyon
……
63
Yenidoğan dönem bebek ölüm nedenleri :
1. Enfeksiyonlar1. Neonatal tetanoz
2. Doğum travmaları, Asfiksi 3. DDA4. Prematürelik5. Kong. Malformasyonlar
64
Postneonatal dönem bebek ölüm nedenleri :
1. Enfeksiyonlar (pnömoni, aşıyla korunulabilen hastalıklar, ishalli hastalıklar)
2. Malnütrisyon
65
66
6767
6868
6969
Çocuk sağlığını etkileyen faktörler:
• Çocuğa ait– Yaş, cins, sağlık durumu, anomali, istenmeyen bebek v.b.
• Sosyal ve kültürel çevre– Anne özellikleri– Ailenin sosyodemografik yapısı SE durumu– Toplumun çocuğa verdiği değer– Çocuğun ruhsal ve sosyal gelişimini etkileyen faktörlere ulaşımı
(oyuncak, kitap…)– Çocuk, aile ve toplumun kültürel etkinliklere ulaşma durumu
• Fizik çevre• Biyolojik çevre
70
Bir toplumun kalkınmasıyla ilgili olan tüm olgular çocuk sağlığını etkiler.
Su ve sanitasyon durumu, eğitim düzeyi, kadınların toplum içindeki yeri, kişi başına düşen GSMH, sağlık personelinin sayısı ve dağılımı, annelerin sağlık durumu, nüfus artış hızı v.b. pek çok gösterge çocuk
sağlığını değerlendirmede kullanılabilirse de burada sadece doğrudan doğruya çocuk sağlığını ilgilendiren ölçütlerden söz edilecektir.
71
Çocuk sağlığında koruma• Sağlığın geliştirilmesi
– Yaşam tarzının değiştirilmesi için• Duyarlılığın arttırılması• Davranışların değiştirilmesi• Olumlu davranışları destekleyen çevre
– Çevrenin (fizik – sosyal) olumlu hale getirilmesi– Fizik egzersiz, beslenme, kendi kendine bakım– Madde kullanımını kontrol etme– Sağlık eğitimi, – ….
• Birincil korunma• İkincil korunma• Üçüncül korunma
72
Çocuk sağlığında koruma
• Sağlığın geliştirilmesi• Birincil korunma : amaç sağlam olan çocuğu
hastalıklara karşı korumaktır– Anne sağlığını koruma, geliştirme– Anne sütü– Aşı – Çevrenin olumlu hale getirilmesi
• İkincil korunma• Üçüncül korunma
73
Çocuk sağlığında koruma
• İkincil korunma– Erken tanı, tarama
• Üçüncül korunma– Tıbbi ve sosyal rehabilitasyon
74
ÇOCUK HAKLARINA DAİR SÖZLEŞME
75
• ÇHS BM Genel Kurulu’nda 20 Kasım 1989 tarihinde benimsenmiş ve 2 Eylül 1990 da yürürlüğe girmiştir.
• Ülkemizin bu sözleşmeyi 14.9.1990 tarihinde imzalayarak, 4058 sayılı yasayla onaylanmasını uygun bulmuş ve 1995 yılında 22184 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmak suretiyle yürürlüğe girmiştir.
• Bu sözleşme Anayasa’mıza göre de yasa hükmündedir.
76
• Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi, çocuk haklarına ilişkin belirli konularda özel araştırmalar yapılmasını isteyebilir. Değerlendirmelerini taraf devletlerden her birine ve Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'na iletir.
• Devlet raporları dışında, Sivil toplum kuruluşları da Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesine rapor sunabilmektedirler.
• Ülkemizde sözleşme ile ilgili koordinatör kuruluş Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’dır.
77
Çocuk Hakları Sözleşmesi (ÇHS),
• Tarihteki en geniş katılımlı insan hakları sözleşmesidir.
• Bugün dünyada sadece iki ülke bu sözleşmeyi imzalamamıştır.
• Sözleşmeye katılan devletler sözleşme hükümlerine yasal olarak bağlanmayı kabul ederler.
• Bu sözleşme tarihte çocuk hakları ile ilgili yasal bağlayıcılığı olan ilk sözleşmedir.
78
• Sözleşme 54 maddeden ve dört temel bölümden oluşmaktadır. Bu temel alanlar – Çocukların yaşama, – Eksiksiz biçimde gelişme, – Zararlı etkilerden, istismar ve sömürüden
korunma ve – Aile, kültür ve sosyal yaşama eksiksiz katılma
hakları olarak belirlenmiştir
79
• ÇHS, medeni, siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlardaki insan haklarını en geniş biçimde tanımlamaktadır. ÇHS’ye yön veren temel değerler şunlardır:– Ayırım gözetmeme– Çocuğun yararının gözetilmesi– Yaşama ve gelişme– Katılım
80
• ÇHS, onsekiz yaşın altındakileri çocuk olarak tanımlamakla başlamaktadır.
• ÇHS’de özetlenen haklar, nerede olurlarsa olsunlar bütün çocuklar için geçerlidir.
• Çocuklarla ilgili bütün konularda, çocuğun yüksek yararı gözetilecektir.
• Devletler çocukların haklarına eksiksiz biçimde saygı gösterilmesini sağlayacak önlemleri almakla yükümlüdürler.
81
ÇHS’ de ele alınan konular:
• Ana – babanın sorumluluğu; bunun ihmal edildiği durumlarda ise devletin rolü ve sorumluluğu
• Bir isme ve vatandaşlığa sahip olma ve bunu koruma hakkı
• Yaşama ve gelişme hakkı• Sağlık hizmetlerine erişim hakkı• Sosyal güvenlik hizmetlerine erişim hakkı
82
ÇHS’ de ele alınan konular:
• İnsana yakışır biçimde yaşam hakkına erişim hakkı
• Eğlence, dinlenme ve kültürel etkinlikler için zamana sahip olma hakkı
• İstismar ve ihmalden korunma hakkı• Uyuşturucu bağımlılığından korunma hakkı• Cinsel sömürüden korunma hakkı• Ekonomik sömürüden korunma hakkı
83
ÇHS’ de ele alınan konular:
• Satış, kaçırılma ve zorla alıkoyulmadan korunma hakkı
• Özgürlükten yoksun bırakıcı uygulamalardan korunma hakkı
• Silahlı çatışmalardan dolaylı ya da dolaysız korunma hakkı
• İfade özgürlüğü hakkı• Düşünce özgürlüğü hakkı• Din ve vicdan özgürlüğü hakkı 84
ÇHS’ de ele alınan konular:• Dernek kurma özgürlükleri hakkı• Kendileriyle ilgili konularda görüşlerini dile
getirme hakkı• Gerekli bilgilere ulaşma hakkı• Özel yaşamı saklı tutma hakkı• Özel gereksinimleri olan çocukların hakları
– Çocuk mülteciler– Özürlü çocuklar– Azınlık ve yerli gruplara mensup çocuklar– Aileleri olmayan çocukların hakları– Adil bir çocuk ceza adaleti sistemi uygulaması
85
86