Ocuvanje Animalnih Gen Res Srbije

5/28/2018 Ocuvanje Animalnih Gen Res Srbije

1/13


2/13

Referisanona1Meunarodnogsimpozijumai17Nauno-strunogsavetovanjaagronomaRepublike

Srpske,Trebinje2012str.103,pg.131

___________________________________________________________________________________________________________________

OUVANJE GENETIKIHRESURSAAUTOHTONIHRASADOMAIHIVOTINJAUSRBIJI

DrobnjakD.,UroeviM.MatarugiD.

Drvet.med.Mr.sc.DarkoDrobnjak,Iztvrnidirektor,Centarzaouvanjeautohtonihrasa,Beograd,Srbija

Drsci.vet.medMilivojeUroevi,Centarzaouvanjeautohtonihrasa,Beograd,Srbija

Prof.drDragutinMatarugi,redovniprofesor,PoljoprivrednifakultetuBnjojLuci,BosnaiHercegovina

Krataksadraj

Stalni porast broja stanovnika, s kojim se svet danas suoava, zahteva aktiviranjesvih ivih resursa u cilju proizvodnje dovoljnih koliina hrane. ivotinjski resursi su itavprethodni vek unapreivani u pravcu vee i kvalitetnije proizvodnje animalnih proizvoda.Na taj nain, stvorene su brojne visoko produktivne rase, koje su svoje proizvodnepotencijale mogle iskazati samo u dosta poboljanim uslovima ishrane, smetaja i nege.Novostvorene rase su postajale sve vie zavisne od oveka, sve manje otporne i esto nisumogle opstajati u uslovima, u kojima su bez problema prethodno boravile rase od kojih sunastale. Sve ovo je uslovilo da u svetu doe do nestajanja velikog broja autohtonih starih,primitivnih, nisko produktivnih, ali uglavnom otpornih rasa i sojeva domaih ivotinja.Depopulacija planinskih predela, kao i zapostavljanje i naputanje stoarske proizvodnje umarginalnim podrujima, u kojima nisu mogle proizvoditi visoko produktivne rase, takoeje vodilo nestajanju brojnih rasa i sojeva domaih ivotinja.

U stoarstvu se problem ouvanja niskoproduktivnih autohtonih rasa domaihivotinja, jo uvek teko objanjava i ta injenica oteava rad na unapreenju korienja

ivotinjskih genetikih resursa u praksi. Meutim, agrodiverzitet, pa i ivotinjski genetikiresursi, u novom konceptu odrivog korienja genetikih resursa, zauzimaju veoma vanomesto, sagledavajui prirodne potencijale, ekonomsko i socijalno okruenje, ali i koristeisvetska iskustva.

Glavne aktivnosti koje se odnose na upravljanje i konzervaciju genetikim resursima unarednom periodu treba da se odnose na: Ukljuivanje novih tehnologija konzervacije (presvega koje se odnose na exsitu), izrada javno dostupne baze odgajivaa autohtonih rasa,razvoj naunih istraivanja, rad na izgradnji kapaciteta ljudskih i infrastrukturnih, rad napopularizaciji (izlobe stoke, sajmovi, izdavanje broura, saradnja sa medijima),

ukluivanje autohtonih rasa u sisteme organske proizvodnje, razvoj trita za animalneproizvode sa zatienim geografskim poreklom dobijenih od autohtonih rasa, razvoj agro


3/13



___________________________________________________________________________________________________________________

turizma u zatienim oblastima, parkovima prirode, nastavak saradnje na globalnom i

regionalnom nivou.

Kljunerei:ivotinjski resursi, autohtone rase, ouvanje, stoarska proizvodnja


4/13



___________________________________________________________________________________________________________________

CONSERVATIONOFGENETICRESOURCESOFAUTOCHTHONOUSBREEDSDOMESTIC

ANIMALSINSERBIA

DrobnjakD.,UroeviM.MatarugiD.

DarkoDrobnjakDVMMSc,Executivedirector,Centerforpreservationofindigenousbreeds,Belgrade,Serbia

MilivojeUroevi,DVMPhD,Centerforpreservationofindigenousbreeds,Belgrade,Serbia

Prof.DragutinMatarugi,Phd,FacultyofAgriculture,UniversityinBanjaLuka,BosniaandHercegovina

Summary

The constant increase in human population, with which the world is witnessing,requires activation of all living marine resources to produce sufficient quantities food.Animal resources are a previous life promoted in the direction of larger and betterproduction of animal products. So was, created a number of highly productive breeds,which could have been improved their production potential just in terms of a good

nutrition, housing and care. Newly races have become more dependent on man, the lessresistance and are often not able to survive in conditions where no problems previouslyresided race from which they arise. All this caused in the world to come to thedisappearance of a large number of indigenous ancient, primitive, lowability, but mostlyresistant strains and breeds of domestic animals. The depopulation of mountainous areas,as well as neglect and abandonment of livestock production in marginal areas, which couldproduce a highly productive breed, also led to the extinction of many races and strains ofdomestic animals.

In livestock production the problem of preserving lowproductive native breeds of

domestic animals, is still difficult to explain, and this fact makes it difficult to work onimproving the use of animal genetic resources in practice. However, agrodiversity,including animal genetic resources, the new concept of sustainable use of geneticresources, occupy an important place, looking at natural resources, economic and socialenvironment, and using the world experience.

The main activities related to the management and conservation of geneticresources in the future should relate to: inclusion of new conservation technologies(primarily related to the exsitu), making publicly available database of breeders ofindigenous breeds, the development of scientific research, work on human capacitybuilding and infrastructure, working to popularize (livestock shows, fairs, publishingbrochures, cooperation with the media), involvement of indigenous breeds in organic


5/13



___________________________________________________________________________________________________________________

production systems, development of markets for animal products with protected

geographical indications provided by the indigenous breeds, the development of agrotourism protected areas, nature parks, continued cooperation on global and regional level.

Keywords:Animal resources, indigenous breeds, preservation, animal production


6/13



___________________________________________________________________________________________________________________

Uvod

Sam pojam animalnih genetikih resursa oznaava sve vrste, rase i sojeve kojeimaju nauni, kulturni i ekonomski znaaj za jednu dravu (definicija FAO) (3). Posebnupanju treba posvetiti konzervaciji autohtonih rasa domaih ivotinja, zbog opasnosti odnjihovog izumiranja i nestanka. Ove rase predstavljaju vaan izvor genetskog potencijala,za budui rad u stoarstvu.

U cilju poveanja proizvodnje animalnih proizvoda, pre svega mleka i mesa, tokomviedecenijskog rada u 20om veku, sprovoene su odgovarajue odgajivakoselekcijskemere u Republici Srbiji. Tim merama su favorizovane produktivnije rase, kao i pojedine

linije i familije unutar njih. Istovremeno je veliina populacije autohtonih rasa bivala svemanja i esto je dolazilo do parenja u srodstvu, ime se poveavala homozigotnost unutarpopulacije i nastajala realna opasnost od gubljenja pojedinih gena. Tako su pojedine rase upotpunosti potisnute pretapajuim ukrtanjem. Planski rad na ouvanju autohtonih rasa,zapoet je u poslednji as i postao je obaveza. Otpoeto je sa formiranjem zapata saodgovarajuim brojem ivotinja. Populacioni trend autohtonih rasa domaih ivotinja je nataj nain stabilizovan ili je bio u porastu.

U svetu od ukupno 40 vrsta domaih ivotinja, njih 14 uestvuje sa preko 90%globalne animalne proizvodnje. Interes za ouvanjem globalnog biodiverziteta potvren je

na Svetskom samitu o odrivom razvoju i zatiti ivotne sredine, juna 1992. u Rio deaneiru. Tada je preko 165 drava potpisalo Konvenciju o biolokoj raznovrsnosti.Konvencija je ratifikovana 2001. godine u tadanjem Parlamentu Savezne RepublikeJugoslavije. Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih Nacija (FAO), prihvatila jeodgovornost da vodi, koordinira i izvetava o globalnom ouvanju animalnih genetikihresursa. FAO je 1996. godine, razvio Globalnu Strategiju ouvanja farmskih animalnihgenetikih resursa, da bi pomogao dravama da se organizuju na poslovima upravljanja iouvanja istih.

Osnovni elementi Globalne Strategije su: identifikacija, opis, razvoj i praenje,konzervacija jedinstvenih i ugroenih rasa, iskoriaavanje, obuka kadrova i poveanjemeunarodnih komunikacija i pospeivanje javnog mnjenja. Aktivnosti na ouvanjuanimalnih genetikih rasursa, ak i sa vrlo ogranienim kapacitetima su veoma znaajne,jer razvoj akcionih planova tako postaje jedan tekui proces, koji e evoluirati, da bi tokomvremena ovi planovi postali obimniji. (3)

Marginalne oblasti za poljoprivrednu proizvodnju danas obuhvataju upravo oneoblasti u kojima se u prolosti najintenzivnije odvijalo stvaranje razliitih rasa domaihivotinja i u kojima su one imale najdue kontakt sa svojim divljim srodnicima. Interes za

revitalizacijom proizvodnje hrane u ovim oblastima, je sve vei. (8)


7/13



___________________________________________________________________________________________________________________

Autohtone rase su nastale na odreenom biolokim arealima sa omeenim

geografskim celinam i prilagoene su uslovima ivota tog podruija. U Srbiji postoji vieautohtonih rase goveda, ovaca, svinja, ivine, pasa, pela, golubova koje su adaptirane naklimatske i uslove tradicionalnog uzgoja na ovom podruiju. Autohtone rase koje seefikasno gaje u razliitim ekosistemima (umskim, panjakim), uz kombinacijuproizvodnje stone hrane za njihovu prihranu, donose ne samo mogunost ouvanjagenetikih resursa ovih ivotinja, ve i ekonomski povoljan ambijent za organizovanjeisplative proizvodnje i dobijanje profita (2).

Zapostavljanem stoarske proizvodnje u depopulisanim planinskim predelima iodsustvo ispae dovelo je do ugroavanja travnatih zajednica visoke biodiverzitetne

vrednosti. Vraanjem tradicinalnom nainu uzgoja i ispae ovaca, koza, goveda i konja naovim terenim, doprinelo bi ne samo obnovi biljnih biocenoza i poveanju njihovesposobnosti za opstanak, ve i ouvanju i poveanju broja domaih autohtonih vrstaivotinja sa ovih podruija. Tradicionalno svinjarenje primenom irenja u umama i naobalama ravniarskih reka takoe su jedan od sistema koji zavreuju panju kada je upitanju ouvanje ugroenih autohtonih rasa svinja. (6,7)

AutohtonevrsteirasedomaihivotinjaukljueneulistugenetskihrezerviSrbije

Genetske rezerve domaih ivotinja obuhvataju pojedine vrste, rase, sojeve i linijedomaih ivotinja, koje se uvaju u vidu minimalnog broja domaih ivotinja, doza sperme,jajnih elija ili embriona u skladu sa odgovarajuim zakonskim propisima. Lista se utvrujeu zavisnosti od vrste ivotinja i pri eljenom odnosu polova, a predstavlja najmanji brojodraslih grla domaih ivotinja pojedine vrste odnosno rase, potreban za gajenje i ouvanjenjihove genetske raznovrsnosti (5).

Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, umarstva i vodoprivrede je 2010. godineusvojilo Pravilnik o listi autohtonih i ugroenih autohtonih rasa domaih ivotinja. TakoePravilnikom je propisan minimalan broj grla po vrstama domaih ivotinja potrebnih za

genetske rezerve.

Lista genetskih rezervi sa minimalnim brojem grla domaih ivotinja data je u tebelibr 1.

Tabelabr.1Listagenetskihrezervidomaihivotinja

Tableno.1Listofgeneticreservesoffarmanimals

Vrstaivotinje Minimalanbrojivotinja

Goveda / Bivoli 300Konji / Magarci 350


8/13



___________________________________________________________________________________________________________________

Ovce / Koze 250

Svinje 200ivina 300

Prema Pravilniku autohtone vrste i rase domaih ivotinja u Srbiji su: Goveda(podolsko govee i bua), bivoli (domai bivo), konji (domai brdski konj i nonius), magarci(balkanski magarac), svinje (mangulica, resavka, moravka), ovce (pirotska, karakaanska,krivovirska, bardoka, svrljika, lipska, arplaninska, vlakovitoroga, okanska cigaja icigaja), koze (balkanska koza), kokoke (svrljika koko, bnatski goloijan, somborskakaporka), urka (domaa urka), plovka (domaa plovka), guska (podunavska guska),

biserka (domaa biserka), golub (srpski visokoleta), pela (Apis melifera carnica), psi(arplaninac).

Ugroenim autohtonim rasama domaih ivotinja po Pravilniku se smatraju one kodkojih ukupan broj enskih priplodnih grla nije vei od broja prikazanog u narednoj tabeli.

Tabelabr2.Minimalanbrojenskihpriplodnihgrlapovrstama

TableNo.

2The

minimum

number

of

female

breeding

stock

by

type

Vrsta Ukupanbrojenskihgrla

Goveda 7500

Ovce 10000

Koze 10000

Konji 5000

Svinje 15000

ivina 25000

U sklopu Pravilnika se nisu nale neke od autohtonih rasa koje postoje na teritorijiRepublike Srbije kao to su: ovce (sjenikopeterska), psi (srpski goni, srpski trobojnigoni, srpski uti goni i srpski pastirski pas), kokoi (kosovski peva), domae urke idruge rase golubova. Takoe pod pretpostavkom, da su izumrle kao rase na listi autohtonihdomaih ivotinja se ne nalaze kolubarsko govedo, kao i rase svinja ika i umadinka.


9/13



___________________________________________________________________________________________________________________

NainiouvanjagenetskihrezervidomaihivotinjaitrenutnostanjeuSrbiji

Ouvanje genetskih rezervi domaih ivotinja vri se na jedan od sledeih naina:

1. Insituili Onfarmto podrazumeva konzervaciju, odnosno gajenje ivih ivotinja uproizvodnim sistemima gde su nastale ili se sada nalaze, akoji podjednako ukljuujufarme i proizvodne sisteme.

2. Ex situ to podrazumeva konzervaciju izvan proizvodnih sistema gde su ivele inastale, a koji mogu biti:Invivogajenjem ivih ivotinja u zoo vrtovima, parkovimaprirode, muzejima, istraivakim institutima i dr. i In vitro kriokonzervacijom

embrion, spermatozoida, oploenih jajnih elija, DNK, somatskih elija i drugogbiolokog materijala koji se moe iskoristiti za rekonstruisanje ivotinje. (5)

Prema podacima iz 2009 koje je objavio FAO broj grla autohtonih domaih ivotinjau Srbiji po vrstama i kategorijama je prikazan u tabeli br 3.


10/13



___________________________________________________________________________________________________________________

Tabelabr.3BrojgrlaautohtonihvrstairasadmoihivotinjauSrbiji(IzvorDAD-IS,

FAO,2004*,2009.)Tableno.3-Numberofheadsofnativespeciesandbreedsofdomesticanimalsin

Serbia(SourceDAD-IS,FAO,2004*,2009).

Vrsta/Rasa Brojgrla Brojenskihpriplodnihgrla

KonjiDomai brdki konj 80100 35

Nonius 100500 55

MagarciDomai balkanski magarac 5001000 300

GovedaPodolsko govee 500 250

Bua 5001000 350

Kolubarsko govee / /

OvceSjenikopeterska pramenka* 10.000100.000 /

Pirotska ovca 5001000 40

Karakaanska ovca / /

Krivovirska ovca 5001000 300

Bela metohijska ovca Bardoka 1001000 50Svrljika ovca* 10.000100.000 /

Lipska ovca 5001000 250

arplaninska pramenka / /

Vlako vitoroga ovca 5001000 350

okajska cigaja 5001000 450

Cigaja* 12.00015.000 10.000

KozeBalkanska koza 5001000 250

SvinjeMangulica 10002000 600

Resavka 50100 30

Moravka 100500 90

KokoiSvrljika koko 5001000 250

Banatski goloijan 10002000 750

Somborska kaporka 5001000 250

Kosovski peva* 10100 /

GuskePodunavska* 10100 /

Patke


11/13



___________________________________________________________________________________________________________________

Domaa patka / /

urkeDomaa urka* 1001000 /

Program konzervacije je osmiljen i realizuje se poslednje 3 godine za sve rase semza sjenikopetersku ovcu, svrljiku ovcu i za sve rase domaih gusaka, pataka i uraka.Program konzervacije sprovodi se metodom in situ, na farmama koje se nalaze na vielokaliteta. Najznaajniji lokaliteti na kojima se sprovodi program kontervacije su: Specijalnirezervat prirode Zasavica, Stara planina u okolini Dimitrovgrada i na Peterska visoravangde se sprovodi program ouvanja bivola.

Interenstano je da trenutno, jo uvek, ni za jednu rasu sa navedene liste ne postojijo uvek uzgojna knjiga, iako je za pojedine rase ovaca uzgojna kjnige su oformljene jo1952. godine ali se je se prestalo sa njihovim voenjem.

Prema uslovima koji je propisao Pravilnik, a u poreenju sa podacima koji se mogupronai u bazi FAO, kao i prema podacima koji se nalaze u Atlasu autohtonih rasa Balkanaizdatom 2009. godine u sklopu ELBARN (1) projekta gotovo sve rase imaju statusugroenih. Takoe, treba istai, da su trenutne populacije autohtonih rasa domaihivotinja stabilne ili su, pak u blagom porastu.

Zavrnarazmatranja

Najvaniji razlozi koji su doveli do erozije i gubitka genetikog diverziteta domaihivotinja su:

1. Uvoenje egzotinih rasa u proizvodnju,2. ogranienje razvoja na svega nekoliko rasa,3. promene zahteva trita,4. degradacija ekosistema i5. prirodne katastrofe.

Glavne aktivnosti koje se odnose na upravljanje i konzervaciju genetikim resursima unarednom periodu treba da se odnose na:

1. Ukljuivanje novih tehnologija konzervacije (pre svega koje se odnose na exsitu),2. izrada javno dostupne baze odgajivaa autohtonih rasa,3.

razvoj naunih istraivanja,

4. rad na izgradnji kapaciteta ljudskih i infrastrukturnih,


12/13



___________________________________________________________________________________________________________________

5. rad na popularizaciji (izlobe stoke, sajmovi, izdavanje broura, saradnja samedijima),

6. ukluivanje autohtonih rasa u sisteme organske proizvodnje,7. razvoj trita za animalne proizvode sa zatienim geografskim poreklom dobijenih

od autohtonih rasa,

8. razvoj agroturizma u zatienim oblastima, parkovima prirode,9. nastavak saradnje na globalnom i regionalnom nivou.


13/13



___________________________________________________________________________________________________________________

Literatura

1. Atlas of Rare Breeds and Varieties of the Balkan, Waltraud Kugler, MonitoringInstitute 2009

2. Drobnjak D., Uroevi M., Matarugi D. (2011.): Odrivi sistemi gajenja u funkcijiouvanja autohtonih rasa, Zbornik referata i kratkih sadraja 22. Savetovanjaveterinara Srbije, Zlatibor 2011. str.127130

3. Domestic Animal Diversity Information System by FAO (DADIS)4. Globalnu Strategiju ouvanja farmskih animalnih genetikih resursa, FAO, 19965. Pravilnik o listi genetskih rezervi domaih ivotinja, naini ouvanja genetskih

rezervi domaih ivotinja, kao i o listi autohtonih rasa domaih ivotinja i ugroenihautohtonih rasa , Slubeni glasnik Republike Srbije br 38/2010

6. PetroviM., Mijatovi M., Radojkovi D., Radovi., MarinkovG., Stojanovi Lj.(2007): Genetic resources in pig breeding moravka, Biotecnology in AnimalHusbandry 23 (12)

7. Petrovi M., Mijatovi M., Radovi ., Radojkovi D., Josipovi S. (2007),Genetikirasursi u svinjarstvuosobine kvaliteta polutki rase moravka i mangulicaBiotechnology in Animal Husbandry 23 (56), p 421 428

8. ujovi M., Tomi Zorica, Petrovi P.M., Ivanovi Sneana, Nei Zorica (2005):Kozarska proizvodnja, potreba i mogunost u domainstvima brdskoplaninskih iravniarskih podruija, Biotecnology in Animal Husbandry 21 (56) p 117122

Documents

Ocuvanje Animalnih Gen Res Srbije