Upload
kaleb
View
50
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Odkrywając wolność. Leszek Balcerowicz Przewodniczący Rady Forum Obywatelskiego Rozwoju 20 lutego 2012 r. I. Zamieszanie wokół podstawowych pojęć. Zamieszanie wokół podstawowych pojęć. Z faktu, że ludzie zawsze żyli w grupach, wynika kilka podstawowych pojęć:. wolność. własność. władza. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
2
Odkrywając wolność
Leszek Balcerowicz Przewodniczący Rady Forum Obywatelskiego Rozwoju
20 lutego 2012 r.
3
I. Zamieszanie wokół podstawowych pojęć
4
Zamieszanie wokół podstawowych pojęć
• Z faktu, że ludzie zawsze żyli w grupach, wynika kilka podstawowych pojęć:
wolność
praworządność
sprawiedliwość
władzawłasność
państwo
prawodemokracja
5
Zamieszanie wokół podstawowych pojęć
• Jest wiele myślowego zamieszania wokół tych podstawowych pojęć, po części wskutek demagogii i manipulacji.
• Przykładowo nikt nie jest jawnie przeciw wolności, czy demokracji, łącznie z ich największymi wrogami.
6
II. Co to jest państwo ?
7
Co to jest państwo?
Koncepcja utopijna
•Państwo jako byt nadprzyrodzony (deifikacja państwa -> demonizacja rynku)•Mentalność sowieckiego działacza: bez państwa nie da się rozwiązać żadnego problemu
Koncepcja realistyczna
•koncepcja Webera•koncepcja Nozicka
8
Co to jest państwo?
Państwo to wielka fikcja, dzięki której każdy usiłuje żyć kosztem innych.
Wszelako nigdy jeszcze nie widziano i nigdy się nie zobaczy, a i nie sposób sobie tego wyobrazić, żeby państwo oddawało społeczeństwu więcej, niż mu zabrało
Frederic Bastiat (1801 – 1850),francuski ekonomista i filozof
9
Co to jest państwo?
W istocie chodzi o to, że państwo nie jest i nie może być istotą jednoręczną. Posiada dwie ręce: jedną do brania, drugą do dawania. Innymi słowy, rękę surową i rękę łagodną. Działanie tej drugiej jest z konieczności podporządkowane działaniu tej pierwszej.
Tak dzisiaj, jak i w przeszłości każdy z nas, jeden mniej, drugi więcej, chciałby skorzystać z pracy drugiego człowieka.
Frederic Bastiat (1801 – 1850),francuski ekonomista i filozof
10
Co to jest państwo?
Gdyby ludzie byli aniołami, żaden rząd czy administracja nie byłyby konieczne. Gdyby aniołowie mieli rządzić ludźmi, ani wewnętrzna, ani zewnętrzna kontrola nad rządem nie byłaby konieczna.
James Madison (1757 – 1836),4. Prezydent USA
11
Co to jest państwo?
Każda władza deprawuje, władza absolutna deprawuje absolutnie.
John Acton (1834 - 1902),angielski historyk
12
Co to jest państwo?
Wniosek?
• Władza polityczna (państwo) powinna być ściśle ograniczona.
13
III. Co to jest wolność?
14
Co to jest wolność?
• Wolność ≠ niepodległość kraju• Wolność ≠ zamożność (posiadanie wielu
możliwości)
15
Co to jest wolność?
• Wolność odnosi się do relacji między jednostką a:– państwem– innymi organizacjami lub grupami ludzi
• Jednostka ma tym więcej wolności w relacji z państwem, im mniej czynów jest uznawanych za przestępstwa przez państwowe prawo karne.
16
Co to jest wolność?
• Przestępstwa– pospolite (elementarne)– „polityczne” (przeciw ustrojowi)
• „domniemanie wolności”– co nie jest zakazane, jest dozwolone
17
IV. Normatywne granice wolności
18
Normatywne granice wolności
Normy moralne (religijne) nie powinny pokrywać się w całości z państwowym prawem.
Normy prawa powinny mieć jednak uzasadnienie w określonych normach moralnych (religijnych).
19
Normatywne granice wolności
• Koniecznym, ale niewystarczającym warunkiem ograniczenia wolności jest zapobieganie określonym krzywdom (szkodom).
20
Normatywne granice wolności
Jedynym celem, który usprawiedliwia wtrącanie się, indywidualnie lub zbiorowo, ludzkości w wolność działania jakiegokolwiek jej członka jest samoobrona, że jedynym celem, którego osiągnięcie uzasadnia sprawowanie władzy nad jakimkolwiek członkiem cywilizowanej społeczności wbrew jego woli, jest zapobieżenie krzywdzie innych.
John Stuart Mill (1806 - 1873),angielski filozof
21
Normatywne granice wolności
• Ale:– Problem paternalizmu– Krzywda wyrządzona jakim istotom (bytom)?– Krzywda przez działanie vs. Krzywda przez
zaniechanie– Wolność umów vs. Doktryna „słabszej strony”
(pokłosie marksizmu) – Negatywne skutki egzekwowania niektórych
zakazów (np. prohibicja w USA)
22
Normatywne granice wolności
• Jakie rodzaje krzywd uzasadniają ograniczenie wolności? Czy przykładowo krzywdy wyrządzane przegranym w rynkowej konkurencji? A obraza uczuć?
23
Normatywne granice wolności: problem paternalizmu
Nie można zasadnie zmusić go do uczynienia lub zaniechania czegoś, ponieważ tak będzie dla niego lepiej, ponieważ uczyni go to szczęśliwym, ponieważ zdaniem innych będzie to mądre, czy nawet słuszne. Istnieją dobre powody, by go napominać, przemawiać mu do rozumu, przekonywać go lub usilnie prosić lecz nie, by go zmuszać lub wyrządzać mu jakiekolwiek zło w razie, gdyby postąpił przeciwnie.
John Stuart Mill (1806 - 1873),angielski filozof
24
V. Wolnościowe stanowisko w sprawie granic wolności
25
Wolnościowe stanowisko w sprawie granic wolności
1. Normy moralne (religijne) ≠ normy prawne2. Zbiór czynów uznawanych za przestępstwa
jest ściśle ograniczony do przestępstw elementarnych.
3. Obowiązuje domniemanie wolności.4. Nie ma paternalistycznych ograniczeń
wolności.
26
VI. Wolność a równość
27
Wolność a równość
• Dwa rodzaje (nie)równości– Szans– Sytuacji (w tym dochodu)
28
Wolność a równość
• Równość szans obejmuje równość wobec prawa• Pewne kolizje mogą występować między
wolnością a innymi aspektami ideału równości szans, np. obowiązek oświatowy (ograniczenie wolności rodziców wobec ich dzieci w imię równości szans dzieci)
• Wolność i równość szans nie dają się pogodzić z egalitaryzmem sytuacji (dochodu).
29
VII. Prawa „negatywne” versus prawa „pozytywne”
30
Prawa „negatywne” vs. prawa pozytywne
Prawa
„negatywne” = wolnościowe pozytywne
Ochrona jednostki
przed agresją ze
strony innych ludzi
Inne, głównie socjalne
prawa klasyczne
31
Prawa pozytywne
• Ruch socjalistyczny od XIX wieku prawa socjalne
• Słabe intelektualne uzasadnienie praw socjalnych: sprawiedliwość społeczna itd.
• Współczesna ideologia praw człowieka kładzie nacisk na prawa socjalne a pomija lub lekceważy prawa klasyczne
32
Normatywne granice wolności
W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ własność prywatna jest na marginesie, zepchnięta tam przez imponującą listę praw pozytywnych, zwłaszcza socjalnych.
Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu uznał prawo do świadczeń socjalnych jako element praw własności (!), na co sędzia Trybunału Konstytucyjnego w Belgii, Marc Bossuyt, zareagował taką oto opinią: „Jeśli świadczenie socjalne stało się przedmiotem własności, to sędziowie w Strasburgu zdołali stworzyć właściciela z kogoś, kto niczym nie włada. Nawet Marks nie dokonał takiej sztuki” (Mchangama, Rhodes 2012). Te przykłady pokazują praktyczny wpływ głośnych intelektualistów – orędowników praw pozytywnych.
33
Rozrost państwa socjalnego
Rozrost państwa socjalnego (etatyzm socjalny)• Rosnące podatki= ograniczanie prawa własności
(wolności)• W wielu przypadkach: ograniczanie wzrostu gospodarki
– Kryzysy (Grecja)– Redystrybucja od biedniejszych do bogatszych– Rozbudowana biurokracja
• Wypieranie indywidualnej przezorności ,wzajemnej pomocy oraz pomocy innym (mentalność sowieckiego działacza nie pozwala tego dostrzec )
34
Normatywne granice wolności
Przejawem jaskrawej niesprawiedliwości byłoby przymuszanie kogoś do łożenia na działalność, która nie wspiera jego interesów lub której jest zdecydowanie przeciwny.
Knut Wicksell (1851 - 1926),Szwedzki ekonomista
35
Rozrost państwa socjalnego
Największa demagogia dotyczy rozrośniętego państwa socjalnego - „czułe słówka”, np. solidarność, pomaganie biednym, spójność, społeczne
Nienawistne słowa: wilczy kapitalizm, biedni ofiarami bogatych, wyzysk, umowy „śmieciowe”
36
Prawa „negatywne” vs prawa „pozytywne”
Klasyczny liberalizm
•nacisk na prawa klasyczne, sceptycyzm wobec rozbudowanych praw socjalnych
Marksizm •wrogi wobec praw klasycznych; akredytacja wobec praw socjalnych
Socjaldemokracja •niechętna akceptacja praw klasycznych, nacisk na prawa socjalne
37
VIII. Rodzaje wolności
38
Rodzaje (sfery) wolności
Rodzaje (sfery) wolności
Wolność polityczna ≈ władza wybieralna ≈ demokracja
39
Normatywne granice wolności
Każdy, komu przyszło żyć […] za panowania dyktatury, której nie można obalić bez rozlewu krwi – wie, że za demokrację, mimo całej jej niedoskonałości, warto walczyć i w moim przeświadczeniu nawet umrzeć.
Karl Popper (1902 - 1994),żydowski filozof
40
Demokracja a wolność
Ale demokracja nie gwarantuje:• Szerokiego zakresu wolności gospodarczej• Wysokiego poziomu praworządności
41
Wolności cywilne
Demokracja wymaga określonych wolności cywilnych (obywatelskich):
• Wolności zgromadzeń• Wolności zrzeszania się
• Wolności słowa• Wolności mediów
42
Wolności obywatelskie
Wolności obywatelskie społeczeństwo obywatelskie, czyli ludzie grupujący się dla celów innych niż zarobkowe i polityczne:
1. Wspólne zainteresowania(np. filateliści, ornitolodzy)2. Wzajemna pomoc i pomoc innym3. Nacisk na władzę polityczną (państwową)
3.1. Zmierzający do rozrostu państwograniczenie pewnych wolności, zwłaszcza gospodarczej3.2. Zmierzający do ograniczenia rozrostu państwa = mniej wolności, zwłaszcza gospodarczej
43
Wolność gospodarcza
O zakresie wolności gospodarczej i poziome praworządności decydują w demokracji relacje sił między następującymi wolnościami:
• Wzajemna pomoc i pomoc innym
• Naciski na rozrost państwa = ograniczenie wolności, zwłaszcza gospodarczej
• Naciski na ograniczenie rozrostu państwa= mniej wolności, zwłaszcza gospodarczej
44
IX. Wolność gospodarcza
45
Wolność gospodarcza
Składniki
Konsumpcja
Działalność produkcyjna
praca własność prywatna
Najbardziej zagrożona wolność: wolność praktycznego działania (gospodarcza)
46
Wolność gospodarcza
• Prawo do pracy: wolnościowe czy socjalne ?• Własność prywatna ≈ swoboda
przedsiębiorczościUprawnienia do decydowaniaUprawnienia do korzystania
47
Wolność gospodarcza
Wolność gospodarcza (własność prywatna, wolny rynek) są fundamentalnie ważne dla:
1. Rozwoju gospodarki usuwanie ubóstwa; czyli dla mas
2. Istnienia demokracji (nie ma demokracji bez kapitalizmu)
48
Ataki na wolność gospodarczą
A jednocześnie wolność gospodarcza - spośród wszystkich wolności – jest najbardziej atakowana przez część kręgów intelektualnych i politycznych:
• Marksizm• Interwencjonizm (etatyzm) –własność państwowa–etatyzm regulacyjny–etatyzm socjalny (rozbudowane państwo
socjalne)
49
X. Propaganda etatystyczna (antyrynkowa, antykapitalistyczna)
50
Propaganda etatystyczna (antyrynkowa, antykapitalistyczna)
Dwa przykłady:1. Ubóstwianie państwa (mentalność
sowieckiego działacza; „czułe słówka”)2. Demonizacja własności prywatnej i wolnego
rynku –Mity antyrynkowe ≈ antykapitalistyczne.
51
Mity antyrynkowe i antykapitalistyczne,
• Wolny rynek chciwośćSocjalizm lepszy człowiek
• Wymiana rynkowa jest z natury niemoralna.
Jakie alternatywne rozwiązania?
• Wolny rynek nierównościJakie nierówności dochodu są dopuszczalne?
52
Mity antyrynkowe i antykapitalistyczne
• Rynek (spontaniczny porządek) nie może działać w złożonej gospodarce
• Gdyby nie było rynku, to w społeczeństwie panowałoby powszechne braterstwo („jeden wielki kibuc”)
• Kapitalizm tworzy społeczeństwo, które składa się z :a) Wyzyskiwaczyb) Wyzyskiwanych
marksizm
53
Podłoże mitów antykapitalistycznych
U podłoża tych i innych mitów leżą:• Utopijne rojenia na temat natury człowieka,
państwa, społeczeństwa• Rażące błędy myślowe, np.
Obwinianie wolnorynkowego kapitalizmu za słabości innych odmian kapitalizmu: przeregulowanego , przesocjalizowanego , kapitalizmu kolesiów (crony capitalism)
54
XI. Co robić?
55
Co robić?
1. Nie dać się ogłupić2. Nie być biernym 3. Nie snobować się na apolityczność4. Nie narzekać5. Bronić zagrożonych wolności, zwłaszcza
gospodarczej, działaniu w wolnościowej części społeczeństwa obywatelskiego