МОНГОЛ УЛСЫН ТӨЛӨӨ ХҮЧЭЭ НЭГТГЭЕ · 2020. 6. 3. · ТЭТГЭВЭР АВЧ БАЙГАА ИРГЭДИЙН ТЭТГЭВРИЙГ 2018, 2019, 2020 онд

1

МОНГОЛ УЛСЫН ТӨЛӨӨ

ХҮЧЭЭ НЭГТГЭЕ!

ТӨГСЖАРГАЛЫН

Монгол Улсын Их Хурлын 2020 оны сонгуульд Монгол Ардын Намаас нэр дэвшигчийг танилцуулах сэтгүүл

МОНГОЛАРДЫН НАМ

Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн 12 дугаар тойрогт Монгол Ардын Намаас

нэр дэвшигч Т.Ганди

ТӨР ЦЭГЦЭРЧ, ИТГЭЛ СЭРГЭЖ, ХӨГЖИЛ ХУРДСАХ ЦАГ БОЛСОН

“Эрхэмлэж яваарай хэмээн машид итгэж эрх чөлөө, тусгаар тогтнолыг та нарт үлдээв” Хорлоогийн ЧОЙБАЛСАН

2020.06 дугаар сар

Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн 12 дугаар тойрогт Монгол Ардын Намаас нэр дэвшигч Т.Ганди

2

УИХ-ын 2020 оны сонгуулийн МАН-ын МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨРӨӨС...

Монгол Ардын Нам 2020

Үндсэн өнгө

Нэмэлт өнгө

1-р шатХөндлөн уриа

Хөндлөн загварт уриаг нэг шугаманд бичиж “Монгол Ардын Нам”-ын логог урд нь байрлуулсан байна.

Уриа

“Боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээг тэгш, хүртээмжтэй, чанартай хүргэж иргэн, гэр бүлийг хуримтлалтай, тогтвортой, амар амгалан амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлнэ”

“Элэг бүтэн Монгол”, “Эрүүл шүд - эрүүл хүүхэд”, “Хүүхэд бүр цэцэрлэгт” хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлнэ.

“Хүүхэд бүр цэцэрлэгт” хөтөлбөрийн хүрээнд Монгол Улсын хэмжээнд 273 цэцэрлэг шинээр барьж, ашиглалтад оруулсан байна.

ХҮНИЙ ХӨГЖИЛХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙГ БҮХ ТАЛААР ДЭМЖИЖ, ДУНДАЖ ДАВХАРГЫНЭГНЭЭГ ӨРГӨЖҮҮЛНЭ.

Эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилтийн тогтолцоог бо ловс ронгуй болгож, үр шимийг даат гуулагч бүр хүртэх боломжийг нэмэгдүүлнэ. Сувилагч, асрагчаар сурал цагчдыг нэмэгдүүлж, нийгмийн асуудал, ажиллах орчинг сайж руулан, эмнэлэг, эрүүл мэндийн байгууллагыг сувилагч асрагчаар бүрэн хангана. Сумдын эмнэлгийг халуун, хүйтэн ус, ариун цэврийн байгууламжтай болгоно.

ЭРҮҮЛ ИРГЭН ОЛОН УЛСЫН ЖИШИГТ НИЙЦСЭН “ЭХ, НЯРАЙ, ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙН ҮНДЭСНИЙ ТӨВ-II”, “ЗҮРХ СУДАСНЫ ҮНДЭСНИЙ ТӨВ”, “ЭРХТЭН ШИЛЖҮҮЛЭН СУУЛГАХ МЭС ЗАСЛЫН ТӨВ” БАЙГУУЛНА.

ОРЛОГОТОЙ ИРГЭНЦАЛИНГИЙН БОДИТ ХЭМЖЭЭГ ИНФЛЯЦИ, ҮНИЙН ӨСӨЛТТЭЙ УЯЛДУУЛАН ҮЕ ШАТТАЙГААР НЭМЭГДҮҮЛЭХ БОДЛОГО БАРИМТАЛНА.

Бага, дунд орлоготой иргэдэд бага хүүтэй зээл олгох санхүүгийн тогтолцоог бүрдүүлж, ажил эрхлээгүй насанд хүрсэн гишүүдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжинэ. Хүүгүй, барьцаагүй зээл олгох бодлогыг үргэлжүүлж, өрхийн бичил бизнесийг дэмжинэ.

Яслиа сэргээж, ээж бүхэн хөдөлмөр эрхлэх боломж бүрдүүлнэ.

3

УИХ-ын 2020 оны сонгуулийн МАН-ын МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨРӨӨС...

Монгол Ардын нам улс орны бүтээн байгуулалт, хөгжил дэвшил, цэцэглэн хөгжих их үйлсийн шанг татаж, ачааны хүндийг үүрч ирсэн улс төрийн ууган хүчний хувьд Монгол төрийн өндөр босгыг түүртэлгүй давж, монгол түмнийхээ итгэлийг сэвтээхгүй ажиллаж чадах нэр дэвшигчдийг тодруулан 2020 оны УИХ-ын ээлжит сонгуульд нэр дэвшүүлэн илгээх үүрэгтэй билээ.

Энэхүү эрхэм үүрэг хариуцлагынхаа дагуу Монгол Улсын Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга миний бие авлига хээл хахуулийн эсрэг цуцашгүй тэмцэж, үндэстэн дамнасан компаниудын эрхшээлээс ангид ажиллах, шударга ёсны тэмцэлд нугарахгүй хүчээ өгч чадах, хэзээд урвахгүй, хугарахгүй өөрийн багийг бүрдүүлж энэ удаагийн УИХ-ын сонгуульд оролцоно гэдгээ ард түмэн Та бүхэндээ илэрхийлж байсан.

МАН-аас УИХ-ын 2020 оны сонгуульд нэр дэвшиж буй 76 нэр дэвшигчид бүгд улс эх орондоо шударга ёсыг тогтоохын төлөөх тэмцэлд тууштай зүтгэх итгэл найдвар, хүсэл тэмүүлэл, чин зорилгоор нэгдсэн манай багийн гишүүд бөгөөд эдгээр нэр дэвшигчдийг сонгохдоо Монголын ард түмэн Та бүхнийхээ ёсчлон захисан “Бид бүхэнд монгол төрийг ёс суртахуунтай, эх орноо гэсэн сэтгэлтэй хүмүүс удирдаж авч явах ёстой шүү” гэсэн захиас үгийг мөрдлөг болгосон билээ.






Уриа

Ингэхдээ бие биеэ нөхөн төлөөлж, нийгмийн дуу хоолойг илэрхийлж чадахуйц салбар салбарын төлөөлөл төдийгүй ахмад, дунд, залуу үеийнхний тэнцвэрийг хангахыг эрхэмлэсэн бөгөөд мэдлэг боловсрол, ажлын туршлага, төрийн хүнд зайлшгүй байх ёстой ноён нурууг чухалчлан үзсэн юм.

Хэдийгээр энэ удаагийн УИХ-ын 2020 оны сонгууль дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын үед болж байгаа гэдгээрээ олон бэрхшээл, олон хүндрэлийг Та бидэнд учруулж болох ч эх орныхоо ирээдүйг хамгаалах шударга ёсны төлөөх сонгууль хэмээн хүндэтгэн үзэж, итгэл идэвх дүүрэн оролцохыг хүсье.

Монгол эх орны минь төр төвшин, түмэн олон амгалан байг!

МАН-ын дарга, Сүхбаатар аймгаас төрсөн Монгол Улсын 30 дахь Ерөнхий сайд Ухнаагийн ХҮРЭЛСҮХ

Монгол Улсын төлөө зүтгэе!Монгол Улсын төлөө хүчээ нэгтгэе!

МОНГОЛ УЛСЫН ТӨЛӨӨ ЗҮТГЭЕ!Монгол Улсын Засгийн газрын тэргүүн, Ерөнхий сайд,

МАН-ын дарга Ухнаагийн ХҮРЭЛСҮХ-ийн Сүхбаатар нутгийн зон олондоо илгээхМЭНДЧИЛГЭЭ

4






Уриа

МАН-ЫН МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨРӨӨС СҮХБААТАР АЙМАГТ ХИЙЖ ХЭРЭГЖҮҮЛСЭН АЖЛУУД

Цөлжилт, усны гачигдал, бэлчээрийн хомсдол, зүй ёсны зохистой байгаль хамгаалах бодлогыг хэрэгжүүлнэ

Бичигт, Адуунчулуун, Халтар хошууны хэсгийн хилийн торыг бүрэн шинэчиллээ.

Улсын төсвийн 1.3 тэрбум төгрөгийн хөрөнгөөр Баруун-Урт суманд Уламжлалт анагаах ухааны төвийн барилгын ажил дуусаж, ашиглалтад орлоо.

Улсын төсвийн 300 сая төгрөгийн хөрөнгөөр Сүхбаатар аймаг, БНХАУ-тай хиллэдэг хилийн инженерийн өргөст торон саадыг 115 км газарт шинэчилсэн. Хилийн манааны зам 62.9 км, Туслах торыг 11.5 км, Мөр хянах шороон зурвас 253.1 км, Бугын зөрлөгийг 7.2 км газарт шинээр гаргасан.

2019 онд “Ганга нуурын бохирдолт, ширгэлтээс хамгаалах, урсацыг сайжруулах” төслийн хүрээнд Улсын төсвөөс 2 тэрбум төгрөгийг шийдвэрлэсэн.

Гүйцэтгэгч шалгаруулах тендер зарлагдаж “Шимт газар” ХХК шалгарсан ба Ганга нуурыг бохирдлоос хамгаалах, малын хөлөөс чөлөөлөх зорилгоор 10 худаг гаргаж нуурын ойр орчимд нутагладаг 39 өрхийн 40 мянган малыг нүүлгэн шилжүүлсэн. Нуурыг тойруулан хаших 20 км хашааг захиалгаар хийлгэж байна.

07Улсын төсвийн 5,6 тэрбум төгрөгийн хөрөнгөөр 2019 онд аймгийн төвийн 4-р тойргийн 9,1 км хатуу хучилттай авто замын ажил эхэлсэн бөгөөд 2020 онд ашиглалтад орно.

Орон нутгийн төсвийн 772.8 сая төгрөгийн хөрөнгөөр Баруун-Урт сумын 2, 3-р багийн гэр хорооллын дунд 1.2 км хэсэгчилсэн хатуу хучилттай авто зам энэ онд ашиглалтад орлоо.

Улсын төсвийн 3,8 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Баруун-Урт суманд 200 хүний суудалтай усан сэлэлтийн зургаан замтай усан бассейн баригдаж, 2019 оны 11 сараас албан ёсоор үйл ажиллагаагаа эхлээд 14 хүнийг ажлын байраар ханган ажиллаж байна.

Дулааны станцын нэмэлт санхүүжилтийн төслийн хүрээнд Олон улсын Койка байгууллагын 416.0 мянган ам долларын санхүүжилтээр “Үнс зайлуулах битүү систем”-ийг шинээр байгууллаа.

5






Уриа

СҮХБААТАР АЙМАГТ 2020-2024 ОНД ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ МАН-ЫН МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨРӨӨС

Монгол орны зүүн бүс нутгийг дамжин өнгөрөх Бичигт-Хөөт чиглэлийн төмөр замын аж үйлдвэрийн паркийг Сүхбаатар аймгийг түшиглэн байгуулахаа Засгийн газраас зарлалаа. Уг төмөр зам ашиглалтад орсноор зүүн бүс нутаг дахь 200 орчим ашигт малтмалын орд газруудыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах боломж бүрдэхээс гадна зөвхөн тус салбарт 10 мянга орчим ажлын байр шинээр бий болох юм.Тавантолгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр зам баригдаж, Сайншанд–Алтанширээтийн нефтийн үйлдвэр барих бэлтгэл хангагдсан уг төмөр зам нь Сайншанд, Алтанширээ, Баруун-Урт, Тамсаг, Нөмрөг, Хөөт, Бичигт гэсэн маршрутаар байгуулагдана. Ингэснээр гурван боомт шинээр нээгдэхийн зэрэгцээ Бичигт-Хөөт чиглэлийн аж үйлдвэрийн паркийг Сүхбаатар аймагт байгуулбал газрын тос, түүхий эд нийлүүлэх болон бусад төрлийн үйлдвэрүүд хөгжих боломж нээгдэх юм.

Олон төрлийн /орлогод нийцсэн, түрээсийн/ орон сууцны хангамжийг нэмэгдүүлж, инженерийн хангамжтай орон сууцаар хангана. Үүнд:

Баруун Урт, Эрдэнэцагаан, Мөнххаан суманд ЕБС, цэцэрлэг шинээр барьж ашиглалтад оруулна.

Үйлдвэрлэл технологийн паркийг өргөтгөж, ХАА-н бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэр, цех байгуулах иргэн, аж ахуйн нэгжид дэмжлэг үзүүлж, түүхий эдээр хангах хоршоодыг хөгжүүлнэ.

Асгат, Баяндэлгэр, Эрдэнэцагаан, Түвшинширээ сумдын ЗДТГ-ын барилгыг шинээр барина.

Ахмад настан, тусгай хэрэгцээтэй иргэдэд зориулсан дэд бүтцийг сайжруулж тэдэнд нийгмийн хамгаалал, халамжийн үйлчилгээг жигд тэгш хүргэх, хөгжилд хувь нэмрээ оруулан бие даан амьдрах таатай орчныг бүрдүүлнэ.

Гэр хорооллын газрыг дахин барилгажуулах төсөл - 300Зөвшөөрөл олгогдсон барилгажилт төсөл - 300Шинэ суурьшлын бүс хөгжүүлэх төсөл -1500Түрээсийн орон сууц - 200

1.2.3.4.

СҮХБААТАР АЙМАГ САЙНШАНДТАЙТӨМӨР ЗАМААР ХОЛБОГДОНО

Унаган байгаль, түүх соёл, нүүдэлчин ахуйг түшиглэсэн ХАА-н үйлдвэрлэлд суурилсан экобизнес, хил орчмын аялал жуулчлалыг эрчимтэй хөгжүүлнэ.

Малын тэжээлийн баазыг өргөтгөж, хүчит багсармал холимог тэжээлийн үйлдвэр байгуулна.

Сонгогдсон нутаг орныхоо хүн ардын хөгжилд бодитой хувь нэмрээ оруулахын төлөө тууштай ажиллана

6






Уриа

УИХ бол мэдлэг, мэтгэлцээний талбар Т.ГАНДИ

2016-2020 ондМАН-ын дэвшүүлсэн

МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙН БИЕЛЭЛТЭЭС...

2018, 2019, 2020

2016

3жил дарааланнэмэгдүүллээ.

зээл авсан ахмадуудыг 7.9 тэрбум төгрөгийн зээлийн хүүгийн дарамтаас чөлөөлөв.

байсныг үе шаттайгаар бууруулсны үр дүнд

онд тэтгэвэр барьцаалсан зээлийн

хүү жилийнТӨРИЙН АЛБАН ХААГЧДЫН ЦАЛИНГ

БАГШ, ЭМЧ ЭМНЭЛГИЙН АЖИЛТНЫ ЦАЛИН НЭМЭГДЛЭЭ.

Нийгмийн хамгааллын чиглэлээр:

ТЭТГЭВРИЙН ХЭМЖЭЭ 3 ЖИЛ ДАРААЛАН НЭМЭГДЛЭЭ.

1,1сая хүүхэд хүүхдийн мөнгөн тэтгэмж авч байна.

“НАСНЫ ХИШИГ” 4 жил олгов.

Ахмад настны тухай хуулийг баталж

тэтгэмжийг

мянга орчималбан хаагч

удаан жилийн нэмэгдэл авахаар боллоо.

ТӨРИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ

АНХ УДАА128

18%

“Цалинтай ээж” хөтөлбөрийг гурван жил дараалан хэрэгжүүллээ.

Эхчүүдийн нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн жилийг төрүүлсэн хүүхэд бүрийн

тоогоор 1.5 жилээр нэмэгдүүлэн тооцох боломжийг бүрдүүллээ.

6 сая хүртэлх төгрөгийн тэтгэврийн зээл авсан 207.5 мянган ахмадын зээлийг бүрэн тэглэв. Үүний 63.5 хувь нь хөдөө орон нутгийн ахмадууд байлаа.

ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙГДЭМЖСЭНЭЭР АЖИЛГҮЙДЛИЙН ТҮВШИН

2016-2018 онуудад

10.0-7.8 хувиар буурч, өрхийн орлого

2019 оны гуравдугаар улирлын байдлаар

1.3 сая төгрөгт хүрч

2017 оноос

33.9 хувиар өслөө.

НИЙГМИЙН ХАЛАМЖИЙН САНГААС ТЭТГЭВЭР АВЧ БАЙГАА ИРГЭДИЙН ТЭТГЭВРИЙГ

2018, 2019, 2020 онд нэмэгдүүлснээр нийгмийн халамжийн тэтгэврийн хэмжээ 2016 оноос хойш

34.3 хувь, асаргааны тэтгэмжийн хэмжээ

32.0-92.3 хувиар нэмэгдсэн.

2014 онтой харьцуулахад багш нарын цалин хөлс 45-58 хүртэл хувиар, эмч, сувилагч нарын цалин хөлс 66-76 хувиар нэмлээ.

2016 онд 251 мянга байсан бүрэн

тэтгэврийн доод хэмжээ 350.0 мянган

төгрөг, 216.0 мянган төгрөг байсан хувь

тэнцүүлсэн тэтгэвэр 300.0 мянга болж,

дундаж тэтгэврийн хэмжээ 416.1 мянган төгрөгт хүрлээ.

200 мянган ээжид сар бүр бүр 50 мянган төгрөг, 3 ба түүнээс дээш хүүхэдтэй өрх толгойлсон 6.7 мянган эцэг эхэд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээтэй уялдуулан 2020 оноос УЛИРАЛ БҮР 420 мянган төгрөг олгож эхлээд байна.

7






Уриа

Хүний хөгжил зөвхөн өндөр байшин, давхар гүүр, хурдны зам биш. Эрүүл, боловсролтой, орлоготой иргэн бол баялаг юм.

Т.ГАНДИ

Эрүүл мэндийн чиглэлээр:

БОЛОВСРОЛЫН ЧИГЛЭЛЭЭР

200МСҮТ-д суралцагчдад

сар бүр

Өрхийн 3 ба түүнээс дээш хүүхэд нь их, дээд сургуульд зэрэг суралцаж байгаа бол санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх эрх зүйн орчинг бүрдүүллээ.

мянган төгрөгийнтэтгэлэг олгодог боллоо.

50%

Сайн дураар даатгуулсан ээж хүүхэд төрүүлээд, хүүхдээ 3 нас хүртэл асрах бол

энэ хугацааны тэтгэвэр тэтгэмжийн даатгалын

шимтгэлийн -ийг төрхариуцах болов.

“Улаан бурхан өвчинд цэг тавья” уриа дэвшүүлж, НҮБ-ын Хүүхдийн сан, ДЭМБ-тай хамтран 5-20 насны

улаан бурхан өвчний эсрэг вакцинд хамруулж, өвчлөлөөс сэргийлэв.

мянган хүүхэд, залуусыг

Монгол Улс элэгний өвчлөлийг эрт илрүүлж, оношилж, эмчилж эхэллээ. “Элэг бүтэн Монгол” үндэс ний хөтөлбөрийг хоёр үе шаттай хэрэгжүүлсний үр дүнд элэгний В, С вирус илрүүлэх үзлэг шинжилгээнд

сая хүнийг хамрууллаа.1.3

510

ТАВАНТОЛГОЙ-ЗҮҮНБАЯН ЧИГЛЭ ЛИЙН

төмөр замын ажил эрчимтэй өрнөж, УБТЗ ХНН-ийн Зүүнбаян өртөөнөөс төмөр замын дэд бүтцийг угсарч эхэллээ.

километр 414.6

сургууль ашиглалтад оржсургуулийн хүчин чадал 18910 суудлаар нэмэгдсэн. 2016 онд 31 сургууль гурван ээлжээр хичээллэж байсан бол 2019-2020 оны хичээлийн жилд бүх сургууль хоёр ээлжид бүрэн шилжлээ.

2016-2019 онд нийслэлийн хэмжээнд нийт

32

эмнэлгийнбарилга, байгууламжийгашиглалтад орууллаа.

ХӨДӨӨОРОН

НУТАГТ 35

Бүтээн байгуулалтын чиглэлээр:

чиглэлээр:Монголчууд АНХ УДАА өөрсдийн нөөц бололцоогоор Дорноговь аймгийн Сайншанд сумаас газрын тос боловсруулах үйлдвэр чиглэлийн

километр төмөр замыг барьж, ашиглалтад оруулав.27

8






Уриа

АЙ, ДАРЬГАНГА НУТАГ МИНЬ....Ерөөс би энэ л талд татагдан санан санасаар ирдэг юм бус уу? Энгүй хээр тал

намайг ирэхийг чагнаархан, эрмэг түрэмгий салхи нь хүртэл уярч тогтон хүлээдэг юм болов уу. Тэртээ дээр хэсэг бусаг сэмжин үүлс урагшаа нүүхээ түр азнаад хорвоогийн адал зэхий харцнаас тал нутгаа харамлан энүүхэн газарт амсхийн тогтох мэт.

Тал бид хоёр яах аргагүй хүйн холбоотой юм байна аа...Хөндийн салхи нь цэнгэг юм. Хөхрөх уул овоо тань хүндлэл төрөм сүрлэг юм.

Хүн малын хөлд талхлагдаагүй өтгөн өвс, өнгийн цэцэгс алагласан хил хязгаар нутаг минь юутай сайхан. Богдын бэлд суугаад л баймаар... Тал нутгаа удаан харж, улам дурлав.Зорьж ирэгсэд буцлаа. Уул өөд өгсөж явахад араас минь тулж, түлхэж өгсөн салхи буруу зөрүү гишгэн бүдчсээр буухад, энгэр цээжнээс минь тулж түшин дэмнэлээ. Уулын орой дээрээс авч шидчих гээд байсан салхи бэлд тогтжээ...

Шилийн Богдоос 10 гаруйхан км яваад Талын агуй, Талын агуйгаас мөн л баруун тийш хориод км яваад Хөхөл овоо, Дуут нуур орно. Энүүхэн хөндийд л гэхэд 60-аад хүн чулуун хөшөө байдаг юм билээ. Хөшөө бүр нэртэй, домогтой. Хэн хэзээ нэр хайрлаж, хэнз үлгэр зохиосныг нь хэн ч үл мэднэ. Ийнхүү зорин ирсэн хэрэг минь лавтай сайнаар бүтэж, Шилийн Богдоо харан хийморь лундаагаа сэргээн, Алтан овоо тахилгадаа өчүүхэн бүсгүй заяагаа даатган, өлмий юугаас нь адис аваад буцлаа.

Жилдээ нэг эргэдэг уул овоондоо мөргөчихөөд сэтгэл жигтэй хөнгөрч, Дарьгангын тал дундуур тоос босгон давхиж явна. Хонгоо гялалзуулах зээрийн сүрэг бидэнтэй холын замыг хойно урд орон хөөцөлдсөөр хамтдаа туулав.... Үнэн эсэхийг хэлж мэдэхгүй юм. Үлгэр домог мэт зүйлийг хөгшчүүл ярьдагсан. Агтаа маллан, дархаа хийж, хилээ манаж ирсэн эрчүүлд айраг исгэн ая тааваар сyyx цаг зав тэр бүр “гараагүй ” байх аа. Аатай хурдан адуутай ч амт нь араанд тогтсон айраггүйг нь цайруулж ингэж бодлоо. Цагийн эрхээр зарлиг суларч, “харьж нутагтаа очно доо“ хэмээн элэнц хуланц баатарлаг өвгөд маань хөсөг тэргээ бэлдэж, хэдэн зуун дамжиж хүлээсэн юм гэдэг. Аяншсан агтчингууд энэ л хөвөө хязгаар нутагтаа төвхнөн идээшээд эзэн суухдаа хаа нэг хаан төрийн зүгээс хэл чимээ ирүүзэй хэмээн санагалзан дуу аялгуу зохион дуулах болсон бөгөөд дуу бүр нь гэгэлгэн гуниг тээдэг болсон юм гэдэг ээ.

Ямартай ч эзэн Богд Чингисийн эр цэргийн агтчин, сүрэгчний үр сад гэдэгтээ итгэдэг ээ би.

Амь, амьсгал минь та бүхний үргэлжлэл, нүүж сууж, жаргаж зовж явсан энгүй их тал нутгийн тань эгэлхэн борог өвсний нэгээхэн ширхэг нь билээ би.

Ай, Дарьганга нутаг минь ариун дагшин тал хээр, Aлтан Дарь овоо мину. Тандаа мөргөхөөр хойтон жилийн өдийд эргээд би ирнэ ээ...

Баруун-Урт, Шилийн богд, 2009 оны 10 сар

“Ай Дарьганга нутаг минь” нийтлэл маань нэрт

сэтгүүлч Ц.Балдоржийн нэрэмжит шагналын дэд байранд шалгарч байлаа.

Энэ нийтлэлийг минь уншиж суусан 90 хүрч яваа буурал

ээжийн минь хоолой зангирч, нулимс дуслуулсан нь

миний хувьд хамгийн том нандин шагнал, сэтгэлийн

бэлэг байлаа. Ингээд нийтлэлийнхээ хэсгээс

хүргэе.

Ай, Дарьганга нутаг минь ариун дагшин тал хээр,Aлтан Дарь овоо мину. Тандаа мөргөхөөр хойтон жилийн өдийд эргээд би ирнэ ээ... Т.ГАНДИ

9

Улаанбаатар хот

Боловсрол, мэргэжил:

Дээд, МУИС, ЭЗОДС төгссөн, сэтгүүлч, эдийн засагч. 1999 онд ШУА-ийн ФСЭХ-нд “Улс төрийн сэтгэл зүй, чөлөөт хэвлэлийн төлөвшлийн хандлага, харилцан хамаарлууд” сэдвээр улс төрийн шинжлэх ухааны боловсролын докторын (PhD) зэрэг хамгаалсан.

Ажилласан байдал:

• 1982-1983 онд МХЗЭ-ийн Төв хорооны ХЗХНР-д утга зохиолын ажилтан• 1983-1986 онд Улаанбаатар хотын ХЗЭ- ийн хороо, ерөнхий боловсролын 75 дугаар сургуульд ХЗЭ-ийн хорооны нарийн бичгийн дарга• 1986-1990 онд Бүх цэргийн төв хэвлэл “Улаан од” сонинд утга зохиолын ажилтан, сурвалжлагч• 1990-1992 онд Төрийн төв хэвлэл “Ардын эрх” сонины коллегийн гишүүн, Мэдээллийн албаны дарга• 1992-2008 онд Улсын Их Хурлын гишүүн• 2000-2004, 2006-2008 онд УИХ-ын Нийгмийн бодлого, боловсрол, шинжлэх ухааны Байнгын хорооны дарга• 2004-2006 онд УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Эрүүл мэндийн сайд• 2008-2012 онд Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайд• 2012-2016 онд Монгол Улсаас Унгар улсад суух /Серби улсад хавсран суух/ Онц бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайд• 2016-2018 онд УИХ-ын даргын зөвлөх• 2018-2020 онд МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын зөвлөх

Мэргэжил дээшлүүлсэн байдал:

• ОХУ-д Нийгмийн ухааны академийн дээд курс• АНУ- Азийн сангийн тэтгэлэгт хөтөлбөр, Залуу парламентчдын курс, Төрийн эрх зүй, парламентын тогтолцоо • Япон, Тайланд , ХБНГУ, Сингапур улсуудад төрийн эрх зүй, чөлөөт хэвлэл,хүн ам зүй, хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын чиглэлүүдээр тус тус сургалтад хамрагдсан.






Уриа

Хувь хүний зориг зүрх шаардсан үед өөрөөсөөурвахгүй явна гэдэг улс төрд хатуужна гэсэн үг.

Т.ГАНДИ

Төгсжаргалын ГАНДИ

Төрсөн газар: Эрхэлж байсан сонгуульт ажлууд:

• 2000-2004 онд Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн Үндэсний Холбооны ерөнхийлөгч, • Азийн хүн ам зүйч парламентчдын Монголын хорооны тэргүүлэгч,• 2004-2006, 2008-2012 онд Жендерийн тэгш байдлын Үндэсний хорооны гишүүн,• 2006-2008 онд Монголын Кино урлагийн Академийн тэргүүн

УИХ-д 4 удаа сонгогдон ажиллахдаа:

• УИХ-д сонгогдон УИХ, Засгийн газрын гишүүнээр ажиллах хугацаандаа ард түмнийхээ элчийн үүргийг биелүүлэн, төр засгаас гаргаж буй хууль, тогтоомж бодлого сурталчлах асуудлаар 21 аймаг, 270 гаруй сум багт хүрч ажилласан.

Бүтээл:

• “Халхын гол-Залуу нас минь” баримтат кино, “Эрэл”, “Аянга” бүрэн хэмжээний уран сайхны кино, “Гэртээ харих зам” төслийн “Надад мөрөөдөл бий” баримтат кино, “Нэрийг минь хэлж өгөөч” баримтат, нийтлэлийн киноны зохиолч, продюссероор ажилласан.• “Ягаан болрын хаан”, “Европчууд аймхай хүмүүс”, “Сонгуулийн намар” сэтгүүл зүйн бүтээлүүдийн эмхэтгэл,• УТСА-ийн судлаач багш, доктор С.Ган-Өлзий, Н.Наранчимэг нарын хамт Нийгмийн статистик дээр суурилсан эрдэм шинжилгээний цуврал судалгаануудын ажлыг хийж, бүтээл болгон эмхэтгэн хэвлүүлсэн.

Шагнал урамшуулал:

• 1999 онд Алтангадас одон,• 2004 онд Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон,• 2008 онд Сүхбаатарын одонгоор тус тус шагнагдсан.• 2004 онд АНУ-ын Намтар судлалын хүрээлэн,• 2012 онд Кембрижийн Их сургуулийн Намтар судлалын хүрээлэнгийн “ТОП 100” нийгэм, улс төрийн зүтгэлтэн эмэгтэй.

10

ГЭР БҮЛ






Уриа

Намтар цэвэр байх нь улстөрч хүнийхамгийн эрхэм баялаг юм.Т.ГАНДИ

МИНИЙ ЭЭЖИЙН ДҮҮ НАР Монгол Улсын Ардын жүжигчин, уртын дуучин Ч.Шархүүхэн, Монгол Улсын Гавьяат жүжигчин,

дуучин Д.Оюунтүлхүүрийн эмээ Н.Дулам

Охин Н.Бөртэ-Үжингийн хамт

Нөхөр Я.Нямжаргалын хамтБелград хот. 2013

Хүү Н.Хонгорын хамтБудапешт хот. 2012

ААВ, ЭЭЖ ХОЁР МИНЬ

Ээж Норпилын ЭРДЭНЭСүхбаатар аймгийн Халзан сумын уугуул,

Олнууд овогт жүжигчин. Өдгөө 90 нас сүүдрийг зооглож буй.

Аав ЗАНДРААГИЙН ТӨГСЖАРГАЛАрхангай аймгийн Тариат сумын Мөрөн багийн уугуул,

цэргийн улс төрийн ажилтан, ахмад дайчин

БИД ХОЁР

Эмэгтэйчүүд ээ! МАН-аас УИХ-ын сонгуулийн 12 дугаар тойрогт нэр дэвшигч Төгсжаргалын ГАНДИ-г дэмжээрэй.10

11






Уриа

УИХ-ын гишүүн болно гэдэг эрх ямбад хүрэх шат биш,хөдөлмөр хариуцлага, ёс зүйн шалгалт юм.

Т.ГАНДИ

МАХН-ын Төв хорооны нарийн бичгийн дарга, хожим нь Монгол Улсын хоёр дахь Ерөнхийлөгчөөр сонгогдон ажилласан Н.Багабанди гуай нам бус, жирийн сэтгүүлч надад УИХ-д МАХН-аас нэр дэвшиж, сонгуульдоролцох саналыг 1992 онд тавьж байлаа.

ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САЙДААР АЖИЛЛАХДАА: • Хөдөө орон нутагт ажилласан эмч нарын нийгмийн асуудлыг төрийн бодлогоор дэмжсэн.• Хувийн хэвшлийн эмнэлгүүдэд Эрүүл мэндийн даатгалаар үйлчлүүлэх боломж бүрдүүлсэн.• Сүхбаатар аймгийн эмнэлгийг 700 сая төгрөгөөр иж бүрэн засвар хийлгэсэн.• Асгат, Мөнххаан, Баяндэлгэр сумдын эмнэлгийн барилгыг улсын төсвөөр бариулсан.• Сүхбаатар аймагт анх удаа Томографийн аппарат хуваарилж байсан. • Эрүүл мэндийн салбарт анх удаа 2,4 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдсэн.

“Ардын эрх” сонины Мэдээллийн албаны дарга Т.Ганди.

2012 онд Кембрижийн Их сургуулийн Намтар судлалын хүрээлэнгээс гаргадаг “”ТОП 100” нийгэм, улс төрийн зүтгэлтэн жагсаалтад орж намтар маань олон улсад хэвлэгдэв.

2008-2012 ОНД ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ГИШҮҮН, НХХ-ИЙН САЙДААР АЖИЛЛАХДАА:

• Ерөнхий сайд С.Баярын зарласан 5 төгөлдөршлийн нэг “Хүний хөгжил” сангийн хуулийг боловсруулж, нийгмийн баялгаас үр хүүхдэдээ олгох анхны тогтолцоог хэрэгжүүлсэн. • 2010 онд Монгол Улсад анх удаа ядуурал, ажилгүйдэл 6 хувиар буурсан. • Цалин, тэтгэвэр тэтгэмжийг 3 удаа нэмсэн. • Ахмад дайчдад орон сууц олгох ажлыг зохион байгуулсан. • БНСУ-д ажиллаж байгаа иргэддээ нийгмийн даатгалын “Нэг цэгийн үйлчилгээ”-г нээн ажиллуулсан. • Унгар улсын Хөдөлмөрийн сайдтай хэлэлцээр хийж, тус улсад ажиллаж сурч байсан монгол иргэдийн нийгмийн даатгалд төлсөн шимтгэлийг эх орондоо төлснөөр тооцуулахаар шийдвэрлэсэн.• Засгийн газрын ажлаар НХХЯ нэгдүгээр байранд орсон.

12






Уриа

УИХ-ЫНГИШҮҮН

БОЛНО ГЭДЭГЭРХ ЯМБАД

ХҮРЭХ ШАТ БИШ,

ХӨДӨЛМӨР ХАРИУЦЛАГА,

ЁС ЗҮЙН ШАЛГАЛТ ЮМ

УИХ-ынсонгуулийн

12 дугаар тойрогтМАН-аас

нэр дэвшигч Төгсжаргалын

ГАНДИ-тайярилцлаа.

13






Уриа

Төрийн босго намхан, бодлого шийдвэр улцгар байж таарахгүй.Т.ГАНДИ

Монголын улс төр надад хамаатай, тэртусмаа монгол төрийн бодлогыг гажуудалгүй

болгоход гар бие оролцох бүр их хамаатайцаг үе юм байна гэж би үзсээн.

Жоожоо бид хоёр.

Бид Сүхбаатарчууд.

Танд 2020 оны УИХ-ын сонгуулийн 12 дугаар тойрогт МАН-аас нэр дэвшиж буйд баяр хүргэж амжилт хүсье. Та энэ удаа Сүхбаатар аймагт нэр дэвших шалтгаан юу байв?

Ээж маань Сүхбаатар аймгийн уугуул Халзан сумынх. Ээжийн минь нутаг миний нутаг гэсэн үг ээ. Бас манай намаас “УИХ-ын сонгууль угтаж МАН-ыг төлөөлж энэ удаа Сүхбаатар аймагт хэн нэр дэвшиж, үр бүтээлтэй ажиллаж чадах вэ” гэсэн олон удаагийн судалгаа явуулсан юм билээ. МАН-ын дарга Таныг энэ удаа нутагт чинь илгээхээр шийдэж байна гээд надтай санал бодол солилцсон. Би энэ саналыг намаас өгч буй итгэл, даалгавар гэж хүлээн авсан.

Та Сүхбаатар аймагт хэзээ сүүлд ирсэн бэ?

Би ер нь нутгаараа жилдээ нэг ирчихээд байдаг. Ээжийгээ аваад өнгөрсөн зун бас ирсэн. Уул овоонд нь мөргүүлээд төрсөн буурийг нь эргэчихээд буцсан.

Сүхбаатар аймагт ах дүү, хамаатан садан хэр олон байна вэ?

Бид нар ер нь өнөр олуулаа. Тэгээд ч Олныхон гэсэн овогтой. Ээжийн маань эгч 100 хүрч байгаа сайхан хөгшин Халзан суманд амьдардаг. Бид нар Жоожоо гэж авгайлдаг юм. Ээжийн талынхан ер нь урлагийн голдуу хүмүүс байдаг. Ардын жүжигчин, уртын дуучин Ч.Шархүүхэн, дүү МУСГ Зүтгэлтэн “Маршийн хаан” гэж өргөмжилдөг хөгжмийн зохиолч Ч.Гунаажав, ээжийн дүү Н.Дулам түүний зээ охин Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуучин Д.Оюунтүлхүүр гээд бүгд урлагийнхан. Миний ээж насаараа урлагт зүтгэж, олон арван сонгодог жүжгийн гол дүрийг бүтээсэн жүжигчин хүн.

Таны ээж?Ээж минь хонь жилтэй Эрдэнэ гэж

хүн бий. Намайг дагаад жилдээ нутгаа нэг эргэчихээд, аавын минь нутаг Архангай, Хөвсгөлийн зааг нутгаар дажгүй явчихаад л ирдэг хүн. Тал нутгийн хүн болохоор тэрүү их уужуу, ухаан санаа цэцэн цэлмэг хүн байдаг даа.

Та эцэг эхээс хэдүүлээ вэ?Цагийн эрхээр дээд үе маань

хорвоогоос зарим нь явж байна. Одоо зургуулаа. Хоёр хуульч, хоёр эдийн засагч, сэтгүүлч байна. Ах маань Их сургуулийн багш. Дашрамд өгүүлэхэд ах маань өнгөрсөн жил урлаг судлалын чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалсан.

Хилийн чанадад ажиллахаар томилогдон улс төрийн үйл ажиллагаагаа түр завсарласны дараа Таныг их улс төрд эргэн ирж байна гэж ойлгож болох уу?

Зөвхөн УИХ-ын гишүүн л улс төрийн бодлого ярьж хэрэгжүүлдэг юм биш ээ. Төрийн, улсын элч болж дипломат томилолт аван хилийн чанадад төв Европын Унгар /Серби/ улсуудад Элчин сайдаар ажиллаж байхдаа Монгол төрийн гадаад бодлогыг хэрэгжүүлэгч, улс орноо сурталчлах, эх орондоо хөрөнгө оруулалтыг ихээр татах, хоёр улсын харилцааг өндөр дээд түвшинд хүргэх зорилготой далд фронтын улстөрч болж ажилласан. Улс төр надаас холдсонгүй. Би ч улс төрөөс холдоогүй ажилласан юм байна.

Сэтгүүлчид таныг УИХ-ын гал тогооноос дипломат албанд шилжин орсон болохоор сүүлийн үеийн “донсолгоотой” энэ их улстөржилтөөс залхаад, улс төрөөс хамааралгүй болж, нэг бодлын өөрт нь амар байгаа байхдаа гэж ярилцдаг байлаа.

Түрүүн Та асуултандаа хэлсэн “Донсолгоотой улс төртэй цаг үе” гэсэнтэй санал нэг байна. Төр цэгцэрч, түмний итгэл сэргэж, хөгжил түргэсээсэй гэж монгол хүн бүр хүлээж байгаа. Төргүйгээр үндэстэн оршин тогтнохгүй, хөгжлийн тухай төсөөлөх ч аргагүй.

14






Уриа

Итгэл бол хариуцлага юм. Т.ГАНДИ

УИХ-ЫН ГИШҮҮНИЙ АЖЛЫГ БИ НЭГД ИТГЭЛ, ХОЁРТ ХАРИУЦЛАГА, ГУРАВТ АЛДАХ ЭРХГҮЙЦАГ ХУГАЦАА ГЭЖ БОДОЖ ХИЧЭЭЖАЖИЛЛАЖ ИРСЭН

Монголын төр цаг нөхцөөж байгаа юм шиг ийм сульдаатай байж таарахгүй. Хариуцлага хүлээх хүнгүй болсон байна. Төр засагт хууль боловсруулж, шийдвэр гаргах нь битгий хэл соёлт нийгэмд биеэ зөв аваад явчихаж чадахааргүй хүмүүс орж ирж байна. Төрийг ашиг хонжоо олох талбар мэт ойлгож, өнгөлзөгчид ч олширсон байна. Монгол төрийн босго ийм намхан, шийдвэр зарчим ийм нялцгай байх учиргүй. Эцэг өвгөдөөс “Эгнэгт эрхэмлэж яваарай хэмээн машид итгэн эрх чөлөө, тусгаар тогтнолыг даатгаж үлдээв” хэмээн захисан үг бий. Бид энэ захиа даалгаврыг биелүүлэх учиртай. Ийм эгзэгтэй цаг үед хар амиа хоохойлж бие амар, сэтгэл хол сууж болмооргүй байна.

Улс төрд хатаагдаж, ирлэгдэж, нүд сэтгэлийнх нь хор гарсан улстөрчид төрдөө, залуучууддаа түшиг тулгуур болж ажиллах цаг үе иржээ. Монголын улс төр надад хамаатай, тэр тусмаа монгол төрөө цэгцлэхэд гар бие оролцох бүр их хамаатай цаг үе ирж байна.

УИХ-ын гишүүн, салбарын сайдын ажлыг би нэгд итгэл, хоёрт хариуцлага, гуравт алдах эрхгүй цаг хугацаа гэж бодож хичээн чармайж ажиллаж ирсэн.

Улс төрд залуучуудыг түлхүү сонгох хэрэгтэй, олон сонгогдсон улстөрчдийг улс төрөөс зайлуулья, ер нь бүгдийг шинэчилье гэсэн нийгмийн сэтгэлзүй хандлага байх шиг байна. Энэ хандлагыг Та мэдэрч л байгаа байх?

Аливаа юм ер нь шинэчлэгдэж, өөрчлөгдөж байх нь зүй тогтол шүү дээ. Уламжлалгүй шинэчлэл гэж байдаггүй шиг шинэ хүчээр сэлбэгдэхдээ харин ч илүү сайжирч дээшилж л байх учиртай. Төрийн бодлого боловсруулалцах хүн залуу, хөгшин гэхээсээ хариуцлагатай ёс зүйтэй байх шаардлагатай байна. Хариуцлага гэдэг ёс зүй юм, боловсрол юм. Олон түмний итгэл дээр дөрөөлж гарч ирчихээд бусдыгаа үл тоож, эвдэрч, задарч болохгүй. Тийм биз. Ахмад залуу гэсэн үе хоорондын зөрчлийг дэвэргэж болохгүй. Тэр тусмаа улс төрд. Яагаад гэвэл төрийн бодлого залгамжгүй явах учиргүй юм.

Өчигдрийн тухай ой санамжгүй маргаашийн тухай төсөөлөлгүй хүнээс өнөөдрийн тухай асуугаад хэрэггүй гэсэн үг ч бий. Ажлын туршлагатай, төр улсдаа нэмэр болох мэдлэгтэй, хэлсэн үгэндээ хүрдэг ёс зүйтэй хүмүүс л энэ улсыг хөгжүүлнэ. Их хурал бол туршлага, мэдлэг, мэтгэлцээний талбар.

Тиймээс ахмад нь туршлагатай нуруутай, шинэ нь мэдлэгтэй, ёс зүйтэй байхад бие биеэ нөхөөд ажиллаж болно. Дилав хутагтын хэлсэн нэг үг байдаг юм. “Хуучин нь шинээ уучилдаг, шинэ нь хуучнаа үгүйсгэдэг юм” гэж... Яагаад вэ гэхээр шинэ үе ирээдүйдээ юу тохиохыг олж харж чаддаггүй талтай. Ахмад үе туулсан зам мөр бүхний саад тотгорыг даваад гарч ирсэн туршлага байдаг учир шинэ үеэ уучилж чаддаг нь үнэн юм.

Таны мэргэшсэн салбар бол нийгмийн хамгаалал. Та ер нь өрөө нийгмийн салбарыг сонгож мэргэшсэн үү, эсвэл эсвэл намын томилолт ингэж таардаг байв уу?

Аливаа улс төрийн намын бодлогын гол цөм нь хүний хөгжлийн бодлого байсаар ирсэн. Нийгмийн хамгааллын бодлогын зорилт хэрэгжилтээс шалтгаалж төрийн бодлогын үр дүн гарч байдаг. Эрүүл иргэн, орлоготой өрх, тэтгэврийн ахмад, цалин хөлс, тэтгэвэр тэтгэмж, өнчин ядуу, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн гээд нийгмийн бодлогоос хамааралгүй хүн гэж байдаггүй. Нэг бодлын

15






Уриа

Яслийг сэргээж, ээж бүхэн хөдөлмөрэрхлэх боломж бүрдүүлнэ.

Т.ГАНДИ

Бодлогоо дөрвөн жилээртөлөвлөдөггүй, алсын хараатай, хэтийн

төлөвтэй намын хувьд эдийн засгаа сэргээн, улс орноо хөгжилд хөтлөх “Мега”

төслүүдийг гараанаас гаргана.

хүний амьдралын жаргал зовлонгийн менежер шиг л ажил, нөгөө талаас асар их мэдрэмж, зүтгэл шаарддаг салбар л даа. Энэ салбарт нам хариуцлагатай ажиллаж чадах, үр дүн бий болгох бодлогын менежерүүдээ тохоон томилдог байх.

МАН-ын 2016-2020 оны мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт, 2020-2024 оны УИХ-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийн онцлог юу вэ?

МАН 2016 оны сонгуульд ялж, Засгийн газраа бүрдүүлж ажиллаж эхлэх үед улсын маань эдийн засаг сөхөрч, гурав дөрвөн төсөвтэй болчихсон, үр өгөөж нь ирэхгүй хэдэн зуун төсөлд чанаргүй, хяналтгүйгээр татвар төлөгчдийн мөнгө төгрөгийг цацан үгүй хийсэн төсөв хүндэрсэн үед Засгийн газраа байгуулж ажилласан. Гэхдээ ард түмэн, сонгогчдынхоо өмнө амласан хүний хөгжлийн төлөөх бодлогуудаа амжилттай хэрэгжүүлж ирлээ. Өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн хамгааллын салбарт хамгийн их хөрөнгө оруулалт оруулсан, монгол хүний эрүүл, аюулгүй нөхцөлд амьдрах үндэс болсон томоохон хөтөлбөрүүд хэрэгжсэнээрээ онцлог байв. 2020-2024 оны УИХ-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр “Алсын хараа”-н дээр суурилсан эдийн засгийн, тэр тусмаа нийгмийн даатгалын шинэтгэл хийж, шимтгэл төлөгч иргэн бүрт баялгийн сангаас тодорхой үр дүн өгөхүйц өөрчлөлтийг бий болгосон шинэчлэл хийгдэнэ. Иргэд суурь тэтгэвэрт хамрагдсанаар төрийн бодлого иргэддээ алагчлалгүй хүрч, нийгмийн хамгааллын гадна үлдэх нэг ч хүнгүй болох юм.

МАН сонгуулийн бодлогоо зөвхөн дөрвөн жилээр төлөвлөдөггүй, алсын хараатай, хэтийн төлөвтэй намын хувьд эдийн засгаа сэргээн, улс орноо хөгжилд хөтлөх томоохон “Мега” төслүүдийг гараанаас нь гаргана. Цөлжилт, усны гачигдал гарах, бэлчээрийн хомсдол, зүй зохистой байгаль хамгааллын бодлогыг тууштай хэрэгжүүлэх юм. Боловсрол, цэцэрлэг, хүүхэд хамгааллын бодлогодоо хөрөнгө оруулалт хийж, яслиа сэргээж, айл өрх бүрээс ажил хөдөлмөр эрхлэх

боломжийг бүрдүүлнэ. Төрөө цэгцэлж, сахилга хариуцлагыг сайжруулах бодлогууд хэрэгжинэ.

Нөгөө талаас намын мөрийн хөтөлбөрийн бас нэг онцлогтой заалт нь Үндсэн хуулийн шинэчлэлийг дагаж мөрдөх журмын дагуу 40-өөд хуулийг шинэчлэх, төрийг төлөвшүүлэхэд шүүх засаглал, хууль ёсыг мэргэжлийн сонгодог утгаар нь ажиллах тогтолцоотой болгоход чиглэж ажилласан он жилүүд болно.

Унгар Улсад Элчин сайдаар дөрвөн жил гаруй ажиллаад Та эх орондоо ирсэн. Ямар олз омогтой ирэв?

Унгар Улс социалист систе мийн гэгдэж байсан Дорнод Европын улсын хувьд улс төр, эдийн засгийн шилжилт хийж буй манай улстай адил түүхийн зам мөрийг туулж яваа орон. Унгарчууд өөрсдийгөө Хүннүгийн Атилла хааны үр сад, хөх толботой төрдөг гэх нь ч бий. Тухайн үеийн ЭЗХТЗ-ийн гишүүн орнуудын хөнгөн үйлдвэрийн төв болж байсан Унгар Улс Монгол Улсад 1960-1980-аад оны хооронд махкомбинат, малын вакцины үйлдвэр “Биокомбинат”-ыг буцалтгүй тусламжаар барьж байгуулж өгсөн байдаг юм. Мөн ма лын бэлчээрийг усжуулах тө рийн бодлогод тусалж 2000 гаруй худаг барьж, усны хай гуул шинжилгээний үйл ажил ла гаанд ахиухан үүрэгтэй оролцож ажилласан байдаг.

Ер нь монгол хүн, монголчуудад элгэмсүү ханддаг сайхан ард түмэн юм билээ. Элчин сайдаар ажиллах хугацаанд маань Унгар Улсын Ерөнхийлөгч Янош Адер, Ерөнхий сайд Виктор Орбан тэргүүтэй төрийн өндөрлөгүүд, Засгийн газрын найман гишүүн, 60

16






Уриа

Уламжлалгүй шинэчлэл гэж байдаггүй шиг шинэ хүчээрсэлбэгдэхдээ илүү сайжирч дээшилж л байх учиртай. Т.ГАНДИ

ХҮНИЙ ХӨГЖИЛ ЗӨВХӨН ӨНДӨР БАЙШИН, ДАВХАР ГҮҮР, ХУРДНЫ ЗАМ БИШ. ЭРҮҮЛ, БОЛОВСРОЛТОЙ, ОРЛОГОТОЙ ИРГЭН БОЛ БАЯЛАГ ЮМ.

гаруй бизнесийн төлөөлөл Монголд айлчилсан.

Европын холбооны гишүүн тус улсад “Монгол судлалын төв” нээж, олон улсын монголч эрдэмтдийн эрдэм шинжилгээний бага хурлуудыг тогтмол зохион байгуулсан.

Эх орноосоо 1956 онд гарсан хосгүй үнэт соёлын өв болох өндөр гэгээн Занабазарын өөрийн бүтээл “Насан цаглашгүй хэмээх Аюуш бурхан”-ыг эх орондоо эргүүлэн авчирсандаа сэтгэл өндөр байдаг.

ЮНЕСКО-гийн соёлын өвд бүртгэлтэй Баруун Монголын алдарт туульч Увхианы Батын бүтэн сарын турш аялгуулан хайлсан туулиудын эх хувь нь гадны хувь хүнд хадгалагдаж байсныг эх орондоо авчирж ШУА-д хүлээлгэн өглөө.

Мөн Монгол орны эдийн засгийн тулгуур болсон мал аж ахуй, хөдөө аж ахуйн хөгжилд эргэлт авч ирэх Биокомбинатыг Унгар Улсын Засгийн газрын нэн хөнгөлттэй зээлээр бүрэн шинэчлэх хэлэлцээрийг /Засгийн газар хооронд хийх эхлэлийг тавьж/ амжилттай хийлээ.

Анх Унгар Улсад очиход Засгийн газрын тэтгэлгээр жилд таван монгол оюутан суралцаж байсан. Европын эрх зүй, боловсролын өндөр соёл, хөгжилтэй энэ улсад ЗГ-ынх нь тэтгэлгээр суралцах оюутнуудынхаа тоог нэмэгдүүлэхийн төлөө уйгагүй хөөцөлдөж ажилласны үр дүнд хэлэлцээрийг амжилттай хийж, жил бүр Унгар улсын Засгийн газрын тэтгэлгээр Монгол Улсаас 200 оюутан суралцахаар болсон.

Эх орондоо оюуны хөрөнгө оруулалт болж бэлтгэгдэж ирэх эдгээр оюутны тоо өнөөдрийн байдлаар мянгад хүрээд байна. ЭСЯ маань 2016 оны ажлаараа ГХЯ-нд тэргүүлсэн шүү.

Танд баяр хүргэе. Та томилогдсон салбар бүрийнхээ ажлыг сайжруулсан амжилттай ажиллаж иржээ. Одоо нэр дэвшигчийн хувьд Сүхбаатар аймагтаа юуг онцгой анхаарч ажиллах вэ?

Сүхбаатар аймаг маань аймгуудын 2019 оны өрсөлдөх чадварын индексээр 21 аймгаас хөдөлмөрийн чадвар, бүтээмжээрээ 18, үндсэн дэд бүтцээр 16 дугаарт орсон таагүй үзүүлэлт өмнө минь байна. Аймгийн хувьд бусад аймагтай харьцуулахад хөгжлийн хувьд харьцангуй доогуур үзүүлэлттэй байна аа л гэсэн үг. Зөвхөн аймгийн төвд хэдэн байшин барьж, зам тавьснаар хөгжлийн түвшинг тодорхойлж болохгүйн жишээ энэ юм. Хүний эрүүл мэнд, насжилтад сөрөг нөлөөлөл үзүүлж буй хүчин зүйлийг бууруулахад хүчээ нэгтгэж ажиллах, анхаарах асуудлууд байна. Бэлчээрийн нөхөн сэргээлтийг сайжруулах, үлийн цагаан оготно устгах, бэлчээрийн худаг гаргах, хүн амын

хэрэглээний ундны усны чанарыг сайжруулах, зүй зохисгүй ухаж төнхөж буй уул уурхайн үйлдвэрлэлийг нийгмийн хариуцлагын хууль санаачлан боловсруулж цэгцлэх, өрх бүрт ажилтай орлоготой иргэн, үйлдвэрлэл бий болгож ядуурлыг системтэй бууруулах зэрэг намынхаа мөрийн хөтөлбөрийн хүрээнд тодорхой бодлогоор хэрэгжүүлж үр дүнд хүрч ажиллана гэж бодож байна.

За ойлголоо. Та Сүхбаатар аймагт өмнө нь ямар үйл ажиллагаа хэрэгжүүлж байсан бэ?

Ээжийн маань нутаг элгэнд ойрхон явдаг аа. Эрүүл мэндийн сайдаар анх ажиллаж эхлэхэд төсөв мөнгө хязгаарлагдмал, гадна дотны санхүүжилт дөнгөж эхлэл төдий орж ирж байв. Анх удаа зүүн бүсийн эмчилгээ, оношилгооны төвийг Дорнод аймагт /Бүсийн оношилгоо, эмчилгээний төв/ байгуулж, гаднаас орж ирж байсан анхны компьютер томографийн аппаратуудаас аймагтаа хуваарилж байлаа. Сингапурын “Темасек” сангийн шугамаар эмч нарыг дадлагажуулах хөтөлбөрийн хүрээнд аймгийн эмч нараас хамруулж эхлүүлсэн.

Солонгосын “Шинхан” банк, “Ганди сан” /миний нэртэй сан байсан/-гийн шугамаар таван жилийн хугацаанд 500 гаруй оюутанд тэтгэлэг олгох хөтөлбөр санаачлан хэрэгжүүлсний тал хувь нь буюу 250-иад нь Сүхбаатар аймгийн оюутнууд байсныг хэлэх хэрэгтэй байх аа.

Та УИХ-ын гишүүнээр сонгогдвол юунд илүү анхаарал хандуулъя гэж бодож байна вэ?

Намын мөрийн хөтөлбөр 2020-2024 Засгийн газрын түвшинд хэрэгжүүлэх бодлого гарсан. Тэр бүхнийг хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллана. Тэр дундаа, хүний хөгжлийн чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх зорилтууд дунд миний өөрийн НХХ-ийн сайдаар ажиллаж байхдаа эхлүүлсэн шинэчлэлийн шинжтэй заалтууд орж ирсэнд их олзуурхаж байгаа. Жишээ нь, тэтгэврийн шинэчлэл, суурь тэтгэврийн хууль, нийгмийн даатгалын хуримтлалаараа тухайн иргэн насан туршдаа амьдралдаа хэрэгтэй дэмжлэг авах

17






Уриа

Улс төрд хоёр нүүртэй, шуналтай хүн хол явдаггүй юм.Үзэл бодолдоо үнэнч, шаргуу хүн амжилтад хүрдэг.

Т.ГАНДИ

ингэхдээ орон сууц, боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээ зэрэгт ашиглаж болохоор мөрийн хөтөлбөрт анхаарч ажиллах ажлын маань чиг шугам гэж бодож байгаа. Сонгогдсон нутаг орныхоо хүн ардын хөгжилд бодитой хувь нэмрээ оруулахын төлөө тууштай ажиллана аа.

Таны хэрэгжүүлсэн хүмүүнлэгийн олон хөтөлбөр байдаг байсан?

Орон гэргүй, хэцүү бэрхийг туулсан 80-аад хүүхдийг хөгжим сургаж, морин хуурын чуулга байгуулж амьдралд нухлуулж алдсан итгэлийг нь эргүүлж хүн шиг хүн болгох гэж зүтгэж хийсэн төсөл маань “Гэртээ харих зам” нэртэй байлаа. UBS телевизтэй хамтран хийсэн энэ төсөл маань амжилттай хэрэгжиж дор хаяж 30 гаруй хүүхдийн хувь тавиланг эргүүлж зөв зам дээр гаргаж чадсан. Зарим нь МСҮТ төгсөөд ажил хөдөлмөр эрхлээд, нэг хүүхэд нь ОХУ-д суралцаж сайн сайхан явна.

Энэчлэн хорт хавдартай хүүхдүүдийн эмчилгээ, цэрэгт очоод зодуулснаас хөлөө хөлдөөж тахир дутуу болсон залуу, хоёр гараа мөрөөрөө тайруулсан хөхүүл ээж, архины хамааралтай хахир хатуу ээждээ өдөр бүр зодуулж бүтэн яс үлдээгүй шахам зэрэмдэглэгдсэн бяцхан охин энэ бүхэнд туслах сэтгэл

минь надад оноогдсон үүрэг мэт санагдаж гартай, хөлтэй болгож сэтгэлийн шархыг нь нөхөх гэж зүтгэж явсан. Энэ бол ач саналгүй буян хийж, нийгмээ эмчлэх гэж оролдсон өчүүхэн сэтгэл минь байсан юмаа.

Таныг их хатуу хүн гэдэг. “Төмөр хатагтай” ч гэдэг байсан?Өөрийн бодолтой, үзэл бодолдоо үнэнч л хүн. Энэ бол эцэг эхээс

минь надад өвлөгдөж ирсэн “бэлэг” байгаа юм. Аливаа юманд амархан автаад хоёр нүүр гаргаж чаддаггүй болохоор минь л тэгж нэрлэдэг байж болох юм. Зөвд зөөлөн, бурууд хатуу гэх юмуу даа, тийм л хүн дээ.

Уран бүтээлийн сонин юутай байна. Сүүлийн үед юу бичив?Би бичих дуртай. Сайн уран бүтээл, сайхан шүлгэнд дуртай.

Данзангийн Нямсүрэн “Эрээнцавд бороо ороход дуртай”, нутгийн их найрагч О.Дашбалбарын “Хүн чанар минь Мөн чанар минь бус уу” шүлгийг хүний газарт их ажлын дараа түр амсхийж Ижийгээ, Эх орноо санах үед сэтгэлээ огшоон уншдаг байлаа.

“Ягаан болрын хаан”, “Европчууд аймхай хүмүүс”, “Сонгуулийн намар”, “Атилла” гээд аян замын тэмдэглэлүүдээрээ таван ном бичсэн. “Аянга”, “Эрэл” гээд бүрэн хэмжээний уран сайхны кино, “Нэрийг минь хэлж өгөөч”, “Надад мөрөөдөл бий” зэрэг баримтат кино, “Хамгийн сүүлчийн коммунист” гээд кино зохиолууд маань байна даа.

За баярлалаа. Танд амжилт хүсье.

Ярилцсан сэтгүүлч Г. Отгонжаргал

18






Уриа

Хувь хүний зориг зүрх шаардсан үед өөрөөсөө урвахгүй явна гэдэг улс төрд хатуужна гэсэн үг.Т.ГАНДИ

Монгол Улсаас Унгар Улсад суух Онц бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайдаар томилогдонИтгэмжлэх жуух бичгээ Унгар улсын Ерөнхийлөгч Адер Яношт өргөн барив.

2012.10.26. Будапешт хот

МОНГОЛ ТӨРИЙН АЛТАН АРГАМЖ ЭЛЧИН САЙДЫН АЛБЫГ ХАШИХДАА ХИЛИЙН ЧАНАДАД ЭХ ОРНЫХОО НЭРИЙГ ӨРГӨЖ ЯВСАН

БНСУ-ын Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайдтай хийсэн уулзалт

Польш улсын Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайдтай хэлэлцээр хийв

Монгол Улсаас Словак Улсад суугаа өргөмжит консул ПЕТР СЛАВИК

Т.Ганди сайд Словакт богино хугацаагаар айлчлах хугацаандаа Словакийн хөдөө аж ахуйн болон эрүүл мэндийн салбарын томоохон төлөөллүүдийг Монголын ХАА-тай холбох идэвхтэй хамтын ажиллагааг эхлүүлсэн.

Словакийн Европын загвар болсон анагаахын салбарын лидерүүдийг Монгол Улсад айлчлуулан эрүүл мэндийн салбарт туршлага солилцох эхлэлийг тавьсан.

Мөн сүүний чиглэлээр Словакийн саарал үхрийн шилмэл үүлдрийн аж ахуйтай Монголын хөдөө аж ахуйн салбарын олон төлөөлөгчдийг Словакт айлчлуулан танилцуулж хамтын ажиллагааны сайхан эхлэлийг бий болгосон юм.

Т.Ганди сайд явсан газар бүхнээсээ эх орондоо ашиг тустай, ирээдүйд хөрөнгө оруулалт болох шинэ санаа оноог олж харж явдаг ажил хэрэгч бүтээлч сайд.

Т.Ганди сайдтай ажил хэргийн түнш болон танилцан олон ч хамтын ажиллагааны суурийг тавьснаа би нэр төрийн хэрэг гэж үздэг ээ.

ГАДААД ИРГЭДИЙН СЭТГЭГДЭЛ

19

Монгол Улсаас Серби Улсад хавсран суух Онц бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайдаар томилогдон Итгэмжлэх жуух бичгээ Серби Улсын Ерөнхийлөгч Томислав Николичд өргөн барив.

2013.09.05. Белград хот

Өтвөш Лорандын нэрэмжит “ЭЛТЕ” Их сургуулийн Монгол ба Төв Ази судлалын тэнхимийн эрхлэгч доктор профессор БИРТАЛАН АГНЭШ

2012-2016 оны хооронд Монгол Улсаас Унгар улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайдаар ажиллаж байсан Т.Ганди Унгарын Өтвөш Лорандын нэрэмжит Их сургуулийн Монгол ба Төв Ази судлалын тэнхимийн үйл ажиллагаанд санаачилга, зүтгэлтэй оролцож, Унгарын монгол судлалыг хөгжүүлэхэд үнэлж баршгүй хувь нэмэр оруулсан Элчин сайд юм.

Монгол Улсаас Серби улсад суугаа Өргөмжит Консул, Белградын АИС-ийн Үе мөч гэмтэл судлалын тэнхимийн профессор, Сербийн ШУА-ийн Академич МАРКО ВУМБАСЕРИВИЧ

Сербичүүд бид коронавирусээс үүдэлтэй хүндхэн үеийг туулж яваа энэ үед гэрэл гэгээтэй, маш сайхан хүнийг дурсаж байгаадаа баяртай байна.

Серби улсад Монгол Улсаас суугаа Онц бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайдаар ажилласан хатагтай Т.Гандитай бид маш сайхан нөхөрлөсөн. Тэрбээр Европын төвд орших улсууд

ГАДААДЫН ЭРДЭМТДИЙН СЭТГЭГДЭЛ

Honorary Consul of Mongolia

Professor dr. Marko Bumbasirevic, MD, PhD

Stojana Novakovica 25, 11000 Belgrade, Serbia / Majke Jevrosime 19/1, 11000 Belgrade, Serbia Tel/Fax: +381 11 761722 / Tel: +381 11 3033225 / Fax: +381 11 3034615

Belgrade, 03.05.2020.

Reference no. R-721/20

TO WHOM IT MAY CONCERN

I hereby confirm that I have enjoyed cooperating with Her Excellency Mrs Tugsjargal Gandi during

her assignment in Serbia as the ambassador extraordinary and plenipotentiary of Mongolia

permanently residing in Budapest, Hungary.

H.E. Mrs Gandi exerted enormous efforts in strengthening the ties between Serbia and Mongolia and

her achievements are remarkable. I have been privileged to assist Her Excellency in her endeavors

and have aided her on many occasions, especially during the arrival and stay of delegations coming

from Mongolia. I personally witnessed her diplomatic skills and mindful persistence in executing her

numerous duties. She was eager to develop the bilateral relations between our two states and nations

and succeeded in it.

Through my collaboration with H.E. Mrs Gandi I have also come to learn of her warm personality

and friendly nature. It can be said without any doubt that she has greatly improved the bilateral

relations between Mongolia and Serbia and positioned them at a very high level.

Sincerely yours,

Marko Bumbasirevic M.D. PhD

Honorary Consul of Mongolia in Serbia

Professor of Orthopedic Surgery and Traumatology

Member of Serbian Academy of Sciences and Arts (SANU)

President of World Orthopaedic Congress 2022 (SICOT)

Founding President Serbian Orthopedic and Traumatology Association SOTA

Founding President Serbian Hand Society SSHS

Founding President Serbian Society for Reconstructive Microsurgery SSRM

Immediate Past President of European Federation of Societies for Microsurgery EFSM

Member of Crown Council of Serbia

[email protected]

Phone +381 (11) 3615537

+381 (11) 3610515

+381 (66) 8913516

Cell +381 (65) 285 5 966

болох Унгар, Сербийн Монгол Улстай харилцах харилцаанд богино хугацаанд маш шаргуу, санаачилгатай ажиллаж, өндөр түвшинд гаргаж чадсан гайхалтай Элчин сайд Т.Ганди сайд төлөөлөн ажиллаж байгаа эх орон, Монгол Улсаа Европт сурталчлан таниулах үйл хэрэгт онцгой үүрэгтэй ажилласан.

Сайн анд, нөхөр Т.Гандитайгаа цаашдаа ч он удаан жил хамтран ажиллана гэдэгт эргэлзэхгүй байна аа.






Уриа

Эв эеийг эрхэмлэж Элгэн нутгаа хөгжүүльеТ.ГАНДИ

20






Уриа

Хойч үедээ оруулах хамгийн сайн хөрөнгө оруулалт болсурч боловсрохыг нь дэмжих явдал.Т.ГАНДИ

“Монголын эмэгтэйчүүд хүчирхэг юм аа”Энэ үгийг 1998 онд Монголд айлчилсан

АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга, хатагтай Мадлен Олбрайт хэлж байлаа.

УНГАРЫН ТЭТГЭЛГЭЭР СУРАХ ОЮУТНЫ ТОО5 БАЙСНЫГ 1000-Д ХҮРГЭЛЭЭ

Хүүхдийн асуудлаарх НҮБ-ын тусгай чуулганд оролцож, үг хэлэв.

Элчин сайд Т.Ганди нь Унгарын Засгийн газрын тэтгэлгээр Монголоос сурах оюутны тоог нэмэгдүүлж, жилдээ таван оюутан сурдаг байсныг жил бүр 200 оюутан сургах шийдвэрт хамгийн том хувь нэмрийг оруулж чадсан юм. 2012 оноос хойш Унгарын Засгийн газрын тэтгэлгээр жил бүр 200 оюутан суралцдаг болсноор өнөөдрийн байдлаар 1000 гаруй оюутан Унгар улсад суралцаж байгаа бөгөөд энэ бол Элчин сайд Т.Гандигийн Монгол Улсдаа оруулсан асар том оюуны хөрөнгө оруулалт гэж бид итгэдэг. Элчин сайд яг эгч шиг минь, ээж шиг минь байлаа.

Унгар дахь Монгол Оюутны холбооны оюутнууд, Н.Хүслэн, А.Энхтүвшин нар

21






Уриа

Нутаг орныхоо хүн ардын хөгжилд бодитойхувь нэмэр оруулахын төлөө тууштай ажиллана.

Т.ГАНДИ

Сүхбаатар аймгийн Засаг даргын орлогч Т. Мөнхболд нар тэтгэлэгт хамрагдаж байв. (сургалтын төлбөрийн тэтгэлэг гардуулах үеэр)

БНСУ-ын “Шинхан” банкны дэргэдэх “Мөрөөдлийн сан”-д төсөл бичиж илгээснээр таван жилийн хугацаанд МУИС, ХААИС, ШУТИС, МУБИС зэрэг сургуулийн 500 гаруй оюутанд тэтгэлэг олгосон байна. “Ганди” сангаар дамжин олгосон уг тэтгэлэгт Сүхбаатар аймгийн 250 оюутан хамрагдаж байлаа.

“ШИНХАН” БАНКНЫ ТЭТГЭЛЭГТ СҮХБААТАР АЙМГИЙН МААНЬ250 ОЮУТАН ХАМРАГДАЖ БАЙЛАА

“ТЕМАСЕК”САНГИЙН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТААР ЖИЛ БҮР60 ОЮУТАНД ТУС БҮР 500 АМ.ДОЛЛАРЫН ТЭТГЭЛЭГ ОЛГОДОГ ҮЙЛ

АЖИЛЛАГААНД НИЙТДЭЭ 250 ОЮУТАН ХАМРАГДАВ.

22






Уриа

СОНГОГЧ ТАНЫ ИТГЭЛИЙГ ДААНА

Т.Ганди нь УИХ, Засгийн газрын гишүүнээр хичээл зүтгэл, цэвэр шударга зам мөрөөрөө сонгогдон шалгарч улс төр, хуулийн

салбарт бяд суун төлөвшсөн манай намын томоохон лидер улстөрч юм.

Т.Ганди нь улс төр, нийгмийн идэвхээр шаггүй, зохион байгуулах авьяас чадвараар чамбай. Энэхэн насаа эрдмийн сөл, бичгийн үйлд чадал мэдэн зориулж яваа ШУА-ийн Бага чуулганы гишүүн, эрдэмтэн хүн. ... Өгүүлэл, нийтлэлүүдийг бийр чилээн бичиж, бодол цацраан сүншиглэсэнд бичиг соёл, төрийн хүний сэтгэлээс нэрсэн ончтой үгс, тулхтай санаа олон бий. Тэрбээр төлөв байдлын хувьд хуурмаг зангийн ивээсгүй, эршүүд гүдэсхэн, бодол нягт хүн билээ.

Сонгогч таны итгэлийглавтайяа даана. Эргэлзэх явдалгүй.

Академич Ж.БОЛДБААТАР

Яах аргагүй манлайлагч бүсгүй. Зөв амбицтай, зөөлөн сэтгэлтэй, энгийн, их хээгүй талдаа, үерхэл

нөхөрлөлдөө үнэнч, ховорхон хүн дээ. Ямар ч ажлын ард шуугиулж байгаад л гардаг, хүнлэг, хамтран зүтгэгчдэдээ баяр баясгалан бэлэглэдэг, зөв сайн энергийн эзэн. Улс төрд зүтгэсэн хүүхнүүдийн манлай нь юм шүү дээ.

Доктор Вандангийн АЛЗАХГҮЙ (УИХ-ын гишүүн асан)

ЗОЧИН

СЭТГЭГДЭЛ

Буян их хийдэг хүнд бурхан ойрхон байдаг гэдэг үг бий. Тэгвэл өөрөө ч мэдэлгүй бурханд ойртож, төр түмний төлөө

ажилласаар ирсэн УИХ-ын гишүүн Т.Гандиг Монголын төрд бэлтгэгдсэн цөөхөн эмэгтэй улстөрчдийн нэг гэж ард түмэн үнэлдэг. Тэр тусмаа Монголын мэргэшсэн улстөрч эмэгтэйчүүдийн нэрсийн жагсаалтыг Т.Ганди гэдэг нэрээр тэргүүлж явна. Төрийн эрх барих дээд байгууллага болох парламентад олон жил ажиллаж, төр түшилцсэн Т.Ганди улстөрчийн хувьд хий нь шавхарч, жинхэнэ төрийн хүн болж чадсан гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Магадгүй 16 жилийн турш парламентад суусан цаг хугацаа нь түүнийг жинхэнэ төрийн хүн болох нөхцлийг бүрдүүлж, эзэмшсэн мэргэжил, хувь хүмүүжил нь уруу биш өөдөө өсөн дэвжихэд чамгүй сайн нөлөөлөө биз ээ. Шинэ төр, шинэ улстөрч ганцхан бүрэн эрхийн хугацаанд төлөвшинө гэж байдаггүй болохоор өнгөрсөн он жилүүд түүний хувьд маш том сургуулилт, туршлага болсон гэдэгт цаг хугацааны шалгарал харуулж байна. Улстөрчийг нэг өдөр, нэг сонгуулиар бэлтгэгдэж болдоггүй гэдэг үнэн юм билээ.

“Өглөөний сонин”-ы сэтгүүлч С.БЭЛЭГМАА

Хүн төрөлхтөний түүх гэдэг соёлын үнэт өвөө хэрхэн хайрлан хамгаалж, тэдгээрийн үнэ цэнийг ирээдүй хойч үедээ хэр сайн өвлүүлэн үлдээж чадна тэр хэрээр оршин тогтнох хөрс суурь нь батжин бэхждэг юм болов уу гэсэн бодол байдаг. Унгар улсад Монгол Улсаас суугаа Элчин сайдаар ажиллах хугацаанд мөн л ЮНЕСКО-гийн өвд бүртгэгдсэн хосгүй үнэт бүтээлийг Элчин сайд Т.Ганди эх орондоо авчрав.

Баруун Монголын нэрт туульч Увхианы Батын хайлсан “Бум-Эрдэнэ”, “Далайн шар бодон”, “Түшээт ханы хөвгүүн Хүлэг-Эрдэнэ” туулийн бичлэгийг ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн Дуун ухааны хөмрөгт хүлээлгэж өглөө.

УЛСТӨРЧИЙГ НЭГ СОНГУУЛИАРБЭЛТГЭЖ БОЛДОГГҮЙ

Туршлага бол туулсан зам, Мэдлэг бол эрч хүч, Ёс зүй бол боловсрол юм. Т.ГАНДИ

ЭРТНИЙ ТУУЛЬСУУДЫГ ЭХ ОРОНДООАВЧИРЛАА

Манлайлагч бүсгүй

Соёлын үнэт зүйлийн эрэл

23






Уриа

Монгол Улсын Засгийн газар “Биокомбинат” УТҮГ-ыг шинэчлэх Унгар улсын Засгийн газартай Санхүүгийн хамтын ажиллагааны ерөнхий хөтөлбөрийн тухай хэлэлцээрийг анх 2016 онд Монгол Улсаас Унгар улсад суух Элчин сайд Т.Ганди байгуулж, төслийн төсөвт өртгийг нийт 25 сая ам.доллараар тогтсон юм. Улмаар 2019 онд төслийн төсөвт өртгийг 57 сая ам.доллар болгон нэмэгдүүлж, зээлийн хэлэлцээрийн төсөлд нэмэлт өөрчлөлт оруулсныг батламжиллаа.

Зээлийн хугацаа 17,5 жил бөгөөд нэн хөнгөлөлттэй буюу хүүгүй, үндсэн зээлийн төлбөрөөс эхний дөрвөн жил чөлөөлөгдөх аж.

“Биокомбинат” УТҮГ-ыг шинэчлэх төслийн хүрээнд Олон улсын үйлдвэрлэлийн зохих

ХОСГҮЙ ҮНЭТ БҮТЭЭЛИЙГ ЭХ ОРОНДОО ЭРГҮҮЛЭН АВЧРАВ

Төрийнхөө томилолтоор хилийн чанадад томилогдон ажиллахдаа Монгол үндэстнийхээ өв соёлын дурсгалт зүйлийг эрэн сурвалжилж ажилласны үр дүнд 1950-аад онд Монгол Улсаас гаргасан Занабазарын урласан “Насан цаглашгүй” хэмээх Аюуш бурхныг эх орондоо эргүүлэн авчрав. Дээрх бүтээлийг Монгол Улсын Засгийн газрын 2015 оны есдүгээр сарын сарын 28-ны өдрийн тогтоолоор “Хосгүй үнэт өв соёлын бүртгэл”-д авсан бөгөөд монголч эрдэмтэн, ахмад дипломатч Ласло Кадарын хувийн цуглуулгад хадгалагдаж байсан юм. Энэхүү монгол хүний оюуны цар хүрээ, үнэт зүйлийн батламж болсон нэг ч гэсэн бүтээлийг эр зориг гарган маш олон удаагийн яриа хэлэлцээг хийж, эх орондоо эргүүлэн авчирсандаа тухайн үедээ хөл газар хүрэхгүй л баярлаж байлаа.

Т.Ганди

ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ

30 ЖИЛИЙН ДАРАА “БИОКОМБИНАТ”-ЫГ ШИНЭЧЛЭХ 57 САЯ ДОЛЛАРЫН САНХҮҮЖИЛТТЭЙ ХЭЛЭЛЦЭЭРТ ГАРЫН ҮСЭГ ЗУРЛАА

МОНГОЛ СУДЛАЛД ЭЛЭГТЭЙНУТГИЙН ДҮҮ

Төгсжаргалын Гандийг хүн бүр улстөрч нийгмийн зүтгэлтэн талаас нь сайн мэддэг. Харин түүнд номын мөр хөөсөн бидэнтэй холбоотой нэгэн эрхэм зүйл бий. Тэр бол Монгол судлалын ертөнц дэх Гандигийн хичээл зүтгэл юм.

Тэрбээр Европт Монгол судлалын нэгэн голомт Унгар улсад төрийн алтан аргамжааг залгуулан суухдаа Европын монгол судлалын хэд хэдэн удаагийн томоохон хурал зохион байгуулж, залуу монгол судлаачдыг дэмжиж, хамтарсан ном бүтээлийг хэвлэн нийтлүүлэх зэргээр ихээхэн дэмжлэг үзүүлснээрээ харьцангуй суларч байсан монгол судлалд гэрэл асаасан хүн. Т.Ганди маань монгол судлалд төдийгүй дэлхий дахинд тархсан Монголын өв соёлоо судлах эрж хайх илрүүлж нээх үйлсэд ч хичээнгүйлэн зүтгэсэн.

Үүний нэгэн жишээ нь Азийн Микеланджело хэмээгдэх Өндөр гэгээн Занабазарын мутрын бүтээл Аюуш бурхны уг эхийг эх нутагтаа залсан буянт үйлстэн бол Т.Ганди юм. Сүүлийн 30 жилд Монголын өв соёлд ийм том буянтай үйл бүтээсэн дипломат би хувьдаа сонсоогүй. Ийм учраас нутгийн зон олон минь монгол өв соёлоо эрхэмлэдэг өвөг дээдсээ хүндэлдэг, монгол судлалыг хайрлан дэмждэг нутгийн Эрхэм бүсгүйг дэмжиж төрд томилон суулгахад алдах юмгүй шүү гэдгийг айлтгаж байна.

ШУА-ийн жинхэнэ гишүүн, Академич,Төрийн шагналт Далантайн ЦЭРЭНСОДНОМ

шаардлагыг хангасан вирусын гаралтай вакцин үйлдвэрлэл, био аюулгүйн гуравдугаар зэрэглэлийн лабораторийн барилгыг тус тус шинээр барьж, өндөр хүчин чадалтай орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр тоноглоно. Үйлдвэрийн хэвийн найдвартай тасралтгүй ажиллагааг хангах дэд бүтэц, энерги хангамж, инженерийн шугам сүлжээний өргөтгөл, шинэ үйлдвэр болон лабораторид ажиллах боловсон хүчний сургалт, дадлагажуулах зэрэг ажлууд хийгдэх юм.

Биокомбинатыг шинэчилж үйлдвэр байгуулснаар гадагшаа чиглэж буй энэхүү валютын урсгалыг зогсоож, дотооддоо шүлхий, мялзан, цэцэг өвчнөөс сэргийлэх вакцинаар бүрэн хангахаас гадна экспортлох боломж бүрдэх юм.

Ажлын туршлагатай, төр улсдаа нэмэр болох мэдлэгтэй, хэлсэн, үгэндээ хүрдэг ёс зүйтэй хүмүүс л энэ улсыг хөгжүүлнэ

Т.ГАНДИ

23

СОНГОЛТ

ТОГТВОРТОЙ ТӨР

ШУДАРГА ЁС

ИТГЭЛ ДААСАН УЛСТӨРЧ

ХӨГЖЛИЙН ОНОВЧТОЙ БОДЛОГО

Т.ГАНДИ-гийнСЭТГҮҮЛ ЗҮЙН

БҮТЭЭЛҮҮД

“ГЭРТЭЭ ХАРИХ ЗАМ“...

ЭНЭХҮҮ СЭТГҮҮЛИЙГ ХУУЛЬ БУСААР ХУВИЛАНОЛШРУУЛАХ, ИШЛЭЛ ТАТАХЫГ ХОРИГЛОНО.

БҮСГҮЙГ ГАРТАЙ, ЦЭРГИЙГ ХӨЛТЭЙ БОЛГОВ

Эцэг эхдээ хаягдсан, гээгдсэн, орхигдсон, ад үзэгдсэн, хүний амьдралд тохиох түмэн зовлонг энэхэн насандаа биеэр туулж итгэл найдвараа алдсан гудамжны 100-гаад хүүхдийг нийгэмшүүлж, урлагаар хүмүүжүүлэх “Гэртээ харих зам” төслийг санаачлан хэрэгжүүлсэн маань амжилттай болсон юм.

Хоёр настайгаасаа арван дөрвөн нас хүртлээ гудамжинд амьдарч байсан жаал хүү аугаа Н.Жанцанноровын аязыг, Моцартын сонгодог бүтээлийг морин хуураар гоцлон тоглоод, олон түмний алга ташилтыг хүлээж авна гэж мөрөөдөж яваагүй байх аа.

Гудамжны хүүхдээс бүрдүүлэн, хайрлаж, хүмүүжүүлж төлөвшүүлсэн Морин хуурын чуулга хүүхдийн найрал дуучидтайгаа Солонгос улсад аялан тоглолт хийж байлаа.

Т.Ганди

Тэрбээр 50 гаруй орноор явсан аян замын тэмдэглэл, нийтлэл зэрэг сэтгүүл зүйн 250 орчим бүтээлээ эмхэтгэн “Ягаан болрын хаан“, “Сонгуулийн намар“, “Атилла хаан”, “Европчууд аймхай хүмүүс“ гэсэн дөрвөн цуврал номоо гаргасан байна.

Т.Ганди Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн сайдаар ажиллаж байхдаа өвдөж зовсон, хүчирхийлэлд өртсөн халамж дутсан иргэдэд эх хүн, эмэгтэй хүний хувиар өрөвдөж, тусламжийн гараа сунгаж байсан ч энэ талаар ярьж, дурдаж байсангүй.

Тухайлбал, оюутныхаа амралтаар Б.Номинзул бүсгүй нутаг руугаа явж байхдаа согтуу жолоочийн буруугаас хээр хаягдаж, хоёр гараа хөлдөөн тайруулжээ. Тэр үед бүсгүй бие давхар байсан юм. Хоёр гаргүй болсон залуу бүсгүй үр хүүхдээ өсгөх, өөрийгөө хооллох ч чадамжгүй болсон тул бусдаас тусламж хүсэж олон хүнд хандсаныг Т.Ганди сайд анзаарч туслан түүнийг гартай болгожээ. Б.Номинзулд

хиймэл гар хийлгэх асуудлаар сайд Т.Ганди хүмүүнлэгийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг гадаадын хэд хэдэн байгууллагад хандаж, захидал бичжээ. Сайдын хүсэлтийг БНСУ-ын Ионсей их сургуулийн Шинчон Каннам Северанс эмнэлгээс дэмжиж Б.Номинзулыг хос хиймэл гартай болгох мэс засалд оруулжээ. Энэ буянтай ажилд 20 гаруй сая вонн буюу 50 орчим сая төгрөг зарцуулагдсан байна. 20 настай Б.Номинзул хүүгээ бүүвэйлж, угжтай сүүгээ аманд нь дөхүүлээд хүүхдээ хөхүүлэх гартай боллоо.

Мөн тэрбээр цэрэгт очоод зодуулснаас хөлөө хөлдөөж, тахир дутуу болсон залуугийн хөлийг эдгээж бие сэтгэлийн зовлонг нь хугасалсан байдаг юм.

Ач саналгүй буян хийж, нийгмээ эмчлэх гэж оролддог өчүүхэн сэтгэл надад бий

Т.ГАНДИ






Уриа

“Гэртээ харих зам” төслийн цуврал нэвтрүүлгийг Yоutube-ээс үзнэ үү.

Documents

МОНГОЛ УЛСЫН ТӨЛӨӨ ХҮЧЭЭ НЭГТГЭЕ · 2020. 6. 3. · ТЭТГЭВЭР АВЧ БАЙГАА ИРГЭДИЙН ТЭТГЭВРИЙГ 2018, 2019, 2020 онд