42 ‌تا31 صفحه از ،1389 زمستان و پاییز ،2 شماره ،1 سال محیط‌زیست، پژوهش‌های

‌Electre- TRI معياره چند دسته‌بندی مدل كاربرد بررسي محیط‌زیستي آثار اهمیت تعیین در

‌آبیاری- شبکه و سد طرح محیط‌زیستي آثار موردی:‌ارزیابی )مطالعهاردبیل( زهکشی

2جعفري حميدرضا ،1خدابخشي٭ بهناز

تهران دانشگاه محيط‌زيست مديريت و برنامه‌ريزي ارشد كارشناسي ‌دانشجوي1تهران دانشگاه محيط‌زيست دانشكده ‌دانشيار2(27/10/1389تصویب:‌ تاریخ ؛7/4/1389دریافت: )تاریخ

چكيده‌آثار ارزيابي فرآيند دغدغه‌هاي مهم‌ترين از يکي محيط‌زيستي آثار اهميت ميزان تعيين

‌مسئله اين بودن معياره چند ماهيت به بیشتر كه پروژه‌هاست و طرحها ‌در(1)محيط‌زيستي‌است الزم و نیست اثر آن شدت بر مبتنی تنها محیط‌زیستي اثر اهمیت واقع دارد.‌در وابستگی‌در بار نخستین برای تحقيق این شدند.‌در لحاظ اثر اهمیت تعریف در نیز دیگری معیارهای

TRI- ELECTRE مدل کاربرد امکان‌سنجی ایران، در( EIA) محیط‌زیستي آثار ارزیابی فرایند‌آثار اهمیت تعیین در معياره چند تصميم‌گيري تكنيك‌هاي معتبرترين از يكي به‌عنوان

‌طرح ارزیابی نتایج با مدل، این کاربرد از حاصل نتایج و گرفته قرار بررسی مورد محیط‌زیستي،‌پذیرفته، صورت ارزیابی معمول روش‌های از یکی به که اردبیل آبیاری-‌زهکشی شبکه و سد

‌نیز جامعی بررسي اثر، اهميت برآورد معيارهاي تعيين برای تحقیق این است.‌در شده مقایسهاست.‌ آمده به‌عمل بين‌المللي و ملي مراجع در‌اثر معيارهاي كمي ارزش بر عالوه ،ELECTRE-TRI دسته‌بندی مدل ورودي‌هاي جمله از

‌وزن تعيين جهت مدون شناسی روش وجود عدم به توجه با كه معيارهاست وزن محيط‌زيستي،‌تلفيقي روش از تحقيق، اين در ايران، در محيط‌زيستي آثار ارزيابي موجود روش‌هاي در معيارها

‌مراجع براساس معيارها وزن ترتيب‌كه اين است.‌به شده استفاده معيارها وزن برآورد برای‌و شده تلفيق آنتروپي، روش از معيارها آمده بدست وزن با كارشناسي قضاوت يا بين‌المللي

است. شده مدل وارد معيار، نهايي وزن به‌منزله نتيجه‌محیط‌زیستی آثار اهمیت تعیین ‌برایELECTRE-TRI دسته‌بندی مدل کاربرد از حاصل نتایج

‌شده استفاده رایج روش با آن مقایسه و اردبیل آبیاری-‌زهکشی شبکه و سد طرح فعالیت‌های‌و جهاني سطح در محيط‌زيستي آثار ارزيابي جديد روش‌هاي معرفي به‌منظور گامي طرح این در

‌تحقيق اين كه دارند آن اميد نگارندگان و است ايران در EIA فرايند در آن كاربرد امكان‌سنجي‌محيط‌زيستي آثار ارزيابي موجود روش‌شناسی‌هاي خصوص در بيشتر تحقيقات انجام راهگشاي

شود.‌ كشور در موجود روش‌هاي ارتقای و جهاني سطح در

‌محیط‌زیستي، آثار اهمیت معياره، چند تصميم‌گيري محیط‌زیستي، آثار ‌ارزیابیواژه‌ها: كليدTRI- ELECTRE مدل،

‌‌‌Email: Khodabakhshi_b@yahoo.comمسئول: ‌نويسنده*

... محیط‌زیستي آثار اهمیت تعیین ‌درElectre- TRI معياره چند دسته‌بندی مدل كاربرد بررسي

سرآغازمسئله طرح

‌معیاره چند گیری‌تصمیم های‌روش اخیرا‌منظور‌به گیرندگان‌تصمیم به کمک منظور‌به

‌گرفتن نظر در با و مناسب سازی‌تصمیم‌های‌زمینه در زیادی کاربرد معیارها، مجموعه‌مهمترین از است.‌یکی داشته علمی مختلف

‌زیستی‌محیط آثار ارزیابی در موضوعات‌آثار اهمیت تعیین نیز توسعه های‌پروژه‌معمول های‌روش است.‌در زیستی‌محیط

‌در بخصوص زیستی‌محیط آثار ارزیابی ایران، ‌دامنه موارد برخی )در اثر شدت غالبا

‌ارزیابی برای معیارکمی یگانه عنوان‌به اثر(،‌سایر و است مطرح زیستی‌محیط آثار

‌و کیفی صورت‌وجود(‌به صورت )در معیارها‌می نقش ایفای توصیفی ‌برای کنند.‌غالبا

‌های‌قضاوت از نیز آثار شدت سازی‌کمی‌در که آید‌می عمل‌به استفاده کارشناسی

‌یا کافی، دقت عدم دلیل‌به مواقع از بسیاری‌قاطعیت از ها،‌قضاوت در نگری‌یکجانبه‌در گیری‌نتیجه و کاسته آثار تحلیل و ارزیابی

‌کند.‌لذا‌می ابهام دچار را آثار اهمیت مورد‌سازی‌کمی برای معتبر روشی از استفاده

‌در با اثرها یکپارچه تحلیل و کیفی معیارهای‌های‌ویژگی کننده‌تعیین معیارهای گرفتن نظر

‌اطمینان افزایش موجب و بوده ضروری آنشود.‌می ها‌ارزیابی و ها‌تحلیل نتایج به

‌با تا است شده سعی تحقيق این در‌،TRI- ELECTRE چندمعیاره مدل از استفاده‌مجموعه براساس زیستی‌محیط آثار اهمیت

‌روش با نتایج و تعیین منتخب، معیارهای‌آثار »ارزيابي طرح در كه ارزیابی

‌زهكشي« آبياري، شبكه و سد محيط‌زيستي‌شود.‌در مقایسه است، شده استفاده

‌هاي‌شاخص واقع در معيارها حاضر، تحقيق‌ها،‌گزينه و محيط‌زيستي اثر اهميت برآورد

‌هاي‌فعاليت انجام از ناشي محيط‌زيستي آثار

‌اين با واقع هستند.‌در محيط‌زيست بر پروژه‌اين از يك هر كه کرد تعيين توان‌مي روش‌قرار اهميت از اي‌طبقه چه در اثرها

‌آرای روش اين در گيرند.‌همچنين‌مي‌به نسبت گيرندگان‌تصميم يا گيرنده،‌تصميم

‌،(2)ارجحيت هاي‌آستانه صورت به معيارها،‌گيرند.‌مي قرار ‌مدنظر(4)وتو ‌و(3)تفاوتي‌بي

‌وزن مدل، اين مهم هاي‌ورودي از يكي‌گیری‌بهره با تحقيق اين در كه معيارهاست

‌معیار وزن که ارزیابی موجود های‌روش از‌استفاده همچنین و است شده تعیین آنها در‌برای مناسبي تلفیقی وزن آنتروپي، نظریه از

‌گرفته نظر در زیستی‌محیط معيارهاي‌تحقیق نتيجه خالصه، طور‌شود.‌به‌مي

‌گيري‌تصميم رويكرد با روشی ارائه حاضر،‌آثار اهميت تعيين برای معیاره چند

‌یادآور بود.‌البته خواهد محيط‌زيستي‌وجه‌هیچ‌‌به روش، این کاربرد که شود‌می

‌و صحرایی مطالعات انجام ضرورت‌مورد های‌داده تأمین برای را آزمایشگاهی

‌امتیازدهی مرحله در آن از استفاده و نیاز‌بلکه سازد،‌نمی منتفی سناریوها به اولیه

‌انتخاب مرحله ‌در‌TRI-ELECTRE روش‌آثار ارزیابی فرایند وارد ارزیابی روش

‌به ورودی منزله‌به مدل حقیقت، شود.‌در‌می‌سناریوها برای کمی های‌داده از ای‌مجموعه

‌خواهد نیاز معیار، هر مورد ها(‌در‌)گزینه‌های‌قضاوت براساس باید که داشت

‌و میدانی های‌بررسی بر مبتنی کارشناسی‌شوند.‌در حاصل آزمایشگاهی های‌تحلیل‌بعد مراحل تحقیق، این اصلی موضوع واقع

‌هر اهمیت معیارهای امتیاز تعیین و ارائه ازشود.‌می شامل را زیستی‌محیط اثر

‌اين موردی مطالعه كه است ذکر شایان‌و سد محيط‌زيستي آثار ارزيابي طرح تحقيق‌كه است بوده اردبیل آبیاری-‌زهکشی شبکه

‌مشاور مهندسی ‌شرکت1384 سال در

2

1389 زمستان و پاییز ،2 شماره ،1 سال محیط‌زیست، پژوهش‌های

‌مورد و داده انجام را آن قدس، مهاب‌نيز محیط‌زیست حفاظت سازمان تصویب

است.‌ گرفته قرار

‌چند تصمیم‌گیری روش‌های معرفیمعیاره‌الزم بیشتر خاص هدفی به دستیابی برای

‌به را معيار چندين گيرنده،‌تصميم كه است‌هاي‌گزينه و کرده ارزيابي توأم صورت‌بسنجد.‌چنين معيارها طبق بر را مختلف

‌(5)(‌MCDM)چندمعياره گيري‌تصميم فرايندي،

(.1386 )فوالدگر، شود‌مي ناميده‌توان‌می گیری،‌تصمیم شرایط در واقع در

‌بررسی حالت سه در را نظر مورد مسئلهکرد:‌

‌میان از ها‌گزینه بهترین انتخابی:‌انتخاب-‌.ممکن های‌گزینه

‌ترتیب به گزینه‌ها بندی‌بندی:‌رتبه‌رتبه-‌.آنها ارجحیت

‌در ها‌گزینه دسته‌بندی‌کردن: گروه‌بندی-‌اساس‌بر شده تعیین پیش از طبقات‌استانداردهای و مراجع با آنها مقایسه‌؛1387ديگران، و محمدی‌)ملک موجود

Mousseau, et al. 1998)‌‌دسته دو به ‌بیشترMCDM هاي‌مدل

MODM)6(و‌ MADM)7(شوند‌مي ‌تقسيم‌(.1386 )فوالدگر،

‌ها‌مدل :‌اين(MODM) هدفه چند هاي‌مدل-‌با مختلف اهداف سازي‌بهينه به قادر

‌اهداف از يك هستند.‌هر مختلف واحدهاي‌در كه ندا‌برتري درجه داراي شده استفاده

‌آنها حل ترتيب باید‌مي سازي‌بهينه فرايند‌سازي‌بهينه اساس‌بر ها‌شود.‌گزينه رعايت

‌قيود به توجه با هدف تابع از ای‌مجموعه‌روش اين شوند.‌در‌مي طراحي مسئله،‌كاهش با فقط هدف يك اهميت افزايش

‌مسير ديگر، هدف يك حداقل اهميتبود. خواهد

‌:‌اين(MADM) شاخصه چند هاي‌مدل-‌استفاده برتر گزينه انتخاب براي ها‌مدل‌مي ‌تعيين طريق از انتخاب شوند.‌معموال

‌مقايسه يا معيارها، براي قبول قابل سطح‌های‌مدلگيرد.‌‌مي صورت ها‌گزينه بين

MADMهای‌مدل دسته دو به ‌خود‌‌تقسیم جبرانی های‌مدل و جبرانی‌غیرشوند.‌‌می

‌مدل ‌این:(8)غیرجبرانی الف-‌مدل‌بین در مبادله که‌است هایی‌روش شامل

‌نقطه که معنا بدین نیست؛ مجاز ها‌شاخص‌موجود مزیت با شاخص یک در موجود ضعف

‌شود.‌بنابراین‌نمی جبران دیگر شاخص در‌مطرح تنهایی به شاخص هر ها‌روش این در

‌شاخص به شاخص اساس‌بر ها‌مقایسه و بودهپذیرد.‌‌می صورت

‌شامل مدل ‌این:(9)جبرانی ب-‌مدل‌میان مبادله امکان که است هایی‌روش

‌تغییری دیگر عبارت به دارد، وجود ها‌شاخص‌شاخصی در تغییر با تواند‌می شاخص یک در

‌در شاخص یک کاهش یا و شود تعدیل دیگر‌شود، دیگر شاخص افزایش سبب که‌صورتی

‌شده یاد های‌بود.‌مدل خواهد پذیرش قابل‌امتیازدهی، و گذاری‌نمره گروه زیر سه به

‌گردند‌می تقسیم هماهنگ و سازشی‌‌(.1386 )فوالدگر،‌ELECTRE -TRI مدل معرفی‌خانواده ‌جزءELECTRE - TRI مدل

‌بندی‌رتبه برای الکتره چندمعیاره های‌روش‌را ‌آن1992‌Yu سال در بار اولین که است‌شد. داده توسعه بعد های‌سال در و کرد ارائه‌برای بندی‌دسته روش روش، این

‌را ها‌گزینه که‌است معیاره چند گیری‌تصمیم‌شده، تعیین پیش از های‌بازه اساس‌بر

‌نتیجه در بندی‌طبقه کند.‌این‌می بندی‌طبقه‌مبین که هايي‌پروفیل با گزینه هر مقایسه

‌شود‌می حاصل هستند، طبقات مرز Mousseau et،1387ديگران، و محمدی‌)ملک

al.,1998 ، Berger,2002‌)شكل مطابق چنانچه (‌(،F )مجموعه‌g1،g2،….،gm معیارهای برای (،1

‌نظر (‌درB ‌)مجموعه‌b1،b2….،bp های‌پروفیل

3

... محیط‌زیستي آثار اهمیت تعیین ‌درElectre- TRI معياره چند دسته‌بندی مدل كاربرد بررسي

‌حد ‌وCh دسته باالیی ‌حدbh و شود گرفته‌در ،{{)h =)1,2,…,p ،‌باشدCh+1 دسته پایینی

‌داشت.‌در خواهد وجود ‌دستهP+1 حالت، این‌و ها‌گزینه (‌بینS) برتری رابطه روش، این

‌با که ارتباط شود.‌این‌می برقرار ها‌پروفیلaSbhیا ‌و bhSaبدین شود،‌می داده ‌نشان‌

‌پروفیل از بهتر ‌حداقل‌aگزینه که‌است معنیbh،های‌آستانه عکس.‌حد بر یا ‌است‌

‌اطالعات (،P) ارجحیت (‌وq) تفاوتی‌بی‌دهند.‌می تشکیل را معیار هر داخلی برتری

‌به گزینه ارزیابی دقت حقیقت در مقادیر این‌محمدی‌)ملک کنند‌می مشخص را معیار ازای

,Mousseau et al., 1998،Berger ،1387 ديگران، و2002).

qj )bh(اختالف بزرگترین‌ gj)a(-gj)bh(را‌‌‌سطح دهنده‌نشان که میکند مشخص

‌‌برایbh پروفیل ‌وa گزینه بین تفاوتی‌بی-)a(gj اختالف لحداق)‌‌Pj )bhاست.gj معیارgj)bh(سطح مبین که میکند مشخص ‌را‌

gj معیار ‌برایbh پروفیل ‌وa گزینه رضامندی

‌ها‌پروفیل و ها‌دسته شماتیک است.‌نمایش‌(1) شكل قالب ‌درTRI- ELECTRE روش در

است. شده ارائه‌الزم همچنین ها،‌گزینه بندی‌طبقه برای

‌‌و(10)همانندی های‌شاخص تا است‌هر گزینه، جفت هر ‌)برای(11)ناهمانندی

‌معیار(‌محاسبه هر برای پروفیل هر و معیار

‌،1387ديگران، و محمدی‌)ملک شودMousseau et al., 1998،Berger, 2002.)‌

k1،k2) مهم های‌وزن ضرائب از ای‌مجموعه

،…،km)نپذیرفتن های‌آستانه از ای‌مجموعه ‌و‌vm)bh(( ،...، )v1 )bh(,)v2 )bh(هایی‌مشخصه‌‌

‌نقش برتري روابط ساختن در که هستند )bh(gj اختالف حداقل دهنده‌‌نشان)vj)bhدارند.– gj)a(معادله با که ‌است aSbhاست. ‌ناموافق‌

شاخص روش این در‌‌است.aSbh معادله اعتبار درجه دهنده‌نشان

‌‌است. ‌صادق‌aSbh معادله اگر(.) ‌است(12)جدایی سطح‌‌برای(14)خوشبینانه ‌و(13)بدبینانه دیدگاه دو‌روش دارد.‌در وجود بندی‌طبقه این انجام

‌با متوالی صورت‌‌بهa گزینه بدبینانه‌‌اولینbh و شود‌می ‌مقایسهbi های‌پروفیل

‌‌راa ‌گزینهaSbh معادله در که‌است پروفیلی‌روش ‌درکند.‌می ‌وابستهCh+1 دسته به

‌با متوالی صورت ‌بهa گزینه خوشبینانه‌‌اولینbh شود.‌و‌می ‌مقایسهbi های‌پروفیل

‌‌راa گزینه‌bh>a معادله در که‌است پروفیلی‌نهايت در‌کند.‌می ‌وابستهCh دسته به

طوركه‌همان ‌مدل در شد، بيان نيز قبالELECTRE – TRI، معيارهاي براساس ها‌گزينه‌

‌تعيين پيش از طبقات يا ها،‌دسته در مشخص‌نتيجه در کار گيرند.‌اين‌مي قرار شده

‌واقع در كه هايي‌پروفيل با گزينه مقايسهشود.‌مي انجام هستند، طبقات مرز مبین

TRI- مدلدر ها پروفیل محدودیت از استفاده با ها دسته تعریف (:‌نحوه1) شكلELECTRE

(Mousseau et al., 1998، Berger, 2002 ،1387ديگران، و محمدی‌منبع:‌)ملک موردی مطالعه معرفیروشها و مواد

4

دسته‌1

دسته‌2

1-h دسته

h دسته 1+h دسته

پروفيل‌b 1

پروفيل‌b 2

پروفيل‌bh 1-

پروفيل‌b h

1389 زمستان و پاییز ،2 شماره ،1 سال محیط‌زیست، پژوهش‌های

‌زیستي‌محیط آثار »ارزیابی مطالعات‌اردبیل« زهکشی و آبیاری شبکه و سد طرح

‌مشاور مهندسی ‌توسط1384 درسال که‌تصویب مورد و شده انجام قدس مهاب

‌قرار نیز زیست‌محیط حفاظت سازمان‌این در موردی مطالعه عنوان‌به است، گرفتهقدس، )مهاب است شده انتخاب مقاله

‌به طرح این که است ذکر (.‌شایان1384‌و مناسب اطالعاتی سابقه بودن دارا علت

‌همچنین و زیستي‌محيط مصوبه دریافت‌برای مناسبی مورد تلفیقی، ارزیابی روش‌اردبيل طرح كلي هدفاست.‌ تحقيق انجام

‌بالخلي رودخانه نیروی از بهينه استفاده‌و كشاورزي اراضي توسعه منظور به چاي،‌از ‌هكتار15000 كشاورزي آب نياز تامين

‌نياز از بخشي تامين اردبيل، دشت اراضي‌اضافه امكان ايجاد و اردبيل شهر شرب آب

‌تعريف زيرزميني آب سفره از برداشت‌مخزني سد شامل اردبيل است.‌طرح شده

‌درياچه الماس، انحرافي بند اردبيل،‌انحرافي بند آب، انتقال سيستم شورابيل،

‌و شمال زهكشي و آبياري شبكه‌هاي و انزاب‌در تجمع از پس است.‌آب اردبيل شهر غرب

‌و انزاب الماس، بندهاي طريق از سد مخزن‌عمراني واحدهاي به شورابيل درياچه

‌و آبياري شبكه‌د.شومي‌ منتقل سه‌گانه‌در موقعيت لحاظ از اردبيل طرح زهكشي

‌فلور‌.است واقع اردبيل شهر شمال و غرب‌با جنگلي پايه‌اي ويژگي‌هاي داراي منطقه‌وليك سرخ، گل تیره درختان از اصلي تركيب

‌چیرگی با مرتعي بخش‌هاي و بادام و‌در كاله‌ميرحسن و ساله چند گون‌هاي‌و گون چوبك، جوامع و آلپي مرزهاي

وزـلگومين

‌پايين‌تر مرزهاي در گوناگون گراس‌هاي واست.‌

‌باالدست در اصلي آالينده منابع جمله از‌36 و نير شهر مي‌توان اردبيل سد مخزن‌‌نفر19.517 معادل جمعيتي با روستا

‌در مكعب ‌متر471.732 برگشتي )پساب‌در ‌كيلوگرم103.781 آلودگي بار و سال

‌‌چشمه6 صنعتي، ‌واحد7 ‌معدن،9 سال(،د.‌کر اشاره ماهي پرورش ‌مركز5 و آبگرم

‌اين محيط‌زيستي آثار ارزيابي روش) آيكولد ماتريس روش از تلفيقي طرح،

ICOLD)فهرست و اردبيل سد مورد ‌در‌) زهكشي و آبياري بين‌المللي كميسيون

ICID)زهكشي آبياري، شبكه ارزيابي برای‌‌‌‌نوع5 آيكولد ماتريس خانه هر .‌دراست آن

‌(1) جدول شرح به ويژگي يا ،عالمت.(1384 قدس، )مهاب مي‌شود مشخص

‌در آثار سازی‌کمی منظور‌به ادامه در‌حروف با که کیفی های‌مشخصه مورد

‌برای تأثیر ضریب شوند،‌می مشخص‌(‌در2) جدول شرح به تلفیقی های‌مجموعه

است. شده گرفته نظر‌در طرح این ارزیابی که است ذکر شایان

‌سپس و شد انجام اجرا و اجرا عدم گزینه دو‌،مختلف های‌تخصص با کارشناسانی

‌قالب در که آثار به شده داده امتیازات‌و ساختمانی مراحل ماتریس‌های‌مختلف محیط‌های در و بهره‌برداری

‌-اقتصادی و بیولوژیکی فیزیکوشیمیایی،‌و جمع‌بندی از پس ده‌اند،کر ارائه اجتماعی

‌فوق، گزینه دو در فوق، تاثیر ضرایب اعمال‌در اثر نهايي امتياز واقع، درند.‌کرد ارزیابی

‌زهكشي آبياري، شبكه و سد ارزيابي طرح‌ضريب اثر(‌حاصل‌ضرب )اهميت اردبيل

.است اثر شدت در اثر تاثيراردبیل‌آبیاری‌شبکه‌و‌سد‌ارزیابی‌طرح‌در‌آثار‌معيارهاي(:‌1)‌جدول

اختصاري عالمتآثار انواعآثار معيار+(Positive) مثبتاثر ماهيت

-(Negative) منفيC(Certain) قطعياثر قطعيت

M(Probable) احتمالي

T(Temporary) مقطعياثر تداومP(Permanent) ميیدا

‌وقوع زماناثر

I(Immediate) فوريLong- L) مدت دراز

5

... محیط‌زیستي آثار اهمیت تعیین ‌درElectre- TRI معياره چند دسته‌بندی مدل كاربرد بررسي

term)‌:Moderate-‌ :‌كم3Low ‌تا1اثر شدت

:‌زيادHigh-‌ متوسط1384 قدس، منبع:‌مهاب

اردبيل‌آبیاری‌شبکه‌و‌سد‌طرح‌در‌اثر‌ويژگي‌هاي‌مجموعه‌تأثير‌(:‌ضريب2)‌جدول‌عالمت‌تأثير ضريب

‌عالمت‌تأثير ضريباختصارياختصاري

25/2LPC75/0IPM5/1IPC7/0ITC

12/1LPM52/0LTM05/1LTC35/0ITM1384 قدس، منبع:‌مهاب

تحقيق انجام مراحل‌طور به حاضر، تحقيق انجام مراحل

است: شده ارائه ذیل بندهای در خالصه‌و سد طرح از محیط‌زیستی آثار انتخاب-

.اردبیل آبیاری شبکه‌شبکه و سد طرح در آثار طبقه‌بندی-

اردبیل. آبیاری‌جهت مناسب معیارهای انتخاب-

‌.محیط‌زیستی آثار اهمیت بررسی‌جهت مناسب مقیاس انتخاب-

.معیارها سازیکمی‌.(15)ارزش‌ها هماهنگی و انسجام کنترل-‌.معیارها مناسب وزن تعیین-‌مدل اساس بر آثار بندی طبقه-

ELECTRE-TRI.‌روش و‌ELECTRE-TRI )مدل نتایج-

‌آبیاری شبکه و سد طرح ارزیابی.اردبیل(

ها‌یافته‌طرح از زیستی‌محیط آثار انتخاب‌الف- اردبیل آبیاری شبکه و سد

‌‌اثر20 تحقیق، این انجام الگوی براساس اجـرای برای منفی‌اند.‌آثار‌شده گرفته نظر در مقایسه و مدل

‌در پروژه ارزیابی ماتریس از منتخب،‌استخراج برداری‌بهره و ساختمانی فازهای

اند.‌‌شده‌و سد طرح در آثار بندی‌طبقهب-‌اردبیل آبیاری شبکه‌طرح از شده انتخاب زیستي‌محیط آثار

‌کسب را امتیازی اردبیل، آبیاری شبکه و سد‌ارزش ضرب‌حاصل از گرفته بر که اند‌کرده

‌است. اثر آن تاثیر ضریب در اثر شدت کمی‌نهایی بندی‌جمع اردبیل، طرح در که آنجا از‌گزینه دو در آثار کل امتیاز محاسبه اساس‌بر

‌و ساختمانی مراحل در و اجرا عدم و اجرا‌نتیجه در است، شده انجام برداری،‌بهره

‌و نشده انجام زیستی‌محیط آثار بندی‌طبقه ‌نشده گرفته نظر در نیز طبقاتی اصوال

‌تحقيق در که‌این به توجه با است.‌ولی‌زیستي‌محیط آثار بندی‌طبقه بحث حاضر،‌شده انتخاب آثار تا است الزم است، مطرح

‌شوند. بندی‌طبقه اردبیل طرح از‌حداقل و حداکثر به توجه با منظور‌بدین

‌ضرب‌حاصل نتیجه در شده کسب امتیازات‌اثر آن تاثیر ضریب در اثر شدت کمی ارزش

‌)35/0 (‌و3×‌25/2)75/6 ترتیب‌به که‌صورت‌به طبقه چهار (‌است،1×35/0‌آنها اساس‌بر آثار و (‌انتخاب3) جدول‌شدند. بندی‌طبقه

‌به‌منظور‌پیشنهادی‌(:‌طبقات3)‌جدولاردبیل‌سد‌محیط‌زیستي‌آثار‌طبقه‌بندی

‌‌تا35/0(L) کم94/1

‌‌تا55/3(H) زیاد14/5

‌متوسط(M)

‌‌تا95/154/3

) زیاد خیلیVH)

‌‌تا5/1575/6

‌برای مناسب معیارهای انتخابپ-‌ زیستی محیط آثار اهمیت بررسی‌معیارهای مناسب، معیارهای انتخاب برای‌و ملی مراجع در آنها تكرار ميزان و موجود

‌که اند‌گرفته قرار بررسی مورد المللی‌بین‌ارائه ادامه در (،4) جدول قالب در آنها نتایج‌معیارهای که شود‌می است.‌مالحظه شده

‌را تکرار بیشترین اثر تداوم و دامنه شدت،

6

1389 زمستان و پاییز ،2 شماره ،1 سال محیط‌زیست، پژوهش‌های

‌زیستی‌محیط آثار اهمیت برآورد بر‌که‌است‌آن دهنده‌نشان امر اند.‌این‌داشته

‌اثرگذار و اصلی معیارهای جزء معیارها، ایناثرند. خصوصیات بیان در

‌میزان و جداول بررسی از پس نهایت در‌با مطابقت همچنین و معیارها تکرار‌معیارهای ایران، در ارزیابی های‌روش

‌برخی در که تداوم دامنه، شدت، اثر، ماهیت‌عنوان‌به‌(Bojorquez-Tapia, et al. 1998) مراجع

‌همچنین و اند‌شده معرفی اصلی معیارهای‌اجرای سهولت و اثر وقوع احتمال

‌آثار اهمیت بررسی برای کاهش، راهکارهای‌انتخاب وزنی‌جمع روش با زیستی‌محیطشدند.

محیط‌زیستی‌آثار‌اهمیت‌برآورد‌در‌موجود‌(:‌معیارهای4)‌جدول

طح

سو

وعن

کسری

و ‌

تویولا

یها

دم

مرو ‌

تروات

رهدو

یا

نودب

ودوج

ش

رزا

یها

‌

نینا

طما

در

شپی

یینب

‌

لماحتا

وع

وق

یحلم

‌-کژیرات

ستا

یم

تقسم

‌-یم

تقسرم

غی

تشرگ

ب

یرپذ

تشرگ

‌‌ب-

‌

تثب/مینفم

تعیجم

یرپذیرتاث

بچو

ارچه

یمان

ز

تسی

ساح

بعمنا

ش

اهرک

کااهر

ضارتع

یمع

تج

هم یزای

اف

ومدات

نهامد

تشد

معیار

م حقق

Antunes et al.2001Bojorquez-Tapia et al. 1998Clark et al.,1983.- Thompson,1990Duinker and Beanlands.1986Gomez-Orea.1999Lawrence.2003

‌در ارزیابی معمول های‌روشایران

1 1 1 1 1 1 2 1 3 3 3 1 2 2 3 2 3 2 6 6 6 ‌های‌روش در معیار تکرارمختلف

(Cloquell- Ballester, et al .2007 )منبع:‌

‌برای مناسب مقیاس انتخابت-‌معیارها سازی‌کمی‌کلیه ارزش تا است الزم که آنجا از

‌پيشنهادي مدل وارد کمی صورت‌به معیارها‌های‌روش براساس شود، تحقيق اين در

‌به امتیازدهی (‌برای3 ‌تا1) مقیاس موجود،‌شد. (‌تعریف5) جدول شرح به معیارها‌برخی مدل اين در که‌است ذکر شایان

‌اند.‌در‌کاهشی بعضی و افزایشی معیارها‌در و بیشتر ارزش افزایشی، معیارهای مورد‌آنها کمتر ارزش کاهشی، معیارهای مورد

‌آثار منفی ماهیت به توجه است.‌با مطلوب

‌تداوم دامنه، شدت، معیارهای شده، انتخاب‌و کاهشی معیارهای رده در وقوع احتمال و

‌معیارهای دسته در کاهش، راهکار معیار‌(‌نشان5) گیرند.‌جدول‌می قرار افزایشی

‌هایی‌ویژگی چه معيار هر در كه دهد‌مي‌شوند.‌‌مي3 ‌الي1 امتيازات كسب موجب

‌مرحله در و موقتی اثری چنانچه مثال، برای‌مستقیم محدوده در همچنین و ساختمانی

»تداوم«‌امتیاز معیار نظر از دهد، رخ پروژه‌‌را2 امتیاز »دامنه«، معیار نظر از ‌و1

کند.‌‌می دریافت(‌‌3تا1)‌مقیاس‌در‌شده‌انتخاب‌معیارهای‌به‌امتیازدهی‌(:‌الگوی5)‌جدول

امتیاز

معیارهاشدکاهش راهکارهایوقوع احتمالتداومدامنهت

7

... محیط‌زیستي آثار اهمیت تعیین ‌درElectre- TRI معياره چند دسته‌بندی مدل كاربرد بررسي

‌هم به محدودهکم1پیوسته

‌مرحله در موقتیساختمانی

‌وقوع احتمال با%50 از كمتر

‌راهکار یا ناپذیر، اجتناببر هزینه و مشکل

متو2سط

‌محدودهمستقیم

‌مرحله در موقتیبرداری‌بهره

‌وقوع احتمال با%50 از بیشتر

بر هزینه و آسان نسبتا

‌محدودهزیاد3غیرمستقیم

کم هزینه با و آسانقطعیدایمی

ها‌ارزش هماهنگی کنترلث-‌‌طرح از شده انتخاب زیستی‌محیط آثار

‌و شده تعیین معیارهای به توجه با اردبیل،‌مطابق شده گرفته نظر در عددی مقیاس‌از اطمینان علت به و شده کمی (،5) جدول

‌مختلف کارشناسان های‌قضاوت هماهنگی‌معیارهای و زیستی‌محیط آثار مورد در

‌به شده داده های‌ارزش هماهنگی مرتبط،‌معیار از انحراف محاسبه طریق از معیارها‌کنترل مورد شده ارائه های‌ارزش

‌قرار معیار، هر به مختلف کارشناسان

‌انحراف که‌صورتی در ترتیب‌گرفت.‌بدین‌هر مورد در شده ارائه های‌ارزش معیار

‌میان هماهنگی باشد، یک از کوچکتر معیار،‌میانگین بنابراین دارد، وجود شده ارائه اعداد

‌گزینه، آن در معیار ارزش عنوان‌به امتیازات،‌انحراف چنانچه و شود‌می گرفته نظر در

‌تا است الزم باشد، یک از بزرگتر و یک معیار شده ارائه های‌ارزش ‌بازنگری مورد مجددا

‌در مرحله اين گیرد.‌نتايج قرار کارشناسان،است. شده (‌ارائه6) جدول

‌كنترل‌از‌پس‌گزینه‌هر‌معیارها‌ارزش‌مورد‌در‌مدل‌ورودی‌(:‌داده‌های6)‌جدولهماهنگي

ردیمحيط‌زيستي پروژه-‌پارامترهاي هاي‌فعاليتف

شدتداودامنهت

م

احتما‌لوقوع

راهکا‌رکاهش

MEDPT33/100/100/100/367/2(1ITC-) هوا خاكريزي-‌كيفيت و خاكبرداري1‌اكوسيستم هاي‌‌زيستگاهفنی- ابنیه و سازی‌جاده2

67/167/100/100/367/1(2IPC)- خشكي33/233/100/167/167/1(2IPM-) رندگانفنی-‌پ ابنیه و سازی‌جاده3)- آبي اكوسيستم هاي‌زيستگاه-‌سازي‌پل و سازي‌جاده4

3ITC)00/367/100/167/233/133/200/100/133/267/1(2IPC)- گياهي هاي‌گونه راكمقرضه-‌ت منابع برداشت5‌و منظر ساختمانی-‌کیفیت های‌نخاله و زاید انباشت6

00/100/100/167/100/3(1IPM-) انداز‌چشم‌شبکه ساختمانی عملیات برای رودخانه از آب برداشت7

33/233/100/133/200/3(1ITC-) آب -‌کیفیت‌های‌شبکه-‌فعالیت محدوده در اراضی تملک8

33/200/100/133/200/2(1LPM)-کشاورزی-) صوتي شبکه-‌آرامش و سد ساختماني هاي‌فعاليت9

2ITC)33/167/100/133/233/233/200/167/233/200/2(2LTM-) خاك شبکه-‌آلودگي از برداری‌بهره10‌سوانح و شبکه-‌حوادث و سد ساختماني هاي‌فعاليت11

(-1ITM)00/100/100/100/167/233/100/100/133/233/1(1IPC-) رودخانه قرضه-‌مرفولوژي منابع برداشت1267/133/167/100/100/3(1LPM-) بومي جوامع انساني-‌فرهنگ نيروي تامين13‌سطحي آب منابع )ساختماني(-‌كيفيت كارگاهي كمپ14

(-1ITC)00/233/100/133/167/1‌67/200/100/233/267/1گرایی‌بهداشتی-‌تغذیه پساب و کشاورزی زهاب ورود15

8

1389 زمستان و پاییز ،2 شماره ،1 سال محیط‌زیست، پژوهش‌های

(3LPM-) سد مخزن00/333/200/200/300/3(3LPC-) دست پايين در آب سد-‌جريان از برداري‌بهره1667/233/200/233/133/2(2LPM-) دست پایین در آب سد-‌کیفیت از برداري‌بهره1767/133/100/200/167/1(1LPM-) سطحي آب منابع برداري-‌كيفيت‌بهره كمپ1833/100/100/233/133/2(2LPM-ساحلی) های‌شیب سد-‌پایداری مخزن آبگيري1967/100/100/300/300/1(2IPC-) ابنيه و سد-‌‌تأسيسات مخزن آبگيري20

معیارها مناسب وزن تعیینج-‌‌،Electre-TRI مدل با کار الزامات جمله از‌وزن تعیین معیارهاست.‌برای وزن تعیین

دارد: وجود حالت سه معیارها‌موجود مراجع اساس بر معیارها -‌وزن

‌را مشخصی وزن ارزیاب یا است، مشخصدارد.‌ نظر در معیارها برای‌و ندارد وجود معیارها برای مشخصی -‌وزن‌ادامه در که آنتروپی روش از توان‌می‌است، شده داده توضیح خالصه طور‌به

کرد.‌ تعیین را معیارها وزن(.‌1) رابطه از فوق حالت دو -‌تلفیق

‌استفـاده سـوم حــالت از تحقیق ایــن در نهایی وزن و شده

‌آن نتایج و تعیین ذیل فرمول شرح به معیارها‌است. شده (‌ارائه7) شماره جدول در

از: (‌عبارتند1) رابطه اجزای(:1) رابطه

W‌=معیار نهایی ‌وزن‌موجود، مراجع اساس بر معیار ‌وزن=

کارشناسی قضاوت یاWj‌=آنتروپی روش معیار، ‌وزن

معیارها‌وزن‌(:‌تعیین7)‌جدولمعیارها

شدت

دامنه

تداوم

احتما‌ل

وقوع

راهکار‌هایکاهش

Gomez Orea روش اساس بر معیارها وزن)1999(32111

/23/019معیارها آنتروپی وزن038/025/02/0

‌وزن و آنتروپی وزن )تلفیق معیارها نهایی وزن37/02/02/013/01/0معیارها( مشخصشود.(‌‌می واحد معادل معیارها، وزن )مجموع

‌وزن برآورد در که است ذکر شایان‌طی ذیل مراحل آنتروپی، روش از معیارها

شود:‌می‌معیارها: ارزش کسری کردن -‌نرمالیزه‌مجموع بر معیار هر ارزش تقسیمآن. ستونی‌به آن اجزای (‌که2) رابطه ‌ازEj -‌محاسبه

‌است: ذیل شرح(:2) رابطه

m=سناریوها ‌تعداد‌a=معیار هر شده نرمالیز ‌ارزش‌

‌مدل براساس آثار بندی‌چ-‌طبقهELECTRE-TRI

‌مورد ورودی اطالعات مرحله، این درشد: وارد ذیل شرح به مدل نیاز

‌پس ها‌گزینه از یک هر در معیارها -‌ارزش)سازگاری(. هماهنگی کنترل از

‌نظر در ارزش‌هر برای شده گرفته

9

... محیط‌زیستي آثار اهمیت تعیین ‌درElectre- TRI معياره چند دسته‌بندی مدل كاربرد بررسي

‌جدول شرح به ها،‌گزینه از یک هر در معیارشد. مدل وارد (،6)

.آستانه‌ها مقادیر -‌‌تعیین Electre – TRIمدل با کار الزامات جمله از‌انتخاب هاست.‌مقادیر‌آستانه مقادیر تعیین‌(،q) تفاوتی‌بی (،p) برتری های‌آستانه شده

‌در ها‌پروفیل همچنین ‌و-cut (،v) وتو‌شده (‌ارائه8) جدول شرح به حاضر تحقيق

‌‌بهb3و‌b1، b2 که‌است ذکر است.‌شایان‌بین مرز و سوم تا اول های‌پروفیل ترتیب

‌زیاد خیلی و زیاد متوسط، کم، طبقه چهارهستند.

-cut = 0.5

‌این در که‌است ضروری نکته این ذکر‌با و نشده گرفته نظر ‌درv مشخصه تحقیق

‌برای5/0 عدد انتخاب به توجه-cut، و خوشبینانه دیدگاه دو از حاصل نتایج‌

است.‌ یکسان مدل، بدبینانه

‌اول سناریوی ‌درElectre – TRI مدل ورودی های‌آستانه (:‌مقادیر8) شماره جدول)اصلی(

‌ح-‌نتایج‌)مدل

ELECTRE-TRIشبکه و سد طرح ارزیابی روش و‌‌

اردبیل( آبیاری Electre-TRI مدل از آمده دست‌به نتایج

‌جدول در شده تعیین های‌مشخصه براساس‌ارزیابی روش از حاصل نتایج همراه (‌به8)

‌آثار اهمیت مبین که اردبیل طرح‌متوسط، کم، طبقه درچهار زیستي‌محیط

‌(‌ارائه9) جدول در هستند، زیاد خیلی و زیاداست. شده‌شود‌مـی مشخص مذکور، جدول اساس‌بر

مدل خروجــی که

Electre-TRI ‌با حدی تا

‌پیش نتایج‌طرح زیستي‌محیط آثار ارزیابی از شده بینی

‌نتیجه در و دارد مطابقت اردبیل، ارزيابي‌چند رویکرد دارای که مدل این از توان‌می

‌برتری روابط برقراری بر مبتنی و معیاره‌گیری‌تصمیم روش منزله به است،

‌آثار اهمیت تعیین برای چندمعیاره‌کرد. ‌استفادهEIA فرایند در زیستي‌محیط

‌با تلفیق با را روش این توان می همچنین‌و کرد استفاده نیز جمع بر مبتنی روش

‌محیط آثار اهمیت خصوص در نهایی قضاوتگذاشت. ارزیاب عهده به را زیستي

‌راهکارکاهش

‌احتمالوقوع تداوم دامنه شدت ‌معیار/

Tپارامتر P D E M15/0 15/0 15/0 15/0 15/0 p

0 0 0 0 0 q

1/0 13/0 2/0 2/0 36/0 ‌وزنمعیارها

5/2 5/1 5/1 5/1 5/1 b1

2 2 2 2 2 b2

5/1 5/2 5/2 5/2 5/2 b3

10

1389 زمستان و پاییز ،2 شماره ،1 سال محیط‌زیست، پژوهش‌های

‌ارزیابی‌روش‌از‌حاصل‌نتایج‌با‌مقایسه‌‌و‌Electre-TRIمدل‌از‌حاصل‌(:‌نتایج9)‌جدولاردبیل‌آبیاری‌شبکه‌و‌سد‌طرح

‌هاي‌پروژه-‌مشخصه فعاليتهاي محيط‌زيستي

‌ارزیابی روشاردبیل طرح

-Electre روشTRI

LL هوا خاكريزي-‌كيفيت و خاكبرداري1‌اكوسيستم هاي‌‌زيستگاهفنی-‌ابنیه و سازی‌جاده2

MM خشكي

LM رندگانفنی-‌پ‌ابنیه و سازی‌جاده3‌اكوسيستم هاي‌زيستگاه – سازي‌پل و سازي‌جاده4

MVH آبي

MH گياهي هاي‌گونه راكمقرضه-‌ت منابع برداشت5‌ساختمانی-‌کیفیت های‌نخاله و زواید انباشت6

LL انداز‌وچشم منظر

11

... محیط‌زیستي آثار اهمیت تعیین ‌درElectre- TRI معياره چند دسته‌بندی مدل كاربرد بررسي

‌ساختمانی عملیات برای رودخانه از آب برداشت7LL آب -‌کیفیت شبکه

‌های‌شبکه-‌فعالیت محدوده در اراضی تملک8LMکشاورزی

‌-‌آرامش شبکه و سد ساختماني هاي‌فعاليت9LL صوتي

LH خاك شبکه-‌آلودگي از برداری‌بهره10‌و -حوادث شبکه و سد ساختماني هاي فعاليت11

LL سوانح

LL رودخانه قرضه-‌مرفولوژي منابع برداشت12LM بومي جوامع انساني-‌فرهنگ نيروي تأمين13‌آب منابع )ساختماني(-‌كيفيت كارگاهي كمپ14

LL سطحي

‌بهداشتی- پساب و کشاورزی زهاب ورود15MH سد مخزن گرایی‌تغذیه

VHH دست پايين در آب سد-‌جريان از برداري‌بهره16MH دست پایین در آب سد-‌کیفیت از برداري‌بهره17LM سطحي آب منابع برداري-‌كيفيت‌بهره كمپ18MLساحلی های‌شیب سد-‌پایداری مخزن آبگيري19MM ابنيه و سد-‌‌تأسيسات مخزن آبگيري20

‌(‌مشخص9) جدول نتايج در دقت با‌دو هر در حاصل نتايج ‌درصد40 كه مي‌شود

‌در نيز موضوع اين و هستند مشابه روش‌و كم اهميت هاي‌درجه با آثاري خصوص‌ساير خصوص شود.‌در‌مي مشاهده متوسط

‌آن دهنده‌نشان آمده دست‌به نتايج موارد،‌مذكور، هاي‌روش در آثار اهميت كه‌است‌يكديگر با اهميت از سطح يك در بیشتر‌15 آثار خصوص در نمونه، برای دارند تفاوت

‌در آثار اهميت كه شود‌مي مشاهده ،16 و) متوسط طبقات در ترتيب به اردبيل طرح

Mزياد خيلي (‌و (VHو‌) مدل در Electre-TRI ‌به كه است گرفته (‌قرارH) زياد طبقه در

‌سطح يك ‌و15 اثر در باالتر طبقه يك ترتيب‌هستند.‌16 اثر در تر‌پاييننتیجه‌گیری و بحث

‌معمول و مرسوم كاربردي هاي‌روش‌بیشتر كه ايران در محيط‌زيستي آثار ارزيابي

‌شامل را ماتريس روش مختلف انواع‌چند گرفتن نظر در واسطه‌به شوند،‌مي

‌چند نوعي به اثر، براي مشخص معيار‌مهم نكته ولي شوند‌مي محسوب معياره

‌شناسی‌روش براساس معيارها تلفيق نحوه‌مجموعه کردن لحاظ نهايت در و مشخص‌محيط‌زيستي اثر اهميت قالب در معيارها

‌مقاله این سرآغاز در که است.‌همانگونه

‌آثار اهمیت ارزیابی و تحلیل شد، عنوان‌های‌شاخص بر توسعه های‌فعالیت از ناشي زیست،‌محیط ‌چند تحلیل و تجزیه مسئله ذاتا‌های‌روش تمامی اصلی هسته و بوده معیاره

‌تشکیل را زیستی‌محیط آثار ارزیابی رایج‌تحلیل برای استفاده مورد دهد.‌اطالعات‌می

آثار اهمیت ‌که‌است اطالعاتی شامل معموال‌موارد اغلب در و میدانی های‌بررسی نتایج از‌شده آوری‌جمع کارشناسان تخصصی آرای از

كه ترتيب‌است.‌بدين ‌آرای معموال‌از برخی خصوص در متخصص کارشناسان

‌دامنه، شدت، شامل آثار عمده های‌ویژگی‌اخذ پذیری‌برگشت و وقوع احتمال تداوم،

‌ارزيابي نظر )هاي(‌مورد‌روش وارد و شده‌صورت‌به بیشتر اطالعات شود.‌این‌مي

‌شده تعریف پیش از دامنه در و بوده کیفی‌بیان دارند، توصیفی یا حرفی، ویژگی که

‌در ترتیب‌بدین که شوند.‌اطالعاتی‌می‌در بویژه ایران، در رايج ارزيابي های‌روش

‌مشابه های‌روش سایر یا ارزیابی، ماتریس‌اسمی های‌داده شکل به یا شوند،‌می وارد

‌اعدادی با که‌زیاد(‌است بسیار تا کم )بسیار‌دامنه )مانند شده معین پیش از های‌دامنه در‌به یا و شوند‌مي (‌تعريف5 ‌تا1 یا ،3 ‌تا1

‌اطالعاتی حاوی که هستند نمادهایی شکل‌مورد اثر خاص های‌ویژگی مجموعه زمینه در

12

1389 زمستان و پاییز ،2 شماره ،1 سال محیط‌زیست، پژوهش‌های

‌مدت، دراز دایمی، قطعی، )مانند نظرند‌بر قبیل(.‌عالوه این از و پذیر‌برگشت

‌و آرا کارشناسان شده، یاد اطالعات‌زمینه در نیز را خود تخصصی پیشنهادهای

‌آثار کاهش یا و اجتناب راهکار یا روش،‌با که دهند‌می ارائه نيز شده بینی‌پیش منفی‌شوند.‌مي ارائه مشخصی هاي‌شناسی‌روش‌های‌ویژگی تحلیل روش به رویکردی چنین‌از اما گیرد،‌می نظر در را معیار چند آثار،‌مانند مسائلی با برخورد برای کافی توان‌نظرها،‌اظهار در دقتی‌بی آرا، بودن اریب‌بسیار های‌ارزش از آرا میانگین پذیری‌تاثیر‌عدم ها(‌و‌داده چولگی )یا کم بسیار یا زیاد،

‌اطالعات، و ها‌داده بدرستی نسبت قطعیتنیست.‌ برخوردار

-Electre مدل كاربرد از آمده دست‌به نتايجTRIآنتروپی روش با تلفیق در تحقیق این ‌در‌

‌كه‌است آن مبین ها معیار وزن تعیین برای‌فازی بندي‌طبقه خاصيت به توجه با مدل اين

‌آثار همان تحقيق، اين )در ها‌گزينه‌توانایی دليل‌به همچنين اند(‌و‌محيط‌زيستي

‌استفاده و گزينه هر براي معيار چندين تلفيق‌آثار های‌ارزش تخصیص برای فازی منطق از‌شاخص گرفتن نظر در با معین های‌دسته به

‌افزایش به تواند‌مي معیار، چندین هماهنگی‌های‌ارزش تخصیص به نسبت اطمینان

‌صورت به اثر هر های‌ویژگی دهنده‌نشان‌بودن اریب میزان کمینه با طبقه به یکپارچه

‌این به توجه کند.‌با کمک ها‌داده چولگی و‌فرايند در آثار اهميت صحيح برآورد كه، نکته

‌راهكارهاي ارائه اصلي شرط ارزيابي،‌مديريت و پايش برنامه و مناسب كاهش

‌بود، خواهد اصولي و كاربردي محيط‌زيستي‌نتایج روایی به نسبت اطمینان افزایش

‌بندي‌طبقه و تحلیل روش کاربرد از حاصل‌مهم‌ترين از یکی محيط‌زيستي آثار اهميت

‌است.‌از ارزيابي فرايند در موضوعات‌افزایش مزایای از یکی دیگر، طرف

‌کاربرد نتایج صحت و روایی از اطمینان‌در تفاهم ایجاد به کمک ارزیابی، روش

‌مرحله در تعارضات وکاهش گیری‌تصمیم‌اجرای پذیری‌امکان زمینه در گیری‌تصمیم‌دیدگاه از نظر مورد طرح یا پروژه،است. زیست‌محیط

‌مدل از حاصل نتايج اجمالي مقايسه‌آمده دست‌به نتايج ‌باElectre-TRI بندي‌دسته

‌مشخص اردبيل، طرح ارزيابي روش از‌مناسب انتخاب صورت در كه سازد‌مي

‌ها‌)آستانه مدل نياز مورد هاي‌آستانه مقادير‌هاي‌خروجي مردودي(، و تفاوتي‌بي برتري،‌نتایج با بیشتری تطابق مدل، از حاصل

‌آثار اهمیت ارزیابی از شده بینی‌پیش‌دیگر، عبارت‌داشت.‌به خواهند محيط‌زيستي

‌توجه با آن كاربرد مدل، انتخاب در مهم نكته‌خصوص در آنچه و است نظر مورد هدف به

‌محيط‌زيست، مباحث در ها‌مدل كاربرد‌براي كه‌است‌اين است اهميت حایز بسيار‌با توان‌نمي هميشه واقعي جهان سازي‌شبيه‌بسا چه و يافت دست واقعيت به سازي‌مدل‌منطقي پاسخ موارد برخي در كه هايي‌مدل

‌دنياي از نادرست بيني‌پيش احتمال و نداشته‌دهند.‌)مخدوم،‌مي افزايش را طبيعي‌انتخاب زمینه این در اساسی (.‌نکته1388‌و ارزیابی برای مناسب روش و منطق

‌در زیست‌محیط در تغییرات بینی‌پیش‌است.‌کاربرد انسانی های‌فعالیت به واکنش

‌ای‌آستانه مقادیر از استفاده با فازی روش‌مهم هدف این به دستیابی منظور‌به گامی

‌این در مدل كاربرد مزاياي ديگر است.‌از‌برآورد معيارهاي مناسب تلفيق تحقیق،‌تعيين امكان بودن دارا با كه‌است اثر اهميت

‌هاي‌ارجحيت و آرا توان‌مي معيارها، وزن‌نيز را مختلف نفعان‌ذي و گيرندگان‌تصميم‌تا است قادر كاربر داد.‌همچنين قرار مدنظر

‌آثار بندي‌رتبه ،Electre-TRI مدل نتايج براساس‌انجام بعدی مرحله در نيز را محيط‌زيستي

دهد.‌نکته این بر تحقيق، بندی‌جمع عنوان‌به‌مسائلی ترین‌مهم از یکی که شود‌می تاکید

‌حل زیستی‌محیط آثار ارزیابی در باید که‌تعیین نظر از پروژه، تصویب نظر از شود،

‌صحیح تعیین مناسب، اصالحی راهکارهایاست. آثار اهمیت

‌در ‌کهElectre-TRI پیشنهادی مدل ساختار‌قرار بندی‌طبقه چندمعیاره های‌مدل رده‌اهمیت تعیین مسئله با زيادي حد تا گیرد‌می‌دارد.‌همچنین همخوانی زیستی،‌محیط آثار

‌در گرفته صورت موردی مطالعه در آن نتایج

13

... محیط‌زیستي آثار اهمیت تعیین ‌درElectre- TRI معياره چند دسته‌بندی مدل كاربرد بررسي

‌باالبردن در آن توانایی مبین مقاله، این‌با زیستی‌محیط آثار ارزیابی پذیری‌انعطاف‌معیارهای اساس بر آثار بندی‌طبقه رویکرداست.‌ مختلف

‌دارا بر عالوه روش این ديگر، عبارت‌به‌را نظر مورد اهداف مناسب، سرعت بودن

‌ايجاد با تواند‌می نهايت در و بخشيده تحقق‌با را نهايي نتيجه گيري،‌تصميم در تفاهم‌و گيرندگان‌تصميم آرای جميع به عنايت

کند.‌ ارائه شكل بهترين به نفعان،‌ذي‌روشی از حاضر، تحقيق مشابه چنانچه

‌استفادهElectre-TRI مدل با همراه نيز ديگر‌آثار اهميت طبقه‌بندي كه مواردي در شود،

‌يك از بيش يا سطح، يك در روش، دو در‌ارزيابي باشند، متفاوت يكديگر با سطح اثر، اهميت نهايي ‌قضاوت به منوط كامال

‌كه اينجاست و مي‌شود ارزياب كارشناسي‌شناخت داراي و متخصص كاربر كليدي نقش

‌مي‌شود.‌در مشخص طرح، جوانب جميع به‌به توجه با است‌كه ارزياب شرايط، اين

‌براساس و الزم تخصصي دانش و تجربه‌محيط‌زيست، بر آن آثار و طرح ماهيت‌را محيط‌زيستي اثر اهميت نهايي ارزيابي

‌جمله از است، ذکر مي‌دهد.‌شایان انجام‌مورد مشخصه‌های تعدد مدل، ضعف نقاط

‌به‌عنوان آنها تعیین است‌که آن نیاز‌مطرح مدل با کار در مرحله مشکل‌ترین

است.‌پيشنهادها‌معياره چند بندي‌دسته مدل بررسيElectre-TRIموردي مطالعه در آن كاربرد ‌و‌

‌مؤيد بخوبي محيط‌زيستي آثار ارزيابي‌آثار اهميت تعيين در مدل اين توانایی

‌پيشنهاد بنابراین است، محيط‌زيستي‌ارزيابي روش عنوان‌به مدل، اين كه شود‌مي‌قرار استفاده مورد معياره چند رويكرد با آثار

‌گيري،‌تصميم هاي‌مدل ساير مشابه و گيرد‌مشخص مرور به آن ضعف و قوت نقاطشود.‌هاي‌روش ارتقاي هدف با ديگر، طرف از

‌كشور، در محيط‌زيستي آثار ارزيابي موجود‌هاي‌روش مطالعه تا شود‌مي پيشنهاد

‌بخصوص دنيا، در ارزيابي مطرح و گوناگون‌و معياره چند گيري‌تصميم هاي‌روش‌به توجه با آنها از استفاده سنجي‌امكان

‌ارزيابي فرايند در موجود مسائل و شرايط‌و متخصصان توسط ايران در آثار

‌شود. انجام كشور محيط‌زيست كارشناسان‌این طي که مسائلی جمله از همچنين

‌در خالء نوعی به واقع در و شد نمایان تحقيق‌وجود عدم شود،‌می احساس خصوص این

‌وزن تعيين برای مشخص شناسی‌روش‌محيط‌زيستي اثر اهميت برآورد معيارهاي

‌بررسی با تا شود‌می پیشنهاد است.‌بنابراین‌خصوص در شده انجام موردی مطالعات

‌اجرای از ناشی زیستی‌محیط آثار ارزیابی‌زیست،‌محیط بر توسعه های‌فعالیت

‌بیان برای مناسب معیارهای از اي‌مجموعه‌های‌پروژه مختلف انواع در آثار ویژگی

‌مشخصي هاي‌شناسی‌روش و تدوین توسعه،شود. ارائه آنها مناسب وزن تعيين منظور‌به

قدرداني و تشكر‌همكاري و توجه حسن از دانم‌مي الزم

‌بخش )مديريت توفيق مهندس خانم‌مهاب مشاور مهندسي شركت محيط‌زيست

‌آثار ارزيابي طرح اطالعات قدس(‌كه‌آبياري-‌زهكشي شبكه و سد محيط‌زيستي

‌دادند، قرار اينجانب اختيار در را اردبيلکنم. قدرداني صميمانه

یادداشت‌ها1. Environmental Impact Assessment )EIA( 2. Preference3. Indifference 4. Veto 5. Multiple Criteria Decision making6. Multiple Objective Decision Making 7. Multiple Attribute Decision Making8. Non-compensatory 9. Compensatory10. Concordance11. Discordance12. Cutting level13. Pessimistic Procedure14. Optimistic Procedure15. Consistency Control

14

1389 زمستان و پاییز ،2 شماره ،1 سال محیط‌زیست، پژوهش‌های

منابع فهرست‌منابع مدیریت جهت گیری‌تصمیم در پشتیبانی سیستم ساختار طراحی.‌1386م.‌ م، فوالدگر،

‌مهندسي ارشد كارشناسي دوره نامه پايان ،کشور آبریز های‌حوضه با متناسب آب مصارف ومدرس. تربیت دانشگاه ،مهندسي و فني دانشكده ،آب عمران

‌منطقي پاسخ هميشه كه هايي‌مدل يا كرد سازي مدل نبايد كه هايي‌.‌مدل1388م.‌ مخدوم،.192-185 سوم، شماره ششم، سال محيطي، علوم فصلنامه ندارند،

‌سازی بهینه مدل های‌جواب بندی‌.‌رتبه1387ر.‌ کراچیان، ب.؛ زهرایی، ب.؛ محمدی، ملک‌کنفرانس سومین مقاالت مجموعه ،Electre-TRI روش با مخازن از برداری‌بهره هدفه چند

تبریز.‌ایران ایران، آب منابع مدیریت‌شبکه و سد طرح زیستی محیط آثار ارزیابی .‌گزارش1384قدس.‌ مهاب مشاور مهندسی

اردبیل. آبیاری-‌زهکشیBerge, L. S. A .2002. Transport Infrastructure Regional Study )TIRS( in the Balkans, Final Report, Appendix 8, ELECTRE TRI.

Bojorquez-Tapia, L. A.; Ezcurra, E. and Garcı´a, O. 1998. Appraisal of environmental impacts and mitigation measures through mathematical matrices, Journal of Environmental Management, 53, 91- 99.

Mousseau, V.; Slowinski, R. 1998. Inferring an ELECTRE TRI model from assignment examples. Journal of Global Optimization, 12: 157- 174.

Mousseau, V.; Slowinski, R. and Zielniewicz, P.1999. ELECTRE TRI 2.0a Methodological Guide and User's manual.

Cloquell- Ballester, V. A. et al. 2007. Systematic comparative and sensitivity analyses of additive and outranking techniques for supporting impact significance assessments, Environmental Impact Assessment Review 27, 62- 83.

Yu, W. 1992. ELECTRE TRI: aspects méthodologiques et manuels d'utilisation. Document du Lamsade, vol. 74. Université Paris- Dauphine.

15

‌رابطه(1) شماره

1]،،k∈]0‌ j)،a ( iارزش‌‌:‌

‌شـــده‌نرمـــالیز‌معیار

Gij‌:اثر اهمیت

wk‌:وزن‌‌معیار