Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
Σχεδόν Επιστήμη Φωτογραφία Ταξινομία και Τυπολογία
Στις αρχές του 20ου αιώνα οι ανθρωπολόγοι ανακάλυψαν με έκπληξη ότι οι πολιτισμοί
των πρωτόγονων κοινωνιών πριν την εισαγωγή της γραφής εμπεριείχαν σύνθετα
συστήματα ταξινόμησης για ανθρώπους ζώα φυτά και αντικείμενα ndashτα λεγόμενα
τοτεμικά συστήματαndash τα οποία παρείχαν ένα είδος ταξινομικού χάρτη του κόσμου και
της κοινωνίας (1) O Λέβι-Στρος υποστήριξε ότι η διαδικασία της ταξινόμησης αυτών των
κοινωνιών την οποία αποκάλεσε laquoάγρια σκέψηraquo αντέγραφε στην πραγματικότητα τον
τρόπο λειτουργείας του ανθρώπινου εγκεφάλου ndashμε όρους ζευγών συνήθως
αντιθετικών Οι επιστήμονες κατέληξαν στο ότι η διαδικασία αυτή δεν αφορά
αποκλειστικά τις πρωτόγονες κοινωνίες μπορεί να βρεθεί και στην καρδιά των
σύγχρονων κοινωνιών Ταυτόχρονα χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό και την ίδια τη
σύγχρονη επιστήμη
laquoEίναι ένα κεντρικό μεθοδολογικό αξίωμα των κοινωνικών επιστημώνraquo παρατηρεί ο
Robert Bocock (2) laquoότι οι θεωρίες οι υποθέσεις και τα δεδομένα πρέπει να διατυπώνονται
και να παρουσιάζονται με τέτοιον τρόπο που να επιτρέπει τη χρησιμοποίησή τους σε
συγκριτικές μελέτεςraquo Και αυτό προϋποθέτει καταρχήν μία διαδικασία ταξινόμησης των
δεδομένων αυτό που στη σύγχρονη πολιτισμική θεωρία ονομάζεται ταξινομία ή
τυπολογία Παραθέτω α πό το κοινωνιολογικό λεξικό της Oξφόρδης laquoταξινομία ή
τυπολογία η κατάταξη η ταξινόμηση (δεδομένων κοινωνικών φαινομένων κλπ) κάτι που
δε συνεπάγεται απαραίτητα την εξήγησή τουςraquo
Οι αντιλήψεις μας για τον κόσμο είναι διανοητικές αναπαραστάσεις που αντιστοιχούν σε
συγκεκριμένες κατηγορίες ndashπραγμάτων εννοιών προσώπων αλλά και συναισθημάτων
συμπεριφορών γεγονότων και λειτουργιών- οι οποίες με τη σειρά τους συνδέονται με
τις ευρύτερες γνωσιακές δομές μας (Murphey 2004) Συνοπτικά δηλαδή θα λέγαμε πως
οι αντιλήψεις αποτελούν περιληπτικές αναπαραστάσεις μιας τάξης πραγμάτων H
αναπαράσταση εμπεριέχει γλωσσολογικές και οπτικές συμβολικές μορφές που
κωδικοποιούν το μήνυμα που μεταφέρεται O τρόπος που κατανοούμε τον Kόσμο
στηρίζεται πάντα στην αναγωγή του συγκεκριμένου στο γενικό Tο κάθε αντικείμενο
άνθρωπος ή συμπεριφορά αναγνωρίζεται με βάση τον laquoτύποraquo του το σχήμα δηλαδή
εκείνο που είναι απλό και αναγνωρίσιμο και περιέχει τις περισσότερες δυνατές
πληροφορίες ώστε να χαρακτηρίζει το γενικό
Η φωτογραφία αναπτύχθηκε στην Ευρώπη κατά την ακμή της Bρετανικής
Aυτοκρατορίας και μεταξύ των πρώτων θεμάτων της ήταν αποικιοκρατούμενοι λαοί σε
όλο τον κόσμο Oι Bρετανοί κυβερνούσαν τεράστια τμήματα του κόσμου με μικρή
2
στρατιωτική παρουσία και ο έλεγχος ασκούνταν μέσω των συστημάτων ελέγχου των
πληροφοριών που διέθεταν -κατάλογοι απογραφές χάρτες και εικόνες με λίγα λόγια
ταξινόμηση (3) Οι Bρετανοί συνέλλεγαν πληροφορίες για τις χώρες που προσέθεταν στο
χάρτη τους από ολόκληρη την υφήλιο Ερευνούσαν και ταξινομούσαν Έκαναν
απογραφές δημιουργούσαν στατιστικές Συνέταξαν ατέλειωτους καταλόγους ζώων
ανθρώπων πραγμάτων Κατόπιν τοποθέτησαν τα στοιχεία που είχαν συλλέξει σε μια
σειρά από ταξινομήσεις Συνέλλεγαν και αντιπαρέβαλλαν πληροφορίες (4)
πάνω Ανώνυμος Δύο από τέσσερις όψεις γυναίκας ιθαγενούς της νότιας Αυστραλίας ʻEllenʼ ετών 22 Σύμφωνα με τις ldquoφωτομετρικέςrdquo οδηγίες του THHuxley c1870
κάτω Prince Roland Bonaparte Billy and Jenny Παρίσι 1885 Ο ldquoBillyrdquo και η ldquoJennyrdquo (Yerembera) ήταν επιζώντες από μια ομάδα εννέα Αβορίγινων της Αυστραλιας Μεταφέρθηκαν από το Queensland στις
αρχές του 1883 για να γίνουν εκθέματα περιοδεύουσας δημόσιας έκθεσης
Ενώ οι φωτογραφίες αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα αυτών των αρχείων το νόημά
τους προέρχεται από τη σχέση τους με υλικά άλλου είδους και από το σώμα των
επιστημονικών ιδεών μέσω των οποίων επικυρώθηκαν
Aυτό το Bικτοριανό πάθος για ταξινόμηση επεκτάθηκε έπειτα σε ολόκληρους λαούς οι
οποίοι κατηγοριοποιήθηκαν και ταξινομήθηκαν σύμφωνα με ανθρωπολογικούς τύπους
Υποστηριζόμενο από τις θεωρίες της Φυσιογνωμικής και της Eυγονικής οι οποίες με τη
σειρά τους κατέτασσαν και ταξινομούσαν ανθρώπινους τύπους και συμπεριφορές
επεδίωξε να καταδείξει τις αντικειμενικές διαφορές ανάμεσα στους λαούς τις φυλές
3
τις κάστες και τις κοινωνικές κατηγορίες Εκείνοι που έγιναν αντικείμενα του βλέμματος
του αποικιοκράτη αντιμετωπίζονταν συχνά ως απλοί αντιπροσωπευτικοί τύποι φυλετικών
ή κοινωνικών ομάδων και συνήθως τοποθετούνταν με τρόπο που να ενσωματώνει
συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους και κουλτούρες
Αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών που τους
τυποποιούσαν ως πρωτόγονους βάρβαρους ή απλά γραφικούς Στην υπηρεσία αυτών
των τυπολογιών οι άνθρωποι φωτογραφήθηκαν με τρόπους που έμοιαζαν αρχετυπικοί
Όπως παρατητηρεί ο John Urry (5)
Να φωτογραφίζεις σημαίνει κατά κάποιο τρόπο να οικειοποιείσαι το αντικείμενο που
φωτογραφίζεται Είναι μια σχέση εξουσίαςγνώσης Το να έχει κανείς την οπτική γνώση
ενός αντικειμένου είναι εν μέρει το να έχει εξουσία ακόμα κι αν είναι μόνο για μια
στιγμή Η φωτογραφία εξημερώνει το αντικείμενο του βλέμματος με πιό εντυπωσιακά τα
παραδείγματα των εξωτικών πολιτισμών Στις ΗΠΑ οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις
έκαναν πολλά για να δημιουργήσουν Iνδιάνικα φωτογραφικά αξιοθέατα επιλέγοντας
προσεκτικά τις φυλές εκείνες που είχαν μια ιδιαίτερα γραφική και αρχαία εμφάνιση
John S Billings Συνδυαστικές Φωτογραφίες αριστερά οκτώ κρανία ενήλικων ανδρών Ponca Indians δεξιά επτά κρανία ενήλικων Sandwich Islanders
Όταν πάρουμε έναν laquoτύποraquo μειώσουμε στο ελάχιστο τις πληροφορίες που παρέχει
διογκώσουμε σε σημείο υπερβολής τα πράγματα που χαρακτηρίζει και τον θεωρήσουμε
αναλλοίωτο και παγιωμένο τότε δεν έχουμε πλέον έναν laquoτύποraquo αλλά ένα laquoστερεότυποraquo
Kαι τα στερεότυπα είναι ο πιο εύκολος τρόπος ταξινόμησης προκειμένου να
4
αντιληφθούμε κάτι που αγνοούμε (6) Oι διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές
ομάδες ndashτο laquoΆλλοraquo- έχουν ελάχιστο έλεγχο πάνω στη διαμόρφωση της εικόνας τους
Στην πραγματικότητα είναι συνήθως εντελώς αποκλεισμένες από αυτή τη διαδικασία H
δε αναπαράστασή τους στηρίζεται συνήθως σε εικονογραφικά και κοινωνικά
στερεότυπα
John Lamprey Ανθρωποmicroετρική σπουδή c 1868-69
Η Elizabeth Edwards (7) διακρίνει τρεις διαφορετικούς τρόπους χρήσης της φωτογραφίας
σε σχέση με την ταξινομία Tη χρήση των φωτογραφιών για να δημιουργήσουν και να
διατηρήσουν δεδομένα μέσω των οποίων μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν οι
ταξινομίες ndashτην παραγωγή δηλαδή συγκρίσιμων μορφολογικών δεδομένων για
αναλυτικούς και ταξινομικούς σκοπούς Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα
ανθρωπομετρικά συστήματα του Huxley και του Lamprey (και τα δύο συστήματα σαφείς
εκφράσεις laquoμαθηματικοποίησης ή ποσοτικοποίησης της εμπειρίαςraquo) καθώς και οι
συνδυαστικές εικόνες του Francis Galton (που καθιέρωσαν μια γενικότερη αισθητική
laquoεπιστημονικής αναφοράςraquo) και του John Billings
5
Nelly (Έλλη Σεραϊδάρη) ldquoΜιλώντας για εικόνες οι Έλληνες εξακολουθούν να microοιάζουν στους προγόνους τουςrdquo περιοδικό LIFE
Τη χρήση φωτογραφιών για την παρουσίαση και επίδειξη μιας θέσης στην οποία έχουμε
καταλήξει επιστημονικά εκεί δηλαδή όπου τα φωτογραφικά δεδομένα χρησιμοποιούνται
από έναν επιστήμονα για να αποδείξει την άποψή του Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι
εικόνες του Duchenne και του Rejlander που χρησιμοποίησε ο Δαρβίνος Και τέλος τη
χρήση των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινομικών αναγνώσεων
ndashοι εικόνες των ινδιάνων της Aμερικής του David Barry ή αυτές στην Eθνογραφική
Φωτογραφική γκαλερί των διάφορων φυλών του ανθρώπου του Damman (συνολικά 600
φωτογραφίες laquoανθρωπολογικού ενδιαφέροντοςraquo) ένα λεύκωμα για το οποίο η Edwards
ισχυρίζεται πως laquoαποτελεί όχι τόσο μια ταξινομία με επιστημονικούς όρους όσο μια
σειρά εικονογραφήσεων πάνω στις οποίες μπορούσαν να προβληθούν ακριβείς
ταξινομικές αναγνώσειςraquo
H φωτογραφία υποστήριζε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει αντικειμενικές
επιστημονικές καταγραφές οι φωτογραφίες αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν
αδιαμεσολάβητες και ουδέτερες αντανακλάσεις του κόσμου Φ υσικά τόσο η
φωτογραφία ως μέσο όσο και η ανθρωπολογία η ψυχιατρική η εγκληματολογία κοκ ως
επιστημονικοί τομείς κάλυψαν τις ιδεολογικές θέσεις τους επικαλούμενες την
επιστημονική αντικειμενικότητα (8) Ετσι στην περίπτωση των ανθρωπολογικών μελετών
για παράδειγμα αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών
που τους καθιέρωναν ως πρωτόγονους παράξενους βάρβαρους ή απλά γραφικούς
6
ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo
γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το
σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς
μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης
και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς
τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της
Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της
Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με
βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς
θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των
ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα
κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν
εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του
Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού
επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που
θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό
σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo
γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά
αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας
παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo
Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη
απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί
και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη
μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία
προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo
συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού
διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο
γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis
Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από
το γενετικό έλεγχο
7
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915
Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου
αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι
μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή
από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία
της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)
Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της
φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να
διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις
8
προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει
ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του
August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt
και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της
βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς
αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson
Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται
στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά
μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του
ταξινομικού λόγου
Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984
Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το
Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την
αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo
(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται
και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και
η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει
Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004
9
Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004
Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις
δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες
συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο
Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας
πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και
θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον
Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού
Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης
επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα
αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η
Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά
πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του
τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι
laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo
αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην
ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo
παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή
μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα
laquoΔεντρα της Πόληςraquo)
10
Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που
επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη
φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει
laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα
χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία
της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον
Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999
Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000
Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης
Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους
ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
2
στρατιωτική παρουσία και ο έλεγχος ασκούνταν μέσω των συστημάτων ελέγχου των
πληροφοριών που διέθεταν -κατάλογοι απογραφές χάρτες και εικόνες με λίγα λόγια
ταξινόμηση (3) Οι Bρετανοί συνέλλεγαν πληροφορίες για τις χώρες που προσέθεταν στο
χάρτη τους από ολόκληρη την υφήλιο Ερευνούσαν και ταξινομούσαν Έκαναν
απογραφές δημιουργούσαν στατιστικές Συνέταξαν ατέλειωτους καταλόγους ζώων
ανθρώπων πραγμάτων Κατόπιν τοποθέτησαν τα στοιχεία που είχαν συλλέξει σε μια
σειρά από ταξινομήσεις Συνέλλεγαν και αντιπαρέβαλλαν πληροφορίες (4)
πάνω Ανώνυμος Δύο από τέσσερις όψεις γυναίκας ιθαγενούς της νότιας Αυστραλίας ʻEllenʼ ετών 22 Σύμφωνα με τις ldquoφωτομετρικέςrdquo οδηγίες του THHuxley c1870
κάτω Prince Roland Bonaparte Billy and Jenny Παρίσι 1885 Ο ldquoBillyrdquo και η ldquoJennyrdquo (Yerembera) ήταν επιζώντες από μια ομάδα εννέα Αβορίγινων της Αυστραλιας Μεταφέρθηκαν από το Queensland στις
αρχές του 1883 για να γίνουν εκθέματα περιοδεύουσας δημόσιας έκθεσης
Ενώ οι φωτογραφίες αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα αυτών των αρχείων το νόημά
τους προέρχεται από τη σχέση τους με υλικά άλλου είδους και από το σώμα των
επιστημονικών ιδεών μέσω των οποίων επικυρώθηκαν
Aυτό το Bικτοριανό πάθος για ταξινόμηση επεκτάθηκε έπειτα σε ολόκληρους λαούς οι
οποίοι κατηγοριοποιήθηκαν και ταξινομήθηκαν σύμφωνα με ανθρωπολογικούς τύπους
Υποστηριζόμενο από τις θεωρίες της Φυσιογνωμικής και της Eυγονικής οι οποίες με τη
σειρά τους κατέτασσαν και ταξινομούσαν ανθρώπινους τύπους και συμπεριφορές
επεδίωξε να καταδείξει τις αντικειμενικές διαφορές ανάμεσα στους λαούς τις φυλές
3
τις κάστες και τις κοινωνικές κατηγορίες Εκείνοι που έγιναν αντικείμενα του βλέμματος
του αποικιοκράτη αντιμετωπίζονταν συχνά ως απλοί αντιπροσωπευτικοί τύποι φυλετικών
ή κοινωνικών ομάδων και συνήθως τοποθετούνταν με τρόπο που να ενσωματώνει
συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους και κουλτούρες
Αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών που τους
τυποποιούσαν ως πρωτόγονους βάρβαρους ή απλά γραφικούς Στην υπηρεσία αυτών
των τυπολογιών οι άνθρωποι φωτογραφήθηκαν με τρόπους που έμοιαζαν αρχετυπικοί
Όπως παρατητηρεί ο John Urry (5)
Να φωτογραφίζεις σημαίνει κατά κάποιο τρόπο να οικειοποιείσαι το αντικείμενο που
φωτογραφίζεται Είναι μια σχέση εξουσίαςγνώσης Το να έχει κανείς την οπτική γνώση
ενός αντικειμένου είναι εν μέρει το να έχει εξουσία ακόμα κι αν είναι μόνο για μια
στιγμή Η φωτογραφία εξημερώνει το αντικείμενο του βλέμματος με πιό εντυπωσιακά τα
παραδείγματα των εξωτικών πολιτισμών Στις ΗΠΑ οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις
έκαναν πολλά για να δημιουργήσουν Iνδιάνικα φωτογραφικά αξιοθέατα επιλέγοντας
προσεκτικά τις φυλές εκείνες που είχαν μια ιδιαίτερα γραφική και αρχαία εμφάνιση
John S Billings Συνδυαστικές Φωτογραφίες αριστερά οκτώ κρανία ενήλικων ανδρών Ponca Indians δεξιά επτά κρανία ενήλικων Sandwich Islanders
Όταν πάρουμε έναν laquoτύποraquo μειώσουμε στο ελάχιστο τις πληροφορίες που παρέχει
διογκώσουμε σε σημείο υπερβολής τα πράγματα που χαρακτηρίζει και τον θεωρήσουμε
αναλλοίωτο και παγιωμένο τότε δεν έχουμε πλέον έναν laquoτύποraquo αλλά ένα laquoστερεότυποraquo
Kαι τα στερεότυπα είναι ο πιο εύκολος τρόπος ταξινόμησης προκειμένου να
4
αντιληφθούμε κάτι που αγνοούμε (6) Oι διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές
ομάδες ndashτο laquoΆλλοraquo- έχουν ελάχιστο έλεγχο πάνω στη διαμόρφωση της εικόνας τους
Στην πραγματικότητα είναι συνήθως εντελώς αποκλεισμένες από αυτή τη διαδικασία H
δε αναπαράστασή τους στηρίζεται συνήθως σε εικονογραφικά και κοινωνικά
στερεότυπα
John Lamprey Ανθρωποmicroετρική σπουδή c 1868-69
Η Elizabeth Edwards (7) διακρίνει τρεις διαφορετικούς τρόπους χρήσης της φωτογραφίας
σε σχέση με την ταξινομία Tη χρήση των φωτογραφιών για να δημιουργήσουν και να
διατηρήσουν δεδομένα μέσω των οποίων μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν οι
ταξινομίες ndashτην παραγωγή δηλαδή συγκρίσιμων μορφολογικών δεδομένων για
αναλυτικούς και ταξινομικούς σκοπούς Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα
ανθρωπομετρικά συστήματα του Huxley και του Lamprey (και τα δύο συστήματα σαφείς
εκφράσεις laquoμαθηματικοποίησης ή ποσοτικοποίησης της εμπειρίαςraquo) καθώς και οι
συνδυαστικές εικόνες του Francis Galton (που καθιέρωσαν μια γενικότερη αισθητική
laquoεπιστημονικής αναφοράςraquo) και του John Billings
5
Nelly (Έλλη Σεραϊδάρη) ldquoΜιλώντας για εικόνες οι Έλληνες εξακολουθούν να microοιάζουν στους προγόνους τουςrdquo περιοδικό LIFE
Τη χρήση φωτογραφιών για την παρουσίαση και επίδειξη μιας θέσης στην οποία έχουμε
καταλήξει επιστημονικά εκεί δηλαδή όπου τα φωτογραφικά δεδομένα χρησιμοποιούνται
από έναν επιστήμονα για να αποδείξει την άποψή του Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι
εικόνες του Duchenne και του Rejlander που χρησιμοποίησε ο Δαρβίνος Και τέλος τη
χρήση των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινομικών αναγνώσεων
ndashοι εικόνες των ινδιάνων της Aμερικής του David Barry ή αυτές στην Eθνογραφική
Φωτογραφική γκαλερί των διάφορων φυλών του ανθρώπου του Damman (συνολικά 600
φωτογραφίες laquoανθρωπολογικού ενδιαφέροντοςraquo) ένα λεύκωμα για το οποίο η Edwards
ισχυρίζεται πως laquoαποτελεί όχι τόσο μια ταξινομία με επιστημονικούς όρους όσο μια
σειρά εικονογραφήσεων πάνω στις οποίες μπορούσαν να προβληθούν ακριβείς
ταξινομικές αναγνώσειςraquo
H φωτογραφία υποστήριζε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει αντικειμενικές
επιστημονικές καταγραφές οι φωτογραφίες αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν
αδιαμεσολάβητες και ουδέτερες αντανακλάσεις του κόσμου Φ υσικά τόσο η
φωτογραφία ως μέσο όσο και η ανθρωπολογία η ψυχιατρική η εγκληματολογία κοκ ως
επιστημονικοί τομείς κάλυψαν τις ιδεολογικές θέσεις τους επικαλούμενες την
επιστημονική αντικειμενικότητα (8) Ετσι στην περίπτωση των ανθρωπολογικών μελετών
για παράδειγμα αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών
που τους καθιέρωναν ως πρωτόγονους παράξενους βάρβαρους ή απλά γραφικούς
6
ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo
γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το
σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς
μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης
και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς
τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της
Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της
Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με
βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς
θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των
ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα
κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν
εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του
Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού
επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που
θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό
σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo
γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά
αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας
παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo
Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη
απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί
και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη
μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία
προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo
συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού
διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο
γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis
Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από
το γενετικό έλεγχο
7
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915
Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου
αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι
μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή
από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία
της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)
Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της
φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να
διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις
8
προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει
ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του
August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt
και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της
βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς
αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson
Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται
στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά
μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του
ταξινομικού λόγου
Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984
Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το
Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την
αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo
(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται
και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και
η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει
Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004
9
Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004
Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις
δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες
συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο
Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας
πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και
θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον
Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού
Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης
επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα
αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η
Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά
πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του
τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι
laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo
αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην
ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo
παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή
μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα
laquoΔεντρα της Πόληςraquo)
10
Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που
επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη
φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει
laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα
χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία
της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον
Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999
Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000
Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης
Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους
ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
3
τις κάστες και τις κοινωνικές κατηγορίες Εκείνοι που έγιναν αντικείμενα του βλέμματος
του αποικιοκράτη αντιμετωπίζονταν συχνά ως απλοί αντιπροσωπευτικοί τύποι φυλετικών
ή κοινωνικών ομάδων και συνήθως τοποθετούνταν με τρόπο που να ενσωματώνει
συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους και κουλτούρες
Αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών που τους
τυποποιούσαν ως πρωτόγονους βάρβαρους ή απλά γραφικούς Στην υπηρεσία αυτών
των τυπολογιών οι άνθρωποι φωτογραφήθηκαν με τρόπους που έμοιαζαν αρχετυπικοί
Όπως παρατητηρεί ο John Urry (5)
Να φωτογραφίζεις σημαίνει κατά κάποιο τρόπο να οικειοποιείσαι το αντικείμενο που
φωτογραφίζεται Είναι μια σχέση εξουσίαςγνώσης Το να έχει κανείς την οπτική γνώση
ενός αντικειμένου είναι εν μέρει το να έχει εξουσία ακόμα κι αν είναι μόνο για μια
στιγμή Η φωτογραφία εξημερώνει το αντικείμενο του βλέμματος με πιό εντυπωσιακά τα
παραδείγματα των εξωτικών πολιτισμών Στις ΗΠΑ οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις
έκαναν πολλά για να δημιουργήσουν Iνδιάνικα φωτογραφικά αξιοθέατα επιλέγοντας
προσεκτικά τις φυλές εκείνες που είχαν μια ιδιαίτερα γραφική και αρχαία εμφάνιση
John S Billings Συνδυαστικές Φωτογραφίες αριστερά οκτώ κρανία ενήλικων ανδρών Ponca Indians δεξιά επτά κρανία ενήλικων Sandwich Islanders
Όταν πάρουμε έναν laquoτύποraquo μειώσουμε στο ελάχιστο τις πληροφορίες που παρέχει
διογκώσουμε σε σημείο υπερβολής τα πράγματα που χαρακτηρίζει και τον θεωρήσουμε
αναλλοίωτο και παγιωμένο τότε δεν έχουμε πλέον έναν laquoτύποraquo αλλά ένα laquoστερεότυποraquo
Kαι τα στερεότυπα είναι ο πιο εύκολος τρόπος ταξινόμησης προκειμένου να
4
αντιληφθούμε κάτι που αγνοούμε (6) Oι διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές
ομάδες ndashτο laquoΆλλοraquo- έχουν ελάχιστο έλεγχο πάνω στη διαμόρφωση της εικόνας τους
Στην πραγματικότητα είναι συνήθως εντελώς αποκλεισμένες από αυτή τη διαδικασία H
δε αναπαράστασή τους στηρίζεται συνήθως σε εικονογραφικά και κοινωνικά
στερεότυπα
John Lamprey Ανθρωποmicroετρική σπουδή c 1868-69
Η Elizabeth Edwards (7) διακρίνει τρεις διαφορετικούς τρόπους χρήσης της φωτογραφίας
σε σχέση με την ταξινομία Tη χρήση των φωτογραφιών για να δημιουργήσουν και να
διατηρήσουν δεδομένα μέσω των οποίων μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν οι
ταξινομίες ndashτην παραγωγή δηλαδή συγκρίσιμων μορφολογικών δεδομένων για
αναλυτικούς και ταξινομικούς σκοπούς Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα
ανθρωπομετρικά συστήματα του Huxley και του Lamprey (και τα δύο συστήματα σαφείς
εκφράσεις laquoμαθηματικοποίησης ή ποσοτικοποίησης της εμπειρίαςraquo) καθώς και οι
συνδυαστικές εικόνες του Francis Galton (που καθιέρωσαν μια γενικότερη αισθητική
laquoεπιστημονικής αναφοράςraquo) και του John Billings
5
Nelly (Έλλη Σεραϊδάρη) ldquoΜιλώντας για εικόνες οι Έλληνες εξακολουθούν να microοιάζουν στους προγόνους τουςrdquo περιοδικό LIFE
Τη χρήση φωτογραφιών για την παρουσίαση και επίδειξη μιας θέσης στην οποία έχουμε
καταλήξει επιστημονικά εκεί δηλαδή όπου τα φωτογραφικά δεδομένα χρησιμοποιούνται
από έναν επιστήμονα για να αποδείξει την άποψή του Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι
εικόνες του Duchenne και του Rejlander που χρησιμοποίησε ο Δαρβίνος Και τέλος τη
χρήση των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινομικών αναγνώσεων
ndashοι εικόνες των ινδιάνων της Aμερικής του David Barry ή αυτές στην Eθνογραφική
Φωτογραφική γκαλερί των διάφορων φυλών του ανθρώπου του Damman (συνολικά 600
φωτογραφίες laquoανθρωπολογικού ενδιαφέροντοςraquo) ένα λεύκωμα για το οποίο η Edwards
ισχυρίζεται πως laquoαποτελεί όχι τόσο μια ταξινομία με επιστημονικούς όρους όσο μια
σειρά εικονογραφήσεων πάνω στις οποίες μπορούσαν να προβληθούν ακριβείς
ταξινομικές αναγνώσειςraquo
H φωτογραφία υποστήριζε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει αντικειμενικές
επιστημονικές καταγραφές οι φωτογραφίες αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν
αδιαμεσολάβητες και ουδέτερες αντανακλάσεις του κόσμου Φ υσικά τόσο η
φωτογραφία ως μέσο όσο και η ανθρωπολογία η ψυχιατρική η εγκληματολογία κοκ ως
επιστημονικοί τομείς κάλυψαν τις ιδεολογικές θέσεις τους επικαλούμενες την
επιστημονική αντικειμενικότητα (8) Ετσι στην περίπτωση των ανθρωπολογικών μελετών
για παράδειγμα αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών
που τους καθιέρωναν ως πρωτόγονους παράξενους βάρβαρους ή απλά γραφικούς
6
ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo
γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το
σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς
μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης
και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς
τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της
Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της
Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με
βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς
θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των
ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα
κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν
εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του
Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού
επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που
θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό
σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo
γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά
αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας
παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo
Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη
απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί
και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη
μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία
προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo
συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού
διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο
γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis
Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από
το γενετικό έλεγχο
7
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915
Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου
αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι
μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή
από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία
της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)
Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της
φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να
διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις
8
προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει
ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του
August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt
και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της
βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς
αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson
Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται
στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά
μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του
ταξινομικού λόγου
Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984
Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το
Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την
αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo
(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται
και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και
η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει
Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004
9
Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004
Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις
δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες
συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο
Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας
πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και
θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον
Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού
Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης
επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα
αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η
Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά
πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του
τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι
laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo
αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην
ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo
παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή
μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα
laquoΔεντρα της Πόληςraquo)
10
Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που
επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη
φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει
laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα
χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία
της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον
Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999
Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000
Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης
Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους
ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
4
αντιληφθούμε κάτι που αγνοούμε (6) Oι διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές
ομάδες ndashτο laquoΆλλοraquo- έχουν ελάχιστο έλεγχο πάνω στη διαμόρφωση της εικόνας τους
Στην πραγματικότητα είναι συνήθως εντελώς αποκλεισμένες από αυτή τη διαδικασία H
δε αναπαράστασή τους στηρίζεται συνήθως σε εικονογραφικά και κοινωνικά
στερεότυπα
John Lamprey Ανθρωποmicroετρική σπουδή c 1868-69
Η Elizabeth Edwards (7) διακρίνει τρεις διαφορετικούς τρόπους χρήσης της φωτογραφίας
σε σχέση με την ταξινομία Tη χρήση των φωτογραφιών για να δημιουργήσουν και να
διατηρήσουν δεδομένα μέσω των οποίων μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν οι
ταξινομίες ndashτην παραγωγή δηλαδή συγκρίσιμων μορφολογικών δεδομένων για
αναλυτικούς και ταξινομικούς σκοπούς Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα
ανθρωπομετρικά συστήματα του Huxley και του Lamprey (και τα δύο συστήματα σαφείς
εκφράσεις laquoμαθηματικοποίησης ή ποσοτικοποίησης της εμπειρίαςraquo) καθώς και οι
συνδυαστικές εικόνες του Francis Galton (που καθιέρωσαν μια γενικότερη αισθητική
laquoεπιστημονικής αναφοράςraquo) και του John Billings
5
Nelly (Έλλη Σεραϊδάρη) ldquoΜιλώντας για εικόνες οι Έλληνες εξακολουθούν να microοιάζουν στους προγόνους τουςrdquo περιοδικό LIFE
Τη χρήση φωτογραφιών για την παρουσίαση και επίδειξη μιας θέσης στην οποία έχουμε
καταλήξει επιστημονικά εκεί δηλαδή όπου τα φωτογραφικά δεδομένα χρησιμοποιούνται
από έναν επιστήμονα για να αποδείξει την άποψή του Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι
εικόνες του Duchenne και του Rejlander που χρησιμοποίησε ο Δαρβίνος Και τέλος τη
χρήση των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινομικών αναγνώσεων
ndashοι εικόνες των ινδιάνων της Aμερικής του David Barry ή αυτές στην Eθνογραφική
Φωτογραφική γκαλερί των διάφορων φυλών του ανθρώπου του Damman (συνολικά 600
φωτογραφίες laquoανθρωπολογικού ενδιαφέροντοςraquo) ένα λεύκωμα για το οποίο η Edwards
ισχυρίζεται πως laquoαποτελεί όχι τόσο μια ταξινομία με επιστημονικούς όρους όσο μια
σειρά εικονογραφήσεων πάνω στις οποίες μπορούσαν να προβληθούν ακριβείς
ταξινομικές αναγνώσειςraquo
H φωτογραφία υποστήριζε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει αντικειμενικές
επιστημονικές καταγραφές οι φωτογραφίες αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν
αδιαμεσολάβητες και ουδέτερες αντανακλάσεις του κόσμου Φ υσικά τόσο η
φωτογραφία ως μέσο όσο και η ανθρωπολογία η ψυχιατρική η εγκληματολογία κοκ ως
επιστημονικοί τομείς κάλυψαν τις ιδεολογικές θέσεις τους επικαλούμενες την
επιστημονική αντικειμενικότητα (8) Ετσι στην περίπτωση των ανθρωπολογικών μελετών
για παράδειγμα αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών
που τους καθιέρωναν ως πρωτόγονους παράξενους βάρβαρους ή απλά γραφικούς
6
ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo
γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το
σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς
μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης
και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς
τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της
Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της
Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με
βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς
θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των
ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα
κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν
εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του
Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού
επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που
θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό
σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo
γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά
αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας
παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo
Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη
απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί
και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη
μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία
προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo
συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού
διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο
γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis
Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από
το γενετικό έλεγχο
7
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915
Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου
αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι
μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή
από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία
της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)
Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της
φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να
διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις
8
προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει
ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του
August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt
και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της
βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς
αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson
Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται
στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά
μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του
ταξινομικού λόγου
Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984
Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το
Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την
αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo
(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται
και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και
η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει
Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004
9
Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004
Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις
δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες
συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο
Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας
πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και
θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον
Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού
Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης
επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα
αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η
Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά
πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του
τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι
laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo
αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην
ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo
παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή
μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα
laquoΔεντρα της Πόληςraquo)
10
Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που
επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη
φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει
laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα
χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία
της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον
Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999
Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000
Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης
Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους
ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
5
Nelly (Έλλη Σεραϊδάρη) ldquoΜιλώντας για εικόνες οι Έλληνες εξακολουθούν να microοιάζουν στους προγόνους τουςrdquo περιοδικό LIFE
Τη χρήση φωτογραφιών για την παρουσίαση και επίδειξη μιας θέσης στην οποία έχουμε
καταλήξει επιστημονικά εκεί δηλαδή όπου τα φωτογραφικά δεδομένα χρησιμοποιούνται
από έναν επιστήμονα για να αποδείξει την άποψή του Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι
εικόνες του Duchenne και του Rejlander που χρησιμοποίησε ο Δαρβίνος Και τέλος τη
χρήση των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινομικών αναγνώσεων
ndashοι εικόνες των ινδιάνων της Aμερικής του David Barry ή αυτές στην Eθνογραφική
Φωτογραφική γκαλερί των διάφορων φυλών του ανθρώπου του Damman (συνολικά 600
φωτογραφίες laquoανθρωπολογικού ενδιαφέροντοςraquo) ένα λεύκωμα για το οποίο η Edwards
ισχυρίζεται πως laquoαποτελεί όχι τόσο μια ταξινομία με επιστημονικούς όρους όσο μια
σειρά εικονογραφήσεων πάνω στις οποίες μπορούσαν να προβληθούν ακριβείς
ταξινομικές αναγνώσειςraquo
H φωτογραφία υποστήριζε ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει αντικειμενικές
επιστημονικές καταγραφές οι φωτογραφίες αντιμετωπίστηκαν σαν να ήταν
αδιαμεσολάβητες και ουδέτερες αντανακλάσεις του κόσμου Φ υσικά τόσο η
φωτογραφία ως μέσο όσο και η ανθρωπολογία η ψυχιατρική η εγκληματολογία κοκ ως
επιστημονικοί τομείς κάλυψαν τις ιδεολογικές θέσεις τους επικαλούμενες την
επιστημονική αντικειμενικότητα (8) Ετσι στην περίπτωση των ανθρωπολογικών μελετών
για παράδειγμα αυτό που επεστράφη στο Δυτικό θεατή ήταν εικόνες των ιθαγενών λαών
που τους καθιέρωναν ως πρωτόγονους παράξενους βάρβαρους ή απλά γραφικούς
6
ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo
γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το
σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς
μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης
και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς
τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της
Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της
Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με
βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς
θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των
ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα
κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν
εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του
Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού
επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που
θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό
σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo
γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά
αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας
παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo
Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη
απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί
και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη
μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία
προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo
συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού
διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο
γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis
Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από
το γενετικό έλεγχο
7
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915
Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου
αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι
μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή
από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία
της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)
Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της
φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να
διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις
8
προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει
ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του
August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt
και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της
βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς
αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson
Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται
στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά
μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του
ταξινομικού λόγου
Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984
Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το
Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την
αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo
(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται
και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και
η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει
Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004
9
Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004
Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις
δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες
συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο
Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας
πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και
θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον
Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού
Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης
επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα
αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η
Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά
πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του
τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι
laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo
αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην
ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo
παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή
μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα
laquoΔεντρα της Πόληςraquo)
10
Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που
επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη
φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει
laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα
χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία
της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον
Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999
Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000
Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης
Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους
ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
6
ldquoΠαρά τους ισχυρισμούς περί της ακρίβειάς της και για το ότι είναι άξια εμπιστοσύνηςrdquo
γράφει ο Ryan (9) η φωτογραφία δεν καταγράφει τόσο το πραγματικό όσο το
σηματοδοτεί και το κατασκευάζει ldquoΜέσα από ποικίλους ρητορικούς και εικονογραφικούς
μηχανισμούς από ιδέες περί του γραφικού έως τα σχήματα επιστημονικής ταξινόμησης
και μέσω των διαφορετικών οπτικών θεμάτων από τα τοπία έως τους ʻφυλετικούς
τύπουςʼ οι φωτογράφοι αναπαρέστησαν τις φαντασιακές γεωγραφίες της
Aυτοκρατορίαςrdquo Οι ανθρωπομετρικές μελέτες των ιθαγενών της Αυστραλίας και της
Νοτίου Αφρικής που έγιναν για λογαριασμό της Βρετανικής Εθνολογικής Εταιρίας με
βάση της οδηγίες του T H Huxley αναπαριστούσαν τις εγγενείς στους αποικιοκρατικούς
θεσμούς ιεραρχικές δομές της κυριαρχίας και της υποτέλειας Τα πορτρέτα των
ιθαγενών της Αμερικής από τον David Barry μετέτρεπαν αρχικά τα άτομα σε αντικείμενα
κι έπειτα σε φυλετικά στερεότυπα που ορίζονταν με βάση ανατομικές διαφορές που ήταν
εμφανείς και μπορούσαν να μετρηθούν Οι φωτογραφίες των νέγρων σκλάβων του
Αμερικανικού Νότου που έγιναν μετά από ανάθεση για λογαριασμό του φυσικού
επιστήμονα Luis Agassiz του πανεπιστημίου Harvard το 1850 παρουσιάζουν αυτό που
θεωρούνταν ως εγγενής κατωτερότητα της μαύρης φυλής αντανακλώντας το κοινωνικό
σύστημα μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν ldquoΤα σώματα σε αυτές τις φωτογραφίεςrdquo
γράφει ο John Pultz (10) ldquoστερημένα από την αξιοπρέπειά τους με το να ποζάρουν γυμνά
αντανακλούν τη μεγαλύτερη έλλειψη ελευθερίας μέσα στο θεσμό της δουλείας
παρουσιάζονται ως ʻτύποιʼ αντί για άτομαrdquo
Όπως το ldquoΆλλοrdquo το διαφορετικό ως προς τον Ευρωπαίο-Δυτικό λευκό αποικιοκράτη
απεικονίστηκε με επιστημονική αποστασιοποίηση ως ldquoείδοςrdquo ώστε να μετρηθεί να οριστεί
και να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα αντιμετωπίστηκε και το Άλλο μέσα στην ίδια τη
μητρόπολη Εγκληματολόγοι και ψυχίατροι χρησιμοποίησαν εκτεταμμένα τη φωτογραφία
προκειμένου να ορίσουν και να παρουσιάσουν την ldquoφυσιολογικήrdquo και την ldquoαποκλίνουσαrdquo
συμπεριφορά να καθορίσουν τον τύπο του περιθωριακού του εκληματία ή του τρελού
διαχωρίζοντάς τον από αυτόν του ldquoφυσιολογικούrdquo και του καθωσπρέπει (11) Ίσως οι πιο
γνωστές μελέτες σε αυτή την κατηγορία είναι αυτές του Βρετανού επιστήμονα Francis
Galton από τους ιδρυτές της Ευγονικής ndashτης μελέτης της ανθρώπινης εξέλιξης μέσα από
το γενετικό έλεγχο
7
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915
Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου
αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι
μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή
από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία
της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)
Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της
φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να
διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις
8
προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει
ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του
August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt
και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της
βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς
αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson
Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται
στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά
μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του
ταξινομικού λόγου
Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984
Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το
Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την
αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo
(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται
και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και
η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει
Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004
9
Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004
Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις
δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες
συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο
Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας
πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και
θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον
Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού
Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης
επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα
αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η
Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά
πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του
τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι
laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo
αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην
ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo
παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή
μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα
laquoΔεντρα της Πόληςraquo)
10
Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που
επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη
φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει
laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα
χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία
της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον
Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999
Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000
Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης
Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους
ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
7
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1917
Frank Gilbreth Μελέτες πάνω στην ldquoοικονομία της κίνησης των εργαζομένωνrdquo 1915
Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν όλες οι ταξινομικές μελέτες της περιόδου
αντίστοιχες ιδεολογικές αναφορές όυτε έχουν δεχθεί όλες ανάλογη κριτική (πχ οι
μελέτες πάνω στην κίνηση των ανθρώπων και των ζώων από τους Muybridge και Marey ή
από τον Thomas Eakins ndashσε συγκριση με τις αντίστοιχες μελέτες πάνω στην laquoοικονομία
της κίνησηςraquo των εργαζομένων από τον Gilbreth)
Και οι τρεις περιπτώσεις που περιγράφει η Edwards αφορούν τη χρήση της
φωτογραφίας από έναν συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα Oφείλουμε πιστεύω να
διαχωρίσουμε την περίπτωση όπου η ίδια η φωτογραφία χρησιμοποιεί στοιχεία ndashγνώσεις
8
προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει
ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του
August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt
και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της
βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς
αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson
Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται
στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά
μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του
ταξινομικού λόγου
Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984
Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το
Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την
αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo
(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται
και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και
η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει
Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004
9
Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004
Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις
δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες
συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο
Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας
πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και
θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον
Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού
Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης
επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα
αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η
Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά
πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του
τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι
laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo
αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην
ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo
παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή
μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα
laquoΔεντρα της Πόληςraquo)
10
Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που
επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη
φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει
laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα
χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία
της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον
Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999
Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000
Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης
Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους
ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
8
προσεγγίσεις και δεδομένα- από άλλους επιστημονικούς τομείς για να δημιουργήσει
ταξινομίες που παραμένουν κυρίως στην επικράτειά της αισθητικής H περίπτωση του
August Sander για παράδειγμα είναι προφανώς διαφορετική Tο ίδιο και αυτή των Berndt
και Hilla Becher (μια τυπική ταξινομική μέθοδος τακτοποίησης των τυπολογιών της
βιομηχανικής αρχιτεκτονικής) αλλά και η πιο πρόσφατη κριτική προσέγγιση ndashμε σαφείς
αναφορές στις συνδυαστικές εικόνες του Galton- της Nancy Burson
Η αρχειακή μέθοδος που καθιερώθηκε το 19ο αιώνα αναδιαμορφώνεται και εμφανίζεται
στα έργα του 20ού με όρους φορμαλιστικής αισθητικής και ιδεολογικής κριτικής αποκτά
μία πιο συνειδητή και λιγότερο αμφίσημη θέση σε σχέση με τις πολιτικές διαστάσεις του
ταξινομικού λόγου
Nancy Burson Androgyny 1982 Mankind 1983-84 Evolution II 1984
Στην ελληνική φωτογραφία για παράδειγμα η πρώτη τυπολογική εργασία είναι κατά το
Γιάννη Σταθάτο (12) η laquoτριλογία του ελληνικού μικροπεριβάλλοντοςraquo όπως την
αποκαλεί οι laquoMικρές Eκκλησιέςraquo τα laquoHλεκτρικά Φωταraquo και τα laquoΔεντρα της Πόληςraquo
(1978-2004) του Nίκου Παναγιωτόπουλου laquoTα έργα μας μιλούν για το πώς διευθετείται
και ταξινομείται ο κόσμος για τη διάταξη των πραγμάτων και για τη σημασία που έχει και
η πιο ταπεινή ανθρώπινη χειρονομίαraquo γράφει
Νίκος Παναγιωτόπουλος από τη σειρά Δέντρα της Πόλης 1978 ndash 2004
9
Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004
Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις
δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες
συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο
Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας
πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και
θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον
Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού
Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης
επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα
αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η
Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά
πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του
τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι
laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo
αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην
ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo
παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή
μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα
laquoΔεντρα της Πόληςraquo)
10
Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που
επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη
φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει
laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα
χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία
της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον
Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999
Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000
Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης
Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους
ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
9
Νίκος Παναγιωτόπουλος Δέντρα της Πόλης 1978 - 2004
Κάθε κοινωνία και πολιτισμός τείνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό να επιβάλλει τις
δικές της ταξινομήσεις του κοινωνικού πολιτισμικού και πολιτικού κόσμου ndashοι οποίες
συγκροτούν αυτό που ο Stuart Hall (13) αποκαλεί κυρίαρχη πολιτισμική τάξη Ο
Παναγιωτόπουλος ξεκινά να φωτογραφίζει τη νεοελληνική πραγματικότητα κρίνοντας
πως στην προκειμένη περίπτωση κυρίαρχη πολιτισμική τάξη είναι η Δυτική αντίληψη και
θέαση του κόσμου αυτό που ονομάζει laquoΔυτικό βλέμμαraquo ή laquoΔυτικό Λόγοraquo Kατά τον
Παναγιωτόπουλο η Eλληνική Φωτογραφία υπήρξε ένας μεσάζων εισαγωγής του Δυτικού
Λόγου ο οποίος έχοντας υιοθετηθεί ως φυσικό και ορθό σύστημα αξιολόγησης
επιβλήθηκε πάνω στην αναπαράσταση της ελληνικής πραγματικότητας Tα
αρχαιορομαντικά στερεότυπα οδήγησαν σε προσομοιώσεις της μυθικής Aρκαδίας και η
Eλλάδα παρουσιάστηκε ως laquoένας τόπος με ελάχιστους ημιάγριους ιθαγενείς αλλά
πλήρης ένδοξων αρχαίων ναών και ερειπίωνraquo για να καταλήξουμε στην εικόνα του
τουριστικού παραδείσου της δεκαετίας του ʼ70 ndashόταν ξεκινά αυτή η δουλειά Τόσο οι
laquoMικρές Eκκλησιέςraquo και τα laquoHλεκτρικά Φώταraquo όσο και τα laquoΔέντρα της Πόληςraquo
αποτελούν μια προσπάθεια αποδόμησης αυτής της τάξης -μιας στερεοτυπικής στην
ουσία της ταξινόμησης των πραγμάτων- που ορίζει το πως είναι ένα laquoσωστόraquo
παραδοσιακό εκκλησάκι με όρους τουριστικού αξιοθέατου (χωρίς πλαστικά λουλούδια ή
μπουκάλια) αλλά και τι είναι σημαντικό και άρα άξιο να φωτογραφηθεί και τι όχι (τα
laquoΔεντρα της Πόληςraquo)
10
Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που
επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη
φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει
laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα
χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία
της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον
Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999
Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000
Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης
Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους
ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
10
Υπό αυτήν την έννοια τα συγκεκριμένα έργα αντιστέκονται στην ταξινόμηση που
επιβάλλεται στην ελληνική πραγματικότητα από το Δυτικό σύστημα αξιών για τη
φωτογραφία Ο Παναγιωτόπουλος χρησιμοποιεί ένα αισθητικό στοιχείο για να προσδώσει
laquoαξίαraquo στα θέματά του τυπωμένα σε cibachrome ndashδηλαδή έχοντας φωτεινά κορεσμένα
χρώματα και εντυπωσιακή λεπτομέρειαndash όλα αυτά τα τετριμμένα και αδιάφορα στοιχεία
της πραγματικότητας αποκτούν ένα οπτικόαισθητικό ενδιαφέρον
Μανώλης Μπαmicroπούσης από τη σειρά Mπούστα 1999
Γιώργης Γερόλυmicroπος από τη σειρά Parking 2000
Σε αυτό πλαίσιο αρκετά χρόνια microετά κινούνται πλέον αρκετοί φωτογράφοι ο Γιώργης
Γερόλυmicroπος microε τη σειρά Parking (2000) ο Γιαγκος Aθανασόπουλος microε τους Kενούς Xώρους
ο Mανώλης Mπαmicroπούσης microε τα Mπούστα ο Kόζαρης microε τα Τροχόσπιτα ο Θεοδωρόπουλος
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
11
microε τα θερmicroοκήπια Στις δουλειές αυτές το τυπολογικό ύφος στην προσέγγιση του θέmicroατος ειναι
ακόmicroα πιο εmicroφανές Δεν υπάρχει αισθητικοποίηση του θέmicroατος ndashτουλάχιστον όχι στο βαθmicroό που
υπάρχει στη δουλειά του Παναγιωτόπουλου- καθώς η αξία προσδίδεται microε άλλους τρόπους (πχ
microε το microεγάλο microέγεθος της εκτύπωσης και την παρουσίαση) Γενικά η αντιmicroετώπιση στις εργασίες
αυτές είναι πιο ψυχρή και σαφώς πιο αποστασιοποιηmicroένη Άλλωστε και τα ίδια τα θέmicroατα microε
εξαίρεση ίσως τους Kενούς Xώρους του Aθανασόπουλου δεν επιτρέπουν εύκολα
συναισθηmicroατικές επενδύσεις Συνολικά πάντως οι καταγραφές των parking ή των άδειων χώρων
της πόλης αποτελούν microία συνέχεια της σειριακής προσέγγισης του κοινωνικού τοπίου της
καθηmicroερινότητας που είδαmicroε στα Δέντρα της Πόλης και microοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για την
αποmicroάκρυνση από τις ιεραρχικές αξιολογικές κρίσεις που διαπότιζε το έργο των Becher
Νίκος Γιαννακόπουλος Ανευ Τίτλου 2007
(λεπτοmicroέρειες)
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
12
Φώτης Μηλιώνης Ταξινοmicroίες 2007-08
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
13
Φώτης Μηλιώνης Αντικείmicroενα 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Περίπτερα 2007-08
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
14
Φώτης Μηλιώνης Πορεία 2007-08
Φώτης Μηλιώνης Πορεία (λεπτοmicroέρεια) 2007-08
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
15
Φώτης Μηλιώνης Κάmicroερες 2007-08
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
16
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
Γιώργος Μπαλτάς Grids 2007
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
17
Δηmicroήτρης Ουρανός Maiboxes 2007
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
18
Δηmicroήτρης Ουρανός Numbers 2007
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
19
Δηmicroήτρης Ουρανός Cans Πάρνηθα 2007
Δηmicroήτρης Ουρανός Τrunk I Πάρνηθα 2007
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
20
Δηmicroήτρης Ουρανός Trunks II Πάρνηθα 2007
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
21
Δηmicroήτρης Ουρανός Scull Πάρνηθα 2007
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
22
Stoyan Mishinev Metro Stations Athens 2009
Έλενα Πανούλη 2006
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
23
Stoyan Mishinev Τents Athens 2009
Stoyan Mishinev Doors Athens 2009
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
24
Παπαδοπούλου Γεωργία Grids 2006-07
(λεπτοmicroέρεια)
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
25
Η σειρά ldquoΓαmicroήλια Τελετήrdquo microία εργασία υπό εξέλιξη του Περικλή Aλκίδη δεν αφορά το χώρο όπως
οι προηγούmicroενες εργασίες αλλά τον άνθρωπο Πρόκειται για microια σειρά από πολύπτυχα microε θέmicroα
την τελετή του γάmicroου και τους κοινωνικούς ρόλους που σχετίζονται microε αυτόν Ο Aλκίδης έχει
φωτογραφίσει δεκάδες γάmicroους και microέσα από αυτό το τεράστιο υλικό τέθηκε τελικά αναπόφευκτα το
ζήτηmicroα της ταξινόmicroησης και τελικά της τυπολογίας ενώ χρησιmicroοποιεί για χρόνια αυτό το υλικό σε
σειρές όπως τα laquoSnapshotsraquo και τα laquoKοινωνικά Nτοκουmicroένταraquo καταλήγει κάποια στιγmicroή σε microία
τέτοια οργάνωση του υλικού του Tο πρώτο εργο ήταν ένα πολύπτυχο microε θέmicroα τα φιλιά του γάmicroου
ndashτα φιλιά που δίνουν στο γαmicroπρό και στη νύφη φίλοι και συγγενείς microε το τέλος του γαmicroου Η χρήση
του πλέγmicroατος (ή grid) ιδιαίτερα δηmicroοφιλής στους εννοιακούς καλλιτέχνες του rsquo60 παραπέmicroπει
στις αντίστοιχες ταξινοmicroικές microελέτες όπου το πλέγmicroα λειτουργεί ως επιστηmicroονικό όργανο microέτρησης
και το φόντο απαλείφεται Η δε επανάληψη της ndashπαρόmicroοιαςndash σκηνής οδηγεί τελικά στην
υπονόmicroευση και στην ισοπέδωσή της
Περικλής Αλκίδης Γαμήλια Τελετή (εργασία υπό εξελιξη)
Στο ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ο Βασίλης Kάντας αναδεικνύει microια σειρά από
ζητήmicroατα που αφορούν τις κοινωνικές δοmicroές τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται και τις
συγκεκριmicroένες γνώσεις που παράγονται και επιβάλλονται microέσα από αυτές Οι σκηνοθετηmicroένες
εικόνες του στηρίζονται στους laquoτύπουςraquo ή αλλιώς σεξουαλικές ταυτότητες που περιγράφει ο
Michel Foucault στην Ιστορία της Σεξουαλικότητας Ο Foucault ισχυρίστηκε ότι ανέκαθεν
υπήρχαν συγκεκριmicroένοι microηχανισmicroοί γνώσης και εξουσίας γύρω από τη σεξουαλικότητα οι
οποίοι δηmicroιουργούσαν και επέβαλλαν συγκεκριmicroένες ταυτότητες Οι φωτογραφίες του Κάντα
αποτελούν ένα είδος παρουσίασης microιας ήδη υπάρχουσας ταξινόmicroησης microια παρουσίαση
διαποτισmicroένη από έντονη ειρωνία και σαρκασmicroό Αυτοί οι ανθρώπινοι τύποι πρωταγωνιστές
εδώ των εικόνων στιγmicroατισmicroένοι για την ανώmicroαλη συmicroπεριφορά τους απεικονίζονται σε microια
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
26
ψευδο-ντοκουmicroενταρίστικη αφήγηση αναπλασmicroένοι και τοποθετηmicroένοι στη σύγχρονη εποχήraquo
λέει ο ίδιος H έννοια της ταξινοmicroίας microοιάζει να απασχολεί συνολικά τον Kάντα καθώς όλες οι
microέχρι τώρα δουλειές του περιστρέφονται γύρω από αυτή (πχ laquoO επιρρεπής στην
αποπλάνηση τύπος γυναίκαςraquo) Η ιστορία της φωτογραφίας βρίθει παραδειγmicroάτων χρήσης
των φωτογραφιών για την επιβεβαίωση προϋπαρχόντων ταξινοmicroικών αναγνώσεων πολλές
φορές ψευδεπιστηmicroονικών όπως στις περιπτώσεις της Φυσιογνωmicroικής και της Eυγονικής που
προανέφερα Οι laquoΑνθρώπινοι Τύποιraquo του Kάντα αποτελούν ένα σχόλιο πάνω σrsquo αυτές τις
αναγνώσεις τις υπονοmicroεύουν τις αποδοmicroούν αναρωτιούνται που τελειώνει ο τύπος και που
αρχίζει το στερεότυπο laquoΜε το πρόσωπο να υπογραmicromicroίζεται από έναν κυκλικό σηmicroειακό
φωτισmicroό αυτοί οι χαρακτήρες αφήνουν τον θεατή είτε να τους καταδικάσει ερmicroηνεύοντας το
φωτιστικό εφέ ως προβολέα εντοπισmicroού είτε να τους απαλλάξει από τις κατηγορίες τους
λαmicroβάνοντάς το ως φωτοστέφανοraquo όπως λέει ο ίδιος
Κωστής Αντωνιάδης ldquoThe Walkrdquo από τη σειρά Photoset
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
27
Παρόmicroοια στοιχεία εmicroφανίζονται και στη σειρά Photoset του Kωστή Aντωνιάδη microια εργασία
ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σε σχέση microε το θέmicroα όχι microόνο γιατί έχει εmicroφανείς αναφορές στην
τυπολογία αλλά και γιατί ερευνά το ζήτηmicroα σε πολλά επιπεδαΤα Photoset ασχολούνται microε
την τυποποίηση και τα στερεότυπα microε την τυπολογία των ανθρώπινων ρόλων microε την
τυπολογία της αναπαράστασης αλλά και την αναπαράσταση της τυπολογίας O Aντωνιάδης
γράφει ο Σταθάτος microε τη σειρά Photoset laquoσυνεχίζει την υπονόmicroευση κωδικοποιηmicroένων
συστηmicroάτων αναπαραστάσεωςhellip Διαλέγοντας ορισmicroένες κατηγορίες κοινωνικών
συνδιαλλαγών (O περίπατος Tο κουτσοmicroπολιο H επίσκεψη) ο Aντωνιάδης φωτογραφίζει
microοντέλα σε αντιπροσωπευτικές πόζες αποmicroονωνει τις φιγούρες από το φόντο τους και τις
τυπώνει σε σειρέςhellip κατά τέτοιον τρόπο ώστε η στερεότυπη παρουσίαση να επαναλαmicroβάνει
τη microηχανικότητα στάσεων και κινήσεωνraquo
Tα Photoset οδηγούν στην αmicroφισβήτηση του αρχειακού ή ταξινοmicroικού microοντέλου που κατέληξε
να καθορίζει πολλές από τις χρήσεις της φωτογραφίας και κατrsquo επέκταση της κουλτούρας και
της κοινωνίας Εφιστούν την προσοχή microας στη συνδεση των αναπαραστατικών πρακτικών και
των ταξινοmicroικώντυπολογικών microεθόδων καθώς και στη διαδικασία της δηmicroιουργίας τύπων και
στερεοτύπων ως microιας βασικής τέτοιας πρακτικής Εξερευνά την θετικιστική επένδυση στη
φωτογραφία ως αλήθεια και το πώς αυτό σε συνδυασmicroό microε microια αρχειακή προσέγγιση
κατέλειξε να καθορίζει και να ρυθmicroίζει το ανθρώπινο υποκείmicroενο Υπενθυmicroίζει πως η κάθε
κίνηση η κάθε συmicroπεριφορά κρύβει microέσα της θεmicroελιώδεις κανόνες που ορίζουν τον κοινωνικό
κόσmicroο
Αν στις προηγούmicroενες δουλειές ο στόχος ήταν η αποδόmicroηση του στερεοτύπου και της
τυπολογίας microε την αλλαγή του περιεχοmicroένου η συγκεκριmicroένη τοποθετείται microέσα στις
περιπλοκότητες και τις α microφισηmicroείες της ίδιας της τυπολογίας και προσπαθεί να την
αποδοmicroήσει εκ των έσω Eνδιαφέρεται περισσότερο για τις microορφές της τυπολογικής
αναπαράστασης παρά για την εισαγωγή ενός νέου περιεχοmicroένου σε αυτή Αποδέχεται και
δουλεύει microε τον ασταθή συνεχώς microεταλασσόmicroενο χαρακτήρα του νοήmicroατος και ασχολείται επί
της ουσίας microε τους ίδιους τους microηχανισmicroούς της αναπαράστασης
Αν το ldquoΑναπλάθοντας Ανθρώπινους Τύπουςrdquo ασχολείται microε τις ταξινοmicroήσεις που κατασκευάζει
η ανθρώπινη γνώση και τα rdquoPhotosetrdquo microε αυτές της ανθρώπινης κοινωνίας η Ελένη
Μουζακίτη στα ldquoGridsrdquo ενδιαφέρεται για microια ευρύτερη αλλά και πιο αδιόρατη ταξινοmicroία αυτό το
είδος laquoτάξης πραγmicroάτωνraquo που εmicroφανίζει το δικτυωτό πλέγmicroα όπως θα microπορούσε να είναι η
ελληνική απόδοση της λέξης grid Tα laquoGridsraquo αποτελούνται από microια σειρά έγχρωmicroες εικόνες
αστικού τοπίου microέσα σε microικρού microεγέθους κάδρα οι οποίες εστιάζουν στο στοιχείο της
επανάληψης που δηmicroιουργεί τελικά ένα πλέγmicroα Mετά το laquoIn Limboraquo στο οποίο παρουσίαζε
microια σειρά από πορτρέτα ανθρώπων στο Mετρό microε τη microορφή πλέγmicroατος η Mουζακίτη
στρέφεται στο πλέγmicroα όπως εmicroφανίζεται στην ίδια την πραγmicroατικότητα laquoΟι άνθρωποι
οργανώνουν το χώρο τους microε βάση την επανάληψη γιατί τους προσφέρει ασφάλεια
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
28
οικειότηταraquo γράφει ο Κώστας Ιωαννίδης στο κείmicroενο που συνοδεύει την έκθεση laquoΟι
φωτογραφίες αυτές κάνουν το ίδιο αποmicroονώνοντας κοmicromicroάτια αυτού του χώρου Η στοιχειώδης
microονάδα που επαναλαmicroβάνεται βρίσκεται και στο σκεπτικό της παρουσίασης των έργωνraquo Υπό
αυτήν την έννοια τα laquoGridsraquo συνδέονται κι αυτά microε τον τρόπο που κατανοούmicroε τον Kόσmicroο Το
νόηmicroα στα πλέγmicroατα του Αλκίδη και του Αντωνιάδη προέρχεται από τις ίδιες τις κοινωνικές
συmicroβάσεις που προσπαθούν να σχολιάσουν ή να αmicroφισβητήσουν ενώ στις φωτογραφίες του
Kάντα από το σώmicroα των επιστηmicroονικών ιδεών microέσω των οποίων επικυρώθηκαν Στις εικόνες
της Mουζακίτη το νόηmicroα προέρχεται από τον ίδιο τον κόσmicroο και τελικά επιστρέφει σε αυτόν
Συmicroπερασmicroατικά λοιπόν σε ότι αφορά τις φωτογραφικές πρακτικές που παρουσιαστηκαν η
επιστηmicroολογική χρήση της φωτογραφίας (είτε ως επιστήmicroη είτε ως τέχνη) για τη
χαρτογράφηση του κόσmicroου του ανθρώπου και της κοινωνίας στηρίχτηκε πάνω σε ταξινοmicroίκες
microεθόδους για να οργανώσει αντιλήψεις για τη φωτογραφία ως ντοκουmicroέντο και εξίσου στο
ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει τη microέθοδο βασίστηκε εξίσου στο ντοκουmicroέντο για να επικυρώσει
τη microέθοδο Και όπως παρατηρούσε κι ο Russell Roberts η περιγραφή της φωτογραφίας από τον
Barthes είτε ως άγριας είτε ως εξηmicroερωmicroένης ίσως να είναι τελικά χρήσιmicroη σrsquo αυτό το πλαίσιο
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
29
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Hall S και Gieben B (επιμελ) (2003) Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας Οικονομία
Κοινωνία Πολιτική Πολιτισμός Αθήνα Σαββάλας
2 Robert Bocock (2003 77)
3 Βλέπε Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire
Λονδίνο Verso σελ3
4 Στο ίδιο
5 Urry J (1990) The Tourist Gaze Leisure and Travel in Contemporary Societies Λονδίνο
Sage σελ 139
6 Hall S (επιμελ) (1997) Representation Cultural Representations and Signifying Practices
Λονδίνο SageOpen University σελ 257-258
7 Edwards E (1992) ldquoIntroductionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography
1860-1920 Λονδίνο και New Haven Yale University Press
8 Lloyd J (1985) Old Photographs Vanished Peoples and Stolen Potatoes Art Monthly 83
February Όπως αναφέρεται στο Wells L (επιμελ) (2004) Photography A Critical
Introduction τρίτη έκδοση Λονδίνο Routledge σελ 13
9 Ryan J R (1997) Picturing Empire Photography and the Visualisation of the British Empire
Λονδίνο Reaktion Books σελ 214
10 Pulz J (1995) ldquoThe 19th Century Realism and Social Controlrdquo στο Photography and the
Body Λονδίνο Everyman Art Library
11 Βλέπε πιο αναλυτικά
Lalvani Suren (1996) Photography Vision and the Production of Modern Bodies Albany State
University of New York Press
Richards Th (1993) The Imperial Archive Knowledge and the Fantasy of Empire Λονδίνο
Verso
Scherer J (1992) ldquoThe Photographic Document Photographs as Primary Data in
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172
30
Anthropological Enquiryrdquo και Wright T (1992) ldquoPhotography Theories of Realism and
Conventionrdquo στο Edwards E (επιμ) Anthropology and Photography 1860-1920 Λονδίνο και
New Haven Yale University Press
12 Σταθάτος Γ (1997) Εικόνα και Είδωλο Η Νέα Ελληνική Φωτογραφία
13 Hall S (2001) σελ 172