یملاسا ملاک و هفسلف - jitp.ut.ac.ir · یملاسا ملاک و هفسلف Philosophy and Kalam 1393 ىبتؼثبت ٍ سبْث ،لٍا ُسبوؿ ،نتفّ ٍ لْچ

فلسفه و کالم اسالمی Philosophy and Kalam 1393ػبل چل فتن، ؿوبس ال، ثبس تبثؼتبى

Vol.47,No.1, Spring/Summer 2014 102-81 ف

ظبم فلسفی هالصدرا در یافؼبل دیتح

2زارع فبطو ،1سبجدی هحود ػلی (01/07/1392تبسخ پزشؽ بی: -21/02/1392)تبسخ دسبفت همبل:

چکید ت ب حبه ش ۀ همبل تهحس ،(مل ػمل بىه كتف) ههع اثؼبد گؼتشدگ ث ظش

ۀ هتؼبل حکوت دس یافؼبل ذتح ربگب اكلی تحمكۀ هؼئل .ثد خاذ افؼبل تحذپ غ اص ،دس ا ي رؼ تبس ل زا ثبؿ ذ. هیملی ی دس اي صه ثشاي ػملی اكذس ث احلبس ؼتی ،تحذ افؼبلیتجي فبػل ت ال ی، ت ثحش اػ تمیلی دس ثخـ ی ثبة اخت بس اذـی كذسا دس هزشای فن ثدى ػمل طسف فبػلت ثبلتزلی ۀ ظش

ث ب كذسا د ککشثبى خان ،بی تحذ افؼبلیمل ث ػاى هج آدهی اص هظش ػمل پ شداصد. ه ی خد ی آساثؼي الحمم ث احجبت ۀ لبػذ د ثشبى اسربع ػلت ث تـثى

سؽ ث ک تحمك اي دس وچي، -تك ف ك ست اػ تجب ؿ جبت ،پزشفت اف ك ن لدل ث حبب .بثذه دسخس پبػخ یکیه یبـذا یثشخ اص ثشآهذ فکش اص ذ تح لهؼب فلل حل دس كذسا ،یظش ػشفبى ثب یكذسا حکوت یبهشص ؿذى حذت ر د ۀ ظش وچى ،لاصم تحذ افؼبلی حبلخب .شدگیه یـپ یػ حکوت

، اختبس دس افؼ بل ثـ ش رجش ۀ هؼئل ػلن پـي الی، اساد اسربع ػلت ث تـثى، گشدد. هیدي تجي دس پشت د حزت ػمل

.لشآى ،خذا يـپ ػلن ،هتؼبل حکوت ،یافؼبل ذتح ،یاسادۀ ال :ب داژیکل

:[email protected] Email ؿشاص داـگب ػلو ئت ػوؼذ هؼئل، .1

.ؿشاص داـگب اػیه کیم فلؼف اسؿذ کبسؿبع .2

mailto:[email protected]

1393فلؼف کیم اػیهی، ػبل چل فتن، ؿوبس ال، ثبس تبثؼتبى 82Philosophy and Kalam, Vol.47,No.1, Spring/Summer 2014

. درآهد1

ۀ اػتمبدی اػت ک داه تحذ افؼبلی ثب توبم اثؼبد آى دؿاستشي هؼبل فکشیۀ هؼئلفن فبػل ت خذا ذ، فبػل ت اؼ بى ۀ تج ي ساث ػغ آى ثش دؿاسی هلت افضد اػت.

ث ب فؼ ل ب آىساث ۀ ت بم ال ی هلم لذست ،اساد هجبحج ػلن، اختبس، رجشۀ هؼئل حۀ اتؼبة آى ث خذاذ هتؼبل اص ظبم دس اختبسی اؼبى، هـکل ؿشس ب رول دغذغ

.ثبؿذ هی ب آىتحذ افؼبلی، بگضش ث پبػخگی ؼجت ث ۀ هجبحخی اػت ک ظش ی هیكذسا، هشسی اػت تب ثشخ ی ب دذگب آؿبی ثب ظشات ث هظسػبى، يثذحکو ت هتؼبل دس هؼبی تحذ افؼبلی هجي هفم استجبى ثب کذگش ک دس ب هؤلف

تـثى، ظبم ػل ی اذ ثب اػتبد ث مل هسد ثشسػی الغ گشدذ؛ هجبحخی وچى ػلتخذای دس احلبسآى ی فبػل حممیب آى، ظگیدس گب افؼبل اختبسیرب هؼللی

ساث ۀ ػلن ثبسی تؼبلی كذسالوتثلي، ثشسػی كفبتی چى اساد، لذست ظش هتؼبل اص حۀ هؼت خ بلك دس لبػذۀ ثؼي الحمم اػتفبدۀ ی اص ثب افؼبل اختبسی ثـش، ب آى

ذ افؼبلی.ػشازبم شح لاصم تح ،هخلق

هالصدرا یآرا تبییي هفهی تحید افؼبلی در. 2

وبى گ ک اك ل ر د ربى ػشاػش ؿئى حك تؼبلی اػت، اص ظش كذسالوتثلي هر دات ن ظ س افؼبل كبدس اص رلۀ حك اػت، آى ظسدس هردی ش ربى

ثشاث ش خ ذای دس هرداتۀ ب ک ورث تؼجش دگش اص آى. [373، ف6د ،17]ذ ا فؼل حك فبػل ت حمم ی ،چ گ اػتمیلی ذاسى ؼتذ اثؼتگی بص هتؼبل ػي فمش

ۀ و دس ؿئى خدۀ ودس توبهی هردات اػت اػتمیلی ث خذای هتؼبلی هحلشاؽ ک ی اص ؿ ئى ؼ تی دس هحبل اػت هر دی ث ی بصهذذ ب ىب صه ب حبلت .[427-426، كق3] کبسی ازبم دذ ثتاذ هؼتمی ی گشدد اص بص ثی

ي تحلل كذسا اص بثشا ی، ؼی رد اكلی، ػلش چبس ػلت ثب تک ثش هؼئلۀث ۀ اه بف سثحلبس اهکبى فمشی اؿشال، تز، ػلت تب ر دی هؼ تمل دس ثبؿذ. هیرد دس رؼل ا

ن هی تؼلك هحن سا شف هؼلل تب فمشدس تمیل غبػت غی ثلک ػي اػ .بث

هببی تحید افؼبلی از هظر صدرالوتألیي . 3

فبػلیت ببلتجلیۀ ظری .1.3

وب ذ هیكذسالوتثلي حۀ فبػلت حك تؼبلی سا وچى ػشفب فبػلت ثبلتزلی هؼشفی ه شح ػ خ ن شچذ هشتجي رد،هؼلل ضد ی ث ػاى د ػلت چشا ک دگش

83 فلؼفی هیكذساظبم دسی افؼبل ذتحUnity of Divine Acts in viewpoint of sadra’s transcendent Philosophy

،16 ؛58ف، 10]ظ سات اػ ت تزل بت ػخي اصک رد رب ايثبؿذ ثلک ویههع حل ش فبػل ت خذا ذ هؼلل، ثحج ػلتدس اػفبسدس كذسالوتثلي .[90ف

ي چ شح و د «فی ا ال هؤحش فی الرد الب الارت تؼبلی»تحت ػاى هتؼبل سا الفن تؼبلی الارت هلمب الرد فی الوؤحش اى» گذ: هی ز ػ ذ ه ي کل

دخ ل ف ی تؼ بلی ػ الکخش لذس اى فی هب الثذ التی الـشى کبالػتجبسات الػبئي فبػل ت ث شای هشاتج ی ك ذسا ،هوب. [216ف ،2د ،17].« االػذاد فی ثل االزبد فی لب :اص اذ ػجبست ک اػت لبل الی ال ه ي »، از بد همل د اص ػ ذم ک کن تثکذ هی .ء اص ػذم ازبد ؿی ، ؼی اثذاع. 1 «الؼوبات الثسم ثذغ» لشآى کشن ث اي هؼب اؿبس داسد: «ال ؿیء هي» اػت« ؿیء (.82)غ، «ي فکىاى مل ل ک أساد ؿئب أهش إرا إوب» (.117)ثمش، . اػت فشؿتگبى ۀ ػذ ث ک : ازبد افؼبلی تکي. 2 دس ح بلی کو بل، ا ث سػبذى اص کبػتی ؿیء کشدى خبسد تذثش: ؼی. 3 ا ي ک «الحوذلل سة الؼ بلوي ». اػ ت سثث ت هؼ بی ن و ي ؼت هحؼع خشد (.65)هشن، «سة الؼوبات الثسم» (.1)فبتح، ػ خش » آ ذ هؼخش وب ذ خسؿ ذ پذ ذ ه ی اص هردات ک تؼخش: افؼبلی. 4لک ن ػ خش » .گشدا ذ اػ ت هب سا هؼ خش خسؿذ: (29)لموبى، «الموش الـوغ

.[79ف، 8]( 3233)اثشان، « البس لکن اللل ػخش الجحش الفلک لتزش ف

هجرای فیض بدى ػقل سبیط .2.3

هردات ػ بي ػبش فبػلت حممی هخلف حك تؼبلی اػت ک ،هؤذ اي ػخياؿبء اص »گذ: هیاػت ک اػشاسابتدس کیم كذسالوتثلي، ؿذ هیساثي ؿوشد

ثشحؼ ت لشاسگ شفتي صج ب، ئت ی تو بم ؿکل ظبهی ک، بلی ث تشتتحك تؼفن رد ک آى ػبي خد ػبلی ثشای پخؾ کشم سحوت ا، ػبي ثي اؿبء

خلمت ػمل ال چضی اػت ک دساصۀ اثذاع ک، تهح آى اذ. ظبش ؿذ اذ كبدسحم بك سح بی ؼ جت آدم اػ ت ث آى ث دگشؼجت گشدد هی حك تؼبلی ثذاى ثبص

چ ضی ک خذا ذ خل ك لا» آل فشه د: پبهجش كلی هللا ػل فشصذاى خد، دگش کخشتی اػ ت ک اص دا شۀ ؿ وبسؽ تؼذد ػبلن اساح ػملی،دس پغ «.فشهد ػمل ثد

« داذ. ویسا رض خذاذ کؼی ب آىؿوبسۀ گبسؽ ثشى اػتهب ؼلن رد سث ک »رذ: هیرل اي چي اػتبد ۀ غ اص آى ث آبت کشوپ ی« الل بفبت ك فب » .خ دؽ ذا ذ رض ؿوبس فشؿتگبى پشسدگبست سا (31)هذحش، «الب


( 5)بصػ بت، «فبلوذثشات اه شا » .لؼن ث فشؿتگبى كف کـذ كف کـذی (1)كبفبت، ه ب (47راس بت ، «)ا ب لوػ ؼى لؼوبء ثب ب ثب ذ ا». لؼن ث تذثشکذگبى کبسشا اب خلم ب ل ن الن » .ثخـن هیػؼت واس آى سا آػوبى سا ثب لذست ثب کشدن

آب ذذذ ک اصآى چ ثب لذست خ د (71)غ، «هوب ػولت اذب اؼبهب فن لب هبلکى .ى آفشذن ک آبى هبلک آى ؼتذث ػول آسد ان چبسپببی ثشای آب

ث ػ لۀ ک ذ، هیی اػت ک ػول ب دػت ب خذاذ هتؼبل سا لذست ثبثشاي،ر بت ا ذ سحوت حك ثلک ثب حمبمی سای ک اػۀ فن راسح رؼوبی، اػوب

.[79-78كق، 8]اػت ث ػذ داسذ اؿبء سحوت ثش فبػلی ا سا ک افبهۀ ػب

اختیبر اسبىۀ صدرا درببرۀ ظری .3.3

اك ل اخت بس آده ی ثشای تحذ افؼبلی دس ظبم فلؼ فی ا دگش اص هجبی هیكذسا یکاخت بس هبى اخت بس اؼ بى ۀ اكلی دس خلف اختبس اؼبى تجي ساثۀ هؼئل .اػت

ای ثغ ػ تش هبى د ػبهل الی اؼبی دس فؼل اؼبى اذـ خذاػت؛ روغ کشدىک ذ. ی اص ه ی دؿ اس تلم ی یسا ک بس كذسا خد تفن تج ي آى ػوك اػت کثوب ذ اص ػ ی کذ تب ػبحت لذست سثثی اص شگ ا شادی هل ى ػی تیؽ هی

ث ب ا ي .وچبى پبثشر ب ثبؿ ذ ای، ثذى کوتشي خذؿ اؼبىۀ دگش اكل اختبس اساد ب اذـی ی ثب طسف. دػت آسد کذ ک اي ظش سا اص آبت لشآی ث حبل ا تیؽ هی

خ د سا ث ب هؼ بسف لشآ ی هج ك ۀ ظش ثى آبت لشآى،ۀ بی خد دسثبس هؿکبفی هح ن ؼ ت، ػمی ی دػ ت آسد، دس اي صه ث چ آىػبصد هؼتمذ اػت ک هی

[.373ف ،6د، 17؛ 279ف، 7] ػتبفت ا ب دػت ثلک ث شك ؿدی ث آىث هه ع اخت بس اػفبسدس کتبة ظ كذسا ػی ثش آى ک دس آحبس هختلف خد ث

ۀ ت ذي ک شد ظش رذاگب دس اي صهۀ د سػبل ،سا هتزکش ؿذ پشداخت کبتی ءالمو ب لثف ی هؼ سػبل: ذ اصا ثبص وببذ اػت ک ػجبست ب آىخد سا ث تفلل دس .خلك االػوبل فی سػبل ،المذس فی افؼبل الجـش

ثب کذگش هتفبت اػ ت ص شا ا خلك االػوبل المذس ءالموبۀ ا دس د سػبل تهحۀ اثتذا ظش ا اص سػ بل رب ايدس .بی هختلف ثشسػی کشد اػت رج ههع اختبس سا اص

خل ك ۀ ؿ د ػ غ اص سػ بل ش ثبى ؿذ رکش هیت ک تب حذدی هجؼى المذس ءالموب گشدد. ظش ا تکول هی االػوبل

اساد ل ذست خ د سا ث ب کو ک تج ي هف م ۀ ظش الم ذس ءالموبۀ كذسا دس سػبل ل ث لذست اؼبى سا دس ر ت ی ثش اي ثبس اػت ک اساد ب اختبس، دذ. تهح هی


ؿ د ک کذ. لذست ػبهلی ثشای حشکت ک شدى ه ی ت هیبی خد ذا اذاف خاػتاؼ بى ه شتجي ۀ كذسا لذست سا ث ب اخت بس اساد ػبصد. هیسا دس ازبم افؼبل خد تاب اؼبىفؼل دس ر ي ؿ ق هتثک ذی دس اؼ بى داذ هؼتمذ اػت ک پغ اص تلس ازبم ک هی

توبل اؿتبق ل ی و بى اي ػبصد. هیآذ ک ا سا ث ازبم دادى آى فؼل لبدس پذذ هیشچ ذ الجت تؼشف اساد اهشی هـکل اػ ت. .[198ف، 7] داسد چضی اػت ک اساد بم

ؿ بخت رضئ بت آى آػ بى لبث ل ف ن اص کفبت فؼبی اػت اص رذابت اػت کر ذای ث ب فن هبت کلی آى دؿاس اػت اص ػی دگش چى اي هف بن لی اػت،

لزا ثب کذگش هـتج ه ی هفبن رذای دگش هشتجي ؼتذ، و ي ر ت گشد ذ ث اػت ک اساد حممت هـکک داسای هشاتت هختلفی گشدد. دؿاس هی ب آىتؼشف دلك ای اص كفت اساد هر د اػ ت هشتج اؽ، ردی دی هتبػت ثب رات تردس ش ه

ثبؿ ذ، اػ ت داسای د هشتج اص اساد ه ی تشي هر د ر بى ؼ تی بهل چى اؼبى ک ل ذست هتؼ ذد اساد داػ ی، ب آىؼجت ث افؼ بل خ بسری اػ ت ک دس ای ک هشتج

ؼجت ث افؼبل دسی جؼی اػت ک اي ش ػ دس دگشی کۀ هختلف اػت هشتج چ فؼ ل هشاتت پذاؾ اساد هؼتم ذ اػ ت كذسا دس هسد آى هشتج ثب کذگش هتحذذ.

گ شد پ غ اؼبى پذذ آهذ ثبؿذ كست وی آى دس رات أک هجذ داسای للذی ثذى آىک ذ ت ب هبى فغ افؼ بل اػ ت ػج س ه ی ۀ ک اػ اص هشاتت ردی خد اص پذاؾ

اثت ذا ی سا داسد،لزا گبهی ک اؼبى للذ پذ ذ آسدى افؼ بل افؼبلی دس خبسد هحمك ؿد،وبذ تلذك هی آىۀ ػ غ ث فبذ کذ رات خد تلس هیۀ كست ػلوی آى سا دس هشتج

ؿ د هیکذ ثشای ازبم فؼل ثشاؾ حبكل ث پغ اص آى اساد ػ غ ػضم ثؼذ ؿق هتل زا ث . [342، ف6د، 17 ؛198ف، 7] آذ ػ غ هل دس اػوب ثشای تحلل آى پذذ هی

ۀ لشت آى ل أهجبدی هتشتجی اػت ک هجذ ش فؼل اسادی داسای ظش كذسا ک دس هحشک ، 2د ،17] دس اص و فکش تخ ل آى اػ ت اؼبى دس اػوب لشاس داسد پؾ اص آى اساد

اساد ث ب ل ذست و شا اساد هؼتم ذ اػ ت لت ی ا ي ۀ كذسا ثب اي تهح دسثبس [251ف ث ب تا ذ آى فؼ ل سا از بم د ذ. ساذ لزا ا ه ی زبم فؼل هیا ؿد اؼبى سا ث ػی هی

، لؼی خاذ ث د تخل ف اص آى غ شهوکي اػ ت پذذ آهذى آى فؼل رد اي هشاحل،ث ب ا ي آى فؼل هحمك خا ذ ؿ ذ، فؼل، ؿشائي ثشای تحمك کۀ رد و ک ثبچ اي

. افؼبل ض هؼتذ اػتفؼل ث لذست خذاذ ػلن پـي ا ث حبل وياؼ بى ث خذا ذ سا ثـ تش ا ي اػ تبد افؼ بل اػفبس خلك اػوبلۀ كذسا دس سػبل

تفبتی ک ۀ ؼتی ثب و ی ثش اي ثبس اػت ک هردات ربى دذ. هیتش تهح کبهلرو غ دس رات احذت ب آىاهب حمبك دسربت هشاتت آى داسذ، اص ظش ردی هشاتت


ث ب .اػ ت دس غبت ثؼبت اح ذت حممت هتؼبلی احذ الجت سؿي اػت ک آى .اػتپشاکذ ؿذ و همس س هحي ل بش ا اي حبل س ا دس ػشاػش هردات ؼتی

اؼ بی سا اص رت ی ث خذا ذ هتؼ بل ب ض افؼ بل حادث پذذۀ كذسا و ؼتذ. وبى» گذ: دس تهح آى هیدذ هیؼجت ک ؿ ثى ؿ ثی ؼ ت هگ ش آى گ ک خذاذ اػت حکوی ؼت رض اص فؼل، ک آى فؼلرض آى فؼلی ؼت ، وچي اػت.

آى الل ... ش تای ت اى ا ش ل ا اػ ت ث ب حف ل ػل ػظو ت خ د...؛ ۀ ای ل اص چ آػوبى صه ی ،حبلاکاى ثب ايۀ وک ا ثب توبم تزشد تمذػؾ اص گ وبى

ک فشه د اػ ت: -الؼ یم ػل-ثب سرع ث ػخبى اهبم هحذاى ػلی ، ا خبلی ؼتال زی » ؿ شف: ۀآ. [32ف، 1د ،4] « غش کل ؿی ال ثوضال هغ کل ؿی ال ثومبس»

.[373، ف6د ،17] (84)صخشف، «فی االسم ال فی الؼوبء الؼجت فؼل از بد آى ث خذا ذ ث اؼ بى ش د آذ کدػت هیث رب اياص

اه ش هتحمم ی دس ال غ ک رد صذ ثؼ چبىوبذ رد اؼبى. ن، كحح اػتتؼبلی فبػل حممی هز بصی تؼبلی اػت وچي حك ى حكئی اص ؿثثبؿذ ؿ هی

.[373، ف6د ،17؛ 275ف، 7] ؿد هیافؼبلی اػت ک اص ا كبدس آى گ ک ت)الج. اذ فؼل حك اؼبی ػب خد ک افؼبلۀ كذسا ثشای تفن ظش

هخ بل (.هـ بء هؼتم ذ ثد ذ یک هؼتضلبى حکو ب هؼلکبى لبئلذ آى چبى رجشیکذ، صشا ث ظش ی بی ثذی غش سا رکش هی ا ثب افؼبل فؼبلتۀ فغ بم ساث

» ثشاػبع کیم هؼلم ػل الؼیم . [32ف ،2، د23] «هي ػ شف فؼ فم ذ ػ شف سث ، 7] ك فت فؼ ل خ د آفش ذ اػ ت ، اؼبی سا هخ بلی ث شای رات ۀ بم خذاذ فغ

.[377ف ،6د، 17؛ 278ف کت ػوؼ الزی ث ؼوغ ثلش الزی ث جل شذ » چي حذج لذػیكذسا ن

تز ، ؿ د س ه ی آسا بد [378، ف6د، 17]« التی ثبجؾ سرل التی ثب وـیار ضا حو س داسد چ رضئ ی اص ۀ دس و گشد ک فغ ثب حفل تزشد راتی خدهیث ، فغ ر د ذاسد ای اص لای ثذى ثذى ل ثذى اص فغ خبلی ؼت چ یارضا

ت ص شا ف غ ، ثذى ت فغ هوکي ؼت، ثذى اي هؼب ک تی ثشای لای غبل ت ب آىلا ارضا اػت فغ هحي ثش بی احذ هزشدی اػت ک ربهغ ت

بی آى ض اص فؼبل ت ۀ و، ک رد فغ اص ربت خذاذ اػت چبى ب اػتثش آى، آ ذ غ پذ ذ و ی اص رات خ د ف ، فغ وبذ ردؽۀ اساد، اػت تؼبلی ربت حك

کذ ازبد هی اساد ػلن سا، ؿد خذاذ دس فغ ازبد هی خذاذ هتؼبلۀ اص اساد ثلک، 6د، 17؛ 278ف، 7ذ ]ک تلشف هی ب آىکشد دس آى اؼبى اؿب سا دسکۀ ک ثاػ


آى ثش ظشبت لجلی اسد ث د داذ ک كذسا اي دذگب سا فبلذ اؿکبالتی هی [.378فث ل اه ش ث ي ال رجش ال تف ن »: داذ هی -ػل الؼیم -اهبم كبدق سا هجك ثش کیم

.[563، ف18] «االهشيهشاد اص اي کیم آى ؼت ک دس فؼل ػجذ » گذ: ی دس تهح هفم اي حذج هی

لی گـ ت ب آى ک فؼ ل ػج ذ اص رج ش اخت بس خ ب ، هبى رجش اختبس سی داد تشکجی ب ا ي ، ثبؿذ هیاختبسی بلق رجشی بلق دس افؼبل خد ب اي ک ػجذ داسای اػت؛

هوش هزجس اػت ض هشاد آى ؼ ت ک ػج ذ ک اص رتی داسای اختبس اص رتی، [51ف، 1]ؿخ اث ػل ی آه ذ اػ ت چبى ک دس ػجبست، هوش ث كست اختبس اػت

یماص ک ثلک هظس هزج س اػ ت اهبم اي اػت ک اؼبى هختبس اػ ت اص آى ر ت ک ا اه شاس ثؼ اؼ بى بس اختث اي هؼی ک ، هزجس اػت اص آى رت ک هختبس اػت

ه ب » د ذ ه ی یگا آى ثش یبتآ لشآى دس [376-375، كق6د ،17؛ 276ف ،7] اػت اػ ت آه ذ لشآى یرب د دس ک آ يا. (29ش،تک؛ 30 اؼبى،) « الل ـبء اى اال ىءتـب سا ثخا ذ شکغ ثبؿ ذ ه ی ػ ؼبدت يآ تذا کتبة لشآى ک اػت يا ث بظش اػ ت هوکي ک رب آى اص گشدد لشآى يآ شپ تاذ هی ذثشگض سا خذا یػ ث نهؼتم تل س ي ا یبدسػ ت آ يا دس اػت هؼتمل خاػت اسا يا دس اؼبى ک ؿد تلس اۀ اساد ث د خ ذا ث بصهذ اثؼت خد یاساد افؼبل دس اؼبى ک اػت ؿذ بىث ث ث ذى ک گ وبى اؼبى یبساخت یکبسب يثبثشا .گشدد هی یهت خذا تهـ اػ اص ض ی سکل ث یل (اذ پذاؿت ىرجش ک گ آى) اػت ـذ الغ خذاۀ اساد هسد (ا ذ پذاؿت هفه ک گ آى) ؼت شىث خذاۀ اساد للوش یکبس ب ث ش اؼ بى ثلک .شهؼتملغ اثؼت یا اساد لکي داسد اساد ؾخ یبساخترب ک چ اساد هـ تی اص اص آى (17)افبل، «سهی هب سهت ار سهت لکي الل»

چ .اي آ اص ک ر ت اػ ت احجبت دس اساد هـت خذاذ خبسد ؼت ػلتاػلت کشد ث خ ذا دذ اص هیوبى رت ک ث پبهجش ؼجت اص ک اذاختي تش اي

آ اي اػت ک ه شاد اص ظبش (9، )تث «ذکنثلبتلن ؼزثن الل ث» .دذ هیؼجت اي ؼ ت چضی رض، ىخذا ث دػت هؤهبۀ اص بح لتل اػت صشا ػزاة كبدس، تؼزت

فم ي ث خذا ذ ، تاذ ػزاة ثشصخی ب اخشی ثبؿذ صشا آى د ػزاة ویهشاد اص آى فؼل احذی ن ث هؤهبى ؼجت داد ؿذ ن ، اي اػبع هشثى اػت هؤهبى. ثش

ثشاػبع اي دذگب، افؼبل اؼبی [232ف ،11] ب آى ۀث آفشذ ای ثذى چ اػ :ث لل ػجضاسی خد اؼبى اتؼبة داسذ تؼبلی ن ث ن ث حك

[617، ف3د، 6] فبلفؼل فؼل هللا فؼلب لکي کوب الرد هؼة لب


لذست ػلن هـ ت ۀ اص آى رت ک اؼبى افؼبل ا تحت ػش، ث ػجبست دگش چ گ رج شی دس افؼ بل اي اتؼ بة اص هتؼت ث ا ؼتذ.، تؼبلی ؼتذ حك

همذ ث ل ذ افؼبل اؼبى حك تؼبلی ثش اؼبى ۀ صشا ػش احب، آذ اؼبى الصم وی ثبؿذ. اختبس هی

گ ذ: هـبئبى چ ي ه ی ۀ ظش ػیه جبجبی دس ثبى تفبت هبى اي ظش ۀ ش پـي دس اي اػت ک دس ظش تفبت اي ظش ثب ظ» پـ ي حشک ت اص کخ شت ث

.[، تؼلمۀ جبجبی372ف ،6د، 17] .«حذت دس اي ظش اص حذت ث کخشت اػتهاسد فق كذسا ثشای تخج ت هاه غ خ د فم ي ث ۀ و دس ،ک پذاػت چبى

ث همل د خ ؾ سا بتی دس ؿ شح آى شك ثشبى ثلک ن اص شك لشآى احب ب .کذ هیدػت پذا

هالصدرا دراثببت تحید افؼبلی برایي. 4

از را ارجبع ػلیت ب تشأى :بربى ال. 1.4

کشد اػت ک تحلل ػجبساتی هـبث اي هلت سا ثب كذسالوتثلي دس آحبس هختلف خد اروبل آى چي اػت: خیك ػی هللا هؼلل اػت. هب وۀ ربى بى اػت ر حك تؼبلی تب ػلت حممی دس. 1جبؿذ پغ احتبد ػي رات ا هؼللت اگش هؼللت ػي رات هؼلل اػت صشا. 2

ا ي خ یف هؼلل خاذ ثد رات خد هحتبد دس ػشهی ثد دگش احتبد ثشای ا فشم اػت.

دگ ش ث تؼج ش ذاسد چ تی خد چضی ک هؼللت ػي راتؾ ثبؿذ اص. 3 تزلی ػلت خاذ ثد. ؿثى تز ػي ظس دس ػي اثؼتگی ث ػلت هؼذم چ تی ذاسذ. خد ؿثى حك تؼبلی ثد اص ظس ۀ پغ هب ػی هللا و. 4 اػت. ری خد آى ؿیء ظس ؿیء اص. 5 ؛299، ف2د ،17؛ 53 52، كق10] دس تز ػبلن تی رض حك تؼبلی ذاسد. 6 .[68ف، 21

دس هب ت سا ، تفلل اي هلت آى ک شف ذاساى اك بلت هب ت اهب دس تهح ػاى اهک بى رات ی اي ظگی ثب اص داذ هی ػذم الالتوب ؼجت ث رد ، همبم راتبػلی هج ذأ ف بحۀ تاذ اص هیهوکي اػت، لی ثبثشاي هبت راتب .ثشذ هیهبت بم

ث ب هجذأ فبػلی هوتغ گشدد )هوتغ ث بلغش(. ثب ػذم فن اص ارت ؿد )ارت ثبلغش(


ك بدس هج ذأ ۀ چ اص بح گ شدد آى ه ی تجؼی ثدى هبت، هؼلم احجبت اكبلت رد اػت چض دگش. ؿد وبى رد اؿبء هیتا ذ و ی لل ت ؿ د ک ه یک هؼ هیاػتجبسی ثدى هبت اي اهش ن هؼلم ثب

اهک بى اػبع اكبلت رد( تبثغ رد اػت )ثش چى هبت .اهکبى راتی هبت ثبؿذ هبی ک كف هبت اػت لشا چ ضی ک ت بثغ ثؼذ اص رد هبت خا ذ ث د

ؼ ی اهک بى تاذ ػلت ثشای كف چضی ؿد ک هم ذم ث شآى اػ ت؛ ویرد اػت ز بد ا ز بد ا اص هؤخش رد ک آى حبلهبت هؤخش اص رد اػت هبی هؤخش اص هبت

.اػت خد ػلت اص هؤخش بداحت بداحت اص هؤخش زبةا زبةا اص هؤخش بد احت اص هؤخش هشتج چذ ث ک یهب اهکبى کشد تلس تاى هی چگ ػل ت ث

هؼل ل بداحت هیک ذتا هی چ آى، يثبثشا ثبؿذ؟ ػلت ث بداحت یثشا ػلت اػت ث حبك ل هؼل ل ػلت كدل لتحل اص ک اػت (یفمش اهکبى) یرد اهکبى، ثبؿذ ػلت .ؿد هی

یؼ ت دادى ؼ جت ک ؿد هی سؿي ض متحم يا ـتشث تثهل ثب ي،چ ن ث دس ث دى سث ي یضچ اگش شاص ؼت؛ هزبص رض اػت كشف سثي هحن فمش ک یهؼلل ك شفب تی ذاسد خاذ ثد ک اص خد چ رات هؼب يثذ ذثبؿ آى رات ؿ ثى

تزلی ػلت خاذ ثد. تزلی حك تؼبلی ؼتذ پغ وۀ هؼلالت ؿثى کو بالت ؼجت دادى ؼ تی

ثب فی اػ بد حمم ی آى ث آبى ؼجتی حممی ؼت، ثلک ک ؼجت هزبصی اػت ، خشت حممیثؼبى ش گ ک رد اص هؼلل کخ شت تـ ککی اػن اص کخ شت تج بی ؿد. هیحذت ؿخلی رد حبثت ؿد هیرد ثشچذ

ح ذت ؿخل ی هؼ ئلۀ . اهب اػتبد كذسا ث مل دس اي هؼئل چي خاذ ث د ؿ ذ اػ ت احبدج اهبه ث ه ح اسد آبت لشآى دس، فی شگ کخشت رد » ۀفؿش ۀآ ک دس چبى لو ي » ۀؿ شف ۀ آ ، (88)لل ق، «کل ؿیء بلک ال ب ر

اوب تلا فخن ر »ؿشفۀ ۀ آ [82ف، 16]( 16)غبفش، «الاحذ المبس الولک الم للهؼة ث حوشت ػلی ػل الؼ یم ک فشه د ػجبست هؼشف (.115)ثمش، «هللاتث ذ آى سا ث اي هلت اؿبس «ثؼذ هؼ لجل سأت هللا سأت ؿئب الب هب» :اػت

ثذي رو یت سا چي دس صهشۀ اػوبء ال رات همذع ا ن [70ف ،16]فشهد اػت .[53ف، 10؛ 51، ف8]اذ بد کشد «ب هي ال الب ، ب هي ، ب»

،كذساۀ ظش ث اكبلت رد دس اذـ الؼ ت ثبل زات اص آى ث بلؼشم اص آى ر د )ک ل ؿ هزکسۀ هفبد آ ثب اػتبد ث اي اكل تثػؼی حکوت هتؼبل هببت اػت.


هببت ثحؼت رات اػذام ب هحک م ث ۀ و گشدد ک هیچي هؼلم بلک اال ر()حمم ت ر د اػ دس هرد ذ )حك تؼبلی( ؿبىػلت حممیۀ اػث اذ ػذم

، اػت ت بفتي هببتحجت ثشای هب ت ث ذى حمم ت ر د فبل ذ ت ه سد اػ تبد ، گشچ بظش ث ػ بلن آخ شت اػ ت (16)غبفش/ ثؼذیۀ آ (.الؼت اػت التغش اػ ت. الؼت ردی اهشی اػت ک دس د ػبلن حبثت صشا، گشدكذسا لشاس هی

ػبلن هلذس فن ؼتی اػت.د كذس اؿبء اػت دس ش رات پبک ثبسی ک هـث

الحقیق بسیط ۀطریق قبػداز :بربى دم. 2.4

ض حذت ؿخلی رد ثشبى دم هیكذسا ثش هؼل ل تح ت دس پببى هجبحج ػل ت فی رکش وي آخش هي الجشبى ػلی اى ارت الرد فشدای الزات تبم الحمم ال » ػاى

ا ي ثش بى اص دس .آه ذ اػ ت [368، ف2د، 17] «خشد هي حممت ؿیء هي االؿبء کذ ک ؿکل ػبدۀ آى چي اػت: هیلبػذۀ ثؼي الحمم اػتفبد

.حك تؼبلی ارت الرد اػت. 1 .ردی بهتبی اػت اص ظش ارت الردی ثؼي الحمم ش. 2ػ شم ب دس ل خ د ث بلی دس رد بهتبی هز بلی ث شای ر دی دگ ش . 3تکخش فشع تؼذد ثد هیث هضلۀ حذ گزاسد گش آى غش ثشای آى رد بهتبی یو پزشد. ویتکشاس )دگبگی( اگش چضی بهحذد ثد تخ هحذدت اػت ثش

ر د گزاسد ویؼی غش بثشاي رد حك تؼبلی هزبلی ثشای ردی دگشث. 4 ظل اذ. سؿح ای ا لوؼ هب ػ حك تؼبلی هحلش اػت دس

اي ثشبى سا چ ي آسد اػ ت ث ذاى ک ار ت الر د دس ح ذ اػ یی اػفبسدس ای چ ي ثبؿ ذ ک ل اؿ ب اػ ت پ غ الحمم ثؼي ش ثؼبت ثؼي الحمم اػت ، 2د، 17] چ ک اص اؿ ب اص ر د ا ث شى ؼ ت ارت الرد کل اؿب اػ ت

ص اي لبػذ ث ػاى ک لبػذۀ ػشؿ ی ک ث ب تث ذ خذا ذ ث آى اـبى ا. [368فاستج بى حذت ؿخلی رد هؼئلۀ .[135، ف1د ،17] کذ هیدػت بفت اػت بد

احبدج اهبه ث ه ح اسد ؿ ذ اػ ت آبت لشآى جك اي هجب دس خلك ثش حك االل »ۀ ک آۀ ؿشف چبى اخ ش .[70ف ،16]( 3)حذ ذ، «بيالج الظ بش

خ بسد ػ ي ف ی الـ یء کذخل الـیء ال داخل فی االؿبء» اهبم ػلی )ع( خجۀ ؿشف «کل ؿ یء ال ثوضال غش ثومبس ال ػي الـیء هغ کل ؿیء کخشد الـیء ال االؿبء

ثلک تلشح ؿذ اػت. ثذي کت اؿبس [70ف ،16؛ 457ف ،13]


ػ بلن ؼ تی ر ض ا ؿد ک چ ه ؤحشی دس هی تز چي بىثش دهزوع اي اص ه ی تب اص اػ تمیل ؼ جی ثشخ سداس ، غش ا شچ ؼت ؼت ر ب ک آى اص ثبؿ ذ

ردی ک ػي سث ي ث ازبدی اػت هؼبس فبػل حممی هیک رد اػتمیل دسؼ تی ر ض ي وۀ ػل ل ف بػلی دس ثبثشا، غش ثبؿذ ۀتاذ ازبدکذ ویغش اػت شگض ػبصذ. هیسا ث فن هجذأ خؼتي ضدک ب هؼذاتی ؼتذ ک هؼلل خذاذ هتؼبل

ی، چ ى ۀ هجبی حکوت هتؼبلۀ پب ثش ػمذۀ كذسالوتثلي ثش ثب، ثبى هرضث رد ض هحلش دس حك تؼبلی اػت پ غ ت ثحش ؿئى رد ثد تثحش فبػلت اص )ػمل رات حك اػت. هردات فبػلت هحلش دس ف ع ث ك شفب ل ا( ج بغ ػتبی احجبت تفك ه بى ػم ل م ل اكذسا دس س ػ غ ثبؿذ. هیهؼذات هضلۀ ػبي

«ءا تن تخلم ام ح ي الخ بلمى افشأتن ه بتوى »رذ: هیاي چي اص آبت هذد -63ك ق ،13] «هب تحشحى ءاتن تضسػ ام ح ي الضاسػ ى افشأتن » ( 59-58)الؼ، ؛ 51ف، 8] «افشأتن البس التی تسى ءاتن اـثتن ؿزشتب ام حي الوـ ئى »ۀ آ [ 64آل «)الزی لسکن فی االسحبم ک ف ـ بء »ۀ آ[ 16، ف3د ،17؛ 72-71كق ،13

هب ذ ث لای تثحشگزاسذ،اؿبس ث اي اػت ک افؼبل هؼة [ 52ف ،8]( 6ػوشاى، هبذ اؼ بى دس كست دادى اػوبی اؼبى تـکل لۀ هلس دس کبس بی ک اص ا

ؿ ذ خذاذ هتؼبل كبدس حممت اص صذ توبم دس هی ػش لػـ بى ث ت ثحش ح ك ا ذ اه س شػب اؼبى لای تثحشگزاسذ کتبی ا ثد اػت تؼبلی ثب کوبل حذات

ػبصذ. صه ػلت هؼذ كشفب

آىۀ حل هالصدرا درببر را تحید افؼبلیۀ شببت بظر ب هسئل. 5

تحید افؼبلی صدراۀ ظری در الی بب اختیبر اسبىۀ ارادۀ رابط .1.5

اسادی ا ظ ش اص .گ شد ه ی ظ ش تؼبلی هؼبی راتی دس لذست حك ثشای اساد هیكذسا اػت ک آى سا غش تحول اص ل حك ث هؼبی ػذم ارجبسثدى فؼ ث ػی ثز ت

ث ظ بم احؼ ي ک ػ ي ػلن ا رات ا رض فؼل حك چى دس کذ هی هحجت تؼجش ۀ ثبثشاي اساد .هذخلت ذاسد رات اػت داػی دگش فؼل ی الی سا ث وبى ػلن ال ی

ث بسی تؼ بلی هتشت ت ث د، ث ب ۀ ثح ج اساد ثش هجبحج اػبػی ک کی اص .گشداذ هی ثبصح ك تؼ بلی ؿ بهل و ۀ ۀ اساد چي اػت ک آ ب ثبؿذ هیههع تحذ افؼبلی هشتجي

دس كستی ک راة هخجت ؿد؟ هی اختبسی( افؼبل تکی ی ؼتی )اػن اصب پذذک و ۀ ثدخذاذ ؼجت ث افؼبل آدهی چي خاذ ۀ ػوهت اساد الصهۀ پغ .اػت

خذاذ لشاسۀ هتؼلك اساد چ آى خذاذ ثبؿذ هشاد کبسبی ا ل غ ال غ س گشد ث


شفي اػ ت گضؾ کی اص آب اي لؼت ثب هبت اساد ک اتخبة اهب .ؿذ خاذحممت ، جك لبػذۀ ثؼي الحمم ثش هیكذسا ،پبػخ ث ػؤال خؼت دس هبفبت ذاسد؟

اساد ح ك ۀ اساد اص اي س .داذ هیرذ وۀ هشاتت ؼتی ا ثؼي سا ثبل زات ای هلم ای ک وۀ اؿب ػبلن سا ثبؿذ اساد هی فشاگشفت اػ ت ػ شۀ ػ بلن اص ای دس چ رس خبسد ؼت. اۀ اساد

گؼتشۀ حبت اص ای دس چ رس ػ شۀ ا ساال اس احب ۀ ا ي حمم ت ال ی چ ؼت دس سدف ا ای وشا اػت اگشچ همبسى پذذ ش ثب ا .ثبؿذ ویثشى ر ذای هـتی ثشى اساد هؼتمل ؼت چ ؿثى رذا فؼل ا اص افؼبل فؼلی اص «فی ؿثى کل م »: ثذي رت اػت ک فشهد ثبؿذ وی هـت ا ؿثى اص اساد ساثؼن ال الب ي زی حیحکى ه هب» ض ، (29)سحوبى، «ػبدػ ن خوؼ الب [.377-376، كق 6د ،17] (7)هزبدل،

تا ذ هتؼل ك اسادۀ ه ی چگ فؼل اختبسی اؼبى ک اي ؼی ،اهب پبػخ ػؤال دمگ شد ک اؼ بى ث ب ه ی آى اػت ک اسادۀ ارت تؼبلی ث اي تؼلك ارت تؼبلی ثبؿذ؟ث لع فؼ ل تؼل ك گ شد ا ک اسادۀ ازبم دذ اي سا ي ب چبى کبساختبسخد چ ث ح بل خ د ض اختبس ؿد وی اؼبى لغ اسادۀ ثب اۀ ثبثشاي اساد ثذى لذ اختبس.

ک اه بم ث بلش اه بم ك بدق چ بى [.100-99، كق1د، 20 ؛303ف ،19] ثبلی اػتن ثخلم هي اى زش خلم ػلی الزة حن ؼزثن ػل ب اى هللا ػضرل اسح» اذ: فشهد

خذا ذ ث هخلل بت »ؼ ی: [.296، ف1د ،22]« هللا اػض هي اى شذ اهشا فی کىسا ث گب هزجس کذ ػ غ ث خ بش از بم گ ب ب آىتش اص آى اػت ک خد هشثبى

ا ي « آى از بم گ شد. ا اساد کذ ػزاة وبذ خذاذ ػضضتش اص آى اػت ک کبسی سک اؼبى افؼ بل ثبگش اي اهش اػت ک هـت خذاذ تؼلك گشفت ث اي حذج كشاحتب

.اػ ت چ، ل ام اػو بل اؼ بی ث د اه ش .[342ف ،13]خد سا ثب اختبس ازبم دذ ک دگ ش ا ي د ذ. هیک ػجذ ثب اساد لذست خؾ افؼبل خد سا ازبم خؼت اي

اص آحبس لذست ال ی آى چ ضی اػ ت کبئبت اػت ۀ لذست خذاذ تب هشرغ ثشای و ؿد. هیاساد کشد حبئل چ آىک ثي ثذ تحمك گ شدد ه ی خذا ثب اختبس اؼبى ه شح ۀ اسادۀ پغ اص ثشسػی ساث بػؤال دگش ک غبلج

.بس اؼبى اػتثب اخت (رل ػی) ػلن پـي حكۀ ثشسػی ساث

تحید افؼبلی صدراۀ ظری در اسبى اختیبر ػلن پیشیي الی ۀ رابط. 2.5 ػل ن ػ بی ،ب ث تؼج ش فیػ ف لۀ ػلن پـي الی ئهؼ كفبت حك تؼبلی رول اص

اػ بع ث ش ثبؿ ذ. ه ی اختبس اؼبى تگبتگ آى ثب هجحج تحذ افؼبلی استجبى حك


ک وبى ،ػلن ػبی ػجبست اػت اص كست ػلوی ک ػلت رددذ ث هؼلم، شفتؼػلوی فؼلی اػ ت ؼ ی یهبثك اي تؼشف ػلن ال[ 407ف، 15]ثبؿذ هی، فؼل اػت

ه ی ػلن ػشچـو ػلوی ک هؼلم اص گ شد ػل ت ر د خ بسری هر دات ػ جت ثک ل ؿ یء » (79)غ، «ػلن ثکل خلك»: حك تؼبلی فشهد ک چبى .ؿد هیس ا ي اص .[408-407، ك ق 15] داللت ثش ػلن فؼلی حك تؼ بلی داسد (29)ثمش، «ػلن

ؿد ثذي تمش ش هیاختبسی ثدى فؼل اؼبى هشح اؿکبل بػبصگبسی ػلن فؼلی حك ک اگش ػلن ػبی خذاذ اص رول افؼ بل اخت بسی هتؼبل ػلت وۀ ح ادث ر بى

ػلت اختبس خاذ داؿت؟ آدهی اػت آب اي هؼبی رضاص اي هشاد کذ: هیچي ثبى ظش خؾ ث اؿکبل هضثس سا كذسالوتثلي پبػخ

تؼلك ػلن الی ۀ اػت ک ح چيآبت فؼل ی اص فبػ ل آى ث حؼ ت ش ك ذس ث ػلن الی ، ؼبى دس افؼبل اختبسی ا [408ف ،15]آى فؼل اػت خلكبت هرد دس

س شچذ اي اص اي .اختبس آدهی اػت تؼلك گشفت اػت ث فؼلی ک هؼجق ث لذست ػلن همتوی رة فؼل اؼبى خاذ ثد اهب هتؼلك اي رة فؼل هؼجق ث ل ذست

سؿي اػت ک رة اػجبة لع فؼلذ اختبس اؼبى اػت صشا اي د اصرول ػلل -198، ك ق 7]ثبصگشدد هبفی اختبس جد ثلک هؤکذ آى اػت ث اختبسهشستی ک

[.385، ف6د، 17؛ 199د ثش ػذم تبفی ػلن پـي الی ثب اختبس اؼ بى ك ح ػمل مل ش، اص اي سی

آب رجش فلؼفی ثب اختبس آدهی هبفبت داسد؟ اهب .گزاسد هی

از هظر صدرا ید افؼبلیتح ،اختیبر آدهی، جبر فلسفی .3.5

، هؼللی رة ظبم ػلی هبثك هذػبی اكل هشست ا ي ر بى ای دس چ حبدح گ شد ه ی ربػ ت ک اؿ کبل رج ش ر بى اي .بثذ ویتحمك هشست ثذى رة ک چ بى ، گش ذ. دل ل هتکلو بى ه ی هؼلک دس تمبثل ثب فیػف ل شاس هتکلوبى اؿؼشی

پذ ذۀ اهک بی ش ی اهکبی ؼتذ ب ک افؼبل كبدس اص اؼبى پذذاي ثد ،گزؿتاص شفی ه شست داؿ تي ث ب اخت بس .گشدد ویلؼت رد بثذ، هرد تب هشست

تز ۀ ػذم فؼ ل اػ ت ه شست آى. اهکبى رد ػبصگبس ؼت صشا هؼی اختبس ثدى ا دسکبسب اػت.هزجس اؼبى همذهبت بدؿذ ػلت اختبس اص

لؼ ت فؼ ل اخت بسی رة پبػخ كذسا دس اي خلف ػجبست اص اي اػت کس دسػلؼلۀ ػلل تب لت ی ک اساد تحم ك بفت اص اي .اختبساػت خد هؼلل اساد

اػت ػلت تبهۀ رد فؼل فشان ـذ ؼتی آى فؼل ث حبل ت اهک بى ث بلی اػ ت


، 7]هبف بتی ث ب اسادی ث دى آى ػو ل ذاسد دۀ اؼ بى بؿ ی ؿ د هشستی ک اص اسا هشستی ک س اي اساد رضء اخش ػلت تبهۀ افؼبل اختبسی اػت اص، ثبثشاي [.199ف

فؼل اختبسی اص ک ذ بؿ ی اص ه ی اؽ پ ذا بحۀ ػل ت تبه هبف بتی ث ب اساد اػ ت اختبسی ثدى ػول ذاسد.ف غ اساد ض ه سد هسد افؼبل اختبسی هشح ثد دس ی ک دساکى، وبى ػؤال

دس آ ذ؟ ه ی گشدد. فغ اسادۀ اؼبى ث ػاى ک پذذ آب ثبلوشس ث رد هشح هیتاى گفت ک اسادۀ دگشی رضء اخش ػلت تبه تحمك اساد وی پبػخ ث اي ػؤال شگض

اؼبى ثب اي اؿ کبل اي تشتت احجبت اختبساػت ث ب اػت. صشا الصهۀ آى تؼلؼل اسادسػت ک فؼل اختبسی فؼلی اػت ک هؼجق ث اساد ثبؿ ذ اص ا ي س خ د اساد سث

آذ. هیالصم ب اختبسی ؼت صشا اگشهؼجق ث اساد ثبؿذ تؼلؼل اسادى سا اخت بس اؼ ب ، ثش شف كذسالوتثلي شچذ ػؼی کشد اػ ت ا ي اؿ کبل سا

ث اؿکبل ف ق اص ا ي ل شاس پبػخ ا .اي تیؽ چذاى هفك جد اػت دس، تخجت کذاؽ ثبؿذ ث اساد ثبؿذ کؼی ک اسادۀ ا کؼی اػت ک فؼل ا ث اسادۀ ا هختبس» اػت:

لبدسکؼ ی اػ ت ک اگ ش ػي رات ا جبؿذ گش هؼتلضم اي خاذ ثد ک اسادۀ ا کؼ ی ک اگ ش اسادۀ فؼ ل سا ،كبدس ؿد گش كبدس ـد ا کذ فؼل اصفؼل سا اساد

.[198ف، 7]« .گش ازبم ذذ اساد کذ ازبم دذ ػل ن سا تم ت ظ ش ساػ خبى دس كذسالوتثلي شچذ لبئل ث اختبس اؼبى اػت

حۀ كذس اساد اص کفت دس ،داذ هیاختبسی ثدى افؼبل اؼبى سا ث اساد کذ هیبح ۀ اساد اص ، اختبس، ثذى ؿک لذستک کذ هیثبى سػت اؼبى ثب هـکل سث

اساد اػ ت ذست لگش الصهۀ آى دس ب تؼلؼل دس ؛ربت هب خذاذ هتؼبل اػت اص شا اسادۀ ػجذ اص بحۀ خ د ا ؼ ت ص » گذ: هیراة دساداه ث دجبل ک ػؤال ،14] آه ذ ه ی تؼلؼل الصم آى اساد ثد چي ثد هحتبد ث اسادۀ دگشی ػبثك ثش اگشی ب كشف ظش اص اؿکبل تؼلؼل اي اؿکبل هشح ثد ک اي اساد .[212-211كق

ث ػجت اهشی خبسد اص اسادۀ ػجذ ب آىب لع ظش ثگشن رب دس بهحذد ػجذ سا اگش کی ػج ذ سا ب فشم دم ثبل اػت صشا توبم اساد اسادۀ دگشی اصػجذ.ب ث ػجت اػت ی ب داخل دس و بى اساد ، ػجذ ثبؿذ بچبس اي اساد اگش اص گشفت ثدن ظش رب دس ک

هذػبی هب هلة ، ػلتی خبسد اص اسادۀ ػجذ ثبؿذ فشم ال ک اص بهحذد خاذ ثد [.200-199كق ،7]اػت

تت كذسالوتثلي اسادۀ اؼبى سا خبسد اصث اي تش دا ذ ک ث ح ه ی ل ذست افن اي هلت سا ک چگ اي هبلت ث ب ل ل ث ؿد هیحبدث للت ا هشسی دس


ذی ه ي ـ بء و ل ه ي »داذ. هیاػت هى ث کـف غب اختبس اؼبى ػبصگبست ه یلت اؼ بى هؼ جق ث اساد ( ثبگش اي اهش اػت صشا ذا 93)حل، « ـبء

اختبس ا اػت هـت حك تؼبلی ث اي تؼلك گشفت ک اؼ بى افؼ بل خ د سا ث ب اساد .[212ف ،14] ازبم دذ

آى بب تحید افؼبلی ۀ رابط شرر ۀ هسئل .4.5

ۀ ظش هج ي ساث پؾ سی ش کی اص هؼبئلی ک دس هخل ق ه شح اػ ت خ بلك تر ث خ ش ػبلن ؼتی اػت ک ث خل ف ث ب دس ثشص ؿشس حۀ ظس تر

دس هؼ ئلۀ ض تؼبسه ی اكل ػخت هسد موی ثشۀ هحن ثدى حك تؼبلی ث هضل ؿد. هیػذل الی هشح اؿکبلی ثش خلف تحذ افؼبلی( تحذ )ث

ثذي گ ه شح اػ ت تؼبسم آى ثب تحذ افؼبلی ػبلن ؼتی دس اؿکبل ثشص ؿش ر بى آف شؾ ر ض ، تحذ افؼبلیۀ ظش ثش ک ثب ػ ل ک فبػ ل حمم ی ذاسد

ثبؼ ت ه بى هیاكل ػخت ثش حبلی ک ثب گشدد دس هیخشؿبى ؼتی ث ا هتی س ث ب اص ا ي .ظلی ر د داؿ ت ثبؿ ذ ث س هؼبخ ل فبػل ک ع ساث فؼل

ک ی خ بلك خبلك اذـ ذ؛ د ثشای اي ربى ثبذ، ػبلن دس ؿشس ب تیارػبى ث کبػػ ت ک رب ا ي .کذام فؼل هتبػت خ ؾ سا ثبفش ذ ش تب، خبلك ؿش دگشی خش

.ؿد هی افؼبلی دسگش تحذ ثب پذاؾ ؿشس هؼبق خ ش رد سا ث تجغ آبى هیكذسا حکوب ، پبػخ ث اي هـکل دس داؼ ت ب ؼ تی اص تو بم ؿ شس اػت تي کذ خش ؼتی ثش ۀاي ثبسذ ک شچ ربه ثش

.گشذ ویشاس لآفشؾ ؿذ ک دس للوش خلمت هیاػذام هتضع

صدرا یدر آرا شر هبیت چیستی خیر تحید افؼبلی . 1.4.5

حمم ت « خ ش هح ن »هؼ بق ه شادف ث ب « رد»ثش هجبی اكبلت رد هیكذسا اي ۀ لزا داسای هشاتت كؼدی ضلی اػت. ػشػلؼل .سد ؿوبس هی هـکک ر هشاتت ث

دذ وي هشاتت كؼدی هجذأ خشات بت لع ضل سا الی الی تـکل هی .[341ف ،1د، 17]ثبؿذ ظس ؿش هیۀ كشف اػت، ربگب همۀ الی الی ک ل :کذ گ تمؼن هی فتن، رد سا ث دۀ دس هشحل اػفبسدس فلل دم كذسالوتثلي

س هلك خش اػت )ن ثبلزات، ن ثبلمبع، ن ثبلؼشم( ردی ک ث .1

ؿ د، ص شا ش ردی ک ثبلزات خش ثد گب ثبلؼشم هكف ث ؿشت ه ی .2هؼلالت خش هحن ؼت ثلک غش اػت خبلی اص مق فمش ؼت چضی اص چ آى


،7د، 17] خ ش هل ك ر د داسد ۀ اؽ اص دسر ؿشت ث لذس ملبى دسرۀ دس آى ؿبئج .[5ف

داذ. ؼ ی پغ دس الغ هیكذسا رد سا هؼبق ثب خش خش سا هشادف ثب رد هیای اػت ک چ ػ ذهی دس ث صػن ی خش هحن وبى رد هحن حممت كشف

.ذاسدآى سا اػیهی دس ثبى هبت چؼتی ؿش، آى سا ثش خیف خ ش، اه شی ه بفش ث ب ۀ فیػف

»ب « لغ تبه»اتضاع آى سا جغ داؼت هـث « لغ بلل الـ ش مبثل » :ا ذ داؼ ت .[310ف، 19؛ 58ف، 17])مبثل الخش(، ف ػذم رات ا ػذم کوبل رات

ؿشس ثبلزات اهسی . گشدد ثبلزات ثبلؼشم تمؼن هی ۀؿش، ثش اي اػبع، ث د دػتتؼلك گشفت اػت، ص شا اه س ب آىاذ ک هملد خذاذ جد رؼل خذاذ ث ػذهی

ث بلؼشم اه س ؿ شس. [126-125ك ق ،24؛ 83ف ،19] خا ذ ػ ذهی هج ذأ و یؿذ هیػذهی سسذ ک هـث ک ػلؼل اه هی ث ؿوبس اص آى رت ؿش اذ اهب ردی

ثب اػت رات خش ب فی آى رد هیكذسا ظش اص صلضل ... چى ػل همبؼ ثب غ ش ؿ شت ، ث ػج بست دگ ش .[132-129كق ،24؛ 61، ف7، د17]گشدد هی ثبلؼشم ؿشچ ى ػل ت ک .ب آىلفؼ رد ،ػتب آىلغش ردۀ ث اػ اي هردات کذ ر د لغ ش سا. هیرؼل رد فی فؼ سا رؼل ثؼي( ذ )ثک هیرؼل رد . ؿ د ویالغ ازبد هتؼلك رؼل اػتجبسی هحؼة ؿذ اهشی اهبفی ب آىؿشت » :فشهبذ هیک خذاذ هتؼبل چبى لکل ر )ثم ش، « الخ شات ا هل ب فبػ تجماي آ دالل ت . پـی گشذ ب کیپغ ث، سای اػت ث ػی حك شکؼی سا (148

: ذ ا هتفبت ب کی کػت لی خشات خش توبهب داسد ک رد ثؼو ی ل ی اذ ک هحن خش خشات ثؼوی اص هؼف. ثؼبس ثؼوی دگش ؿذذ ث چ ر ث

ثؼوی آلد ث ؿش اذ ؿشآلد ـذ ب ؼ تذ بد ص ؿ شس ؼ جت ث ن ک ن ؿ شس ، ال افؼ بل ا ث لل ذ : اص ذا ػجبست و ب ثبثشاي، خش .[51ف، 8] ؿذ هی

ػبى، بصی ث فبػ ل دگ شی ذاؿ ت، افؼبل اذ ث للذ دم ث تجغ. ثذي داخل دس آ ذ ؿوبس هی اص ػخ ػذم ث اهسی ػشهی ثلک خـ د ؼ ت. ا ث ذاى ساه ی

مل چي دس .خاػت اذ هسد سهب راتی ا سی ردی خشات اه کدسحبلی پؼ ذد. کف ش و ی ثشای ثذگبى خؾ سا کفش (7)صهش، «الشهی لؼجبد الکفش»آهذ:

چ آىػجبست اػت اص زشفتي آى پبهجش آسد بصی ث فبػ ل ػ ذهی ذاسد. چ ؿ د ک ه ی بػت ک هؼی ثبى حك آؿکبس اي ر دس .پـی داسد ثبلغش ثبلزات اػت ثشکت ت »ا فشهد: ، چ خـون پـی گشفت اػت. ثخـؾ هي ثش لف فشهد سحوت


خ ؾ هم شس داؿ ت ؿوب سحو ت سا ث ش ( پشسدگبس54 )اؼبم، «سثکن ػلی فؼ الشحو (78 )ؼ بء، «لل کل هي ػ ذهللا »اي همتوبی تحذ افؼبلی اػت( ک فشهد: ). اػت اص رب ت خذاػ ت. ص شا توبهب، ربت خذاػت اؿبس ث آى داسد ک خش اص و چض ثگ

گ شد. ه ی ػشچـ و رب ت خ ش اص ؿش خش اهشی ردی اػت گفت ؿذ(ک)چبى .[297ف، 9] راتؾ گشدد، اص هیفؼل خذا بؿی پغ، اص

ة تحید افؼبلیرچدر چب شرر هسئلۀ برایهالصدرا حل را. 2.4.5

ا ذ. ا ي اػیهی تمؼوبت هتؼذدی سا ث شای هردات هوکي ث بى ک شد ۀ اکخش فیػف ا ذ، تمؼوبت ک دس آى هردات اص رت خش ؿش ثدـبى هسد ثشسػی لشاس گشفت

:ػجبستذ اص . هردی ک خش هحن ثبؿذ. 1 .هردی ک خشؽ غبلت ثش ؿش ثبؿذ. 2 . ؿش هحن ثبؿذ هردی ک. 3 .هردی ک ؿشؽ غبلت ثش خش ثبؿذ. 4 .[68، ف7د، 17] ؿشؽ هؼبی ثبؿذ هردی ک خش . 5

ؿ ش دس هجبی تحلل احتوبالت لبثل تلس اص خ ش ثش، فیػف چى دگش ،هیكذساؿ ش لل ل کخش سا ک هـتول ث ش خش لؼن خش هحن تب د هؼت کی ربى

ثؼ بس ت شک خ ش ، ا ذک آى ث رت ؿش، کشدى ا ک سب چ اي .داذ هیاػت هوکي ل زا از بد آى اص .ثؼبس اػت ؿش، تشک خش ثؼبس اػت هج ذأ رب ت فبػ ل خ شات

ک خذا ذ هتؼ بل دس پبػ خ ث چ بى .[69، ف7د ،17] ارت اػ ت کوبالت الصم ؼفک الذهبء ح ي فؼذ فباتزؼل فب هي » :ک گفتذ رب آى، اػتشاهبت فشؿتگبى

د ی ک فؼ بد ه ی دس صهي لشاس کؼی سا آب (30)ثمش،« ؼجح ثحوذک مذع لکپشسدگ بس کن. هیتمذغ سا ت آسن هی ث رب سا حوذ ت تؼجح هب خشضی کذ؟

ؼی دس .ذدا وی دان ک ؿوب هیهي چضی (30)ثمش، «تؼلوى ال ای اػلن هب»: فشهدثد جد ثلک آى ػو ل تر هي هول ػبت اػت ثؼبس خش ،کن هوي ؿش

.[298ف، 9] ثخـؾ هي ثد آفشؾ الصم سحوت لؼن خؼت ک اص ؿش اص فؼبد ث توبه دس اػت کلو بت هللا ػ بلن ػ بلن ػم ل

هخبل خضد دسذ هیكل توبد ثشا فؼبد ک اص ؿش ػبلن اص چ آى ک آى د .افیک اػت سی ک هـتول اػت ثش آى لؼن دم ػبلن ػبكش اػت اص فؼ بد توبدی ک هرت ک ى

ک خذاذ هتؼبل آبت سابت اؿبس ؿذ چبى لؼن دس ث اي د .[294ف ،9]گشدد هی


)فل ك، «خل ك ه ب ثشة الفلك هي ؿش لل اػر» :فشهد (آل كلی هللا ػل )اؽ ث فشػتبدآى اي آ داللت ثش .آفشذ چ آى ؿش ثشم اص هیكجحذم پب ۀ ثگ ث پشسدگبس فشصذ (12

رب ت سا اص ؼجت ؿ ش ک اهبف چ اي اهش. ،ػبلن خلك اػت ؿشۀ سـ داسد ک اكل ث شم ه ی پب »اسد ؿذ ک وچي اص پبهجش .[297ف، 9]داد آفشؾ لشاس ػبلن خلك

ای ؿ ذ ؿ بى سا ذ ثذکبسی اص ث ذی ش چ ککبسی ب آى ث کلوبت تبهبتی ک اصالی اػت اص ػبلن اهش ب آى ث کلوبت هللا الغ ؿذ صشا ب تاذ ثگزسد پب ثشدى اصثذی وی .[74ف، 8]سای ؼت دس ا ثذی سا ؿش کػت خش توبهب ػبلن اهش

تضاحن اػ جبة ک ػبلن توبد ػبلن هبد بپزشی ؿشس اص تر ث تفکک ثب هیكذساگشذ ک هیثبؿذ تز هیكستی ث كست دگش تغش اص ض ػبلن حشکت هختلف

هزؼل ک هملد ثبالكبل اي ،ثبؿذ هیهزؼل ثبلؼشم اي ؿشس هملد ثبلتجغ » گذ: هی اي صه دس هیكذسا .ثبلزات ثبؿذ فؼ بد اػ ت تو بدی ک ػ جت ک ى

خـ کی تشی صشا هتوبد ثدى کفبت )هبذ گشهی ،ثبؿذ ویرؼل ربػل ۀ اػ ثلاصم ثبؿذ هی ب آىخبسری هبدی حؼت رد ث، ب آىلاصم هببت اص ب( اهخبل اي

ؼ ل ثبل زات دس ا ي ا اع ذ پ غ هز ا غشهزؼل ثبلزات، لاصم هببت هبذ، ردات .[71، ف7، د17] ب آى کوجدبی راتی ب ػت بسػبیب آىفغ ردات

ي خش ػجبست اػت اص بثشا ػت ث للذ ث ل افؼبل ا ذ ث لل ذ داخل دس ؿشس ، ا افؼبل ابصی ث فبػل دگشی ذاسد پغ هؼلوب .دم ث تجغ )ؼ بء، «لل کل ه ي ػ ذهللا »ۀ ک آ چبى ،

آى ر دی خذاػت صشا اص توبهب ربت خذاػت اؿبس ث آى داسد ک خش اص و چض ثگ (78 .[297ف، 9] راتؾ فؼل ا اص ؼی اص گشد هیػشچـو ربت ا اص ؿش اػت

شررۀ پبسخ دیگر صدرا ب شب، احسي بدى ظبم آفریش .1.2.4.5

ظبم کذ ک هیملی احجبت ػیهی دس لبلت ثشاي ػملی كذسا وچى ػبش حکوبی ا هی اتمبى کبهل ثشخسداس اص اػتاستشي ظبم اػت ، آفشؾ حبکن ثش ای ثبؿ ذ ث گ

چ ي ػ بلوی هوک ي ث د صشا اگ ش ، ػبلن هرد هوکي جد اص ثتش، ک ازبد ػبلوی ػلن ذاؿت آى، ؼجت ث هوکي ثدى ازبد چي ػبلوی كبغ هختبس گب ػلن هح ي ا آى سا، آى ر د ل ذست ث ش ث ب ػلن داؿت ؿذ لکي اگش هیهتبی رضئبت ث کلبت

ػ خی ثش بی اػ ت ص شا ث بسی اي .ؿذ هی بػبصگبس ا ثخـؾ فشاگش آفشذ ثب وی اص بهتبی اػت ۀ تؼبلی اصحج ل رت ثخـ ؾ کبه ل اػ ت پ غ ف ن تو بم

هخ بلفی ک هوبد ی سا بصهذ ث اػتؼذاد خبف جبؿذ داسای هبد جبؿذ شچ هیاثذاع فبن ۀهتؼبل ث گ خذاذ اص ؽا اهکبى راتی ثب تب .هبغ اػت جبؿذ ؿ د


ه ی ثذى هبد ۀ كست ػی گب داسای ک هبت کلی هزوع ظبم شچ ثبؿ ذ ث ذ اػ تؼذاد ؽ دسا بگضش رات ث د ؿخل ؾ دس حل ش داسای هبد جبؿذ ػؾ ه

،17]اي ظبم اص ثشتش اػت ا هجذع کتز اي خاذ ثد. صهبى هلف ب هحذد .[91، ف7د

ػل ن ث بسی آف شؾ ثشاي البه ؿذ رت احجبت احؼي ث دى ظ بم اص کی دگشثبؿ ذ ث هیخد ث کتشي ر ػای ػلن ث هب رات خذاذ هتؼبل ،چ .تؼبلی اػتػ ی ر د ػبلن پؾ اص اؿب لزا .ثبؿذ هی ػي رات ا ک كست ػلوی اؿب رت آىاي ،ث ػجبست دگش .ذا رد الی لذػی ثد ی ػلوی الی ب داسای كست دس خبسد

ث ذاى سا ی شگض بسػبی سا ت تؼبلی اػت ک هؼف رػلن راتی اۀ سلم ظبم رل .[107ف ،17]ؼت

لاصم هؼلل ثدى ک آى اص آى رض ،ذاسد ؿشی رد ظبم ربى آفشؾ ثبثشاي دس رد ۀ ػشچـو ضدکی اص هشتج اص هشاتت دسی ث حؼت ش هزؼل ثدى،ۀ ـب

اذک ن ؼ جت ث ػ ؼت ک شۀ اي ؿش .[298ف، 9]ثدى اػت کبى خش ردرشم ک ل ؼجت ث افیک ک ث صهي احب اسصؽ اػت ک خد ثی کن ؼبسث صهي

ف ع تح ت ل ذست ف ع، اػت رشم ک ل دس بچض ک ث افیک احب داسد ثؼبسچ سا ؿش هتؼبل اػت تحت لذست خذاذ ػمل دس ااسؿبى دس تحت اؿؼبت ػمل

خ بهؽ سی سا ـ ؾ سؽ ش ػظوت خذاذی ک دسخ ؼجتی ث ربة کجشب غلج اؿب، در فشهبشای لهی ا ثش ود ا، ر د ث ب چشگی داؿت ؼ ت

ر بء ». ذاسد ر د ػذم بهذ ؿد ظلوت ب ردی ک ث بم غش ص ك الح ك «ػجحبى سث ک سة الؼ ض ػو ب ل فى ». ثبل بثد ؿذ حك آهذ (81 )اػشاء،« الجبل پبک ت ( پشسدگبس180)كبفبت، هض اػ ت ک خ ذای همت ذس اص ث ی وتبػ ت

ػؼ تی فؼ ل ا اص افؼبل کتبی دس بسػبی تكف ربیۀ خلك هجشاػت ؼی اص ،9] اص اهخبل اي خبالت اػ ت ثشتش ک فشهبشای ا اؿکبل دسحبلی كست دادى اهخبل

ث ك ستی اػ ت آفشذ ث سی ک آفشؾ ا ک ساهردی رد ش ا .[296ف ث غبت خ د آػبؾ خد سجشی ؿذ ػدۀ هردی ث هب ک ش رات سػ ذ سث ب » :فشهبذ هیک چبى وبذ هیآى اػت کبهل دس خس ث کوبلی ک ؿبؼت سا خد

هخلق خؾ و چ ض اػت ک ث (50)، «الزی اػی کل ؿیء خلم حن ذی .[289ف ،9] آى سجشؾ کشدۀ ث ػل داد


تیج. 6

ی لؼی دي احکبم لؼی ػمل بػ بصگبسی هـ بذ ب هبى آهص ث اػتمبد هیكذسا،ۀ ر ت اسائ و د دس پذ ػمل حی پش ض ۀ افشاى تفشي دسثبس ی اص .ؿد وی

واس ػؼی داسد ث ب ؽ فشاای ث ػول آسد اػت اي صه تی ای هؼتذل دس اذـل شآى ۀ ث تؼبه ل دربج ا .ی دی سا وببى ػبصدب ػلوی گضاسۀ تثهیت ػملی چش

ث ب م ذ د ذگب ،سغ ن ال ال گ بگى ػل ی ، یتحذ افؼبلۀ اذـذ. دس صهحکوت هیرد اص سا اسربع ػلت ث تـ ثى ثشبى ثش حذت ۀ دگشاى ثب البه اؿبػش هؼتضل

هؼ ت خ ذای هتؼ بل ث ب هظ بش ؿ ئبت ۀ حۀ الحمم دس اسائ ثؼي ۀثب هذد اص لبػذرد ۀ تزلی ظس حك تؼبلی ؼتذ افبهۀ وبذ ک ػلل هتػ هیخؾ تلشح

ج ی ثبؿذ ػبش ػلل ث ب اخ تیف هشات هیث هؼبی دلك کلو هختق ث خذاذ هتؼبل ءا تن تو ى افشأتن ه ب » ک آبت ؿشفۀ هزبسی فن ردذ چبىۀ ک داسذ ث هضل

افشأتن هب تحشحى ءا تن تضسػ ام » ( 59، 58، 56 الؼ،) «تخلم ام حي الخبلمىافشأتن البس التی تسى ءاتن اـثتن ؿ زشتب ام ح ي » .(64، 63)وبى، «حي الضاسػىافؼ بل اخت بسی ۀ اي اهش اػت هیك ذسا دس صه ثبگش .(72، 71 )وبى، «الوـئى شدپز یه یاؼب افؼبل تحمك دس سا لذست اساد یؼ یاؼب ػبهل مؾػی اؼبى اص

هؼتذ سا فؼل وبى گشد یػ اص ى ئی اص ؿ ثاؼ بى ؿ ش ص دا ذ یه خذا ذ ث فبػل حممی هزبصی افؼبلی اػت ک اص ا ك بدس تؼبلی ثبثشاي حك .تؼبلی اػت حكال رج ش ال »: دا ذ ه ی (ػل الؼیم)اهبم ػلی خد سا هجك ثش کیمۀ ا ظش .ؿد هی

اهبم آى اػت ک اؼ بى هخت بس اػ ت اص آى هظساص کیم« ثل اهش ثي االهشي تفنک اخت بس بث اي هؼ تبس اػت،هزجس اػت هزجس اػت اص آى رت ک هخ رت ک هب تـ بى » اهشاس ا اػت آبت اؼبى ثؼ ه ب ( »30اؼ بى، «) اال اى ـ بء الل

( 9 )تث ، «لبتلن ؼزثن الل ثب ذکن » (17)افبل، «سهی سهت ار سهت لکي اللخ د تؼبلی ن ث ن ث حكای ثذى چ اػ ثبگش اي اهش اػت ک افؼبل اؼبی

ص شا ،آذ گ رجشی دس افؼبل اؼبى پؾ وی چ اي اتؼبة اؼبى اتؼبة داسذ اص ث ش حكۀ اساداذ هتؼت ث حك ؼتذ ثب اي كفت ک اختبسی افؼبل اختبسی اؼبى

ک ث بى اه بم ىچب .ذآ ذپذ یاساد یبساخت ح ث اؼبى افؼبل ک گشفت تؼلك يااى هللا ػضرل اسحن ثخلم ه ي اى ز ش »: ثبگش اي اهشاػت ثبلش اهبم كبدق كشاحتب

.«خلم ػلی الزة حن ؼزثن ػلب هللا اػض هي اى شذ اهشا فی کى


هببغفرست

یهی.، ثشت، هکتجاالػیم االػالتؼلمبت (.1404ػجذهللا ) ثي ػب، حؼي اثي [1]ؿشح خار ل شالذي ػ ی، ت شاى، ثب ، االؿبسات التجبت (.)؟ ---------- [2]

کتبة. دفتش ـش اػشا. ـش ، لن، هشکضسحك هختم(. 1375آهلی، ػجذهللا ) رادی [3] ، لن، اتـبسات هـس.ذ الجیغ(. 1381دؿتی، هحوذ ) [4] ػلوبی ثجبئی، لن، هشک ض ن، ػجذالشحهحبهشات االل(. 1389رؼفش ) ػجحبی، [5]

ی ػلو.ب هذشت حص بة. ، تشاى، ـشؿشح الوظه(. 1379ػجضاسی، هیبدی ) [6] (. 1302) هحوذ كذسالذيؿشاصی، [7] ۀ )سػ بل ،هزوػ الشػبئل التؼ ؼ ل ذس( لو ب

تشاى.

.، تشاى، ازوي حکوت فلؼفابت اػشاس(. 1360) ---------- [8] .تحممبت فشگیۀ ، تشاى، هؤػؼهفبتح الغت(. 1363) ---------- [9]

سی. ۀ ، تشاى، کتبثخب. الوـبػش(1363) ---------- [10]

، لن، ثذاس.2د ػسالجمش، ،تفؼش المشآى الکشن .(1364) ---------- [11]

، تشاى، اتـبسات حکوت.سػبئل فلؼفیۀ هزوػ(. 1375) ---------- [12]

.ثذاس، لن ،1د ،الجمش ػس ،المشآى الکشن تفؼش. (1379) ---------- [13] .ثذاس، لن ،4د آ س، ،آ الکشػی ،تفؼش المشآى الکشن(. 1379) ---------- [14] .ثذاس، لن غ،ۀ ػس ،تفؼش المشآى الکشن(. 1380) ---------- [15] .ت ػشؽاتـبسا، تشاى راد هللح، ،الشثث الـاذ(. 1389) ---------- [16] االػ فبس ف ی الوتؼبل الحکو .(1981) ---------- [17] ، ث شت، داس الؼمل االسثؼ

.التشاثء احب ػلبى.، لن اکجشهشصای، ػلی ،التحذ(. 1388) ثبث هحوذثي اثرؼفش اللذق، [18] .هؤػؼ الـشاالػیهی، لن ،بالحکو(. 1404) حؼي هحوذ جبجبی، [19]اتـ بسات اػ یهی دفت ش ، ل ن ،الم شآى تفؼ ش ف ی الوضاى(. 1417) ---------- [20]

.لنۀ ػلوۀ هذسػي حصۀ ربهؼػشثی ثشبی ثدى آى اص دذگب اثي حذت رد ۀ ظش»(. 1378) لبػن کبکبی، [21]

.دی ۀذـاۀ بهفلل ،«هیكذسا


،1د ای، ش کو ش هحو ذثبل ،اك ل ک بفی (.1381) ؼمة هحوذثي رؼفش اث کلی، [22] .اتـبسات اػیه، تشاى

.الفبۀ هؤػؼ، ثشت ،ثحبساالاس(. 1404ش )ثبل هحوذ هزلؼی، [23] .اتـبسات كذسا تشاى، ،ػذل الی(. 1371) هشتوی هشی، [24]ل ن، دفت ش هبلؼ بت ت بسخ هؼ بسف ، ک شن ل شآى (. 1386) ، بكشؿشاصی هکبسم [25]

اػیهی.

Documents

یملاسا ملاک و هفسلف - jitp.ut.ac.ir · یملاسا ملاک و هفسلف Philosophy and Kalam 1393 ىبتؼثبت ٍ سبْث ،لٍا ُسبوؿ ،نتفّ ٍ لْچ