ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ:

ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Η ΑΠΟΔΗΜΙΑ

Ο ΚΑΗΜΟΣ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ

« ο ξένος αναστέναξε και η γης αναταράχτη …»

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ

ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ, Δύο γράμματα της Χαράς« ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΩΝ ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΩΝ» :

φύλλα εργασίας, παρουσίαση, βιωματική δραστηριότητα

ΣΤΟΧΟΙ:

Α) ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ

• Να γνωρίσουν οι μαθητές βασικά στοιχεία για την αποδημία στη ζωή των Ελλήνων.

• Να πληροφορηθούν τις συνθήκες ζωής των ξενιτεμένων.

• Να συνειδητοποιήσουν τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν.

• Να κατανοήσουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των δημοτικών τραγουδιών.

• Να μάθουν για την ζωή και το έργο του Θανάση Βαλτινού.

3

Β) ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΙ (συναισθηματικοί, στάσεων)

• Να σκεφτούν και να συγκρίνουν τις καταστάσεις που οδηγούν σήμερα τους ανθρώπους σε όλον τον κόσμο στη μετανάστευση.

• Να αξιολογήσουν τη δυνατότητα να παραμένεις στον τόπο σου και να μπορείς να ζήσεις με ασφάλεια και αξιοπρέπεια.

• Να εκτιμήσουν την αξία που έχουν τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και μεταφοράς που διευκολύνουν τη ζωή των μεταναστών και την επικοινωνία με τους δικούς τους.

• Να συνειδητοποιήσουν το βάρος της νοσταλγίας που νιώθουν οι άνθρωποι ξεριζωμένοι από τον τόπο τους. 4

(δεξιοτήτων , ψυχοκινητικοί)

• Να ασκηθούν στην ανάγνωση και κατανόηση των κειμένων (ποιητικά ή πεζά).

• Να ασκηθούν στην επισήμανση των πολιτιστικών στοιχείων και των συμβόλων στα κείμενα και στην καταγραφή τους.

• Να σκιαγραφήσουν χαρακτήρες.• Να υποδυθούν ρόλους.• Να ασκηθούν στον προφορικό λόγο. • Να δημιουργήσουν δικά τους κείμενα

(δημιουργική γραφή).• Να ασκηθούν περαιτέρω στην

ομαδικότητα και τη συνεργασία. 5

ΜΕΘΟΔΟΙ

• ΜΕΘΟΔΟΣ: επαγωγική, παραγωγική, ερμηνευτική (των κειμένων και των φωτογραφιών), βιωματική.

• ΜΟΡΦΗ: συμμετοχική, ομαδοσυνεργατική.

• ΤΕΧΝΙΚΕΣ: εκθετική, κατευθυνόμενος διάλογος, μελέτη κειμένων και παρατήρηση φωτογραφιών, θεατρικές τεχνικές, δημιουργική γραφή, χρήση νέων τεχνολογιών: παρουσίαση.

• ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: σε 3-4 διδακτικές ώρες.

6

1η διδακτική ώραΑΦΟΡΜΗΣΗ

Να εντοπίσουν δημοτικά τραγούδια στο βιβλίο τους.

Να επισημάνουν τα είδη τους.

Να θυμηθούν με τη βοήθεια ενός φυλλαδίου τα γνωρίσματα των δημοτικών τραγουδιών.

Διαβάζουμε τα δύο ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΙΑΣ.

7

Αυτοί που ξενιτεύονται…

Θέλω να πα στην ξενιτιά

• 1η ομάδα: κοινωνιολόγοι

• Η έννοια της ξενιτιάς (η λέξη “ξενιτιά” δεν έχει αντίστοιχη σε άλλες γλώσσες, δηλώνει όχι μόνο τον τόπο, αλλά και την κατάσταση που βιώνει ο ξενιτεμένος) στο κείμενο: 1) Τι οδήγησε τον ήρωά μας στην ξενιτιά; (αίτια). Γιατί αργεί να γυρίσει πίσω;

• 2) Τι παρακαλεί την ξενιτιά ο ξενιτεμένος; Γιατί; Τι εξυπηρετεί η παράθεση των αναγκών του αρρώστου; (τι στερείται ο ξενιτεμένος μακριά από την πατρίδα του;)

• 2η ομάδα: ψυχολόγοι

• Πώς αισθάνεται ο ξενιτεμένος; Με ποιο τρόπο αισθητοποιείται η επιθυμία του; (το νερό και τα φρούτα λειτουργούν ως μέρος αντί του όλου που είναι η πατρική γη, τα αγαπημένα πρόσωπα)

• 3η ομάδα: ψυχολόγοι

• Ποια είναι η γυναικεία μορφή που πρωταγωνιστεί;

• Τι την προβληματίζει; Με ποιο τρόπο διατυπώνει τον προβληματισμό της; (άστοχα ερωτήματα, επανάληψη)

• Ποια είναι η συναισθηματική της κατάσταση;

• 4η ομάδα: κοινωνιολόγοι

• Να περιγράψετε τη ζωή ενός προσώπου που έχει μείνει πίσω να περιμένει το γυρισμό του ξενιτεμένου. (κοινωνική διάσταση του προβλήματος της αποδημίας)

• 5η ομάδα: φιλόλογοι

• Θέμα, ενότητες των 2 τραγουδιών.

• Ποια χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών εντοπίζουμε στα τραγούδια που μελετήσαμε; (στίχος, γλώσσα, εκφραστικά μέσα)

Αυτοί που μένουν πίσω…

Ξενιτεμένο μου πουλί

Ομαδοσυνεργατική μορφή διδασκαλίας

8

Σχολιασμός των τραγουδιών που ακούγονται:

• Το «γιατί» της αποδημίας. Τι σπρώχνει τους ανθρώπους να μεταναστεύσουν;

• Η ζωή των ξενιτεμένων

• Τα συναισθήματά τους

• Πώς αισθάνονται αυτοί που μένουν πίσω;

9

2η διδακτική ώρα

1) Ανακοίνωση των συμπερασμάτων κάθε ομάδας και συζήτηση στην ολομέλεια της τάξης.

2) Παρουσίαση δημοτικών και έντεχνων τραγουδιών για την ξενιτιά

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΞΕΝΙΤΙΑ

ΑΠΟΔΗΜΙΑ - ΞΕΝΙΤΙΑ - ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

Από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας ο τόπος αυτόςδεν μπορούσε να θρέψει τους κατοίκους του. Ημοναδική λύση ήταν η ξενιτιά. Από τις πρώτεςαποικίες του α' ελληνικού αποικισμού ως τουςμετανάστες των δεκαετιών του '50, '60, αλλά και ωςτις μέρες μας με τους ξενιτεμένους νέους, ο πόνοςτου ξεριζωμού είναι ο ίδιος.

Βαρέθηκα την ξενιτιάτσάμικο, Ηπειρώτικo παραδοσιακό Κόνιτσας

Όρε βαρέθηκα, μαύρος, την ξενιτιά, νιάτα καημένα νιάτα μουγιε μ' βαρέθηκα τα ξένα, νιάτα μου και λεβεντιά μου.

Όρε στα χάνια ξεπεζεύομαι, όρε νιάτα καημένα νια- βρε νιάτα μουγιε μ' στα χάνια τρώω και πίνω, όρε νιάτα μου και λεβεντιά μου.

Όρε νιάτα μου και λεβεντιά μου, όρε δε σας γλέντησε η καρδιά μουόρε νιάτα μου χαριτωμένα, όρε πο 'βαλα σεβντά για σένα

όρε για τε σένα για τε σένα, πάνω κι έρχομαι στα ξέναόρε για τε σένα παίζουν τούτα, τα βιολιά και τα λαγούτα.

Το πρώτο μαζικό μεταναστευτικό κύμα προς την Αμερική πρωτοεμφανίζεται στη δεκαετία του 1890. Μέχρι το 1920 περίπου 400.000 Έλληνες, από το μισό εκατομμύριο που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα, δουλεύουν στις ΗΠΑ.

Γκασταρμπάιτερ στη Γερμανία

• Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1960, την εποχή της μεγάλης εξόδου, υπογράφεται η ελληνογερμανικήσυμφωνία «Περί απασχολήσεως Ελλήνων εργατών στην Γερμανία». Μόνο στην Γερμανία θα μεταναστεύσουν περίπου 1.000.000 Έλληνες.

• Κατά την άφιξή τους οι μετανάστες θα ζήσουν ομαδικά σε δωμάτια και θα δουλέψουν κάτω από σκληρές συνθήκες για να εξοικονομήσουν χρήματα, τα οποία στέλνουν στις οικογένειές τους.

Βαρέθηκα την ξενιτιάΔημοτικό (Ηπείρου)

Βαρέθηκα την ξενιτιάβαρέθηκα τα ξένα

θέλω να πάω στον τόπο μουνα πάω στο χωριό μου

θέλω νιρό απ’ τη βρύση μουκαι μήλα απ’ τη μηλιά μουθέλω και μοσχοστάφυλο απ’ την κληματαριά μου

Λίγο προτού μπαρκάρουν …

Τα πρόσωπα μιλούν εύγλωττα με τη σιωπή τους

Το σπίτι που άφησαν πίσω…

Ξένε, που 'σαι στην ξενιτιάΔημοτικό, Γιώργος Παπασιδέρης

Ξένε, που ‘σαι στην ξενιτιά,ξένε μ’ αυτούς στην ξενιτιά

κάνε νισάφι κι έλα πια.Μη σε πλανέψει η ξενιτιά

κι απαρνηστείς το σπίτι πια.- Τι να σας πω, μωρέ παιδιά,μ’ έχει πλανέψει η ξενιτιά.

Στα καράβια για Αμερική και Αυστραλία

Η πορεία των Ελλήνων μεταναστών προς τη γερμανική βιομηχανική παραγωγή

Θάλασσα απ' όλα τα νεράΔημοτικό (Κυκλάδων), Δόμνα Σαμίου

Θάλασσ’ απ’ όλα τα νερά και τα ποτάμια πίνειςκι από τα παλικάρια μας κανένα δεν αφήνεις.

Έγια μόλα, έγια λέσααχ, βρε θάλασσα μπαμπέσα.

Aνάθεμά σε θάλασσα, τι σου ’χω καμωμένακαι μου κρατάς τ’ αγόρι μου τόσον καιρό στα ξένα;

Θάλασσα βαρεί την άμμοσ’ αγαπώ μα τι να κάμω.

Θάλασσα που ’σαι αγνάντια μου και ξέρεις τον καημό μουφέρε μ’ από την ξενιτιά τον αγαπητικό μου.

Θάλασσα βαρεί το κύμασ’ αγαπώ δεν είναι κρίμα.

Ω, θάλασσά μου ουρανιά και κύμα μου γαλάζιοφέρε μου την αγάπη μου να μην αναστενάζω.

Έγια μόλα, έγια λέσααχ, βρε θάλασσα μπαμπέσα.

Νήσος Έλλις: μια μεγάλη και πονεμένη ιστορία

Νήσος Έλλις

Τζιβαέρι, Δημοτικό Δωδεκανήσου

Aχ, η ξενιτιά το χαίρεται, τζιβαέρι μου,το μοσχολούλουδό μουσιγανά, σιγανά, σιγανά και ταπεινά.

Aχ, εγώ ήμουνα που το ’στειλα, τζιβαέρι μου,με θέλημα δικό μουσιγανά, σιγανά, σιγανά πατώ στη γη.

Αχ, πανάθεμά σε ξενιτιά, τζιβαέρι μου,εσέν’ και το καλό σουσιγανά, σιγανά, σιγανά και ταπεινά.

Αχ, που πήρες το παιδάκι μου, τζιβαέρι μου,και το ’κανες δικό σουσιγανά, σιγανά, σιγανά πατώ στη γη.

Μιλώ για τα παιδιά μουΈντεχνο Γιάννης Μαρκόπουλος, Β. Μοσχολιού

Μιλώ για τα παιδιά μου και ιδρώνωέχω ένα χρόνο να τα δω και λιώνω.Μου γράφει η γιαγιά τους πως ρωτάνετα τρένα που ‘ναι στο σταθμό πού πάνε.Αδύνατος, μου γράφει, ο Στελάκης,έχει ανάγκη θάλασσας ο Τάκης,αρχίζει το σχολείο η Μαρίνα,θέλει να γίνει κάποτε γιατρίνα.Αγόρασα λαχείο στ’ όνομά τουςαχ να κερδίσω να σταθώ σιμά τους.Μιλώ για τα παιδιά μου και ιδρώνωδεν ξέρω πότε θα τα δω και λιώνωΜου γράφει η γιαγιά τους πως ρωτάνετα τρένα που ‘ναι στο σταθμό πού πάνε.

Τώρα που πας στην ξενιτιάΈντεχνο Μ. Χατζιδάκις / Νίκος Γκάτσος

Τώρα που πας στη ξενιτιάπουλί θα γίνω του νοτιάγρήγορα να σ' ανταμώσω.Για να σου φέρω τον σταυρόπου μου παράγγειλες να βρωδαχτυλίδι να σου δώσω.

Ήσουν κυπαρίσσι στην αυλή μου αγαπημένοποιος θα μου χαρίσει το φιλί που περιμένω.Στ' όμορφο ακρογιάλι καρτερώ να μου 'ρθεις πάλισαν μικρό χαρούμενο πουλί. (δις)

Χρυσή μου αγάπη έχε γειανα 'ναι μαζί σου η Παναγιάκι όταν 'ρθει το περιστέρι,θα 'χω κρεμάσει φυλαχτόστο παραθύρι τ' ανοιχτότην καρδιά μου σαν αστέρι.Ήσουν κυπαρίσσι στην αυλή μου αγαπημένοποιος θα μου χαρίσει το φιλί που περιμένω.Στ' όμορφο ακρογιάλι καρτερώ να μου 'ρθεις πάλισαν μικρό χαρούμενο πουλί.

Αποχαιρετισμός των ξενιτεμένων

Γράμματα και κάρτες προς τους ξενιτεμένους: Μια πολύτιμη αλληλογραφία

ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ,

Στοιχεία για τη δεκαετία του '60

(1989) ΔΥΟ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΑΡΑΣ

3η διδακτική ώρα• Ανάγνωση του κειμένου

• Σχολιασμός της μορφής του κειμένου (καθημερινές επιστολές της ξενιτεμένης Χαράς προς τα αδέρφια της)

• Σχολιασμός της γλώσσας και του ύφους

• Τα παιδιά εντοπίζουν – καταγράφουν τα πρόσωπα που αναφέρονται στα γράμματα, τις συγγενικές τους σχέσεις και τα χωρίζουν ανάλογα με το πού βρίσκονται (στην πατρίδα ή στην ξενιτιά)

• Συζήτηση: ποια η σημασία των οικογενειακών δεσμών στη ζωή του ξενιτεμένου.

• Τα παιδιά χωρισμένα σε ομάδες συνεργάζονται και παρουσιάζουν τα μέλη της οικογένειας της Χαράς.

34

Γιάννης Ψυχοπαίδης,Το γράμμα που δεν έφτασε

Ενθουσιασμένη

Προσαρμοσμένη στο νέο τρόπο ζωής

Θέλει να διαβάζει ελληνικά βιβλία

…

Η Χαρά

Νοσταλγία

Δίψα για ενημέρωση από την πατρίδα

Έγνοια για τα ελληνικά των παιδιών

Δεν δουλεύει

Μελαγχολία

…

Ο Γεράσιμος

Υπογράφει Jerry

Έχει πλήρως ενσωματωθεί στο νέο

τρόπο ζωής

Δουλεύει

Νοιάζεται για τη γυναίκα του

…

Η Άννα

Τα πρόσωπα

• Ποια είναι η συναισθηματική τους κατάσταση;

• Πώς βιώνουν την ξενιτιά;

• Έγνοιες, φροντίδες, σκέψεις και οι μεταξύ τους σχέσεις.

• Στοιχεία του χαρακτήρα τους.

35

Δραστηριότητα δημιουργικής γραφής

36

Ζωντανεύουμε τις φωτογραφίες …

• Μοιράζουμε στα παιδιά φωτογραφίες δίνοντάς ελάχιστα στοιχεία γι’ αυτές.

• Τα καλούμε να διαλέξουν ένα πρόσωπο από τη φωτογραφία και να το σημειώσουν.

• Δημιουργούν για το πρόσωπο αυτό έναν «μυθιστορηματικό χαρακτήρα».

Δραστηριότητα δημιουργικής γραφής

37

• Ονοματεπώνυμο • Ηλικία • Τόπος καταγωγής.• Έχει πάει σχολείο; • Ξέρει κάποια τέχνη; • Τι οικογένεια έχει; • Πότε έφυγε και για ποιο προορισμό; Γιατί; • Ποιους άφησε πίσω του; Ποιοι άλλοι δικοί του

έφυγαν μαζί του;

• 22

Γράφουμε ένα γράμμα που στέλνει ο ξενιτεμένος μας προς έναν από τους δικούς του πίσω στην πατρίδα.

38

Φεύγοντας για την ξενιτιά… Στο νησί Έλις, στ’ ανοιχτά του Μανχάταν, Έλληνες μετανάστες.

Νήσος Έλλις :φτάνοντας στην

Αμερική

39

40

Έλληνες μετανάστες, στο δρόμο προς την Αμερική

Στο σταθμό του Μονάχου

41

Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία

4η διδακτική ώρα

• Παρουσίαση των χαρακτήρων και των γραμμάτων με δραματοποίηση / παιχνίδι ρόλων.

• Αξιολόγηση των γραμμάτων από την ολομέλεια της τάξης.

42

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΠΟΥ ΜΑΣ ΑΚΟΥΣΑΤΕ

43

Βούλγαρη Φαίη

Σιδηροπούλου Άννα- Μαρία

9ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ

«ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ»