Με το όραμα μιας καλύτερης Ελλάδαςμε αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την είσοδο του Ελ. Βενιζέλου στην Ελλαδική πολιτική ζωή

1910.2010

2010

Αθήνα, Νοέμβριος 2009

Συγγραφή κειμένων,

επιμέλεια έκδοσης:

Στέλλα ΑλιγιζάκηΦιλόλογος−ΙστορικόςΑντιπρόεδρος Ο.Ε.Φ.Ε.

Το Δ.Σ. της Ομοσπονδίας Εκπαιδευτικών Φροντιστών Ελλάδας ευχαριστεί θερμά το προσωπικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», και προσωπικά το γενικό Διευθυντή του Ιδρύματος κ. Νίκο Παπαδάκη, για τη συνεργασία τους στην έκδοση του Ημερολογίου αυτού και για την προσφορά του ψηφιακού οπτικού δίσκου Η Κρητική

πολιτεία του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Έγκριση:

Μιχάλης Αμοιραδάκης, Πρόεδρος

Μιχάλης Γράβας, Γενικός Γραμματέας

Απόστολος Τζακόπουλος, Ταμίας

Κώστας Αμπατζίδης, Α΄Αντιπρόεδρος

Παναγιώτης Θεοδωρόπουλος, Β΄Αντιπρόεδρος

Απόστολος Κουτρουμπέλης, Γ΄Αντιπρόεδρος

Παναγιώτης Γκούμας, Ε΄Αντιπρόεδρος

Νικολέττα Δημητροπούλου, Ειδική Γραμματέας

Κώστας Πετρόπουλος, Μέλος

Ηλίας Τσικιρίδης, Μέλος

Φωτογραφία εξωφύλλου: Ελευθέριος Βενιζέλος, σχέδιο του Sargent (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος» , Συλλογή Φωτογραφικού Υλικού – Φάκ. 01, τεκμ 009)

www.oefe.gr

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Στην αφετηρία μιας νέας χρονιάς, στο κλείσιμο της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, για μία ακόμη φορά, χρειαζόμαστε ένα «θαύμα». Το χρειάζεται η χώρα μας. Η κοινωνία μας. Η καθημερινότητά μας. Όλοι εμείς. Για να ανασάνουμε. Να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα, να κοιτάξουμε, να ταξιδέψουμε λίγο μακρύτερα και – γιατί όχι; – να ονειρευτούμε ένα καλύτερο μέλλον…

Ωστόσο, το «θαύμα», τη μαγική λυτρωτική υπέρβαση, πρέπει πρώτα να την οραματιστούμε και μετά να επιχειρήσουμε να την πραγματώσουμε. Μπο−ρεί να τα καταφέρουμε, μπορεί και όχι. Είναι πάντα πολλές οι παράμετροι που απειλούν να μας οδηγήσουν σε λάθη, να μας αποπροσανατολίσουν, να θολώσουν το στόχο μας, να μετατρέψουν το όνειρο σε εφιάλτη. Αν – ο μη γένοιτο – συμβεί αυτό, η ιστορία θα το καταγράψει. Όχι όμως ως ένα απλό λάθος. Αλλά ως μια μεγάλη ιδέα που χάθηκε από ένα λάθος. Η διαφορά είναι τεράστια.

Τα οράματα του 2010 δεν μπορούν να έχουν καμία σχέση με αυτά του πε−ρασμένου αιώνα. Οι μεγάλες πατρίδες του σήμερα, δεν είναι ίδιες με αυτές του χθες. Το μεγαλείο τους δεν κρίνεται πλέον με κριτήρια ποσοτικά. Η δύναμη του παρόντος και του μέλλοντος, εξαρτάται άμεσα από την ποιότητα και την αξιο−ποίηση της γνώσης. Το όχημά της είναι η εκπαίδευση και, συνακόλουθα, το σημα−ντικό μέγεθος είναι η αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού έργου. Έτσι, μοι−ραία, σε όλες τις σύγχρονες προσδοκίες για μια μεγάλη Ελλάδα, η κρίσιμη κατα−λυτική παράμετρος είναι η ποιότητα της διδακτικής πράξης.

Υπάρχουν κι άλλα που παίζουν ρόλο. Το σύστημα, η οργάνωση και η διοί−κηση, το θεσμικό πλαίσιο, οι υποδομές… Όμως, κάθε φορά που η πόρτα κλείνει πίσω από την πλάτη ενός δάσκαλου που μπαίνει σε αίθουσα διδασκαλίας, στις λίγες στιγμές σιωπής που ακολουθούν, δεκάδες μάτια εν δυνάμει πιστών, είναι καρφωμένα πάνω σε έναν εν δυνάμει Θεό. Είναι καθήκον όλων μας, να μην αφή−νουμε αυτές τις δημιουργικές σιωπές να μετατρέπονται σε θορυβώδεις στείρες οχλαγωγίες και να χάνονται, μαζί με τις προσμονές τους. Είναι υποχρέωση της ευνομούμενης ελληνικής πολιτείας, να εξασφαλίσει για τα ελληνόπουλα τους κα−λύτερους δασκάλους που μπορούν να έχουν, χωρίς αναίτιους αποκλεισμούς, ανα−χρονιστικά στερεότυπα, ανούσιες προκαταλήψεις.

Το 2010, εκατό χρόνια μετά την είσοδο στην πολιτική ζωή ενός μεγάλου

οραματιστή, του Ελευθέριου Βενιζέλου, η Ελλάδα χρειάζεται νέους μεγάλους στόχους, που θα τη φέρουν στην πρώτη γραμμή της πανευρωπαϊκής συνεργασί−ας και της διεθνούς ανταγωνιστικότητας.

Ας είναι ένας από αυτούς, η αξιοποίηση κάθε χαρισματικού δάσκαλου, η ανάδειξη κάθε καλού εκπαιδευτήριου που αυτός ο τόπος διαθέτει. Ας επανα−προσδιορίσουμε τις θεμελιώδεις έννοιες και τα προαπαιτούμενα της εκπαίδευ−σής μας, με μία και μόνη διαχωριστική γραμμή: Αυτήν που ορίζει το αναγκαίο και επιθυμητό ποιοτικό πλαίσιο και διασφαλίζει για τα παιδιά μας την παρο−χή κορυφαίων εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, ότι έτσι θα υπηρετήσουμε με τον καλύτερο τρόπο το κοινό μας όραμα, για μια καλύτε−ρη Ελλάδα.

Μιχάλης Αμοιραδάκης

Πρόεδρος Ομοσπονδίας Εκπαιδευτικών Φροντιστών Ελλάδος

5

Το 2010 συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την είσοδο του Ελευθερίου Βε−νιζέλου στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Η ιστορική συγκυρία των ημερών μας με ευκολία μας παραπέμπει στα

γεγονότα που συνέβαιναν στον τόπο μας 100 χρόνια πριν. Η ασθμαίνουσα ελλη−νική οικονομία, που απειλείται άμεσα, η διεθνής οικονομική κρίση, η δυσπιστία απέναντι στους πολιτικούς, η απαξίωση θεσμών και η αμφισβήτηση των παραδο−σιακών ιδεολογικών σχημάτων θυμίζουν μερικές πτυχές της περιρρέουσας ατμό−σφαιρας της ελληνικής κοινωνίας του 1910.

Στα τέλη του 19ου αιώνα η Ελλάδα είχε γευθεί όχι μόνο την πολιτική επι−λογή της πτώχευσης, αλλά και την εθνική ταπείνωση με τον ολιγοήμερο ελληνο−τουρκικό πόλεμο του 1897. Εθνικά οράματα και κοινωνικές αναζητήσεις, ιδεολο−γικές ανησυχίες και νεωτερισμοί προβάλλονταν σαν ζωτικά αιτήματα της ελληνι−κής κοινωνίας. Η λαϊκή δυσφορία για την κατάσταση και τους πολιτικούς χειρι−σμούς τόσο του παλατιού όσο και των πολιτικών βρήκε την ευκαιρία να εκφρα−στεί στην κινητοποίηση των αξιωματικών του Στρατιωτικού Συνδέσμου, που ορ−γάνωσαν το ομώνυμο κίνημα.

Σε αυτή τη συγκυρία προτάθηκε η πρόσκληση του Ελευθερίου Βενιζέλου στην Αθήνα και μεθοδεύτηκε η ενεργός ανάμιξή του στην πολιτική ζωή της Ελλά−δας. Από το 1910 η ελληνική κοινωνία μπαίνει σε τροχιά αλλαγών και μεταρρυθ−μίσεων που υλοποιούνται από τις βενιζελικές κυβερνήσεις και επηρεάζουν καθο−ριστικά την πορεία της χώρας για τις επόμενες δεκαετίες.

Για όσους βλέπουν την ιστορία σαν αφήγηση ηρωικών πράξεων ο Βενιζέ−λος υπήρξε χαρισματικός πολιτικός. Ακόμη όμως και για εκείνους που ερευνούν βαθύτερα τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι ο βε-νιζελισμός ως παράταξη και ως κίνημα αντιπροσωπεύει την πιο φιλόδοξη,

δυναμική και ολοκληρωμένη προσπάθεια αστικού εκσυγχρονισμού της ελλη-

νικής κοινωνίας κατά το δυτικό πρότυπο.Επειδή ,βέβαια, το εκσυγχρονιστικό στην αντίληψη του Βενιζέλου ήταν

αναπόσπαστα συνδεδεμένο με τις προτεραιότητες της εθνικής ολοκλήρωσης, σε πολλές περιπτώσεις είναι αναγκαία η συνιστώσα αυτή για την ερμηνεία των επι−λογών του Κρητικού πολιτικού και την τακτική του βενιζελισμού συνολικά.

Δεν μπορεί πάντως να αμφισβητηθεί ο καθοριστικός και ανατρεπτικός

ρόλος της πολιτικής παρέμβασής του σε μια εποχή που διαπνεόταν από κλίμα απαισιοδοξίας και μηδενιστικής διάθεσης. Από αυτή την άποψη ακούγεται και σήμερα ελπιδοφόρα η υπόμνηση ενός ιστορικού αναπάντεχου, που στις αρχές του 20ου αιώνα όχι μόνο αναίρεσε πολλά από τα αρνητικά της εσωτερικής κατάστα−σης, αλλά και άλλαξε ριζικά την τύχη της χώρας, αφού υπερδιπλασίασε τα σύ-

νορά της και απογείωσε τη δυναμική της. Το σύνθημα της ανόρθωσης, που το 1909 ακούστηκε από το Στρατιωτικό Σύνδεσμο και το οποίο συνέχισαν να προ−βάλλουν όλοι οι εκσυγχρονιστές πολιτικοί του 1910 και προσωπικά ο Βενιζέλος, μοιάζει σήμερα ιδιαίτερα επίκαιρο όσο και διαχρονικό, ενώ ο λόγος του Γ. Σου−ρή αντανακλά τις προσδοκίες του ανθρώπου και τις δικής μας εποχής, μπροστά στη διαλεκτική των διαρκών εξελίξεων και των ταχύτατων μεταλλαγών:

Τελείωσαν τα ψέμματα δεν είναι παραμύθια

Λαοί, Βουλές και Στέμματα θ’ αλλάξουνε στ’ αλήθεια.

1910−2010: Με το όραμα μιας καλύτερης Ελλάδας

Η εφημερίδα εκδιδόταν στα Χανιά από το 1901. Έγινε πανελλήνια γνωστή από την αρθρογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου. (Αλιγιζάκη Στέλλα, Θέρισο 1905. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Βενιζέλος”, Χανιά 2003.)

Αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής των Βαλκανικών πολέμων. (Η Ελλάδα των Βαλκανικών

πολέμων: αναμνηστικό λεύκωμα. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων−Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, Αθήνα 1993, σ. 84.)

7

ο ρόλος του τύπου

στην πρόσκληση του Βενιζέλου

Ο Βενιζέλος είχε γίνει γνωστός στην Ελλάδα από τους χειρισμούς του στο κρητικό ζήτημα. Είναι αλήθεια ότι η πολιτική του πορεία στην Κρήτη εί−χε αναδείξει τις διπλωματικές του ικανότητες, τη βαθιά νομική του παι−

δεία, το πολιτικό του αισθητήριο, τη δύναμη της ρητορείας του και την αδιάσει−στη επιρροή του στο λαό. Η κρητική επανάσταση του 1897 επιβεβαίωσε το δι−πλωματικό ταλέντο του, ενώ η καθημερινή διαβίωσή του στη Χαλέπα, (το γνω−στό προάστιο τότε των Χανίων) και η συναναστροφή του με διπλωμάτες κα−τά την κρίσιμη περίοδο 1898−1909 θεωρείται το μεγάλο σχολείο για τον πολιτι−κό. Όμως το Θέρισσο(1905) και η σύγκρουση με τον Πρίγκιπα της Ελλάδος ήταν φυσικό να προβληθούν εντονότερα στα ελληνικά μέσα και να προκαλέσουν πε−ρισσότερο το ενδιαφέρον για τα κρητικά πράγματα. Γι’ αυτό έχει γραφτεί ότι Το Θέρισο στάθηκε η αφορμή η Κρήτη να βρει τη λευτεριά της και η φυλή να

βρει τον ηγέτη της.Έχει παρατηρηθεί ωστόσο ότι: ο Βενιζέλος κατεύθυνε τις εξελίξεις και

προετοίμαζε το έδαφος για την παντοδύναμη έλευσή του πολύ πριν παρουσι−αστεί στην ελλαδική πολιτική ζωή. Με τη δημοσιογραφική του παρέμβαση από τα Χανιά παρουσίαζε τις απόψεις του, έκρινε τα πολιτικά πρόσωπα και πράγ−ματα, παρενέβαινε στις ελλαδικές πολιτικές εξελίξεις, ενώ ταυτοχρόνως είχε την ευκαιρία να επικοινωνεί με πολιτικούς και δημοσιογράφους, που ενδιαφέρονταν για την Κρήτη. Είχε γνωρίσει στο Θέρισο το Βλάση Γαβριηλίδη, της Ακροπόλεως, το Στέφανο Γρανίτσα του Χρόνου, το Σπύρο Νικολόπουλο των Καιρών και πολ−λούς άλλους ανταποκριτές του ελληνικού και ευρωπαϊκού τύπου.

Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο ότι στις 20 Ιουνίου του 1909 «ο Χαιρόπουλος δημοσίευσε στο χρόνο τρίστηλη φωτογραφία του Βενιζελου και πολύστηλο κύ−ριο άρθρο υπό τον τίτλο: «Θέλομεν νέον άνδρα δια τον αγώνα.Ο Ελευθέριος Βε−νιζέλος να τεθεί επί κεφαλής. Ελληνικέ λαέ! Εμπρός επί το έργον». Ακολούθη−σαν για 15 ημέρες δημοσιεύσεις επιστολών από όλη την Ελλάδα που επικροτού−σαν τις απόψεις του Χαιρόπουλου. Η προβολή του Βενιζέλου ως μελλοντικού

σωτήρα εντάθηκε και μετά τη γνωστοποίηση της πρόσκλησης του από το Στρα−τιωτικό Σύνδεσμο, γεγονός που επηρέασαν με τον τρόπο τους και ξένοι ακόμη ανταποκριτές.

Ισχυρή η 20χρονη φιλία του Ελευθερίου Βενιζέλου με τον Τζαίημς Μπά−ουτσερ, Ιρλανδό ανταποκριτή των Τimes στα Βαλκάνια, που μπορούσε να επη−ρεάζει σημαντικά τους Άγγλους πολιτικούς. Σε όλη την περίοδο του αγώνα των Κρητών για την ένωση υποστήριξε τα δίκαιά τους, ενώ όταν κλήθηκε ο Βενιζέ−λος στην Αθήνα από το Στρατιωτικό Σύνδεσμο η συνηγορία του Μπάουτσερ εκ−δηλώθηκε αποφασιστική.

Ο επιφανής Άγγλος δημοσιογράφος Ντίλλον της Contemporary Review παρουσία−ζε την Ελλάδα λίγο μετά το κίνημα ως «κράτος αναρχούμενον», που μόνο ο Βε−νιζέλος θα μπορούσε να τη σώσει ως «ένθερμος μεταρρυθμιστής …αν τω εδίδε−το ελευθερία ενεργείας.» Το άρθρο αυτό που δημοσιεύθηκε στο Λονδίνο τον Ια−νουάριο του 1910 και αναδημοσιεύθηκε στην Αθηναϊκή Ακρόπολη, επηρέασε ση−μαντικά τις ελληνικές εξελίξεις.

Έτσι είναι ευεξήγητο πώς και γιατί ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, λίγο μετά την εκδήλωση του κινήματος κάλεσε το Βενιζέλο στην Αθήνα. Ο ίδιος έφθασε κα−τά τις τελευταίες ημέρες του Δεκεμβρίου του 1909, άρχισε τις πολιτικές συνεννο−ήσεις και σύντομα αναδείχθηκε σε καίριο ρυθμιστή των πολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα. Παρά τις προτάσεις που του έγιναν ο ίδιος επέμεινε πως δεν θα εμπλε−κόταν στην πολιτική ζωή, παρά μόνο εάν εκλεγόταν από τον ίδιο το λαό. Η απο−φυγή των άμεσων εκλογών, για να μην προκληθεί πρόβλημα με τους Κρητικούς, που σχεδίαζαν να επιζητήσουν την παράλληλη διενέργειά τους και στην Κρήτη, η προσπάθεια εξομάλυνσης της πολιτικής κατάστασης και η επιτήδεια απομά−κρυνση των στρατιωτικών από το πολιτικό τοπίο, σηματοδοτούν τις εξελίξεις του 1910 έως το καλοκαίρι.

Τον Αύγουστο του 1910 ο Βενιζέλος, ενώ είναι ήδη πρωθυπουργός στην Κρήτη και χωρίς να συμμετάσχει στην προεκλογική εκστρατεία, εκλέγεται βου−λευτής Αττικοβοιωτίας. Συσπειρώνει όλους τους εκσυγχρονιστές ,που στο πρό−σωπό του βλέπουν την ελπίδα οριστικής πάταξης του παλαιοκομματισμού, και αναλαμβάνει να υλοποιήσει το πολιτικό πρόγραμμα της ανόρθωσης. Με το σύν−θημα αυτό, που πρώτα είχε χρησιμοποιήσει ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, ο Βενι−ζέλος απευθύνεται στον αθηναϊκό και στον ελληνικό λαό στην μνημειώδη ομιλία της 5ης Σεπτεμβρίου 1910 στο Σύνταγμα. Λίγες ημέρες πριν είχε συγκροτήσει το κόμμα των Φιλελευθέρων.

Δυναμικά όμως θα φανεί η μεταρρυθμιστική πολιτική και η τακτική του μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου και την εδραίωση της θέσης του στη Βουλή και στο λαό.

Σ. Χρηστίδης: Η Αναγέννηση της Ελλάδος,15 Αυγούστου 1909

Σατιρικό σκίτσο για την κρητική καταγωγή του Βενιζέλου. (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Ταχυδρομικών Καρτών – Φάκ. 01, τεκμ 112)

Σκίτσο από την πρώτη περίοδο της πρωθυπουργίας του Ελ. Βενιζέλου. Δίπλα του σατιρίζεται ο γραμματέας του Κλέαρχος Μαρκαντωνάκης. (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Ταχυδρομικών Καρτών – Φάκ. 01, τεκμ 116)

Ο Γεώργιος Σουρής εκδότης της σατιρικής εφημερίδας «Ρωμηός». (Αναδημοσίευση από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτικής Αθηνών, τ.ΙΔ', σ. 402.)

10

Ο Βενιζέλος στη Σύρο τον Αύγουστο του 1910, στο πέρασμά του από την Κρήτη προς τον Πειραιά. (Αναδημοσίευση από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ.ΙΔ', σ. 271.)

11

το πολιτικό πρόγραμμά του

και η ιδεολογία του

Τ ο πολιτικό πρόγραμμα του

κ αι η ιδεολογία του

Ο Ν. Αλιβιζάτος έχει παρατηρήσει ότι όταν ερχόταν ο Βενιζέλος στην Αθήνα το Δεκέμβριο του 1909 «κουβαλούσε στις αποσκευές του μια βαθύτερη αντίληψη για το πολίτευμα και τη λειτουργία του, διαμορφωμένη σε ανύ−

ποπτο χρόνο, την οποία συνειδητά ή ασυνείδητα επιχείρησε να επιβάλει στην Ελ−λάδα». Έχοντας την ικανότητα να εντοπίζει τις γενεσιουργές αιτίες της δυσλει−τουργίας των θεσμών διέκρινε την ανάγκη ανανέωσης και εκσυγχρονισμού τους, που εκφράστηκε στις νομοθετικές παρεμβάσεις των διαδοχικών κυβερνήσεων του. Ωστόσο οι βασικότερες αρχές της πολιτικής του φιλοσοφίας αντικατοπτρί−ζονται στην αναθεώρηση του συντάγματος του 1911, με το οποίο θεωρείται ότι «ανύψωσε τη χώρα στην πρωτοπορία των κοινοβουλευτικών δημοκρατιών,

θέτοντας στέρεες βάσεις για την οικοδόμηση ενός σύγχρονου κράτους δικαί-

ου», πράγμα που καταδεικνύεται στην κοινωνική και εκπαιδευτική του πολιτική.

Όπως ήδη έχει λεχθεί το πιο ριζοσπαστικό στοιχείο στην πολιτική φιλοσο−φία και τακτική του Βενιζέλου ήταν ότι ο αστικός εκσυγχρονισμός, τον οποίο επι−ζήτησε, τέθηκε στην υπηρεσία του εθνικισμού, αφού ο απώτερος στόχος του σε κάθε περίπτωση ήταν η εθνική ολοκλήρωση. Μάλιστα στην πορεία των πραγμά−των ο Βενιζέλος κατάφερε να αποδείξει ότι στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυ−ρία ο αλυτρωτισμός δεν αντιστρατευόταν τον ιστορικά αναγκαίο εκσυγχρονισμό.

Ακόμη και οι πολιτικές επιλογές κοινωνικού κράτους, καθώς και οι ιδεο−λογικές προσεγγίσεις των δημοτικιστών, σοσιαλιστών ή άλλων ομάδων κατά επο−χές εξυπηρετούσαν την ανάγκη συσπείρωσης όλων των δυνάμεων του έθνους για την υλοποίηση του κοινού οράματος της Μεγάλης Ιδέας. Σε αυτήν στόχευε και ο πολιτικός φιλελευθερισμός, που επικαλέστηκε ο Βενιζέλος, καθώς συνδεόταν κυ−ρίως με την επικράτηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των λαών , στοιχείο που θα το αξιοποιούσε για την ευόδωση των εθνικών οραμάτων.

Σεπτέμβριος 1910

Ο Βενιζέλος μεταξύ φίλων και οπαδών, στο Δημοτικό Κήπο Χανίων, την ημέρα της αναχώρησή του για την Αθήνα, όπου ανέλαβε την πρωθυπουργία της χώρας.

Σεπτέμβριος 1910Στις εκλογές της Α' Αναθεωρητικής Βουλής του Αυγούστου 1910 εκλεχθηκε και σημαντικός αριθμός Κρητών βουλευτών, ιδίως στην εκλογική περιφέρεια Αττικό−Βοιωτίας. Επάνω οι κρητικής καταγωγής βουλευτές της Α' Αναθεωρητικής Βουλής με τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο μέσο τους (Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη).

Επιστολή του Ελευθερίου Βενιζέλου προς το Γραμματέα του Κλέαρχο Μαρκαντωνάκη. Στην επιτολή του ανακοινώνει την αναγκαιότητα της άμεσης ανόδου του στην Αθήνα, επειδή πρόκειται να σχηματίσει κυβέρνηση, ημερομηνία επιστολής 4.10.1910.(Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Κλέαρχου Μαρκαντωνάκη − Φάκελος 01, τεκμ. 001).

Κυριακή πρωΐ στο Ζάππειο αρχές του αιώνα.(Η παλαιότερη πεζογραφία μας, από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, τ. Θ' 1900−1914, Εκδόσεις Σοκόλη, σ. 10.)

Ο Οδός Ερμού της Αθήνας κατά την εποχή αυτή.

Η Αθήνα κατά το 1907. (Αναδημοσίευση από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτικής Αθηνών, τ.ΙΔ', σ. 194 −195)

ΟΒπτΊΜΚΣΤΚτ

15

κοινωνική πολιτική

Εάν ιδωθεί υπό αυτό το πρίσμα η κοινωνική πολιτική του Ελευθερίου Βε−νιζέλου, δικαιολογείται η διαφορά της στάσης του απέναντι στην εργα−τική τάξη και τους σοσιαλιστές ή γενικά τους αριστερούς μετά την υπο−

γραφή της συνθήκης της Λοζάνης και κυρίως κατά την τελευταία βενιζελική τε−τραετία 1928−1932.

Ωστόσο ιστορικά αναμφισβήτητο παραμένει ότι με τις νομοθετικές ρυθμί−σεις του 1911 επιδιώχθηκε η βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργατών. Ο Βενιζέλος είχε δεσμευθεί από το Νοέμβριο του 1910 ότι «Η κυβέρνησις της ανορ−θώσεως θα μεριμνήση και περί των βιομηχανικών εργασιών, εξασφαλίζουσα δια νόμου την τε υγείαν των εν τοις εργοστασίοις και ρυθμίζουσα προσηκόντως το ζήτημα των επαγγελματικών κινδύνων».

Είναι γνωστό ότι ο νόμος του 1911 για την εργατική νομοθεσία αποδείχθη−κε ανεφάρμοστος , όπως επίσης και ότι η εφαρμογή διατάξεων περί αργιών και ωραρίων δεν μπορούσε να ελεγχθεί αποτελεσματικά χωρίς τη σύσταση ειδικών μηχανισμών αλλά και τη συνειδητοποίηση των εργαζομένων. Αργότερα η τήρηση κάποιων διεθνών κανόνων θα συσχετιζόταν με θέματα διεθνούς κύρους της χώ−ρας, στο μεταξύ όμως οι εξελίξεις θα προχωρούσαν ραγδαίες και οι διαφορετι−κές ανάγκες μετά τη δεκαετία του 1920 θα επέβαλλαν άλλους πολιτικούς χειρι−σμούς για τη βενιζελική παράταξη.

Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, για την εξασφάλιση των πολιτικών συμμαχιών και της στήριξης της πολιτικής των εθνι−κών οραμάτων, πρέπει να τοποθετηθεί επίσης το ενδιαφέρον του για το αγροτι−κό ζήτημα. Η αγροτική μεταρρύθμιση προετοιμάστηκε ήδη από την αναθεώρη−ση του συντάγματος του 1911, με το αιτιολογικό της πρόληψης των κοινωνικών ταραχών και της απειλής υπονόμευσης του κοινωνικού συστήματος. Εξαγγέλθη−κε το 1917 αλλά εφαρμόστηκε κυρίως μετά την έλευση του μεγάλου κύματος των προσφύγων και την υπογραφή της σύμβασης για την ανταλλαγή των πληθυσμών (30.1.1923). Η στάση του στο αγροτικό δεν άλλαξε μετά τη δεκαετία του 1920, γιατί υπαγορεύθηκε από άλλες αναγκαιότητες, που σχετίζονταν με την προσφυ−γική αποκατάσταση.

Συνολικά, όμως, η κοινωνική του πολιτική συνδέεται με τη δέσμευση του Βενιζέλου από το 1910 ότι σε κάθε περίπτωση θα στήριζε το κοινωνικό σύστημα.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος την εποχή που πολιτεύται την Κρήτη (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Ταχυδρομικών Καρτών – Φάκ. 01, τεκμ.4)

17

παιδεία - γλώσσα

Η επαγγελία της ανόρθωσης δεν επιφύλασσε τη μέριμνα που επιβαλλόταν για τα θέματα παιδείας, πέρα από τη γενική αναφορά σε αυτήν. Το σύ−νταγμα του 1911 καθιέρωσε την υποχρεωτική και δωρεάν στοιχειώδη εκ−

παίδευση, που η παροχή της διασφαλιζόταν από το κράτος. Ο ίδιος ο Βενιζέλος θεωρούσε αδύνατη την εποχή εκείνη την επέκταση της δωρεάν εκπαίδευσης στις άλλες βαθμίδες. Οι δύο υπουργοί των βενιζελικών κυβερνήσεων της πριν τους βαλκανικούς πολέμους εποχής (Αλεξανδρής και Τσιριμώκος) έχουν συσχετιστεί με σημαντικές –κατά περίπτωση− ενέργειες σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευ−σης και με ενδιαφέρον για τον περιορισμό της κλασικής και την αναβάθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Ο δεύτερος συνεργάστηκε με το Δ.Γληνό και θεω−ρείται ότι επιχείρησε γενναίες αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα, που μάλιστα κάποιες ήταν ιδιαίτερα μακρόβιες.

Παρενθετικά επισημαίνεται ότι για την εκπαιδευτική πολιτική του 1910−1911 ακούστηκαν φωνές διαμαρτυρίας και από τις Ελληνίδες φεμινίστριες. Κα−θώς κάποιες μορφωμένες γυναίκες είχαν αρχίσει να διεκδικούν το ρόλο τους στην πνευματική ζωή, εκφράζονταν διαμαρτυρίες για το γεγονός ότι δεν αναβαθμίστη−καν τα ελληνικά παρθεναγωγεία και δεν προωθήθηκε η φοίτηση των γυναικών είτε στα γυμνάσια είτε στα επαγγελματικά σχολεία. Τα πράγματα βελτιώθηκαν μετά το 1914 και το 1917.

Το θέμα όμως που περισσότερο απασχολούσε την εποχή αυτή την ελληνική διανόηση ήταν το γλωσσικό. Είχαν ιδρυθεί πολλοί σύλλογοι δημοτικιστών όχι μό−νο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες περιοχές (Κρήτη, Αίγυπτος, Κων/πολη), που τόνιζαν τη σημασία της καθιέρωσης της δημοτικής στην εκπαίδευση. Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης την εποχή αυτή έγραφε: «Τη σημασία της επίσημης γλώσσας την καταλαβαίνουν μόνο από το νόημα…Η παιδεία μας ολόκληρη είναι ξεροκοκ−κάλισμα αρχαίων τύπων, που πνίγει κάθε ζωντανή αντίληψη.»

Καθώς υπήρχε η φήμη ότι ο Βενιζέλος από την εποχή της κρητικής του δράσης είχε ευμενή διάθεση προς τη δημοτική γλώσσα και τους οπαδούς της, ήταν φυσικό να προσεγγιστεί από τους πρωτεργάτες του Εκπαιδευτικού Ομίλου με πνεύμα αισιοδοξίας και με κοινό σημείο αναφοράς τον επικαλούμενο φιλε-

λευθερισμό: «ο δημοτικισμός ως τώρα έχει αναπυχθεί ως φιλελεύθερη παιδευτι−κή θεωρία. Όταν όμως προκύψει από τις προσωπικές προς το παρόν ομάδες ένα φιλελεύθερο πολιτικό κόμμα ο δημοτικισμός ζυμωμένος μαζί του θα γίνει πρό−

Κλασική καρτ ποστάλ με το Βενιζέλο(Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Φωτογραφικού Υλικού, Φάκ. 01, τεκμ 013)

18

γραμμα και των οπαδών της ζωντανής εθνικής γλώσσας», έγραφε το 1910 ο Μα−νόλης Τριανταφυλίδης. Ακόμη όμως και οι μη φιλελεύθεροι, αλλά συνειδητοί σο−σιαλιστές διανοούμενοι συνεργάστηκαν αρχικά με το Βενιζέλο, καθώς θεωρού−σαν αναγκαίο το πέρασμα από την αστική ανάπτυξη για το σοσιαλιστικό μετα−σχηματισμό, όπως ο ίδιος ο Σκληρός διατεινόταν.

Όταν όμως τελικά στο σύνταγμα του 1911 καθιερώθηκε η καθαρεύουσα ως επίσημη γλώσσα του κράτους, η απογοήτευση όλων των δημοτικιστών ήταν μεγά−λη. Ο Ψυχάρης διαγράφει αφιερώσεις στο Βενιζέλο, ενώ ο Δελμούζος δε διστάζει να στείλει το μήνυμα: «η ανόρθωσή σου είναι κουραφέξαλα».

Η αποτυχία των εκπαιδευτικών νομοσχεδίων του 1913 και η δίκη Ναυπλί−ου απέδειξαν στους δημοτικιστές τις ισχυρές αντιστάσεις που υπήρχαν για την προώθηση προοδευτικών λύσεων. Μετά το 1915 τα πράγματα θα άλλαζαν, καθώς η γλώσσα αποτελούσε το κύριο μέσο προσέγγισης των κύκλου των διανοουμένων σοσιαλιστών για το Βενιζέλο. Όταν ο τελευταίος δηλώνει ότι «η δημοτική είναι

η γλώσσα πάνω στην οποία πρέπει να οικοδομηθεί ο νεοελληνικός πολιτι-

σμός», φαίνεται ο βενιζελισμός να ταυτίζεται με το δημοτικισμό. Είναι η εποχή των τολμηρών συμμαχιών για την εκκίνηση της μεγάλης ρήξης του διχασμού. Ο Βενιζέλος το 1917−1920 επιχειρεί την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, την αγροτική μεταρρύθμιση, την προσέγγιση των σοσιαλιστών πρώτα για λόγους εσωτερικούς και έπειτα και για λόγους διεθνούς προβολής της πανελλήνιας και διακομματι−κής εσωτερικής στήριξης των αλυτρωτικών του διεκδικήσεων.

Πίνακας του Ροϊλού με τίτλο «οι Ποιηταί». Διακρίνονται οι Στρατήγης, Δροσίνης, Πολέμης, Παλαμάς, Σουρής και Προβελέγγιος. (Δημοσιευμένη στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτικής Αθηνών, τ.ΙΔ', σ.415)

Ο Ελ. Βενιζέλος στο γραφείο του ως πρωθυπουργός της Ελλάδας. (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Ταχυδρομικών Καρτών – Φάκ. 01, τεκμ.031)

Αν και η συνεργασία με τους σοσιαλιστές θα αποδειχθεί πρόσκαιρη, τη δημοτι−κή γλώσσα δεν θα την αρνηθεί ο Βενιζελισμός, αλλά αντιθέτως θα την περιλά−βει στα εκπαιδευτικά προγράμματα τόσο του 1917, οπότε η δημοτική καθιερώθη−κε ως η γλώσσα του δημοτικού σχολείου, όσο και της εκπαιδευτικής μεταρρύθ−μισης του 1928−1932.

Η προσδοκώμενη επαναστατική αλλαγή στην παιδεία μπορεί να μην έγινε σε όλες της τις διαστάσεις, όμως οι μεταρρυθμίσεις που προωθήθηκαν προετοί−μαζαν το έδαφος για τη μελλοντική διευθέτηση καίριων εκπαιδευτικών θεμάτων.

19

Η Πηνελόπη Δέλτα, φωτογραφία Nellys

Συντάκτες και συνεργάτες του περιοδικού «Εστία». (Ιστορία του

Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ.ΙΔ', σ. 424)

21

πνευματικός κόσμος

και Βενιζελος

Ο σατιρικός στίχος του Γεωργίου Σουρή, που αναφέρθηκε στην αρχή εί−ναι η ένδειξη της επίδρασης της πολιτικής στον κόσμο του πνεύματος γενικά και στο πεδίο της λογοτεχνίας ειδικότερα. Στο έργο πολλών με−

γάλων μορφών της καμπής του αιώνα ανακλάται αρχικά η βαριά ατμόσφαιρα της ελληνικής πολιτικής ζωής και κυρίως της νάρκης των εθνικών οραμάτων. Ο κατ’ εξοχήν ελληνολάτρης και οραματιστής Παλαμάς επιχειρεί στα δύο μεγά−λα του έργα στο Δωδεκάλογο του Γύφτου (1907) και στη Φλογέρα του Βασιλιά (1910) να εκφράσει τη νεοελληνική συλλογική συνείδηση. Ιδιαίτερα στο πρώτο ο Μάντις προλέγει τη λύτρωση και στέλνει το μήνυμα της αισιοδοξίας, που πολ−λές φορές συνδέθηκε με το Βενιζέλο, για τον οποίο θα γράψει εμπνευσμένα ποι−ήματα αργότερα.

Η Πηνελόπη Δέλτα, που εμπνέεται από το Μακεδονικό αγώνα, θα γρά−ψει θερμά λόγια για το Βενιζέλο ήδη από τις πρώτες ημέρες της παρουσίας του στην Ελλάδα και πριν ακόμη υπουργοποιηθεί ο πατέρας της στην πρώτη βενιζε−λική κυβέρνηση του 1910. Είναι όμως εκείνη που διασώζει μαρτυρίες και σκέψεις του μεγάλου πολιτικού στις πιο κρίσιμες στιγμές της πολιτικής του καριέρας και της εθνικής του δράσης.

Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας επίσης εμπνέεται από την κίνηση του Στρατιω−τικού Συνδέσμου, ο Σπύρος Μελάς γράφει για το Βενιζέλο, λιγότερο ή περισσό−τερο όλος ο πνευματικός κόσμος της εποχής έχει επηρεαστεί από την καθοριστι−κή πολιτική επικαιρότητα. Αν είναι επιβεβαιωμένη η πολυμορφία των ιδεολογι−κών τάσεων και των θεωρητικών αναζητήσεων του λογοτεχνικού κόσμου της επο−χής, είναι αναμφισβήτητη επίσης η άμεση ή έμμεση επίδραση των μεγάλων ιστο−ρικών γεγονότων στη ζωή και στο έργο όλων των πνευματικών ανθρώπων ακό−μη και εκείνων, που χαρακτηρίζονται από προφανή εσωστρέφεια και αντιηρωϊκή διάθεση. Ενδεικτικά μπορεί να σημειωθεί η αλληγορική καβαφική αναφορά στα γεγονότα της βενιζελικής περιόδου με τα κατ’ εξοχήν ιστορικά του ποιήματα.

Ο Βενιζέλος πρωθυπουργός κατά τον α΄ βαλκανικό πόλεμο. (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Ταχυδρομικών Καρτών – Φάκ. 01, τεκμ 060)

Χάρτης της Ελλάδας σύμφωνα με τη συνθήκη των Σεβρών.(Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Χαρτογραφικού Υλικού – Φάκ. 03, τεκμ 01.01)

23

εξωτερική πολιτική

και πόλεμοι

Όταν ο Βενιζέλος ανέλαβε τις τύχες της Ελλάδας η χώρα ήταν στρατιωτικά ανέτοιμη και διπλωματικά περιθωριοποιημένη. Η αυταρχικότητα της πο−λιτικής των Νεοτούρκων είχε ανατρέψει τις προσδοκίες και του ίδιου του

Βενιζέλου για την πιθανότητα διαφορετικής διαχείρισης του θέματος των αλύ−τρωτων. Επιβαλλόταν η υιοθέτηση του παραδοσιακού σχεδιασμού για την ορι−στική επίλυση του προβλήματος: διπλωματικές κινήσεις για τη διασφάλιση συμ−μάχων και πόλεμος.

Ο διπλασιασμός της Ελλάδας με τους Βαλκανικούς πολέμους, η ένταξη στον α΄ παγκόσμιο πόλεμο και το εγχείρημα της Μικρασιατικής επέκτασης δεν θα μπορούσαν να γίνουν χωρίς προσεκτικό διπλωματικό σχεδιασμό. Η αξιοποί−ηση της ιστορικής συγκυρίας ομολογείται και από τον ίδιο το Βενιζέλο. Τα εδα−φικά κέρδη, η οριστική αλλαγή του χάρτη της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και η διαμόρφωση της Ελλάδας σε σημαντικό πολιτικό παράγοντα των εξελίξεων φέ−ρουν τη σφραγίδα της βενιζελικής επιλογής, με όποιες διαφωνίες και αντιρρή−σεις για την ευστοχία των χειρισμών και για τα πιθανά λάθη ή τις παραλείψεις..

Αν «η δεκαετία του 1910−1920 συμπίπτει όχι μόνο με την κορύφωση αλλά και, για πρώτη φορά, με την πλατιά δικαίωση της αλυτρωτικής πολιτικής, που για οκτώ δεκαετίες είχε αποφέρει πενιχρούς καρπούς», όπως γράφει ο Κ.Σβο−λόπουλος, βέβαια η Μικρασιατική καταστροφή και η συνθήκη της Λοζάνης άλ−λαξαν οριστικά τους προσανατολισμούς της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, την εικόνα της ελληνικής κοινωνίας, την ίδια τη σχέση του ελληνικού κράτους με τον ελληνισμό με τα άλλα έθνη και με τα άλλα κράτη. Ο ίδιος ο Βενιζέλος θα πρω−τοστατήσει κατά την τελευταία πρωθυπουργία του στην παμβαλκανική συνερ-

γασία, θα επιδοκιμάσει την πρόταση Μπριάν για τη σύσταση Ευρωπαϊκής Ομο-

σπονδίας και θα επικροτήσει την οργάνωση «ενός καθεστώτος σταθερής συστη−ματικής συνεργασίας οικονομικής και πολιτικής μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, που να ανταποκρίνεται στις ευγενέστερες εμπνεύσεις και τα πραγματικά συμφέ−ροντα των ευρωπαϊκών λαών.»

Ακόμη και σε αυτές τις διαφαινόμενες κατά το τέλος της πολιτικής του πο−ρείας αλλαγές ο Βενιζέλος θα έχει αφήσει τη δική του παρακαταθήκη. Έτσι από κάθε άποψη θεωρείται βαρυσήμαντος ο πολιτικός του ρόλος στην ελληνική ιστο−ρία του 20ου αιώνα και αναμφισβήτητη η συμβολή του στη διαμόρφωση της ση−μερινής Ελλάδας. Αυτός ο ρόλος άρχισε να διαδραματίζεται έναν ακριβώς αιώ−να πριν από σήμερα, το 1910, όταν ο Βενιζέλος εισερχόταν στην ελλαδική πολιτι−κή ζωή με το όραμα μιας καλύτερης Ελλάδας.

Ο Βενιζέλος την εποχή της κρητικής πολιτικής δράσης του. (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Φωτογραφικού Υλικού – Φάκ. 01, τεκμ 029)

Ο Βενιζέλος πρωθυπουργός της Ελλάδας. (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Ταχυδρομικών Καρτών – Φάκ. 01, τεκμ 046)

25

βιογραφικό σημείωμα

Γέννηση: στις Μουρνιές των Χανίων τον Αύγουστο του 1864.

Παιδικά και νεανικά χρόνια: στα Χανιά και στη Σύρο, λόγω της κρητικής επα−νάστασης (1866−1869), κατά την οποία η οικογένεια μετοίκησε, καθώς ο πατέ−ρας του είχε αναμιχθεί ενεργά. Μετά το 1872 η οικογένεια επανήλθε στα Χανιά, αλλά ο ίδιος ο Ελευθέριος πέρασε τα γυμνασιακά του χρόνια στη σχολή Αντωνι−άδη στην Αθήνα, ως οικότροφος, και στη Σύρο, από το γυμνάσιο της οποίας απο−φοίτησε το 1880.

Σπουδές: 1881−1886 φοίτησε στη Νομική Σχολή Αθηνών, ενώ ως φοιτητής δημι−ούργησε πολύτιμες σχέσεις με προσωπικότητες, που θα έπαιζαν σημαντικό ρό−λο και στα πολιτικά πράγματα της χώρας κατά τα επόμενα χρόνια. Τότε συνα−ντήθηκε και με τον γνωστό Άγγλο πολιτικό Ι. Τσάμπερλαιν, που τον εντυπωσία−σε υποστηρίζοντας την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Επιστροφή στα Χανιά: 1887, επανεγκαταστάθηκε στα Χανιά και άρχισε να ασχολείται με τη δικηγορία. Την επόμενη χρονιά συμμετείχε στην έκδοση της εφημερίδας Λευκά Όρη, ενώ το 1889, όταν ξέσπασε σύντομη κρητική επανάστα−ση ήταν ήδη βουλευτής στην Κρητική Βουλή και έγραψε σχετικό ιστορικό κεί−μενο.

Προσωπική ζωή: Το 1891 παντρεύτηκε τη Μαρία Κατελούζου (Ελευθερίου), με την οποία απέκτησε δύο παιδιά τον Κυριάκο και το Σοφοκλή. Ο πρόωρος θάνα−τός της το 1894 σημάδεψε τη ζωή του. Το 1921 ξαναπαντρεύτηκε στο Λονδίνο με την Έλενα Σκυλίτση, γόνο πλούσιας οικογένειας ομογενών της Αγγλίας.

Εθνική και πολιτική δράση στην Κρήτη: Ήδη από την πρώτη εκλογή του ως βουλευτή το 1889 είχε αναμιχθεί στα πολιτικά πράγματα με τη φιλελεύθερη πα−ράταξη της Κρήτης. Όμως οι πολιτικές και διπλωματικές του ικανότητες αναδεί−χθηκαν κατά την επανάσταση του 1897, που οδήγησε στη δημιουργία της αυτό−νομης Κρητικής Πολιτείας, διοικούμενης υπό την υψηλή επικυριαρχία του Σουλ−τάνου και υπό την προστασία των μεγάλων δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσί−ας, Ιταλίας). Η συμμετοχή του Βενιζέλου στην κρητική κυβέρνηση και στην κρη−τική βουλή έπαιξε σπουδαίο ρόλο στις πολιτικές επιλογές και αποφάσεις: σύ−

26

νταξη συνταγμάτων και νόμων, οργάνωση πολιτοφυλακής, εσωτερική και εξωτε−ρική πολιτική. Σταθμός την εποχή αυτή ήταν η σύγκρουση με τον Ύπατο Αρμο−στή, Πρίγκιπα της Ελλάδας, Γεώργιο, που οδηγεί στο κίνημα του Θερίσου, στην έλευση της Διεθνούς Εξεταστικής Επιτροπής στο νησί και στην αντικατάσταση του Πρίγκιπα από τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Οι διπλωματικές συνεννοήσεις με τους πρεσβευτές και τους απεσταλμένους των Μεγάλων Δυνάμεων στα Χανιά, η πα−ρέμβασή του με την εφημερίδα Κήρυξ , που αποτελούσε το δημοσιογραφικό του όργανο κατά την κρητική πολιτική του δράση, και η όλη προσπάθεια για την επί−τευξη της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα συντελούν στην πανελλήνια προβο−λή και επιβεβαίωση της πολιτικής και των δυνάμεων του Ελ. Βενιζέλου. Ενώ εί−χε εκλεγεί πρωθυπουργός στην Κρήτη το 1910, παραιτείται, για να αναλάβει την ελληνική πρωθυπουργία.

Πανελλήνια δράση: η ενεργός ανάμιξη του Ελευθερίου Βενιζέλου στην ελληνική πολιτική ζωή σχετίζεται με την πρόσκληση του Στρατιωτικού Συνδέσμου, μετά το κίνημα του 1909. Τον Αύγουστο του 1910 ίδρυσε το Κόμμα των Φιλελευθέ−ρων, εκλέχθηκε βουλευτής Αττικοβοιωτίας και στη συνέχεια έγινε πρωθυπουργός της Ελλάδας, πρωτοστάτησε στην οικονομική και κοινωνική «ανόρθωση» της χώ−ρας συσπειρώνοντας τους εκσυγχρονιστές ενάντια στον παλαιοκομματισμό, ενώ παράλληλα ανέπτυξε δυναμική εξωτερική πολιτική. Με τους Βαλκανικούς πο-

λέμους (1912−1913) ,κατά τους οποίους ο Βενιζέλος ήταν πρωθυπουργός, η Ελ−λάδα διπλασιάστηκε και εντάχθηκαν σημαντικές περιοχές, όπως η Μακεδονία, η υπόλοιπη Ήπειρος, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και η Κρήτη στα όρια του ελληνικού κράτους. Το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου έδωσε την αφορ−μή για τη ρήξη με το γερμανόφιλο βασιλιά Κων/νο και για τον εθνικό διχασμό. Ο

Μια από τις λιγότερο γνωστές φωτογραφίες του Βενιζέλου. (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Φωτογραφικού Υλικού – Φάκ. 01, τεκμ 052)

27

Βενιζέλος με τον Παύλο Κουντουριώτη και τον Παναγιώτη Δαγκλή συγκρότησαν την Εθνική Άμυνα, τάχθηκαν στο πλευρό της Αντάντ και διαχώρισαν το κράτος

της Θεσσαλονίκης. Όχι μόνο στην εξωτερική πολιτική και στον πόλεμο αλλά και στα ζητήματα της εσωτερικής πολιτικής (αγροτική μεταρρύθμιση, γλωσσοεκπαι−δευτική πολιτική) διαφοροποιήθηκαν σημαντικά από την τακτική των βασιλικών κυβερνήσεων, ενώ ο κοινοβουλευτισμός έχει καταλυθεί στη χώρα. Η επανένωση του κράτους γίνεται τον Ιούνιο του 1917 με την πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων και τη δίωξη του Κωνσταντίνου, όμως τα αποτελέσματα του διχασμού παίζουν κα−θοριστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας έως το θάνατο του Βενιζέλου. Η νίκη των Αγγλογάλλων στον πόλεμο δικαίωσε την πολιτική Βενιζέλου και του επέτρεψε να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στη διεκδίκηση εδαφικών κερδών κατά τις συνθήκες της ειρήνης. Η συνθήκη του Νεϊγύ (1919) απέφερε την κατοχύρω−ση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα, ενώ η συνθήκη των Σεβρών (1920) απο−τέλεσε την έμπρακτη, έστω πρόσκαιρη, υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας, που ορα−ματίζονταν πολλές γενιές Ελλήνων. Η ελληνική επέκταση στην Ανατολική Θρά−κη, στην Ίμβρο, στην Τένεδο, στη Σμύρνη και στα Δωδεκάνησα θα ανατράπηκαν με το Μικρασιατικό Πόλεμο (1919−1922) που επακολούθησε και η απώλειά τους οριστικοποιήθηκε σε εποχή που ο Βενιζέλος δεν καθόριζε την πολιτική μοίρα της χώρας του. Μετά την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του στο σταθμό της Λυών στο Παρίσι λίγες ημέρες μετά την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών, ο Βενι−ζέλος προκήρυξε εκλογές, τις οποίες και έχασε (Νοέμβριος 1920), οπότε αποχώ−ρησε από την Ελλάδα. Όμως οι αντίπαλοί του, παρά τις προεκλογικές εξαγγελί−ες τους συνέχισαν τον πόλεμο, που οδήγησε στην κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου. Τότε ζητήθηκε η βοήθειά του και ο ίδιος διαπραγματεύθηκε την υπο−γραφή της συνθήκης της Λοζάνης (1923), που καθόρισε οριστικά όχι μόνο τα ελ−

Το πιο γνωστό πορτραίτο του βασιλιά Γεωργίου, βασιλιά της Ελλάδας

κατά την περίοδο 1863 −1913

Πορτραίτο του Βενιζέλου το 1914 (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος»,

Συλλογή Φωτογραφικού Υλικού – Φάκ. 01, τεκμ 015)

28

ληνοτουρκικά σύνορα, αλλά και τη μετέπειτα εξωτερική πολιτική της χώρας. Πρω−θυπουργός της Ελλάδας για λίγους μήνες ξαναέγινε ο Βενιζέλος το 1923 και μετέ−πειτα την τετραετία 1928-1932, οπότε εφάρμοσε ένα δυναμικό πρόγραμμα εσω−τερικής ανάπτυξης και εξωτερικής πολιτικής. Το Ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλί-

ας (1930) αποτέλεσε σπουδαίο σταθμό στην ιστορία της Ελλάδας και της Ανατολι−κής Μεσογείου, αλλά η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 ανέτρεψε τους σχεδι−ασμούς της οικονομικής πολιτικής και το πρόγραμμά του. Δύο αποτυχημένα κινή−ματα επαναφοράς του στην εξουσία, του 1933 και του 1935, αλλά και η δολοφονι−κή απόπειρα εναντίον του (τον Ιούνιο του 1933), συντέλεσαν στην οριστική αποχώ−ρησή του από την Ελλάδα, την επανεγκατάστασή του στο Παρίσι ως το θάνατό του το Μάρτιο του 1936.

Τυπωμένη καρτ ποστάλ για «Τη μάνα του στρατιώτη»(Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Ταχυδρομικών Καρτών – Φάκ. 01, τεκμ 044)

Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου της Ελλάδος. Πρωτεργάτης της Βαλκανικής Ομοσπονδίας. (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Συλλογή Φωτογραφικού Υλικού – Φάκ. 01, τεκμ 041)

Αλιβιζάτος Ν., «Εξουσίες και αντίβαρα στη συνταγματική σκέψη του Ελευθερίου Βενιζέλου». Ο Ελ. Βενιζέλος και οι

συνταγματικές αναθεωρήσεις αναθεωρήσεις από το χθες στο σήμερα. Πρακτικά Συνεδρίου. Εκδ. Σάκκουλα.Αλιβιζάτος Ν., «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο συνταγματικός εκσυγχρονισμός της χώρας», Βενιζελισμός και αστικός

εκσυγχρονισμός. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1988, σ.43.Ασπρέας Γ., Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1821−1921. Αθήναι 1930.Βεντήρης Γ., Η Ελλάς του 1910-1920. Αθήνα 1970.Βερέμης Θ., Οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική 1916-1936. Αθήνα 1983.Δέλτα Π., Αρχείο: Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος, Ημερολόγιο, αναμνήσεις ,μαρτυρίες, αλληλογραφία. Αθήνα 1978.Δερτιλής Γ., Κονωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση 1880-1909. Εξάντας (β), 1977 Ζιώγου – Καραστεργίου Σ., «Η γυναικεία εκπαίδευση στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων του Ελ. Βενιζέλου», Η

εκπαιδευτική πολιτική στα χρόνια του Ελευθερίου Βενιζέλου, Πρακτικά Συνεδρίου ,Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών ¨Ελευθέριος Βενιζέλος ,Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2007

Ηλιού Φ. (επιμ.), Δημήτρης Γληνός: Άπαντα, τ. Α’, Θεμέλιο, Αθήνα 1983.Θέρισσο 1905, 100 χρόνια, (Πρακτικά συνεδρίου), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος,

Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων, Δήμος Θερίσου, Χανιά 2009. Λεονταρίτης Γ., «Το ελληνικό εργατικό κίνημα και το αστικό κράτος 1910−1920», Μελετήματα γύρω από το

Βενιζέλος και την εποχή του. Αθήνα 1980. Ληξουριώτης Γ., «Προστατευτικός νομοθετικός παρεμβατισμός και η εμφάνιση του εργατικού δικαίου στην Ελλάδα:

η περίπτωση της παιδικής εργασίας», Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1988.

Λιάκος Α., «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το Διεθνές Γραφείο Εργασίας», Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1988.

Μάλαινος Μ., Η επανάστασις του 1909. Αθήναι 1965.Mavrogordatos G., Stillborn republic. social coalitions and party strategies in Greece,1922-1936. university of California press.

Μπέρκλεϋ 1983. Μαυρογορδάτος Γ., «Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός», Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμό,.

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης ,Ηράκλειο 1988.Μαυρογορδάτος Γ., «Μελέτες και κείμενα για την περίοδο 1909−1940» Ο Ελ. Βενιζέλος και οι συνταγματικές

αναθεωρήσεις αναθεωρήσεις από το χθες στο σήμερα. Πρακτικά Συνεδρίου. Σάκκουλας Αθήνα – Κομοτηνή 1982.Μελάς Σ., Η επανάστασις του 1909.Αθήνα 1958.Μητσοτάκης Κ., Ο επαναστάτης. Το χρονικό του Θερισιανού αγώνα. Αθήνα 1970.Μπουρνάζος Σ., «Η εκπαίδευση στο ελληνικό κράτος» ,Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Βιβλιόραμα, τ. Α2,

σ189−281.Παπαντωνάκης Γ., Η πολιτικκή σταδιοδρομία του Ελευθερίου Βενιζέλου.Εν Αθήναις 1931.Σβολόπουλος Κ., Ελευθέριος Βενιζέλος – 12 μελετήματα. Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 1999.Σβολόπουλος Κ., «Ο Βενιζέλος και η νέα ελληνική εξωτερική πολιτική».Ο Ελ. Βενιζέλος σήμερα – 40 χρόνια από το

θάνατό του, Τετράδια Ευθύνης..Σουρής Γ., Άπαντα. Αθήνα 1966.Σταυρίδη – Πατρικίου Ρ., «Η ένταξη των σοσιαλιστών διανοουμένων στο κίνημα του βενιζελισμού», Βενιζελισμός και

αστικός εκσυγχρονισμός. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο1988. Τριανταφυλλίδης Μανόλης, Άπαντα, τομ. 1-7.Θεσσαλονίκη, Ινστιτούτο Μανόλη Τριανταφυλλίδη 1963−1965.Τριανταφυλλίδης Μανόλης, Η παιδεία μας και η γλώσσα της. (Εικόνες από τα σχολεία μας), Ανατύπωση από το

Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου 2, (1912-1913). Αθήνα 1912, σ. 31Τσίχλης Βασ. Ε, Το κίνημα του Γουδή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Πολύτροπον 2007.

βιβλιογραφία

30

OI ΣΥΛ

ΛΟΓΟ

Ι ΤΗΣ

O.Ε

.Φ.Ε

ΣΕ ΟΛ

Η ΤΗ

ΧΩΡ

Α

31 ΤΟ ∆

.Σ. ΤΗΣ

Ο.Ε

.Φ.Ε

.

τα μέλη τω

ν ∆.Σ

. των

Συλ

λόγω

ν της

χώρα

ς κα

ι τα πιστοπ

οιημ

ένα μέ

λη μας

στην η

λεκτρο

νική

διεύθ

υνση

www

.oef

e.gr

ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ 2641055600 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ

ΑΛIΓΙΖΑΚΗ ΣΤΕΛΛΑ 2821043566 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΧΑΝΙΩΝ

ΑΜΠΑΤΖΙΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 2310775500 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 2341025600 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΙΛΚΙΣ - ΠΕΛΛΑΣ

ΒΑΧΑΒΙΩΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 2731027756 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ-ΛΑΚΩΝΙΑΣ

ΓΕΡΟΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ 2842024312 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

ΓΚΟΡΛΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ 2651036677 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΓΡΑΒΑΣ ΜΙΧΑΛΗΣ 2461027326 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ 2810323323 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΔΙΟΛΙΤΣΗΣ ΠΕΤΡΟΣ 2751021506 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ

ΔΡΑΚΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 2105314014 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΖΟΥΠΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 2610274141 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΧΑΙΑΣ

ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ 2421033508 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ

ΚΑΠΠΑΤΟΥ ΤΖΟΓΙΑ 2671028413 ΠΡΟΕΔΡΟΣ-ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ-ΙΘΑΚΗΣ-ΖΑΚΥΝΘΟΥ-ΛΕΥΚΑΔΑΣ

ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗΣ ΓΡΗΓΟΡΗΣ 2681026671 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΡΤΑΣ

ΚΑΡΑΣΟΥΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 2591022598 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

ΚΑΤΣΑΝΑΚΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ 2682022473 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ

ΚΟΚΚΑΛΙΔΗΣ ΞΕΝΟΦΩΝ 2521038041 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΔΡΑΜΑΣ

ΚΟΝΤΑΞΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 2721020440 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

ΚΟΥΤΡΟΥΜΠΕΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ 2410549831 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

ΛΕΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ 2261087474 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ

ΜΟΥΝΤΡΙΧΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ 2221082480 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΥΒΟΙΑΣ

ΜΠΑΡΔΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ 2241075577 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΩΝ

ΜΠΡΙΚΟΣ ΠΑΝΟΣ 2621032223 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΗΛΕΙΑΣ

ΝΙΚΟΛΟΥΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 2231045620 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ-ΦΩΚΙΔΑΣ-ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ

ΝΤΟΥΡΑΧΑΝΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ 2661047671 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

ΠΑΠΑΠΑΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΗΣ 2321045443 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΣΕΡΡΩΝ

ΠΟΥΡΛΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 2352083777 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΠΙΕΡΙΑΣ

ΡΟΥΣΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 2333025132 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΗΜΑΘΙΑΣ

ΣΙΔΕΡΗΣ ΦΩΤΗΣ 2741055983 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ

ΣΤΡΑΤΙΑΔΗΣ ΑΝΕΣΤΗΣ 2531035151 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΘΡΑΚΗΣ

ΣΥΓΓΕΛΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 2371023700 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

ΤΖΙΚΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 2441040844 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ

ΦΡΑΝΤΖΕΣΚΑΚΗ ΑΝΤΩΝΙΑ 2831053820 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ

ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 2431021626 ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Διεύθυνση γραφείων και συνεδριακού χώρου Ο.Ε.Φ.Ε.: Σόλωνος 142 (1ος όροφος) Πλατεία Κάνιγγος, Αθήνα 10677

Διεύθυνση γραφείων Θεσσαλονίκης: Βασιλέως Ηρακλείου 28 (7ος όροφος), Θεσσαλονίκη 54624

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟΣΤ

ΟΙΧΕ

ΙΑ Μ

ΕΛΩΝ

Δ.Σ

. Ο.Ε

.Φ.Ε

.ΤΗΛ ΚΙΝΗΤΟ FAX E-MAIL

Αμοιραδάκης Μιχάλης 2108131652 6936184655 2108131652 mathima@otenet.gr

Γράβας Μιχάλης 2461027326 6942467912 2461027367 anodos9@otenet.gr

Αμπατζίδης Κωνσταντίνος 2310775500 6977220155 2310708953 thetico@otenet.gr

Θεοδωρόπουλος Τάκης 2710221200 6974855533 2710221507 info@kyklos-edu.gr

Αλιγιζάκη Στελλα 2821043566 6973883109 2821096623 dialekt@otenet.gr

Κουτρουμπέλης Απόστολος 2410549831 6972406560 2410549831 c-c@otenet.gr

Τσακιρίδης Ηλίας 2323025175 6973205450 2323025175 Anodos-t@otenet.gr

Τζακόπουλος Απόστολος 2310411115 6937356282 2310413812 Apos2008@otenet.gr

Πετρόπουλος Κώστας 2310233671 6932366576 2310285698 Petropoulos@the.forthnet.gr

Δημητροπούλου Νικολέττα 2105754002 6972821035 2105786042 info@aeidromon.gr

Γκούμας Παναγιώτης 2108959441 6937120044 2108993692 pyrsos01@hol.gr

ΠΡΟΕ

ΔΡΟΙ

ΣΥΛ

ΛΟΓΩ

Ν Φ

ΡΟΝΤ

ΙΣΤΩ

Ν