retim YazlmlarYazar Do.Dr. Buket AKKOYUNLU

NTE

4

AmalarBu niteyi altktan sonra, yazlm ve retim yazlm kavramlarn tanmlayabilecek, retim yazlmlarnn eitlerini zelikleriyle aklayabilecek, retim yazlm eitlerini kullanld yerlere gre ayrt edebilecek, retim yazlmlarnn seiminde gz nnde bulundurulan lt konularn sayabilecek, retim yazlmlarn ltlere dayal olarak seebileceksiniz.

indekiler Giri retim Yazlmlarnn Nitelii Tekrar ve Altrma Yazlmlar Birebir retim Yazlmlar Benzetim Yazlmlar retim Amal Oyun Yazlmlar Sorun zme Yazlmlar retim Yazlmlarnn Seimi 49 49 50 51 52 55 56 57

zet Deerlendirme Sorular Ek Okuma Kaynaklar

61 62 63

alma nerileri Bu niteyi almadan nce bilgisayarla ilgili kavramlar hatrlamak iin nc niteyi gzden geiriniz. niteyi alrken herhangi bir trdeki bir retim yazlmn olanaklysa birka retmen birlikte inceleyiniz.

ANADOLU NVERSTES

RETM YAZILIMLARI

49

1. GiriYirmi birinci yzyla girerken, bilim ve teknolojideki gelimeler, bilginin nemini artrm, bilgi toplamlarnn olumasna neden olmu ve toplumlarn yaam biimlerini deitirmitir. Bu deiiklikler eitim sistemlerini de etkilemitir. Etki sonucu, eitim sistemi iindeki kurumlar eitim srecinde bilimsel ve teknolojik gelimelerin rn olan teknolojilerden yararlanma yoluna gitmilerdir. Bunun yansra da, rencilere teknolojileri nasl kullanacaklarn retme ilevini yklenmilerdir. Gnmzde, bu gelimeler dorultusunda en nemli teknoloji olan bilgisayar, birok lkede okullarda eitim programlarnn vazgeilmez bir esi olarak yerini almtr. Bilgisayar, derslerin retme-renme srelerinde yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak, nceki nitelerde de belirttiimiz gibi, retme-renme srecinde bilgisayardan etkili biimde yararlanlabilmesi, en ok nitelikli yazlmlarn bulunmasna baldr. Bu nitede retme-renme srecinde kullanlabilecek yazlmlar, daha uygun bir deyile retim yazlmlar zerinde duracaz. retim yazlmlarn, nitelikleri ve trleriyle tanmaya, ayrca bunlarn seilmesinde gz nnde bulundurulmas gereken ltleri aklamaya alacaz.

2. retim Yazlmlarnn Niteliiretim yazlmlar, okullarda derslerde bilgisayar destekli retimi gerekletirmek amacyla hazrlanm olan gerelerdir. Bunlara "ders yazlm", "eitim yazlm", "ynetim yazlm", "program" gibi adlar da verilmektedir. Ancak biz burada "retim yazlm"n tercih edecek ve kullanacaz. Bilgisayarn retim amacyla kullanlmasna olanak veren retim yazlmlar, belirli amalara gre hazrlanr ve kullanlr. rnein, kimi yazlmlar ilenmi olan konularn rencilerce tekrar edilmesine olanak verecek biimde hazrlanr. Kimileri bir ders konusunu tmyle bilgisayar araclyla renilmesini salamak zere hazrlanr. Hazrlan ve kullanl amalarna gre, retim yazlmlarn be grupta toplayabiliriz: Tekrar ve altrma yazlmlar: Bunlar, renciye ilenmi olan konularla ilgili tekrar ve altrma yaptrma olana salayan yazlmlardr. Birebir retim yazlmlar: Bunlar, renciye gereksinmesi olan tm bilgiyi ve renme etkinlikleri sunan yazlmlardr. Benzetim yazlmlar: Bunlar, gerek yaam ve durumlarn temsil edildii ya

ekil 4.1: retim Yazlm Trleri

AIKRETM FAKLTES

50

RETM YAZILIMLARI

da geree uygun durumlarn oluturulduu yazlmlardr. retim amal oyun yazlmlar: Bunlar, renme etkinliklerine oyun zellii verilerek hazrlanan ve rencinin gdlenme dzeyini ykseltmeyi amalayan yazmlardr. Sorun zme yazlmlar: Bunlar, renciye sorun zme becerisini kazandrmak amacyla hazrlanan yazlmlardr.

Deiik amalara dayal olarak hazrlanan retim yazlmlarnn gerek hazrlanmasnda gerekse kullanlmasnda deiik yntemler ve yaklamlar izlenir. Daha ak bir deyile, bu yazlm trlerinin her biri deiik bir nitelie sahiptir.

3. Tekrar ve Altrma YazlmlarTekrar ve altrmalar, sonraki renmeleri kolaylatrmak iin n renmelerin salam olumasnda ve renmelerde kalcl salamada olduka nemlidir. Bu bakmdan tekrar ve altrma yazlmlar, retimde etkili biimde yararlanmaya elverili yazlmlardr. Tekrar ve altrma yazlmlarnda belirli sorular belirli bir srada verilir. Bu sra renciye gre deimez. Yazlmda soru sorulduktan sonra renci soruyu yantlar. Eer rencinin verdii yant doru ise, renci hemen bir sonraki soruya geer. Eer rencinin yant yanl ise, soru bir kez daha sorulur. rencinin ikinci yant yine yanl olursa, sorunun doru yantn bilgisayar verir. Baka bir deyile, bu yazlmlarda dnt ve dzeltme ilemleri annda bilgisayar tarafndan yaplr. Sorular ve sralar sabit olarak hazrlanan ve renciden renciye farkllk gstermeyen bu tr tekrar ve altrma yazlmlarna "bilgisayar denetimli altrma programlar" denilmektedir. Daha karmak yapdaki tekrar ve altrma yazlmlar, renciye n renmelerinin belirlenmesine ve eksik renmelerini sorularla alarak tamamlamasna olanak verir. renci nce yazlmdaki n renme konularyla ilgili sorular yantlar. Bu alma ile rencinin dzeyi saptanr. rencinin buna dayal olarak yapaca almada, doru bildii sorular yeniden karsna kmaz. rencinin renmesiyle ilgili tm bilgiler bilgisayara kaydedilir. renci, kalc bir renme salamak iin, isterse rendiklerini tekrar edebilir. Tekrar ve altrma yazlmlar, bilgisayar destekli retimde en ok kullanlan retim yazlmlardr. Bunlarn rencilere ve retmene salad eitli yararlar vardr.

?

retme-renme srecinde tekrar ve altrma yazlmlarnn rencilere ve retmene salad yararlar sizce neler olabilir? Ksa bir sre dnerek saynz. Tekrar ve altrma yazlmlarnn salad balca yararlar yle sralayabiliriz:

ANADOLU NVERSTES

RETM YAZILIMLARI

51

Bu yazlmlar, renciye renmesiyle ilgili annda dnt salar. renciyi renmeye gdler. rencinin yeni rendii bilgiyi uzun sreli bellee aktarmasna yardm eder. retmene zaman kazandrr. Ancak, beklenen yararlarn elde edilebilmesi iin yazlmlarn retim programyla uygun biimde kaynatrlmas gereklidir. Tekrar ve altrma etkinliklerine 10-15 dakikadan daha uzun sre ayrlmamas uygun olur. Daha uzun sren bu tr etkinlikler renciler iin skc olabilir. te yandan, bu yazlmlarda yer alan kavram, ilke, genelleme ve olgularn rencilerce daha nceden renilmi olmasna zen gsterilmelidir. Tekrar ve altrma yazlmlar, genelde bireysel almaya uygun yazlmlardr. Ancak, snfta tm rencilere yetecek sayda bilgisayarn bulunmamas durumunda, rencileri kk gruplara blebilir ve grup almas yaptrabiliriz. Hatta "Bakalm, hangi grup, en ksa srede en az yanlla almay bitirebilecek?" diyerek bir yarma havas yaratabiliriz. Kimi zaman kimi rencilerin renme konusuyla ilgili tekrar ve altrma yapmaya gereksinmeleri olmayabilir. Byle durumlarda rencileri gereksinmelerine gre gruplara ayrp farkl almalar yaptrabiliriz.

4. Birebir retim YazlmlarBirebir retim yazlmlar, retmenin bir konuyu canl olarak retirken yapt etkinliklerin bilgisayarda yapld yazlmlardr. renci bu yazlmlar araclyla renmeyi tmyle kendisi gerekletirir. Birebir retim yazlm dnda baka kii ya da gerelerden yardm almaz. Bu nedenle, bu yazlmlar renmeyi salayc tm etkinlikleri kapsamak durumundadr. Herhangi bir konuda hazrlanan bir birebir retim yazlmnda u basamaklar izlenir: rencinin dikkatini ekme renciyi konudan haberli klma n renmeleri hatrlatma Yeni gereleri sunma Klavuzluk yapma Davran ortaya karma Davrann doruluuyla ilgili dnt verme Davran deerlendirme Kalcl salama

AIKRETM FAKLTES

52

RETM YAZILIMLARI

Grld gibi, bu basamaklar snfta retmenin retimde izledii basamaklarn aynsdr. Bilgisayarda retim, ayn yapda hazrlanm birebir retim yazlmlaryla gerekletirilir. Bu yazlmlarn retimde daha etkili olmas iin bilgisayarn ses ve hareket elerinden yararlanabiliriz. Birebir retim yazlmlar, "dorusal" ve "dallara ayrlan" olmak zere iki ayr biimde oluturulur. Basit bir dorusal retim yazlmnda, rencinin performansndaki farkllk gz nne alnmakszn, aklama, uygulama ve dntler belirli bir aamallk iinde verilir. Daha karmak bir yapya sahip olan dallara ayrlan yaz lmda ise, renci sorular nasl yantladna ya da renme gerecinin nemli blmlerindeki yetersizliine gre ynlendirilir. Hatta bu tr yazlmlarla renciye gereksinmelerine uygun eitli seenekler sunulabilir. ster dorusal olsun, ister dallara ayrlan olsun, her iki tr retim yazlm ile renci kendi hznda alma ve istedii kadar tekrar yapma olanana sahiptir. Gerekte nitelikli birebir retim yazlmlar hazrlamak olduka gtr. Glklerin banda bu tr yazlmlarn pahalya kmalar gelmektedir. Bu tr yazlmlar, uzun sreli ve ayrntl bir alma ile hazrlanr. te yandan, bu tr yazlmlar hazrlama, hazrlayclarn retim alannda olduka yeterli olmalarn gerektirir. Baka bir deyile, birebir retim yazlm hazrlayanlarn renmenin nasl olutuunu, retim srecinin hangi basamaklar kapsadn, ipucu, pekitire, dnt vedzeltmenin nasl ve ne zaman verileceini iyi bilmeleri gereklidir. Kald ki, retmenler arasnda bile herhangi bir konunun ilenmesinde nasl bir sra ve yol izlenmesi gerektii ile ilgili ortak bir gr salanamamaktadr. Bunlardan dolay nitelikli denilebilecek birebir retim yazlmlar bulmak olduka gtr. Nitelikli birebir retim yazlmlar bulma glne karlk, bu tr yazlmlarn okullardan ok orduda ve sanayide kullanldn syleyebiliriz. Bununla birlikte, son zamanlardaki eilim, birebir retim yazlmlarnn uzaktan eitim ve video gereleri ile birletirilerek kullanlmas ynndedir. Birebir retim yazlmlar ile tekrar ve altrma yazlmlar arasnda hazrlanmalar ve kullanlmalar asndan ne gibi farklar olduunu kartp yaznz.

5. Benzetim YazlmlarBenzetim, gerek bir durumun temsil edilmesi, geree uyan bir modelin gelitirilmesi ya da hayali bir sistemin oluturulmasdr. Benzetim yazlm da, gerek olay, durum ya da nesnelerle renme olanann bulunmad koullarda, bunlar temsil eden olay, durum ya da nesnelerin bilgisayar ortamnda yaratlmasna ve bunlarla renmenin salanmasna olanak veren yazlmdr. Bu tr yazlmlar gerek birebir retim yazlmlarndan gerekse tekrar ve altrma yazlmlarndan daha az yaplandrlmtr. Ayrca bu yazlmlar rencilerin etkileimde bulunmalarna ak olma zelliine sahiptir.

ANADOLU NVERSTES

RETM YAZILIMLARI

53

Benzetim yazlmlarn "bir konuyu reten" ve "nasl yaplacan reten" yazlmlar olmak zere iki ayr grupta inceleyebiliriz. Bir konuyu reten yazlmlarda renci ekranda kendisine sunulan nesne ya da olaya belli bir amala yn verebilir. rnein, renci belirli kimyasal maddelerin bileimi ile nasl bir sonu olanabileceini grmek iin o maddeleri birletirip sonucun ne olduunu bilgisayar ekranndan renebilir. nsann gremeyecei kadar hzl oluan bir srecin nasl olutuunu renci ekranda yavalatma yoluyla grebilir. Nfus bymesine yol aan etmenlerin etkisini renci yine yazlm araclyla ekranda gerekmi gibi elde edebilir. Gnmzde genetikle ilgili yazlmlar, youn olarak kullanlmaktadr. rnein, bilgisayarda genetik yasalar dorultusunda hayvanlar verilen karakterleri ile eletirerek sonucun ne olduu grlebilmekte ya da gsterilebilmektedir. Nasl yaplacan reten yazlmlar ise, belli bir iin yaplndaki ilem basamaklarn retmek amacyla hazrlanan yazlmlardr. Tpla ilgili bir sorunu belirlemeye ya da mekanik bir sorunu bulmaya yarayan tan yazlmlar bu trdendir. Bu yazlmlarda rencilere varsayma dayal sorun durumlar verilerek onlardan bu sorunu zmeleri istenir. rnein, Fen Bilgisi dersinde rencilere uzayn koullar verilerek orada bir uzay istasyonu kurmalar istenebilir. Benzetim yazlmlarnn, varsayma dayal olarak verilen bir sorun durumunda rencilerin seenekleri sonunda neler olacan gstermeleri gereklidir. Bunlar da retmenlerin bilmesi gerekir. Bu yazlmlar, genel sorun zme stratejilerinin renilmesinden ok sistemin kendisinin renilmesini amalar. rnein, rencilerden kendi kentlerini kurmalarn istemede byle bir ama gdlr. Benzetim yazlmlar olduka eitlidir. Bunlardan birini seerken hangi ltn kullanlmas gerektiini belirlemek olduka gtr. Ancak, bu konuda en ok kullanlan lt, yazlmn geree en yakn olan ve gerei doru biimde yanstan olay ve durumlar kapsayp kapsamaddr. Birok eitimci benzetim yazlmlarnn yararl olduu dncesinde birleirler. Ancak, bu tr yazlmlarn eitimcileri kayglandran ynleri de vardr. rnein, renci denetimli bir ortam iinde karlat durumu, gerek durumla ayn sanabilir. Byle bir durumda da gerek durumun yapsn olduundan daha az nemli grebilir. Denetimli bir ortamda verdii tepkilerin gerek durumda da geerli olabileceini dnebilir ki bu her zaman byle deildir. Bu nedenle, ou eitimciler benzetimlerdeki durumlarn geree ok yakn olmas gerektiini vurgulamaktadrlar. Ayrca, eitimciler, kk yalardaki rencilerin gerek ortamlarda be duyu organlarn kullanarak deneyim kazanmalarnn, bilgisayar ortamndaki benzer durumlarla deneyim kazanmalarndan daha nemli olduunu belirtmektedirler.

AIKRETM FAKLTES

54

RETM YAZILIMLARI

Kimi benzetim yazlmlar ile, kt ya da tahta zerinde basit olarak aklanabilecek kavramlar karmak biimde aklanabilmektedir. rnein, renci benzetim yazlmlar ile sorun zme becerisini gelitirmeden, sorun durumunu anlayarak verilen sorunu deneme-yanlma yoluyla kendiliinden zebilir. Bu nedenle, retmenler rencilerin uygun olmayan yollarla zm bulmalarn engelleyecek stratejiler izlemelidirler. Benzetim yazlmlar, retim yazlmlar arasnda en ok kullanlan yazlmlardandr. Ancak, bunlarn etkili biimde kullanlabilmesi, baka bir deyile bunlardan iyi dzeyde yararlanlabilmesi bu yazlmlarn dersin amacna uygun olmasna ve rencilerin gereksinmelerini karlayabilmesine baldr. Benzetim yazalmlarnn retme-renme srecinde salad yararlar yle zetleyebiliriz: Zaman azaltma Gerek yaamda gnler ya da haftalar srecek bir olay, bir benzetim yazlm ile hemen gerekletirilebilir. Sonu, gerek yaamdakinden daha hzl elde edilebilir. renci, ksa sre iinde daha ok eitte etkinlikle karlaabilir. Sreci yavalatma Benzetim yazlmlar, ok hzl, gzle grlemeyecek olaylarn yavalatlarak izlenmesini kolaylatrabilir. rencileri ortama katma Benzetim yazlmlar ile rencilerin dikkati yazlmdaki olaylara ekilebilir. "Byle bir durumda ne yapardn?", "Sen olsan ne yapardn?" gibi sorularla renciler ortama katlabilir ve gdlenebilir. renci ortama katld iin rencinin yazlmla etkileimi salanabilir. Deneyleri gvenli klmas rencinin tehlikeli koullarla karlaaca durumlarda benzetim en iyi seimlerden biridir. rnein, renci araba ya uak kullanmay benzetim yazalmlarndan yararlanarak renebilir. Olanaksz olanakl klma Benzetimin en nemli zellii, olanaksz olanakl klmasdr. retmenler rencilere retmek amacyla kimi konular yanstmaktan yoksundurlar. Oysa, benzetim yazlmlar ile bu kolaylkla salanabilir. rnein, renciye Ayda nasl yrnebilecei, nkleer bir patlamann sonularnn neler olabilecei, bir yanardan patlamasnn nasl oluaca benzetim yazlmlaryla kolaylkla gsterilebilir. Para ve teki kaynaklardan kazan salama Okullarda retmenler, canl hayvanlar snf ortamna getirmek yerine, onlar renciye bilgisayar ekrannda gstermeyi tercih edebilirler. te yandan,

ANADOLU NVERSTES

RETM YAZILIMLARI

55

kimi deneyleri benzetim yazlmlarn kullanarak bilgisayarda renciye gsterebilirler. Bylece, okullarda zaman, emek ve paradan ekonomi salanabilir. Gereksinme lsnde tekrar olana salama Gerek yaamdaki durumun tersine, benzetim yazlmlar rencinin "dilediince" tekrar yapmasna izin verir. Durumu denetim altna alma olana salama Gerek yaam koullar genellikle karmaktr. zellikle ilk kez karlalan durumlarda bu karmaklk daha ok anlalr. Bir kezde birok eyin olmas ile renci konu zerinde odaklamada zorluklarla karlaabilir. Benzetim yazlmlar ile, gerek yaamdaki bu karmaa denetim altna alnabilir ve ortam daha basit duruma getirilebilir.

Kukusuz, retme-renme srecinde gerek varlk, olay ya da durumlardan yararlanmak, rencilerin bunlarla etkileimlerini salamak en etkili yoldur. Ancak, gerek durumlarn pahal olmas, zaman yitimine yol amas ya da zamann yeterli olmamas ve yaamsal tehlikenin varolmas durumlarnda benzetim yazlmlarndan etkili ve verimli biimde yararlanlabilir. lkretimde deiik derslerde deiik konularn retimi iin benzetim yazlmlar kullanlabilir. Hangi konularn retiminde hangi gerek olay ya da durumlar kullanmak yerine benzetim yazlmlarndan yararlanmay tercih edersiniz? Bir rnek vererek gerekenizi aklaynz.

6. retim Amal Oyun Yazlmlarretim amal oyun yazlmlar, renme etkinliklerine oyun kurallar eklenerek hazrlanan yazlmlardr. rencileri gdlemeyi amalayan bu yazlmlar, retme-renme srecinde tekrar ve altrma ya da benzetim yazlmlar gibi kullanlabilir. Ancak, bu tr yazlmlar yine de ayr bir tr olarak deerlendirilir. nk oyun yazlmlarnn renci iin anlam biraz farkldr. renci oyun oynayacan bilirse, elence etkinlikleri bekler ve bir yar ortam iinde olmay tercih eder. Oyun yazlmlar en ok rencileri dllendirmek ve onlarn derse ilgilerini ekmek iin kullanlr. Bu amala oyun yazlmlar teki renme etkinliklerinin arasna serpitirilir. Bunun yansra, oyun yazlmlar tekrar ve altrma ve rencilerin ibirlii yaparak almalarn salamak amacyla da kullanlabilir. Oyun yazlmlar, kurallar retmesi, yar ortam yaratmas ve elendirici olmas asndan, rencilerin hem zihinsel hem de duyusal geliimlerine katkda bulunabilir. Bununla birlikte, oyun yazlmlarnn seilmesinde retmenlerin zenli olmalar gereklidir. retmenler oyun yazlmlarnn eitsel niteliini hibir zaman gzard etmemelidirler.AIKRETM FAKLTES

56

RETM YAZILIMLARI

7. Sorun zme YazlmlarGnmzde eitimin en nemli ilevlerinden birisi, rencilere karlatklar sorunlar zebilme becerisi kazandrmaktr. Bir rencinin sorun zme becerisini kazanmas, karlat bir sorunu tanmlayabilmesi, sorunu zmek iin strateji gelitirebilmesi, stratejiyi uygulamaya koyabilmesi ve sonucu deerlendirebilmesi anlamn tar. Bunun iin rencinin hem sorun zme yntemini bilmesi hem de sorunlar zmek iin gerekli olan bilgilere sahip olmas gereklidir. Sorun zmede renci u basamaklar izler: ncelikle renci kendisine verilen bilgi ya da verileri kullanarak sorunu tanmlar. Sonra zme ynelik denenceler oluturur ve bu denenceleri snar. Son olarak da soruna uygun zm retir. Sorun zme yazlmlar rencilerin bilgisayar araclyla sorun zme becerisi kazanmalarnda olduka etkilidir. Sorun zmede bilgisayarla renciye sorun/ problem sunulur, rencinin onay ile veriler ynlendirilir, bu veriler bellekte saklanr ve gerekli olan yerlerde renciye dnt salanr. Bilgisayar, sorun zme becerisinin retiminde u yararlar salar: renciye gerek yaamda karlaabilecei sorunlar zerinde alma olana verir. rencinin sorunla ilgili bilgiye kolayca ve hzl olarak ulamasn salar. recinin sorun zme srecinin hangi aamasnda glkle karlatna ilikin bilgi verir. renciye zmesi iin ok sayda sorun sunar ve bylece rencinin sorun zmede deneyim kazanmasna yardm eder. rencinin deiik ve ilgi ekici sorunlar zerinde almasna olanak salar.

Sorun zme yazlmlarn iki grupta inceleyebiliriz. Bunlardan ilki, rencilerin bir dersin, rnein matematik dersinin herhangi bir konusundaki problemlerin zmn retmeyi amalayan yazlmlardr. tekisi ise, rencilerin genel olarak sorun zme becerilerini gelitirmeyi amalayan yazlmlardr. Hangi trde olursa olsun, sorun zme yazlmlar kimi zaman benzetim biiminde, kimi zaman da oyun biiminde hazrlanabilir. Sorun zme yazlmlar, retim programlar ile kaynatrlarak en etkili biimde kullanlabilir. retmenler bu tr yazlmlarla renciyi gdlemeyi baarabilirler. Ancak, bu yazlmlardan yeterince yararlanabilmek iin bunlarn seilmesinde rencinin gereksinmesinin iyi belirlenmesi ve renciye hangi tr sorun zme berecirisi kazandracann bilinmesi gereklidir.

ANADOLU NVERSTES

RETM YAZILIMLARI

57

8. retim Yazlmlarnn SeimiBir deRsle ilgili retme-renme srecinde kullanlacak olan retim yazlmlarnn seimi olduka nemlidir. retim yazlmlarndan beklenen yararn salanabilmesi, byk lde nitelikli yazlmlarn seilip kullanlmasna baldr. Nitelikli retim yazlmlarnn en nemli zellii, yazlmlarn retme-renme ilkelerine uygun olarak hazrlanm olmalar ve kullanma elverili olmalardr. retim yazlmlar, retme ilevini yklenmi olmalar nedeniyle, renmede nem tayan nkoul davranlar, ipular, katlma, pekitirme, dnt ve dzeltme olarak adlandrlan eleri iermelidirler. nkoul davranlar, ipular, katlma, pekitirme, dnt ve dzeltme nedir? Tanmlaynz. renmenin gereklemesi bakmndan gerekli olan bu eleri ksa ksa aklayalm. nkoul davranlar, rencinin yeni konuyla ilgili bilgi ve becerileri kazanabilmesi iin nceden renmi olmas ve hatrlamas gereken davranlardr. retim yazlmnda, nkoul davranlarn neler olduuna yer verilmesi nemlidir. pular, retme-renme srecinde renciye neyi reneceini, bunlar renirken neler yapacan anlatmak iin kullanlan mesajlardr. pular, rencinin dikkatini toplarlamasna, alt konu ile ilgili nkoul davranlar hatrlamasna ve rendikleri arasnda iliki kurmasna yardm eder. Katlma, rencinin kendisine salanan renme durumunun eleri ile etkilemesi ve renme abas ierisine girmesidir. renci eer retme-renme srecine katlrsa renebilir. Pekitirme, renilmesi amalanan davrann tekrarn salayan uyarcnn renciye verilmesi ilemidir. retme-renme srecinde pekitirme, renmenin kalcln artrmada etkilidir. Dnt, rencinin renme sonucu ile ilgili bilgidir. Bununla rencinin yaptklarnn ve sylediklerinin ne lde doru ya da hatal olduu belirlenir. Dzeltme ise, elde edilen dnte gre rencinin eksiklerini tamamlama, yanllarn dorulama ilemidir. retme-renme srecinde dnt ve dzeltme birbirini izleyen iki ilemdir. Bu elerin yansra, retim yazlmlar kullanm asndan da u zelliklere sahip olmaldr: Uygunluk, ilerlik, etkililik ve verimlilik. imdi ksaca bunlar aklayalm.AIKRETM FAKLTES

?

58

RETM YAZILIMLARI

Uygunluk, retim yazlmnn hedefler, ierik, yntem, ortam (kullanlan donanm) ve renci zellikleri ile tutarl olmasdr. rnein, kullanlmak istenen yazlm varolan bilgisayarlarla almyorsa, o yazlmn uygun olduu sylenemez. lerlik, yazlmn rencinin almasna yn vermesi, renci istek ve beklentilerine uygun olmasdr. Etkililik, yazlmn renci baarsndaki etkisidir. Buna, rencinin erii dzeyine bakarak, yani rencinin retim programna balamadan nceki baars ile retim programndan getikten sonraki baars arasndaki farka bakarak karar verilebilir. Verimlilik ise, yazlmn renmede zaman ve mali ynlerden kazan salamasdr. Eer bir yazlm, rencinin ksa srede ve ucuza renmesini salamyorsa, o yazlmn verimli olmad sylenebilir. Yeniden belirtmek gerekirse, retmenin dersinde kullanmak istedii retim yazlmlar, bir yandan nkoul davranlar, ipular, katlma, pekitirme, dnt ve dzeltme elerini kapsarken, te yandan da uygunluk, ilerlik, etkililik ve verimlilik gibi zelliklere de sahip olmaldr. retme-renme sreci iin belirtilen niteliklerdeki yazlmlar seebilmek iin kimi ltlere gerek vardr. Bu ltler, retmenin dersi iin yazlm semesinde neleri gz nnde bulunmas gerektiini gsterir. retim yazlmlarnn seiminde kullanlacak ltleri, hedefler, ierik, retme durumlar, deerlendirme, ekran tasarm, kullanm kolayl ve kullanma klavuzu konular ile ilgili olarak yle sralayp aklayabiliriz: Hedefler: Hedef, retim etkinlikleri sonunda rencide bulunmas istenen bilgi, beceri ve tutumlardr. Yazlmlarn hazrlanmasnda yaplmas gereken ilk i, hedeflerin belirlenmesidir. Bylece, yazlmn hazrlanmasna yn verilebilir. retim yazlmnn seilmesinde hedeflerle ilgili gz nnde tutulmas gereken ltleri yle sralayabiliriz: Hedefler, yazlmn trne (tekrar ve altrma, sorun zme vb.) uygun olmaldr. Hedefler, yazlmn konu alanna (matematik, fen bilgisi vb.) gre belirlenmi olmaldr. Hedefler, yazlm kullanacak olan rencilerin renim dzeyine (ilkretim drdnc snf, sekizinci snf vb.) uygun olmaldr. Yazlmda hedeflere gre rencilerin sahip olmalar gereken nkoul davranlar belirlenmi olmaldr. rencilere yazlmda hedefler uygun bir anlatmla bildirilmi olmaldr.

Hedefler erik retme Durumlar Deerlendirme Ekran Tasarm Kullanm Kolayl Kullanma Klavuzu ekil 4.2: Yazlm Seimindeki ltlerin ilgili Olduu Konular

ANADOLU NVERSTES

RETM YAZILIMLARI

59

erik: erik, konu alann oluturur. retim yazlmnda ieriin nelerden olutuu, hangi srada ve nasl bir dzenleme ile verildii nem tar. retim yazlmlarnn seilmesinde ierikle ilgili u ltler gznnde bulundurulmaldr: erik, kk birimlere ayrlarak dzenlenmelidir. kolaydan zora doru sralanmaldr. belirlenmi olan hedeflerle tutarl olmaldr. retim programna uygun olmaldr. rencinin dzeyine uygun olmaldr. dilbilgisi ve yazm yanllarndan arnk olmaldr. gncel ve doru bilgileri kapsamaldr. retme durumlar: retme durumu, amalanan bir davrann renciye kazandrlmas iin oluturulan evre ya ortamdr. renci, oluturulan bir retme durumu ile etkileimde bulunarak eitli renme yaantlar geirir ve bu yaantlarn sonucu olarak renmeyi salar. Yazlmlarda rencinin uygun renme yaantlar geirmesine elverili retme durumlar dzenlenir. retme durumlarnn dzenlenmesinde deiik retim yntemleri ile etkinliklerinden yararlanlr. Bunlar, renciye bilgi, beceri ve tutum kazandrmaya ynelik gzlem, deney, planlama almalar ile alma ve uygulama etkinliklerini kapsar. retim yazlmlarnda dzenlenen retme durumlar u ltlerle deerlendirilebilir: retme durumlar, rencinin etkileimde bulunmasna elverili olmaldr. renciye gerekli durumlarda verilebilecek pekitireleri bulundurmaldr. yerinde kullanlan ipular ile dnt ve dzeltme ilemlerini kapsamaldr. ierie uygun rneklere sahip olmaldr. rencinin dzeyine uygun sorular iinde bulundurmaldr. rencinin ierii kendi hznda renmesine elverili olmaldr. Deerlendirme: Deerlendirme, rencinin renme ve baar durumunun belirlenmesidir. retim yazlmlarnn seiminde deerlendirme sreci ile ilgili u ltler gz nnde bulundurulmaldr: Yazlmda renciye kazandrlmak istenen davranlar len yeterli sayda soru bulunmaldr. Sorular, hedefler ve ierikle tutarl olmaldr. renci, baar durumundan haberli bulunmaldr.

AIKRETM FAKLTES

60

RETM YAZILIMLARI

rencinin sorulara verdii yantlar kaydedilmeli, varsa eksikleri giderilmelidir.

Ekran tasarm: Ekran tasarm, ekranda gzken yaz, ekil, grafik gibi elerin dzenlenmesidir. Bu basl gerelerdeki sayfa dzenlemesi ile e anlamldr. Ekran tasarm gerekte bir uzmanlk iidir. Bu nedenle, retim yazlmlarnn ekran tasarmnda uzmanlarn yardmnn alnmas yerinde olur. retim yazlmlarnn ekran tasarm u ltlerle deerlendirilebilir: Ekran, rahat okumaya elverili bir dzenlemeye sahip olmaldr. Ekrandaki metinde kullanlan yaz tr ve bykl rencinin ya dzeyine uygun olmaldr. Ekranda yeni sayfaya gei rencinin denetiminde olmal ve renci kendi hzna gre ilerleyebilmelidir. Ekran grntleri net olmal, renkler gz yormamaldr. Yazlm kullanma ynergeleri ak ve anlalr olmaldr.

Kullanm kolayl: Kullanm kolayl, rencinin yazlmdan en st dzeyde yararlanabilmesi asndan yazlmda bulunmas gereken nemli bir zelliktir. retim yazlm seiminde kullanm kolayl konusunda u ltler gz nnde bulundurulmaldr: renci yazlm kolayca altrabilmelidir. Yazlm, rencinin istedii zaman programdan kmasna elverili olmaldr. Yazlm, rencinin daha nce kald yerden almasn srdrmeye olanak vermelidir. Yazlm, rencinin bir blmden tekisine kolayca gemesine elverili olmaldr. Kullanlan tular yazlmn bandan sonuna dek ayn ama iin kullanlmaldr. Ynergeler, ak ve anlalr olmaldr. Yazlm, rencinin istedii lde tekrar yapmasna olanak vermelidir.

Kullanma klavuzu: Kullanma klavuzu retim yazlmlarnn nemli bir yardmcsdr. Bu klavuzlarn hem retmene hem renciye yardm edecek biimde hazrlanmas gereklidir. Bu da, kullanma klavuzlarnn ak ve anlalr olmalaryla olanakldr. Baka bir deyile, klavuzda yazlmn kullanlmasn kolaylatracak gerekli bilgiler uygun biimde sunulmaldr. retim yazlmlarna ilikin kullanma klavuzlarnda lt nitelii tayan u bilgilere yer verilmelidir: Yazlmn amac Yazlmn kullanm iin harcanacak yaklak sre

ANADOLU NVERSTES

RETM YAZILIMLARI

61

Yazlm konusunun ana izgileri Yazlmn ne lde bellei kaplad alma kitaplarnn olup olmad Yazlm kullanacak rencilerin nitelii

Bulabildiiniz bir retim yazlmn buradaki ltleri temel alarak deerlendiriniz. Olanaklysa kendi deerlendirme sonularnz bir meslektanzn sonularyla karlatrnz.

zetretim yazlmlar, derslerde bilgisayar destekli retimi salamak amacyla hazrlanm gerelerdir. Bunlara ders yazlm, eitim yazlm, ynetim yazlm, program gibi adlar da verilmektedir. retim yazlmlar, hazrlan ve kullanl amalarna gre be grupta toplanabilir: renciye ilenmi olan konu ile ilgili tekrar ve altrma yapmasna olanak veren tekrar ve altrma yazlmlar. rencinin bir konuyu renmesini salayc renme etkinliklerini kapsayan birebir retim yazlmlar. Gerek yaam durumlarn temsil eden durumlar sunarak renmeyi salayan benzetim yazlmlar. renme etkinliklerine oyun zellii verilerek hazrlanan ve renciyi gdlemeyi amalayan retim amal oyun yazlmlar. renciye sorun zme becerisini kazandrmay amalayan sorun zme yazlmlar.

Bilgisayardan retim amacyla etkili biimde yararlanabilmenin temel koulu, nitelikli retim yazlmlar kullanmaktr. Bu nedenle, retmenin retim yazlmlarn semede zenli olmas gereklidir. retim yazlmlar nitelik kazanabilmek iin her eyden nce renmede nem tayan kimi elere sahip olmaldrlar. Bu eler nkoul davranlar, ipular, katlma, pekitirme, dnt ve dzeltmedir. Bu elerin yansra, retim yazlmlar uygunluk, ilerlik, etkililik ve verimlilik zelliklerine sahip olmaldrlar. Derslerde kullanmak zere yukarda saylan niteliklere sahip retim yazlmlar seilmelidir. Bylesi yazlmlar seebilmesi iin retmenin eitli ltleri gz nnde bulundurmas gereklidir. Bu ltler yazlmla ilgili olarak hedefler, ierik, retme durumlar, deerlendirme, ekran tasarm, kullanm kolayl ve kullanma klavuzu konularndadr. retmen, bu ltlerle yapaca deerlendirme sonularna gre uygun ve yeterli olan retim yazlmlarn seip derslerinde kullanabilir.AIKRETM FAKLTES

62

RETM YAZILIMLARI

Deerlendirme SorularAadaki sorularn yantlarn verilen seenekler arasndan bulunuz. 1. Aadakilerden hangisi, gerek yaamdaki olaylarn denetimli biimde temsil edilmesi amacyla hazrlanan yazlmdr? A. Birebir retim yazlm B. Sorun zme yazlm C. Benzetim yazlm D. Altrma ve tekrar yazlm E. retim amal oyun yazlm Tekrar ve altrma yazlmlar, aadakilerin hangisinde en etkili olarak kullanlr? A. Yaratcl gelitirmede B. Yeni becerilerin retiminde C. Kalc renmeyi salamada D. Sorun zme becerisi kazandrmada E. renmeyi elenceli klmada Aadakilerden hangisi, nitelikli bir retim yazlmnn zelliklerinden deildir? A. Uygunluk B. Verimlilik C. lerlik D. Etkililik E. Modernlik Aadakilerden hangisi, retim yazlmlarnn seimindeki ltlerin ilgili olduu bir konu deildir? A. Ekran tasarm B. retme durumlar C. Kullanm kolayl D. Deerlendirme E. Maliyet

2.

3.

4.

Aadaki cmlelerin DORU ya da YANLI olduklarn belirleyiniz. 5. retim amal oyun yazlamlar, rencilerin sorun zme becerisini oyun biiminde renmelerini salar. Deneyleri gvenli klma, sreci yavalatma ve zaman azaltma, benzetim yazlmlarnn salad yararlardr. Yzyze retimde gerekli olan pekitirme, dnt ve dzeltme ilemleri, retim yazlmlar iin de nemlidir.

6.

7.

ANADOLU NVERSTES

RETM YAZILIMLARI

63

8.

Bilgisayarn snrl kapasitesi nedeniyle retim yazlmlarnda olduka az sayda sorulara yer verilmelidir.

Ek Okuma KaynaklarAkkoyunlu, Buket. Bilgisayar Okuryazarl Yeterlikleri le Mevcut Ders Programlarnn Kaynatrlmasnn renci Baars, Tutum ve Becerisine Etkisi, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi. 12: 127-134, 1996. Akar, Petek. Bilgisayar Destekli Eitim Ders Notlar. Ankara: Orta Dou Teknik niversitesi, 1992. elikz, Nadir. Bilgisayar Destekli retimin Gerekleme Biimleri, Eitim Ynetimi. 1, 4: 573-580, 1995. Fidan, Nurettin. Okullarda renme ve retme. Ankara: 1983.

AIKRETM FAKLTES