نو�ترین ب�یارەکانی ڕ�نووسی زمانی کوردی

ئامادەکردن: دیاک� هاشمی

یهکهم ب�وکردنهوە: 2003-09-06

دوایین نو�کردنهوە: 2019-03-14

داگرتن به پی دی ئ�ف pdf: ڕ�نووس

ڕنووسی زمانی کوردی

Kurdish orthography

1. پ�شهکی

2. ئهلفب�

3. بزو�نهکان

4. یاسای بزو�ن و دۆخه ئاوارتهکان

5. بزرۆکه

6. ئهلفب�ی التینی

7. ک�شهی پیتهکان

8. ههمزە

9. ک�شهی (ر، ڕ)

10. ک�شهی (ک، ك)

11. ک�شهی ت�که�کردنی (ھ، ە)

12. (و، وو)

13. (ی، یی)

14. (یه)

15. (و)ی پ�وەندی

16. (ی)ی پ�وەندی

17. پیتی ت له وشهدا

18. ج�ناوی لکاوی (ی، یان)

19. ج�ناوی نیشانه

20. دوودەنگه

21. وشهی ل�کدراو

22. وشهی داڕ�ژراو

23. فرمانی ل�کدراو

24. فرمانی داڕ�ژراو

25. پریپ�زیشن

26. ک�شهی "دە" و "ئه"

27. ک�شهی (له)

28. ک�شهی (ب�) و (بهب�)

29. ک�شهی ئامرازی (تر) و وشهی (تر)

30. ئاوە�کار

31. وشهی بیانی

32. خا�بهندی

33. تهختهکلیلی کوردی

34. ژ�دەرەکان

١. پ�شهکی

ڕ�نووس واته "یاسا و ڕ�سای چ�ن�تیی نووسینی وشه و فرمانی زمان�ک له دۆخی ج�ربهج�ری وەک تاک،

ل�کدراو، داڕ�ژراو و گهردانکراودا. ڕ�نووس ههروەها باس لهوە دەکات که پ�وەندیی وشهنووسراوەکان لهگهڵ

"ئامرازەکان"دا چ�نن، چ�ن لهگهڵ "گیرەک"دا هه�سوکهوت دەکر�ت". ب� نموونه کام لهمانه ڕاستن؟

کهرکووک یان کهرکوک؟

ب� کهس یان ب�کهس؟

نان دەکات یان ناندەکات؟

تهختهکلیل یان تهخته کلیل؟

دەستی ل� دا یان دەستی ل�دا یان دەستیل�دا؟

بهردەقارەمان یان بهردە قارەمان؟

نیه یان نی یه یان نی یه یان نییه؟

ج� به ج� یان ج�بهج�؟

ڕەچاونهکردنی ڕ�نووس دەب�ته ه�ی ئهوەی که وشهکان بههه�ه بخو�نر�نهوە، ههروەها له دنیای دیجیتا�یی

ئهوڕۆکهدا ئهگهر ڕ�نووس�کی یهکدەست ڕەچاو نهکر�ت، ک�شهی زۆر گهورە له ت�مارکردن و بهدواداگهڕانی

ت�مارکراوەکان له بنکهدراوەکاندا د�نه پ�ش. نووسین ههر ئهوە نییه لهسهر کاغهز�کدا دیارە به�کوو دەب�ت

بتوانین به ش�وەی دیجیتا�ییش ت�ماری بکهین و ب� ههر پیت�ک ک�د�کی تایبهتی دیاری بکهین و ههر

وشهیهکیش تهنها به یهک ش�وە بنووسین. ب� ئهم مهبهستهش پ�ویسته تهنیا له یهک تهختهکلیلی ستاندارد و

یهک ش�وازی ڕ�نووس که�ک وەر بگرین.

ههند�ک جار ڕ�نووس پا�پشتییهکی زمانهوانیی لهگه�ه، ههند�ک جاریش تهنها پ�ویستی به "ڕ�ککهوتن"�ک

ههیه.

پیتهکانی ئهلفب�ی هیچ زمان�ک بهتهواوی ههموو دەنگهکانی ئهو زمانه نانو�نن، به�کوو دەب�ت ڕ�ککهوتن�ک

لهن�وان بهکاره�نهرانی زمانهکهدا ههب�ت. ئهم ڕ�ککهوتنهش ناب�ت بهپ�ی چ�ژی تاکهکهسی ب�ت به�کوو

دەب�ت بهپ�ی ب�یاری گشتیی زۆرینهی زمانهوانان یان ک�ڕ و ک�مه�ه زمانهوانییهکانی زمان�ک ب�ت.

لهم وتاره دا، هه وڵ ده در�ت به گو�ره ی ب�یاره کانی “ئهکادیمیای کوردی” و ڕ�ککهوتنهکانی ههندێ گرووپی

ئایتی وەک (زانستپهروەرانی کورد) و به له به رچاوگرتنی زانستی تهکن�ل�جیای زانیاری (IT) و به به راوردکاری

له گه ڵ زمانه زیندووه ئه ورووپییه کاندا، ک�مه ��ک یاسا و ڕ�سا ڕوون بکر�نه وه، تا له ڕ�نووس�کی ب�هه �ه

نزیکتر ببینه وه .

لهم �یدی�یه که له یوتووب دامان ناوە دەتوانن سهرد��ی پتر له ٤٠ هه�هی ڕ�نووسی چاو ل� بکهن.

تهختهکلیل و ف�نتی یونیک�د:

پ�ش لهوەی بچینه ناو باسی ڕ�نووسهوە، دەب�ت ئاماژە بهوە بکهم که ههموو کهس�ک دەب�ت واز له

تهختهکلیل و ف�نتی نایوینک�د به�ن�ت و بهس که�ک له تهختهکلیل و ف�نتی یونیک�د وەربگر�ت. ب� زانیاریی

زیاتر دەتوانن چاو له ڕەوتی تهختهکلیلی کوردی بکهن.

***

ب�یاری سهرۆکی ئهنجومهنی وەزیرانی حکوومهتی ههر�می کوردستانب�یاری سهرۆکی ئهنجومهنی وەزیرانی حکوومهتی ههر�می کوردستان: ههموو دامودەزگا حکوومهتییهکانههموو دامودەزگا حکوومهتییهکان

له کوردستاندا دەب�ت که�ک له تهختهکلیل و ف�نتی یونیک�د وەربگرنله کوردستاندا دەب�ت که�ک له تهختهکلیل و ف�نتی یونیک�د وەربگرن. ب�یارەکهب�یارەکه.

***

٢. ئهلفب�

باشترە له باتیی "ئهلف ب�"، "ئهلف و ب�" یان "ئهلفوب�" تهنیا (ئهلفب�) بهکار به�نر�ت چونکه ئهو وشهیه

وشهیهکی ل�کدراوە، وشهی ل�کدراویش له پلهی یهکهمدا دەب�ت بهب� یارمهتیی هیچ گیرەک�ک چ� بکر�ت،

ئهگهر ئهوە نهکرا ئهو کاته له ههند�ک ئامراز و گیرەکی وەک (...و...) که�ک وەردەگیر�ت.

***

پیتهکان و دەنگهکان:

پیتهکان: پیتهکانی ئهلفب�ی زمانی کوردی (٣٤) پیتن و بهم ش�وەیهی خوارەوە ڕیز دەکر�ن:

ئـ ـ ا ـ ب ـ پ ـ ت ـ ج ـ چ ـ ح ـ خ ـ د ـ ر ـ ڕ ـ ز ـ ژ ـ س ـ ش ـ ع ـ غ ـ ف ـ ڤ ـ ق ـ ک ـ گ ـ ل ـ ڵ ـ م ـ ن ـ هـ ـ ە ـ و ـ ۆ ـ وو ـ

ی ـ ێ.

ت�بینیت�بینی: گرنگه پیتهکان بهو ش�وەیهی سهرەوە ڕیز بکر�ن و شو�نهکانیان پ�ش و پاش نهخرین گرنگه پیتهکان بهو ش�وەیهی سهرەوە ڕیز بکر�ن و شو�نهکانیان پ�ش و پاش نهخرین.

***

دەنگهکان:

زمانی کوردی (٣٧) دەنگی ههیه، به�م له سیستهمی ئهلفب�دا (٣٤) پیتی ب� دیاری کراوە.

.(Kurd کورد) ،(wane وانه) :تهنها یهک پیتی (و) دانراوە (w و u) 1. ب� دوو دەنگی بزو�ن و نهبزو�نی

.(yar یار) ،(mey مهی) ،(mîr مـیــر) :یش یهک پیتی (ی) دانراوە(y و î) 2. ب� دوو دەنگی بزو�ن و نهبزو�نی

.(û = وو) ش واوواو دووپات بووەتهوە(û) 3. ب� دەنگی در�ژی

که وا ب�ت، پیتی (و) و پیتی (ی) ههم ئهرکی بزو�ن و ههمیش ئهرکی نهبزو�ن دەگ��ن.

.(birdin بردن) :یش که پ�ی دەوتر�ت "بزرۆکه" هیچ پ�ت�کی ب� دانهنراوە(i) دەنگی فرەکورتی

که وا ب�ت ب� (٥) دەنگی (w, u, y, î, i) تهنیا (٢) پیتی (و، ی) لهبهرچاو گیراوە، ههر ب�یه دە��ن ژمارەی

دەنگهکان (٣٧)ن و ژمارەی پیتهکان (٣٤)ن. له زۆربهی زمانهکانی دنیادا ژمارەی دەنگهکان و پیتهکانی ئهلفب�

وەکوو یهک نین، ب� نموونه له زمانی فارسی، سویدی و ئینگلیزیدا.

ئهلفب�ی زمانی کوردی به �یدی�

***

٣. بزو�نهکان

بزو�ن به و ده نگانه ده وتر�ن که له کاتی ب�ژه و گ�کردندا، ده م و زار ت�ز�ک زیاتر ده کر�نه وه و زیاتر

ده ک�شر�ن. بزو�نه کان جوو�ه و بزواندن ده خه نه ناو وشه وه .

بزو�نه کان له ڕاستیدا (٨) ده نگن، به �م له ئهلفب�دا ته نها (٧) ده نگیان پیتیان ب� دانراوه و ده نووسر�ن و بریتین

له: (ا، ە، و، ۆ، وو، ی، ێ).

***

یاسایاسا: ههر وشهیهکی کوردی پ�ک هاتووە له النی کهم یهک ههر وشهیهکی کوردی پ�ک هاتووە له النی کهم یهک ب�گهب�گه و له ههر ب�گهیهکیشدا یهک و له ههر ب�گهیهکیشدا یهک بزو�ن بزو�ن ههیهههیه:

.(naw ناو) :1. یهک ب�گهیی

.(komar ک�مار) :2. دوو ب�گهیی

.(Şaxewan شاخهوان) :3. س� ب�گهیی

.(Zimanewan زمانهوان) :4. چوار ب�گهیی

.(Zanistperweran زانستپهروەران) :5. پ�نج ب�گهیی

***

٤. یاسای بزو�ن و دۆخه ئاوارتهکان

له وشهی سهربهخ�ی فهرههنگیدا دوو بزو�ن بهدوای یهکتردا نانووسر�ن، به�م جاری وایه کات�ک که

پاشگر�ک یان وشهیهکی تر ب�ته پاڵ وشهی پ�شهوە، ڕەنگه ئهو یاسایه ت�ک بچ�ت، ب� نموونه وشهیهکی

وەکوو "خهوتووەکان" لهڕاستیدا به س� واو ب�ژە و گ� دەکر�ت "خهوتوووەکان xewtûwekan"، به�م چونکه

ب�یار دراوە که س� واو "ووو" بهدوای یهکتردا نهنووسر�ت ههر به "وو" دەینووسین وەک:

xewtûwekan خهوتـوو + ە = خهوتـووە

خهوتـووەکان، وەک دەبینن دوو بزو�ن واته "وو" + "ە" بهدوای یهکتردا نووسراون که هه�هیه

و لهڕاستیدا دەب�ت ئاوا بنووسر�ت: "خهوتـوووەکان xewtûwekan" به�م کورد ب�یاری داوە که س� واو

"ووو" بهدوای یهکتردا نهنووس�ت ههر ب�یه بهس به دوو واو واته "وو" دەنووسر�ت و دەب�ته

.xewtwûwekan خهوتـووەکان

nûstûwe نووستــوو + ە = نووستــووە

royiştûwan ڕۆیشتــوو + ان = ڕۆیشتــووان

hatûwan هاتــوو + ان = هاتــووان

به�م لهو ج�رە دۆخانه بهو الوە، له وشهی کوردیدا دوو بزو�ن بهدوای یهکتردا نانووسر�ن.

یاسایاسا: له وشهی فهرههنگیدا دوو له وشهی فهرههنگیدا دوو بزو�نبزو�ن بهدوای یهکتردا نانووسر�ن بهدوای یهکتردا نانووسر�ن.

یاسایاسا: له کوردیی ناوەڕاستدا ههمیشه یهکهم دەنگ، دەنگی له کوردیی ناوەڕاستدا ههمیشه یهکهم دەنگ، دەنگی نهبزو�نهنهبزو�نه و دووەم دەنگ، دەنگی و دووەم دەنگ، دەنگی بزو�نهبزو�نه:

.(mil مل مل) ، ،(xozge خ�زگه خ�زگه)

دۆخی ئاوارته دوو نهبزو�ن له سهرەتاوە:

."sitran" ب�ژە دەکهن، نهک "stran" زۆرینهی کرمانجیئاخ�وەکان وشهی "ستران" له کرمانجیی ژووروودا به

واته ئهگهر چاوی ل� بکهن له سهرەتای ئهو وشهیهدا س� نهبزو�ن پ�کهوە هاتوون ب� ئهوەی پ�ویست به

."str بزو�ن بکات، "ستر

نموونهی تر وشهی Stockholm ە که به سویدی پ�ی دەوتر�ت "ست�که��م Stockholm"، نهک "ئست�که��م

Istockholm" یان "Sitokholm"، ههر کات�ک بمانهو�ت ئهو ناوە به کوردی بنووسین ههر دەب�ت بنووسین:

"ست�که��م"، لهو�شدا دەبینن که له سهرەتای وشهکهدا دوو نهبزو�ن "ست" هاتوون.

***

(i) ٥. بزرۆکه

ههند�ک وشه ی کوردی هه ن که له ڕوا�ه تدا بزو�نیان ت�دا نابینر�ت، نموونه: (بردن، من، ژن، چل، مردن، بزن،

خستن)، به �م له ڕاستیدا ده نگی بزو�نیان ت�دایه . ئه و بزو�نه له ئه لفب�ی کوردیی التینیدا به پیتی (i) دیاری

کراوه ، به �م له ئه لفب�ی عه ره بیدا هیچ پیت�کی ب� دانه نراوه ، لهم ئهلفب�یهدا دیار نییه و بزر بووه ، ب�یه ناوی

نراوه : بزرۆکه (کسره مختلسه). ئهگینا لهڕاستیدا (بزو�نی فرەکورت)ە، نموونه :

.(xistin خستن) و (bizin بزن) ،(mirdin مردن) ،(çil چل) ،(jin ژن) ،(min من) ،(birdin بردن)

وشه ی “مشک” له ناوچه ج�ربه ج�ره کانی کوردستاندا به دوو ش�وازی (mişk) و (mişik) ب�ژه ده کر�ت، به �م له

ئه لفب�ی عه ره بیدا هه ر به یه ک ش�واز ده نووسر�ت: “مشک”.

که وا ب�ت دەنگ�کی تری کوردیمان ههیه و لهگهڵ ئهو دەنگهکانی تر دەب�ته (٨)ه مین ده نگی بزو�نی کوردی و

.(i) . به ئه لفب�ی ناوەندی نانووسر�ت و “بزرۆکه”یه

جاری وایه پیتی "ئـ" له سهرەتای وشهدا له باتیی بزو�نی فرەکورتی بزرۆکه i دەنووسر�ت:

.işq ئشق ،inca ئنجا ،Isfehan ئسفههان

لهم �یدی�یهدا دەتوانن چاو له ئهلفب�ی کوردی بکهن:

ئهلفب�ی کوردی

***

٦. ئه لفب�ی کوردی به التینی

کوردیی ژووروو کوردیی ژووروو (کرمانجیکرمانجی):

له کوردیی کرمانجیدا ب� نووسین که�ک لهم ئهلفب�یه وەردەگیر�ت که (٣١٣١) پیتن:

A – B – C – Ç – D – E – Ê – F – G – H – I – Î – J – K – L – M – N – O – P – Q – R – S – Ş –T – U – Û – V – W – X – Y – Z

بزو�نه کانی بریتین له (٨) ده نگ و هه ر هه شته که یان ده نووسر�نه وه :

(A – E – Ê – I – Î – O – U – Û)

کوردیی ناوەڕاست کوردیی ناوەڕاست (س�رانیس�رانی):

ه�شتا لهالیهن شو�ن�کی فهرمیی وەک ئهکادیمیاوە ج�ری پیتهکان به التینی ب� کوردیی ناوەڕاست دیاری

نهکراون.

لهو ئهلفب�یهدا ب� دەنگهکانی (ح، ع، غ، ڕ، ڵ) پیت دەستنیشان نهکراون، هه�بهت له سیستهمی یونیک�ددا

دەکر�ت ب� ئهو دەنگانه ج�ر�ک پیت هه�بژ�ردر�ت، به�م زیادکردنی پیتی نوێ لهالیهن ئهکادیمیا و ههندێ

زمانهوانهوە زۆر به گونجاو نازانر�ت مهگهر لهڕووی ناچاری ب�ت. زمانه ئهورووپییهکان خ�یان ب� ههموو

دەنگهکان پیتیان نییه و ئیتر ههوڵ نادەن پیتی نوێ درووست بکهن، ب� نموونه له سویدی و ئینگلیزیدا

پیتیان ب� دەنگی "ش" نییه.

ب� چارەسهرکردنی ک�شهی ئهو پیتانه دەتوانین ئاوا بکهین:

***

ک�شهی (ع) به پیتی التینی: دەنگ�کی کوردی نییه و وشهی کوردیی زۆر کهممان ههیه که "ع"ی ت�دا ب�ت، ههر ب�یه باشترە

بیر لهوە نهکهینهوە که پیتی ب� دابن�ین.

،Me‘rûf پ�شنیاری یهکهم: ههر وەک عهرەبهکان به نیشانهی (‘) بینووسین، وەک: ع ‘: مهعـعـرووف

.Marûf بنووسر�تهوە وەک: مهعرووف (a) پ�شنیاری دووەم: ههر به پیتی

***

ک�شهی (ح) به پیتی التینی: دەنگ�کی ناکوردییه و پ�ویست ناکات پیتی ب� دابن�ین.

.(Mehwî مهحــوی) :بنووسر�تهوە و له وشهدا له واتاکهی ت� دەگهین (h) پ�شنیاری یهکهم: ههر به

.(Meĥwî = مهحـــوی) :بنووسر�تهوە، ب� نموونه ئاوا بهکاری به�نین (ĥ) پ�شنیاری دووەم: به

***

ک�شهی (ڕ) به پیتی التینی: باشتر وایه پیتی جیاوازی ب� دانهن�ین:

پ�شنیاری یهکهم: باشترین ڕ�گهچارە ئهوەیه ههر وەک کرمانجی پیتی جیاوازی ب� دانهن�ین. وەک زمانه ئهورووپییهکان، ب�

نموونه وەک زمانی سویدی (Nor, Norr) به دووپاتبوونهوەی خ�ی بینووسین:

.(Rêga = ڕ�گا) :بنووسر�ت R سهرەتای وشه: ههر به

.(Herre = ههڕە) :ناوەڕاستی وشه: به دووپاتبوونهوە

.(şerr = شهڕ) :ک�تاییی وشه: دووپاتبوونهوە

پ�شنیاری دووەم: به (Ř) بینووسین ب� نموونه: (ههڕە heře). که بژاردەیهکی گونجاو نییه.

***

ک�شهی (ڵ) به پیتی التینی: باشتر وایه پیتی جیاوازی ب� دانهن�ین تهنیا به دووپاتبوونهوەی (L) چارەسهری

بکهین:

نموونه: وشهی کا�ـــهک kallek (ب� سهرەتای وشه پ�ویست ناکات).

،(hellalle هه��ه)

،(pallewan پا�هوان)

.(lêwall ل�وئاڵ)

سهرنجسهرنج: ئهگهر وشهیهکی وەکوو ئهگهر وشهیهکی وەکوو "کوللهکولله"، ، "گوللهگولله" بوو ئهو کاته دوو پیتی بوو ئهو کاته دوو پیتی (L)ەکه له التینیدا بهیارمهتییەکه له التینیدا بهیارمهتیی

بهسته���ک به یهک دەبهستر�تهوەبهسته���ک به یهک دەبهستر�تهوە. (گولله گولله gul-le)، ، (کولله کولله kul-le). ئهمانه له زمانی کوردیدا زۆر نین ئهمانه له زمانی کوردیدا زۆر نین.

***

ت�بینیت�بینی: ئهکایمیای کوردی دانانی پیتی نوێ به پ�ویست نازان�ت، چونکه ڕای وایه له ههموو ش�وەزارەکانی ئهکایمیای کوردی دانانی پیتی نوێ به پ�ویست نازان�ت، چونکه ڕای وایه له ههموو ش�وەزارەکانی

تریشدا دەنگی زۆر زۆرتر ههن که ئهگهر ب� ههموویان پیت دابن�ین ژمارەی پیتهکانی ئهلفب� بهرز دەبنهوەتریشدا دەنگی زۆر زۆرتر ههن که ئهگهر ب� ههموویان پیت دابن�ین ژمارەی پیتهکانی ئهلفب� بهرز دەبنهوە.

***

ب� زانیاریی زیاتر لهسهر ئهلفب�ی کوردیی التینی تکایه چاو لهم �یدی�یه بکهن:

ئهلفب�ی کوردیی التینی

***

٧. ک�شهی پیتهکان:

ههندێ کهس له کاتی بهکاره�نانی پیته کوردییهکاندا تووشی هه�هی ڕ�نووسی دەبن، ل�رە ڕوونیان

دەکهینهوە:

***

٨. هه مزه (ئـ)

هه مزه، له زمانی عه ره بی و فارسیدا، له چه ند شو�ن�کی ج�ربهج�ردا به کار ده چ�ت، وه کوو: (أ ٌإ أل إل ؤ ء ئـ)،

به �م له زمانی کوردیدا ته نیا ش�وازی (ئـ) به کار دەه�نر�ت، ئه ویش به مه به ستی ئه وه ی نهه���ت دوو بزو�ن

به دوای یهکتردا بنووسر�ن. که وا ب�ت ناتوانین ب��ین که ههمزە له زمانی کوردیدا وەک فارسی و عهرەبی

بهکار دەه�نر�ت. ههمزە له زمانی کوردیدا ههمیشه لهگهڵ بزو�ن�کدا د�ت:

ئــا، ئـــه، ئـــو، ئــ�، ئـــوو، ئـــی، ئـــ�.

لهڕاستیشدا ئهو کاتانهی که له ههند�ک وشهی وەک "ئــنـجا" و "ئـــسفههان"یشدا که دەبینر�ن ههر پ�ویستی

به بزو�ن ههیه به�م لهو کاتانهدا بزرۆکه ههیه و بزرۆکهش نانووسر�ت ئهگینا لهو شو�نانهشدا دیسانهوە

لهگهڵ بزو�ندا د�ت. لهبهر ئهوە ئهگهر بمانهو�ت به کوردی ناو�کی ب� دابن�ین دەکر�ت ب��ین که "ئاوە�بزو�ن"

ناو�کی گونجاوە ب�ی.

ههند�ک له زمانزانان هه مزه به بزو�ن داده ن�ن و الی هه ند�کیش به نه بزو�ن ده ناسر�ت، به �م له ڕاستیدا

کورد، هه مزه ی به ش�وازی (ئـ) به کار ه�ناوە و ب�یاری داوە وه کوو (نه بزو�ن)�ک چاوی ل� بکات، ب� ئه وه ی

نهه���ت دوو بزو�ن به دوای یهکتردا ب�ن، یان ههند�ک بزو�ن له سه ره تای وشه دا بنووسر�ن، نموونه :

نــاازاد = نــائــازاد

او = ئــاو

ه و = ئـــهو

ۆخه ی = ئــ�خهی

ورووپا = ئــورووپا

�ـجگار = ئــ�جگار

قرتاندنی (ئـ)

کورد ههر له ک�نهوە تا ب�ی کراب�ت ههمزەی تهنیا له کاتی پ�ویستدا بهکار ه�ناوە ئهگینا قرتاندوویهتی، ب�

نموونه له ک�نهوە وای کردووە:

ترش + ئاو = ترشاو (نهک: ترشئاو)

کوڵ + ئاو = کو�و (نهک: کو�ئاو)، واته ئاو�ک که کو�وە.

بار + ئاش = باراش (نهک: بارئاش).

گ�لک + ئاو = گ�لکاو (نهک: گ�لکئاو).

که وا ب�ت دەتوانین ئهوە بکهینه بنهما ب� وشهی ل�کدراو یان داڕ�ژراوی نو�ش و ههر بهو پ�یه گ�ی بکهین و

ههمزەکه بقرت�نین. ب� نموونه:

ڕۆژاوا، نهک ڕۆژئاوا

خ�راوا، نهک خ�رئاوا

ما�وایی، نهک ما�ئاوایی

کاراسانی، نهک کارئاسانی

بانــهفشار، نهک بانئهفشار (ناوی گه ڕه ک�که له شاری قه سری شیرین له پار�زگای کرماشان).

.(physiology) کاره ندامزانی، نهک کارئهندامزانی

.(tool = ئامراز، که ره سته) ،(bar = تووڵ، شیش) .(toolbar = توو�مراز) توو�مراز، نهک توو�ئامراز

هه روه ها ئهمانه بهب� (ئـ) وا دەنووسر�ن:

کهمـەندام، چاوه سمه ر، چاوه ست�ره ، گو�ـه ندام، گو�ـه ست�ره ، ش�ره ندام، خاکـەناز، ڕۆژاوا، خ�راوا.

تاقیکاری لهسهر ههمزە

***

٩. ک�شه ی (ڕ) و (ر)

“ڕ” ده نگ�کی گ�ه که له سه ره تا و ناوه ڕاست و ک�تاییی وشه دا د�ت:

ڕاز، هه ڕا، مه ڕ.

جاران دەوترا بهب� نیشانه، واته سادە بینووسن به�م به گ� بیخو�ننهوە. ب� ئهو سهردەمهی که خه�ک بهس

به دەست دەیاننووسی ڕەنگه ئهوە چارەسهرییهک بووب�ت ب� خ�رانووسین، به�م ئهوڕۆکه له دنیای

دیجیتا�یدا ک�دی خ�ی ههیه، دوگمهی خ�ی ههیه. که وا ب�ت:

ت�بینی: ناب�ت (ڕ)ی گ� له گه ڵ (ر)ی ساده دا ت�که ڵ بکر�ت.

***

ب�یاری ئهکادیمیای کوردیب�یاری ئهکادیمیای کوردی: هه مووهه موو ده نگ�کی ده نگ�کی (ڕڕ) له سه ره تای وشه دا گ�ه و دەب�ت به له سه ره تای وشه دا گ�ه و دەب�ت به (ڕڕ)ی گ� بنووسر�ت، نه کی گ� بنووسر�ت، نه ک

به به (رر)ی ساده ، واته ی ساده ، واته "ڕڕ" ههم له سهرەتا و ههمیش له ناوەڕاست و ههمیش له ک�تاییی وشهدا دەنووسر�ت ههم له سهرەتا و ههمیش له ناوەڕاست و ههمیش له ک�تاییی وشهدا دەنووسر�ت.

(ڕ) و (ر) له ڕووی ڕ�زمانییهوە دوو ف�نیمی جیاوازی زمانی کوردین و له ڕووی تهکنیکیشهوە لهسهر

تهختهکلیلی کوردیی ک�مپیوتهریشدا دوو دوگمهی جیاوازیان ب� دانراوە و له سیستهمی یونیک�دی (نووسه

character) جیهانییهکانیشدا دوو ژمارەک�دی جیاوازیان ب� دانراوە. ههر ب�یه زۆر گرنگه ئهو پیتانه ت�کهڵ

نهکر�ن چ له سهرەتا و چ له ناوەڕاست و چ له ک�تاییی وشهشدا دەب�ت وەک خ�ی بنووسر�ن. ئهوە

هه�هیهکی گهورەیه ئهگهر بوتر�ت بهب� چوک�ه بینووسن، به�م به چوک�هدار واته گ� بیخو�ننهوە. مادام پیتی

خ�ی ههیه، له سیستهمی یونیک�دا ک�دی خ�ی ههیه، :

سهرەتا: ڕاست، ڕ�گا، ڕۆخ

ناوەڕاست: پهڕۆ، ههڕا، فــڕاندن

ک�تایی: شهڕ، کهڕ، کوڕ

تاقیکاری لهسهر "ر" و "ڕ"

***

١٠. (ک) یان (ك)؟

پیتی (k) تهنانهت له زمانهکانی فارسی و عهرەبیشدا ک�شهلهسهرە. چونکه به دوو ش�وە دەنووسر�ن: "ک"،

"ك". ئهو دوو کافانه دوو ک�دی جیاوازیشیان ههیه، (ک U+06A9) و (ك U+0643). خ� ناکر�ت بهرانبهر به

ک�د�کی التینی دوو ک�د دابنر�ت، ههر لهبهر ئهوە لهو زمانانهشدا ک�شهی ههیه.

له تهختهکلیلی ستانداردی یونیک�دی کوردیدا که لهالیهن "کوردئایتیگرووپکوردئایتیگرووپ"ەوە درووست کرا، ئهو ک�شهیه

یهکالیی کرایهوە. ب�یاریان دا له باتیی (ك) که�ک له (ک) وەربگیر�ت ب� ئهوەی یهک ج�رە پیتمان بهرانبهر به

(k) ههب�ت. چونکه له سهرەتا و له ناوەڕاستی وشهدا بهرانبهر به (k) ههر (ک) دەنووسر�ت: (کـار)، (پهلـکه).

تهنها له ک�تاییی وشهدا "ك" بهکار دەه�نر�ت: (چهك). که وا ب�ت له ک�تاییی وشهشدا ههر ههمان کار دەکهین.

وەک:

چاک، پاک، خاک (نهک: چاك، پاك، خاك).

.(U+0643 ك) :هه�بهت به شیفتیش ئهمه دانرا ،(U+06A9 ک) :دا ئهمه دانرا(K) ههر ب�یه له شو�نی دوگمهی

به�م هیوادارین کورد بهرە بهرە واز له (ك U+0643) به�ن�ت.

***

ب�یاری کوردئایتیگرووپب�یاری کوردئایتیگرووپ:

(U+06A9) "له سهرەتا و ناوەڕاست و ک�تاییی وشهدا که�ک له له سهرەتا و ناوەڕاست و ک�تاییی وشهدا که�ک له "کک (k) له تهختهکلیلی کوردیدا بهرانبهر به له تهختهکلیلی کوردیدا بهرانبهر به

وەردەگرین و نهک له وەردەگرین و نهک له "كك". هه�بهت ئهوەش ههر دەخر�ته ناو تهختهکلیلی کوردییهوە بهس به شیفت هه�بهت ئهوەش ههر دەخر�ته ناو تهختهکلیلی کوردییهوە بهس به شیفت

دەنووسر�تدەنووسر�ت.

ب� زانیاریی زیاتر سهبارەت به ک�شهی (ک) تکایه چاو لهم بابهته بکهن.

***

(E ە، ـه) و (H ھ، ـهـ) ١١. ک�شهی ت�که�کردنی

ئهم دوو پیتهش وەک (k) ک�شهیان ههیه، چونکه ش�وەیان له یهک دەچ�ت، به�م ک�د و ئهرکیان له زمانی

کوردیدا جیاوازە.

ب� نموونه ب� نووسینی "ھ h" له وشهکانی "هانا" و "س�ههم"دا له یهک ک�دی (U+0647) که�ک وەردەگیر�ت،

به�م له نووسینی "ە E" ب� نموونهی له وشهی "پهله"دا که�ک له ک�دی (U+06D5) وەردەگیر�ت. واته ب� ئهو

دوو پیتهی که ش�وەیان له یهک دەچ�ت له دوو ک�دی جیاواز که�ک وەردەگیر�ت.

ک�شهکه ئهوەیه که ههندێ کورد له کاتی نووسین به ک�مپیوتهردا تووشی هه�ه دەبن و ب� نووسینی بزو�نی

(ە)ی کوردی دەست دەن�ن به دوگمهی (H)دا و وەک یهک چاوی ل� دەکهن. ئهمه ک�شهیهکی گهورەیه ب� زمانی

کوردی. وا دەزانن ههر دووکیان ههمان شتن. ب� نموونه دەنووسن سهر، به�م کات� ههر به (H) بینووسن

دەب�ته "سهر"، که هه�هیه ئهو کاته ناچارن جیای بکهنهوە و دەنووسن "سه ر"، که ئهویش ههر هه�هیه، ههر

ب�یه دەب�ت که�ک له دوگمهی (E) وەربگرن. که ناه���ت پیتهکان پ�کهوە بلک�ن و دەب�ته "سهر" که درووسته.

له ئهلفب�ی دیجیتالیی کوردیدا (ھ، ـهـ H) جیاوازیی ههیه لهگهڵ (ە، ـه E) و به یهک دوگمه نانووسر�ن.

تکایه له نووسینی کوردیدا ئهو دوو پیته ت�کهڵ مهکهن، وا بینووسن:

***

ب� نووسینی (ھ)

ئهگهر پهنجه بن�ی به دوگمهی H به ش�وەی (ه) دەر دەچ�ت، ب� ئهوەی به ش�وەی (ھ) بنووسر�ت ئاوا بکه:

(H) + (Shift) + (M) = ھ

ت�بینی: له ڕ�ککهوتن�کدا ب�یار درا ک�د�کی نوێ ب� " ھھ" دابنر�ت تا بهس به یهک کلیک بنووسر�ت. ئهو ک�دە که ب� نموونه له

زمانی ئوردوودا بهکار دەچ�ت بهکار دەه�نر�ت ب� ئهم تهختهکلیله کوردییه و لهسهر ما�پهڕی "تهختهکلیلی کوردی"ی

فهرمانگهی ئایتیی کوردستان دادەنر�ت و بهم زووانه دەتوانن ئهو تهختهکلیله لهوێ دابگرن. ئهو پیته نو�یه له تهختهکلیلی

کوردیدا به دوگمهی (Shift) و (H) دەنووسر�ت. من خ�م له وەشان�کی تاقیکردنهوەییدا بهو تهختهکلیله دەنووسم و پیتی

"ھ" به شیفت و (H) دەنووسم. به مهبهست لهژ�ر شیفت دامان ناوە چونکه وتمان با " ھ"ی سهرەتای وشه ت�ک نهچ�ت ههر

کات�ک ویستمان بهتایبهتی "ھ" بنووسین ئهو کاته لهوە که�ک وەردەگرین، ب� نموونه ب� نووسینی ههندێ وشهی ک�ن: ماھ،

بهھ، بهھ.

["spacer height="20px]

***

١٢. ک�شه ی (و) و (وو)

(وو û) ده نگ�کی بزو�نه و هه رگیز ناب�ت له سه ره تای وشه دا بنووسر�ت. زۆر هه �ه یه بنووسی:

(ووشه ûşe، وورچ ûrç، وون ûn، ووس ûs و هتد)،

به �کوو دەب�ت به (و w)ی نه بزو�ن بنووسر�ت، چونکوو دوای ئه و پیته، بزرۆکه هه یه، که وا ب�ت دوو بزو�ن

پ�که وه نانووسر�ن و دەب�ت وا بنووسر�ن :

(وشه wişe، ورچ wirç، ون win، وس wis و هتد).

.(tû تـوو) ،(çû چـوو) ،(nûr نوور) ،(sûr سـوور) :به �م له ناوه ڕاست و ک�تاییدا دەنووسر�ت

زۆر که س به هه �ه ده نووسن: “که رکوک، مه حمود، حوکومه ت و هتد”. که ڕاستییه که ی ئاوایه : که رکووک،

مه حموود، حوکوومه ت و هتد”.

***

(î) ١٣. ک�شه ی بزو�نی در�ژی

دەنگی در�ژی (î) له ئه لفب�ی عه ره بیدا هیچ پیت�کی جیاوازی ب� دانه نراوه . "ک�ڕی زانیاریی کورد" له بهغداد

تهقه��کی لهسهری دادەنا، به�م الی خه�ک ج� نهکهوت و بهکار نهه�نرا. ههندێ کهس که�ک له (یی)

وەردەگرن و ب� نموونه دەنووسن (تییر tîr)، (کوردیی kurdî)، (سیی sî)، به �م ت�ک�ای زمانهوانان و

ئهکادیمیاش ئهوە به درووست دانان�ن چونکه ڕایان وایه که ئهو دەنگه یهک ف�نیمه نهک دوو و له ئهلفب�دا

پیت�کی جیاواز و تایبهتیی ب� دانهنراوە، ناکر�ت به دووپاتکردنهوەی "ی" در�ژی بکهیتهوە.

***

ب�یاری ئهکادیمیاب�یاری ئهکادیمیا: دەنگی دەنگی "یی" له زمانی کوردیدا یهک ف�نیمه نهک دوو، ههر چهند ههندێ جار کورت و ههندێ له زمانی کوردیدا یهک ف�نیمه نهک دوو، ههر چهند ههندێ جار کورت و ههندێ

جاریش در�ژ گ� دەکر�ت، به�م واتا ناگ�ڕدر�ت و ف�نیمی تر ناه�ن�ته کایهوە و پ�ویست به نیگاری تر ناکاتجاریش در�ژ گ� دەکر�ت، به�م واتا ناگ�ڕدر�ت و ف�نیمی تر ناه�ن�ته کایهوە و پ�ویست به نیگاری تر ناکات.

ئهم دوو دەنگی ئهم دوو دەنگی "یی"یه به تیپی عهرەبی به یهک ش�وە دەنووسر�ت به�م به تیپی التینی جیاوازنیه به تیپی عهرەبی به یهک ش�وە دەنووسر�ت به�م به تیپی التینی جیاوازن.

(tîr تیر) ،(yar یار) :که وا ب�ت چ له سهرەتا و چ له ناوەڕاست و چ له ک�تاییشدا، ههر به "ی" دەنووسر�ت وەک

نهک (تییر tîr)، و کوردی (نهک کوردیی)، ههول�ری (نهک ههول�ریی)، شیرینــی (نهک شیرینـــیی).

به�م ئهگهر وشهیهک به بزو�نی در�ژی (ی î) ک�تاییی ب�ت و پ�ش ئهو پیتهش دەنگ�کی بزو�نی تر ب�ت ئهوە

دەب�ت ئهمیان به (یی yî) بنووسین:

،(şêneyî ش�نه یی) ،(panayî پانایی) ،(kotayî ک�تایی) ،(diwayî دوایی) ،(berayî به رایی) ،(reşayî ڕه شایی)

.(şinoyî شن�یی) و (Wirmêyî ورم�یی) ،(Ranyeyî ڕانیه یی) ،(Hellebceyî هه �ه بجه یی) ،(Sineyî سنه یی)

***

١٤. ک�شه ی (یـه )

جاری وایه وشه که ی پ�ش (ه ) به پیت�کی بزو�ن (ا ـ و ـ ۆ ـ وو ـ ه ـ ی ـ ێ)، ک�تاییی هاتووه ، وه کوو: (مام�ستا)،

. (mamosta ye مام�ستایه) :( یه) ئه و کاته ئیتر له جیاتیی (ه ) ده نووسین

ت�بینی: کاری (یه)ش هه ر وه کوو (ه ) دەب�ت بلک�نر�ت به وشه که ی پ�شیه وه : (مام�ستایه) ، نه ک (مام�ستا یه ).

ته نانه ت ئه گه ر وشه که به (یی)ش ک�تاییی هات هه ر پ�که وه ده نووس�نر�ت: هه روه ها:

(سپییه )، نه ک (سپیه ، سپی یه ، سپی یه ).

(چییه )، نه ک (چیه ، چی یه ، چی یه ).

(نییه )، نه ک (نیه ، نی یه ، نی یه ).

(کوردییه )، نه ک (کوردی یه ، کوردی یه ).

(سنه یییه ) نه ک (سنه یی یه ، سنه ییه).

Sineyîye

***

١٥. ک�شه ی (و)ی پ�وه ندی (به یه که وه به ستن)

(و and) وشه یه کی سه ربه خ�یه و ده ب� سه ربه خ� هه �سوکه وتی له گه �دا بکر�ت و نهلک�ندر�ت به وشه کانی

پ�ش و پاش خ�یهوە.

ب� نموونه ده ب�ت بنووسر�ت:

(من و ت�) نه ک (منو ت�) یان نه ک (من و ت�).

(سه ر و ماڵ) نه ک (سه رو ماڵ) یان نه ک (سه روو ماڵ).

(هیوا و ئاوات) نه ک (هیواو ئاوات).

سه رنج: نموونه کانی سه ره وه هه ر کامه یان س� وشه ی جیاوازن و پ�که وه مانایه کی نوێ پ�ک ناه�نن و هه ر

به ته نیا مانای خ�یان پاراستووه و جیاوازییان هه یه له گه ڵ وشه ی ل�کدراو که له خواره وه باسیان ده کرێ.

***

١٦. (ی)ی پ�وه ندی

(ی)ی پ�وه ندی ئه و ده نگی (ی)یه یه که ده که و�ته ن�وان دوو ناو، یان ناو�ک و ئاوه �ناو�که وه : مام�ستای

قوتابخانه . کچـــی ش�خ.

ک�شه که له وه دایه کات� وشه یه ک خ�ی به (ی) ک�تاییی ب�ت، وه کوو: (کوردی، ئیسالمــی، کرماشانـــی، سنــەیـــی،

کــ�یــــی)، هه ندێ که س ئیتر (ی)ی پ�وه ندییه که یان له بیر دەچ�ت بینووسن که هه �ه یه کی گه وره یه . ب� نموونه

له باتیی “یه ک�تی نیشتمانی کوردستان” دەب�ت بنووسر�ت: “یه ک�تیی نیشتمانیی کوردستان”.

دەب�ت وردبین بین و نه ه��ین (ی)ی پ�وه ندی بقرت�نر�ت، له م نموونانه ی خواره وه دا (ی)ی پ�وه ندی ڕه چاو

کراون:

داری سه وز، قوتابخانه ی سه ره تاییــی کچان، ک�ماری ئیسالمـیــی ئ�ران، کرماشانیـــی د�س�ز، په پووله ی

خ�شه ویستیــی من، ک�ییــی هونه رمه ند، کاکه ییــی کوردپه روه ر، زاراوه ی هه ورامیــی ک�ن.

***

١٧. پیتی (ت) له وشهدا

جاری وایه دەنگ یان پیتی "ت" له وشهدا لهبیر دەکر�ت، ناب�ت لهبیر بچ�ت و دەب�ت بنووسر�ت، وەک:

دەستهس� نهک: دەسهس�.

دەستاودەست نهک دەساودەس.

ماستاوچی نهک ماساوچی.

***

١٨. ج�ناوی لکاوی س�یهم کهس

ج�ناوی لکاو له کاری (ت�پهڕ / متعدی)دا:

له زمانی کوردیدا ههند�ک ج�ناومان ههیه، ب� نموونه ج�ناوی لکاوی (...م، ...ت، ...ی / ...مان، ...تان، ...یان).

ئهمانه لهگهڵ (کاری ت�پهڕ / فعل متعدی)دا بهکار دەه�نر�ن، وەک: (خواردن، بردن، نووسین، ب�ین، دزین، ک�ین،

گ�ڕین، پرسین).

نموونهی گهردانکردن:

خواردن؛ خواردم، خواردت، خواردی / خواردمان، خواردتان، خواردیان.

***

ئهگهر قهدی کردارەکه خ�ی به ...ــی ک�تاییی هاتب�ت کات�ک که ج�ناوی لکاویان دەخر�ته سهر ناب�ت

...ـــی بقرت�نر�ت:

نووسین: نووســی: نووســــیــ م نووســـیــ ت، نووســیـــ ی: نووســیــم، نووســیــت، نووســـیــــی (نهک نووســی)

***

پرســـیـــن:

پرســـی + م = پرســـیــم

پرســی + ت = پرســـیـــت

پرســی + ی = پرســـیـــی

دەب�ت وا بنووسر�ن: من پرسیم، ت� پرسیت، ئه و پرسیی. (نه ک ئه و پرسی).

نموونه ی تر:

کاری ت�پهڕ: (دزین، ب�ین، ک�ین، گ�ڕین، نووسین)، که له س�یه م که سی تاکدا ده بنه (ئه و دزیــی، ئه و ب�یی، ئه و

ک�یی، ئه و گ�ڕیی، ئه و نووسیی).

ههروها: پرسیـیان (نهک پرسیان)

ج�ناوی لکاو له کاری (ت�نهپهڕ / الزم)دا:

به�م ئهگهر کردارەکه (کاری ت�نهپهڕ / فعل الزم) بوو وەک (بارین، ف�ین، خزین، وەرین، پژمین) ئهو کاته له

دۆخی ڕابردوودا که�ک لهم ج�ناوە لکاوانهی (...م، ...ی/یت، ... ـــ / ...ین، ...ن، ...ن) وەردەگرین. ئهگهر قهدی

کردارەکه به ...ـــیـــ ک�تاییی هاتب�ت له کاتی خستنهسهری ئهو ج�ناوانهدا ناب�ت ...ـــیـــ لهبیر بکر�ت. نموونهی

گهردانکراو:

ف�ین؛ ف�یــ م = ف�یم = من ف�یم، ف�یــ ی = ف�یی = ت� ف�یـــیـت، ف�یــ ـ = ف�ی = ئهو ف�ی.

تاک: ف�یم، ف�یی/ف�ییت، ف�ی.

ک�: ف�یین، ف�ین، ف�ین.

***

نموونه ی تر، پژمین بهپ�ی (...م، ...ی/یت، ... ـــ / ...ین، ...ن، ...ن):

تاک: پژمین؛ پژمــیــ ، پژمـــیــــم (من)، پژمـــیــــی/ پژمـــیــــیت (ت�)، پژمـــی (ئهو)

ک�: پژمیین (ئ�مه)، پژمیی/پژمییت (ت�)، پژمین (ئ�وە)، پژمین (ئهوان).

پرســـیـــن:

پرســـی + م = پرســـیــم

پرســی + ت = پرســـیـــت

پرســی + ی = پرســـیـــی

دەب�ت وا بنووسر�ن: من پرسیم، ت� پرسیت، ئه و پرسیی. (نه ک ئه و پرسی).

نموونه ی تر:

کاری ت�پهڕ: (دزین، ب�ین، ک�ین، گ�ڕین، نووسین)، که له س�یه م که سی تاکدا ده بنه (ئه و دزیی، ئه و ب�یی، ئه و

ک�یی، ئه و گ�ڕیی، ئه و نووسیی).

ههروها له دۆخی ک�ی س�یهم کهسی ک�ش ههر به ههمان ش�وەیه:

پرســیـــیـان (نهک پرسیان)

گ�ڕییان (نهک گ�ڕیان)

دزییان (نهک دزیان)

١٩. ج�ناوی نیشانه ی وه ک (ئه م، ئه و، ئه ڤ)

ئه گه ر ج�ناوی نیشانه ، ئاماژه به کات (ڕۆژ، شه و، ساڵ) بکات، پ�که وه ده نووسر�ن:

ئه م�ۆ، ئه مشه و، ئه مساڵ، ئه مجار

ئه مجار سه ختته ره ن زامم جه جاران

چ� مدۆ دایم چــــون گه سته ی ماران

مه وله وی

به �م ئه گه ر پاش کاته که پاشبه ندی (ه، ی ) بنووسرێ ئه وه ج�ناوه که جیا ده ب�ته وه :

ئه م جاره ، نه ک (ئه مجاره )

ڕاست:

نــه مردم مـن ئـــه گـــــه ر ئه م جاره ب� ت�

نه چم شه رت ب� هه تا ئه م خواره ب� ت�

نالی

هه�ه:

نــه مردم مـن ئـــه گـــــه ر ئه مجاره ب� ت�

نه چم شه رت ب� هه تا ئه مخواره ب� ت�

دروست:

ئه م ڕۆژی سا�ی تــــازه یــه نه ورۆزه هاته وه

جه ژن�کی ک�نی کورده به خ�شی و به هاته وه

پیرەم�رد

هه�ه:

ئه م�ۆژی ســا�ی تــــازه یــه نه ورۆزه هاته وه

جه ژن�کی ک�نی کورده به خ�شی و به هاته وه

***

٢٠. دوودەنگه

دوودەنگه یان دیفت�نگ ئهو بزو�نانهن که زایه�هی دوو دەنگیان ت�دایه. ئهمانه پ�ویست ناکات پیتی

تایبهتییان ب� دابنر�ت و ههر به ش�وەی دووپیتی دەنووسر�ن: "وێ"، "وی".

شــو�ــن، نــو�ـــن، کـــوێ، خـــوێ، گـــو�ــلک، ســـو�ـــند.

تهنانهت له ش�وەزاری کوردیی خواروو (کهلهوڕی، گ�رانی، لهکی، فهیلی)ش ههر بهو ش�وەیه دەب�ت

بنووسر�ت و پ�ویست ناکات پیتی جیاکاری ب� دابنر�ت:

بیستــویـــن (ب�ستوون)، چـــوی (چ�ن)، زوی (زوو)، دو�ـــت/دویــهت (کچ)، خــویـــن (خو�ن).

***

تاقیکاری: فهرموو زانیارییهکانت له "ئهلفب�"دا تاقی بکهرەوە:

تاقیکاری لهسهر ئهلفب�ی زمانی کوردی

***

٢١. وشهی ل�کدراو (مرکب)

هه ندێ جار دوو یان چه ند وشه ، که هه ر کامه یان ب� خ�ی واتایه کی هه یه ، پ�که وه ک� ده بنه وه و سه رجه م

واتایه کی نو�تر پ�ک ده ه�نن، به م متوربه بوونه ده ��ن (وشه ی ل�کدراو). وشه ی ل�کدراو ده ب� بلک�ن به یه که وه

و ناب� به جیا بنووسر�ن و، به چه ند ش�وه پ�ک د�ن:

١. ب� هیچ یارمه تییه ک:

جاری وایه “وشه ی ل�کدراو” ، ب� هیچ یارمه تییه ک دروست ده ب�ت و ته نیا وشه کان پ�که وه ده لک�ن:

ڕه ش + ماڵ = ڕه ش ماڵ، که پ�که وه واتایه کی تر پ�ک ده ه�نن و ئه و کاته ده ب� پ�که وه بنووسر�ن: ڕه شـماڵ.

مارماسی، شاههنگ، ل�وئاڵ، ڕد�نسپی، شاژن، مهالژن، چاوکو�ر، با�بهرز ...

مار + ماسی = مارماسی (نهک: مار ماسی)

شا + ههنگ = شاههنگ (نهک: شا ههنگ)

نموونهی تر:

ل�وئاڵ، ڕد�نسپی، شاژن، مهالژن، چاوکو�ر، با�بهرز

٢. به یارمه تیی پیتی (و ):

جاری وایه “وشه ی ل�کدراو” ، به یارمه تیی پیتی (و) پ�که وه ده لک�ن:

ئاڵ + و + گ�ڕ = ئا�وگ�ڕ.

مشت + و + م� = مشتوم�.

ده نگ + و + باس = ده نگوباس.

["spacer height="20px]

٣. به یارمه تیی پیتی (ه ):

جاری وایه “وشه ی ل�کدراو” ، به یارمه تیی پیته بزو�نی (ه ) پ�که وه ده لک�ن:

به رد + ه + قاره مان = به رده قاره مان.

گوڵ + ه + گه نم = گو�ه گه نم.

به رز + ه + ف� = به رزه ف�.

ئاگر + ه + دیوار = ئاگره دیوار.

وشهی ل�کدراو به گهل� ش�وەی ج�ربهج�ر چ� دەب�ت:

ج�رەکانی وشهی ل�کدراو:

١١. دوو ناوی سادە وەکوو دوو ناوی سادە وەکوو:

پ�دەشت، تهختهکلیل، و�بخش�ک

٢٢. دوو ناوی سادە، به یارمهتیی یهک�ک لهم ئامرازانه دوو ناوی سادە، به یارمهتیی یهک�ک لهم ئامرازانه:

ئامرازی ئامرازی (ەە):

مانگهشهو، گو�هگهنم، ئاگرەدیوار

ئامرازی ئامرازی (وو):

ه�لکهوڕۆن، دەموچاو، دەوروبهر

ئامرازی ئامرازی (بهبه):

دەربهدەر، نیشتمانبهدەر، ج�بهج�.

٣٣. ناو�کی سادە و ئاوە�ناو�ک، به یارمهتیی ئامرازی پهیوەندیی ناو�کی سادە و ئاوە�ناو�ک، به یارمهتیی ئامرازی پهیوەندیی (ەە)، وەک، وەک:

سهگهناز، کهرەد�ز، ورچهسپی

٤٤. ئاوە�ناو و ناویک، وەکوو ئاوە�ناو و ناویک، وەکوو:

ڕەوانب�ژ، شهوکو�ر، ڕەشمار

٥٥. ئاوە�ناو و ناو�کی سادە، به یارمهتیی یهک�ک لهم ئامرازانه ئاوە�ناو و ناو�کی سادە، به یارمهتیی یهک�ک لهم ئامرازانه:

ئامرازی ئامرازی (ەە):

ڕەشهو�خ، سوورەچنار، وشکهشیرینی

ئامرازی ئامرازی (وو):

ڕەشوڕووت، م�وم�چ، ئا�وگ�ڕ

٦٦. ناو�کی سادە و ڕەگی کردار، وەکوو ناو�کی سادە و ڕەگی کردار، وەکوو:

گیرفانب�، پیاوکوژ، و�بگهڕ

٧٧. ناو�کی سادە و ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی ناو�کی سادە و ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی (وو)، وەکوو، وەکوو:

دەستوبرد، دەستوم�چ

٨٨. ئاوە�ناو و ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی ئاوە�ناو و ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی (ەە)، وەکوو، وەکوو:

د�رینهناس، ک�نهفرۆش، شو�نهوارناس

٩٩. دوو ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی دوو ڕەگی کردار به یارمهتیی ئامرازی (وو)، وەکوو، وەکوو:

مشتوم�، م�چوهووڕ، گفتوگ�

١٠١٠. ئاوە�کردار�ک و ناو�کی سادە، وەکوو ئاوە�کردار�ک و ناو�کی سادە، وەکوو:

بهربانگ، بهرماڵ، پ�شنیار.

١١١١. ناو�کی سادە، یان ئاوە�ناو�ک و وشهیهکی ب�واتا، به یارمهتیی ئامرازی ناو�کی سادە، یان ئاوە�ناو�ک و وشهیهکی ب�واتا، به یارمهتیی ئامرازی (وو)، وەکوو، وەکوو:

گورجوگوڵ، گژوگیا، پ�وپووچ

١٢١٢. دووبارەکردنهوەی ناو�ک به یارمهتیی ئامرازی دووبارەکردنهوەی ناو�ک به یارمهتیی ئامرازی (ەە)، وەکوو، وەکوو:

لرفهلرف، گ�هگ�، خشهخش.

١٣١٣. دووپاتکردنهوەی ناو�ک ب� یارمهتیی ئامراز، وەکوو دووپاتکردنهوەی ناو�ک ب� یارمهتیی ئامراز، وەکوو:

کونکون، پ�پ�، گرنجگرنج

١٤١٤. ناو�ک و ف�ن�می ناو�ک و ف�ن�می (یی)، وەکوو، وەکوو:

زمانهوانی، ئاژە�هوانی، ئاسمانهوانی.

١٥١٥. دوو ناوی ساده و ف�ن�می دوو ناوی ساده و ف�ن�می (ئئ)، وەکوو، وەکوو:

گهچکاری، هاوکاری، گهلکاری.

نموونه ی تری وشه ی ل�کدراو:

خ�ترنج�نه ر، خ�کوژ، به ردباران، کاروبار، ئه لفب�، هاتوچ�، زانستپه روه ر، زانستخواز، ئازادیخواز، و�تپار�ز،

س�شه ممه، ڕاسته وخ�، نیشتمانپه روه ر، گو�ه گه نم، ڕ�نووس، باوکمردوو، یه کگرتوو، ئا�وگ�ڕ، ڕۆژنامه نووس،

هه وا�ن�ر، په یامن�ر، به رزه ف�، جه رگب�، منا�پار�ز، چه مچه ماڵ، ج�به ج�، ده ستبه ج�، کانیکه وه، هه �گورد،

تاقب�ستان (تاق�سان)، ملهوڕ، ته خته کلیل، پاشبنه ما، بنکه دراوه (databas)، به سته�� (dash)، ڕووم�ز

(desktop)، زانیارینامه (encyclopedia)، ئاگره دیوار.

***

٢٢. وشهی داڕ�ژراو

وشهی داڕ�ژراو به وشهیهک دەوتر�ت که لهگهڵ پ�شگر�ک یان پاشگر�ک یان ههردووکیان وشهیهکی نو�تر

پ�ک دەه�نن و پ�کهوە دەنووسر�ن، وەک:

لهگهڵ پ�شگر: بهزات، بهه�ز، ت�چوون، ب�ــکهس، هه�ــکهندن، داب�ین

لهگهڵ پاشگر: خو�ندنگه، بهرزایی، زستانــ�، گو�ــچکه، وردە�ه

لهگهڵ پ�شگر و پاشگر: بهجوانــی، ب�ــکهســی، ب�ــبهشــی،

ب� زانیاریی زیاتر لهسهر وشهی داڕ�ژراو تکایه چاو لهم بابهته بکه: ڕ�بازی داڕشتن

***

(compound verb فعل مرکب) ٢٣. فرمانی ل�کدراو

فرمان یان کرداری ل�کدراو، بهو کردارانه دەوتر�ن که به یارمهتیی ناو یان ئهوە�ناو�کی (سادە، داڕ�ژراو،

ل�کدراو) لهگهڵ کردار�کدا چ� دەکر�ن، بهتهنیا واتای خ�یان ههیه و پ�کهوە کرداری ل�کدراو چ� دەکهن،

وەک:

(دەستب�ین، شهرمکردن، ملنان، سهرشکاندن، ج�گهکردنهوە، ڕ�گاگرتن، ماستاوکردن، سووربوون،

نهخ�شکهوتن، سهرخ�شبوون، زینکردن، سوورکردن، ڕەشبوون، گهرمابوون، سهرمابوون، ناونان، نانخواردن).

ئهگهر له دۆخی چاوگدا بن پ�که وه ده نووسر�ن، وه ک: شه ڕکردن، ک��نه دان، خه باتکردن، تا�نکردن، ت�کدان،

سه رب�ین.

ئه گه ر له دۆخه ج�ربه ج�ره کانی کردار (ڕانهبردوو، ڕابردووی ساده، ڕابردووی تهواو، ڕابردووی دوور) بن

به جیا ده نووسر�ن:

نموونه ی گه ردانکردنی فرمان یان کرداری ل�کدراو (فعل مرکب):

فرمانی ل�کدراو له دۆخی چاوگ (مصدر)دا پ�که وه ده نووسر�ن: نانکردن.

به �م له دۆخه کانی تردا جیا ده کر�نه وه ، بهتایبهت که ج�ناوی لکاو دەکهو�ته ن�وانیان:

چاوگ: نانکردن

ڕانهبردووی بهردەوامی، تاک: نان دەکهم، نان دەکهیت نان دەکات .

ڕانهبردووی بهردەوامی، ک�: نان دەکهین، نان دەکهن، نان دەکهن .

ڕابردووی سادە، تاک : نانم کرد، نانت کرد، نانی کرد .

ڕابردووی سادە، ک� : نانمان کرد، نانتان کرد، نانیان کرد.

ڕابردووی سادەی بهردەوامی، تاک : نانم دەکرد، نانت دەکرد، نانی دەکرد.

ڕابردووی سادەی بهردەوامی، ک� : نانمان دەکرد، نانتان دەکرد، نانیان دەکرد .

ڕابردووی تهواو، تاک: نانم کردووە، نانت کردووە، نانی کردووە.

ڕابردووی تهواو، ک�: نانمان کردووە، نانتان کردووە، نانیان کردووە.

ڕابردووی دوور، تاک: نانم کردبوو، نانت کردبوو، نانی کردبوو.

ڕابردووی دوور، ک�: نانمان کردبوو، نانتان کردبوو، نانیان کردبوو .

ئه گه ر له دۆخه کانی تردا بن هه روه کوو دۆخی چاوگ پ�که وه ده نووسر�ن: پ�کهاتن، پ�کهاتوو، پ�کهاته،

پ�که�نراو. سه رکه وتن، سه رکه وتوو.

***

٢٤. کرداری داڕ�ژراو

کردار یان فرمانی داڕ�ژراو به یارمهتیی پ�شگر یان پاشگر چ� دەب�ت و باشترە له پ�شدا به ناسینی ج�ری

پ�شگرەکان دەست پ� بکهین و وردە وردە بچینه ناو باسهکهوە:

پ�شگر

کورتهبهش�کن که دەلک�ن به "کردار" یان چاوگ و دەیانکهنه داڕ�ژراو، دەتوانین پ�شگرەکان دابهش بکهینه

سهر "سادە" و "ناسادە".

پ�شگری ساده: (دا، ڕا، وەر، ههڵ، ڕۆ، ڕێ، پ�، ت�، ل�، ��، �ه و هتد).

داکردن، ڕاخستن، وەرگهڕان، هه�کردن، ڕۆچوون، ڕ�کردن، پ�خستن، ت�خستن، ل�وەشان، ��چوون، �هخارن،

�هکوشتن.

پ�شگری ناسادە، (پ�دا، ت�دا، پ��ا، ت�وە، ت��ا، ل��ا، پ�وە، پ�ک، ت�ک، ڕ�ک، و�ک و هتد).

پ�دابردن، ت�داچوون، پ��اگهیشتن، ت�وەگالن، ت��ابردن، پ�وەدان، پ�که�نان، ت�کدان، ڕ�کخستن، و�کچوون.

******

گهردانکردنی کرداری داڕ�ژراو

چ ساده و چ ناساده لهگهڵ چاوگدا پ�کهوە دەنووسر�ن:

ڕاخستن، ت�خستن، هه�وەراندن، پ�دابردن، ت�وەگالندن

له کاتی گهردانکردندا

* (ا):

ئهگهر پ�شگری سادە بن و بزو�نی (ا، ە)یان ت�دا ب�ت وەک (دا، ڕا، هـەڵ، دەر، وەر) ئهوا لهم دۆخانهدا پ�کهوە

دەنووسر�ن:

چاوگ: داکردن، ڕاکردن، هه�کردن، دەرکردن، وەرگهڕان.

ئهمری: داکه، ڕاکهن، هه�خهن، دەرچن، وەرگهڕێ.

ڕانهبردوو: ڕادەکهم، هه�دەکهین، دەردەچم، وەردەگهڕ�نم.

بهرکاری: ڕاکراو، داکراو، هه�خراو، دەرکراو، وەرسووڕاو.

ڕابردوو: له دۆخی ڕابردوودا چونکه ج�ناوی لکاو دەکهو�ته ن�وان پ�شگرەکان و وشهکانهوە، ئهوە بهجیا

دەنووسر�ن:

***

داکردن:

دام کرد، دات کرد، دای کرد

دامان کرد، داتان کرد، دایان کرد.

هه�کردن:

تاک: هه�م کرد، هه�ت کرد، هه�ی کرد.

ک�: هه�مان کرد، هه�تان کرد، هه�یان کرد.

...

ههروەها پ�شگرەکانی تر له کاتی ج�ناودا جیا دەکر�نهوە، نموونه:

١. دۆخی چاوگ: ڕ�کردن

٢. دۆخی ڕانهبردوو: ڕێ دەکهم، ڕێ دەکهیت، ڕێ دەکات / ڕێ دەکهین، ڕێ دەکهن، ڕێ دەکهن.

٣. دۆخی ئهمری: ڕێ که/ڕی بکه، ڕێ کهن/ڕێ بکهن. ڕێ مهکه، ڕێ مهکهن

٤. دۆخی ڕابردووی سادە: ڕ�م کرد، ڕ�ت کرد، ڕ�ی کرد / ڕ�مان کرد، ڕ�تان کرد، ڕ�یان کرد.

٥. دۆخی ڕابردووی تهواو: ڕ�م کردووە، ڕ�ت کردووە، ڕ�ی کردووە، / ڕ�مان کردووە، ڕ�تان کردووە، ڕ�یان

کردووە.

٦. دۆخی ڕابردووی دوور: ڕ�م کردبوو، ڕ�ت کردبوو، ڕ�ی کردبوو. / ڕ�مان کردبوو، ڕ�تان کردبوو، ڕ�یان

کردبوو.

***

له دۆخهکانی تردا، له دۆخهکانی تردا، پ�کهوەپ�کهوە دەنووسر�ن دەنووسر�ن:

هه �کشاو، هه �خراو، هه �نه کشاو، هه �خز�نراو. دانراو، داسه پاو، داب�او. ڕاپه ڕ�نراو، ڕاپه ڕیو، ڕ اگو�زراو، ڕ اکشاو.

وه رگیراو، وه رگرتوو، وه رگرته، وه رسووڕاو، وه رگ��او. ده ره�نراو، ده رخراو، ده رکراو، ده رچوو.

پ�شگری ناسادە لهگهڵ چاوگدا یهک بگرنهوە له کاتی گهردانکردندا ههمیشه بهجیا دەنووسر�ن:

1. دۆخی چاوگی: ت�وەگالندن، پ��اگهیاند، ل�ککردن، پ�که�نان

2. دۆخی ڕانهبردوو، بهجیا دەنووسر�ن: ت�وە دەگل�نم، ت�وە دەگل�نیت، ت�وە دەگل�ن�ت، / ت�وە دەگل�نین،

ت�وە دەگل�نن، ت�وە دەگل�نن.

3. دۆخی ئهمری، بهجیا دەنووسر�ن: ت�وە گل�نه! ت�وە گل�نن!

4. دۆخی ڕابردووی سادە، بهجیا دەنووسر�ن: پ�ـم ڕاگهیاند، پ�ـت ڕاگهیاند، پ�ــی ڕاگهیاند، /

پ�ـمان ڕاگهیاند، پ�ـتان ڕاگهیاند. پ�ـیان ڕاگهیاند.

5. دۆخی ڕابردووی تهواو، بهجیا دەنووسر�ن: ل�کـم کردووە، ل�کـت کردووە، ل�کــــی کردووە، /

ل�کــمان کردووە، ل�کـتان کردووە، ل�کـیان کردووە.

6. دۆخی ڕابردووی دوور، بهجیا دەنووسر�ن: پ�کـم ه�نابوو، پ�کـت ه�نابوو، پ�کـــی ه�نابوو، پ�کـمان

ه�نابوو، پ�کـتان ه�نابوو، پ�کـیان ه�نابوو.

نموونهی تر له کرداری داڕ�ژراو، ڕ�کخستن:

ڕانهبردوو: ڕ�ک ده خه م ـ ڕ�ک ده خه ی ـ ڕ�ک ده خات ـ ڕ�ک ده خه ین ـ ڕ�ک ده خه ن ـ ڕ�ک ده خه ن.

ڕابردووی ساده : ڕ�کم خست، ڕ�کت خست ـ ڕ�کی خست ـ ڕ�کمان خست ـ ڕ�کتان خست ـ ڕ�کیان خست.

ڕابردووی تهواو: ڕ�کم خستووه ـ ڕ�کت خستووه ـ ڕ�کی خستووه ـ ڕ�کمان خستووه ـ ڕ�کتان خستووه ـ

ڕ�کیان خستووه.

ڕابردووی دوور: ڕ�کم خستبوو ـ ڕ�کت خستبوو ـ ڕ�کی خستبوو ـ ڕ�کمان خستبوو ـ ڕ�کتان خستبوو ـ ڕ�کیان

خستبوو.

کرداری ل�کدراو: نانخواردن: نانم دەخوارد، نانت دەخوارد، نانی دەخوارد / نانمان دەخوارد، نانتان دەخوارد،

نانیان دەخوارد.

ت�بینی: ئهگهر فرمانهکه فرمان�کی سادە بوو وەک "خواردن" ئهوە هاتنی ج�ناو وشهکه کهرت ناکات:

کرداری سادە: خواردن: دەمخوارد، دەتخوارد، دەیخوارد / دەمانخوارد، دەتانخوارد، دەیانخوارد.

***

* ئاوڕدانهوەیهکی خ�را

چ�ن�تیی نووسینی ئهو وشانهی که له چهند بهش پ�ک هاتوون:

١. یهکبهشی: کار

٢. دووبهشی: کارکار + کردنکردن، پ�کهوە دەنووسر�ت: کارکردن، نانکردنکارکردن، نانکردن.

٣. س�بهشی: کار کار + ت� ت� + کردن، کردن، پ�کهوە دەنووسر�ت: کارت�کردن کارت�کردن.

ت�بینی: ئهگهر ک�تاییی وشهی یهکهم پیتهلکاو ب�ت دەتوانیت به دوو ش�وەی لکاو یان نهلکاو بینووسیت:

دەســت ت�خستن / دەستت�خستن

دەســت ل�دان / دەستل�دان

به�م باشترە ههر پ�کهوە بنووسر�ن: ما�و�رانکردن، کارت�کردن،

٤. چواربهشی: پ� پ� + ل� ل� + ههڵ ههڵ + گرتن، گرتن، دوو وشهی یهکهم بهجیا دەنووسر�ن و دوو وشهی ک�تایی پ�کهوە

دەنووسر�ن:

پ� ل� هه�گرتن

گهردانکراو: پ�ی ل� هه�گرت، پ�ی ل� هه�مهگرە، پ�مان ل� هه�گرتووە، کاری ت� کرد، دەستی ل� هه�گرت،

دەستی ل� دا، دەستی ل� دەدەین، نانی کرد، نان دەکهین، کاری ت� کرد.

***

ت�بینی:

زۆر گرنگه له کاتی گهردانکردندا ه�ندە وردبین بین که س�یهم کهس لهگهڵ چاوگدا ت�کهڵ نهکهین، ب� نموونه:

هه�ه:

نو�نهرەکان له ڕ�ککهوتن�کدا لهسهر ههشت خاڵ ڕ�ککهوتن.

ڕاست:

نو�نهرەکان له ڕ�ککهوتن�کدا لهسهر ههشت خاڵ ڕ�ک کهوتن.

(preposition) ٢٥. پریپ�زیشن

ئامرازی پ�وەندی (حروف اضافه ـ حرف جر) له زمانی کوردیدا جاری وایه له ڕستهدا تهنیا دەردەکهون و

پ�یان دەوتر�ت “پ�شبهند”:

گ�ران دەچ�ت ب� کرماشان.

ل�رەدا ب� پ�شبهند�که که پ�ش ناوی کرماشان کهوتووە.

ک�سار به ف�ۆکه ف�ی ب� کوردستان.

ل�رەدا به پ�شبهند�که که پ�ش ناوی ف�ۆکه کهوتووە، ههروەها ب� پ�شبهند�که که پ�ش ناوی کرماشان

کهوتووە.

ئهو ج�رە پ�شبهندانه پ�یان دەوتر�ت پ�شبهندی نهلکاو یان پ�شبهندی سهربهخ�. پ�شبهندی سهربهخ� له

ڕستهدا سهربهخ� دەنوسر�ت و نالک�ت به وشهی پ�ش یان پاش خ�یهوە.

جاری وایه ئهم پ�شبهندانه لهگهڵ پاشبهند�کدا دەکهونه ئهمال و ئهوالی وشهیهکهوە، وەکوو:

(له سل�مانی دا)،

ئهو کاته بهم دووانه دەوتر�ت: “دەوربهند یا البهند” (circumposition)، چونکه ئهمال و ئهوالی وشه دەگرن.

ئهم دیاردەیه له زمان�کهوە ب� زمان�ک جیاوازیی ههیه، زمانی وا ههیه البهندیان ههر نییه یان زۆر کهم

ههیانه. ب� نموونه فارسی، به�م له زمانی تری وەکوو کوردی، پهشتوو و ئینگلیزی به ش�وازی تایبهت به

خ�یان البهندیان ههیه.

له زمانی کوردیدا چهند ج�ر�ک البهندمان ههیه:

1. له …دا

2. له …وە

3. له …ەوە

4. له …ێ

5. له …ڕا

6. به …ەوە

لهم دۆخانهدا پ�شبهندەکان به سهربهخ� دەنووسر�ن و پاشبهندەکان دەلک�ن به وشهکانی پ�شیانهوە وەکوو:

1. له کوردستاندا

2. له کرماشانهوە

3. له کو�وە

4. له تاران�

5. له کو��ا

6. به ئاسمانهوە

ت�بینی:

پاشبهندەکان پ�یان دەوتر�ت پاشبهندی لکاو.

له کرمانجیدا که به ئهلفب�ی التینی دەنووسن، ههم پ�شبهندەکان و ههمیش پاشبهندەکان بهجیا دەنووسن،

به�م بهم ئهلفب�ی کوردی عهرەبییه ئهگهر جیا بکر�نهوە وشهکان سهیروسهمهرە دەردەچن ب� نموونه ناکر�ت

بنووسین:

له کوێ وە هاتووی؟ له تاران ێ هاتووم.

ب�یه پ�شبهندەکان به سهربهخ� دەنووسین و پاشبهندەکان دەلک�نین به وشهی پ�شیانهوە:

له پ�لـدا وانه دەوتر�تهوە. نهک: (له پ�ل دا وانه دەوتر�تهوە.)

له ما�ـدا، نهک: (له ماڵ دا)

دەوربهندەکان مهرج نییه که تهنیا دەوری یهک وشه بگرن به�کوو جاری وای دەکهونه ئهمال و ئهوالی چهند

وشهوە، وەکوو:

"نالی" که غو�می مهدەدی زو�ف و برۆته

شاه�که له بن سایهیی با�ی دوو ه�مادا

جاری وایه بهم ش�وەیه دەردەکهو�ت:

لهو شارەدا ت�م بینی.

من دەم�که بهدوای ئهو وشهیهدا دەگهڕ�م.

من ماوەیهکه بهدوای ئهم وشهیهدام.

***

ت�بینی: ههندێ کهس بههه�ه زۆر جار "دا" که پاشگرە به "کردار = فعل" دادەن�ن و له وشهکهی پ�ش خ�یهوە

دووری دەکهنهوە. ب� نموونه له باتیی "من در خانه هستم." دەنووسن: من له ماڵ دام. پ�یان وایه "دام"

بهرانبهر به "هستم"ی فارسییه، که بیری وا هه�هیه، چونکه ئهگهر وا ب�ت خ� دەب�ت لهباتیی "من سوئدی

هستم" بنووسر�ت: "من سویدی دام"، باش دەزانن ئهوە هه�هیه. ئهمه نیشان دەدات که لهو نمووونهیهدا

بهس "م" بهرانبهرە به "هستم"ی فارسی:

من کورد هستم: من کوردم.

ههروەها:

هه�ه: من له ماڵ دام.

ڕاست: من له ما�دام.

***

٢٦. ک�شهی "دە" و "ئه"

له دەقه ک�نه کوردییهکاندا ههمیشه نیشانهی "دە" بهکار ه�نراوە، وەکوو "دەڕۆم" له باتیی "ئهڕۆم"، ئهوڕۆکه

"ئه" زیاتر سهری هه�داوە، به�م ب� پاراستنی ش�وازی ئهدەبیی کوردی تا بکر�ت باشترە که�ک له "دە"

وەربگرین له باتیی "ئه".

نالی دەفهرم�ت:

گهر دەپرسی من لهبهر چی کهم دەخ�م

من به برسی قهت مهزانه غهم دەخ�م

***

٢٧. ک�شه ی (له )

(له )، هه ندێ جار سه ربه خ� ده نووسر�ت: “ش�ڕش له کوردستاندا گه رمه .”

هه ندێ جار ده لک� به وشه که ی پاشیه وه و وشه یه کی ل�کدراو پ�ک د�ن�: (له گه ڵ with)، (له سه ر on)، (له ژ�ر

under). له و دۆخانه دا ناب� به دوو وشه جیا کر�نه وه و بنووسرێ: (له گه ڵ، له سه ر، له ژ�ر).

(له )، هه ندێ جار له گه ڵ (ئه وێ) و (ئ�ره ) ک� ده ب�ته وه و ئه و کاته ، (ئه ) و (ە ئـ) ده قرت�نر�ن:

له ئه وێ = له وێ.

له ئ�ره = ل�ره

***

٢٨. ک�شهی (ب�) یان (به ب�)

ل�ره دا ده مانه وێ به راوردکارییه ک له گه ڵ زمانه ئه ورووپییه کاندا بکه ین، ب� ئه و مه به سته باشتره به

نموونه یه ک ده ست پ� بکه ین:

جیاوازیی (ب�کار ) له گه ڵ (ب� کار ) له چیدایه ؟ لکاندن یان نه لکاندنی (ب�) به وشه که ی پاشی خ�یه وه

به ته واوی واتای وشه که ده گ�ڕێ:

ئه و پیاوه دوو ساڵ ب�کار بوو .

ب� کار ژیان ئه سته مه . ده کرێ ئاواش بینووسینه وه : به ب� کار ژیان ئه سته مه .

هه ر کات� ناو�کت هه بوو و خاوه ن�تییه کی ل� سه ندراب�ته وه (ب�) ده لک�نین به سه ره تای وشه که وه :

ب�باوک، ب�خانوو، ب�که س، ب�و�ت، ب�نیشتمان، ب�پاره، ب�تام :

واته : که س� که باوکی نییه . که س� که خانووی نییه و هتد.

ئه م مه به سته، له زمانه ئه ورووپییه کاندا، زۆر جار به پاشک�یه ک که ده لک� به وشه که وه دیاری ده کر�ت:

homeless = ب�خانوو

tasteless = ب�تام، ب�چ�ژ

(…less) = (…ب�ـ)

:(without) که جیاوازیی هه یه له گه ڵ

(without) = (ب�، به ب�)

I do not go there without you = ب� (بهب�) ت� ناچم ب� ئه وێ

***

٢٩. ک�شهی ئامرازی (تر) و وشه ی (تر)

ئامرازی به راوردکردن (تر، ترین) ده ب�ت بلک�ن به وشه کانی پ�شیانه وه ، وه کوو:

جوان، جوانـتر، جوانتـرین

گه رم، گه رمـتر، گه رمتــرین

وشه ی (تر) به واتای (دی، دیکه)

وشه ی (تر) وشه یه کی سه ربه خ�یه و ده ب�ت به جیا بنووسر�ت:

کابرایه کی تر، شه و�کی تر، نووسه ر�کی تر.

***

ئامرازی "پ�"، "ت�"، "ل�"

ئهم ئامرازانه بهجیا دەنووسر�ن و ناب�ت بنووس�ن به وشهی ترەوە، نموونه:

پ�:

پارەم پ� نهما (نهک پارەم پ�نهما).

قسهکهیان پ� ب�یم. (نهک قسهیان پ�ب�یم).

پ�:

دەستی ت� خست. (نهک دەستی ت�خست).

ل�:

دەستم ل� دا. (نهک دەستم ل�دا). واته دەستم "له ئهو"، "له ئهوە" دا. له ئینگلیزشدا بهجیا دەنووسر�ت:

I touched him.

دەنگی ل� هه�ب�ی. (نهک دەنگی ل�هه�ب�ی).

به�م ئهو ئامرازانه دەنووس�ن به "ج�ناو"ی لکاوەوە (م، ت، ی، مان، تان، یان):

پ�م وت. پ�ت وت. پ�ی وت، پ�مان وت، پ�تان وت. پ�یان وت.

ل�ی دا.

ل�م سهند.

***

٣٠. ئاوه �کار (قید)

کات� وشه یه ک چ�ن�تیی (کار، فرمان، کردار = فعل)�ک ڕوون کاته وه پ�ی ده وترێ ئاوه �کار (قید). نموونه :

ئاس� به خ�رایی قسه ی ده کرد. (چ�ن قسه ی کرد؟ “به خ�رایی”)

س�ما به تووڕه یی وه �می دایه وه . (چ�ن وه �می دایه وه ؟ “به تووڕه یی”)

النه به ئه سپایی هاته وه . (چ�ن هاته وه ؟ “به ئه سپایی).

ئه وه ی ل�ره دا ج�گای سه رنج�ک�شانه، ئه وه یه که “به ” دەلک�ت به ئاوه �ناوه که ی پاشیه وه و، ناب�ت ل�ک دوور

بخر�نهوە. نموونه ی تر:

به جوانی، به شادی، به به رزی، به ه�واشی، به توندی.

ئه م ش�وازه له زمانی ئینگلیزیدا (ly) ده گر�ت و لهو زمانهشدا دەنووس�ت به ئاوه �ناوه که وه : (به سه ختی

.(ly hard به سهختی) نهک ،(lyhard

(به) کات�ک واتای سهربهخ�ی ههب�ت بهجیا دەنووسر�ت:

به ئوت�مبیلهکهم ڕۆیشتم.

***

٣١. وشه ی بیانی

هه ر وشه یه کی بیانی هاتب�ته ناو کوردییه وه ده ب� به ڕ�نووسی کوردی بنووسر�ت یان ئه گه ر پ�ویست بوو

وه کوو خ�ی بنووسر�ته وه ده ب� بخر�ته ناو دوو که وانه وه (...).

ئه ��، قه �ه م، ئه کبه ر.

له زمانی کوردیدا به (مذهب) ده ��ن “ڕ�باز”.

***

تاقیکاری:

ئهگهر پ�تان خ�شه له زانیاریی خ�تان له ڕ�نووس و ڕ�زماندا تاقی بکهنهوە، فهرموون له چهند تاقیکارییهک

ب� ئهو مهبهسته بهشداری بکهن:

تاقیکاری

***

٣٢. خا�بهندی

خا�بهندی بهش�کی گرنگه له ڕ�نووسی زمان�کدا، ئهو بابهته بهجیا ل�رە چاوی ل� بکهن: (خا�به ندی) .

٣٣. تهختهکلیلی ستانداردی کوردی

ب� نوووسین به کوردی تهنیا که�ک له تهختهکلیل�ک وەربگرن که لهالیهن گرووپهکانی زانستپهروەرانی کورد،

کوردئایتیگرووپ، چاوگ، فهرمانگهی ئایتیی کوردستان، ئهکادیمیای کوردی، حکوومهتی ههر�می کوردستان

به فهرمی ناس�نراوە، ههر ئهوەش له سیستهمهکانی مایکرۆس�فت و ئوبونتوو و هتد ج�گیر کراوە. له

ههند�ک لهم شو�نانهدا دەتوانن تهختهکلیلی کوردی دابگرن:

١. فهرمانگهی ئایتیی کوردستان (تهختهکلیلی ستاندارد به ڕیزبوونی ئینگلیزی یان عهرەبی)

٢. کوردئایتیگرووپ (تهختهکلیلی ستاندارد + ف�نت)

٣. چاوگ (تهختهکلیلی ستاندارد)

٤ و�بچن (ب� ڕاژە له بواری و�ب)

٥. زانستپهروەرانی کورد (ب� ڕاژە له بواری ئایتی)

***

٣٤. ت�بینی و ژ�دەر

ئهم خا�نه لهسهر بنهمای ب�یارەکانی "ئهکادیمیای کوردی" لهسهر ڕ�نووس: "١"، "٢" ئامادە کراون. ههروەها به

هاوکاری لهگهڵ گرووپه ئایتییهکانی زانستپهوەرانی کورد، کوردئایتیگرووپ، چاوگ و ب�یارەکانی "فهرمانگهی

تهکن�ل�جیای زانیاری" له کوردستان و ڕەوتی چ�بوونی تهختهکلیلی کوردی لهسهر بنهمای یونیک�د و کاری

زمانناسانی تری وەک "مام�ستا فهرهاد شاکهلی" ئامادە کراون. ههروەها ب� سهردەمیانهکردنی ناوەرۆکهکه

که�ک له ئهزموون و تهجروبهی زمانانی سویدی و ئینگلیزی وەرگیراوە.

ئهم خا�نه کراون به بنهما ب� نووسینهکانی ما�پهڕی "زانستپهوەرانی کورد" و بهرنامهی ف�رگهی زمانی کوردی

که ڕاستهوخ� له ئاس�سات ب� ماوەی چوار ساڵ له 2010 بهو الوە ب�و کرایهوە. ههروەها له ڕۆژهه�ت بوو به

بنهما ب� زۆر ف�رگهی تری زمانی کوردی.

ت�بینیت�بینی:

زمان بهردەوام له گ�ڕاندایه، ههر لهبهر ئهوە ئهم خا�نهش دەتوان�ت له داهاتوودا گ�ڕانیان بهسهردا ب�ت یان

دەو�همهندتر و بهپ�زتر بکر�ن. ههر ب�یه ئهم ما�پهڕە و ئهم بابهتی ڕ�نووسه نو�ترین ب�یارەکاننو�ترین ب�یارەکان لهخ�

دەگر�ت.

مافی لهبهر گرتنهوە یان ک�پی�ایتمافی لهبهر گرتنهوە یان ک�پی�ایت:

ههموو ئهم بابهتانه ب� ئهوە ئامادە کراون که بهب� بهرامبهر و بهخ�ڕایی بگهنه بهردەستی ههموو کورد له

ههموو دنیادا. ههر ب�یه زیاتر به دیجتا�ی لهبهردەستدان. ههند�ک جار کراون به پی دی ئ�ف. ههر قوتابی یان

خو�ندکار یان نووسهر�ک ب�ی ههیه ب� کاری تو�ژینهوە و ل�ک��ینهوە و کت�بنووسین بهکاری به�ن�ت. وەک

سهرچاوە دەتوانن ئاماژە بکهنه ئهمهی خوارەوە:

سهرچاوەسهرچاوە: "ڕ�نووسی زمانی کوردی، ئامادەکردنیڕ�نووسی زمانی کوردی، ئامادەکردنی: دیاک� هاشمی، یهکهم ب�وکردنهوە دیاک� هاشمی، یهکهم ب�وکردنهوە: 2003-09-06".

.diyako.yageyziman.com/دوایین نو�کردنهوەدوایین نو�کردنهوە: 14-03-2019. ناونیشانی ما�پهڕ ناونیشانی ما�پهڕ: ڕ�نووس

***

بابهتی پ�وەندیدار:

1. ڕ�نووسی یهگرتووی زمانی کوردی، بهدران حهبیب، ئهکادیمیای کوردی، ٢٠٠٤

2. ههو��چکهیهکی تری، بهرەو ڕاسته ڕ�یهکی ڕ�نووسی زمانهکهمان، ئهکادیمیای کوردی، ٢٠١٠

3. پتر له (٤٠) خاڵ که زیاترین هه�هی ڕ�نووسییان ت�دا دەکر�ت دەق.

4. پتر له ٤٠ خاڵ که زیاترین هه�هی ڕ�نووسییان ت�دا دەکر�ت: �یدی�

5. ڕ�نووسی زمانی کوردی، زانستپهروەرانی کورد، یاگهی زمانی کوردی، ف�رگهی زمانی کوردی

6. ڕ�نووسی زمانی کوردی، دیاک�، پی دی ئ�ف

7. ک�شهی نووسینی بزو�نی (î) له زمانی کوردیدا، دیاک� هاشمی

8. (ک) یان (ك)؟، دیاک� هاشمی

9. ڕ�نووس به �یدی�

***

ئامادەکردنی: دیاک� هاشمیدیاک� هاشمی

یهکهم ب�وکردنهوە: 2003-09-06

دوایین نو�کردنهوە: 2019-03-14

***

ک�تاییک�تایی