Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
زمیناشکالوهاناهمواری
حینواایجادعواملازیکیکهگفتیمترپیشنوعوشکلزمین،کرهرویبرمختلف
.استزمیناشکالوچهرهوهاناهمواری
خالیجایدررا…(وفالتکوه،رشتهقلّه،دشت،)ناهموارینوعــ1.بنویسید
شاننوکنیدپیداجهانطبیعینقشهیکرویراباالهایناهموارینمونهــ2.دهید
چگونههاناهمواریاینازیکهربگوییدخودقبلیمعلوماتبهتوجهباــ3.اندآمدهپدید
رازمینسیارهکهمحیطیچهارازیکی،دانیدمیکهطورهمان.است(لیتوسفر)کرهسنگ،دهدمیتشکیلوسنگازوداردجامدحالتکهاستزمینخارجیبخشکرهسنگودریاهابستروکفوهاقارهشاملبخشاین.استشدهتشکیلخاک
.هاستاقیانوسفقطهاخشکیواندفراگرفتههاآبرازمینسطحدرصد71حدود
.دهندمیتشکیلراپوستهدرصد29زمینپوستهرویبرکنید،میتصاویرمشاهدهدرکهطورهمان
فاوتتیکدیگرباکهاستشدهایجادمختلفیاشکالوهاناهمواریکردهایجادخودپیرامونرامتمایزیوویژهناحیههریک،ودارند
.اندرشتهها،فالتنقشهروی.کنیدتوجهجهانهایناهموارینقشهبه
.دهیدنمایشوببریدنامراقلهچندومهمهایکوه
(لیتوسفر)کرهسنگ
:زمینسطحعمدهواصلیناهمواریچهار.اندزمینسطحعمدهواصلیناهمواریچهار،هادشتوهاتپه،هاکوه،هافالتچیست؟فالتمحصورهاکوهستاندرکههستندهموارینسبتاًومرتفعهایسرزمین،هافالتهافالتبرخی.شودمیمتصلپستنواحیبهتندشیبباهاآنهایکنارهوبوده
.اندوسعتکمبرخیووسیع:کوهرشتهوکوه.داردبرجستهقلهوتندهایدامنهمعموالًکهاستمرتفعیوبرجستهناهمواریکوه
بهراکوهرشتهاند،گرفتهقرارهمکناردرنواریشکلبهکههاکوهازایمجموعهوالبرزآلپ،راکی،آندها،هیمالیا،عظیمهایکوهرشتهمانندآورند؛میوجود
.زاگرس:وکوهفالتمقایسه
نوکسمتبههرچهواستقلهدارایکوهامااندمرتفعدوهرهاکوهوهافالت.استمسطحنسبتاًومرتفعفالتاماشودمیترباریکرویم،میآن
:تپهتعریف.بلندترندخودپیراموننواحیازامادارندتریکمارتفاعهاکوهبهنسبتهاتپه
هاتپهوهاکوهارتفاعمحاسبهچگونگیبهبتنسرازمینسطحعوارضسایروهاتپهوهاکوهارتفاعکهدانیدمی
.کنندمیمحاسبه(آزادهایآبمتوسطسطح)دریاسطحهاتپهوهاکوهارتفاعمیزان
دوجونظریاتفاقیکدیگرباآنهاتفاوتوهاتپهوهاکوهارتفاعدربارهازتربیشهاکوهارتفاعمنابع،برخیدرمثالبرایندارد؛
.استشدهگرفتهنظردرمتر600ازکمترهاتپهو(پا200حدود)متر600.استشدهذکرمتر300تا200هاتپهارتفاعدیگر،منابعبرخیدر
هاآناهمیتوهادشتکناردریاهاکوهمیاندرکهنسبتاًهموارندوپستهاییسرزمینهادشت
.اندقرارگرفتههادرهکفوهافالتمیانیاوسواحلردمختلف،هایوسعتباکههستندزمیناشکالترینمهمازهادشت
.دارندوجودهاقارههمهسکونت،عمدهنواحیواندپوشاندهرازمینسطحسومیکازبیشآنها
.دهندمیتشکیلراهاانسانفعالیتوزندگی
:بیندیشیمــاشکالازیکهیچزمینسطحدرکنیدفرض
به.شدنمیدیدهدرهوتپهکوه،مانندهاناهمواریطمحیبرایپیامدهاییچهوضعیتاینشما،نظر
؟داشتانسانزندگیوزمین
؟آیدمیپدیدزمینسطحدرناهمواریمختلفاشکالچرا
طورهمان.استکردهتغییرآن،پدیدآمدنازسالهامیلیونطیزمینچهرهموجبازعواملدستهدوطورکلیبه،ایدخواندهنهمپایهجغرافیایدرکه
:شوندمیزمینسطحدرهاناهمواریگیریشکلوپیدایش.بیرونیعواملودرونیعوامل
:درونیعواملــ1آشناایصفحهیاایورقهساختزمیننظریهبامفصلطوربهنهمپایهعلومدر
هاورقهینا.استشدهتقسیمبزرگیقطعاتبهزمینپوستهکهآموختیدوشدیدمیحرکتآرامیبهگوشتهشکلخمیریبخشروی(فوقانیگوشتهوپوسته)
.کننددریاوکنندمیبرخوردهمبهشوند،مینزدیکهمبهیادورهمازهاورقه
چینایجادسال،هامیلیونطیهاورقهاینحرکتنتایج.لغزندمیهمامتدادهایکوهپیدایشو(هاوشکافگسلها)هاشکستکوهها،رشتهها،خوردگی
.استآتشفشانی
:بیرونیعواملــ2شفرسایوهوازدگیاثربرزمانطیزمینچهره.کندمیتغییر
آن،طیکهفرایندیازاستعبارتهوازدگی.شوندمیتجزیهومتالشیوخردهاسنگ
هوازدگیانواع
:فیزیکیهوازدگیما،داختالفنتیجههادرسنگفیزیکی،هوازدگیدر
وروزهنگامدروانقباضوانبساطیاوشدنسردوگرمکافشدرآبزدنیخیاتابستانوزمستانفصلوشب
رتکوچکقطعاتبه،قبیلاینازمواردیوهاسنگبهریتغییآنهاشیمیاییترکیبدراماشوندمیخرد
.آیدنمیوجود
:شیمیاییهوازدگیمیاییشیترکیبوهاکانیساختمانشیمیایی،هوازدگیدر
مهمعواملازرطوبتواکسیژن.کندمیتغییرنیزهاسنگجبموهوااکسیژنمثال،برای.هستندشیمیاییهوازدگی
اییگازهیاشودمیآهننظیرهاکانیبرخیشدناکسیدهوانندتمیهوااکسیدگوگرددیونیتروژناکسیددیمانند
میهانگسدرشیمیاییتغییراتوموجبشوندتبدیلاسیدبه.شود
:زیستیهوازدگیجانوران،وگیاهانیعنی،زندهموجوداتهایفعالیت؛شودمیهاسنگدرشیمیاییوفیزیکیتغییراتموجب
هایایجادحفرهیادرختانریشهرشدمثال،برایانهموریهاوموشمانندحفار،جاندارانتوسطزیرزمینی
.شودمیهاسنگخردشدنباعث،هامیدتولیاسیدهاییپوسیدگیحالدرگیاهانهمچنین،
اورشانمجهایسنگدرشیمیاییتغییراتموجبکهکنند.شودمی
ردنیزگیاهانتنفسیاکنندهتجزیههایباکتری.کنندمیایجادشیمیاییتغییراتسنگها
بهواستمتفاوتهاسنگدرهوازدگیسرعتزمانوهواوآبنوع،هاسنگجنسچونعواملیزاگرانیتیهایسنگمثال،رایبدارد؛بستگی
وگرمهوایوآبوترندمقاومکلسیتیسنگهایمیافزایشراهوازدگیشدتوسرعتمرطوب
.دهدییرتغموجبیکدیگرباهمراهفرسایشوهوازدگی
.شوندمیزمینچهره
سرعت هوازدگی در سنگ ها
خاکوسنگذراتشدنجداازاستعبارتفرسایشفمختلعواملتوسطآنهاجاییجابهوخودبستراز
بادوآبچونازموادشدنکندهــ1مرحلهسه،شاملفرسایش
گذاریرسوبــ3وانتقالــ2(حفر،)خودجای.استدیگرهایمکاندرموادشدنانباشتهیا
شوند؟میفرسایشموجبعواملیچه
فرسایش
جاریآبذراتهاآن.اندزمینسطحبرحرکتحالدرمداومطوربهرودها
انمکبهوکنندمیجداخودهایکنارهوبسترازرابزرگوکوچکمیکمرودسرعتکهجاهاییدرمواداین.دهندمیانتقالدیگرهای
.شوندمیانباشتههمرویشود،جابهرسوباتازعظیمیحجمنیزهاسیالبوقوعورودهاطغیاناثربر.شودمیپخشپیرامونهایزمیندروجا
طبیعیهاییخچالشردهفوانباشتهاثربرکههستندیخبزرگهایتودههایخچال
وجودبهبسیارسردیاقطبینواحیدرسالهزارانطیبرفشدنمتسبهبلندنواحیازآرامیبهجاذبه،نیرویاثربراندوآمده
هاگسنخودمسیردرها،یخچال.کنندمیترحرکتپستنواحی.برندمیخودباکنندومیجاازرا
دریاامواجرارقدریاامواجسایشوهجومدرمعرضدائمطوربهساحلینواحیارهکنوهاصخرهگاهیاست،طوفانیدریاکههاییزماندر.دارند
ایهجریان.شوندمیروروبهآبتنچندسنگینیباساحلهایهایمکاندروحملخودبارارسوباتنیزهااقیانوسدریایی.کنندمیگذاریرسوبمختلف
بادارشنوماسهوخاکچونموادی،هابیاباندرویژهبهبادذراتبادها.بردمیدورهایمسافتتاوکَنَدمیزمیناز
یمراآنهاوکوبندمیهاسنگمختلفسطوحبهراماسه.سایند
انسانیرتغیموجبطبیعیمحیطازبرداریبهرهدرانسانهایفعالیت
انمکدرهاخاکوهاسنگجاییجابهوحملوکندنوزمینپوسته،هاجادهایجادتونل،ومعدنحفرمثال،برایشود؛میمختلفهای
نبیازوزمینزدنشخمرودها،مسیرکردنومنحرفسدهاساختن.کنندمیایجادزمینپوستهدرزیادیتغییراتگیاهی،پوششبردن
:(شناسیریختزمین)«ژئومورفولوژی»جودوبهچگونگیکهاستطبیعیجغرافیایرشتهازایشاخهزمینهچهرتغییراتوزمینسطحبرمختلفطبیعیاشکالآمدن
یبررسبهوکندمیمطالعهرابیرونیودرونیعواملاثربر.پردازدمیاشکالاینبندیطبقهوروابط
کوهستاندرطبیعیفرسایشهاکوهپیدایشعوامل
ایجادقطریازایورقهتکتونیکبهمربوطهایفعالیت،طورکلیبهتشآگیریشکلومذابموادآمدنباالیاهاگسل،هاخوردگیچین
وهکفرسایشوهوازدگیسپس،.آورندمیوجودبهراهاکوهفشان،.دهندتغییرمیراها
هادرکوهستانفیزیکیهوازدگیمهمعوامل،هاسنگجنسوهواییوآبشرایطبهتوجهباهاکوهستاندر
.ددهمیرخشیمیاییو(مکانیکی)فیزیکیهوازدگیپیوستهازدرزهاوهاشکافدرآببستنیخوروزوشبدمایتغییرات
.هستندهاکوهستاندرهوازدگیمهمعواملهادرکوهستانفرسایشمهمدوعامل
هایخچالوجاریآبهای،هاکوهستاندرفرسایشمهمعاملدو.هستند
کوهنپاییسمتبهزمینشیبدلیلبههاکوهستاندرجاریهایآبابراهاآنوتخریبراهاسنگخود،راهسربرهاآن.شوندمیروان.کنندمیحملخود
جاری آب های
.کنندمیعمیقوپهنراخودبسترتدریجبهرودها،آبیفرسایشورودهاآبجریاناثربرمعموالًشکلVهایدره
کردهگذارینامVحرفباراهاآنکهاینعلتوگیرندمیشکل.دارندپرشیبوتنگهایدامنهکهاستانداین
.شوندمیتروسیعوترعمیقتدریجبههادرهزمان،طیدر
رودهاهایدرهپیدایش
کوهستانیهاییخچالپیدایشنحوهزابیشبرفبارشوقتی.داردوجوددائمییخوبرفهاکوهستانبرخیدر
وانباشتهدرازسالیانطیاضافیهایبرفباشد،سالدرآنذوبمیزان.ورندآمیپدیدراهاویخچالیابدمیافزایشآنهاضخامتوشوندمیمتراکمهایخچالحرکتوکندمیحرکتبهشروعرسیدمتر100تا60بهضخامتشوقتییخچالمعموالً
.استروزدرمتر8تاسانتیمتر1ازهوادمایوشرایطبهبستهحرکتاینرفتیخیامورن
رامختلفهایاندازهدرهاییسنگعظیم،بولدوزرهاییمانندهایخچال.برندمیجلوبهخودهمراه
«فتُریخیامورن»،کنندمیحملخودباهایخچالکهرسوباتیوهاسنگبه.گویندمیشکلUهایدرهدهآمپدیدسالهزارانطییخچالیفرسایشاثربرمعموالًشکلUهایدره.اند
یخچــال های کوهستانی
(Karstic)«کارستی»اشکالهاسنگکهایکوهستانینواحیبرخیدر
ندمانباشند،داشتهراآبدرشدنحلقابلیتهایآبآن،نظایروگچییاآهکیهایسنگ
ودرزهاطریقاززیرزمینبهنفوذباجاریپدیدهخود،درهاسنگکردنحلوهاشکاف
چشمهوطبیعیغارهایچونفرسایشیهایبهاصطالحدرکهآورندَمیپدیدآهکیهای.شودمیگفته(Karstic)«کارستی»اشکالآنها
انحاللیفرسایش
اهسنگبعضیدرانحاللآننقشوکارستمعنینگسانحاللوخوردگیپدیده«کارست»،طورکلیبه
واکسیدکربندیباکههاییآب.استآهکیهایباونندکمیتولیداسیدکربنیک،شوندمیترکیبهواموجبتوانندخودمیدرگچوآهککردنحل
.شوندهاسنگانحاللوخوردگیدرایرانکارستیاشکال
رسزاگهایکوهدرویژهبهکارستیاشکالایران،درخورکََتلهوهمدانصدرعلیغارهای.استزیاد
کارستیفرسایشیاشکالازهاییَنمونهزنجان.هستند
هابیاباندربادیفرسایشبه.تاسبیابانیوخشکمناطقدرفرسایشمهمعاملباد
شدید،بادهایوزشخشک،هواییوآبشرایطسببدرفرسایشگیاهیپوششفقرونرمهایخاکوجود.داردشدتهابیابان
فراینددوازناشیها،بیاباندرفرسایشاشکال.است«تراکمی»و«کاوشی»
بیاباندرطبیعیفرسایش
:کاوشیاشکالیکازذراتشدنکندهحاصلبیشترفرسایشنوعاین
.استدیگرهایمکانبهآنهاانتقالومکان
وریزهایسنگوشنریز،هایماسهازپوشیدههایزمیندروقتیهایسنگ،زمانطولدر،بردمیخودباراریزهایماسهباددرشت،میوجودهابهسنگقلوهازپرسطوحیومانندمیجایبردرشت.گویندمینیزبیابانیفرشسنگآنبهکهآورند
(رگ)ریگیدشت
گیاهی،پوششفاقدویژهبهوریز،هایماسهداراینواحیدرچالهیاهاحفرهتدریجبهوکندمیجاجابهخودمحلازراذراتباد
.آوردمیپدیدوسیعهاییدانهدرچسبندگیورطوبتزیرزمینی،هایآببابرخورداثردراگر
هایالهچ.شودمیمتوقفسپسکُندوبادیفرسایشبیاید،وجودبههاوجودلوتدشتدررسد،مینیزمتر40بهآنهاازبعضیعمقکهبادی.دارد
بادیهایچاله
اینرینتبرجسته.باشیدشنیدهراشهدادهایکلوتنامتاکنونشایدودوجکرماناستاندرشهدادمنطقهدرلوتبیابانغربدرهاکلوتیخارجوداخلیگردشگرانبرایمنطقهطبیعیهایجاذبهازودارد.است
پدیدقدیمهایدریاچهازجاماندهبهنرمرسوباتدریاردانگیاکلوتایندرشکلUوموازیشیارهاییبادسال،هامیلیونطی.آیدمی
.کندمیایجادرسوباتکخشمناطقدرهستند،آبیــبادیفرسایشحاصلکههاکلوت
.شوندمیمشاهدهایرانوچینمصر،امریکا،متحدهایاالت
(یاردانگ)کلوت
اند،تهگرفقرارهاسنگتختهلبهیازیردرراکهنرمیموادبادگاهیباقیرامقاوموسختهایبخشوبردمیخودباوکندمیتخریب
بهاشکالرساییاقارچشکلبهسنگیهاییستوننتیجه،در.گذاردمیانگلیسیبهجن،دودکش،گرزدیوآنهابهکهآیندمیوجود
(Hodoo)گویندمی.
سنگیهایستونوگرزدیو
: اشکال تراکمیات فرسایش حاصل انباشته شدن ذراین
.استتوسط باد در یک مکان
(Dune)بهانگلیسیدرکهتلماسهیاایماسههایتپهمیدپدیشنوماسهجاشدنجابهوبادوزشاثربرمشهورند،
میحرکتزمینسطحدربادوسیلهبهکههاییماسهآیند،عاتقطیاخارهایبوتهوگیاهانمثلموانعیبهاگرکنند،دربادسرعتیاشوندمتوقفوکنندبرخوردآننظایروسنگ
مسرانجاوشوندمیانباشتههمروییابد،کاهشمنطقه.دهندمیتشکیلراایماسههایتپهیاهاتلماسه
تپهیبرخارتفاعودارندارتفاعمترچندینایماسههایتپهمتر400تاایرانلوتدرومتر300تالیبیدرایماسههای
.رسدمینیز
(تَلماسه)ایماسههایتپه
،ایماسههایتپهیاهاتلماسهدربارهتوجهجالبنکاتازیکی.هاستآنحرکتوزشجهتدرمتر20تا10سالیکطیتوانندمیهاتلماسهبرخی
میدهرانباالطرفبهبادبهروماسهباد،وزشبا.کنندحرکتبادهمانوآیندمیفرودپشتیدامنهدر،قلهبهرسیدنازپسوشوند
.شوندمیانباشتهجا.شودمیتلماسهمداومحرکتموجبفراینداین
حرکت تلماسه ها
هاآنمهمانواعازیکیدارند،مختلفانواعایماسههایتپه.است«بَرخان»
زائدهدوکههستندمنفردیوشکلهاللیایماسههایتپههابرخانبهتلودشتدرهابرخانازبعضیبلندی.دارندبادجهتدربازویا
.رسدمینیزمتر40
بَرخان
ساحلتعریف.تدریاسوخشکیتماسمنطقهکرانه،یاساحلساحلانواع
نوعدوبهتوانمیراسواحل،طورکلیبهایصخرهسواحلوایماسهوپستسواحل
.کردتقسیماستممکندرازسالیانطیایصخرهسواحل
.ندشوتبدیلپستسواحلبهفرسایشاثربر
سواحلدرطبیعیفرسایش
:ساحلیدرمناطقفرسایشعواملومدوجزردریا،امواجتأثیرتحتمداومطوربهساحلیمناطق
.گیرندمیقرارباد:ساحلیدرمناطقهاسنگفرسایشعوامل
هبراامواج،وزندمیدریاهاوهااقیانوسسطحبرکهبادهایی.آورندمیوجود
زیادباشد،توفانیدریاکهزمانیویژهبهامواج،نیرویادریدرآبسواحلآهکیهایسنگانحاللامواج،برعالوه.است
یشفرساموجبهاسنگنوعایندرزهایوهاشکافبهآبنفوذو.آورندمیپدیدسواحلدرراخاصیاشکالوشوندمی
:دریاایصخرهدرسواحلکاوشیفرسایشاشکالرهصخسواحلدر(موادحفرازناشی)کاوشیفرسایشاشکالاز
هایطاقوغارهادریایی،سنگیهایستونبهتوانمیدریاای.کرداشارهدریایی
:تراکمیفرسایشیاشکالفرسایشیاشکالچنینهمدریا،سواحلدر
یمپدید(موادگذاریرسوبازناشی)تراکمیاوهباتالقمرجانی،جزایروهاسنگآب.آینداشکالاینَجملهازایماسهدماغهیازبانه
.هستند
توپوگرافینیمرخرسم
mailto:[email protected]