رساله جهت دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته مديريت پروژه و ساخت

عنوان

مديريت تغييرات در پروژه هاي ساخت

( بررسي فرآيند تشخيص تا پياده سازي در فاز اجرا)

نگارش :

محمدرضا شرفي زاده

اساتيد راهنما :

سركار خانم دكتر تقي زاده

جناب آقاي مهندس تقي زاده

91زمستان

چكيده :

تغييرات در پروژه هاي ساخت يكي از عوامل غير قابل اجتناب است. در صورت توجه و مديريت صحيح اين

موارد، ميتوان آنها را در جهت رسيدن به اهداف پروژه هدايت كرد و در غير اين صورت تغييرات اثرات منفي بر پروژه

خواهند داشت. از جمله اثرات منفي تغييرات مديريت نشده ميتوان به كاهش كيفيت، افزايش هزينه، افزايش زمان برآورد

شده براي پروژه و... اشاره كرد. تغييرات همچنين ميتوانند در صورت شناسايي به موقع و مديريت صحيح، عامل ايجاد

تاثيرات مثبت از جمله استفاده از علم روز دنيا وتكنولوژي، مهندسي ارزش و... در پروژه هاي ساخت باشند. اين تحقيق

سعي در بيان ضرورت استفاده از مديريت تغيير جهت شناسايي و مديريت تغييرات و ارائه راهكارهاي اجرايي جهت

حداكثر رضايتمندي پيشگيري از اثرات منفي تغييرات با تمركز بر فاز اجرايي پروژه هاي ساخت دارد، به گونه اي كه به

مرتبط با آن تغيير دست يابد (رويكرد برد- برد). همچنين سعي در شناسايي و بيان علل و تاثيرات تغيير در فاز ذينفعان

اجراي پروژه هاي ساخت دارد.

مطالعات انجام شده در دو بخش عمده مطالعات كتابخانه اي و مطالعات ميداني دسته بندي شده است. اين تحقيق با

استفاده از مطالعات كتابخانه اي و بررسي مقاالت داخلي و خارجي موجود، سعي در ايجاد چهارچوبه اي علمي براي ايجاد

زمينه اي مناسب، در بررسي مديريت تغيير داشته و نيز با استفاده از نمونه موردي، و مطالعات ميداني ، به بررسي ميزان تاثير

يافته ها در پروژه هاي داخل ايران مي پردازد. مطالعات انجام شده در بخش كتابخانه اي باتوجه به كمبود مقاالت و مطالعات

مشابه در ايران، بيشتر به بررسي مقاالت و مطالعات التين پرداخته و نمونه موردي به بررسي ميزان اهميت يافته هاي كتابخانه

اي و چهارچوبه ايجاد شده در آن بخش بر پروژه هاي داخلي و به طور خاص به بررسي پروژه بهداشتي - درماني بيمارستان

رضوي مشهد (طرح توسعه بيمارستان رضوي مشهد ، پزشكي هسته اي ) پرداخته است تا بتواند به طور عملي، تغييرات

وتاثيرات آن را در فاز اجرايي در يك پروژه واقعي در ايران مورد بررسي قرار دهد و تصميمات مديران اين پروژه را بازبيني

كند .

تعداد زياد دستورات تغيير در پروژه هاي ساخت مي تواند به سرعت باعث تغيير بودجه ، تاخير در برنامه و افزايش

هزينه هاي پروژه شود، در حاليكه برخي از تغييرات مانند تغييرات ناشي از پيشرفت تكنولوژي در پروژه هاي ساخت غير

قابل اجتناب هستند . مي توان اين روند را با همكاري تيم پروژه و ايجاد يك سيستم در محل پروژه جهت فراهم آوردن

)8( روندي شفاف و فرايندي منظم در تاييد و تصويب تغييرات متعادل كرد.

واژگان كليدي :

0Fتغيير

1F، دوباره كاري�

2F ، مديريت تغييرات �

3F ، تغييرات موثر�

4F، ذينفعان تغيير �

5F مديريت �

�

1 Change 2 Rework 3 Change management 4 Effective change 5 Change stake holder 6 Management

فهرست مطالب (بخش اول)

1 ........................................................................................................................... اول : كليات تحقيق فصل

1 ......................................................................................................................................... مقدمه -1-1

3 .................................................................................................................. ضرورت انجام تحقيق- 1-2

4 ..................................................................................................................... اهداف اصلي تحقيق-1-3

4 .............................................................................................................. محدوده و محدوديت ها- 1-4

5 ............................................................................................................................... تحقيق روش-1-5

6 ........................................................................................................................... خروجي تحقيق- 1-6

7 ............................................................................................................................ سواالت تحقيق- 1-7

8 ................................................................................................................................. نتيجه گيري- 1-8

8 ............................................................................................................................. واژگان كليدي- 1-9

9 .............................................................................................................. : بررسي ادبيات موضوعدوم فصل

9 ......................................................................................................................................... مقدمه- 2-1

9 ................................................................................................................. تعريف مديريت پروژه- 2-2

10 ..................................................................................................................... تغييرات در پروژه - 2-3

11 ................................................................................................... انواع تغييرات موجود در پروژه-2-4

14 .................................................................................................................. بررسي تاثير تغييرات- 2-5

16 ................................................................................................ جنبه هاي مختلف تغيير- 2-5-1

16 ......................................................................................................... جنبه حقوقي -2-5-1-1

17 .................................................................................................... جنبه هاي هزينه -2-5-1-2

18 ......................................................................................... تاثير مستقيم هزينه -2-5-1-2-1

19 ................................................................................................................................. عامل انساني- 2-6

22 ................................................................................................................... تاثير مستقيم بر برنامه-2-7

23 ...................................................................................................... اثرات غير مستقيم يا تبعي- 2-8

24 ...................................................................................................................... مديريت تغيير- 2-9

25 ........................................................................................................ كنترل يكپارچگي تغيير-2-10

26 .................................................................................................... سيستم مديريت يكپارچه-2-10-1

26 ........................................................................................................ شناسايي يكپارچه- 2-10-2

26 .................................................................................................... جلسات كنترل تغيير- 2-10-3

28 ................................................................................................................. درخواست تغيير-2-11

29 ............................................................. طبقه بندي تغييرات در بخش هاي اصلي حوضه ساخت- 2-12

30 ..................................................................................................................... نتيجه گيري-2-13

31 ......................................................................................................... : بررسي مطالعات موجودسوم فصل

31 ....................................................................................................................................... مقدمه- 3-1

32 ........................................................................................... مديريت تغيير در پروژه هاي ساخت- 3-2

34 .......................................................................................................................... علل تغيير -3-2-1

36 ........................................................................................................................ اثرات تغيير -3-2-2

37 ............................................................................................................ روند مديريت تغيير -3-2-3

40 ..................................................................................................... راهنماي مديريت دا نش -3-2-4

41 ....................................................................................................................... نتيجه گيري -3-2-5

42 .............................................................. بررسي فرآيند مديريت تغييرات در پروژه هاي نيروگاهي- 3-3

43 ................................................................................................... راهكارهاي مديريت تغيير -3-3-1

44 ................................................................................ فرآيند شناسايي وتحليل تغييرات پروژه -3-3-2

44 .......................................................................................... ليست تغييرات معمول در پروژه -3-3-3

45 ............................................................................................................... عوامل بروز تغيير -3-3-4

47 .................................................................................................. جمع بندي تغييرات و علل -3-3-5

49 ....................................................................................................................... نتيجه گيري -3-3-6

50 ..................................................................................... مديريت تغيير در پروژه هاي ساخت- 3-4

51 .................................................................................................. انواع طبقه بندي تغيير- 3-4-1

53 ............................................................................................................. مدل كلي روند تغيير-3-4-2

55 .......................................................................................................................... نتيجه گيري- 3-4-3

56 .......................... سه راه حل ساده جهت كاهش درخواست هاي تغيير در پروژه هاي كنوني و آينده-3-5

56 ............................................................................................................................................ مقدمه -3-5-1

58 .......................................................................................................... افزايش همكاري-3-5-2

59 .......................................................................................................... افزايش شفافيت- 3-5-3

60 ......................................................................... پياده سازي ساختار فرآيند مديريت تغيير- 3-5-4

60 ................................................................................................................ نتيجه گيري- 3-5-5

61 ...................................................... درخواست تغيير در پروژه هاي ساخت در عربستان سعودي- 3-6

62 ............................................................................................................... بيانيه مشكل- 3-6-1

63 ........................................................................................................... هدف از مطالعه- 3-6-2

64 .......................................................................................................... علل ايجاد تغيير- 3-6-3

70 ........................................................................................................................ اثرات- 3-6-4

72 ........................................................................................................................ كنترل- 3-6-5

75 ..................................................................................................................... نتايج يافته ها- 3-7

(بخش دوم)

79 .......................................................................................................... چهارم : بررسي نمونه موردي فصل

79 .................................................................................................................................................... مقدمه- 4-1

80 ........................................................................................ معرفي پروژه طرح توسعه بيمارستان رضوي- 4-2

80 ............................................................................................................................... - هدف از پروژه4-2-1

80 ................................................................................................... موقعيت مكاني پروژه- 4-2-2

85 .......................................................................................................... مسائل قراردادي- 4-2-3

87 ................................................................................................ فهرست فضاهاي پروژه در طبقات -4-2-4

88 ...................................................................................................................... معرفي عوامل پروژه -4-2-5

89 ................................................................................................................. بررسي شرايط اجرايي پروژه- 4-3

89 ........................................................................................................................ بررسي مواد و تجهيزات- 4-4

90 ........................................................................................................................................ نيروي انساني- 4-5

90 ...................................................................................................................................... سواالت تحقيق- 4-6

106 ......................................................................................................................................... نتيجه گيري- 4-7

105 ...................................................................................... پنجم : نتيجه گيري مطالعات وارائه راهكار فصل

108 .................................................................................................................................................. مقدمه- 5-1

108 .......................................................................................................... نتايج حاصله در فصول مختلف- 5-2

114 ................................................................................................................چشم انداز موضوع در آينده- 5-3

115 ........................................................................................................................................ ماخذ و منابع

اشکال و جداول موجود

صفحه شرح شماره رديف

1-1شكل 1 2 بررسي تناسب زمان-هزينه و پتانسيل تغيير-زمان در ايجاد تغيير

2-1شكل 2 2 نمودار بررسي سطح استفاده از منابع در فازهاي مختلف پروژه

3-1شكل 3 5 چارت طبقه بندي مطالعات

4-1شكل 4 7 چارت مطالب فصول

1-2شكل 5 10 جدول بازنگري مديريت پروژه

2-2شكل 6 22 چارت پيگيري دوباره كاري ها

3-2شكل 7 27 دياگرام كنترل و گزارس كار در حال اجرا در پروژه

4-2شكل 8 29 مراحل، منابع و اثرات تغيير

1-3شكل 9 39 چارت روند مديريت تغيير

2-3شكل 10 52 جدول خالصه تغييرات

3-3شكل 11 75 جدول طبقه بندي غلل تغيير

4-3شكل 12 77 بررسي تناسب زمان-هزينه و پتانسيل تغيير-زمان در ايجاد تغيير

5- 3شكل 13 77 نمودار بررسي سطح استفاده از منابع در فازهاي مختلف پروژه

1- 4شكل 14 82 تصوير هوايي از سايت بيمارستان رضوي

2- 4شكل 15 83 تصوير هوايي از سايت مجموعه طرح توسعه

3- 4شكل 16 83 تصوير هوايي از سايت پروژه پزشكي هسته اي

4- 4شكل 17 84 سايت پالن بيمارستان رضوي

5- 4شكل 18 عمليات خاكبرداري، اجراي _اطالعات كلي طرح توسعه بيمارستان رضوي فونداسيون ها

85

19

6- 4شكل ساخت و نصب اسكلت_اطالعات كلي طرح توسعه بيمارستان رضوي 85

7- 4شكل 20 عمليات اجرايي تكميلي_اطالعات كلي طرح توسعه بيمارستان رضوي 86

8- 4شكل 21 87 اطالعات كلي پروژه

9-4شكل 22 89 نمودار پيشرفت پروژه نسبت به برنامه

10- 4شكل 23 95 جدول درصد آراي جمع آوري شده از علل ايجاد تغيير

11- 4شكل 24 96 نمودار مقايسه تاثير علل

12- 4شكل 25 97 جدول نرمااليز درصد آراي جمع آوري شده از علل تغيير

13- 4شكل 26 98 جدول درصد آراي جمع آوري شده از آثار تغيير

14- 4شكل 27 100 نمودار مقايسه ميزان اهميت آثار تغيير در پروژه

15- 4شكل 28 101 جدول نرمااليز ميزان اهميت آثار ايجاد تغيير در پروژه

16- 4شكل 29 102 جدول درصد اهميت راهكارهاي مديريتي

17- 4شكل 30 103 نمودار مقايسه ميزان اهميت راهكارهاي مديريتي

18- 4شكل 31 103 جدول نرمااليز درصد اهيت راهكارهاي مديريت تغيير

19_4شكل 32 105 نمودار پراكنش آراي برتر علل تغيير

20_4شكل 33 105 نمودار پراكنش آراي برتر آثار تغيير

21_4شكل 34 106 نمودار پراكنش آراي برتر راهكارهاي مديريتي

1_5شكل 35 110 جدول طبقه بندي علل ايجاد تغيير

2_5شكل 36 113 جدول طبقه بندي راهكارهاي مديريتي

فصل اول

"كليات تحقيق"

(بخش اول)

فصل اول :

) كليات تحقيق :1

مقدمه : )1-1

بحث مديريت پروژه در دهه هاي اخير به عنوان يكي از مهمترين راهكارهاي بهبود اجراي پروژه

هاي ساخت مطرح شده است . با توجه به اينكه در كشور ايران به عنوان يك كشور درحال توسعه، توجه

ويژه اي به زيرساخت هاي توسعه اي از جمله پروژه هاي بهداشتي و درماني ، پتروشيمي ، سد سازي ،

راهسازي ، طرح هاي نيروگاهي و نفت مي شود و نيز بزرگي و هزينه بر بودن اين پروژها ، اهميت و لزوم

)1(توجه به مديريت پروژه ، بيش از پيش محسوس مي باشد .

تحقيقات نشان مي دهد كه در زمينه مديريت تغييرات در پروژه هاي ساختماني مطالعات كمي

صورت گرفته است و تنها اطالعات ابتدايي و سطحي از مديريت تغيير در پروژه هاي ساخت در فاز

اجرايي و به طور خاص در پروژه هاي درماني مانند بيمارستان موجود ميباشد . مطالعات انجام شده بيشتر

در زمينه شناسايي روشها و سيستم هايي جهت مديريت يكپارچه تغييرات ، استفاده از وب و همچنين

مطالعات اوليه كاملتر جهت اطمينان داشتن به اطالعات پايه اشاره ميكند . بيشتر اين تحقيقات به تصميمات

صحيح در فاز مطالعاتي و طراحي پروژه اشاره داشته كه به دليل تاثير گذار بودنِ تصميمات در اين دو فاز

) وكمتر به فاز اجرا (كه باالترين استفاده از منابع پروژه و بيشترين زمان پروژه را 1_1ميباشد (شكل شماره

) 2_1به خود اختصاص داده است) توجه كرده اند . (شكل شماره

بررسي تناسب زمان-هزينه وپتانسيل تغيير-زمان در ايجاد تغيير 1_1شكل

بررسي سطح استفاده از منابع در فازهاي مختلف پروژه2_1شكل

) ضرورت انجام تحقيق :2_1

شاخص هاي اصلي ارزيابي موفقيت در مديريت پروژه شامل سه شاخص هزينه ، زمان و كيفيت

مي باشد . در اين ارتباط موضوع تغييرات و دوباره كاري ها (كه در مواقعي اجتناب ناپذير است) يكي از

مواردي است كه مي تواند موفقيت پروژه را تحت تاثير قرار دهد . تجارب طراحان ، كارفرمايان و

پيمانكاران حاكي از آن است كه تغييرات در فاز اجرايي پروژه مي تواند سبب ايجاد مشكالتي شود و

موفقيت پروژه را با چالش روبرو سازد . تغييرات ممكن است در جريان كار وقفه ايجاد كرده ؛ بر كيفيت

محصول تاثير گذارد و موجب افزايش هزينه ها شود . تمامي اين عوامل مي تواند منشاء بروز مشكالت و

ادعاهاي قراردادي شود . كنترل و كم كردن تاثيرات منفي اين عوامل توسط مديريت تغيير ، مي تواند قدم

)1(موثري در جلوگيري از به هدر رفتن منابع مالي ، نيروي انساني و زمان باشد .

تعداد زياد دستورات تغيير در پروژه هاي ساخت مي تواند به سرعت باعث تغيير بودجه ، تاخير در

برنامه و افزايش هزينه هاي پروژه شود . در حالي كه برخي از تغييرات (مانند تغييرات ناشي از پيشرفت

تكنولوژي در پروژه هاي ساخت بيمارستان) غير قابل اجتناب هستند . مي توان اين روند را با همكاري تيم

پروژه و ايجاد يك سيستم در محل پروژه جهت فراهم آوردن روندي شفاف و فرايندي منظم در تاييد و

)8(تصويب تغييرات متعادل كرد .

تحقيقات در انگليس نشان مي دهد كه بيش از يك سوم كارفرماها از عملكرد پيمانكاران در حفظ

هزينه ها و زمان برنامه ريزي شده ، حل مشكالت و تحويل پروژه ها با كيفيت مورد نياز ، ناراضي هستند .

همچنين بيش از يك سوم كارفرماها از عملكرد مشاور در هماهنگ كردن تيم طراحي ، ارائه سريع و قابل

اعتماد خدمات و ايجاد ارزش براي سرمايه ناراضي هستند . اين نارضايتي به اين دليل است كه در صنعت

% از 30% پروژه هاي ساخت درگير تاخير و افزايش هزينه هستند و بيش از 50ساخت و ساز بيش از

% از ساخت وسازها با 30پروژه هاي تكميل شده با مشكالت و نواقص همراه هستند ؛ عالوه بر اين حدود

)2(دوباره كاري همراه هستند .

بررسي ها نشان مي دهد كه تغييرات و دوباره كاري ها ، بيشترين هزينه هاي اضافي را بر پروژه

% هزينه فاز 25% كل هزينه پروژه و 10تحميل مي كند . چنان كه در كانادا هزينه تغييرات و دوباره كاري ها

ساختمان (اجرا) را در بر مي گيرد . در استراليا طبق يك تحقيق انجام شده هزينه هاي مستقيم تغييرات و

% ارزش كل پروژه است . در كشور 9/5 % ارزش كل پروژه و هزينه هاي غير مستقيم 4/6دوباره كاري ها

% اضافه مي كند .1/7% ارزش ساختمان را شامل مي شود كه زمان كار را معادل 4/4سوئد دوباره كاري ها

)1(

با توجه به مطالب و نتايج بيان شده ، مي توان مشاهده كرد كه دستورات تغيير در پروژه هاي بزرگ

نقشي اساسي و مهم داشته و مي توانند بر موفقيت پروژه تاثير مثبت و يا منفي اعمال كنند . به خصوص در

فاز اجرايي پروژه (با توجه به گردش باالي منابع و تعداد باالي دستورات تغيير در پروژه هاي ساخت) نياز به

بررسي و مديريت تغييرات بيش از پيش قابل مشاهده است . لذا با توجه به اهميت استفاده از بحث مديريت

در پروژه هاي ساخت ، ونيز ميزان تاثير تغييرات در پروژه هاي ساختماني، لذوم استفاده از مديريت موثر

تغييرات بيش از پيش آشكار است .

) اهداف اصلي تحقيق :3_1

اهداف اصلي تحقيق به شرح زير است :

مشخص شدن ضرورت وفوايد استفاده از مديريت تغييرات . •

شناسايي وطبقه بندي علل ايجاد تغيير در فاز اجراي پروژه هاي ساخت . •

بررسي و شناسايي ميزان تاثير و اهميت علل شناسايي شده تغييرات در پروژه هاي ساخت . •

تهيه يك منبع اطالعاتي در مورد مديريت تغييرات در پروژه هاي ساخت متناسب با پروژه هاي •

داخل ايران .

شناسايي راهكارهاي موجود جهت مديريت بهتر تغييرات در فاز اجراي پروژه هاي ساخت . •

) محدوده و محدوديت هاي تحقيق :4_1

1اين مقاله مربوط به فاز اجراي پروژه هاي ساخت وساز بزرگ بوده كه توسط پيمانكاران درجه

در حال انجام مي باشند و به طور خاص به بررسي پروژه بهداشتي و درماني طرح توسعه بيمارستان 2و

رضوي مشهد (پزشكي هسته اي) پرداخته است . شرايط خاص و يونيك بودن پروژه ، باعث شفاف تر

شدن تاثير عوامل تغيير بر پروژه شده است كه مي تواند به ما در جهت شناسايي و مطالعه عوامل تغيير

كمك شايان توجهي كند . بايد توجه داشت كه ميزان تاثير اين عوامل كه در نتايج بيان شده است ، مربوط

به اين پروژه خاص بوده و نمي توان آن را به پروژه هاي ساختماني ديگر بسط داد و فقط به عنوان يك

نمونه مي توان از آنها كمك گرفت .

با توجه به عدم وجود مطالعات مناسب در زمينه مديريت تغييرات در فاز اجرا، در ايران، همچنين

عدم وجود منبعي منسجم كه به دسته بندي مطالب موضوع تحقيق پرداخته باشد، در بخش بررسي هاي

كتابخانه اي مشكالتي از جمله ترجمه مقاالت و نيز جمع آوري موارد و آيتم هاي موضوع از ميان مقاالت

مختلف التين ، جهت رسيدن به چهارچوبه اي كامل جهت بررسي در بخش مطالعات موردي وجود دارد.

همچنين عدم آگاهي اعضاء درگير در پروژه ها و ذينفعان تغيير از علم مديريت باعث كاهش دقت جوابهاي

ارائه شده در پرسشنامه شده است. عدم همكاري خبرگان واجد شرايط به دليل منحصر به فرد بودن

اطالعات به خصوص در بخش پيمانكاري نيز يكي ديگر از محدوديت هاي موجود در اين تحقيق است.

) روش تحقيق :1-5

جهت تكميل مطالعات كتابخانه اي، در اين تحقيق به ترجمه و بررسي مقاالت التين، همچنين

جمع آوري مقاالت فارسي مرتبط با بحث مديريت تغيير در پروژه هاي ساخت پرداخته شده است .پس از

تهيه چهارچوبه اي مناسب به ايجاد پرسشنامه اي كه در فصل چهارم ارائه شده است پرداخته و از ميان

عضو از اعضاي اصلي 5چهار عامل درگير نمونه موردي (مشاور، كارفرما، پيمانكار، مديرطرح)به انتخاب

پرسشنامه را ارائه كرده كه نتيجه مطالعات را به اين وسيله در 20ومديريتي هر عامل پرداخته و به طور كل

اين پروژه طبقه بندي كرده است .

) خروجي تحقيق :6_1

طبقه بندي مطالعات3-1شكل

اين تحقيق در پنج فصل ارائه شده است كه فصول آن به ترتيب زير طبقه بندي شده اند :

در فصل يك پس از بيان واژگان كليدي تحقيق به معرفي فصول پرداخته و طرح مسئله ، اهداف •

تحقيق و محدوده پروژه را مشخص مي كند .

در فصل دوم به بررسي ادبيات موضوع پرداخته و واژگان كليدي را تعريف مي كند . •

فصل سوم به بررسي و بازگويي مطالعات انجام شده مرتبط با بحث مديريت تغييرات پرداخته و •

تعدادي از مقاالت و تحقيقات را به صورت جامع مورد بازبيني قرار داده تا بتوان به نتايج پايه و

اوليه اي جهت بررسي نمونه موردي در فصل چهارم دست يابد .

در فصل چهارم نمونه موردي بررسي شده و تصميمات و تاثيرات تغيير ، به صورت واقعي در يك •

پروژه اجرايي مورد بررسي قرار مي گيرد .

فصل پنجم نيز به بررسي و جمع بندي مطالب پرداخته و زمينه هاي موجود جهت گسترش •

مطالعات در زمينه مديريت تغيير را بيان مي كند تا راه را براي محققان در تكميل مطالعات آينده

روشن كند .

عامل برتر هر كدام از بخشهاي پرسشنامه در نمونه موردي 7نهايتا با توجه به سواالت طرح، به شناسايي

به عنوان يك نمونه از پروژه هاي ايران پرداخته و ميزان اهميت هر كدام از عوامل را از نظر پاسخ

دهندگان مورد بررسي قرار داده است. همچنين مجموعه منسجمي از علل و عوامل ايجاد تغيير، تاثيراتي

كه تغييرات بر پروژه ميگذارند وراهكارهاي مديريتي موجود در پروژه هاي ساخت ارائه شده است.