پژوهش ساخت اجتماعی و ساخت اجتماعی پژوهش

مروری بر یک رساله

سید حسین کاظمی

دانشجوی دکتری رفتار- دانشگاه تربیت مدرس

Email: hoseinkazemi2003@gmail.com

انجمن مدیریت دولتی ایران1391دی ماه

آزادی تالش خردمندانۀ3 آدمی در جستجوی علت حادثه

هاست

هربرت مارکوزه

Science wars

پایان دنیا

نکته دومنکته اول

علم برتر است یا غیرعلم؟

مشکل استقراء )هیوم(مشاهدات پیشین با هر تعداد، ضامن تکرار

مشاهده بعد نیستند.

Doomsday theoryاگر تا کنون چنین بوده، دلیل نمی شود که تا ابد

چنین باشد.

مشکل دوم استقراء

مشکل اول برای اثبات مشکل ساز است نه •برای همپل و پوپر

در استقرا با پدیده های مختلف سروکار داریم •که فقط این پدیده ها هم اسم هستند

تفاوت فرایند و فراورده )جوهر(•استقرا قرار بود جمع توصیف ها باشد نه اینکه •

تبیین کند

Induction Trend

زلزله پایان دنیا

سقف فرو می ریزد

ما می دویم

حرکت دومحرکت اول

چرا این حرکات رخ داد؟

Typology of explanation

Material Institutional

Psychological IdeationalLogic of interpretation

Logic of position

General Particular

Source: adapted from Parsons, 2007

تبیین های مادی

در اینجا فرض بر این است که هر عمل انسانی که همه عوامل مادی را می توان با توجه به

انسان را احاطه کرده اند تبیین کرد )رجوع به بیرون(

این عوامل عبارتند از:مانند قدرت فیزیکیویژگی های جسمانی •، مانند آفتابی بودن و شرجی اقلیم جفرافیایی•

بودنعوامل مادی که انسان درون خودش می یابد •

ولی به طبیعت مربوط نیستند مانند فقر و غنا، توزیع خوراک، توزیع پوشاک

تبیین های نهادی

در اینجا برای اینکه بفهمیم چرا فالن عمل از انسان صادر می شود باید سراغ انچه برویم که انسان ساخته و عامل خود را از بدو تولد در آن

یافته است )یعنی نهادها( )رجوع به بیرون(این عوامل عبارتند از:

مانند خانواده، اقتصاد، نهادهای اجتماعی •سیاست، تعلیم و تربیت، حقوق، اخالق، دین و

مذهب، (social rulesقواعد اجتماعی این نهادها )•

مانند قواعد عرفی، اخالقی، مذهبی، زیبایی اندیشانه و مصلحت اندیشانه

تبیین های نگرشی

عمل یک فرد به جهت باورهای اوست، یا به جهت احساسات و عواطف او یا هر دوی آنها

)در اینجا رجوع به درون افراد است(نکته: چرا چنین نگرش هایی داریم؟

به سبب تعلق فرد یا عضویت وی در گروه های •خاص. لذا به سبب تفاوت گروه هایی که فرد

متعلق به آنهاست عوامل نگرشی برای هر شخص منحصر به فرد می شوند.

تبیین های روانشناختی

در اینجا هم به سراغ درون فرد می رویم، اما نه آنهایی که فرد به واسطه تعلق در گروه های

اجتماعی دارد بلکه عواملی که بر حسب ساختار ساخته شده انسان در او هست و از

آن روان اوست. عواملی که در همه وجود دارند، ثابت و مشترک هستند.

این عوامل عبارتند از:سنخ ها یا تیپ های روانی آدمیان•

کارکردها سنخ روانی: وحدت ساختار روانی ما را به کثرت عملی تبدیل می کنند.

Typology of explanation

Material Institutional

Psychological IdeationalLogic of interpretation

Logic of position

General ParticularPositivism

Social constructionism

شروع ساخت گرایی اجتماعی

نق�اط عط�ف • از یکی گفت ت�وان می واق�ع در رش�د این رویک�رد در دوره معاص�ر، کت�اب س�اخت

برگ�ر و لوکم�ان ب�وده 1966اجتم�اعی واقعیت است.

آن�ان در این کت�اب ب�ه نح�وه س�اخته ش�دن ی�ک ام�ر •م�اهیت و ج�دا ش�دن و س�پس انس�ان توس�ط ب�ه نح�وی ک�ه از س�ازنده آن ی�افتن آن مس�تقل س�ازنده آن را واقعی�تی ب�یرونی می پن�دارد می

پردازند.

سه مرحله ساخت اجتماعی

اين نويس�ندگان س�ه مرحل�ه اص�لي را ب�راي س�اخت ب�رمي ش�مرند: عي�ني اجتم�اعي ب�روني س�ازي،

. سازي، و دروني سازي ي�ک اينک�ه ممکن اس�ت عملک�رد ض�عيف مانن�د

مدير به خاطر جنسيت خانم او باشد. پس�ت ن�امزد اين چ�ون ک�ه ب�اور اين مانن�د

م�ديريت، خ�انم اس�ت، عملک�رد ض�عيفي خواه�د داشت.

ب�ديهي پنداش�تن و مس�لم دانس�تن رابط�ه مانن�د معکوس جنسيت مونث با عملکرد.

ادعاهای ساخت گرایی اجتماعی

هدف کش�ف و دس�تیابی ب�ه حق�ایق عی�نی ب�رای •در بلک�ه نیس�ت خ�وبی ه�دف تنه�ا ن�ه پ�ژوهش

مواقعی می تواند مضر هم باشد.

انس�ان دو رو دارد، ص�ورت م�اده و ص�ورت معن�ا. •و ه�دف انگ�یزه و دارد رو و عب�ارتی پش�ت ب�ه ه�ای تب�یین ب�ا تب�یین قاب�ل رفت�ار ی�ک در انس�ان م�ادی نیس�ت )ب�ه س�بب تس�ری روش ه�ای عل�وم

طبیعی به علوم انسانی(.

:موضوع رسالهساخت اجتماعی

نظریه انحراف در سازمان

حوزه موضوع

در این مطالع�ه آن دس�ته از رفتاره�ایی را م�د نظ�ر دارمرخ می دهن�د و از آنه�ا ب�ا نیمAه تاریAک سAازمان ک�ه در

چ�ون ض�د عن�اوینی رفتاره�ای منح�رف، رفتاره�ای اجتم�اعی، رفتاره�ای ض�دکارکردی، بزهک�اری س�ازمانی

یاد می کنند.و حتی رفتاری انحرافی مثبت همانن�د دیگ�ر رفتاره�ای ف�رانقش )رفتاره�ای ش�هروندی

س�ازمانی(، ت�ا کن�ون )ب�ه خص�وص در ده�ه اخ�یر( ت�اثیر و متغیره�ای از بس�یاری ب�ا منح�رف رفتاره�ای ت�اثر

سازمانی بررسی شده است.

مسئله و سؤال اصلی پژوهش

چرایی اختالف معنای رفتارهای منحرف در نظر افراد در موقعیت های سازمانی

پویایی های شکل گیری، حفاظت و اصالحنظریه انحراف در سازمان )در سه سطح

سازمان، گروه، و فرد( از نگاه ساخت اجتماعی چگونه است؟

سؤ

ال

صلا

ی

سم

لهئ

اهدافم از این مطالعه چیست؟

ب�رای مطالع�ه رفتاره�ای ارای�ه رهی�افتی ج�ایگزین منحرف در سازمان

ب�ه انح�راف س�ازمان پیگ�یری رون�د تزری�ق نظری�ه افراد و تفسیر افراد از این نظریه

ابزاره�ای گ�روه و ه�ا شناس�ایی و بررس�ی روش های مختلف سازمان در حفظ نظریه انحرافشان

مطالع�ه نقش روایت ه�ا در ش�کل دهی، حف�ظ واصالح نظریه انحراف در سطح گروهی

هدا

اف

چگونه می خواهم به این مسئله پاسخ گویم؟

در انح�راف نظری�ه اجتم�اعی س�اخت رون�د مطالع�ه برای استفاده خواهم کرد.قوم نگاری سازمان از روش

هر چن�د روش اص�لی کماک�ان ق�وم نگ�اری اس�ت و داده ه�ا ازاین طری�ق ب�ه د�س�ت م�ی آین�د، �ام�ا ب�رای� س�طح �گ�روه�ی، ب�ا

( ب�ر م�بن�ای �روایت ه�ا)�معنابخشAی وAایAک ا�س�تفا�ده از روش داده ها تحلیل می شوند.

ی دروین برای س�طح ف�ردی ن�یز از روشAب�ر )معنا-بخش( اس�تفاده خواه�د ش�د مبن�ای روش شرایط-ش�کاف-ایده-نتایج

ب�ا م�وارد ن�ظری�ه �ا�نح�را�ف� ف�رد �در مو�اجه�ه ن�ح�وه �واکنش ت�ا� نامتعارف مشخص شود.

رویکردهای موجود در پیشینه

اف�رادی ک�ه ت�ا کن�ون رفتاره�ای انح�رافی را بررس�ی ک�رده اند در چند دسته عمده قرار می گیرند:

آنه�ایی ک�ه رفتاره�ای منح�رف را محص�والت عی�نی و فینفس�ه دارای معن�ا می دانن�د و ب�رای آن ان�واعی قائلن�د )ارائ�ه گون�ه شناس�ی ه�ای مختل�ف از این رفتاره�ا ش�اهد

بنت، و رابینس�ون مانن�د اس�ت، ام�ر (. 1995این رویکرد رفتارگرا

آنه�ایی ک�ه رفتاره�ای منح�رف را فی نفس�ه دارای معن�ادانن�د. نمی منفی را ص�رفا رفتاره�ا این و دانن�د نمی

رویکرد تفسیری

یکی از گونه شناسی های رویکرد رفتارگراجزئي عمده

سازماني

انحراف توليديترک زودهنگام اس�تراحت هاي ط�والني و بيش

از حدکند کاري عامدانهاتالف منابع

انحراف امواليسرقت اموالرشوه گرفتن س�اعات م�ورد در دروغگ�ويي

کاردزدي از شرکت

بين فردي

انحراف سياسيپارتي بازي و جانبداري م����ورد در شايعه پراکني

همکاران س�رزنش و خوان�دن مقص�ر

کردن همکارانرقابت غيرسودمند

خصومت شخصيآزار جنسيسوء استفاده کالميدزدي از همکارانبه خطر انداختن همکاران

(565، 1995 شناسي رفتارهاي منحرف در محيط کار )مأخذ: رابينسون و بنت، گونه

نقد مطالعات رویکردهای موجود: مطالعات رویکرد رفتارگرا

خ�ود در را رفت�ار معن�ای رفت�ارگرا رویک�رد رفت�ار می دان�د و ن�ه در اذه�ان اف�راد )ه�ر چن�د قائ�ل ب�ه ارزش ه�ا و نظ�رات م�دیریت ب�رای

تشخیص این رفتارهاست(.

بازشناس�ی مب�انی تغییرپ�ذیری رویک�رد این رفتارهای منحرف را در نظر نمی گیرد.

نقد مطالعات رویکردهای موجود: مطالعات رویکرد تفسیری

ام�ا خ�وب، چ�ارچوب رغم ب�ه تفس�یری رویک�رد مطالعات همسو با رویکردش نداشته است:

مطالع�ات این رویک�رد ک�ه ت�ا کن�ون انج�ام ش�ده ان�د� کم�ی هستند عمدتا

هر چن�د مطالع�ات این رویک�رد قائ�ل ب�ه متغ�یر ب�ودنب�ه � معم�وال ام�ا هس�تند منح�رف رفتاره�ای معن�ای ج�ای اتخ�اذ چ�نین موض�عی، روی ب�ه چندجانب�ه نگ�ری

می آورند

جمع بندی انتقاداترویک�ردی 1 گرفت�ه، ص�ورت ان�دک چن�دان ن�ه مطالع�ات -

ب�ه مطالع�ه رفتاره�ای منح�رف داش�ته ان�د. ب�دین رفتارگرایان�ه این آنه�ا در بن�دی ه�ای مع�نی ک�ه مبن�ای مطالع�ات و تقس�یم ح�وزه، ب�ر مبن�ای وض�عیت قض�اوتی ی�ک رفت�ار از نظ�ر ی�ک گ�روه

� مدیریت( بوده است. خاص )عمدتا ب�دین روی در این مطالع�ات، همیش�ه نقش قض�اوت اجتم�اعی � آنچ�ه م�دیر م�ی گوی�د( )نظر�ی�ه انح�راف�( ث�اب�ت ف�رض �ش�ده )�مثالی�ا نادی�ده گ�رفت�ه� می ش�و�د؛ درس�ت� همانگ�ون�ه ک�ه �نقش ذهن و

نیت در �مطا�لعات رفتارگرایان نادیده �گرفته می شد.�

� مبت�نی ب�ر 2 - انتق�اد دیگ�ر این اس�ت ک�ه مطالع�ات پیش�ین عم�دتاس�طوح در ه�ا ارزش س�ازگاری و همس�ویی ف�رض پیش

مختلف )جامعه، سازمان، گروه، فرد( هستند.

رویکرد مطالعه حاضر

(1966فرایند ساخت دنیای اجتماعی از نظر برگر و لوکمان )

Internalization

ObjectifationExternalizatio

n

Social realm

Deviance Theory

Behaviors

Therapy Nihilation

Socialization Social control Legitimation

مدل تاثیر نقش آفرینان بر ساخت دنیای اجتماعی

ميزان قدرت قوي ضعيف

ساخت اجتماع

ي

مثبت

منتفع شدهسازمان

وابستگانمردم

منفي

هماوردانپیمانکاران

منحرفانمردم يا پيمانکاران

(336، 1993اشنايدر و اينگرام )

با سپاس از توجهتان