ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΘΕΩΡΙΑΚΑΙΑΣΚΗΣΕΙΣ

Δρ.ΜΑΝΤΖΑΡΗΣ,Γιάννης

Δρ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗΣ,Αλέξανδρος

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΘΕΩΡΙΑΚΑΙΑΣΚΗΣΕΙΣ

© Δρ.ΜΑΝΤΖΑΡΗΣ,Γιάννης

Δρ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗΣ,Αλέξανδρος

ISBN:978‐960‐92153‐1‐2

Απαγορεύεται η ανατύπωση, η μετάφραση, η αντιγραφή μερική ή ολική μέσωφωτοτυπιών ήφωτογράφησης,καθώςκαιοτρόποςέκθεσηςμεοποιοδήποτεοπτικοακουστικόμέσοτηςπεριε‐χόμενηςύλης,χωρίςτηνέγγραφηάδειατωνσυγγραφέων.

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΘΕΩΡΙΑ iii

ΑΝΤΙΠΡΟΛΟΓΟΥ

Το βιβλίο αυτό έρχεται να προστεθεί στα πολλά και αξιόλογα συγ‐γράμματατηςΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣΘΕΩΡΙΑΣπου είδαντοφωςτηςδημοσιότητας στη χώρα μας. Χρειάζεται λοιπόν να προστεθεί ακόμηέναβιβλίο;Φιλοδοξίακαιεπιθυμίαμαςείναιναεκθέσουμεστονανα‐γνώστη (Μαθητή,Φοιτητή,Επιχειρηματίακαι όλους, όσους ενδιαφέ‐ρονται λιγάκι για την οικονομική επιστήμη) τις βασικές αρχές λει‐τουργίαςτηςσύγχρονηςΜικροοικονομικήςΘεωρίας.Γιατηνκαλύτερηκατανόησητωνθεμάτωνπουαναλύειτοβιβλίοαυτό,τοχωρίσαμεσεδυομέρη.ΣτοΑ’ΜέροςασχοληθήκαμεμεσημαντικάθέματατηςΣύγ‐χρονης Μικροοικονομικής θεωρίας, τα οποία αναπτύξαμε εις βάθος.Στο Β’ Μέρος παρουσιάζουμε μεγάλο αριθμό υποδειγματικών ασκή‐σεωνγιατηνκαλύτερηκατανόησητηςθεωρίας.Οιφοιτητέςμαςέχουνπλέον τη δυνατότητα να τεστάρουν τις γνώσεις πουαπέκτησανστοθεωρητικόμέρος,λύνονταςτιςασκήσειςπουπαραθέτουμε.

Στόχοιαυτούτουβιβλίουείναι:

Ναγνωρίσειοκάθεενδιαφερόμενος,τοντρόπο(οικονομικής)συμπε‐ριφοράς των οικονομικών υποκειμένων (νοικοκυριού και επιχείρη‐σης),καιπωςαπόορισμούς,υποθέσειςήαρχέςκαιμεβάσητησυμπε‐ριφοράαυτώντωνυποκειμένωνμπορεί ναδημιουργηθεί ένασύστη‐μα, ένα μοντέλο, το οποίο θα εξηγεί ικανοποιητικά τις αλληλεξαρτή‐σειςοικονομικούαιτίουκαιαποτελέσματος.Γιατολόγοαυτόστοβι‐βλίομαςχρησιμοποιούμεπολλούςορισμούςκαιπολλάδιαγράμματα.

Πώςαπόμιαδιαφοροποίησητωναποδοχώνκαιπαραδοχώνπουκά‐νουμε,μπορείναπροκύψουνδιαφορετικάαποτελέσματαστοοικονο‐μικό(καιόχιμόνο)γίγνεσθαι.

iv ΜΕΡΟΣ1ο

Ναγίνεισύνδεση τηςΜικροοικονομικήςθεωρίαςμε τηνπράξημέσωπαράθεσης σημαντικού αριθμού υποδειγματικών ασκήσεων για νακατανοήσει οαναγνώστης τον τρόποπροσέγγισηςαυτώντωνθεμά‐των.

Όλααυτάπροσπαθούμενατακάνουμεκατανοητάμετηχρήσημαθη‐ματικώνσχέσεων.Ταμαθηματικάεδώχρησιμοποιούνταιωςεργαλείοτουοικονομολόγουγιανακαταλήξειστασυμπεράσματαπουεπιδιώ‐κει και να εξηγήσει την οικονομική πραγματικότητα, την οποίαπρο‐σπαθεί να αποτυπώσει. Δεν είμαστε υπέρ της άκρατης μαθηματικο‐ποίησης της οικονομικής επιστήμης. Πολλές οικονομικές σχέσεις δενμπορούνναεξηγηθούνμόνομεμαθηματικάμοντέλα.Εξ’άλλουκαιηΟικονομίαείναικοινωνικήεπιστήμη.Γιατηνκατανόησηόμωςπολλώνπραγμάτων–εννοιώνείναιαπαραίτητηηποσοτικοποίησήτουςή/καιηπαρουσίασήτουςμέσωυποδειγμάτων.

Ένασημαντικόπουπρέπειναγίνεικατανοητόείναι,ότιπολλάθέματαμακροοικονομικού ενδιαφέροντος (όπως απασχόληση, πληθωρισμός,ελλείμματαστοΙσοζύγιοΕξωτερικώνΣυναλλαγώνκτλ.)έχουννακά‐νουν με τη συμπεριφορά των οικονομικών υποκειμένων, δηλ. τωνΝοικοκυριώνκαιτωνΕπιχειρήσεων(δηλαδήμετηΜικροοικονομία).ΗΜικροοικονομία λοιπόν θα πρέπει να προσφέρει τρόπους και προ‐γράμματαορθολογικήςσυμπεριφοράςγια τιςοικονομικέςμονάδες,ησωστήυλοποίησηκαιηαποτελεσματικήτήρησητωνοποίωνθαβοη‐θήσει και στην πραγματοποίηση τωνΜακροοικονομιών στόχων τουσυνόλου της οικονομίας. Η συνολική κατανάλωση των νοικοκυριών(Μακροοικονομικόμέγεθος),ωςάθροισματηςκατανάλωσηςτωνεπι‐μέρους νοικοκυριών (Μικροοικονομικό μέγεθος) επιδρά σημαντικάστην απασχόληση, στο Ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών κτλ. Αυτήτην αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση θα πρέπει να κατανοήσουνόλοι οι κοινωνικοί εταίροι (παραγωγοί, καταναλωτές, εκπρόσωποιφορέων, κράτος κτλ.) και να προσαρμόσουν ανάλογα τη λειτουργίατους.

Φιλοδοξίαμαςείναινακεντρίσουμετηνπροσοχήτουαναγνώστηγιατέτοιου είδουςθέματα.Πιστεύουμεότι καλόςπολίτης είναι οπληρο‐φορημένος και σκεπτόμενος (προβληματισμένος) πολίτης. Για τηνπληρέστερηκατανόησηαυτώντωνθεμάτωνκαιτωναλληλεξαρτήσε‐

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΘΕΩΡΙΑ v

ων, φιλοδοξούμε να συμβάλουμε μέσω αυτού του εγχειριδίου. Αν τοπετύχουμε,θατοκρίνειοίδιοςοαναγνώστης.

ΘεωρούμετοΚράτοςκινητήριαδύναμη(ρυθμιστικήκαιόχιαιτία)τηςοικονομικής ανάπτυξης. Αναφερόμαστε στην παρεμβατική πολιτικήτου και κατάπόσο αυτή η παρεμβατική πολιτική δημιουργεί τις κα‐τάλληλες συνθήκες μεγιστοποίησης (αριστοποίησης) της κοινωνικήςευημερίας. Ταθέματααυτάφυσικάαναλύονται εκτενώςαπό τηΝέαΠολιτική Οικονομία, τον κλάδο δηλ. της Οικονομικής Επιστήμης πουασχολείται με σύγχρονα θέματα (Οικονομική τουΠεριβάλλοντος, Οι‐κονομικήΘεωρίατηςΠολιτικήςκτλ.),πουαποτελούντοεπόμενοπε‐δίοέρευναςτηςΟικονομικήςΕπιστήμηςκαιμάλιστατηςΜικροοικονο‐μίας.

Αφιερώνουμε αυτό το βιβλίο στη σπουδάζουσα νεολαία της χώραςμας.ΠιστεύουμεότιηΠαιδείααποτελείτοστέρεοθεμέλιο,στοοποίομπορεί να στηριχθεί η χώρα μας και να αποτελέσει την απαραίτητηπροϋπόθεσηγιατηνανάπτυξήςτης.Θεωρούμεότιμέσωτηςπαιδείαςμπορείνααποκτήσειηχώραμαςτααπαραίτηταανταγωνιστικάπλεο‐νεκτήματα στο διεθνή χώρο. Επιθυμούμε με το βιβλίο αυτό να συμ‐βάλλουμε στην αύξηση και βελτίωση της επένδυσης στο χώρο τηςπαιδείας.Τοκάνουμεγιατίείμαστεπεπεισμένοι,ότιηπαιδείααποτε‐λείτομόνοσυντελεστήπαραγωγής,οοποίοςδενυπόκειταιστονόμοτηςφθίνουσαςαπόδοσης!Επιθυμούμενακεντρίσουμετοενδιαφέροντων παραγωγικών τάξεων, προκειμένου να δώσουν ευκαιρίες απα‐σχόλησηςστουςπτυχιούχουςμαςγιανααναδείξουνκαινααποδείξουντιςικανότητέςτους.Κανείςδενέχειμηδενικόμερίδιοευθύνηςγι’αυτάπουγίνονταιστοσπίτιτου,στησχολήτου,στηνπόλητου,στηχώρατου.Όπωςόμωςσυμβαίνεισυνήθως,θακριθούμεόλοιεκτουπραγμα‐τικού αποτελέσματος της προσφοράς μας. Έτσι και εδώ τα λάθη, οιπαραλήψεις και οι τυχόν ασάφειες στην επιστημολογική διατύπωσηβαρύνουν,όπωςείναιφυσικό,τουςσυγγραφείςτουβιβλίου.

Θεσσαλονίκη2012

Δρ.ΜΑΝΤΖΑΡΗΣ,Γιάννης

Δρ.ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗΣ,Αλέξανδρος

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΘΕΩΡΙΑ vii

Περιεχόμενα

ΑντίΠρολόγου...............................................................................................................iii

KEΦΑΛΑΙΟ1

ΜικροοικονομικόΑντικείμενοκαιΜέθοδοιΠροσέγγισήςτου......11.1Εισαγωγικέςπαρατηρήσεις........................................................................11.2Αντικείμενοκαιτρόποςπροσέγγισηςτωνγεγονότων....................4

1.2.1ΗΣτενότητα...............................................................................................41.2.2Τοβασικόυπόδειγμαλήψηςαπόφασηςγιατουςπόρουςπου

ευρίσκονταισεστενότητα....................................................................71.2.3Ηαλληλεπίδρασητωναποφάσεων...............................................101.2.4ΜικροοικονομίακαιΜακροοικονομία.........................................151.2.5 Τρόποιπαρουσίασηςτωνυποδειγμάτωνκαι

μικροοικονομικέςσυναρτήσεις........................................................171.2.5.1Γλωσσικοίτύποι....................................................................................................171.2.5.2Οικονομικέςσυναρτήσεις.................................................................................19

1.2.6ΣτοιχειώδειςαρχέςΟικονομετρίας...............................................29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ2

ΗΘεωρίατουΝοικοκυριού...............................................................................452.1ΟιοικονομικέςαποφάσειςπουπρέπειναλάβειέναΝοικοκυριό

............................................................................................................................462.2Ανάλυσητηςαπόφασηςγιακατανάλωση.........................................47

2.2.1Οιπροτιμήσειςτουκαταναλωτήκαιοιπεριορισμοίτουεισοδήματος............................................................................................49

2.2.1.1Οιπροτιμήσειςτουκαταναλωτήκαιηπαρουσίασήτους..................492.2.1.2ΟιπεριορισμοίτουΕισοδήματος....................................................................672.2.2Τοάριστοσημείοισορροπίαςτουνοικοκυριού........................692.2.3Ηαντίδρασητουνοικοκυριούσεδιαφοροποιήσειςτωνόρων

τουυποδείγματος..................................................................................772.2.3.1Ησυνήθηςμορφήτηςσυνάρτησηςζήτησης.........................................782.2.3.2Ηέμμεσησυνάρτησηχρησιμότητας.......................................................1072.2.3.3Ηεισοδηματικάπροσδιορισμένησυνάρτησηζήτησης..................1092.2.3.4Ησυνάρτησηδαπανών..................................................................................1162.2.3.5Ισοδύναμεςκαιισόρροπεςεισοδηματικέςπαραλλαγές.................1182.2.3.6.Τοπλεόνασματουκαταναλωτή................................................................125

viii ΜΕΡΟΣ1ο

2.3 Οιμακροχρόνιεςκαταναλωτικέςαποφάσειςτουνοικοκυριού..........................................................................................................................136

2.3.1Βασικάερωτήματα............................................................................1362.3.2Ο(διαχρονικός)εισοδηματικόςπεριορισμός...........................1392.3.3Η(διαχρονική)συνάρτησητουδείκτηχρησιμότητας.........1432.3.4Τοάριστοσημείοισορροπίαςτουνοικοκυριού......................1452.3.5 Ηαντίδρασητουνοικοκυριούσεδιαφοροποίησητων

συνθηκών...............................................................................................1492.3.5.1Συνάρτησηκατανάλωσηςκαισυνάρτησηαποταμίευσης...............1492.3.5.2ΣυνάρτησηκατανάλωσηςκαισυνάρτησηαποταμίευσηςστηνπερίπτωσημιαςσυνάρτησηςτουδείκτηχρησιμότηταςτύπουCOBB–DOUGLAS...............................................................................................151

2.3.6Τελικέςπαρατηρήσεις......................................................................1542.4Προσφοράεργασίαςκαιπραγματικόεισόδημα........................155

2.4.1Βασικάερωτήματα............................................................................1552.4.2Οεισοδηματικόςπεριορισμός........................................................1562.4.3 Οιπροτιμήσειςτουνοικοκυριούσεσχέσημετοεισόδημακαι

τονελεύθεροχρόνο............................................................................1582.4.4Ηάριστηαπόφασητουνοικοκυριού..........................................1602.4.5Ησυνάρτησηπροσφοράςεργασίας............................................1632.4.6Συμπερασματικέςπαρατηρήσεις.................................................166

ΚΕΦΑΛΑΙΟ3

ΘεωρίατηςΕπιχειρηματικήςΔραστηριότητας...........................................1693.1Εισαγωγή......................................................................................................1693.2Στοιχειώδηςανάλυσημιαςαπόφασηςπαραγωγής....................181

3.2.1Βασικάερωτήματα.............................................................................1813.2.2 Οπροσδιορισμόςτωνσυνθηκώνπαραγωγής.Ησυνάρτηση

παραγωγής............................................................................................1823.2.3Μερικέςιδιαίτερεςμορφέςσυναρτήσεωνπαραγωγής........2033.2.4Ηελαχιστοποίησητουκόστους....................................................2143.2.5Συναρτήσειςκόστουςσεσυνολικήμεταβολήτων

συντελεστών.........................................................................................2203.2.6.Καμπύλεςκόστουςσεμερικήδιαφοροποίησητων

συντελεστών.........................................................................................230

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΘΕΩΡΙΑ ix

3.2.7Αλληλεξαρτήσειςμεταξύκαμπυλώνκόστουςσεμερικήκαιολικήμεταβολήτωνσυντελεστών:Μιαειδικήπερίπτωση........ .................................................................................................................233

3.2.8Ημεγιστοποίησητουκέρδουςμεδεδομένεςτιμέςσυντελεστώνκαιπροϊόντος............................................................234

3.2.8.1Προσδιορισμόςτουμέγιστουκέρδουςμετηβοήθειατωνσυναρτήσεωνκόστους.....................................................................................235

3.2.8.2Προσδιορισμόςτουμέγιστουκέρδουςκάτωαπόσυγκεκριμένεςσυνθήκεςπαραγωγής………………………………………………………………..244

3.2.9ΗαντίδρασητηςΕπιχείρησηςσεαλλαγέςτωνσυνθηκώνλειτουργίας..................................................................................................243

3.2.10Τοπλεόνασματουπαραγωγού.....................................................................2503.3Ηαπόφασηγιαπαραγωγήσεσυνθήκεςκινδύνου.......................252

ΚΕΦΑΛΑΙΟ4

ΙσορροπίακαιΑνισορροπίαστηνΑγοράγιαέναΠροϊόν.............2614.1Εισαγωγικέςπαρατηρήσεις..................................................................2614.2Ηαγοράγιαέναπροϊόνσεσυμπεριφοράπροσαρμογήςστην

ποσότητα......................................................................................................2654.2.1Ατομικήζήτησηκαιαγοραίαζήτηση.........................................2664.2.2Ατομικήπροσφοράκαιαγοραίαπροσφορά............................2684.2.3Ισορροπίατηςαγοράς......................................................................2704.2.4Ύπαρξη,σημαντικότητακαισταθερότητατηςισορροπίας

τηςαγοράς.............................................................................................2724.2.5Ηαντίδρασητηςισορροπίαςτηςαγοράςσε

διαφοροποιήσειςτωνσυνθηκώνλειτουργίας.......................2784.2.6Κρατικέςπαρεμβάσειςστηναγορά...........................................2814.2.6.1Κρατικόςπροσδιορισμόςτιμών.................................................................2814.2.6.2Επιδράσειςτουφόρουκατανάλωσης.....................................................283

4.2.7Μιααγοράμεβραδείαπροσαρμογή............................................2884.3Μιαμονοπωλιακήαγορά........................................................................297

4.3.1Περιγραφήτωνσυνθηκώναγοράς.............................................2974.3.2ΗισορροπίατηςαγοράςκατάτονCOURNOT.........................298

4.4ΜονοπώλιοκαιΜονοπωλιακόςανταγωνισμός...........................3074.4.1 Εισαγωγικέςπαρατηρήσεις............................................................3074.4.2Ηδομήτηςολιγοπωλιακήςαγοράς.............................................3124.4.3Αγοραίασυμπεριφοράκαιαγοραίοαποτέλεσμα..................312

x ΜΕΡΟΣ1ο

4.5ΟλιγοπώλιοκαιΟλιγοπωλιακήαγορά...............................................3154.5.1Ηδομήτηςαγοράς............................................................................315

4.5.2Αγοραίασυμπεριφοράκαιαγοραίοαποτέλεσμα..................321

ΚΕΦΑΛΑΙΟ5

ΒασικέςαρχέςτηςΟικονομικήςτηςΕυημερίας................................3375.1Εισαγωγή.....................................................................................................337

5.1.1ΈννοιακαισκοπόςτωναρχώντηςοικονομικήςτηςΕυημερίας..............................................................................................337

5.1.2Ηπρότασητηςοικονομικήςτηςευημερίαςμεμορφήκουτιού...................................................................................................339

5.2ΣυνάρτησηΚοινωνικήςΕυημερίας....................................................3465.2.1 ΣυνάρτησηευημερίαςτύπουBERGSON.....................................3475.2.2ΗσυνάρτησηευημερίαςτωνLEONTIEF–LERNER..............3505.2.3Προβλήματαμεσυναρτήσειςκοινωνικήςευημερίας.........352

5.3ΟικονομικήτηςΕυημερίαςκατάPARETO........................................3545.3.1ΤοκριτήριοτουPARETO................................................................3545.3.2ΟισυνθήκεςγιατηναριστοποίησηκατάPARETO..............3565.3.2.1Παρατηρήσεις.....................................................................................................3565.3.2.2Αποτελεσματικήπαραγωγή.........................................................................3585.3.2.3Ηαριστοποίησητηςπαραγωγικήςδομήςκαιτηςκατανομήςτων

αγαθών......................................................................................................................3655.3.2.4Συμπέρασμασεσχέσημετιςάριστεςσυνθήκες..................................371

5.4.Testsσυμψηφισμού.................................................................................372

ΚΕΦΑΛΑΙΟ6

H Συμπεριφορά των προσαρμοστώνποσότητας: ΑξιολόγησημεβάσητιςαρχέςτηςΟικονομικήςτηςΕυημερίας...............................3776.1Οικανόνεςκατανομήςκαιδιανομήςστοσημείοισορροπίαςτης

αγοράς...........................................................................................................3776.2ΚατανομήΕισοδήματοςκαιΧρησιμότητας......................................3856.3Ηελεύθερηαγοράαπέτυχε;....................................................................388

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΘΕΩΡΙΑ xi

ΚΕΦΑΛΑΙΟ7

Αύξουσες αποδόσεις κλίμακας, Ανταγωνισμός και Μονοπώλιο..........................................................................................................................................3977.1Απώλειαστατικήςαποτελεσματικότηταςλόγωμονοπωλιακών

αγορών..........................................................................................................3977.2Στατικήαποτελεσματικότητα:Μιαμικρήαναφορά....................4027.3Αύξουσεςαποδόσειςκλίμακαςσεμονοπωλιακέςσυνθήκες....4057.4Πώςμπορείναλυθείτοπρόβλημακατανομήςτωνσυντελεστών

σεσυνθήκεςαύξουσαςαπόδοσηςκλίμακας;................................408

ΚΕΦΑΛΑΙΟ8

ΕξωτερικέςΕπιδράσεις......................................................................................4118.1Τιείναιεξωτερικέςεπιδράσεις;Ορισμόςκαιεισαγωγικές

παρατηρήσεις.............................................................................................4118.2ΟισυνθήκεςγιατηνκατάPARETOαριστοποίηση........................422

8.2.1Εξωτερικέςεπιδράσειςμεταξύεπιχειρήσεωνμεβάσητιςεκροέςτους............................................................................................422

8.2.2Εξωτερικέςεπιδράσειςμεταξύτωνεπιχειρήσεωνμεβάσητουςσυντελεστές................................................................................426

8.3Ανταγωνισμόςκαιεξωτερικέςεπιδράσεις......................................4288.3.1Μιαεξωτερικήεπίδρασηοφειλόμενηστηνεκροή................4318.3.2Μιαεξωτερικήεπίδρασηοφειλόμενηστουςσυντελεστές436

8.4Ηδιόρθωσητηςλανθασμένηςλειτουργίαςτηςανταγωνιστικήςαγοράς...........................................................................................................438

8.4.1Προεισαγωγικέςπαρατηρήσεις..................................................4388.4.2ΗλύσηκατάPIGOU.........................................................................4398.4.3ΗλύσηκατάCOASE.........................................................................445

ΚΕΦΑΛΑΙΟ9

ΗΚρατικήΠαρέμβασηστηνΑγορά..................................................................4539.1Κρατικάπλαίσιαλειτουργίατηςοικονομίαςτηςαγοράς...........453

9.1.1Τομείςπουπαρεμβαίνειτοκράτος...............................................4539.1.2Πατέντεςκαιάλλαπροστατευόμεναδικαιώματα..............460

9.2ΠαρεμβάσειςτουΚράτουςστηνκατανομήτωνσυντελεστών..........................................................................................................................462

9.2.1Δημόσιααγαθά....................................................................................462

xii ΜΕΡΟΣ1ο

9.2.2ΕίναιαναγκαίοςοΚρατικόςπατερναλισμός;..........................4689.2.3Προστασίατωνκαταναλωτών.....................................................4739.2.4Επιβολήανώτατωντιμών...............................................................4809.2.5ΚαθορισμόςΕλάχιστωνΤιμών......................................................485

9.3Ηκριτικήτωνκρατικώνπαρεμβάσεων..........................................4899.3.1Στόχοικαισυμπεριφοράτωνκρατικώναρχών....................4899.3.2ΣκοποίκαισυμπεριφοράτηςΔημόσιαςΔιοίκησης..............500

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝΔιάγραμμα1.1 Τομοντέλοτηςοικονομίαςτηςαγοράς_______________________5Διάγραμμα1.2 Γραφικήπαράστασηδιαφόρωντύπωνσυναρτήσεων_____23Διάγραμμα1.3 ΔιασποράστοιχείωνχρονολογικήςσειράςΕισοδήματος

Κατανάλωσης______________________________________ 32Διάγραμμα1.4 Περιπτώσειςετεροσκεδαστικότηταςτωνκαταλοίπων_____39Διάγραμμα1.5 Θετικήκαιαρνητικήαυτοσυσχέτισητωνκαταλοίπων_____40Διάγραμμα2.1 Δέσμεςποσοτήτωνκαταναλωτικώναγαθών_______________51Διάγραμμα2.2 Γραφικήπαράστασητηςκαμπύληςαδιαφορίας____________53Διάγραμμα2.3 ΟριακόςΛόγοςΥποκατάστασης______________________________55Διάγραμμα2.4 Προτιμώμενοισυνδυασμοίαγαθώνγιακατανάλωση______57Διάγραμμα2.5 Οικαμπύλεςαδιαφορίαςδενπρέπεινατέμνονται__________57Διάγραμμα2.6 Χάρτηςκαμπυλώναδιαφορίας_______________________________58Διάγραμμα2.7 Ισοκλινήςκαμπύλη____________________________________________60Διάγραμμα2.7α Χάρτηςισοκλινώνακτίνων___________________________________61Διάγραμμα2.8 Συνολικήκαιοριακήχρησιμότητα___________________________64Διάγραμμα2.9 Γραμμήεισοδηματικούπεριορισμού_________________________68Διάγραμμα2.10 Τοάριστοσημείοισορροπίαςτουνοικοκυριού_____________70Διάγραμμα2.11αΣυνήθηςκαμπύληζήτησης___________________________________78Διάγραμμα2.11 ΗκαμπύλητουENGEL________________________________________81Διάγραμμα2.12 ΗκαμπύληENGELσεαναλογικάίσησχέσηΕισοδήματος–

Κατανάλωσης_________________________________________________82Διάγραμμα2.13 Μορφέςεισοδηματικήςελαστικότηταςζήτησης____________84Διάγραμμα2.14 ΆριστοσημείοισορροπίαςτουΝοικοκυριούσε

διαφοροποίησητιμήςκαιζήτησης___________________________87Διάγραμμα2.15 Εισοδηματικόαποτέλεσμακαιαποτέλεσμαυποκατάστασης

87Διάγραμμα2.15α Ατομικέςκαισυνολικήκαμπύληζήτησης____________________91Διάγραμμα2.16 Διάφορεςμορφέςκαμπυλώνζήτησης_______________________92

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΘΕΩΡΙΑ xiii

Διάγραμμα2.17 Άριστοσημείοζήτησηςτουνοικοκυριούμεεισοδηματικόπεριορισμό___________________________________________________109

Διάγραμμα2.18 ΚαμπύληζήτησηςκατάHICKS_____________________________111Διαγράμματα2.19και2.20Εισοδηματικάπροσαρμοσμένηκαισυνήθης

καμπύληζήτησης____________________________________________114Διάγραμμα2.21 Ισοδύναμηεισοδηματικήπαραλλαγή_______________________120Διάγραμμα2.22 ΚαμπύληδείκτηχρησιμότηταςτύπουMARSHALL________123Διάγραμμα2.23 Τοπλεόνασματουκαταναλωτή____________________________127Διάγραμμα2.24 Σύγκρισητωντριώνμεθόδωνμέτρησηςτουπλεονάσματος

τουκαταναλωτή_____________________________________________132Διάγραμμα2.25 Ετοιμότηταπληρωμήςτουατόμουγιαένααγαθό ________135Διάγραμμα2.26 Διαχρονικόςεισοδηματικόςπεριορισμός___________________141Διάγραμμα2.27 Ηδιαχρονικήκαμπύλητουδείκτηχρησιμότητας__________144Διάγραμμα2.28 Τοάριστοσημείοισορροπίαςτουνοικοκυριού____________146Διάγραμμα2.29 Συνδυασμόςελεύθερου,καιχρόνουεργασίαςυπό

εισοδηματικόπεριορισμό___________________________________157Διάγραμμα2.30 Ελάχιστοςελεύθεροςχρόνοςκαιελάχιστοπραγματικό

εισόδημα _____________________________________________________160Διάγραμμα2.31 Άριστοσημείοισορροπίαςτουνοικοκυριούμεβάσητο

Εισόδημα,τονελεύθεροχρόνοκαιτοχρόνοεργασίας____161Διάγραμμα2.32 Άριστοσημείοισορροπίαςτουνοικοκυριούμεβάση

δεδομένοχρόνοΕργασίας___________________________________162Διάγραμμα2.33 Καμπύληπροσφοράςεργασίας_____________________________165Διάγραμμα3.1 Γραμμήισοπαραγωγής______________________________________186Διάγραμμα3.2 Ελαστικότηταυποκατάστασης_____________________________189Διάγραμμα3.3 Διάφορεςμορφέςελαστικότηταςυποκατάστασης________190Διάγραμμα3.4 Χάρτηςγραμμώνισοπαραγωγής ___________________________191Διάγραμμα3.5 Ισοκλινήςγραμμή____________________________________________194Διάγραμμα3.6 Καμπύληαπόδοσης__________________________________________196Διάγραμμα3.7 Γραμμέςμέσηςκαιοριακήςπαραγωγικότητας___________198Διάγραμμα3.7α Συνολική,μέσηκαιοριακήπαραγωγικότητα______________200Διάγραμμα3.7β Νεοκλασικήσυνάρτησηπαραγωγής(Cobb–Douglas)_____201Διάγραμμα3.8 Γραμμική–ομογενήςσυνάρτησηπαραγωγής_____________204Διάγραμμα3.9 Σύστημαγραμμώνισοπαραγωγήςτηςσυνάρτησηςτύπου

WARLAS–LEONTIEF________________________________________206Διάγραμμα3.10 Σύστημαδυοκαιπερισσότερωνσυναρτήσεωνπαραγωγής

WARLAS–LEONTIEF________________________________________207Διάγραμμα3.11 ΓραμμήΟΛΥκαισχέσητοποθετημένηςποσότητας

συντελεστώνπαραγωγής___________________________________210Διάγραμμα3.12 Γραμμήίσουκόστους________________________________________215

xiv ΜΕΡΟΣ1ο

Διάγραμμα3.13 Ισορροπίαμεταξύγραμμώνίσουκόστουςκαιίσηςπαραγωγής______________________________________________________________________________________________________________________216

Διάγραμμα3.14 Διάδρομοςεπέκτασηςσεγραμμικάομογενήσυνάρτησηπαραγωγής__________________________________________________224

Διάγραμμα3.15 Μεταβλητάοριακάκόστη__________________________________225Διάγραμμα3.16 Σταθεράοριακάκόστη ____________________________________225Διάγραμμα3.17 Δομήκόστουςσεομοθετικήσυνάρτησηπαραγωγήςμε

διαφορετικέςαποδόσειςκλίμακας(τύπουS)______________226Διάγραμμα3.18 Σχέσηκόστουςκαιποσότηταςπαραγωγής(Sμορφής)___227Διάγραμμα3.19 Καμπύλεςοριακούκαιμέσουκόστους(Uμορφής)_______227Διάγραμμα3.20 Καμπύλησυνολικούκόστους______________________________231Διάγραμμα3.21 Καμπύλημέσουκαιοριακούκόστους______________________231Διάγραμμα3.22 Γραμμήπερίβληματουοριακούκαιμέσουκόστουςσε

απόλυτηυποκατάστασητωνσυντελεστών_______________233Διάγραμμα3.23 Μεγιστοποίησητουκέρδουςμέσωτωνκαμπυλώντων

συναρτήσεωνκόστους______________________________________236Διάγραμμα3.24 Μεγιστοποίησητουκέρδουςμέσωκαμπυλώνοριακούκαι

μέσουκόστους ______________________________________________237Διάγραμμα3.25 Ημηύπαρξημεγιστοποίησηςτουκέρδουςόταντοοριακό

κόστοςείναιχαμηλότεροαπότηντιμή____________________238Διάγραμμα3.25αΚαμπύληζήτησηςενόςσυντελεστή________________________245Διάγραμμα3.26 Σημείαισορροπίαςενόςκατώτερουσυντελεστή _________248Διάγραμμα3.27 Τοπλεόνασματουπαραγωγού_____________________________251Διάγραμμα3.28 Λήψηαποφάσεωνπαραγωγήςσεσυνθήκεςκινδύνου___256Διάγραμμα3.29 Άριστηαπόφασηπαραγωγήςσεσυνθήκεςκινδύνου_____259Διάγραμμα4.1 Πρόσθεσηατομικώνσυναρτήσεωνζήτησης______________267Διάγραμμα4.2 Συνήθηςκαμπύληζήτησης_________________________________267Διάγραμμα4.3 Καμπύληπροσφοράς_______________________________________269Διάγραμμα4.4 Ισορροπίαπροσφοράςκαιζήτησης________________________271Διάγραμμα4.5 Περιπτώσειςανυπαρξίαςισορροπίαςστηναγορά________273Διάγραμμα4.6 Ύπαρξηπολλώνσημείωνισορροπίαςπροσφοράςκαι

ζήτησης______________________________________________________274Διάγραμμα4.7 Πλεονάζουσαζήτηση_______________________________________276Διάγραμμα4.8 Πλεονάζουσαζήτηση_______________________________________279Διάγραμμα4.9 Ισορροπίαμεδιαφοροποίησητηςτιμής___________________277Διάγραμμα4.10 Ισορροπίαςμεμετατόπισητηςζήτησης___________________281Διάγραμμα4.11 Ισορροπίαμεμετατόπισητηςπροσφοράς________________279Διάγραμμα4.12 Ισορροπίαμεταυτόχρονημετατόπισηπροσφοράςκαι

ζήτησης______________________________________________________280Διάγραμμα4.13 Ισορροπίαμεανελαστικήκαμπύληζήτησης______________280

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΘΕΩΡΙΑ xv

Διάγραμμα4.14 Κρατικέςτιμέςυπέρτωνπαραγωγών______________________284Διάγραμμα414α Κρατικέςτιμέςυπέρτωνκαταναλωτών___________________282Διάγραμμα4.15 Απώλειαευημερίαςμεεπιβολήφόρουκατανάλωσης_____285Διάγραμμα4.16Δυναμικήισορροπίατηςαγοράς____________________________289Διάγραμμα4.17Δυναμικήανισορροπίατηςαγοράς_________________________290Διάγραμμα4.18Μεγιστοποίησητουκέρδουςτουμονοπωλητή_____________302Διάγραμμα4.19 Συνολικόκέρδοςκαιποσότηταπαραγωγήςτουμονοπωλητή

________________________________________________________________303Διάγραμμα4.20 ΟριακάΈσοδακαιΟριακάΚόστηστοΜονοπώλιο_________310Διάγραμμα4.21ΑναποτελεσματικότητατουΜονοπωλίου_________________311Διάγραμμα4.22 Ισορροπίαστομονοπωλιακόανταγωνισμό_______________313Διάγραμμα4.23 Καμπύλεςκέρδουςκαιγραμμήαντίδρασηςστοδυοπώλιο318Διάγραμμα4.24Γραμμέςίσουκέρδουςστοδυοπώλιο_______________________319Διάγραμμα4.25Γραμμήαντίδρασηςστοδυοπώλιο_________________________320Διάγραμμα4.26Χάρτηςγραμμώνίσουκέρδους _____________________________321Διάγραμμα4.27ΙσορροπίακατάCOURNOTστοδυοπώλιο__________________322Διάγραμμα4.28 ΗασύμμετρηλύσηκατάSTACKELBERGστοδυοπώλιο___324Διάγραμμα4.29Κοινόάριστοσημείοκέρδουςστοδυοπώλιο_______________327Διάγραμμα4.30Τοσυνολικόάριστοσημείοκέρδουςστοδυοπώλιο________328Διάγραμμα5.1 Καμπύλημετασχηματισμού_________________________________340Διάγραμμα5.2 Γραμμήδυνατοτήτωνχρησιμότητας_______________________343Διάγραμμα5.3 Άριστοσημείοευημερίας____________________________________346Διάγραμμα5.3αΣυνάρτησηευημερίαςLEONTIEF–LERNER_______________351Διάγραμμα5.4 ΗκατάPARETOαριστοποίηση____________________________354Διάγραμμα5.5 Σύστημακαμπυλώνισοπαραγωγής________________________358Διάγραμμα5.6 ΤοδιάγραμμακουτίτουEDGEWORTH_____________________359Διάγραμμα5.7 Τομέγιστοσημείοπαραγωγής______________________________361Διάγραμμα5.8 Καμπύλημετασχηματισμού_________________________________363Διάγραμμα5.9 ΜεγιστοποίησηπαραγωγικήςδομήςκαικατανομήςΑγαθών_

________________________________________________________________366Διάγραμμα5.10 Καμπύλησυμφωνίας________________________________________368Διάγραμμα5.11 Χάρτηςδυνατοτήτωνχρησιμότητας_______________________369Διάγραμμα5.12 Καμπύληπερίβληματωνδυνατοτήτωνχρησιμότητας____370Διάγραμμα5.13 ΚριτήριοαριστοποίησηςκατάKALDOR–HICKS__________373Διάγραμμα5.14ΤοδιπλόTestκατάSCITOVSKY_____________________________374Διάγραμμα6.1 Κατανομήεισοδήματοςκαιχρησιμότηταςστομοντέλο2x2x2386Διάγραμμα6.2Κατανομήτουεισοδήματοςκοινωνικήςευημερίας__________386Διάγραμμα6.3 ΤοκατάPARETOάριστοσημείοκοινωνικήςευημερίας_____386Διάγραμμα7.1 Απώλειαστατικήςαποτελεσματικότηταςλόγωμονοπωλίου397Διάγραμμα7.2Καμπύλεςμέσουκαιοριακούκόστους________________________406Διάγραμμα8.1 Ισορροπίατηςαγοράςμεύπαρξηεξωτερικώνεπιδράσεων_429

xvi ΜΕΡΟΣ1ο

Διάγραμμα8.2 Παραγωγήμεύπαρξηαρνητικώνεξωτερικώνεπιδράσεων__435Διάγραμμα8.3 ΑριστοποίησηκατάPARETOμεύπαρξηθετικώνκαι

αρνητικώνεξωτερικώνεπιδράσεων___________________________447Διάγραμμα9.1 Αποτελεσματικήκατανάλωσηενόςδημόσιουκαταναλωτικού

Αγαθού___________________________________________________________464Διάγραμμα9.2Επιβολήανώτατηςτιμήςσεαγορέςπροσαρμοστώνποσότητας _________________________________________________________________480

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣΠΙΝΑΚΩΝΠίνακας1.1Αποτελέσματαανάλυσηςτηςπαλινδρόμησηςτουδιαγράμματος1.2______________________________________________________________________________________35Πίνακας1.2Μετρημένεςκαιυποθετικέςτιμέςτουδιαγράμματος1.2_________36Πίνακας4.1Μορφέςκαιτύποιαγορών________________________________________264Πίνακας6.1Διαχωρισμόςτωναγαθώνσεκατηγορίες________________________393Πίνακας9.1Προσωπικάκαισυλλογικάαγαθάστηναγοραίαοικονομίαμε

κράτος_________________________________________________________463

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ 1

KEΦΑΛΑΙΟ 1

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ

1.1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Η Οικονομία (οίκος + νόμος), η Πολιτική Οικονομία (οικονομία των πολιτών) ή η Διεθνής Πολιτική Οικονομία (οικονομία των διεθνών οι-κονομικών συλλογικοτήτων) αποτελούν το σύνολο των δράσεων, οι οποίες αποσκοπούν στην προγραμματισμένη και σχεδιασμένη κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών και επιθυμιών με χρήση πόρων που βρί-σκονται σε στενότητα. Στην κατηγορία αυτή συγκαταλέγονται δρά-σεις όπως η παραγωγή, η κατανάλωση, η διακίνηση και η κατανομή πόρων, αγαθών και υπηρεσιών. Συνεπώς η Οικονομία αποτελεί χώρο κοινωνικής δράσης, καθότι κάθε κοινωνική πραγματικότητα και συλ-λογικότητα έχει και μια οικονομική διάσταση (ανάλογα με το πώς ορί-ζει ο καθένας τις ανθρώπινες «ανάγκες» και «επιθυμίες»). Οικονομία είναι η επιστήμη που ασχολείται με το συντονισμό των δράσεων των οικονομικών υποκειμένων (άτομα–νοικοκυριά και επιχειρήσεις), όσον αφορά τη συμπεριφορά τους με τους (περιορισμένος) πόρους. Ή δια-φορετικά: Την κατανομή περιορισμένων πόρων σε εναλλακτικές δυ-νατότητες χρήσης τους.

Η Μικροοικονομία αποτελεί τμήμα της Πολιτικής Οικονομία, η Πολιτι-κή Οικονομία είναι τμήμα των Οικονομικών Επιστημών. Οι Οικονομι-κές Επιστήμες είναι τομέας των Κοινωνικών Επιστημών, στις οποίες ανήκουν εκτός των άλλων και η Ψυχολογία, η Ανθρωπολογία καθώς και η Ιστορία, η Κοινωνιολογία κλπ. Σημείο αναφοράς στη Μικροοικο-νομία είναι τα επιμέρους οικονομικά υποκείμενα, τα οποία λαμβάνουν πολλές και διάφορες (οικονομικές) αποφάσεις. Με την εξήγηση αυτών των ατομικών αποφάσεων προσπαθεί η Μικροοικονομία να ερμηνεύ-σει το συνολικό οικονομικό γίγνεσθαι.

2 KEΦΑΛΑΙΟ 1

Οι κοινωνικές επιστήμες ασχολούνται με τον άνθρωπο και με την κοι-νωνική ζωή του. Ερωτήματα όπως π.χ. γιατί εξερράγη ο μικρασιατικός πόλεμος, ο πρώτος και δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, γιατί η δημο-κρατία υπερισχύει της δικτατορίας, γιατί ο προϋπολογισμός της χώ-ρας μας παρουσιάζει τεράστιο έλλειμμα στο ισοζύγιο εμπορικών συ-ναλλαγών και πολλά άλλα, αποτελούν αντικείμενο έρευνας των κοι-νωνικών επιστημών.

Στις οικονομικές επιστήμες η ανάλυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε σχέση με την παραγωγή, τη διανομή και την κατανάλωση των αγα-θών και υπηρεσιών, ευρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος. Έτσι διαφοροποιούνται από τις άλλες κοινωνικές επιστήμες. Η μικροοικο-νομική προσέγγιση ασχολείται κύρια με τα ερωτήματα που άπτονται της συμπεριφοράς του κάθε ατόμου, του νοικοκυριού και της επιχεί-ρησης και του ρόλου τους ως καταναλωτών, παραγωγών, προσφερό-ντων εργασία κτλ. Η οικονομική επιστήμη καθώς και η Μικροοικονο-μία δεν είναι δυνατόν να οριοθετηθεί επακριβώς από τις άλλες κοινω-νικές επιστήμες. Το γεγονός ότι ο άνθρωπος καταναλώνει σήμερα πε-ρισσότερο αλκοόλ και τσιγάρα απ’ ότι προηγούμενα, δεν αποτελεί μό-νο ένα οικονομικό πρόβλημα, διότι μια τέτοια συμπεριφορά μπορεί να λάβει και δραματικές κοινωνικές διαστάσεις (π.χ. με την έκρηξη των δαπανών περίθαλψης και τη χρηματοδότηση του συστήματος κοινω-νικής ασφάλισης).

Στη Μικροοικονομία διατυπώνονται και αναλύονται μέθοδοι και κα-νόνες που αφορούν την οικονομικότητα της συμπεριφοράς του αν-θρώπου. Τι θα κάνει ένας άνθρωπος, αν έρθει σε επαφή με μια σχετι-κά νέα οικονομική πραγματικότητα και διαφοροποιημένες οικονομι-κές συνθήκες; Πώς θα αντιδράσει το άτομο σε μια αύξηση της τιμής ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας; Πως θα συμπεριφερθεί ο παραγωγός ενός αγαθού, αν του προταθεί μια καλύτερη και αποδοτικότερη παρα-γωγική διαδικασία; Η απάντηση σε τέτοια και παρόμοιου τύπου ερω-τήματα εμπεριέχουν τη λογική του τύπο «ΕΑΝ–ΤΟΤΕ». Ένα σύστημα λειτουργίας και προσέγγισης του τύπου «ΕΑΝ–ΤΟΤΕ» σε μικροοικο-νομικές υποθέσεις, χαρακτηρίζεται ως μικροοικονομική θεωρία. Στο βαθμό που η θεωρία αυτή ασχολείται με θέματα οικονομικής πραγμα-τικότητας δεν επιτρέπεται να ανακύπτουν αντιπαραθέσεις μεταξύ θεωρίας και πραγματικότητας. Σε αντίθετη περίπτωση πρέπει η θε-

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ 3

ωρία να διαφοροποιηθεί ή και να απορριφθεί, ως μη ανταποκρινόμενη στην πραγματικότητα.

Δεν είναι πάντα άμεσα αντιληπτό, ποια από όλες τις ανταγωνιστικές θεωρίες είναι η πιο κατάλληλη για την ανάλυση μιας συμπεριφοράς. Διαφορετικές θέσεις και θεωρίες είναι δυνατόν να συνυπάρχουν για μεγάλα διαστήματα η μια δίπλα στην άλλη. Στη Μακροοικονομία υ-πάρχουν τουλάχιστον δύο θέσεις, οι οποίες αξίζουν ιδιαίτερης επισή-μανσης. Η μια αναφέρεται στην υπόθεση της ικανοποίησης ή χρησι-μότητας (Utility) και η άλλη στην υπόθεση της μεγιστοποίησης (maximum) ή κατά πολλούς συγγραφείς της αριστοποίησης (opti-mum).

Κατά την υπόθεση της ικανοποίησης ή χρησιμότητας, ο άνθρωπος προσπαθεί με τις αποφάσεις του και με βάση την υπάρχουσα στενό-τητα των αγαθών, να πετύχει ένα συγκεκριμένο επίπεδο ατομικής ι-κανοποίησης. Αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί και ως επίπεδο απαίτη-σης. Αν το πραγματοποιήσει, δε συντρέχει κανένας λόγος να διαφορο-ποιήσει τις αποφάσεις του. Σε περίπτωση που θα κλιθεί να επαναλάβει τη διαδικασία αποφάσεων, θα λειτουργούσε κατά τον ίδιο τρόπο. Αν προκύψει μια νέα δυνατότητα συμπεριφοράς ή απόφασης στο οπτικό του πεδίο, δεν είναι σίγουρο ότι θα την ακολουθήσει ακόμη και αν θα φαινόταν καλύτερη από την προηγούμενη. Οι αιτίες διαφοροποίησης της συμπεριφοράς των οικονομικών υποκειμένων απαιτούν την ύπαρ-ξη κινήτρων συγκεκριμένης έντασης.

Κατά την υπόθεση της μεγιστοποίησης ή αριστοποίησης, ο άνθρω-πος «αρκείται» σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ικανοποίησης. Για την επίτευξη της μέγιστης ικανοποίησης απαιτείται, όπως θα παρουσιά-σουμε παρακάτω και η επίτευξη της μέγιστης χρησιμότητας. Αυτό σημαίνει ότι, αν ένα άτομο πρέπει να αποφασίσει μεταξύ πολλών ε-ναλλακτικών λύσεων Α, Β, Γ, θα επιλέξει εκείνη, η οποία του αποφέρει τη μεγαλύτερη συνολική χρησιμότητα. Εάν προκύψει μια καλύτερη δυνατότητα ή εναλλακτική λύση, η οποία θα αυξήσει τη συνολική του χρησιμότητα, τότε θα υλοποιήσει εκείνη. Θεωρούμε δηλ. ότι το άτομο λειτουργεί ορθολογιστικά, δηλ. υποκινητικός παράγοντας της συμπε-ριφοράς του είναι η μεγιστοποίηση ή αριστοποίηση του ατομικού ορ-θολογισμού του.

4 KEΦΑΛΑΙΟ 1

1.2 Αντικείμενο και τρόπος προσέγγισης των γεγονότων

1.2.1 Η Στενότητα

Οι άνθρωποι έχουν ανάγκες και επιθυμίες (needs and wands). Για την ικανοποίησή τους απαιτείται η παραγωγή συγκεκριμένων αγαθών και υπηρεσιών. Ως αγαθά από οικονομική άποψη χαρακτηρίζονται όλα τα μέσα, οι πόροι και οι αποδόσεις, που άμεσα ή έμμεσα αποσκοπούν στην κάλυψη των αναγκών και επιθυμιών των καταναλωτών (νοικο-κυριών). Αυτά μπορεί να είναι υλικά αγαθά (νερό, ψωμί), υπηρεσίες (θέατρο, διακοπές), άυλα αγαθά (γνώση) ή ακόμη και δικαιώματα χρήσης (ενοίκιο, δικαιοχρησία). Ο πεινασμένος χρειάζεται ψωμί, τυρί ή και τα δύο για να καλύψει την πείνα του. Ο διψασμένος χρειάζεται νε-ρό ή γάλα για να ξεδιψάσει. Οι πολιτιστικές ανάγκες ικανοποιούνται με βιβλία, επίσκεψη στο θέατρο, εκθέσεις ζωγραφικής κ.α. Οι πολιτικές αναζητήσεις ικανοποιούνται με την ενασχόληση με τα κοινά, αφιέρω-ση χρόνου και προσπάθειας για επίλυση του ζητήματος της μόλυνσης του περιβάλλοντος κλπ.

Για την ικανοποίηση των αναγκών και επιθυμιών διαθέτουμε περιο-ρισμένα μέσα. Με το περιορισμένο του εισόδημα, ο άνθρωπος μπορεί να αγοράσει μόνο έναν περιορισμένο αριθμό αγαθών ή υπηρεσιών. Ο μισθός (η σύνταξη, το χαρτζιλίκι, η υποτροφία ή το επιχειρηματικό κέρδος), είναι κατά κανόνα περιορισμένα. Γι’ αυτό θα πρέπει να απο-φασισθεί από τους κατόχους εισοδήματος ποια ποσά θα δαπανηθούν και για ποια αγαθά. Όλα τα μικροοικονομικά υποκείμενα (νοικοκυριά ή επιχειρήσεις) κατά τις οικονομικές τους αποφάσεις λειτουργούν α-πόλυτα ορθολογιστικά, δηλ. αποσκοπούν στη βελτιστοποίηση (μεγι-στοποίηση ή ελαχιστοποίηση) των τιθέμενων στόχων τους. Έτσι:

• Τα νοικοκυριά ζητούν από την αγορά αγαθά (κατανάλωση) και προσφέρουν συντελεστές (παραγωγής), εργασία και κεφάλαιο. Στόχος τους είναι η μεγιστοποίηση της χρησιμότητάς τους.

• Οι επιχειρήσεις προσφέρουν στην αγορά αγαθά και ζητούν προϊό-ντα (για παραγωγικούς σκοπούς), καθώς και συντελεστές παρα-γωγής (εργασία και κεφάλαιο). Στόχος τους είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους τους (οφέλους).

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ 5

Στο μοντέλο της οικονομίας της αγοράς (ελεύθερος ανταγωνισμός) ως αγορά χαρακτηρίζεται ο χώρος, στον οποίο συναντάται ελεύθερα η προσφορά και η ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών, εργασίας και κεφα-λαίου (διάγραμμα 1.1).

• Στην αγορά αγαθών, τα αγαθά και οι υπηρεσίες διαπραγματεύο-νται σε μια συγκεκριμένη τιμή, ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτησή τους. Τα αγαθά προσφέρουν οι επιχειρήσεις και τα ζητούν τα νοικοκυριά.

• Στην αγορά εργασίας, ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση για εργασία προσδιορίζεται ένας συγκεκριμένος μισθός. Την εργασία προσφέρουν τα νοικοκυριά και με το μισθό που απολαμβάνουν ζη-τούν αγαθά και υπηρεσίες.

Διάγραμμα 1.1: Το μοντέλο της οικονομίας της αγοράς

Τα αγαθά δεν είναι βέβαια περιορισμένα επειδή υπάρχει στενότητα χρήματος. Αν ίσχυε αυτό, θα μπορούσε σίγουρα η εκδοτική τράπεζα να ξεπεράσει αυτή τη στενότητα με την έκδοση περισσότερων χαρτο-νομισμάτων. Εδώ συμβαίνει όμως ακριβώς το αντίθετο: Το χρήμα εί-ναι περιορισμένο, επειδή ακριβώς τα αγαθά είναι περιορισμένα. Ο Robinson Crusoe (μπορεί) να είχε χρήματα στο νησί που ζούσε, όμως αυτό δεν το βοήθησε σε τίποτε για να καλύψει τις ανάγκες του. Τα α-γαθά ευρίσκονται για άλλους λόγους σε στενότητα και όχι λόγω έλ-λειψης χρημάτων. Ευρίσκονται σε στενότητα, λόγω του ότι τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας για την παραγωγή τους είναι και αυτά περιορισμένα. Τα μέσα αυτά για τον Robinson Crusoe ήταν μόνο η ερ-

6 KEΦΑΛΑΙΟ 1

γατική του δύναμη, η γη, η θάλασσα και τα εργαλεία που έφερε μαζί του ή μπορούσε να χρησιμοποιήσει ή να δημιουργήσει.

Εμείς βέβαια δε ζούμε σε ένα νησί απομονωμένοι, αλλά σε μια κοινω-νία και ένα κόσμο με καταμερισμένη την εργασία. Ο καταμερισμός της εργασίας περιόρισε τη στενότητα διάθεσης των πόρων. Ο καθένας μας μπορεί με τον τρόπο αυτό να εξειδικευθεί και να παράγει περισσό-τερα αγαθά και υπηρεσίες με τα ίδια μέσα. Βέβαια και η αυξανόμενη τεχνική γνώση συμβάλλει στην επίτευξη αυτού του στόχου. Η στενό-τητα για ορισμένα αγαθά μετατρέπεται σε πλεονασμό για μια συγκε-κριμένη γεωγραφική περιοχή και σε στενότητα για μια άλλη (π.χ. υ-πάρχουν «λίμνες» από γάλα και «βουνά» από γαλακτοκομικά προϊό-ντα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και έλλειψη τροφίμων και πείνα στην Αφρική). Συνεχώς εμφανίζονται όμως καινούργιες στενότητες. Ξαφνι-κά η καθαρή ατμόσφαιρα και το καθαρό περιβάλλον αποτελούν αγαθά που βρίσκονται σε στενότητα, και απειλούν τα δάση, τους ανθρώπους και τα ζώα με αφανισμό. Έτσι γίνεται απαραίτητη η τοποθέτηση νέων πόρων ή η αλλαγή προσανατολισμού της τοποθέτησης των πόρων, δηλ. της παραγωγής.

Βλέποντάς τα από αυτή την οπτική γωνία, τα παραπάνω ζητήματα αποτελούν αντικείμενο της μικροοικονομικής θεωρίας. Εάν τα αγαθά ευρίσκονται σε στενότητα, σε σχέση με τις ανάγκες, πρέπει να γίνει λογική χρήση των διαθέσιμων πόρων, με τους οποίους αυτά θα πα-ραχθούν. Ο συνταξιούχος π.χ. θα πρέπει να κάνει πλάνα για το πού θα δαπανήσει τη σύνταξή του και πού όχι. Ο Crusoe έπρεπε να αποφα-σίσει, Που, και για την παραγωγή Ποιων αγαθών θα έπρεπε να τοπο-θετήσει την περιορισμένη εργασία του και το χρόνο του, Πόση ποσό-τητα πρέπει να παράγει για το κάθε προϊόν και Πως θα το παράγει.

Με το πρόβλημα της στενότητας δε συνδέεται ο άνθρωπος μόνο με την ιδιότητα του καταναλωτή, αλλά και του παραγωγού. Επειδή οι συ-ντελεστές παραγωγής, δηλ. τα μέσα για την παραγωγή των αγαθών, είναι περιορισμένοι και κοστίζουν χρήμα, πρέπει να τοποθετηθούν κα-τά τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο. Πρέπει να επιλεγεί η αποτελε-σματικότερη παραγωγική διαδικασία. Πρέπει να υπολογιστεί η ποσότητα, η αποτελεσματικότητα, ο χρόνος λειτουργίας και ο βαθμός συμμετοχής των πόρων. Πρέπει να ευρεθούν νέες αγορές προϊόντων και να διασφαλισθούν οι παλιές. Αποφάσεις αυτού του τύπου αποτε-

ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΟΥ 7

λούν αντικείμενο της Μικροοικονομίας. Μπορεί κανείς να διατυπώσει ότι: Η Μικροοικονομία ασχολείται με τις ανθρώπινες αποφάσεις όσον αφορά τη χρήση αυτών των περιορισμένων μέσων (πό-ρων) και την αλληλοεπίδραση αυτών των αποφάσεων.

1.2.2 Το βασικό υπόδειγμα λήψης απόφασης για τους πόρους που ευρίσκονται σε στενότητα

Για την περιγραφή και εξήγηση τέτοιων αποφάσε-ων χρησιμοποιείται τυπικά μια συγκεκριμένη μορ-φή μοντέλου ατόμων που αποφασίζουν, καθώς και των καταστάσεων, για τις οποίες πρέπει να ληφθεί απόφαση. Τα μοντέλα αποτελούν αφαιρετική απο-τύπωση της (οικονομικής) πραγματικότητας. Α-φαιρετική υπό την έννοια, ότι δεν μπορούν να εντα-χθούν σε αυτό όλες οι παράμετροι που διαμορφώ-νουν την πραγματικότητα. Όπως ανέφερε και η αγ-γλίδα οικονομολόγος Joan Robinson (1903–1983) ένα μοντέλο, που θα συμπεριλάμβανε το σύνολο

των συνιστωσών της πραγματικότητας, δε θα ήταν χρησιμότερο από ένα χάρτη με κλίμακα 1:1. Βασική αρχή της (νεοκλασικής) οικονομικής σκέψης είναι, ότι στόχος και σκοπός των οικονομικών προσπαθειών και επιδιώξεων των οικονομικών υποκειμένων αποτελεί η αύξηση της ατομικής χρησιμότητας. Το άτομο δηλ. λειτουργεί με βάση την αρχή του μεθοδολογικού ή ορθολογικού ατομικισμού. Ο μεθοδολογικός α-τομικισμός εμπεριέχει δυο συνιστώσες:

1. Τον ανθρωποκεντρισμό, με βάση τον οποίο η αξία ενός αντικει-μένου (υπηρεσίας, ενός κανονισμού) συνίσταται μόνο από το μέ-γεθος της χρησιμότητας που προσφέρει στο κάθε υποκείμενο.

2. Τη φιλελεύθερη πρόταση, η οποία αναφέρει ότι μόνο τα άτομα είναι φορείς λήψης αποφάσεων και παίκτες του συστήματος. Οι συνολικές – συλλογικές αποφάσεις εξαρτώνται μόνο και αποκλει-στικά από τις ατομικές αποφάσεις (και το κίνητρο της εξεύρεσης απόφασης).

8 KEΦΑΛΑΙΟ 1

Τα στοιχεία του αυτού του μοντέλου γίνονται εμφανή στο παρακάτω παράδειγμα:

Ο Γιάννης κάνει διακοπές στη Χαλκιδική και απολαμβάνει τον ήλιο. Βέβαια η παραμονή του για πολλές ώρες στον καυτό ήλιο, του δη-μιούργησε το έντονο αίσθημα της πείνας και της δίψας. Δυστυχώς ό-μως έχει στην τσέπη του μόνο 10€, η προέλευση των οποίων δεν μας ενδιαφέρει στο σημείο αυτό. Με τα χρήματα αυτά μπορεί να αγοράσει 10 μπουκάλια νερό που στοιχίζει 1€ το ένα, ή 10 ψωμιά, που επίσης στοιχίζει 1€ το ένα, ή 4 μπύρες προς 2,5€ τη μια, ή 5 φραπέ προς 2€ κτλ. Μπορεί δηλ. να κάνει συνδυασμούς όπως: 1 μπουκάλια νερό, 2 φραπέ, 2 μπύρες. Μπορούσε φυσικά να κάνει και άλλους συνδυασμούς αγοράς προϊόντων, οι οποίοι πρέπει να έχουν όμως έναν περιορισμό: Δηλ. η συνολική τους αξία να είναι ≤ 10€. Δεν μπορεί δηλ. να πετύχει κανένα συνδυασμό, του οποίου η αξία θα είναι > 10€. Επειδή κανείς δεν του δανείζει χρήματα εκεί που βρίσκεται, η επιθυμία του για 4 μπύρες και 3 φραπέ δεν μπορεί να ικανοποιηθεί. Ο κύριος Γιάννης δι-απιστώνει ότι ευρίσκεται σε σημείο, που δεν μπορεί να κάνει αυθαίρε-τη επιλογή οποιουδήποτε συνδυασμού αγαθών, αλλά λειτουργεί κάτω από εισοδηματικό περιορισμό. Θα μπορούσε φυσικά να πετύχει με-γαλύτερη ποσότητα δυνατών συνδυασμών ή περισσότερων προϊό-ντων, αν η τιμή της μπύρας έπεφτε στα 2€, ή μειωνόταν οι τιμές των άλλων αγαθών, όμως κάτι τέτοιο όπως διαπίστωσε είναι αδύνατο να γίνει.

Για τη λύση του προβλήματος της λήψης απόφασης, δεν αρκεί να ξέρει μόνο το ότι δεν μπορεί να πετύχει οποιοδήποτε συνδυασμό Μπύρας – Φραπέ. Στα πλαίσια του παραπάνω περιορισμού ο κ. Γιάννης θα πρέ-πει να κατατάξει τις επιθυμίες του με βάση ένα βαθμό προτεραιότη-τας. Δεν μπορεί να υποκύψει στην επιθυμία του και την πεποίθησή του που λέει: «Όσο ποιο πολλά, τόσο ποιο καλά». Έτσι είναι αναγκασμέ-νος να κατατάξει όλους τους δυνατούς συνδυασμούς σε μια αξιοκρα-τική σειρά και από αυτούς να επιλέξει εκείνον, που του προσφέρει τη μεγαλύτερη δυνατή ατομική χρησιμότητα. Χρειάζεται δηλ. μια κατάτα-ξη ατομικής προτίμησης, με βάση τις εναλλακτικές εφικτές δυνατό-τητές του. Θα πρέπει λοιπόν να έχει ίδια αντίληψη και άποψη για τις χρησιμότητες των διαφόρων εναλλακτικών δυνατοτήτων που έχει. Ποιος συνδυασμός κατανάλωσης του προσφέρει μεγαλύτερη χρησιμό-