З н Хойд Азийн б с нутагийн байгаль

орчны дадлага х т лб р

东北亚地区环境体验活动

北東アジア地域環境体験プログラム

동북아시아지역 환경체험 프로그램

Симпозиум для школьников региона СВА

по приобретению экологического опыта

Сэдэв: Усны эх булгийг хамгаалах, бохирдлоос сэргийлэх арга хэмжээ

2010 оны 8-р сарын 4 /п рэв гариг/ н с 5-ны /баасан гариг/ хооронд БНХАУ-ын Ляонин мужийн Дайлян хот

Зохион байгуулагч: БНХАУ-ын Ляонин мужийн байгаль орчныг хамгаалах яам, Япон улсын

Тояма мужийн амьдрал, байгаль орчин, соёлын газар

З н Хойд Азийн б с нутагийн байгаль орчныг хамгаалах дадлагын х т лб р

8 сарын 3-ны д р, Мягмар гариг

Гадаадын оролцогч нар Хятад улсад орж ирэх

Гадаад дотоодын оролцогч нарын хамтарсан уулзалт （ Дайлян хотын

анагаахын их сургууль）руу явах

Хуралд оролцогчдыг б ртгэх

16:00-17:00 Б с нутаг тус б р болон сургууль тус б рийн т л л гчдийн хурал （газар:

сургуулийн номын сангийн 2 давхарт хурдын танхимд）ер нхий тайлбар,

хурлын баримт бичиг, йл ажиллагаанд оролцох хэрэгсэлийг тараах, йл

ажиллагааны хэрэгжилт болон аюулг й байдлын тухай хэлэлцэх

17:00-17:30 Хурлын сайн дурын йл ажиллагаа болох их сургуулийн багш нар сургуулийн

кямпасыг танилцуулах ба йл ажилл г явуулах сургалтын байдлыг з лэх

18:00- Х лээн авалтын уулзалт

Маргаашийн бэлтгэл, унтах

8 сарын 4-ний д р, Лхагва гариг

гл ний унд （газар: их сургуулийн цайны газар）

8:30- З н Хойд Азийн б с нутагийн байгаль орчныг хамгаалах дадлагын х т лб рийн

нээлтийн йл ажиллагаа

8:30-9:10 Мэндчилгээ（газар: сургуулийн номын сангийн 1 давхарт）

- БНХАУ-ын Ляонин мужийн Дайлян хот

- БНХАУ-ын Ляонин мужийн Дайлян хотын Байгаль орчныг хамгаалах газарын

дарга Бингжие Ванг

- БНХАУ-ын Ляонин мужийн Дайлян хотын боловсролын газарын дэд дарга

Юх а Лию

- Япон улсын Тояма мужийн амьдрал байгаль орчин соёлын газар дэд захирал

Такеши Хори

9:10-9:20 Оролцогчдын гарын сэг

9:20-9:40 Дурсгалын зураг авахуулах

9:40-12:00 йл ажиллагааг эхл лэх мэдэгдэл（газар: сургуулийн номын сангийн 1 давхарт）

Нэг дусал усны нэ цэнэ, нэг дусал усыг хэмнэх йл ажиллагаа （Ляонин

муж） 【10】

Байгаль орчны судалгаа, д рл г （Тояма муж） 【12】

Х х м нг （Т в аймаг） 【13】

-1-

Байгаль орчныг хадгалж хамгаалах бячхан хамгаалагчдын Ээж нуурыг

хадгалах йл ажиллагаа （Хэйлунжиян） 【14】

Жинф нуур дахь амьд организмд хийсэн судалгааны йл явц ба байгаль

орчны йл ажиллагаа （Гангнюнг Мюнсёнг） 【15】

Х ний йл ажиллагаа нь жижиг голд н л лж байгаа тухай（Белая голд

хийсэн судалгааг жишээ болгов）（Далайн х в ний б с нутаг） 【17】

“Ногоон т г л” эко клубын йл ажиллагаа （ в рхангай аймаг） 【19】

дийн хоол （газар: их сургуулийн цайны газар）

14:00-16:00 Хурал: “Далайн байгаль орчны бохирдол ба т нээс хамгаалах арга хэмжээ”

газар: сургуулийн номын сангийн 1 давхарт）Нарэн Бао （Дайлян хотын байгаль

орчныг хянах т вийн дээд т вшний багш, эрхлэгч）

16:00-17:00 Оюутнуудын тоглоом

Оройн хоол（газар: их сургуулийн цайны газар）

19:00-21:00 Оролцогцдод гэрчилгээ олгох, дурсгалын з йл гардуулах

Маргаашийн байгаль орчны дадлагын йл ажиллагааны бэлтгэл （ р тус

б рээрээ далайд лонхон дотор байгаль орчныг хамгаалах тухай агуулгатай 100

м-ийн эвхмэл бичиг хийж тавих）（газар: сургуулийн номын сангийн 2 давхарт）

Маргаашийн бэлтгэл, унтах

8 сарын 5-ны д р, П рэв гариг

гл ний унд （газар: их сургуулийн цайны газар）

8:00- Люш н Ло тэшан руу явах（автобусаар）

Байгаль орчны дадлагын йл ажиллагаа（газар: Люш н Ло тэшан байгаль орчны

хамгаалалтын б с, Шар тэнгис болон Боохай тэнгисын хилийн зурвас）

- Байгаль орчны тунхаглалын бичигыг танилцуулах

- Орон тус б рийн оюутнууд рсдийн орны хэлээр бичигдсэн байгаль орчны

тунхаглалын бичигийг лонхонд хийж далайд тавих

- Орон б рийн оюутнууд байгаль орчныг хамгаалах 100 метрийн эвхмэл бичиг

б тээх

Их сургуульруу буцах（автобусаар）

дийн хоол （газар: их сургуулийн цайны газар）

13:00-14:00 Дайлян хотын Байгалийн т хийн музей р явах（автобусаар）

14:00-16:00 Дайлян хотын Байгалийн т хийн музей р зэх

16:00-17:00 Байгаль орчинтой танилцах дадлага（газар: Шинхай талбай）

- Хотын иргэд ба жуулчдад байгаль орчныг хамгаалах тухай эвхмэл б тээлээ

з лж, эко, бага н рс т р гч хэрэглэх амьдралыг

-2-1-

17:00-18:00 Их сургуульруу буцах（автобусаар）

Оройн хоол（газар: их сургуулийн цайны газар）

19:00-21:30 Хоорондоо харилцах

Нутаг буцах бэлтгэл, унтах

8 сарын 6-ны д р, Баасан гариг

гл ний унд （газар: их сургуулийн цайны газар）

Дайлян хотын анагаахын их сургуулиас явах （Дайлян хотын онгоцны буудал

болон автобусны буудалаас дэлт хийх）

Илтгэлээс тусдаа йл ажиллагааны материал

- Амур м р н болон Амур м р нд цутгадаг голын усан дахь химийн нэгдэлийн

онцлог （Хаваровскийн б с нутаг） 【21】

-2-2-

Нэг дусал усны нэ цэнэ, нэг дусал усыг хэмнэх йл ажиллагаа

1. Б сийн нэр: Ляонин муж 2. Илтгэгчийн нэр: Хинюи Лю（Дайлян хотын Люш н 60-р дунд сургуулийн 2-р анги） 3. йл ажиллагааны нэр: Нэг дусал усны нэ цэнэ, нэг дусал усыг хэмнэх йл ажиллагаа 4. Хугацаа: 2009 оны 9-р сараас 2010 оны 3-р сар 5. Газар: Дайлян хотын Люш н 60-р дунд сургууль, Люшюн д ргийн байгаль орчныг

хамгаалах газар

6. Х ний тоо: 50 х н（12 хэсэгд хуваан йл ажиллагаа явуулах） 7. йл ажиллагааг эхл лсэн н хц л байдал: Бид б хэн Дайлян хот, Люш н д рэг, 60-р

дунд сургуулийн орчимд ус дутагдаж байгаа байдалыг интернэтээс судалж зэн Люшюн

д ргийн байгаль орчныг хамгаалах газарын ажилтантай ярилцаж багцалсан. Т ний р

д нд ндэслэн сургуулийн орчмыг судалгааны зорилго болгон сонгон авсны дотор

ялангуяа суралцагчдад зориулсан усны крантын талаар усыг хэмнэж буй эсэх байдалыг

шалгаж зсэн. Улмаар судалгааны материалаа нэгтгэн д гнэж нийтийн зориулалттай ус

хэмнэх т х р мжийг санал болгож, сургууль болон байгалт орчныг сурталчлах

боловсролын т вийн оролцоотойгоор ус хэмнэх т х р мжийг сурталчилсан. 8. Илтгэлийн агуулга:

1. Байгаль орчинтой танилцах дадлагын х т лб рийн тухай т л вл г болон

менежмент

2. Усыг хэмнэх н хц л байдлын талаарх судалгаа болон дадлагын йл

ажиллагаа 3. Усны хэмнэлтийн т х р мжийг санал болгох, сурталчлах （Сургууль болон

байгаль орчныг сурталчлах боловсролын т вийн дэмжлэгтэйгээр）

йл ажиллагааны байдал （2009 оны 9 сараас 2010 оны 3 сар х ртэл）болон р д н

Усыг хэмнэх тухай сурталчилгааны йл ажиллагаа

йл ажиллагаанд оролцогчдын семинар

Дайлян хотын усны ундаргын талаарх судалгаа

-10-

Хэмнэсэн усаараа цэцэг усалж тарих Судалгаа хийж байгаа байдал Судалгаа хийж байгаа байдал

Судалгааны р д нгээ гаргаж байгаа нь

йл ажиллагаанд оролцогчын сурталчилгаа

Ус хэмнэх йл ажиллагаанд оролцогч

-11-

Байгаль орчны судалгаа, д рл г

1. Б сийн нэр: Тояма муж 2. Илтгэгчийн нэр: Ц томи Итагава（Тояма мужийн оз гийн аж йлдвэрийн мэргэжлийн

ахлах сургуулийн байгаль орчны салбар сургууль） 3. йл ажиллагааны нэр: 1) Агаарын бохирдолын судалгаа

2) Голын усны чанарын судалгаа 3) Хаягдал тосоор саван хийх

4. Хугацаа: Нэг жилийн хугацаанд 5. Газар: 1)Тояма мужийн тухайн б сийн замын дагуу

2) оз хот доторх 3 гол

3)Мужийн доторх олон т рлийн байгаль орчны талаарх д рл г

6. Х ний тоо: 15 х ний б рэлдэх нтэй 7. йл ажиллагааг эхл лсэн н хц л байдал: Байгаль орчны салбар сургуулийн йл

ажиллагааны нэг хэсэг болгож эхл лсэн. 8. Илтгэлийн агуулга: Байгаль орчны салбар сургууль нь 3 ндсэн йл ажиллагааг явуулдаг.

Энэ удаагийн илтгэлд эдгээрийг танилцуулъя. 1) Зар ц ман химийн урвалын аргийг ашиглан агаар дахь азотын исэлийн тг р лийг

долоо хоног б рт нэг удаа хэмжсэн. Б лгийн гиш д тус б р харих замаа, б с нутагийн

гол газарт азотын хийг сорж авах бодис уусгасан цаас хийсэн йлдвэрийн хэрэгсэлийн

байрлуулж нэг д рийн дараа авч Зар ц ман химийн урвалын аргаар урвалд оруулж

гэрлийн тусгалыг татдаг хэмж рээр хэмжиж азотын исэлийн тг р лийг гаргах з йл

юм. 2) Усны чанарыг шалгах тестийг ашиглаж усан дахь бодисын чанарыг шалгаж зсэн.

Тус сургууль байрладаг оз хот дахь 3 гол болох Катакай гол, Камокава, Кадокава

голуудад ээлж дараалан усны шинжилгээг хийж, усан дахь фосфор, аммиак, pH зэрэг

олон т рлийн з йлийг шинжилж байна. 3) “Газар дэлхий Тояма”, оз гийн хотын байгаль орчны фестивал” “Тояма байгаль

орчны зэсгэлэн худалдаа” зэрэг мужийн байгаль

орчны д рд г дэд оролцож “Хуванцар савыг

ашигласан хаягдал тосыг дахин боловсруулж саван

гаргаж авах” туршилтийн р байгуулж зэж

сонирхохоор ирсэн х м ст тухайн газар хаягдал

тосоор саван хийлгэх йл ажиллагаа явуулж байна.

(зураг)

-12-

Х х м нг

1. Б сийн нэр: Т в аймаг 2. Илтгэгчийн нэр: Баярсайхан Золжаргал（Т в аймгийн Зуунмод сумын Х м н цогцолбор

сургуулийн 10Г ангийн сурагч） 3. йл ажиллагааны нэр: Усны н цийг хянах сургалт 4. Хугацаа: 2010 оны 1сараас 6 сар х ртэл 5. Газар: Улаанбаатар хот, Туул гол 6. Х ний тоо: 3 х н 7. йл ажиллагааг эхл лсэн н хц л байдал: Ойрын ирээд йд Монголын цэвэр тунгалаг гол

м рний ус ширгэх аюултай тулгарч байгаа тул Монголын газар з йн сурах бичигээс

суралцахын зэрэгцээ, 2007 онд Улаанбаатар хотод зохион байгуулагдсан “Усны н ц д

хяналт тавих арга хэмжээ” гэсэн сэдэвт хуралд илтгэгдсэн илтгэлээс суралцсан. 8. Илтгэлийн агуулга:Аяга ус алтнаас ил нэтэй гэвэл та итгэх .

Ихэнхи х н “Хар ус хэзээ алтнаас нэтэй болчихсон юм бэ” хэмээн хэлэх биз ээ . .

Гэвч н д р хорвоогийн тоосыг х д лг ж яваа амьтай б хэн цэнхэр алтаар н х н

тэжээгддэг. Х н хоолг й хэд хонож чадах ч усг й бол таван хоног ч тэсвэрлэхг й. Ингээд

бодохоор ус гэдэг асар нэтэй эрдэнэ мэт. Гэвч н д р нийг ухамсарлаж, усаа

хайрлаж байгаа х н хэд билээ.

Орон сууцанд тухлах “эрх”- д ш дээ угаахдаа хэдэн арван литр ус ямар ч р

ашигг й урсгадаг. Уг нь тэд шилэн аяганд ус тасалж аваад хэрэглэхэд ганц хором л

зарцуулана ш дээ. Гэвч залхуурдаг нь харамсалтай. Энэ нь тэд ирээд йгээсээ амьдралыг

нь тэтгэгч чандмань эрдэнийг хулгайлж буй хэрэг юм. Монгол Улс усны н ц р хомс

орны тоонд ордог. Манайх 599 шоо км усны н цтэй. Бид хэрэглээний 80 хувийг г ний,

лдсэнийг нь гадаргын усаар хангадаг. н дрийн байдлаар бид усны н цийнх 0.5-0.7

шоо км-ийг ашиглаад байгаа аж.

Энэ бага санагдаж байж болох юм. Гэвч замбарааг й хэрэглээ ргэлжилсээр байвал

2020 он гэхэд манай улс цэвэр усны хомсдолд орж болзошг й тухай эрдэмтэд

анхааруулжээ. Манай улсын хувьд ус хэрэглэгчдийг дотор нь гэр хорооллын хэрэглэгчид,

болон орон сууц, йлдвэрийн хэрэглэгчид хэмээн ангилж байна. Усны хэрэглээгээрээ

орон сууцны айл рх д дийлэнх жинг эзэлдэг. р р хэлбэл, тэд нийт хэрэглэж буй

усны 73 хувийг хэрэглэдэг байна. Харин гэр хорооллынхон хоёрхон хувийг л хэрэглэдэг

аж.

Манай улс 2004 онд усны тухай хуулиа шинэчилсэн. ний р д нд 2005 онд

Засгийн газрын тогтоолоор усны н ц ашиглалтын т лб рийн хэмжээнд рчл лт оруулж,

улмаар усны хэт рэлгэн байдал бага ч болтугай буурсан статистик судалгаа гарсан юм.

-13-1-

С лийн ед гадаргын ус хомсдож байгаа. Энэ нь хоёр шалтгаантай аж. Юуны мн

дэлхийн дулаарал нд н л лж буй. Т нчлэн, ойн н ц хомсдсоноос дэлтэй юм. Ой

х вч усыг хадгалж байдаг.

М н 1990 оноос усны шинэ хэрэглээ гарч ирсэн. Тухайлбал, Манай оронд алтны

уурхайнууд олноор бий болж тэдний д р тутмын йл ажиллагаа устай салшг й

холбоотой учир усыг маш ихээр хэрэглэнэ. ний улмаас гол, м р н ширгэж, усны н ц

хомсдож байна.

Манай улс усны хэрэглээнийхээ бараг 90 хувийг газрын доорхи усаар хангадаг

байна. Гэтэл газрын доорхи ус нь экологийн нэн эмзэг тогтоцтой, н х н сэргэх хугацаа нь

хэдэн зуун жил ргэлжилдэг болохоор усыг н х н сэлбэгдэх хэмжээнээс нь хэтр лэн

ашиглах ёсг й. Иймд бид б гд байгаль дэлхийгээ нэгэн сэтгэлээр хайрлан, хамгаалж

усныхаа хэрэглээг багасган эр л аюулг й орчинд амьдарцгаая.

Анхаарал тавьсан явдалд баярлалаа.

-13-2-

Байгаль орчныг хадгалж хамгаалах бячхан хамгаалагчдын Ээж нуурыг хадгалах йл ажиллагаа

1. Б сийн нэр: Хэйлунжиян 2. Илтгэгчийн нэр: Жян Ю Нин（Харвин хотын 47-р дунд сургуулийн 2-р ангийн 7-р б лэг） 3. йл ажиллагааны нэр: Байгаль орчныг хадгалж хамгаалах бячхан хамгаалагчдын Ээж

нуурыг хадгалах йл ажиллагаа 4. Хугацаа: 2010 оны 4-р сарын с лээс 5-р сарын с л 5. Газар: Харвин хот дахь ногоон б сийн 12 сургууль 6. Х ний тоо: 6000 х н 7. йл ажиллагааг эхл лсэн н хц л байдал, Илтгэлийн агуулга: 1- р алхам: Харвин хот дахь ногоон б сийн 12 сургуульд “Байгаль орчныг хадгалж

хамгаалах бячхан хамгаалагчдын х сэлт” гэсэн 6000 ширхэг тараах материал тарааж, 3

дахь сэдэвтэй холбогдох йл ажиллагааг сурагчдад танилцуулсан.

2- р алхам: Байгаль орчныг хадлагах хамгаалах талаар том хэмжээний д рл г зохион

байгуулж, д рл гт шалгарсан б тээлд шагнал гардуулах йл ажиллагаа зохион

байгуулсан. М н хэд хэдэн олон талт йл ажиллагааг т л вл с н.

3- р алхам: “Байгаль орчны боловсролын хичээлийг их сургуульд оруулах” гэсэн х д лг н

рн лж хот доторх 12 ногоон б ст сургуульд “Ээж нуурийг хайрлацгаая” гэсэн сэдэвээр

тусгай лекц зохион байгуулсан.

-14-

Жинф нуур дахь амьд организмд хийсэн судалгааны йл явц ба байгаль орчны йл ажиллагаа

1. Б сийн нэр: Гангнюнг Мюнсёнг 2. Илтгэгчийн нэр:Еонг-Ванг Чо

（Гангнюнг Мюнсёнг ахлах сургуулийн）Тасари дугуйлан 3. йл ажиллагааны нэр: Жинф нуур дахь амьд организмд хийсэн судалгааны йл явц ба

байгаль орчныг хамгаалах йл ажиллагаа 4. Хугацаа: 2006 оны 3-р сараас 2010 оны 6-р сар 5. Газар: Жинф нуур, Хянхо, Анин далайн х в ний элс, Жанлин хотын х хэд залуусын

сурган х м ж лэх т в зэрэг Жанлин хотын б х д рэг 6. Х ний тоо: 40-50 х н 7. йл ажиллагааг эхл лсэн н хц л байдал: Жинф нуур нь ойролцоогоор 3000 жилийн

мн бий болсон давстай нуур юм. Далайн ус болон цэвэр ус холилдсон давсархаг устай

нуур хэмээгдэж ховор амьд организм байдаг т хийн, соёлын хувьд ч хадгалагдах

нэлэмж нд ртэй газар юм. М н н длийн шувуудын хооллодог газар болдог ба

н дэллэх едээ ч т р буудаг газар нь болдгоороо байгаль орчноо хамгаалах нц г с

чухал рэг г йцэтгэж байна. Иймээс х хэд залуус бидний х чээр In Our Hands –

Байгаль орчноо хамгаалах нь бидний х ч чадалаар- гэсэн уриа гаргаж Жинф нуурыг

хамгаалахын тулд х н байгаль орчинтой харилцан хамааралтай амьдрах гэсэн утгаар

Тасари дугуйланг байгуулж йл ажиллагаагаа эхл лэх болсон. 8. Илтгэлийн гол агуулга: Гангнюнг Мюнсёнг ахлах сургуулийн дугуйлан Тасаригийн

танилцуулга сэн байгуулагдсан хугацаа: 1995 онд Гангнюнг Мюнсёнг ахлах сургуулийн

“Байгаль орчны хяналтын баг” гэсэн нэртэйгээр йл ажиллагаагаа эхэлж 2000 оноос

байгаль орчин ба х н хамтдаа амьдарцгаая гэсэн утгаар “Тасари” гэсэн нэртэй болж

рчл гд н албан ёсоор байгаль орчноо хамгаалах йл ажиллагаагаа эхл лсэн. йл ажиллагаанд оролцогчдын тоо:

- 2000-2009 оны байдлаар 1-р курст ойролцоогоор 15 х н, 2-р курсын

ойролцоогоор 20 х н, 3-р курст ойролцоогоор 15 х н болж дунджаар 45-50 х ний

б рэлдэх нтэй болсон. - 2010 оны байдлаар 1-р курст 23 х н, 2-р курст 14 х н, 3-р курст 13 болж нийт 50

х н оролцож байна. йл ажиллагааны агуулга:

- Байгаль орчинтой танилцах дадлага х т лб рийн менежмент - Бага н рс т р гч ба ногоон ургамалын рж лэлт хийхийн тулд янз б рийн

-15-

сургалтын материал боловсруулах ба дэлгэр лэх - Байгаль орчныг хамгаалах йл ажиллагааны цаашдын явц: Залуусаар

чийгшилтэй газар байгуулуулах ндэсний найдварт х д лг ний тархалт

Хавсралт: йл ажиллагааны танилцуулга

1. 2006 оны йл ажиллагааны агуулга ба р д нгийн байдал

2. 2007 оны йл ажиллагааны агуулга ба р д нгийн байдал

Жинф нуурын амьд биеийн судалгаа

Жинф нуур орчмыг цэвэрлэх х д лг н

Тайан хойгийн тос цэвэрлэх

3. 2008 оны йл ажиллагааны агуулга ба р д нгийн байдал

Жинф нуур орчмыг цэвэрлэх х д лг н

Байгаль орчны д р р шагнал авсан

Жинф нуурын амьд биеийн судалгаа

Жинф голд салмон загас хийсэн х д лг н

Жинф нуур орчмыг цэвэрлэх х д лг н

Байгаль орчноо хамгаалахад уриалсан х д лг н

-16-1-

4. 2009 оны йл ажиллагааны агуулга ба р д нгийн байдал

5. 2010 оны йл ажиллагааны агуулга ба р д нгийн байдал

Байгаль орчны тухай зэсгэлэнгийн нээлт

Байгаль орчноо хамгаалахад уриалсан х д лг н

Жинф нуур орчмыг цэвэрлэх х д лг н

Амьд организмын судалгааны йл явцын тухай баримтат кино

б тээсэн

Байгаль орчноо хамгаалахад уриалсан х д лг н

Байгаль орчноо хамгаалахад уриалсан х д лг н

-16-2-

Х ний йл ажиллагаа нь жижиг голд н л лж байгаа тухай （Белая голд хийсэн судалгааг жишээ болгов）

1. Б сийн нэр: Далайн х в ний б с нутаг 2. Илтгэгчийн нэр: Олига Гарвалинск（Дальнереченск хотын 2-р сургуулийн 11-р анги） 3. йл ажиллагааны нэр: Х ний йл ажиллагаа жижиг голд н л лж байгаа тухай баримтат

судалгаа, сонин сэтг лийн мэдээнээс хийсэн усны шинж чанарын судалгаа, физик

химийн болон бичил биеийн задлан шинжилгээгээр усны шинж чанарт хийсэн судалгаа,

Белая голын рчл лт болон амралт зугаалгын газар болгож ашиглах талаарх санал

асууулгын судалгаа 4. Хугацаа: 2009 оны 4-6-р сар 5. Газар: Далайн х в ний б с нутагийн баруун хойд хэсэгт байрлах Дальнереченск хотын

дундуур урсах Белая гол 6. Х ний тоо: 1 оюутан, 3 багш 7. йл ажиллагааг эхл лсэн н хц л байдал: Х ний йл ажиллагаанаас болж бохирдсон гол

нь хотын нг зэмжийг дарж, бороотой д р голын ойролцоох д рг д усанд автаж

улмаар янз б рийн вчин сэх шалтгаан болж байна. Гэвч гол нь хотын х н амын амралт

зугаалгын б с болох боломжтой. Иймээс Белая голтой холбоотой судалгааг эхл лсэн. 8. Илтгэлийн агуулга:

Дальнереченск хот нь далайн х в ний б с нутагийн баруун хойд хэсэгт байрладаг,

Больщая Уссурка голын з н эрэгт Уссури голын цутгалаас 5 км-ын зайтай байдаг.

Дальнереченск хот нь бусад далайн эргийн хотуудтай адил дулаан б сийн цаг уурт хамрагддаг

б г д япон тэнгисээс алслагдсан тул эх газарын цаг ууртай. Жилийн дундаж температур -1,5

хм, уур мананг й д р 137 д ртэй. Жилд буух усны хэмжээ 600 мм, т ний хагас нь зуны

с лээр ордог.

Больщая Уссурка голын урсгал ташуулдаж урссан урсгал ихтэй, чийгшил ихтэй учир

голын дагуух нам дор газар нь намагшил ихтэй, олон тооны нууртай. Больщая Уссурка голын

з н урсгал болох Белая гол нь Дальнереченск хотын дундуур урсдаг юм. Белая гол нь хотын

з н урдах намагийг усаар хангадаг. Голын урт нь 2,3 км, рг н нь 2-5 м. Гол нь нурамтгай

газараар урсдаг. Голын эрэг нь намхан.

Голд ихэвчлэн борооны ус урсдаг б г д цас хайлж урсах ба газар доорх ус ч урсдаг.

Голын урсгалын хурд нь 0,002-0,5 м/с. Голын усны дулаан нь 2 хм-ээс 23-25 хм х ртэл

рчл гдд г ба эрэг хавиараа дулаан нь нэмэгдэх газар байдаг. в л голын ихэнх хэсэг

б хэлдээ х лдд г. Голын усанд амьдардаг амьд амьтны т р л ц н, голдуу авгалдай, уст

хорхой, бактери, соно зэрэг амьдардаг.

Далайн х в ний б с нутагт ер болох нь ховор з йл биш юм. 1901 оноос Дальнереченск

-17-

хотын усны ертэй холбоотой мэдээлэл сонинд нийтгэгдэх болсон. 1967 оны 8-р сард том

хэмжээний ер болсон. Белая голын усны т вшин хэдэн метр х ртэл нэмэгдэж хотын т в хэсэг

б хэлдээ усанд автаж хотын иргэд гудамжаар завиар явж байсан. ерийн хохирлыг арилгасны

дараа Больщая Уссурка голоос Белая голд ус цутгахаас хамгаалж усны хаалт байгуулсан.

Хотын дотор далан болон усны т вшинг хянах т х р мж байгуулж, хотын т вд ус орж

ирэхг й байхаар голын эргийг нд рг с н. ний р д нд Дальнереченск хот ерийн

аюулаас хамгаалагдсан.

Усны хамгамжийн хэмжээ хангалтг й болсон Белая гол г ехэн болж хотын иргэд голд

анхаарлаа хандуулахаа больсон. Зун их хэмжээний бороо орох ед усны т вшин ихсэж

ойролцоох иргэдийн гэр болон тариа ногооны газар усанд автдаг.

Удаан жил Белая голын дагуу амьдарч буй иргэд, аж ахуйн нэгж нь янз б рийн хогийг

голд хаяж байна. 1980-аад онд аж йлдвэр, сургууль, байгууллага нь Белая голын эрэг орчмыг

цэвэрлэдэг байсан ч т нээс хойш энэ арга хэмжээ авагдахаа больсон. н гийн байдлаар

голтой ойролцоох аж ахуйн нэгж дийн йл ажиллагаа нь Дальнереченск хотын байгаль

орчныг хамгаалах байгууллагын хяналт дор явагдаж байна. Гэвч судалгаанаас зэхэд голын

эрэг хавь гэр ахуйн хог хаягдлаар д рэг байгаа нь тогтоогджээ. Голын ус нилээд хэмжээгээр

бохирдож усны шинж чанар нь эр л ахуйн чанарыг хангахаа больсон байна. М н физик

химийн ба бичил биетний судалгаагаар химийн бодис нь байх ёстой хэмжээнээсээ давсан

байна. Судалгааны д нд доорх арга хэмжээ авахыг санал болгож байна. нд:

1. Голын цэвэрлэж, усны г нг 2 м болгох

2. Хатуу биет хог хаягдал болон гэр ахуйг хог хаягдлыг авч хаях

3. Белая голын асуудлыг мэдээллийн хэрэгслээр зарлаж анхаарал хандуулах

4. Голын эрэг орчим ногоожуулалт з лэгж лэлт хийж н х н т лж лэх

5. Иргэдийг усанд автахаас сэргийлэхийн тулд даланг 0,5-1 м нд рсг х, усны т вшинг

хянах т х р мж р усны т вшинг хянаж байх

6. Новая гудамжний гараж орчмын газар болон Таврическая гудамжийн дагуух газарыг

610м-ын рг нтэй далангаар холбох

нээс гадна амралт зугаалгын газар байгуулах хэрэгтэй. ний тулд халуун усны газарын

орчмыг зохицуулж, хотын т в цэцэрлэгтэй хамт халуун усны орчмыг иргэдийн амрах газар

болгож ашиглах нь з йтэй. Баригдаж буй зочид буудалаас гол х ртэл явах зам тавьж, голын

эрэгт наран шарлагын газар байгуулах болон гэрэлт лэг хийх хэрэгтэй. Голын г ний ус

хангалттай бол завь, 2 биет завь тавьж болно. Эдгээр ажил нь зардал шаардагдах боловч

оюутан, хотын иргэдийн байгууллагын тусламж авч болно. Зуны улиралд Дальнереченск

хотод ирэх жуулчдыг завинд суулгавал т гээр орлого олох боломжтой.

-18-

“Ногоон т г л” эко клубын йл ажиллагаа

1. Б сийн нэр: в рхангай аймаг 2. Илтгэгчийн нэр: Ц.Содномдорж（Арвайхээр сумын 1-р сургуулийн） 3. йл ажиллагааны нэр: “Ногоон т г л” эко клубын йл ажиллагаа 4. Хугацаа: Нэг жилийн хугацаанд 5. Газар: Арвайхээр сум 6. Х ний тоо: 32 х н 7. йл ажиллагааг эхл лсэн н хц л байдал, Илтгэлийн агуулга: Сайн байцгаана уу? Та б хний энэ дрийн амгаланг айлтгая. З н хойд Азийн орнуудын

“Байгаль орчныг хамгаалах х хэд залуучуудын чуулга уулзалт”-д рийн аймгаа “Ногоон

т г л” эко клубээ т л л н оролцож байгаадаа баяртай байна. в рхангай аймгийн Ер нхий

боловсролын 11 жилийн 1-р дунд сургуулийн “Ногоон т г л” эко клуб нь анх 2007 онд

сурагчдын санаачлагаар 16 гиш нтэйгээр байгуулагдсан х хд дийн оролцооны

байгууллага юм. Одоо 32 гиш н, 1300 гаруй дэмжигч, 2 чигл лэгч багштайгаар йл

ажиллагаагаа явуулдаг.

Манай клубын зорилго нь: Найз н х д, анги хамт олон, иргэдэд байгаль орчноо

хайрлан хамгаалах чиглэлээр сургалт сурталчилгаа хийх, ц лжилт элсний н длийг

багасагахад рсдийн хувь нэмрээ оруулж мод, цэцэг тарих, х рээлэн буй орчноо хог

хаягдалг й цэвэр цэмцгэр байлгах зорилгоор йл ажиллагаагаа явуулдаг.

“Ногоон т г л” эко клубын хийж буй ажлууд: е тэнгийн сургагч багш бэлтгэх

сургалт зохион байгуулдаг: “Ногоон т г л” эко клубын сурагчид аймгийнхаа Байгаль орчин

аялал жуулчлалын газар, клубын удирдагч багштайгаа хамтран “Ногоон орчин б рд лэхэд

сурагч бидны оролцоо” сэдэвт сургалтыг 2009 оны 04 сарын 17-оос 05 сарын 20 х ртэл

хугацаанд зохион байгуулсан. Сургалтанд хамрагдсан х хд д байгаль орчноо хамгаалах

уламжлалт зан заншлыг ойлгож, мод, цэцэг тарихын ач холбогдлыг сурталчлан таниулах

сургалт дадлагын р д нд сурагчид мод, цэцэг тарьж арчилах талаар найз н х д, анги хамт

олондоо зааж лгэр дуурайлал з лэх чадвартай болсон. М н в рхангай аймгийн т в

Арвайхээр хотын гэр хороололд амьдардаг 400 гаруй иргэдэд 2009 оны 07 сарын 02-09 сарын

25 х ртлэх хугацаанд “Эр л орчныг иргэн та б рд лнэ сэдэв”-т сургалтыг хоёр е шаттай

зохион байгуулсан. Тус сургалтын х рээнд энгийн бие засах газар, бохир усны цооногийн

ариун цэвэр, ундны усны эр л ахуйн чиглэлээр нийт 72 цагийн сургалтыг зохион байгуулсан.

Амьжиргааны баталгаажих т вшнээс доогуур орлоготой, эр л аюулг й орчинд амьдрах

чиглэлээр санаачлагатай оролцсон рх дэд энгийн бие засах газар, бохир усны цооногийг

тухайн газар оршин суугаа иргэдийн оролцоотойгоор тохижуулсан.

“Мянган цэцгийн баяр” нэгдсэн арга хэмжээг сургуульдаа зохион байгуулав:

-19-

“Мянган цэцгийн баяр” нэгдсэн арга хэмжээг 2009 оны 09 сарын 28-нд зохион байгуулсан.

Цэцгийн баярт аймгийн Ер нхий боловсролын 11 жилийн 1-р дунд сургуулийн нийт 40

б лгийн, 2400 сурагч, 76 багш, 1300 гаруй эцэг эхч дийн т л л л хамрагдсан. “Мянган

цэцгийн баяр” нэгдсэн арга хэмжээнд нийт 2538 цэцэг тавигдсанаас “Хамгийн гоёмсог цэцэг”,

“Хамгийн ховор цэцэг”, “Хамгийн олон т рлийн цэцэг” тарьсан анги хамт олныг шалгаруулж

олон нийтэд сурталчилсан.

Хогг й цэвэр орчин аяныг зохион байгуулдаг: Тус аяны х рээнд “Хаяаг й л бол хог

биш” сэдэвт сургалт, “Юмхнаар юм хийе” сэдэвт хоёрдогч т хий эдээр хийсэн б тээлийн

уралдаан, “Хамгийн гоё хийцтэй хогийн савийг хэн сайн хийх вэ” сэдэвт уралдааныг тус тус

зохион байгуулсан. Хог хаягдлаа ангилан ялгахдаа нэтэй сав авалг й хаягдал цаасаар хогийн

сав хийснээр эдийн засгийн хувьд ашигтай байсан. М н байгаль орныг хайрлан хамгаалах,

Х рээлэн буй орчны бохирдол т ний шалтгаан, х ний с йтгэл ул м рийг багасгах арга зам,

энэ йл ажиллагаанд х хэд бидний оролцоо гэсэн сэдв дээр гар зураг, илтгэлийн уралдаан,

асуулт хариултын тэмцээн дийг тогтмол зохион байгуулдаг.

“Ногоон т г л” эко клубын цаашид хийх ажлууд: Х рээлэн буй орчноо хамгаалах,

н х н сэргээхэд е тэнгийн х хд дийн оролцоог нэмэгд лэх чиглэлээр х хд дийн дадал,

хандлагыг рчл х чиглэлээр сургалт, сурталчилгааны ажлуудыг т рийн болон т рийн бус

байгууллагуудтай хамтран е шаттайгаар тогтмол зохион байгуулах. Клубын йл

ажиллагаагаа рг ж лж орон нутагтаа эко клубын сурагчдын с лжээ бий болгох зорилго

тавьсан. Иймд орон нутагтаа т дийг й улс, б сийн хэмжээнд йл ажиллагаа явуулах алсын

хараатай ажиллаж байна.

-20-

Амур м р н болон Амур м р нд цутгадаг голын усан дахь химийн нэгдлийн онцлог

1. Б сийн нэр: Хабаровскийн б с нутаг 2. Илтгэгчийн нэр: Александр Соболевский（Хабаровский хотын байгаль орчин ургамал

амьтан судлалын т в） 3. йл ажиллагааны нэр: Амур м р н болон Амур м р нд цутгадаг голын усан дахь

химийн нэгдлийг шинжилсэн судалгаанд оролцсон тухай 4. Хугацаа: 2008-2009 он 5. Газар: Хабаровск хот 6. Х ний тоо: 2 7. йл ажиллагааг эхл лсэн н хц л байдал: Амур м рний бохирдолд санаа зовсны уламаас

уг йл ажиллагааг эхл лсэн. 8. Илтгэлийн гол агуулга:

Ан агнуур, загасны аж ахуй нь амьдралын гол ндэс болсон Хабаровскийн б с нутагийн

иргэд жил ирэх б р цэвэр ус багасаж байгаад санаа зовж байна. Амур голоос салаалсан

Казакевичева салаа гол нь с ри голтой нийлж Амур м р нд цутгаж байгаа тул Амур м рний усны б тэцэд муу н л з лж байна.

Хабаровск хот байгуулагдсанаас хойш усны н цийг Амур голоос нийл лдэг тул усны

чанарыг цухалчилдаг байсан. 1907 онд анхны усны хоолой тавигдсан. Амур м рний эргийн

ойролцоо х н ам с лт болон нуур ц р м, н цийн худагийн байгууламж зэргийн эдийн

засгийн рчл лт нь Амур м рний усны чанарт муу н л з лсээр байна. Ийм учираас

Амур м рний бэлчирт усны чанарын хяналт шинжилгээ болон байгаль орчны арга хэмжээг

яаралтай авах шаардлагатай болж байна.

20-р зууны с лд хийсэн судалгаагаар Амур м рний бэлчирт маш бага хэмжээний аммиак,

хлорын ион агуулагдаж байсан. М н усны жилийн дундаж миниралийн хэмжээнд рчл лт

орж их едээ 88,0мл х рч байсан.

2008-2009 онд Оросын аюулг й байдлын яамны туршилтын танхимд явуулсан задлан

шинжилгээгээр Амур м рний усны чанар аммиак ион, фенол карбоны х чил, х нг н цагаан,

т м р, мангааны тг р л нь хамгийн их байх хэмжээнээсээ давж нилээд муудсан.

Ойрын жилд ус ууж чадахг й, усанд орж ч чадахг й болсон Амур м рний усны чанар

санаа зовоосон асуудал болж байна. Мац ханаэ голын ай савд нг рс н 30-40 жилийн

хугацаанд эдийн засгийн йл ажиллагаа эрчимжсэний улмаас Амур м р н болон Амур

м рний бэлчирийн усны чанарыг маш ихээр бохирдуулж байна. ний р д нд Амур м рний

бэлчирийн хэсгийн бодисын хуваарилалт нь нилээд тэнцвэрг й болж минералын байх ёстой

хэмжээ нь з н эрэг орчимдоо их, баруун эрэгтээ бага болох байдал харагдаж байсан.

-21-1-

н дээр Амур м рний ай сав дахь бодисын олон т рлийн хэлбэруилтийг хамгаалах нь

олон улсын т вшиний чухал асуудал болж байна. Учир нь Амур голын загасны т р л нь

Оросын хамгийн том гол Волга м рн с олон байдаг юм. （Амур м р нд 103 т р л, Волга

м р нд 70 т р л）

нтэй холбоотойгоор Хабаровскийн б с нутаг, Хабаровск хот, Амур м рний ай сав гэсэн

3 т вшинд Амур голын усны чанарыг сайжруулахын тулд арга хэмжээ т л вл гд д байна.

Дараах хойч еийнхээ тулд голоо хадгалан лдээх нь бидний рэг юм.

-21-2-

2010 Дайлян хотын байгаль орчныг хадлагах тухай тунхаг бичиг

“З н Хойд Азийн б с нутагийн байгаль орчны дадлага х т лб р” –т оролцсон 5

орны залуус бидний байгаль орчныг хамгаалах талаар санал бодол болон мэдээлэл солилцох

йл ажиллагаа маань рг жиж, биднийг х рээлэн буй орчинд дадлага явуулснаар байгаль

орчныг хамгаалахын чухалыг ойлгож энэ талаар бодох болсон. Ингээд байгаль орчны

асуудлыг шийдвэрдэхийн тулд байгаль орчныг хамгаалах йл ажиллагааг хэрэгж лэх

шаардлагатайг ойлгосон .

Т нчлэн байгаль орчныг хадгалах талаарх жижиг йлдэл ч хувь х н, б с нутаг,

улсын хил даван хоорондоо холбогдсон олон оролцогчтой болсон болохоор энэ нь З н Хойд

Азийн б с нутагийн байгаль орчныг хамгаалах том урсгал болохыг анзаарсан.

н д р “З н Хойд Азийн б с нутагийн байгаль орчны дадлага х т лб р”-т

оролцсон бид б хэн З н Хойд Азийн б с нутагийн эр л байгалийг хадгалахын тулд рсд

байгаль орчноо хадгалах йл ажиллагаанд идэвхтэй оролцох т дийг й З г Хойд Азийн ард

иргэд та б хнийг ч уриалан дуудаж, та б хэнтэй хамтдаа байгаль орчноо хадгалах йл

ажиллагаагаа хэрэгж лэхийг Ляонин мужид тунхаглаж байна.

З н Хойд Азийн ард иргэдээ, бидэнтэй хамтран йл ажиллагаанд оролцоцгооё.

2010 оны 8-р сарын 5-ны д р

“З н Хойд Азийн б с нутагийн байгаль

орчны дадлага х т лб р” –т оролцогчид

-22-