Żołnierze wyklęci1944-1963

Oprac. dr Łukasz Myszka, 2011-2012

Kim byli?

żołnierze podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, stawiający opór sowietyzacji Polski i podporządkowaniu jej ZSRR w latach 1944-1963

walczyli o wolną Polskę

mordowani przez sowietów i komunistów polskich

w PRL-u „wyklęci”, skazani na niepamięć

Sytuacja na ziemiach polskich

1944 Styczeń – Armia Czerwona przekracza przedwojenną granicę Polski

jednostki NKWD z gen. Iwanem Sierowem „czyszczą" z polskiej partyzantki obszar Kresów Wschodnich, który – za zgodą aliantów – traktowano jako integralną część należną Związkowi Sowieckiemu

po przejściu granicy Ribbentrop-Mołotow formacje sowieckie nadal niszczą struktury Polskiego Państwa Podziemnego, torując drogę dyktaturze PPR

Sowieci wstrzymują ofensywę, czekając aż Niemcy stłumią powstanie warszawskie

Sytuacja na ziemiach polskich

1944-1945

powstają obozy jenieckie, areszty NKWD – dawne katownie Gestapo – dla członków AK i podejrzanych o kontakt z podziemiem

tortury i mordy na żołnierzach i oficerach AK, pracownikach Polskiego Państwa Podziemnego

wywózki na Wschód

Proces szesnastu 1945

marzec 1945 – porwanie 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego

czerwiec 1945 – pokazowy proces w Moskwie

Polacy zostali oskarżeni o to, że usiłowali zachować niepodległość własnego państwa, jednocześnie przeciwstawiając się narzuconemu ich krajowi marionetkowemu rządowi, jak również o to, że pozostali wierni rządowi w Londynie, który był w tym czasie uznawany przez cały świat, wyjąwszy ZSRR

(George Orwell)

Skazany Funkcja Wyrok Dalsze losy

gen. Leopold Okulicki

ostatni dowódca AK, komendant Sił Zbrojnych w Kraju, Komendant Główny organizacji "NIE"

10 lat prawdopodobnie zamordowany w Wigilię 1946

Jan Stanisław Jankowski

wicepremier, Delegat Rządu na Kraj, działacz Stronnictwa Pracy, inż. chemik

8 lat

zmarł w więzieniu we Władymirze 13 marca 1953 na 2 tygodnie przed końcem wyroku; prawdopodobnie zamordowany

Stanisław Jasiukowicz

zastępca Delegata Rządu RP na Kraj, minister dla spraw kraju, wiceprezes Stronnictwa Narodowego, dr ekonomii politycznej

5 lat

zmarł w więzieniu na Butyrkach kilka dni przed zakończeniem kary - prawdopodobnie zamordowany

Kazimierz Pużak

przewodniczący RJN, przywódca i współtwórca PPS-WRN, prawnik

1,5 roku

zwolniony 1 listopada 1945, powrócił do Polski, nie zgodził się na emigrację. Ponownie aresztowany przez UB w 1947, skazany na 10 lat więzienia, zmarł 30 kwietnia 1950 w więzieniu w Rawiczu

Gen. Leopold Okulicki Proces szesnastu w Moskwie

„Niedźwiadek”

Jan Stanisław

Jankowski

Sytuacja na ziemiach polskich 1945-1947

czerwiec 1945 – wyrok w procesie szesnastu; utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej

lipiec 1945 – obława augustowska, największa sowiecka zbrodnia na Polakach po II wojnie światowej (około 600 z 2000 zatrzymanych osób związanych z podziemiem zostało wywiezionych w nieznanym kierunku i wszelki ślad po nich zaginął)

1946 – sfałszowane referendum w sprawie:

zniesienia Senatu

utrwalenia reform gospodarczo-społecznych

utrwalenia granicy zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej

19 stycznia 1947 – sfałszowane wybory do sejmu

lokale wyborcze obstawione przez Milicję Obywatelską, Ochotniczą Rezerwę Milicji Obywatelskiej, żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa

władze miały do dyspozycji 130 tys. członków MO, 100 tys. ORMO, 100 tys. KBW, 50 tys. UB

Zwłoki Józefa Hachlicy, prezesa koła PSL Kraków-Prokocim, zamordowanego skrytobójczo przez UB 22 października 1946

Komitet Wyborczy wynik

Blok Demokratyczny (PPR, PPS, SD, SL)

80,1%

Polskie Stronnictwo Ludowe 10,3%

Stronnictwo Pracy 4,7%

PSL "Nowe Wyzwolenie" 3,5%

Bezpartyjni 1,4%

Na rozstaju – jaką przyjąć postawę?

próba ujawnienia się (podczas amnestii z 1945 i 1947) z nadzieją na rozpłynięcie w społeczeństwie budującym socjalizm; bądź dyskretne wycofanie się z walki o niepodległą i przedostanie się na ziemie zachodnie, z nadzieją na rozpoczęcie nowego życia

szybka emigracja obliczona na wybuch III wojny światowej (np. licząca blisko 1000 osób Brygada Świętokrzyska NSZ w zwartym szyku przedostała się na Zachód)

trwanie w oporze w kraju, często w imię solidarności z tymi, którzy nie mogli wyjść z lasu

Na rozstaju – jaką przyjąć postawę?

Zajęcie Polski przez Armię Czerwoną  i włączenie połowy jej terytorium do ZSRR sprawiło, że dziesiątki tysięcy żołnierzy nie złożyło broni.

Gotowi byli walczyć o odzyskanie niepodległości, wypełnić złożoną przysięgę.

Po jednej fali aresztowań przyszły następne. W okolicy aresztowanych liczono na setki. Brano i takich, którzy nie należeli do żadnej organizacji i w ogóle nie brali udziału w życiu społecznym. [...] Z czynniejszych członków AK, BCh i NSZ nie wzięto tylko tych, którzy zdołali się wymknąć. [..] Praca tej „demokracji”, popierana przez lubelski PKWN, polegała na wytępieniu wszystkich elementów niesolidaryzujących się z ruchem komunistycznym. Terenowe komórki PPR opiniowały dowolnie ludzi ze swoich terenów, a listy tych „wielkich przestępców” oddawano w ręce NKWD. Zaś NKWD robiło swoje. Gwałty nad kobietami i rabunki dopełniały tego pięknego obrazu. [...]

Dlaczego więc powstała partyzantka? Jest faktem niezaprzeczalnym, że powodem powstania partyzantki były owe bezwzględne i krwawe metody komunistyczne. I tylko one. [...] Istniejące warunki zmuszały do jakiejś decyzji: albo myśleć tylko o własnym przetrwaniu i czekać, co będzie dalej, albo brać czynny udział w wytwarzającym się ruchu obrony.

Zdzisław Broński „Uskok”, 1944 rok, za: Pamiętnik (1941-maj 1949), Warszawa 2004

My wiemy, że prowadzimy walkę bratobójczą i choć serce się kraje, choć sumienie się wzdraga, nie możemy jej uniknąć, bo nie jesteśmy jej prowokatorami.

My chcemy Polski! Chcemy pokoju! Chcemy demokracji! Chcemy reformy rolnej!

Ale przede wszystkim chcemy niepodległości!

Zdzisław Broński „Uskok”, 1945 rok, za: Pamiętnik (1941-maj 1949), Warszawa 2004

Najważniejsze organizacje niepodległościowe

NIE; Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj, 1944-1945

Wolność i Niezawisłość (WiN), 1945-1954 (1963)

Narodowe Siły Zbrojne (NSZ), 1942-poł. lat 50.

Konspiracyjne Wojsko Polskie (KWP), 1945-1954

Ruch Oporu Armii Krajowej (ROAK), od 1944

Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW), 1944-1956

Liczebność

Powojenna konspiracja niepodległościowa była – aż do powstania Solidarności – najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa polskiego wobec narzuconej władzy. W roku największej aktywności zbrojnego podziemia, 1945, działało w nim bezpośrednio 150-200 tysięcy konspiratorów, zgrupowanych w oddziałach o bardzo różnej orientacji. Dwadzieścia tysięcy z nich walczyło w oddziałach partyzanckich. Kolejnych kilkaset tysięcy stanowili ludzie zapewniający partyzantom aprowizację, wywiad, schronienie i łączność. Doliczyć trzeba jeszcze około dwudziestu tysięcy uczniów z podziemnych organizacji młodzieżowych, sprzeciwiających się komunistom.

Łącznie daje to grupę ponad pół miliona ludzi tworzących społeczność Żołnierzy Wyklętych.

http://ipn.gov.pl/portal/pl/911/15522/Wstep.html

W 1945 r. w lesie przebywało 13-17 tys. osób, w 1946 r. 6600-8600, zaś po amnestii, w latach 1947-1950 przez oddziały przewinęło się do 1800 partyzantów. Po 1950 r. walkę z bronią w ręku kontynuowało jeszcze 250-400 osób, z tym że po 1953 r. poza kilkoma wyjątkami nie tworzyli oni już grup o charakterze partyzanckim.

Atlas Polskiego Podziemia Niepodległościowego 1944 – 1956, Warszawa – Lublin 2007

Akcje zbrojne

Akcje zbrojne

Akcje zbrojne

Bohaterowie ostatniego powstania

Rotmistrz Witold Pilecki „Witold”

August Emil Fieldorf „Nil”

Danuta Siedzikówna „Inka”

Józef Kuraś „Ogień”

Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”

Hieronim Dekutowski „Zapora”

Franciszek Jaskulski „Zagończyk”

Edward Taraszkiewicz „Żelazny”

Leon Taraszkiewicz „Jastrząb”

Stanisław Sojczyński „Warszyc”

Rotmistrz Witold Pilecki „Witold” najodważniejszy z odważnych

jedyny człowiek w dziejach, który dobrowolnie dał się ująć, by trafić do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz

w Auschwitz stworzył konspiracyjny Związek Organizacji Wojskowej, który przekazywał na Zachód informacje o Holokauście

był dowódcą w powstaniu warszawskim, trafił do niewoli niemieckiej

po wojnie na rozkaz gen. Andersa wrócił do kraju, by zbierać tu informacje wywiadowcze

aresztowany w 1947 przez UB, brutalnie torturowany; wyznał żonie: Oświęcim to była igraszka

25 maja 1948 zamordowany z wyroku komunistycznego sądu w warszawskim więzieniu przy Rakowieckiej

zostawił żonę i dwójkę dzieci

miejsce pochówku nieznane

August Emil Fieldorf „Nil”dowódca Kedywu

organizator i dowódca Kedywu (Kierownictwa Dywersji) Armii Krajowej (1942-1944)

wydał rozkaz likwidacji generała SS w Warszawie Franza Kutschery

zastępca Komendanta Głównego AK

dowódca organizacji NIE („Niepodległość”)

1945-1947 pod fałszywym nazwiskiem na zesłaniu w ZSRR

aresztowany w 1950, pomimo tortur odmówił współpracy z UB

24 lutego 1953 zamordowany z wyroku komunistycznego sądu w warszawskim więzieniu przy Rakowieckiej

miejsce pochówku nieznane (prawdopodobnie na Powązkach)

Danuta Siedzikówna „Inka”nie miała 18 lat

pochodziła z patriotycznej rodziny, podczas wojny ojciec zesłany na Syberię, matka zamordowana przez Gestapo

jako 15-latka, w grudniu 1943 wstąpiła do AK (w AK były też jej dwie siostry)

aresztowana w czerwcu 1945 przez komunistów

odbita przez partyzantów, wstąpiła jako sanitariuszka do 5. Brygady Wileńskiej mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”

aresztowana przez UB w lipcu 1946

podczas ciężkiego przesłuchania, bita i poniżana, nie wydała żadnego ze znanych jej adresów konspiracyjnych ani nie podała żadnych danych związanych z oddziałem, w którym służyła

28 sierpnia 1946 roku zamordowana z wyroku komunistycznego sądu w gdańskim więzieniu wraz z Feliksem Selmanowiczem „Zagończykiem” na sześć dni przed swoimi 18. urodzinami

przed śmiercią krzyknęła: Niech żyje Polska! Niech żyje Łupaszko

miejsce pochówku nieznane

Jest mi smutno, że muszę umierać. Powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba.

Ryngraf 5 Brygady AK - Matka Boska Ostrobramska

Józef Kuraś „Ogień”król Podhala

po kampanii wrześniowej w ZWZ oraz Konfederacji Tatrzańskiej

w 1943 Niemcy wymordowali jego rodzinę: ojca, żonę i 2,5-letniego synka oraz spalili jego dom; Kuraś przyjmuje pseudonim „Ogień”

związany z ruchem ludowym

jako dowódca miał ogromne poparcie wśród ludności

zdradzony przez łączniczkę, której UB aresztował syna gimnazjalistę

popełnił samobójstwo strzałem w skroń podczas walki z obławą UB i KBW 21 lutego 1947

miejsce pochówku nieznane

Walczyliśmy o Orła, teraz – o Koronę dla Niego, hasłem naszym Bóg, Ojczyzna, Honor (teks ulotek rozwieszanych na Podhalu)

Oddział Partyzancki "Błyskawica" walczy o Wolną, Niepodległą i prawdziwie demokratyczną Polskę [...] Walczyć będziemy tak o granice wschodnie jak i zachodnie [...]. Nie uznajemy ingerencji ZSRR w sprawy wewnętrzne państwa polskiego. Komunizm, który pragnie opanować Polskę, musi zostać zniszczony. (fragment listu do Bieruta z 1946)

Przejęta przez UB kartka z tekstem  przysięgi obowiązującej we wszystkich oddziałach „Ognia”: „Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, że będę wiernie służył Ojczyźnie swojej. Dla Polski Ludowej poświęcę swoje życie. Rozkazy swoich dowódców będę sumiennie wykonywał, o prawa należne chłopu i wsi polskiej będę walczył. Tajemnicy dochowam choćby padło przypłacić własną krwią. Tak mi dopomóż Bóg.”

Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”„nasz wódz ukochany”

walczył w kampanii wrześniowej, a następnie w ZWZ-AK

legendarny obrońca polskich Kresów

w 1943 stanął na czele 5. Brygady Wileńskiej AK, walcząc z Niemcami, ich litewskimi sojusznikami oraz partyzantką sowiecką i polskimi komunistami

od 1944 walczył na Białostocczyźnie, od 1946 na Pomorzu Zachodnim, Kaszubach, Kociewiu, Warmii, Mazurach i Borach Tucholskich

w ciągu 7 miesięcy 1946 jego oddziały przeprowadziły 170 akcji, rozbiły 27 posterunków MO i placówek NKWD

aresztowany w czerwcu 1948 przez specjalną grupę MBP, skazany na 18-krotną karę śmierci

8 lutego 1951 zamordowany z wyroku komunistycznego sądu w warszawskim więzieniu przy Rakowieckiej

miejsce pochówku nieznane

Nie jesteśmy żadną bandą, tak jak nas nazywają zdrajcy i wyrodni synowie naszej ojczyzny. My jesteśmy z miast i wiosek polskich. My chcemy, by Polska była rządzona przez Polaków oddanych sprawie i wybranych przez cały Naród, a ludzi takich mamy, którzy i słowa głośno nie mogą powiedzieć, bo UB wraz z kliką oficerów sowieckich czuwa. Dlatego też wypowiedzieliśmy walkę na śmierć lub życie tym, którzy za pieniądze, ordery lub stanowiska z rąk sowieckich, mordują najlepszych Polaków domagających się wolności i sprawiedliwości.

(jedna z ulotek 5. Brygady Wileńskiej)

My z wami walki nie chcemy. Walki te przynoszą śmierć dla wielu młodych, pełnych dzielności, patriotyzmu i prawa do życia, istnień – śmierć zupełnie niepotrzebną. [...] Nie obchodzą nas partie, lub te czy owe programy. My chcemy Polski suwerennej, Polski chrześcijańskiej, Polski – polskiej.

(ulotka skierowana do żołnierzy LWP i funkcjonariuszy UB)

Ppor. Zdzisław Badocha „Żelazny” (z lewej), dowódca 5. szwadronu 5. Brygady Wileńskiej AK, poległ w walce z UB 28 czerwca 1946 roku

Ppor. Henryk Wieliczko „Lufa”, dowódca 4. szwadronu 5. Brygady Wileńskiej AK. Aresztowany przez UB w czerwcu 1948 roku, skazany na karę śmierci, rozstrzelany w marcu 1949 roku na zamku w Lublinie

Ppor. Lucjan Minkiewicz "Wiktor", sądzony razem z mjr "Łupaszką", skazany na karę śmierci i zamordowany 8 lutego 1951 roku na Mokotowie

Ostatni niezłomny – Józef Franczak „Lalek”zamordowany przez grupę operacyjną ZOMO 21

października 1963

Wykonane przez SB pośmiertne zdjęcie Józefa Franczaka ps. „Lalek". Zwyrodnialcy z UB/SB oddali rodzinie ciało pozbawione głowy.

Straty osobowe

W latach 1945-1956, według ciągle niepełnych danych, z rąk polskich i sowieckich komunistów:

zginęło 8,6 tys. żołnierzy podziemia niepodległościowego

5 tys. skazano na karę śmierci (ponad połowę kar wykonano).

Dodatkowo, w obozach i więzieniach śmierć poniosło ponad 20 tysięcy "żołnierzy wyklętych".

Piosenki żołnierskieRzuciliśmy swe własne domy,rzuciliśmy najbliższych nam,nie po to by pisano tomy,lub aby zdobyć serca dam.

Myśmy rebelianci,polscy partyzanci.Poszliśmy w las,bo nadszedł czas, bo nadszedł czas.

Nie chcemy sierpów ani młotówi obrzydł nam germański wróg,na pomstę mamy dziś ochotęza Polskę spłacić krwawy dług.

Idziemy dziś na polskie szosy,idziemy na zasadzek moc,bo chcemy zmienić wojny losy,więc idziem w dzień i idziem w nocPiosenka oddziału Czesława Zajączkowskiego

„Ragnera”. Komendant „Ragner” był najbardziej znienawidzonym i poszukiwanym przez Sowietów dowódcą polskiego podziemia na Nowogródczyźnie. Mówili o nim: „czort w oczkach” (diabeł w okularach). Poległ wraz z kilkoma żołnierzami 3 XII 1944, okrążony pod Niecieczą z 30-osobowym oddziałem osłonowym przez 1.400 funkcjonariuszy NKWD wspartych artylerią i bronią pancerną. Do dziś nie ma grobu.

Gdy ziemia ojczysta skąpana we łzacho pomstę krew woła męczeńska.Kto walczy o wolność i mści się za krewto Piąta Brygada Wileńska.A szlakiem zuchwałym prowadzi ją wódz,„Łupaszka” – bohater nieznany.Z nim tylko umierać i walczyć by mócz niewoli kraj wyrwać kochany.Wiernie iść będziemy twoim śladem,Bo ty jesteś z nami, z tobą Bóg.Śmiało trwać będziemy pod kul gradem,aż wolności zagrzmi złoty róg.Przez szturmy zuchwałe i walki od latdla wroga on stał się zagładą.I płynie pieśń wolna i dumna we światza Piątą Wileńską Brygadą.Dziś naszym udziałem jest walka i znójPrzyszłości los czeka nieznany.Za Polskę kochaną prowadzi nas w bój„Łupaszka” nasz wódz ukochany.

Piosenka „Wiernie iść będziemy...”, znana jako „Hymn 5 Brygady Wileńskiej”, napisana wiosną 1945 .

Tylko dla honoru

Po niezliczonych polskich lasach błąkają się niedobitki zbrojnych oddziałów, z orłami na czapkach, z ryngrafami na piersiach, nie pogodzone z przegraną, walczące z zaciśniętymi zębami o głodzie i chłodzie, już tylko dla honoru, dla protestu, bez nadziei na zwycięstwo, same i opuszczone.

Stefan Korboński, W imieniu KremlaZ niczyjego rozkazu

Bezdomni i Podziemni, jak w bajce szli widmowi. Z niczyjego rozkazu, z własnego wyboru. Już tylko na te próby męstwa i honoru. Już tylko, by tych prochów nie oddać wrogowi. 

Marian Hemar, O wielkim bojowniku

Leśni chłopcy [umieli] karabinem i granatem bronić swojego życia, byli natchnieniem dla komendantów obwodów, okręgów i innych. [...] niezmiennie walczyli, śpiewali i od czasu do czasu ginęli.

Zdzisław Broński „Uskok”, Pamiętniki

W PRL-u

Troska o pamięć dziś

Janusz Kurtyka

prezes IPN 2005-2010; redaktor naczelny „Zeszytów Historycznych WiN-u” 1994-2010

Przekazanie przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, nadanego pośmiertnie Józefowi Franczakowi "Lalkowi", na ręce syna Marka Franczaka

1 marca 1951 roku w mokotowskim więzieniu komuniści strzałem w tył głowy zamordowali przywódców IV Zarządu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość – Łukasza Cieplińskiego i jego towarzyszy walki.

Tworzyli oni ostatnie kierownictwo ostatniej ogólnopolskiej konspiracji kontynuującej od 1945 roku dzieło Armii Krajowej.

Źródła

Atlas Polskiego Podziemia Niepodległościowego 1944 – 1956, Warszawa – Lublin 2007

Żołnierze wyklęci 1943-1963 (seria wydawnicza Rzeczpospolitej, 2011)

Zdzisław Broński „Uskok”, Pamiętnik (1941-maj 1949), Warszawa 2004

http://www.ipn.gov.pl

http://podziemiezbrojne.blox.pl

http://www.zolnierzewykleci.pl

http://www.fundacjapamietamy.pl

CZEŚĆ ICH PAMIĘCI !