Embed Size (px)
Citation preview
1
Ontwerp Werkprogramma, Tijdschema en Belangrijke
waterbeheerkwesties voor de stroomgebiedbeheerplannen
2022 – 2027 Kaderrichtlijn Water
Inhoud Inhoud ..................................................................................................................................................... 1
Samenvatting ........................................................................................................................................... 3
1. Introductie ........................................................................................................................................... 4
2. Tijdschema ........................................................................................................................................... 6
Hoofdlijnen activiteiten 2016-2021..................................................................................................... 6
Spoorboekje ........................................................................................................................................ 6
3. Proces en organisatie .......................................................................................................................... 8
Regiekolom .......................................................................................................................................... 8
Regionaal Afstemmingsoverleg Monitoring ........................................................................................ 9
Werkgroep Doelstellingen ................................................................................................................... 9
Werkgroep Rapportage ....................................................................................................................... 9
Werkgroep Aanpak opkomende stoffen ........................................................................................... 10
Werkgroep Grondwater .................................................................................................................... 10
Informatiehuis Water ........................................................................................................................ 11
Afstemming van de implementatie van verschillende Europese richtlijnen .................................... 12
4. Producten en kaders ......................................................................................................................... 13
Rollen en bevoegdheden ................................................................................................................... 13
Karakterisering stroomgebied ........................................................................................................... 13
Voortgangsrapportage ...................................................................................................................... 14
Factsheets .......................................................................................................................................... 14
Publieke participatie .......................................................................................................................... 15
Plan-mer ............................................................................................................................................ 15
Planvorming vooruitlopend op de Omgevingswet ............................................................................ 15
Toestandbepaling .............................................................................................................................. 16
Uitzonderingen .................................................................................................................................. 17
5. Belangrijke waterbeheerkwesties ..................................................................................................... 19
Inleiding ............................................................................................................................................. 19
Stroomgebiedbeheerplannen van 2015 ............................................................................................ 19
2
Regionale bijdrage ............................................................................................................................. 24
Nota van antwoord op de inspraakreacties .......................................................................................... 33
Bijlage 1. Evaluatie Kaderrichtlijn Water periode 2009-2015 ............................................................... 34
Bijlage 2. Ontwerp van het voorlopig maatregelenprogramma nieuwe prioritaire stoffen ................. 36
Bijlage 3. Maatregelen........................................................................................................................... 39
3
Samenvatting
In de stroomgebiedbeheerplannen van 2009 zijn waterlichamen begrensd, doelen
aangegeven, zijn de toestand en de belastingen bepaald en is aangegeven welke
maatregelen nodig zijn om de goede toestand te realiseren. Dit is geactualiseerd in de
stroomgebiedbeheerplannen van 2015. Met de stroomgebiedbeheerplannen van 2021,
die de inzet weergeven voor de periode 2022-2027, zal er nogmaals een actualisatie
plaatsvinden.
De uitvoering van de maatregelen uit de stroomgebiedbeheerplannen van 2015 is in volle
gang. De voortgang wordt gemonitord en eind 2018 wordt de Europese Commissie
hierover geïnformeerd. Om doelbereik verder veilig te stellen en om aandacht te
schenken aan nieuwe opgaven, wordt er vanaf 2015 gewerkt aan een Delta-aanpak
Waterkwaliteit.
Dit Werkprogramma Kaderrichtlijn Water geeft het proces en de randvoorwaarden voor
de actualisatie van de stroomgebiedbeheerplannen in 2021. Het werkprogramma bevat
daartoe een tijdschema en gaat in op de vorm en inhoud van de producten van rijk en
regio. Het werkprogramma is een actualisatie van de afspraken die zijn vastgesteld met
het Werkprogramma uit 2012.
Het document bevat tevens de belangrijke waterbeheerkwesties als vertrekpunt voor het
bepalen van de resterende opgave.
4
1. Introductie
Het Werkprogramma Kaderrichtlijn Water richt zich op de Nederlandse delen van de
stroomgebieden Eems, Rijn, Schelde en Maas. Het beschrijft op hoofdlijnen de planning
en mijlpalen voor de periode 2016 tot en met 2021. Hiermee wordt de basis gelegd en de
kaders gesteld voor de stroomgebiedbeheerplannen 2022-2027, en de daaraan ten
grondslag liggende plannen van rijk en regio, die uiterlijk 22 december 2021 worden
vastgesteld.
De waterkwaliteit is de afgelopen periode op de meeste plaatsen verbeterd. Het
Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) geeft aan dat het oppervlaktewater hierdoor nu
meestal van voldoende kwaliteit is voor veel gebruiksfuncties, zoals de productie van
drinkwater, zwemmen en andere vormen van waterrecreatie1. Ook de ecologie verbetert.
In meren en rivieren wordt het water helderder. Hierdoor verschijnen weer waterplanten
en neemt de diversiteit aan vissoorten toe. De snoek heeft de eerste plaats als
toppredator weer overgenomen van de snoekbaars, wat een teken van herstel is2. Door
een combinatie van verbetering van de chemische waterkwaliteit en de inrichting zijn
vissoorten als de zalm weer terug in Nederland en is in de zomer van 2015 steur uitgezet
in de Rijn.
Maar er ligt nog een omvangrijke opgave; er zijn aanwijzingen voor stagnatie van de
verbetering en er dreigt op sommige plaatsen achteruitgang van de waterkwaliteit. Het is
de ambitie van het rijk om samen met de regionale partners en de maatschappelijke
organisaties de verbetering door te zetten. De ambitie en de planning sluiten nauw aan
bij het traject van de Delta-aanpak Waterkwaliteit. Hierin werken overheden,
maatschappelijke organisaties en kennisinstituten gezamenlijk aan de overkoepelende
ambitie voor voldoende chemisch schoon en ecologisch gezond water voor duurzaam
gebruik. Met deze programmatische aanpak sturen de partijen op de samenhang en
voortgang van lopende (deel)trajecten op het gebied van waterkwaliteit, drinkwater en
zoetwater en geven waar nodig een extra impuls. Prioriteiten in de Delta-aanpak zijn
nutriënten, gewasbeschermingsmiddelen en medicijnresten3.
De algemene ambitie blijft dat Nederland zal voldoen aan de eisen van de Europese
richtlijnen. Daarbij staat een goede afweging voorop tussen de drie p’s: people, planet,
profit. De afspraken uit het Bestuursakkoord Water4 zijn van toepassing op de
implementatie van de Kaderrichtlijn Water (KRW) in de periode tot en met 2020. Het
proces van de KRW van 2009 tot en met 2015 is geëvalueerd door rijk en regionale
partijen (bijlage 1). De resultaten daarvan hebben deels hun doorwerking gevonden in
dit werkprogramma. Verder wordt een optimale afstemming beoogd met andere
trajecten, zoals die onder de Nitraatrichtlijn, de Richtlijn Overstromingsrisico’s, de
Kaderrichtlijn Mariene Strategie en Natura 2000.
Het Werkprogramma KRW is door het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat
opgesteld in overleg met regionale partijen en hun koepelorganisaties. Voor zover niet
1 http://www.pbl.nl/publicaties/effectiever-beleid-meer-waterkwaliteit 2 https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message 3 Kamerstukken 31710, nr. 44 en 45, 27625, nr. 352 en 379 4 http://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/wetgeving-beleid/bestuursakkoord/
5
beschreven in dit werkprogramma, geldt de informatie van het werkprogramma en het
nationaal kader van de tweede planperiode5,6. In die zin gaat het nu om een actualisatie.
Daarnaast wordt jaarlijks in het vierde kwartaal een gedetailleerde uitwerking van de
planning voor het volgende jaar opgesteld.
In het Regeerakkoord7 is aangekondigd dat het kabinet een vergelijkend onderzoek gaat
uitvoeren naar manier waarop EU-lidstaten de verschillende richtlijnen, waaronder de
KRW, hebben geïmplementeerd. De uitkomsten hiervan, evenals andere wijzigingen die
voortvloeien uit de intenties van het nieuwe kabinet, zullen worden meegenomen in het
verdere proces en de randvoorwaarden voor de actualisatie van de
stroomgebiedbeheerplannen in 2021. Hierbij zullen de resultaten van de evaluatie van de
Europese Commissie van de stroomgebiedbeheerplannen van 2015 ook worden
meegenomen.
5 https://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/wetgeving-beleid/kaderrichtlijn-water/2016-2021/ 6 https://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/wetgeving-beleid/kaderrichtlijn-water/2016-2021/aanvullende-pagina'/sgbp-2016-2021/@34860/nationaal-kader/ 7 https://www.tweedekamer.nl/sites/default/files/atoms/files/regeerakkoord20172021.pdf
6
2. Tijdschema
Hoofdlijnen activiteiten 2016-2021 In de komende periode wordt grotendeels voortgegaan op de werkwijze zoals die is
gehanteerd in de periode tot 2016. De waterbeheerders voeren de geplande maatregelen
uit. Jaarlijks leveren waterbeheerders uiterlijk in maart informatie aan bij het
Informatiehuis Water over de voortgang van de uitvoering. In juni wordt de informatie
over de ontwikkeling van de toestand aangeleverd. Met deze informatie wordt de Tweede
Kamer geïnformeerd via de Staat van ons Water. Waar gewenst wordt ook regionaal een
rapportage over de voortgang opgesteld. Halverwege de planperiode (december 2018)
wordt aan de Europese Commissie gerapporteerd over de voortgang van de uitvoering
van de maatregelen (KRW artikel 15.3), een aanvullend monitoringprogramma en
een voorlopig maatregelenprogramma voor de nieuwe prioritaire stoffen (Richtlijn
Prioritaire Stoffen artikel 3.1a.ii).
Het opstellen van een werkprogramma, een tijdschema en een overzicht van de
belangrijke waterbeheerkwesties is een verplichting op grond van KRW artikel 14.1.a en
b. Het werkprogramma wordt uiterlijk 22 december 2017 ter inzage gelegd en een jaar
later vastgesteld.
Aan het einde van de huidige planperiode worden nieuwe stroomgebiedbeheerplannen
vastgesteld (december 2021). Voorafgaand daaraan hebben regionale gebiedsprocessen
plaatsgevonden, hebben ontwerp plannen voor de periode 2022-2027 ter visie gelegen
en is een plan-MER uitgevoerd.
Nieuw is de koppeling aan de Delta-aanpak Waterkwaliteit en dat naast de voortgang van
de uitvoering van maatregelen, ook regelmatig over de ontwikkeling van de
waterkwaliteit wordt gerapporteerd. Beide zijn een gevolg van de toegenomen aandacht
voor waterkwaliteit in de Tweede Kamer. Verder is nieuw dat het werkprogramma en de
belangrijke waterbeheerkwesties in één document staan. Samenvoegen van de trajecten
en de terinzagelegging is inzichtelijker en vermindert de werklast. Om die reden zullen de
vier (ontwerp-)stroomgebiedbeheerplannen nu ook in één document verschijnen.
Tenslotte wordt de Omgevingswet het juridisch kader, waardoor de planstructuur wijzigt.
Er wordt echter van uit gegaan dat de planstructuur voor de stroomgebiedbeheerplannen
die in 2021 worden vastgesteld grotendeels gelijk is aan die van de plannen die in 2015
zijn vastgesteld.
De KRW wordt in 2019 door de Europese Commissie geëvalueerd (KRW artikel 19.2).
Eventuele aanpassing van de KRW naar aanleiding van de evaluatie zal pas na 2021 van
kracht worden en deze zal naar verwachting dan ook geen invloed hebben op de
stroomgebiedbeheerplannen 2022-2027.
Spoorboekje Hieronder worden de belangrijkste producten samengevat, evenals de momenten waarop
deze gereed zijn en de verantwoordelijkheid voor de vaststelling. Naast het rijk hebben
provincies en waterschappen een verplichting voor het opstellen van plannen op grond
van de Waterwet. Gemeenten hebben dat niet, maar leveren wel een bijdrage in de vorm
van maatregelen. Deze planning vormt het kader waarbinnen het Informatiehuis Water
zijn jaarlijkse planning “spoorboekje KRW” opstelt.
7
Nationaal
Mijlpaal Besluitvorming
Rapportage uitvoering maatregelen
Vaststelling eindrapportage 2010-2015 mei 2016 Stuurgroep Water
Voortgangsrapportage (vanaf 2017) mei (jaarlijks) Stuurgroep Water
Conceptrapportage EC 2018 3e kwartaal 2018 Stuurgroep Water
Rapportage EC 2018 22 dec 2018 Minister
Factsheet
Jaarlijkse tussentijdse publicaties september (jaarlijks)
Actualisatie plannen
Vaststelling ontwerp werkprogramma 27 oktober 2017 Stuurgroep Water
Start inspraak werkprogramma 22 december 2017
Vaststelling werkprogramma 22 december 2018 Stuurgroep Water
Landelijke (integratie regionale) analyses 2019
Vaststelling ontwerp nationaal waterprogramma 1 november 2020 kabinet
Inspraak ontwerp nationaal waterprogramma < 22 juni 2021
Vaststellen nationaal waterprogramma 22 december 2021 kabinet
Plan-MER medio 2020 kabinet
Vaststelling ontwerp stroomgebiedbeheerplannen 1 november 2020 kabinet
Inspraak ontwerp stroomgebiedbeheerplannen 22 december 2020 – 22 juni 2021
Concept stroomgebiedbeheerplannen 22 augustus 2021
Vaststellen stroomgebiedbeheerplannen 1 november 2021 kabinet
Regionale partijen en Rijkswaterstaat
Mijlpaal Besluitvorming
Werkzaamheden uitvoering maatregelen
Aanleveren informatie voortgangsrapportage 1 maart (jaarlijks)
Vaststellen voortgangsrapportage 1 april (jaarlijks) RBO (optioneel)
Overige werkzaamheden
Toestandbepaling juli (jaarlijks) waterbeheerders
Bijwerking factsheets september (jaarlijks) waterbeheerders
Actualisatie plannen
Regionale analyse 2017 - 2018
Regionaal gebiedsproces 2019
Plan-mer medio 2020 waterbeheerders
Vaststellen ontwerp regionale waterprogramma’s 1 november 2020 provincies
Inspraak ontwerp regionale waterprogramma’s < 22 juni 2021
Vaststellen regionale waterprogramma’s 29 oktober 2021 provincies
Vaststellen ontwerp waterbeheerprogramma’s 1 november 2020 waterschappen
Inspraak ontwerp waterbeheerprogramma’s < 22 juni 2021
Vaststellen waterbeheerprogramma’s 29 oktober 2021 waterschappen
8
3. Proces en organisatie
Regiekolom Bestuurlijke besluitvorming in de landelijke kolom vindt plaats in de Stuurgroep Water
(figuur 1). Bestuurlijke afstemming in de regio vindt plaats in Regionale Bestuurlijke
Overleggen (RBO’s) per (deel)stroomgebied, waarna de afzonderlijke besturen de
gemaakte afspraken vaststellen. De RBO’s zijn vertegenwoordigd in de Stuurgroep Water
om de bestuurlijke afstemming tussen de nationale en de regionale kolom te bewaken.
Figuur 1. Organisatie van het KRW-proces in twee kolommen
Voor aanpalende onderwerpen is er deels een aparte structuur. Dit geldt bijvoorbeeld
voor drinkwater en Natura 2000. Daarnaast is er een Bestuurlijk overleg voor de
begeleiding van de Delta-aanpak Waterkwaliteit.
De voorbereiding van de Stuurgroep ligt bij het Programmateam Water. Net als in de
Stuurgroep Water nemen hieraan deel: IenW, LNV, IPO, UvW, VNG, VEWIN en RAO/RBO-
vertegenwoordigers. Daaronder functioneren diverse landelijke werkgroepen. De
producten van de werkgroepen worden aan Cluster Monitoring, Rapportage en Evaluatie
(cMRE) voorgelegd. Vaststelling kan plaatsvinden in cMRE, Programmateam of
Stuurgroep, afhankelijk van of een onderwerp meer technisch of bestuurlijk is.
De RBO’s bevatten in ieder geval vertegenwoordigers van provincies, waterschappen en
gemeenten. De bijeenkomsten van RBO’s worden voorbereid door Regionale Ambtelijke
9
Overleggen (RAO’s) en daaronder functionerende werkgroepen. Hier vindt ook de
afstemming plaats op het niveau van (deel)stroomgebieden. Maatschappelijke partijen
worden betrokken via klankbordgroepen.
Ambtelijke afstemming tussen de nationale en regionale kolom wordt voor een belangrijk
deel ingevuld door Coördinatie Stroomgebieden Nederland (CSN), ingesteld door het
Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Bij de afstemming tussen Rijk en regio
vervult het periodieke RAO-voorzitters overleg een centrale rol.
Regionaal Afstemmingsoverleg Monitoring Het Regionaal Afstemmingsoverleg Monitoring (RAM) zorgt voor afstemming rond het
onderwerp monitoring. Belangrijke onderwerpen van deze werkgroep zijn:
Evaluatie van de monitoringsprogramma’s, mede naar aanleiding van de
constatering in het Nationaal Waterplan dat verdere optimalisatie wenselijk is
(2016-2017).
Opleveren van een geactualiseerd document met de richtlijnen voor monitoring en
toetsing, gebaseerd op de evaluaties (2018).
Afstemming van Aquo-kit op de nieuwe richtlijnen voor monitoring en toetsing.
Klankbord voor nader onderzoek naar normoverschrijding bij metalen en andere
chemische stoffen.
Bijdrage leveren aan het aanvullend monitoringprogramma en het voorlopige
maatregelenprogramma voor de nieuwe prioritaire stoffen.
De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van waterschappen uit elk (deel-)
stroomgebied, Rijkswaterstaat en IHW en wordt voorgezeten door een
vertegenwoordiger van CSN. Het werkprogramma van de werkgroep RAM is op 21 april
2016 vastgesteld door Cluster MRE.
Werkgroep Doelstellingen De Werkgroep Doelstellingen heeft de volgende taken:
Voorstellen voor het verbeteren van het proces van doelafleiding.
Actualiseren van de handreiking voor doelaanpassing (=betere kwaliteit van de
doelen), fasering of minder strenge doelen.
Faciliteren van de samenwerking voor doelafleiding binnen en tussen regionale
partijen en rijk om een uniforme werkwijze te bevorderen.
Hiermee ondersteunt de werkgroep de activiteiten van provincies, waterschappen en
Rijkswaterstaat, met name bij de voorbereiding van bestuurlijke besluiten. De resultaten
zullen eind 2017 worden opgeleverd, maar kunnen op onderdelen leiden tot nader te
definiëren vervolgstappen in 2018.
De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van provincies/IPO, waterschappen,
STOWA en Rijkswaterstaat en wordt voorgezeten door een vertegenwoordiger van de
provincies. Het werkprogramma van de werkgroep Doelstellingen is 7 juli 2016
vastgesteld door Cluster MRE.
Werkgroep Rapportage De Werkgroep Rapportage richt zich op de verbetering van de factsheets, ofwel de
informatievoorziening per waterlichaam naar het breder publiek én juridische borging van
alle relevante informatie. Veranderde rapportage-eisen van de Europese Commissie en
wensen ten aanzien van gebruiks- en publieksvriendelijkheid zijn van invloed op het
10
format van de factsheets. Zo hecht de Commissie aan een goede inzichtelijke relatie
tussen activiteiten, belastingen, gevolgen en maatregelen (DPSIR). Deze DPSIR-
methodiek komt in de factsheets van 2015 nog niet volledig tot uiting. De volgende
werkzaamheden zijn uitgevoerd:
Toets of alle (voor EU-rapportage) vereiste KRW-informatie in factsheets zit.
Voorstellen voor verbeterde opbouw van de factsheets.
Voorstellen voor verbeteren leesbaarheid en publieksvriendelijkheid factsheets.
De activiteiten hebben in 2017 geleid tot een voorstel voor de opbouw van factsheets
gericht op een complete rapportage aan de EU en voor gebruik door ‘professionals’.
De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van waterschappen en provincies uit alle
(deel)stroomgebieden, Rijkswaterstaat, IHW en CSN. Het werkprogramma van de
werkgroep Rapportage is 7 juli 2016 vastgesteld door Cluster MRE. De activiteiten zijn
afgerond.
Werkgroep Aanpak opkomende stoffen De werkgroep werkt aan een strategie voor opkomende stoffen. Onder opkomende
stoffen wordt verstaan: stoffen waarvan de schadelijkheid nog niet is vastgesteld en
waarvan het vermoeden bestaat dat ze wel schadelijk kunnen zijn voor de mens of het
ecosysteem. Er zijn voor opkomende stoffen (nog) geen normen en de stoffen zijn
daarom geen onderdeel van de chemische toestand of de specifiek verontreinigende
stoffen onder de KRW. Geïdentificeerde schadelijke stoffen kunnen wel meeliften met het
beschermingsregime van de KRW. Belangrijkste taken van de werkgroep zijn:
Uitwerken van een strategie voor de aanpak van opkomende stoffen, uitgaande
van o.a. de oorzaak van voorkomen in het water, concentraties van de stof en de
schadelijkheid.
Opstellen van een meetstrategie voor opkomende stoffen.
De activiteiten zijn gestart in 2016 voor oppervlaktewater; in 2017 wordt ook grondwater
meegenomen. Op 5 juli 2017 is de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zake
op weg naar een structurele aanpak van opkomende stoffen in water8.
In de werkgroep zijn VEWIN, RIWA, IenW/Rijkswaterstaat, STOWA, IPO, UvW, de kring
monitoring van de waterschappen en RIVM vertegenwoordigd.
Werkgroep Grondwater De Landelijke Werkgroep Grondwater (LWG) werkt aan grondwatervragen. De LWG is
een schakel tussen de verschillende waterbeheerders en zorgt voor input in en
afstemming met de Europese werkgroep grondwater. Het werkprogramma wordt jaarlijks
bijgesteld. Het budget voor de komende jaren is gedeeltelijk gereserveerd, dit betreft het
voeren van het secretariaat en uitvoeren/begeleiden van enkele onderzoeksopdrachten.
De werkzaamheden richten zich op:
Het (her)karakteriseren van de grondwaterlichamen.
Actualiseren van het protocol toestand- en trendbeoordeling grondwater.
Uitvoeren van het monitoringsprogramma voor de toestand beoordeling in 2017.
8 Kamerstuk 27625, nr. 404
11
Onderzoek uitvoeren naar de drempelwaarden en de trendanalyse als onderdeel
van de chemisch toestand.
Hierbij wordt ook aangesloten bij de werkgroepen RAM, doelstellingen en rapportages.
De activiteiten zijn vooral gepland in 2016, 2017 en 2018. Voor de grondwatermonitoring
benut de LWG de expertise van het landelijke Platform Meetnetbeheerders.
In de werkgroep zijn provincies, waterschappen, RIVM, IHW, IenW/Rijkswaterstaat en
VEWIN vertegenwoordigd. De LWG wordt voorgezeten door een vertegenwoordiger van
de provincies. Het werkprogramma van de LWG is geaccordeerd in het Cluster MRE van 7
juli 2016.
Informatiehuis Water Het Informatiehuis Water (IHW) heeft een centrale rol bij de inzameling van gegevens,
het verwerken van gegevens tot overzichten en het leveren van informatie voor
rapportages. De regionale partijen en Rijkswaterstaat leveren gegevens digitaal aan bij
het Waterkwaliteitsportaal (WKP). Het betreft onder meer doelen, belastingen, de
toestand en maatregelen.
De informatie over de voortgang van de uitvoering van de maatregelen uit het
voorafgaande jaar (31 december) wordt jaarlijks voor 1 maart aangeleverd door de
waterbeheerders. Daarnaast worden ieder jaar voor 1 juli zoveel mogelijk actuele
gegevens over de waterkwaliteit verstrekt. Voor de chemische stoffen zijn dit zo mogelijk
gegevens van het voorgaande jaar, voor de biologie gaat het om gegevens van uiterlijk
drie jaar voor het jaar van toestandsbepaling. De waterbeheerders voeren de toetsing
zelf uit en leveren het toestandsoordeel aan het WKP. De informatie wordt gebruikt om
de factsheets (zie hoofdstuk 4) actueel te houden en voor de beleidsverantwoording aan
de Tweede Kamer. Waterbeheerders kunnen de informatie gebruiken voor eigen
rapportages.
De informatie die via het WKP is aangeleverd wordt net als in voorgaande jaren (deels)
middels bronbestanden openbaar gemaakt. Op verzoek van de Minister van IenW wordt
door het PBL in het Compendium voor de Leefomgeving9 jaarlijks gerapporteerd op basis
van beschikbare gegevens over waterkwaliteit.
In vergelijking met de voorgaande planperiode wordt de jaarlijkse publicatie van de
factsheets verschoven van april naar september. In september worden ‘tussentijdse
versies’ van de factsheets op het openbare deel van de WKP-website10 geplaatst. Deze
factsheets hebben formeel niet de status van door de waterbeheerder goedgekeurde
documenten, wat met een disclaimer wordt aangegeven. Regionale partijen kunnen
desgewenst vóór 1 september het bestuur de inhoud van de factsheets laten
goedkeuren. Eventuele wijzigingen in begrenzing en typering van waterlichamen dienen
uiterlijk 31 december van het jaar voorafgaand aan de toestandsbepaling en de
publicatie van factsheets door de waterbeheerder aan het WKP te zijn aangeleverd.
9 http://www.clo.nl/indicatoren/nl1438-kwaliteit-oppervlaktewater-krw 10 http://www.waterkwaliteitsportaal.nl/
12
Een detailplanning van de gegevenslevering aan IHW staat in het “Spoorboekje KRW”.
Dit document wordt jaarlijks uitgebracht met een detailplanning van het volgende jaar en
een globale planning van de resterende planperiode.
Afstemming van de implementatie van verschillende Europese richtlijnen De politieke verantwoordelijkheid voor de implementatie van de KRW, de Kaderrichtlijn
Mariene Strategie (KRM) en de Richtlijn Overstromingsrisico’s (ROR) liggen bij de
Minister van Infrastructuur en Waterstaat. Besluitvorming tussen rijk en regionale
partners geschiedt in de Stuurgroep Water. Landelijk wordt de inspraak gelijktijdig
gedaan, indien de tijdschema’s overeenkomen. De Minister van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit is politiek verantwoordelijk voor de implementatie van de Vogel- en
Habitatrichtlijn. Dit Ministerie is ook vertegenwoordigd in de Stuurgroep Water.
Realisatie van de doelen van de KRW levert een essentiële bijdrage aan het realiseren
van de KRM-doelen voor de Noordzee en natuurdoelen in Natura 2000 gebieden. Bij de
uitvoering van gebiedsgerichte maatregelen wordt zoveel als mogelijk meegekoppeld met
de andere wateropgaven en de opgave voor natuur. Waar nodig worden de processen op
elkaar afgestemd. Regionale overheden streven naar integratie op programmaniveau. In
de internationale stroomgebieden staat integraal waterbeheer centraal. Hiermee wordt
afstemming bereikt voor KRW, ROR en ook de laagwaterproblematiek.
Uitvoering van de richtlijnen is voornamelijk in handen van Rijkswaterstaat
(hoofdwatersysteem), provincies en waterschappen (regionaal watersysteem en
terrestrische natuur). Daarnaast spelen gemeenten een rol, zoals bij
vergunningverlening, toezicht en handhaving en bij de afkoppeling van regenwaterafvoer
van het vuilwaterriool. Bij maatregelen voor de inrichting van het watersysteem houden
de betrokken overheden rekening met de doelen van de verschillende relevante
richtlijnen.
Er zijn diverse richtlijnen en verordeningen relevant voor de emissie van stoffen naar het
water. Bijvoorbeeld de Nitraatrichtlijn, de Biocidenverordening en de Richtlijn Stedelijk
Afvalwater. Bij de uitvoering van deze Europese verplichtingen wordt rekening gehouden
met de doelen van de KRW. Dit geldt bijvoorbeeld voor het 6e en 7e Nitraat
Actieprogramma, die lopen van respectievelijk 2018 – 2021 en 2022 – 2025. De KRW-
doelen bevatten ook eisen die voortkomen uit andere richtlijnen, zoals de
Drinkwaterrichtlijn, Grondwaterrichtlijn en de Richtlijn Prioritaire Stoffen.
De Richtlijn Prioritaire Stoffen wordt regelmatig geactualiseerd. In 2013 zijn er nieuwe
stoffen en nieuwe normen geïntroduceerd voor het bepalen van de chemische toestand.
Voor deze nieuwe stoffen moeten de lidstaten tegen 22 december 2018 een aanvullend
monitoringprogramma en een voorlopig maatregelenprogramma voor die stoffen
vaststellen en voorleggen aan de Commissie (artikel 3.1a.ii). Het ontwerp van het
voorlopig maatregelenprogramma is opgenomen in dit document als bijlage 2.
13
4. Producten en kaders
Rollen en bevoegdheden Voor de periode 2016-2021 gelden de bevoegdheden zoals vastgelegd in de vigerende
regelgeving11. In het algemeen geldt dat de verantwoordelijkheid voor het realiseren van
de beoogde watertoestand een gezamenlijke verantwoordelijkheid is van alle
bestuursorganen in Nederland. Een bestuursorgaan kan worden aangesproken op de
maatregelen die in een waterplan zijn opgenomen en waarvoor het zelf verantwoordelijk
is en die het ook wettelijk verplicht is uit te voeren. Verder is een bestuursorgaan
verantwoordelijk voor maatregelen die niet in zijn plan zijn opgenomen, maar die het wel
had moeten nemen. Zo is het rijk bijvoorbeeld aan zet bij gebruiksnormen voor
meststoffen op landbouwgrond, zijn vergunningverlenende instanties aan zet voor het
actueel houden van vergunningen en zijn waterschappen veelal aan zet voor een meer
natuurlijke inrichting van het regionale watersysteem. Indien uit de monitoring blijkt dat
de waterkwaliteit niet beantwoordt aan de verwachtingen, moet worden bekeken of er
extra maatregelen moeten worden getroffen en wie daarvoor verantwoordelijk is. In
verschillende publicaties is nader ingegaan op de rollen en verantwoordelijkheden bij de
uitvoering van KRW12.
Alle lidstaten van de Europese Unie zorgen vanuit het oogpunt van gemeenschapstrouw
voor een goede uitvoering van de Europese verdragen. Indien de Commissie van mening
is dat een lidstaat zijn verplichtingen niet nakomt, dan kan zij de lidstaat voor het
Europese Hof van Justitie dagen. Dit is het starten van de zogenaamde
inbreukprocedure. Daarbij kan de Commissie eventueel een boete of last onder
dwangsom eisen om beëindiging van de inbreuk af te dwingen. Met de wet Nerpe heeft
de rijksoverheid een instrument dat is gericht op het voorkomen van inbreukprocedures
bij niet-naleving van de KRW-verplichtingen door decentrale overheden. Het instrument
bevat aanwijzingsbevoegdheid en verhaalsrecht13.
Karakterisering stroomgebied De karakterisering van het stroomgebied (KRW artikel 5) wordt elke planperiode
geactualiseerd. In deze planperiode valt de actualisatie samen met de regionale analyses
(2017-2018) en de landelijke integratie en aanvulling daarvan (2019), die in het kader
van de Delta-aanpak Waterkwaliteit worden uitgevoerd. Net als voor de tweede
stroomgebiedbeheerplannen wordt de bijwerking van de factsheets voor oppervlakte- en
voor grondwaterlichamen beschouwd als invulling van de actualisatie van de
karakterisering van het stroomgebied. Uiteraard kunnen waterbeheerders daarnaast zelf
achtergrondrapportages maken of verwijzen naar andere landelijke studies.
De actualisatie kan leiden tot wijzigingen in de begrenzing en aanwijzing (type) van
waterlichamen en tot aanpassing van doelen. Dit heeft consequenties, zoals voor het
11 Zie Waterwet en het onderliggende Waterbesluit (http://wetten.overheid.nl/BWBR0026872) voor de inhoud van de plannen, het Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water en onderliggende
regeling (http://wetten.overheid.nl/BWBR0027061 en http://wetten.overheid.nl/BWBR0027502) voor de doelstellingen van de KRW, de Richtlijn prioritaire stoffen en de Grondwaterrichtlijn. 12 Zie bijvoorbeeld https://www.uu.nl/files/rebo-ucwosl-2010-advies-vallei-en-eem2.pdf en
https://www.uu.nl/sites/default/files/eindrapport_krw_noord-brabant-final.pdf. 13 Wet naleving Europese regelgeving publieke entiteiten (Stb. 2012, 245). Zie ook de reactie op vraag 28 in Kamerstuk 31752, nr. 3 en meer recent het antwoord op vraag 37 in Kamerstuk 3318,
Q (https://zoek.officielebekendmakingen.nl/dossier/33118/kst-33118-Q).
14
oordeel over de toestand. Om dat tijdig in het Waterkwaliteitsportaal te kunnen
verwerken, worden er in het Spoorboekje KRW termijnen gesteld voor deze
veranderingen.
De actualisatie van de karakterisering van het stroomgebied vormt samen met de
belangrijke waterbeheerkwesties de basis van de regionale gebiedsprocessen. Regionale
partijen zijn verantwoordelijk voor de planning en vormgeving van de gebiedsprocessen
voor het regionale systeem, Rijkswaterstaat voor het hoofdwatersysteem. Veelal zullen
de gebiedsprocessen voor de KRW worden geïntegreerd met andere trajecten. In het
gebiedsproces wordt inbreng gevraagd van burgers en maatschappelijke organisaties.
Het uitgangspunt is dat alle partijen worden betrokken op het moment dat de resterende
opgave benoemd wordt en doelen en maatregelen ter discussie staan. Het resultaat van
de gebiedsprocessen bestaat uit een voorstel voor verdere maatregelen en motivatie
voor eventuele uitzonderingen die worden meegenomen in de ontwerp plannen.
Voortgangsrapportage In het Nationaal Waterplan is toegezegd om de Tweede Kamer jaarlijks te rapporteren
over de voortgang van de implementatie van het Nationaal Waterplan, inclusief de
stroomgebiedbeheerplannen. Er wordt gerapporteerd in de ‘Staat van ons Water’ over
een selectie van maatregelen die indicatief is voor het gehele pakket en ook over de
ontwikkeling van de waterkwaliteit. Het volledige overzicht van de voortgang van de
uitvoering gaat een plek krijgen in het Compendium voor de Leefomgeving14. Daarnaast
wordt jaarlijks een overzicht van de voortgang gedeeld met Stuurgroep Water en de
RBO’s. Bijlage 3 bevat het overzicht van de stand van zaken van de uitvoering op 22
december 2015. Dit is enigszins geactualiseerd ten opzichte van hetgeen is
gerapporteerd in de stroomgebiedbeheerplannen 2010-2015.
De KRW vraagt om een “tussentijds verslag over de vooruitgang in de uitvoering van het
geplande maatregelenprogramma” dat uiterlijk 22 december 2018 aan de Europese
Commissie moet worden gerapporteerd. Nieuw is dat hierbij ‘Key Type Measures’
centraal staan, waarmee ook beter inzichtelijk moet worden wat de bijdrage van de
maatregelen is aan het doelbereik. Hierdoor worden kleine wijzigingen aangebracht in de
bestaande indeling in het WKP van typen maatregelen. De KRW vereist dat alle geplande
maatregelen in de lopende planperiode uiterlijk op deze datum “operationeel” zijn. De
Tweede Kamer wordt geïnformeerd met de rapportage de ‘Staat van ons water’ in 2018.
De RBO’s krijgen vooraf de gelegenheid (3e kwartaal 2018) om de gegevens te
controleren en waar nodig te actualiseren.
Factsheets Factsheets bevatten de relevante informatie per waterlichaam. De factsheets zijn een
belangrijk onderdeel van de informatievoorziening richting maatschappelijke organisaties
en richting Europa. Ze geven invulling aan de wens tot meer transparantie, met name als
het gaat om de specifieke informatie per waterlichaam en om samenhang van gegevens
van verschillende partijen voor eenzelfde waterlichaam. Factsheets zijn openbaar
beschikbaar en toegepast in nationale rechtspraak15. Regionale partijen en
Rijkswaterstaat stellen factsheets vast als onderdeel van het water(beheer)plan.
14 http://www.clo.nl/indicatoren/nl1438-kwaliteit-oppervlaktewater-krw 15 https://www.recht.nl/rechtspraak/uitspraak?ecli=ECLI:NL:RBROT:2017:2000
15
Jaarlijks worden door het IHW factsheets gegenereerd op basis van de meest recente
informatie uit het WKP. In de afgelopen jaren werden de factsheets jaarlijks in april
gepubliceerd. Dit moment past niet meer bij de wens om ook de voortgang van de
waterkwaliteit in beeld te brengen. Daarom vindt vanaf 2016 de publicatie plaats in het
najaar (september).
Publieke participatie In de tweede planperiode zijn maatschappelijke organisaties in drie ronden door het rijk
betrokken bij het proces. In de derde planperiode wordt zoveel mogelijk aangesloten bij
het traject Delta-aanpak Waterkwaliteit. De formele terinzagelegging van het
werkprogramma, het tijdschema en de belangrijke waterbeheerkwesties zal in de eerste
helft van 2018 plaatsvinden.
Plan-mer Wettelijk of bestuursrechtelijk verplichte plannen die het kader vormen voor toekomstige
besluiten waarvoor een project-mer moet worden opgesteld of waarvoor moet worden
beoordeeld of een project-mer noodzakelijk is (beoordelingsplicht) zijn plan-mer-plichtig.
Voor elk provinciaal waterplan en elk waterplan van het waterschap zal moeten worden
bekeken of er concrete uitspraken worden gedaan over bepaalde activiteiten16. Indien dit
het geval is, kan worden geconcludeerd dat het plan kaderstellend is voor toekomstige
besluiten waarvoor een project-mer moet worden doorlopen of waarvoor eerst moet
worden beoordeeld of een project-mer noodzakelijk is (beoordelingsplicht). In dat geval
moet er een plan-mer worden opgesteld. De plan-mer-plicht is ook van toepassing op de
ontwerp stroomgebiedbeheerplannen. Deze plan-mer zal worden uitgevoerd in 2020.
Planvorming vooruitlopend op de Omgevingswet De inwerkingtreding van de Omgevingswet wordt voorzien voor 1 januari 2021. Dit valt
tussen de start van de inspraak op de ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen eind 2020 en
de vaststelling van de stroomgebiedbeheerplannen eind 2021. Het planstelsel onder de
Omgevingswet verschilt enigszins van dat van de Waterwet. Zo zal er onder de
Omgevingswet geen apart beheerplan voor de rijkswateren meer zijn, maar zal dat deel
uitmaken van een nationaal waterprogramma, waarin ook de nationale maatregelen uit
het KRW-maatregelenprogramma voor de periode 2022-2027 worden opgenomen. De
stroomgebiedbeheerplannen en andere Europese plannen, die onder de huidige
wetgeving deel uitmaken van het NWP, worden na inwerkingtreding van de
Omgevingswet aparte programma’s onder die wet.
Onder de Omgevingswet zullen waterschappen waterbeheerprogramma’s en provincies
regionale waterprogramma’s maken. Voor de KRW-onderdelen zijn deze programma’s
gehouden aan de planning van de richtlijn.
Verder worden de vier stroomgebiedbeheerplannen in één document samengebracht,
waarbij stroomgebiedspecifieke onderdelen herkenbaar blijven. Dit voorkomt veel
dubbele tekst.
16 Voor het provinciale waterplan betreft het activiteiten die zijn geregeld in onderdelen C15.1, C15.2, C18.6 en D3.2, D12, D15.2, D15.3, D19 en D49.3 van kolom 3 van de bijlage bij het besluit milieueffectrapportage. Voor het waterplan van het waterschap betreft het de activiteiten die zijn
geregeld in kolom D49.1 t/m 49.3 van kolom 3 van het besluit.
16
De tijd voor de getrapte besluitvorming rondom de definitieve plannen is zowel in 2009
als in 2015 krap gebleken. Regionale overheden wensen meer tijd te krijgen om de
concept stroomgebiedbeheerplannen na het verwerken van de inspraakreacties te
kunnen beoordelen. Omdat het vervroegen van de inspraak op de ontwerp
stroomgebiedbeheerplannen te weinig ruimte liet voor bestuurlijke vaststelling van de
inzet van de ontwerp stroomgebiedbeheerplannen, is toch niet besloten dit te doen.
In 2015 bleken niet alle regionale besturen de vaststelling van eigen plannen afgestemd
te hebben op het nationale proces, dat is gekoppeld aan de einddatum volgens de KRW,
22 december. Doordat bepaalde besturen pas daarna hun eigen deel hebben vastgesteld,
was er geen ruimte meer om af te wijken van de eerdere inzet. Daarom is het een
aandachtspunt dat alle partijen hun eigen inzet tijdig vaststellen.
Toestandbepaling Uitgangspunt bij de toestandsbepaling is dat er voor iedere parameter in elk
waterlichaam een oordeel wordt gegeven. Dat betekent niet dat iedere parameter in elk
waterlichaam wordt gemeten; veelal zijn pragmatische oplossingen mogelijk. De richtlijn
en het protocol monitoring geven hier invulling aan. Deze producten worden door de
Werkgroep RAM geactualiseerd.
In de (ontwerp) stroomgebiedbeheerplannen worden twee oordelen gegeven: (1) een
oordeel dat de toestand weergeeft zoals gevraagd door de KRW en (2) een oordeel voor
de resterende opgave.
1. Het oordeel voor de chemische toestand van oppervlaktewater is gebaseerd op de
Richtlijn Prioritaire Stoffen. Deze is van 2008, maar in 2013 is de richtlijn aangepast.
Voor de ecologische toestand van oppervlaktewater en de toestand van grondwater
wordt uitgegaan van de doelen die golden in 2015. Deze oordelen worden in maart
2022 elektronisch gerapporteerd aan de Commissie. Door aanpassing van
meetmethoden kunnen er wel kleine verschillen ontstaan, met de beoordeling
gebaseerd op methoden die voor 2015 werden gehanteerd.
2. Voor de resterende opgave wordt bij chemie wederom uitgegaan van de aangepaste
Richtlijn Prioritaire Stoffen uit 2013. Bij ecologie wordt voor de resterende opgave
uitgegaan van de nieuwe doelen17. Deze oordelen vormen eind 2021 uitgangspunt
voor de maatregelen in de planperiode 2022-2027.
Bij de presentatie van de toestand in de stroomgebiedbeheerplannen wordt uitgegaan
van het oordeel zoals beschreven bij 1. Bij de beschrijving van de opgave zal ingegaan
worden op de verschillen met die toestand. Toepassing van de uitzonderingen wordt
gekoppeld aan het oordeel van de toestand zoals beschreven bij 1, alleen voor nieuwe
stoffen van de Richtlijn Prioritaire Stoffen uit 2013 is dat nog niet nodig. Achteruitgang
en verbetering van de toestand wordt zichtbaar gemaakt door vergelijking van de
beoordeling uit 2015 en 2021.
17 De Europese harmonisatie heeft effect op de biologische doelen. Nationaal kunnen chemische
stoffen die worden beschouwd onder de ecologische toestand, niet meer als relevant worden
gezien. Ook kan nieuwe wetenschappelijke kennis aanleiding geven tot aanpassing van nationale
doelen of verbeterde methoden.
17
Uitzonderingen In oktober 2016 heeft de Europese Milieuraad de Europese Commissie opgeroepen “om,
ruim vóór de evaluatie van de KRW in 2019, samen met de lidstaten tijdige en juridisch
deugdelijke opties uit te werken om een voortgezette en ambitieuze uitvoering op
nationaal niveau tegen 2027 en daarna mogelijk te maken”18. Achterliggende reden was
de vrees van lidstaten om al in de plannen van 2021 genoodzaakt te zijn om de
uitzondering minder strenge doelen (KRW artikel 4.5) te moeten toepassen, indien
doelen in 2027 mogelijk niet gehaald zouden worden. Dit wordt beschouwd als een
verlies aan ambitie.
Het is gebleken dat lidstaten verschillend zijn omgegaan met de toepassing van fasering
(KRW artikel 4.4). De Europese Commissie stelt dat het gebruik van fasering mogelijk is
tot en met de tweede bijwerking van de stroomgebiedbeheerplannen. Daarbij worden de
plannen van 2009 als eerste plannen beschouwd en zijn de plannen van 2015 en 2021
‘bijwerkingen’. Dit betekent dat voor de plannen van 2021 kan worden uitgegaan van de
zelfde afspraken ten aanzien de toepassing van de uitzonderingen van artikel 4.4 en 4.5
als in de voorgaande planperiode19. Dit betekent dat er geen ambitie verloren hoeft te
gaan.
De Commissie stelt bovendien dat een uitzondering toegepast dient te worden per stof of
kwaliteitselement die niet aan het doel voldoet. Dit is dus een motivatie achteraf om aan
te geven waarom het doel niet is gehaald. In de plannen van 2015 hebben Nederland en
diverse andere lidstaten het artikel toegepast om te motiveren dat een stof of
kwaliteitselement zes jaar later vermoedelijk nog niet aan het doel zou voldoen. Het
volgen van de uitleg van de Commissie maakt het in 2021 gemakkelijker om te bepalen
wanneer de uitzondering toegepast dient te worden.
In 2027 is het alleen nog mogelijk om de uitzondering fasering toe te passen indien er
sprake is van “natuurlijke omstandigheden”. Bijvoorbeeld wanneer het langer duurt dan
2027 voordat het effect van een reeds genomen maatregel zichtbaar is.
Het is niet mogelijk om in 2021 maatregelen te plannen die pas na 2027 genomen zullen
worden. Alle maatregelen moeten uiterlijk 2027 genomen zijn. Echter, als in 2027 blijkt
dat er aanvullende maatregelen nodig zijn, bijvoorbeeld vanwege onzekerheden in de
eerdere prognose, dan kan dat in de plannen van 2027 worden opgenomen. Bovendien
volgt uit KRW artikel 4.3 dat iedere zes jaar moet worden bezien of alsnog maatregelen
kunnen worden genomen, die eerder disproportioneel kostbaar of technisch
onuitvoerbaar werden beschouwd.
De Commissie benadrukt ook dat de uitzondering minder strenge doelen (KRW artikel
4.5) slechts in zeer beperkte situaties is toe te passen. Het gaat immers om de gevolgen
van menselijke activiteiten die voldoen aan “ecologische en sociaal-economische
behoeften”. Een voorbeeld van een situatie waar de uitzondering toepasbaar lijkt is
vermindering van de kwaliteit door een onvermijdelijke restlozing uit een rioolwater-
zuiveringsinstallatie, die is gemaakt om lozingen van afzonderlijke huishoudens te
vermijden.
18 Council of the European Union, 13342/16 19 Kamerstuk 27625, nr. 189
18
In 2015 is er jurisprudentie ontstaan omtrent toepassing van de uitzondering KRW artikel
4.7. In het Weser-arrest (C-461/13)20 is bepaald dat achteruitgang van de toestand dient
te worden beschouwd op het niveau van kwaliteitselementen in plaats van de toestand
als geheel. Bovendien zijn de doelen van de KRW niet alleen van toepassing op plannen,
maar ook op individuele projecten. De werkwijze in Nederland sluit hierop aan, waarbij
wel is aangegeven dat een programmatische aanpak bij de beoordeling van individuele
projecten mogelijk is21. Nederland heeft in 2016 aan de Europese Commissie haar
werkwijze nader toegelicht.
20http://curia.europa.eu/juris/document 21 Dit is ook bevestigd door een uitspraak van de nationale rechter:
https://www.recht.nl/rechtspraak/uitspraak?ecli=ECLI:NL:RBROT:2017:2000
19
5. Belangrijke waterbeheerkwesties
Inleiding Artikel 14.1.b van de Kaderrichtlijn Water (KRW) vraagt de lidstaten een tussentijds
overzicht te maken van de belangrijke waterbeheerkwesties in het stroomgebied.
‘Belangrijke waterbeheerkwesties’ zijn onderwerpen die de realisatie van de
milieudoelstellingen van de richtlijn, zoals vermeld in artikel 4 KRW, in de weg staan. De
belangrijke waterbeheerkwesties vormen het vertrekpunt voor het vaststellen van de
opgave om een goede toestand van oppervlakte- en grondwater te realiseren, met het
oog op bescherming en duurzaam gebruik van water. Het voorliggende document geeft
een overzicht van de belangrijke waterbeheerkwesties. Ondertussen gaat de
kennisontwikkeling door. Nieuwe inzichten zullen in 2020 verwerkt worden in de
ontwerp-stroomgebiedbeheerplannen.
Veel belangrijke waterbeheerkwesties zijn gelijk voor alle stroomgebieden. Daarom is
gekozen voor één document voor alle vier nationale stroomgebieden. De onderwerpen
zijn daarnaast voor een gedeelte vergelijkbaar aan die in de voorgaande planperiode;
nog niet alle beheerkwesties zijn opgelost. Daarom is dat document als basis genomen
en hier geactualiseerd. Dat is deels nationaal gedaan en deels vanuit de
deelstroomgebieden. Daarbij is gebruik gemaakt van de kennis die al beschikbaar is
vanuit de regionale analyses, die worden gecoördineerd onder de Delta-aanpak
Waterkwaliteit.
Het document is opgesteld in 2017 en bestaat uit nationale informatie gebaseerd op de
stroomgebiedbeheerplannen uit 2015 en een regionale bijdrage. Na bestuurlijke
vaststelling in de Stuurgroep Water is het ontwerp-document – als onderdeel van het
ontwerp-werkprogramma - beschikbaar voor actieve betrokkenheid en raadpleging (KRW
artikel 14.2). Vanaf 22 december 2017 ligt het document voor 6 maanden formeel ter
inzage. Na verwerking van de reacties wordt het document vastgesteld door de
Stuurgroep Water.
Stroomgebiedbeheerplannen van 2015 In de stroomgebiedbeheerplannen van 2015 zijn de resultaten van het
monitoringsprogramma (hoofdstuk 3) en de significante belastingen (hoofdstuk 4)
vermeld. Om de toestand van waterlichamen te verbeteren zijn maatregelen uitgevoerd
en is er een aanvullend maatregelprogramma opgesteld (hoofdstuk 5). Dit vormt het
vertrekpunt voor de belangrijke waterbeheerkwesties voor de periode 2021 - 2027.
De maatregelen uit de stroomgebiedbeheerplannen 2015-2021 zijn momenteel in
uitvoering.
Waterkwaliteit is verbeterd
De waterkwaliteit is de afgelopen decennia duidelijk verbeterd. Het PBL geeft aan dat het
oppervlaktewater hierdoor nu meestal van voldoende kwaliteit is voor veel
gebruiksfuncties, zoals de drinkwaterproductie, en verschillende vormen van
waterrecreatie. Ook de ecologie verbetert. In meren en rivieren wordt het water
helderder. Hierdoor verschijnen weer waterplanten en neemt de diversiteit aan
vissoorten toe. Door een combinatie van verbetering van de chemische waterkwaliteit en
de inrichting zijn vissoorten als de zalm en recent de houting weer terug in Nederland en
20
is in de zomer van 2015 zelfs steur uitgezet in de Rijn. Maar het vraagt inzet om die
verbetering door te zetten.
Er zijn in de afgelopen jaren veel inrichtingsmaatregelen uitgevoerd. Hiermee zijn
knelpunten in de inrichting van waterlichamen aangepakt. Daarnaast zullen het 5e
Actieprogramma Nitraatrichtlijn (2014-2017) en eerdere actieprogramma’s leiden tot
verbeteringen in de waterkwaliteit. De dalende trends voor stikstof en fosfor op
meetlocaties in landbouwgebieden over de periode 2011-2014 geven aan dat het
mestbeleid bijdraagt aan de verbetering van de waterkwaliteit. Op het gebied van
gewasbeschermingsmiddelen zijn afspraken gemaakt met de glastuinbouw over het
zuiveren van afvalwater en is er een verbod in werking op het professioneel gebruik van
onkruidbestrijdingsmiddelen op verhardingen. In 2018 wordt de Tweede nota duurzame
gewasbescherming geëvalueerd. Deze evaluatie kan leiden tot aanvullende maatregelen
gericht op het verminderen van de emissies van gewasbeschermingsmiddelen.
Er is een aantal persistente problemen dat maakt dat naar verwachting in een flink aantal
waterlichamen ook in 2021 gedeeltelijk aan de doelen van de KRW zal voldoen. Hierna
zijn voor oppervlaktewater en grondwater de belangrijkste belemmeringen verwoord.
Oppervlaktewater
Voor de meeste kwaliteitselementen en parameters voldoen heel veel waterlichamen nu
al aan de doelen. Gemiddeld over Nederland voldoen 25-40% van de waterlichamen voor
de periode 2010-2015 aan de biologische parameters; in 2016 is het beeld vergelijkbaar.
95% van de waarnemingen van de individuele stoffen van de chemische toestand voldoet
in het oppervlaktewater. Tegelijk zijn er nog steeds weinig waterlichamen waar alle
doelen worden gehaald. Tabel 1 en 2 geven de beoordeling van de chemische- en de
ecologische toestand per stroomgebied.
Rijn Maas Schelde Eems
Percentage waterlichamen dat niet voldoet
Ubiquitaire stoffen Niet-ubiquitaire stoffen
46 58
29 41
56 11
57 52
Stoffen (% waterlichamen met meer dan 2% normoverschrijding)
Cadmium 7
Tributyltin 25 8 44 12
Kwik 22 27 44 10
Nikkel 21 19 4
Hexachloorbenzeen 13
Hexachloorbutadieen 3
Fluorantheen 54 37 19 52
Benzo(b)fluorantheen 20 11 19 29
Benzo(a)pyreen 26 14 19 5
Benzo(ghi)peryleen 36 14 38 57
Benzo(k)fluorantheen 14 7 19 24
Som a-, b-, c- en d-HCH 3
Tabel 1. Toestandoordeel chemie oppervlaktewater en de daarvoor verantwoordelijke
stoffen. Gebaseerd op de stroomgebiedbeheerplannen van 2015. Doordat de Europese
Commissie doelen en stoffen heeft aangepast, is vergelijking met de toestand in 2009
niet mogelijk.
21
Rijn Maas Schelde Eems
1. Percentage waterlichamen dat niet voldoet voor
Algen 59 47 79 50
Waterplanten 74 71 87 95
Macrofauna (kleine waterdiertjes) 73 85 33 100
Vis 56 77 80 75
2. Algemene fysische chemische parameters (%
waterlichamen met normoverschrijding)
Nutriënt P-totaal 53 71 15 22
Nutriënt N-totaal 42 80 19 5
Doorzicht 59 48 84 36
Zuurstof 4 7 24 0
Tabel 2. Toestandoordeel ecologie oppervlaktewater voor (1) biologie en (2) algemene
fysisch chemische parameters.
De belangrijkste belastingen – en daarmee beheerkwesties – voor oppervlaktewater zijn
weergegeven in tabel 3. Er is een goed overzicht van belastingen door puntbronnen.
Deze worden gereguleerd via algemene regels en vergunningen. Puntbronnen staan de
realisatie van de doelen veelal niet meer in de weg. Wel vormt de belasting met
nutriënten en medicijnresten via RWZI’s – lokaal – nog een aandachtspunt.
Rijn Maas Schelde Eems
Andere antropogene belastingen zb
Dammen, dijken, kribben en stuwen zb zb zb
Fysieke wijziging watersysteem b b zb
Hydrologische verandering watersysteem b zb
Introductie van exoten / uitheemse soorten en
planten b
Landbouwactiviteiten zb zb zb zb
Overig (vooral atmosferische depositie) b b
Riooloverstorten b
Rioolwaterzuiveringsinstallaties b b
Run off (afstromend wegwater en regenwaterriolen)
b b
Verdwijnen watersysteem voor hoogwaterbescherming
b
Tabel 3. Belastingen voor oppervlaktewaterlichamen (belangrijk – b: 15-50% van de
waterlichamen en zeer belangrijke – zb: >50% van de waterlichamen). Gebaseerd op de
stroomgebiedbeheerplannen van 2015.
Belangrijkste bedreiging voor de realisatie van de doelen vormen de diffuse bronnen. Met
name de belasting met nutriënten en bestrijdingsmiddelen vanuit landbouwgronden is
nog te hoog. Ook worden verboden gewasbeschermingsmiddelen aangetroffen in grond-
en oppervlaktewater. In de rijkswateren wordt goede voortgang gemaakt met de
inrichtingsmaatregelen. Daarnaast wordt de waterkwaliteit daar in sterke mate bepaald
door het relatief schone bovenstroomse water, met name voor de Rijn, en minder door
nationale bronnen. Daardoor is het huidige doelbereik en de prognose voor 2027
gunstiger dan in veel regionale waterlichamen (zie ook figuur 2).
Verder belemmeren de historische ingrepen in waterbeweging en morfologie (aanleg van
oeververdediging, stuwen, gemalen, kanalisatie van waterlopen en ontwatering van
22
landbouwgebieden) het bereiken van de ecologische doelen. Een onnatuurlijke inrichting,
beperkte stroming, tegennatuurlijk peilbeheer, intensief beheer en onderhoud van
waterlopen en oevers en barrières in migratieroutes voor vissen leggen beperkingen op
aan het ecologisch functioneren van de waterlichamen. Verzilting heeft in laag-Nederland
met name waterkwaliteitseffecten in periodes van weinig neerslag en wanneer de
aanvoer van water vanuit bovenstrooms gebied stagneert.
Daarnaast is er nog onzekerheid over de ecologische effecten van gewasbeschermings-
middelen en is er een opgave voor medicijnresten en andere microverontreinigingen. Ook
zijn de effecten van klimaatverandering op het doelbereik KRW nog onvoldoende in beeld
(toename droogval, verhoging piekafvoeren, stijging watertemperatuur).
Er is meer aandacht nodig voor de aanpak van invasieve exoten (zowel waterplanten als
waterdieren) in de watersystemen. Waterplanten vormen meer en meer een probleem bij
de aan- en afvoer van water en de exoten vormen ook een bedreiging voor het realiseren
van de ecologische doelen. De aanpak richt zich zowel op het actief bestrijden van de
betreffende exoten (verwijderen) als op het vroegtijdig herkennen van de soorten.
Grondwater
Het algemene oordeel over de kwantitatieve toestand van grondwaterlichamen
(gebaseerd op de waterbalans) was overal goed. Er is nog wel een opgave voor de
aanpak van verdroging, met name gekoppeld aan de doelen van de Natura2000
gebieden. Daarnaast kan door klimaatverandering de kwantitatieve toestand van
grondwaterlichamen onder druk komen te staan. Dit maakt wellicht extra inspanningen
nodig om de grondwatervoorraad op peil te houden. Het oordeel over de algemene
chemische toestand van grondwaterlichamen was niet goed in 3 van 6
grondwaterlichamen in Maas, 1 van de 5 in Schelde en 1 van de 11 in Rijn. Tabel 4 geeft
aan welke belastingen in 2009 voor grondwater als (zeer) belangrijk zijn vermeld per
stroomgebied.
Rijn Maas Schelde Eems
Puntbronnen: bodemverontreinigingen x
Diffuse bronnen: landbouwgronden x x x x
Kunstmatige onttrekkingen: grondwateraanvulling x x
Tabel 4. Belangrijke belastingen (x) voor grondwaterlichamen. Gebaseerd op tabel 5-11
van de stroomgebiedbeheerplannen van 2009.
Drinkwater
Eén van de doelen van de KRW is dat bronnen van water voor menselijke consumptie
niet in kwaliteit achteruit mogen gaan om het niveau van de benodigde zuivering te
kunnen verlagen. Voor drinkwaterbronnen zijn de belangrijke beheerkwesties uit 2012
nog actueel. Uit RIVM-studies, monitoringresultaten en de (geactualiseerde)
gebiedsdossiers blijken de knelpunten nog niet opgelost te zijn. Het gaat om
gewasbeschermingsmiddelen, meststoffen en zware metalen, genees- en
röntgencontrastmiddelen, nieuwe en hormoonverstorende stoffen, ruimtelijke
ontwikkelingen, verzilting, puntbronnen, bijvoorbeeld vanuit de industrie, en
bodemverontreinigingen. In 2017 en 2018 wordt middels analyse in de gebiedsdossiers
nader bepaald welke stoffen een actueel risico vormen per winning en wat er aan gedaan
kan worden. Het verslechteren van de drinkwaterbronnen leidt tot extra kosten om
ongewenste stoffen uit het water te zuiveren.
23
De hoeveelheid oppervlaktewater die geschikt is voor drinkwater staat onder druk. In het
bijzonder geldt dit voor de beschikbaarheid van Maaswater in droge periodes. Tijdens
droge periodes verslechtert de oppervlaktewaterkwaliteit namelijk door verzilting en de
relatief grotere bijdrage van lozingen, wat zich vooral in de benedenloop doet gelden.
Hierdoor is het voor de drinkwaterbedrijven enerzijds van belang om flexibel te kunnen
beschikken over verschillende bronnen of buffermogelijkheden om deze periodes te
kunnen overbruggen en anderzijds sterke inzet op het terugdringen van de
verontreiniging van de drinkwaterbronnen.
Ook is van belang dat er een goede systematiek voor ‘early warning’ bestaat om tijdig
actie te kunnen ondernemen om de verontreiniging niet de winning te laten bereiken en
daarnaast adequaat te kunnen reageren op nieuwe stoffen (normering, vermindering
emissies). Vanwege de lange responstijden in grondwater is het voorkómen van
verontreiniging essentieel.
Uitvoering maatregelen
In de stroomgebiedbeheerplannen is een pakket maatregelen geformuleerd voor de
planperiode 2015-2021. De maatregelen voor de periode na 2021 zijn veelal globaal
vermeld. Of er zijn onderzoeksmaatregelen geformuleerd naar de oorzaken en/of
optimale oplossingen van problemen, die in een volgende fase concreet gemaakt moeten
worden in uitvoeringsmaatregelen. Via de Staat van ons Water wordt de Kamer jaarlijks
geïnformeerd over de voortgang van de uitvoering. Op grond van de
stroomgebiedbeheerplannen van 2015 blijkt dat de meeste maatregelen uit de
voorgaande planperiode zijn uitgevoerd. Voor enkele maatregelen ligt de uitvoering
achter op schema en soms is er ook meer uitgevoerd dat eerder gepland.
Internationale stroomgebieden
In de internationale delen van de stroomgebiedbeheerplannen van 2015 is beschreven
wat de belangrijke waterbeheerkwesties voor de internationale stroomgebiedsdistricten
zijn (zie tabel 5). Deze zijn gebaseerd op de nationale/gewestelijke belangrijke
waterbeheerkwesties.
Rijn Maas Schelde Eems
Oplossen hydromorfologische knelpunten in
oppervlaktewateren
x x x x
Herstel van de biologische passeerbaarheid x x x x
Verminderen emissie van nutriënten en
verontreinigende stoffen uit punt- en diffuse
bronnen naar oppervlakte- en grondwater
x x x x
Zuinig omgaan met de watervoorraden / op elkaar
afstemmen van de gebruiksfuncties van water
x x x
Anticiperen op de gevolgen van
klimaatverandering
x x x
Verbeteren fysisch-chemische en biologische
kwaliteit van kust- en overgangswater
x
Tabel 5. Belangrijke waterbeheerkwesties (x) per internationaal stroomgebiedsdistrict,
gebaseerd op de internationale delen van de stroomgebiedbeheerplannen van 2015.
24
Tot 2019 zullen ook de andere landen/gewesten, die onderdeel zijn van de internationale
stroomgebieden, de nationaal belangrijke waterbeheerkwesties actualiseren en
agenderen.
In ieder internationaal stroomgebiedsdistrict wordt per belangrijke waterbeheerkwestie
gewerkt aan een gezamenlijk product of worden internationale workshops georganiseerd.
Zo wordt er in ieder stroomgebied gewerkt aan een Masterplan Vis. Voor de Maas en Rijn
zijn internationaal afgestemde studies naar de stikstofbelasting uitgevoerd, die de
komende planperiode geëvalueerd zullen worden. Met betrekking tot de chemie, zullen
voor de Rijn, Maas en Schelde, de lijsten stroomgebied specifieke verontreinigende
stoffen opnieuw worden getoetst en eventueel worden herzien. Daarnaast wordt in het
Rijnstroomgebied aandacht gegeven aan opkomende stoffen, en in het
Maasstroomgebied aan stoffen die belangrijk zijn voor de drinkwaterbereiding. Tot slot
wordt er vanuit OSPAR aan de stroomgebied commissies aandacht gevraagd voor de
bijdrage van rivieren aan de plastic soep in zee.
Regionale bijdrage
Delta-aanpak Waterkwaliteit
Er is een extra impuls nodig. Alle betrokken partners (overheden, bedrijfsleven en
maatschappelijke organisaties) hechten groot belang aan het realiseren van een goede
waterkwaliteit en de doelen van de KRW. Met de Delta-aanpak Waterkwaliteit wordt
bestuurlijke focus aangebracht in het waterkwaliteitsdossier. Het beperken en tegengaan
van nutriënten/mest, gewasbeschermingsmiddelen en medicijnresten in het grond- en
oppervlaktewater zijn als prioriteiten benoemd.
Ondanks een aanzienlijke verbetering blijft het doelbereik van de KRW beperkt
De kwaliteit van het oppervlaktewater is in de afgelopen decennia aanzienlijk verbeterd,
zowel chemisch als ecologisch. Maar de laatste jaren stagneert de verbetering van de
oppervlaktewaterkwaliteit wat betreft stikstof, fosfor en gewasbeschermingsmiddelen. De
combinatie met andere doelen (zoals waterberging, natuur en recreatie) heeft
geresulteerd in een natuurlijker inrichting, maar vaak niet in een natuurlijker stroming en
peildynamiek. Ook vismigratie is nog maar beperkt mogelijk: momenteel zijn slechts
enkele wateren bereikbaar van zee tot bovenloop of het regionale water in de polder.
Veel van de ecologische doelen liggen daarom nog buiten bereik. In 2009 voldeed 1
procent van de waterlichamen aan alle doelstellingen van de KRW. De inschatting van het
PBL is dat in 2027 in 15% van de regionale wateren en 55% van de rijkswateren alle
biologische doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water volledig gehaald. Op veel
onderliggende parameters is wel een verbetering te zien. Volgens een inschatting op
grond van de voortgang van de maatregelen voldoet nu maximaal 5 procent van de
waterlichamen aan alle doelen (figuur 2 en 3).
25
Figuur 2. Berekening van de toestand in 2015, 2021 en 2027 voor regionale (links) en
rijkswateren (rechts) op grond van een studie van het PBL.
Figuur 3. Schema beoordelingssytematiek KRW.
Trends en toekomstig doelbereik nutriënten
In de regionale wateren stagneert de daling van de concentraties van stikstof en fosfor.
Figuur 4 geeft een overzicht van de binnenlandse bronnen voor de regionale wateren
voor stikstof en fosfor. De stikstofconcentratie in de Rijn verbetert nog wel door beleid in
het buitenland; daar wordt de norm voor beide stoffen gehaald. Door de inlaat van
Rijnwater in de zomer, heeft dit een positief effect op veel wateren in Nederland.
26
Figuur 4. Ontwikkeling van de belasting met stikstof en fosfor.
PBL concludeert in 2017 aan de hand van de Evaluatie van het mestbeleid dat bij huidig
beleid KRW-doelbereik in 2027 niet haalbaar is. Aanvullende maatregelen zijn nodig of er
moet met een beroep op artikel 4.4 KRW extra tijd gevraagd worden. In het 6e Nitraat
Actieprogramma wordt naast enkele generieke maatregelen ook ingezet op het
versterken van de DAW-aanpak door de landbouwsector (Deltaplan Agrarisch
Waterbeheer). Waterschappen, provincies en andere partijen geven steun aan dit DAW-
proces. Tegelijkertijd speelt de vraag of deze DAW-aanpak en de achtereenvolgende
actieprogramma’s van de Nitraatrichtlijn de KRW-doelen voor grond- en
oppervlaktewater in zicht brengen. De opgave voor verminderen van de nutriënten
belasting door landbouw is in Nederland groot. In het bijzonder geldt dit voor de zand-
en lössgronden in Oost en Zuid-Nederland.
In de landelijke evaluatie van de mestwetgeving 2017 komt naar voren dat de aanpak
van nutriënten via een generieke benadering tegen beperkingen aan loopt en dat een
meer gebiedsgerichte aanpak nodig is. Zowel wat betreft het vinden van de effectieve
maatregelen (lokale schaal) als het daadwerkelijk inzetten van betekenisvolle
maatregelen/juridische instrumenten komen we hiermee op nog onbekend terrein van de
invulling van verantwoordelijkheden van partijen (regionaal – landelijk).
De opgave voor de Delta-aanpak (regionale en nationale analyses) is om op basis van
verkenningen het gesprek met alle partijen (landbouwsector, rijk, regionale overheden
en anderen) te voeren over ‘wie wat gaat doen’ en de uitkomsten vast te leggen in
afspraken over plannen en maatregelen en de financiering daarvan. Dit als basis voor de
stroomgebiedbeheerplannen 2021-2027 en het 7e Nitraat Actieprogramma in de periode
2022-2027.
27
Onderdeel van dat gesprek zal dienen te gaan over de haalbaarheid van KRW-doelen in
combinatie met een toekomstvisie op de landbouw. Het gaat daarbij om vragen als: wat
zijn wel en niet beïnvloedbare nutriëntenbronnen in een gebied en wat betekent dit voor
de vast te stellen KRW-doelen? Wat voor emissies uit de landbouw zijn maatschappelijk
acceptabel, en welk soort landbouw is daarmee mogelijk? Het behalen van de KRW-
doelen vraagt wellicht ook om een visie op duurzame en vitale landbouw, met mogelijk
een andere ruimtelijke inrichting, gekoppeld aan een programmatische aanpak en
structurele financiering door alle partijen.
Trends en toekomstig doelbereik gewasbeschermingsmiddelen
Het PBL constateerde in haar rapport ‘Huidige toestand van het water’ uit 2015 dat in
2014 op iets meer dan 60 procent van de meetlocaties van gewasbeschermingsmiddelen
en biociden de normen voor langdurige blootstelling werden overschreden; in 2012
rapporteerde het PBL nog een aandeel van 50 procent. Het verschil wordt voor een
belangrijk deel veroorzaakt doordat de normen zijn aangescherpt. Bij toepassing van de
nieuwe normen op de gehele meetreeks is het aandeel meetpunten met
normoverschrijdingen in de afgelopen tien jaar vrijwel stabiel gebleven. Op de meeste
meetlocaties wordt de norm door minder dan 5 procent van het totale aantal stoffen
overschreden. Verklaringen voor normoverschrijdingen zijn het niet aansluiten van
toelating van middelen op doelen in het water, onzorgvuldig gebruik van
gewasbeschermingsmiddelen in Nederland en aanvoer via rivieren uit het buitenland.
Enkele normoverschrijdende stoffen zijn niet zijn beoordeeld als specifiek
verontreinigende stof, omdat deze zijn toegevoegd als nieuwe prioritaire stof bij de
wijziging van de Richtlijn Prioritaire Stoffen (2013). Vooral in gebieden met glastuinbouw,
bloemkwekerijen, bollenteelt en vollegrondsgroenteteelt worden de normen
overschreden. Veel van deze wateren zijn niet als KRW waterlichaam aangewezen.
Er zijn ook middelen aangetroffen, die volgens de criteria van het waterkwaliteitsbeleid
niet toegelaten hadden mogen worden.
Nutriëntensituatie Rijn-Noord/Nedereems
Binnen Rijn-Noord/Nedereems stagneert de laatste jaren de dalende trend van nutriënten-
gehalten (fosfor en stikstof). In sommige gebieden nemen de concentraties zelfs wat toe.
In het beheergebied van Wetterskip Fryslân is de landbouw op basis van de gegevens van de
Emissieregistratie de grootste bron van nutriënten in het watersysteem. Uit een door Deltares
verrichte trendanalyse (op basis van een langjarige monitoring) blijkt dat er na 2006 een
afvlakking van de dalende trend is opgetreden en dat de allerlaatste jaren zelfs sprake is van
een trendomkering. Om de KRW-doelen voor nutriënten te realiseren zijn aanvullende
maatregelen nodig. Op regionaal niveau wordt hier via de uitvoering van projecten uit het
Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer actief invulling aan gegeven. Het gaat dan onder
andere om het verminderen van erfemissies en het verbeteren van de bodemstructuur. Ook
wordt ingezet op natuurvriendelijke inrichting van watersystemen en natuurvriendelijk beheer
en onderhoud. Met het uitvoeren van alle regionale maatregelen zal doelbereik niet volledig
gerealiseerd kunnen worden. Het landelijke mestbeleid, maatregelen vanuit het 6e
Nitraatactieprogramma en intensievere handhaving om fraude met mest en mesttransporten
tegen te gaan, zijn nodig om samen met regionale maatregelen tot het gewenste doelbereik te
komen. Naast het verminderen van landbouwemissies wordt lokaal ook beoordeeld of er RWZI’s
zijn waar vermindering van nutriëntenemissies nadere aanpak behoeft.
28
Betrokken partijen dragen op hun eigen manier bij aan de invulling van de Tweede Nota
Duurzame Gewasbescherming. Het lopende beleid heeft een hoge ambitie. Voor 2018 is
een tussenevaluatie voorzien. Voor het aantal overschrijdingen van normen in
oppervlaktewater is een kwantitatieve doelstelling geformuleerd: 50% minder
overschrijdingen ten opzichte van de referentie bij de tussenevaluatie in 2018.
Voor oppervlaktewater en grondwater bestaat een Bestrijdingsmiddelenatlas
(oppervlaktewater: www.bestrijdingsmiddelenatlas.nl; grondwater:
http:/www.pesticidemodels.eu/groundwateratlas/home). Deze atlassen geven op grond
van meetgegevens van regionale waterbeheerders een landelijk beeld van de toestand en
trends van bestrijdingsmiddelen in het oppervlaktewater en grondwater in Nederland. De
metingen die door waterschappen worden uitgevoerd (sinds 2014) worden in een
landelijke database via het IHW gerapporteerd. Waterbeheerders willen meer regionale
output uit de Bestrijdingsmiddelenatlas kunnen (laten) halen om hiermee hun eigen
bestuur te informeren en ook gerichter met belanghebbenden over maatregelen en
effecten te kunnen communiceren. Ook is het voor waterbeheerders van belang om de
regionale beelden en trends uit te kunnen leggen ten opzichte van lokale hydrologische
en andere ruimtelijke aspecten.
Nutriëntenaanpak Rijn-West
Het RBO Rijn-West heeft in de afgelopen jaren een regionale aanpak nutriënten ontwikkeld.
Sleutelfactor hierbij is nauwe samenwerking met de agrarische sector. Deze heeft onder andere in
2013 geleid tot het advies “Nutriëntenmaatwerk in de polder”, dat de basis is geweest voor een
verklaring van samenwerking en uitvoeringsovereenkomsten met de bollensector en voor het
veenweidegebied. Kern van de aanpak is: concentreren op de gebieden met de grootste problemen
(het veenweidegebied, de diepe polders en het bollengebied), goed in beeld brengen welk deel van
de nutriënten waar vandaan komt (waaronder de achtergrondbelasting) en focus op kansrijke
maatregelen (effectief, met draagvlak en breed toepasbaar). De overeenkomsten hebben mede
geleid tot verschillende pilotprojecten waarvan er een aantal is gerealiseerd via het Deltaprogramma
Agrarisch Waterbeheer. Voorbeelden zijn “Duurzaam Boeren Gouwe Wiericke”, “Proeftuin Natura
2000 Veenweiden” en het project Polder Gagel.
Inmiddels zijn de nodige resultaten geboekt. Zo is er meer inzicht gekomen in maatregelen die
effectief zijn voor het verbeteren van de waterkwaliteit én die passen bij een goede
landbouwpraktijk. Eind 2016 was de tijd rijp voor een volgende stap, waarbij de nadruk ligt op een
goede landbouwpraktijk, met onder meer aandacht voor de bodemvruchtbaarheid. Bovendien is het
nu tijd om ook een brede groep agrariërs bij de aanpak te betrekken. Na gesprekken met RBO-
bestuurders en vertegenwoordigers van de sector wordt gewerkt aan een Plan van Aanpak met 2
sporen:
1. Versneld doorgaan met het uitvoeren van kansrijke maatregelen in de gebieden met bijzondere
knelpunten. 2. Parallel ontwikkelen (middel)lange termijn strategie per gebied en verankering van
uitvoeringsprogramma’s en maatregelen in het 7e NAP en het stroomgebiedbeheerplan 2021-2027.
Uitgangspunt is samen met de sector oplossingsgericht te werken en gezamenlijk te leren vanuit de
insteek gebiedsgericht, teeltgericht en toekomstgericht. Rijn-West zet daarbij gebiedsgericht in op
maatregelen binnen 5 thema’s: kringlooplandbouw, goed bodembeheer, erfafspoeling, regelbare
drainage en duurzaam sloot- en slootkantbeheer.
29
Maatregelen aan de bron beginnen met het EU-toelatingsbeleid. Recent is op Europees
niveau een belangrijke stap gezet om de toelatingsbeoordeling beter af te stemmen op
het waterkwaliteitsbeleid. Een gewasbeschermingsmiddel mag echter nog steeds op 10%
van het potentieel gebruiksareaal een norm overschrijden en er wordt geen rekening
gehouden met metabolieten (afbraakproducten). Een belangrijk vraagstuk blijft daarom
of de toelatingsregels voor gewasbeschermingsmiddelen en de monitoring een goede
bescherming waarborgen van het grondwater en zeker de grondwaterbeschermings-
gebieden (drinkwatervoorziening). Er zijn aanwijzingen dat, inherent aan de gehanteerde
systematiek, hiermee niet tot een voldoende bescherming van het grondwater is te
komen, zoals de KRW die beoogt. Op nationaal en Europees niveau verdient dit
aandacht, onder meer in het kader van de evaluatie van de Wet
gewasbeschermingsmiddelen en biociden (2018). Maatregelen in de regio zitten
voornamelijk aan de ‘effect-kant’.
Ecologie
Een stijgende watertemperatuur in beken en grote rivieren beperkt de natuurkwaliteit. In
6 procent van de waterlichamen, voornamelijk beken, is volgens de KRW-beoordeling de
watertemperatuur te hoog. Een hoge watertemperatuur heeft een ongunstig effect op
een aantal vis- en macrofaunasoorten. Ook neemt de kans op meer blauwalgen en lage
zuurstofgehalten toe. Hoe met dit gevolg van klimaatverandering om te gaan verdient
aandacht.
De ontwikkeling waterplanten en ecologie blijft in gebieden achter. Voor het
stroomgebied Schelde valt op dat, hoewel een steeds groter aantal waterlichamen aan de
normen voor nutriënten voldoet, de ontwikkeling van waterplanten in de overwegend
brakke waterlichamen sterk achterblijft. Dit vraagt om nader onderzoek naar de
bepalende factoren voor de waterkwaliteit.
Er zijn - en worden - veel vispassages aangelegd om wateren met elkaar te verbinden
(figuur 5). Dit leidt tot positieve effecten, bijvoorbeeld verbetering vismigratie, visstand
en verbeterde waterkwaliteit. Echter, het leidt soms ook tot ongewenste effecten. In
sommige gevallen wordt isolatie van bijzondere gebieden of levensgemeenschappen door
regionale waterbeheerders als doel gesteld, bijvoorbeeld om de verspreiding van
ongewenste exoten tegen te gaan.
Boeren voor drinkwater
In het project werken melkveehouders in vijf kwetsbare intrekgebieden van Overijssel aan een
lagere uitspoeling van nitraat naar het grondwater. Samen met onder andere de provincie
Overijssel en drinkwaterbedrijf Vitens. Het project loopt sinds 2010 en is gebaseerd op twee
pijlers: 1. vermindering van de belasting van het grondwater en 2. gelijktijdig verbetering van
het bedrijfsresultaat. Verbindende schakel is de mineralen-kringloop. Inzicht in deze kringloop
helpt verliezen te voorkomen, waardoor de uitspoeling vermindert. En het efficiëntere gebruik
van mineralen geeft een beter bedrijfsresultaat. De deelnemers worden individueel begeleid in
de verbetering van hun bedrijfsvoering. Jaarlijks wordt er gemonitord op het stikstofoverschot in
de bodem en de nitraatconcentratie in het ondiepe grondwater. Bij de deelnemers is een
aanzienlijke verbetering bereikt, al wordt de doelstelling voor nitraatuitspoeling nog niet
gehaald. Om de drinkwater-winningen veilig te stellen is het nodig het project op te schalen naar
al het landbouwareaal binnen de intrekgebieden. Mee info: www.boerenvoordrinkwater.nl
30
Belangrijk is dat waterbeheerders gezamenlijk onderzoek doen naar de effectiviteit van
maatregelen voor vismigratie en leefgebieden, met name bij verbindingen tussen rijks-
en regionaal water. Dit is vooral van belang bij zoet-zout overgangen.
Figuur 5. De visstand vertelt ons veel over hoe gezond en schoon onze rivieren, kanalen,
sloten en andere wateren zijn. Vissen moeten zich vrij kunnen bewegen tussen leef- en
paaigebieden. Het RBO Rijn-West heeft daarom in 2012 een project vismigratie gestart
met een gezamenlijke visie, een plan voor gezamenlijke monitoring en een
onderzoeksagenda. De routekaart geeft inzicht in de resultaten en de resterende
knelpunten.
Medicijnresten
Medicijnresten zijn geen onderdeel van de KRW, maar zijn door de waterbeheerders in de
Delta-aanpak Waterkwaliteit wel als prioriteit aangemerkt. Het gaat daarbij zowel om
humane- als veterinaire middelen. Ten aanzien van de grondwaterkwaliteit zijn met
name die laatste relevant, terwijl voor het oppervlaktewater juist de humane groep het
meeste effect heeft. Beide groepen vragen een andere aanpak. Voor humane
medicijnresten wordt gewerkt aan een ketenaanpak, waarbij zowel maatregelen aan de
bron als ‘end of pipe’ nodig kunnen zijn (Kamerstuk 27 625, nr. 408).
31
Diversen
In gebieden met intensieve waterrecreatie vragen lozingen van vuilwater uit de
recreatievaart om meer aandacht. De huidige regelgeving aangaande het lozingsverbod
van vuilwater is niet handhaafbaar. Dit vraagt landelijk om uitvoerbare en handhaafbare
regelgeving voor het verbod van lozing van ongezuiverd vuilwater door de recreatie.
Nederland heeft een lange lijst van specifiek verontreinigende stoffen; de meeste
daarvan worden ook intensief gemonitord. Dit leidt ertoe dat vrijwel elk waterlichaam
minstens één normoverschrijdende stof kent. De meeste rijkswateren hebben zo’n 4 tot 6
specifiek verontreinigende stoffen die de norm overschrijden. Met de wettelijk
vastgelegde wijze van beoordeling betekent dit dat de ecologische toestand zeer zelden
de status ‘goed’ zal bereiken. Dit heeft tot gevolg dat de verbeteringen van de
waterkwaliteit ten aanzien van diverse stoffen onopgemerkt blijven.
Op Europees niveau heeft de wijziging van de Richtlijn Prioritaire Stoffen in 2013
bepaalde stoffen van de chemische toestand als ubiquitair bestempeld. Deze
zogenaamde ‘alomtegenwoordige stoffen’ mogen apart gepresenteerd worden. Het
verdient aanbeveling nationaal een analoge werkwijze in te voeren voor bepaalde
Vismigratie, vispassages en visserijvrije zones
Een belangrijke maatregel die bijdraagt aan de ecologische kwaliteit van het
oppervlaktewater is het maken van verbindingen tussen waterlichamen die door dammen,
stuwen, waterkrachtcentrales, gemalen en/of sluizen geïsoleerd zijn, maar vroeger
verbonden waren. Vooral als de wateren onderdeel zijn van routes die vissen aflegden om
hun paaigebieden te bereiken en weer te kunnen terugkeren om op te groeien en te
overwinteren. Bekende voorbeelden zijn zalm en aal. Zalm paait in het zoete water, in de
bovenloop van rivieren die in verbinding staan met zee. De jonge zalmpjes brengen het
eerste jaar door nabij de paaigebieden en trekken meestal na een jaar als smolt naar zee
waar ze in de buurt van Groenland opgroeien en dan na 1 tot 4 jaar weer terugkeren naar
hun geboorteplaats om als volwassen vis te paaien. Aal gaat als volwassen vis (schieraal)
terug naar de zee om te paaien, naar alle waarschijnlijkheid in de buurt van Midden-
Amerika in de Sargasso Zee. De jonge aaltjes (glasaal) driften met de oceaanstroom mee
en zoeken de zoete lokstroom van rivieren op en trekken tot diep in de haarvaten van de
watersystemen. Voor deze vissen, maar ook voor bijna alle andere soorten zijn
trekbewegingen van belang voor het in stand houden van de populatie. De Haringvlietdam
en de Afsluitdijk zijn in Nederland de grootste hindernissen voor deze soorten.
Ook veel vissen op de rivier en in het stilstaande water hebben paaigebieden nodig die
vaak ver stroomopwaarts of in vegetatierijke gebieden liggen. Door de regulering van het
waterpeil in polder, boezem en rijkswater zijn deze gebieden gescheiden door sluizen en
gemalen, terwijl in de rivieren stuwen en waterkrachtcentrales hindernissen zijn.
Tot nu zijn ruim 700 vispassages gerealiseerd, waarvan de meeste op de grens van Rijk
en regio, waar waterschapswater door gemalen in rijkswater gepompt wordt. Deze
passages zijn vooral van belang voor aal en lokale vis, terwijl de zoet-zout overgangen en
de vispassages in de rivier de trekvissen faciliteren die stromend water nodig hebben.
Naast de zalm moet je denken aan de elft, zeeforel en steur, maar ook winde, kopvoorn
en sneep. Een vispassage betekent niet volledig herstel, maar maakt een verbinding met
een vrij nauwe doorgang over het algemeen. Dat betekent dat de vissen daardoor korte
tijd extra kwetsbaar zijn voor predatoren. Vissers denken er ook zo over en zolang ze
visrechten hebben maken ze gebruik van deze ideale situatie. Daarom is het van belang
dat voor het goed functioneren van deze vispassages zones worden aangewezen waar
geen vis onttrokken mag worden.
32
specifiek verontreinigende stoffen. Het gaat dan om nationaal gereguleerde stoffen
waarvan extra emissiereductie of de sanering in waterlichamen technisch onhaalbaar of
disproportioneel kostbaar is en de natuurlijke afbraak afwezig of te gering is om in 2027
aan het doel te voldoen. Hiermee kan de bestuurlijke aandacht zich richten op die
problemen waar wel handelingsperspectief bestaat.
Voor een aantal specifieke verontreinigende stoffen wordt de normafleiding geëvalueerd
en eventueel aangepast aan de nieuwste ontwikkelingen en afspraken op EU-niveau. Ook
de achtergrondconcentraties voor enkele metalen worden geëvalueerd en mogelijk
verbeterd (niet beïnvloedbare component). Daarnaast komen mogelijk een paar metalen
in aanmerking voor het afleiden van een regionale achtergrondconcentratie (onder meer
in de Maasregio). Rijkswaterstaat, regionale waterbeheerders en kennisinstituten werken
samen aan bijeenbrengen van de benodigde informatie (2018).
Voor bepaalde normoverschrijdende stoffen zullen in de stroomgebiedbeheerplannen
2021-2027 geen maatregelen worden voorzien omdat er geen handelingsperspectief is of
maatregelen disproportioneel of technisch onhaalbaar zijn. Het is belangrijk om voor
deze stoffen een gedegen motivering op te stellen (figuur 6). Het verdient aanbeveling
nu reeds de formulering van deze motiveringen nationaal af te stemmen. Daarmee wordt
efficiënt gebruik gemaakt van de beschikbare expertise en is de kwaliteit van de
motiveringen geborgd.
Figuur 6. Voorbeeld van lopend onderzoek naar normoverschrijding van metalen.
33
Nota van antwoord op de inspraakreacties pm
34
Bijlage 1. Evaluatie Kaderrichtlijn Water periode 2009-2015
Methode
In 2016 heeft CSN in samenwerking met IHW het KRW proces voor de periode 2009-
2015 geëvalueerd. Dat is ook gedaan door de regionale partijen voor de verschillende
(deel)stroomgebieden. Het gecombineerde resultaat is 14 december 2016 geagendeerd
in het RAO-voorzittersoverleg. In deze bijlage worden de relevante zaken voor het
werkprogramma samengevat en is aangegeven hoe daar mee is omgegaan.
Algemene bevindingen
In algemene zin wordt geconstateerd dat er in de periode 2009-2015 veel is goed
gegaan. Onderwerpen waarbij dit specifiek is genoemd zijn:
Tijdige ambtelijke en bestuurlijke afstemming door RAO-voorzittersoverleg en
landelijke kolom met Projectteam- en Stuurgroep Water (met lidmaatschap vanuit de
RBO-voorzitters).
Afstemming van de aanpak via landelijke werkgroepen.
IHW spoorboekje, algemene ondersteuning en bijeenkomsten over werkwijze van
toetsprogrammatuur en de factsheets.
Ondersteuning vanuit CSN/rijk.
Goede punten worden doorgezet in de volgende planperiode. Er zijn ook verschillende
suggesties gedaan.
KRW nog te weinig bestuurlijk
Er is geconstateerd dat de KRW teveel enkel leeft bij de ambtenaren die eraan werken.
Het onderwerp waterkwaliteit heeft weinig interesse van de Nederlandse bevolking en
daarmee ook (te) weinig politieke en bestuurlijke interesse. Dit zou komen doordat de
KRW een technische richtlijn is en de effecten van maatregelen soms moeilijk aan te
tonen zijn. Bestuurders zien de successen te weinig. Sturingsmogelijkheden op RBO
niveau zijn bovendien beperkt.
Doordat in de meeste (deel)stroomgebieden het onderwerp waterkwaliteit is verknoopt
met thema’s als zoetwatervoorziening, regionale mestnormen, gewasbescherming en
nieuwe stoffen is de bestuurlijke aandacht wel toegenomen. Ook de Delta-aanpak
Waterkwaliteit heeft daartoe bijgedragen; ook het Ministerie van Landbouw, Natuur en
Voedselkwaliteit is hier intensief bij betrokken. Het blijft zo dat besluitvorming uiteindelijk
plaats bij de individuele partijen, maar afstemming in RBO verband draagt daar wel aan
bij. Het is een uitdaging voor ieder om daarbij te voorkomen dat het een technische
discussie is. Er is in de regio toenemende aandacht om burgers te betrekken. Vanuit het
rijk wordt getracht met de website Ons Water en initiatieven als de Week van Ons Water
de bekendheid van het onderwerp te vergroten. Dit is verder een verantwoordelijkheid
van alle partijen; zo is Rijkswaterstaat vanaf 2017 gestart met een publieksvriendelijke
versie van haar voortgangsrapportage22.
Informatiehuis Water en het waterkwaliteitsportaal
Aangezien de afgelopen zes jaar is gewerkt aan zowel de opstart van het IHW als aan het
opzetten, bouwen, testen en gebruiken van het waterkwaliteitsportaal is er sprake
geweest van de nodige opstartperikelen. Tevens werden de eisen vanuit de Europese
22 https://rws.nexwork.nl
35
Commissie over hetgeen gerapporteerd moest worden erg laat in het proces aangepast
(medio 2015). Hierdoor is het relatief vaak voorgekomen dat ondersteunende (ICT)
middelen pas laat beschikbaar kwamen of vlak voor een deadline nog werden gewijzigd.
Directe ondersteuning middels gezamenlijke sessies zoals voor de toestandsbepaling
zullen worden voortgezet.
Krappe planning bestuurlijke vaststelling
In theorie zou het zo moeten zijn dat de waterplannen van de provincies eerder
vastgesteld worden dan die van de waterschappen, omdat de provincies de kaders stellen
(zoals de doelen). Dat is bij de vaststelling van de water(beheer)plannen in 2015 veelal
niet gebeurd.
De planning van de inspraak op de ontwerp stroomgebiedbeheerplannen is bijgesteld.
Hierdoor is er meer tijd voor regionale afstemming, al blijft een goede volgtijdelijkheid
lastig. Verder heeft het proces van de provinciale plannen zich niet laten leiden door de
KRW-planning. De planning is nu weer vroeg bekend, zodat alle partijen hier op kunnen
anticiperen.
Internationaal
Verschillende partijen geven aan dat de informatie vanuit en opvattingen van de
Europese Commissie te weinig doorsijpelen naar de regio.
Sinds enige tijd is ‘internationaal’ daarom een standaard agendapunt op het RAO-
voorzittersoverleg. Eens per half jaar wordt bovendien een voortgangsbericht gemaakt
over het werk van de Europese werkgroepen en de Internationale Stroomgebied
Commissies. Verder is er een openbaar internationaal vooroverleg voor bijeenkomsten
van de Strategic Coordination Group de Waterdirecteuren, waarin de activiteiten van de
verschillende werkgroepen passeren. Tot slot zijn regio’s uitgenodigd om deel te nemen
aan het overleg op stroomgebiedniveau.
Doelen
De ecologische doelafleiding is bij waterbeheerders verschillend verlopen. Die verschillen
waren niet altijd te herleiden tot verschillen tussen waterlichamen of in externe
omstandigheden.
De werkgroep doelstellingen heeft tot taak de doelafleiding meer te uniformeren.
Daarnaast wordt in Rijn-west verder gewerkt aan het inschatten van de
achtergrondbelasting, waardoor doelen bijgesteld kunnen worden.
36
Bijlage 2. Ontwerp van het voorlopig maatregelenprogramma nieuwe
prioritaire stoffen
De Richtlijn Prioritaire Stoffen wordt regelmatig geactualiseerd. In 2013 zijn er ten
opzichte van de versie uit 2008 nieuwe stoffen en nieuwe normen geïntroduceerd in de
chemische toestand. Voor 12 nieuwe stoffen dienen de lidstaten tegen 22 december 2018
een aanvullend monitoringprogramma in te stellen en een voorlopig programma met
maatregelen voor die stoffen vast te stellen en voor te leggen aan de Commissie.
Een deel van de 12 nieuwe prioritaire stoffen is goed in water te meten. Deze stoffen zijn
reeds opgenomen in het bestaande monitoringprogramma voor prioritaire stoffen
conform de randvoorwaarden die aan de chemische analyses gesteld zijn. Voor de
komende tijd zal voor stoffen waarvoor alleen een biotanorm is vastgesteld, een
nationale norm voor oppervlaktewater worden afgeleid. Uitgangspunt is dat deze
hetzelfde beschermingsniveau biedt als de biotanorm. Voor nieuwe prioritaire stoffen die
nog niet aan de randvoorwaarden voor chemische analyse kunnen voldoen en stoffen
waarvoor een biotanorm bestaat, wordt voorlopig in biota gemeten. Dit meetnet is
gestart in 2017. Tot 2022 wordt hier ervaring mee opgedaan. In 2018 is er daarom nog
geen volledig beeld van de stoffen waarvoor en de waterlichamen waarin zich voor de
nieuwe prioritaire stoffen normoverschrijden voordoen, zodat ook nog geen volledig
beeld bestaat voor welke stoffen maatregelen genomen moeten worden.
Het voorlopig maatregelenprogramma is grotendeels gelijk aan hetgeen hierover is
opgenomen in de maatregelprogramma’s bij de stroomgebiedbeheerplannen 2016-2021.
Het betreft algemeen beleid dat van toepassing is op alle stoffen die vallen onder de
chemische toestand.
Onder de nieuwe prioritaire stoffen vallen een aantal gewasbeschermingsmiddelen en
biociden. Voor deze middelen wordt generiek beleid toegepast via de verordeningen
gewasbeschermingsmiddelen (1107/2009/EG) en biociden (528/2012/EG), via de richtlijn
duurzaam gebruik van pesticiden(2009/128/EG) (paragraaf 1.8 van het
maatregelenprogramma bij de stroomgebiedbeheerplannen 2016-2021) en vanuit
communautaire wetgeving voor diffuse bronnen (paragrafen 1.8 en 2.7). De overige
nieuwe prioritaire stoffen, die door industriële lozingen of andere toepassingen in het
oppervlaktewater terecht komen, vallen onder het generiek beleid voor puntbronnen
(paragraaf 2.8).
Voor gewasbeschermingsmiddelen waarvoor het aannemelijk is dat normoverschrijding
veroorzaakt wordt door een bepaalde teelt/middel combinatie, worden aanvullende
maatregelen getroffen in een door de toelatinghouder op te stellen Emissie Reductie Plan
(ERP). Voor aclonyfen en cypermetrin zijn deze ERP’s opgesteld, voor bifenox is deze nog
in voorbereiding. Voor de werkzame stoffen of gewasbeschermingsmiddelen met hierin
dicofol, dichloorvos, som heptachloor en -epoxide, quinoxyfen en cybutryne (irgarol) is
door de EU een verbod op toepassing ingesteld of is er op basis van het nationale beleid
geen toelating. Het bevorderen van goede naleving hiervan wordt via controle en
handhaving geregeld (paragraaf 1.8 van het maatregelenprogramma bij de
stroomgebiedbeheerplannen 2016-2021). Ook voor andere nieuwe prioritaire stoffen zijn
verboden op productie of toepassing ingesteld. Het betreft hier perfluoroctaansulfonzuur
en aanverwante verbindingen (PFOS), hexabroomcyclododecaan (HBCDD) en dioxines en
37
dioxine-achtige verbindingen (som PCDD, PCDF en PCB-DL). Deze stoffen en heptachloor
en -epoxide zijn ubiquitair, dat wil zeggen dat ze door hun persistente karakter nog lang
in het milieu aanwezig zullen zijn en apart mogen worden gerapporteerd.
Hieronder volgt per nieuwe prioritaire stof beschikbare informatie over monitoring en de
specifieke aanvullende maatregelen die zijn of worden genomen in de komende periode.
Aclonifen. In het ERP is toepassing van het middel in teelten van bloemisterijgewassen
niet meer toegelaten. Monitoring van de werkzame stof moet de komende jaren uitwijzen
of concentraties in het oppervlaktewater afnemen. Als de concentraties boven de norm
uit blijven komen zullen aanvullende maatregelen nodig zijn.
Bifenox. Deze stof wordt in oppervlaktewater boven de norm aangetroffen. Er is een
ERP in voorbereiding.
Dicofol. De analysetechniek op normniveau is zowel in water als in biota nog in
ontwikkeling. De werkzame stof heeft sinds 2008 geen EU toelating meer.
Quinoxyfen. Dit fungicide is sinds 2006 niet meer toegelaten in Nederland. Er zijn geen
normoverschrijdingen in oppervlaktewater geconstateerd. Er zijn daarom geen
aanvullende maatregelen geformuleerd.
Cypermetrin. In het ERP zijn bepaalde toepassingen voor teelten tijdelijk stopgezet om
na te gaan of dit tot vermindering van normoverschrijding leidt. In 2018 vindt opnieuw
analyse van de toestand plaats.
Dichloorvos. Dit is een insecticide dat door de EU niet meer toegelaten is als werkzame
stof in gewasbeschermingsmiddelen (sinds 2007) of in biociden (sinds 2012). Toch
worden er nog normoverschrijdingen geconstateerd. Mogelijk zijn de laatste jaren nog
restanten opgebruikt. Monitoring moet uitwijzen of de concentraties in het
oppervlaktewater gaan afnemen.
Heptachloor en -epoxide. Het gebruik en de productie van deze verbindingen is sinds
2004 door de EU verboden. Door het persistente karakter zullen deze nog lang in het
milieu aanwezig zijn. Er worden normoverschrijdingen waargenomen, maar de analyse
van de stof op normniveau wordt nog verder ontwikkeld. De verbindingen zijn ook
opgenomen in het biotameetnet om de mate van normoverschrijding te kwantificeren.
Terbutryn. De stof is alleen als biocide toegelaten als conserveringsmiddelen voor o.a.
metselwerk en in verf en coatings. Er zijn nog geen normoverschrijdingen in
oppervlaktewater waargenomen. Voor dit middel zijn geen aanvullende maatregelen
geformuleerd.
Cybutryne (Irgarol) Deze stof werd toegepast als aangroeiwerend middel in
antifoulingverven voor scheepsrompen. Het was een vervangend middel voor
tributyltinchloride. In 2016 is het middel voor toepassing als antifouling door de EU
verboden. In Nederland komen nog hoge concentraties voor in gebieden waar veel
recreatievaart voorkomt. Er wordt onderzoek gedaan naar alternatieve middelen of
technieken die toegepast kunnen worden als antifouling.
Hexabroomcyclododecaan (HBCDD). De stof is in 2015 verboden ten gevolge van het
Europese REACH dossier en is op de lijst van zeer zorgwekkende stoffen geplaatst. De
verbinding werd toegepast als vlamvertragend middel in kunststof, in elektronische
apparatuur en als brandwerende laag op textiel. Monitoring moetde komende periode
uitwijzen of normoverschrijdingen in oppervlaktewater voorkomen.
Perfluor-octaansulfonzuur en aanverwante verbindingen (PFOS). Deze stoffen
zijn door de EU nagenoeg uitgebannen voor toepassing in half- en eindproducten. PFOS
mag nog wel toegepast worden in de foto-industrie en als hydraulische vloeistof voor
vliegtuigen, zolang er geen geschikte alternatieven voor bestaan. Europese regulering is
38
opgenomen in REACH. De dosis als stof of bestanddeel van preparaten is sinds 2009
verlaagd naar 0,001% op gewichtsbasis. Bovendien mag PFOS sinds 2011 niet meer
worden gebruikt in schuimblusinstallaties. In oppervlaktewater komen nog vele
normoverschrijdingen voor.
Dioxines en dioxine-achtige verbindingen. Deze stoffen ontstaan als product bij
verbanding van organisch materiaal. Het komt van nature voor als gevolg van
bosbranden en vulkaanuitbarstingen, het verbranden van huishoudelijk afval en het
verbranden van elektronica voor metaalwinning in derdewereldlanden. De dioxines
worden verspreid via de atmosfeer en komen via de lucht en het water in voedsel
terecht. Afvalverwerkingsbedrijven hebben verbrandingsfilters die de verspreiding van
dioxines zoveel mogelijk moeten voorkomen. Een aantal polychloorbifenylverbindingen
(PCB’s) valt onder de dioxine-achtige verbindingen. PCB’s werden als stabilisatoren
gebruikt in allerlei toepassingen zoals transformatoren, isolatoren, hydraulische – en
koelvloeistoffen, verven, lakken etc. Beide stofgroepen zijn erg persistent en
concentraties stapelen zich op in organismen. De verbindingen zijn opgenomen in het
biotameetnet om de mate van normoverschrijding te kwantificeren.
39
Bijlage 3. Maatregelen
In de stroomgebiedbeheerplannen 2016-2021 is in paragraaf 5.2 aangegeven hoe het
staat met de uitvoering van maatregelen die in de plannen van 2009 waren toegezegd.
De daarin gepresenteerde overzichten zijn gebaseerd op informatie die in oktober 2015
in het Waterkwaliteitsportaal beschikbaar was. Daarmee is de definitieve eindstand van
de uitvoering van maatregelen van de stroomgebiedbeheerplannen 2010-2015 nog niet
vastgelegd. Begin 2017 is de eerste voortgangsrapportage van de tweede planperiode
opgesteld en daarbij is ook de definitieve balans van de eerste planperiode opgemaakt.
In de tabel hieronder staan de definitieve cijfers; getallen die in het geel zijn
weergegeven wijken af ten opzichte van hetgeen eerder in paragraaf 5.2 van
stroomgebiedbeheerplannen 2016-2021 is getoond.
Eindstand uitvoering maatregelen stroomgebiedbeheerplannen 2010-2015.
Naam Eems Maas Rijn Schelde
wateronttrekking grond- en oppervlaktewateraanpassen / verplaatsen grondwaterwinning [n]aanpassen / verplaatsen grondwaterwinning stuks 5
aanpak puntbronnenopheffen ongezuiverde lozingen [n]opheffen ongezuiverde lozingen stuks 16 353
aanpakken riooloverstorten [n]aanpakken riooloverstorten stuks 4 64 27
overige emissiereducerende maatregelen [n]overige emissiereducerende maatregelen stuks 2 138
verminderen belasting RWZI [n]verminderen belasting RWZI stuks 2 10 25 1
afkoppelen verhard oppervlak [ha]afkoppelen verhard oppervlak ha 70 366 114
herstellen lekke riolen [n]herstellen lekke riolen stuks
saneren verontreinigd(e) landbodems / grondwater [n]saneren verontreinigd(e) landbodems / grondwater stuks 2 2 45
aanpak diffuse bronnenverminderen emissie nutriënten landbouw [n]2verminderen emissie nutriënten landbouw stuks 1 617
overige bronmaatregelen [n]overige bronmaatregelen stuks 7 6
saneren uitlogende oeverbescherming [km]saneren uitlogende oeverbescherming km 21
verwijderen verontreinigde bagger [m3]verwijderen verontreinigde bagger m³ 43100 1271980 11343220 220000
verminderen emissie verkeer / scheepvaart [n]verminderen emissie verkeer / scheepvaart stuks 1
verminderen emissie gewasbescherming- / bestrijdingsmiddelen [n]verminderen emissie gewasbescherming- / bestrijdingsmiddelen stuks 31 10
inrichten mest- / spuitvrije zone [km]inrichten mest- / spuitvrije zone km 729 2 94
verminderen emissies bouwmaterialen [n]verminderen emissies bouwmaterialen stuks
regulering waterbeweging en hydromorfologieverbreden watersysteem, aansluitend wetland / verlagen uiterwaard [ha]verbreden watersysteem, aansluitend wetland / verlagen uiterwaard ha 10 518 647
verondiepen watersysteem [ha]verondiepen watersysteem ha 10
aanpassen inlaat / doorspoelen / scheiden water [n]aanpassen inlaat / doorspoelen / scheiden water stuks 4 54
aanpassen waterpeil [n]aanpassen waterpeil stuks 2 24 0
verwijderen stuw [n]verwijderen stuw stuks 1 25
vispasseerbaar maken kunstwerk [n]vispasseerbaar maken kunstwerk stuks 12 127 367 36
verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water [km]verbreden / nvo; langzaam stromend / stilstaand water km 35 329 1076 109
verdiepen watersysteem (overdimensioneren) [ha]verdiepen watersysteem (overdimensioneren) ha 111 9
overige inrichtingsmaatregelen [n]overige inrichtingsmaatregelen stuks 9 11 61 3
aanleg nevengeul / herstel verbinding [km]aanleg nevengeul / herstel verbinding km 12 81
vasthouden water in haarvaten van het systeem [ha]vasthouden water in haarvaten van het systeem ha 1 206
verbreden / hermeanderen / nvo; (snel) stromend water [km]verbreden / hermeanderen / nvo; (snel) stromend water km 61 358 280 11
gewenste grond- en oppervlaktewaterregime [ha]gewenste grond- en oppervlaktewaterregime ha 4029 12507 196
waterbeheer 21e eeuw [n]waterbeheer 21e eeuw stuks 1
aanvullende maatregelenaanleg speciale leefgebieden voor vis [ha]aanleg speciale leefgebieden voor vis ha 16 16 3
aanleg zuiveringsmoeras [ha]aanleg zuiveringsmoeras ha 0 29
uitvoeren actief vegetatie- / waterkwaliteitsbeheer [km]uitvoeren actief vegetatie- / waterkwaliteitsbeheer km 36 703 1140 4
uitvoeren actief visstands- of schelpdierstandsbeheer [ha]uitvoeren actief visstands- of schelpdierstandsbeheer ha 0 107337 111
overige beheermaatregelen [n]overige beheermaatregelen stuks 0 36
wijzigen / beperken gebruiksfunctie [ha]wijzigen / beperken gebruiksfunctie ha 6 265
financiele maatregelen [n]financiele maatregelen stuks 3 2
geven van voorlichting [n]geven van voorlichting stuks 66 18 12
aanleg speciale leefgebieden flora en fauna [n]aanleg speciale leefgebieden flora en fauna stuks 0 13 3 3
opstellen nieuw plan [n]opstellen nieuw plan stuks 16 9 2
overige instrumentele maatregelen [n]overige instrumentele maatregelen stuks 5 8 2
beheren van grootschalige grondwaterverontreinigingen [n]beheren van grootschalige grondwaterverontreinigingen stuks 2 1
aanpassen begroeiing langs water [km]aanpassen begroeiing langs water km 26
aanpassen/introduceren (nieuwe) wetgeving [n]aanpassen/introduceren (nieuwe) wetgeving stuks 1
overige RO-maatregelen [n]overige RO-maatregelen stuks 1
uitvoeren onderzoekuitvoeren onderzoek [n]uitvoeren onderzoek stuks 10 132 861 9
