Opgeblazen ego’s in behandelingProf. Wim Slot

ACK-Symposium Korte lontjes en opgeblazen ego’s

Amsterdam 27 februari 2007

Wat gebeurt hier?

• Zelfwaardering is iets anders dan narcisme

• Zelfwaardering: mate waarin iemand zichzelf als een waardevol persoon in relatie tot anderen beschouwt (Harter)

• Narcisme: het overdrijven van je talenten en je prestaties, het vragen van aandacht, bewondering en een speciale behandeling. Narcisten zijn weinig empatisch, gebruiken anderen en vragen zich -merkwaardig genoeg - voortdurend af wat anderen van hen denken. (Thomaes)

narcisme

agressie

laag hoog

hoge zelf-waardering

lage zelf-waardering

163 SCHOLIEREN (54% JONGENS) 10 - 13 JAAR

Thomaes (2007)

narcisme

agressie

laag hoog laag hoog

hoge zelf-waardering

lage zelf-waardering

GEEN SCHAAMTE SCHAAMTE

163 SCHOLIEREN (54% JONGENS) 10 - 13 JAAR

Thomaes (2007)

Implicaties voor behandeling

• Differentiëren tussen zelfwaardering en narcisme

• Doelen formuleren die adequaat zelfwaarde-gevoel bevorderen

• Bejegening, feedback en instructie richten op deze doelen

Differentiëren tussen zelfwaardering en narcisme

• In veel gezinnen en behandelingssettings ontbreekt positieve feedback

• Behandelaars proberen dat om te buigen om zelfwaardering bij het kind te vergroten

• Maar, niet iedere positieve feedback is goed.

Infantiliserende feedback:“High how are you today?”

“I like your tie”

“How are we all feeling today?”

Infantiliserende feedback leidt niet tot grotere zelfwaardering en werkt averechts bij ‘opgeblazen ego’s

5000 Totaal verdiend Totaal kwijt

Kaart van: Marjan verdiende privileges: spelcomputer, buitenshuisPunten verdiend voor: par punten kwijtgeraakt door: par

500 Opgestaan W

500 Ontbijttaak H

1000 Naar school H

1000 Middagtaak W

1000 tafelgesprek W

500 kamer netjes W

500 kaart bijgehouden M

Ongedifferentieerde feedback, op de kaart staat niets om trots op te zijn.

5000 Totaal verdiend 1000 Totaal kwijt

Kaart van: Marjan verdiende privileges: spelcomputer, buitenshuisPunten verdiend voor: par punten kwijtgeraakt door: par

500 Opgestaan W 500 kamer niet op slot H

500 Ontbijttaak snel klaar H 500 laat thuis zonder melden W

500 Naar school H

1000 Belangrijke dingen

gezegd over school W

1000 Thea geholpen bij taak W

500kamer netjes W

1000 ruzie met P goedgemaakt M

Beter: Gedifferentieerde feedback

Formuleer doelen die zelfwaardering bevorderen en die niet leiden tot

versterking van narcistische gevoelens

• Ontwikkelingsgericht• Toegespitst op ontwikkelingstaken

die op dat moment actueel zijn• Volgens het Vygotsky: in het

gebied van de proximale ontwikkeling. ".

ontwikkelingstaken vaardigheden

Ontwikkelingsgericht: kijk of kind voldoende voldoende vaardigheden heeft

om ontwikkelingstaken te vervullen

ontwikkelingstaken: vaardigheden: (voorbeelden)

kinderen

•Fysiologische regulatieSlikken, adequaat op prikkels reageren,

slaap / waak ritme opbouwen

•Motorische ontwikkelingFles vast houden, rollen, kruipen, lopen

fijnere motorische vaardigheden

•Affectregulatie en differentiatie gevoelens herkennen, een naam geven

•Vorming gehechtheidsrelatiesOpvoeder gebruiken als veilige basis, ouder aankijken,

•Vorming van een autonoom zelfZelf initiatieven nemen, exploreren, contactleggen met andere kinderen

•Symbolische ontwikkelingWoorden leren, napraten. ‘Alsof-spel’

met stimulerend speelgoed spelen

•Verwerking van sociale informatieNieuwsgierig naar wat een ander ,

bedoelt, vraag stellen

•relaties met leeftijdgenootjesSpelletjes doen met anderen, simpele

conflicten aangaan / oplossen

•Functioneren op school Luisteren, een tijdje stil zitten

Cicchetti & Lynch, 1995

ontwikkelingstaken: vaardigheden: (voorbeelden)

AdolescentenSlot & Spanjaard (2000)

•autonomie t.o.v. ouder(s)‘geven en nemen’ in discussies met

ouders

•Onderwijs/werk Stage lopen/ kiezen voor studie

•Vrije tijd Hobby kiezen, plannen van vrije tijd

•Woonsituatie eigen huishouden opbouwen

•Omgaan met autoriteitOp zelfbewuste wijze gezag dulden,

onderhandelen

•GezondheidGerichte keuzes bij eten en drinken,

risico’s op letsel inschatten

•Lichaam/uiterlijk Ontspannen zijn als je bekeken wordt

•Soc. contacten/vriendschappen.Iets voor de ander doen, vertrouwen

tonen

•Intimiteit, seksualiteit Versieren, aanvoelen welke intimiteit de ander wenst

veerkracht• Zelfvertrouwen• Positief

temperament• IQ• Goed Uiterlijk

te makkelijk te moeilijk

Vygotskys gebied van de proximale ontwikkeling: doelen, instructie en feedback hebben betrekking op ontwikkelingen waar

het kind ‘net’ aan toe is. Met enige inspanning haalbaar, maar niet te makkelijk

te makkelijk te moeilijk

Zowel doelen die te makkelijk zijn als te moeilijke doelen kunnen tot schaamte (en dus ook agressie) leiden. Zeker bij Narcissus.

te makkelijk te moeilijk

Ga op zoek naar de taken en vaardigheden waar

veranderingen kunnen / zullen plaatsvinden die voor het kind

van belang zijn

ontwikkelingstaken: vaardigheden: (voorbeelden)

•autonomie t.o.v. ouder(s)‘geven en nemen’ in discussies met

ouders

•Onderwijs/werk Stage lopen/ kiezen voor studie

•Vrije tijd Hobby kiezen, plannen van vrije tijd

•Woonsituatie eigen huishouden opbouwen

•Omgaan met autoriteitOp zelfbewuste wijze gezag dulden,

onderhandelen

•GezondheidGerichte keuzes bij eten en drinken,

risico’s op letsel inschatten

•Lichaam/uiterlijk Ontspannen zijn als je bekeken wordt

•Soc. contacten/vriendschappen.Iets voor de ander doen, vertrouwen

tonen

•Intimiteit, seksualiteit Versieren, aanvoelen welke intimiteit de ander wenst

Schaamte en agressie

• Agressief gedrag dat de jeugdige geen enkel voordeel lijkt op te leveren: vaak wordt het schaamte element over het hoofd gezien.

Schaamte en agressie in groepen

• Behandelingsvormen in groepen bevatten (onbedoeld?) elementen die schaamte opwekken– Verwijzingen naar ongemakkelijke

bijverschijnselen van rijping– Verwijzingen naar iemands afkomst– Vernederende instructies– Geen (eervolle) uitweg bieden uit ongemakkelijke

of conflictueuze situaties.– Als jongeren toegeven of inbinden: suggereren dat

ze dat doen omdat het van ‘de leiding’ moet

Interventies bij agressieve incidenten in groepen*

• Benadrukken van controle en zelfwaarde, voorkomen van schaamte– Controle: “jij bepaalt wat er nu gaat gebeuren”– Zelfwaarde: “Ik snap dat je boos bent. Dat

respecteer ik”– Voorkomen van schaamte door ‘toeschouwers’

weg te sturen, of door getuigen van het incident naderhand in te praten, of als de jeugdige die agressief was terugkomt in de groep, de groep eerst voorbereiden en instrueren.

*Slot & Spanjaard (2003)

3 kernzinnen*

• “Jij kunt het”• “Jij bent belangrijk”• “Jij hebt goede ideeën”

*: Chamberlain & Bank

Behandeling van ernstig antisociaal gedrag. Voorbeeld: Functional Family

Therapy (FFT)

Functional Family TherapySexton& Alexander 2003

1. Nieuwe betekenis geven aan: conflicten, intenties, emoties en handelingen

2. Vaardigheden leren om risico’s te verminderen en protectieve factoren te mobiliseren

3. Vaardigheden om probleemsituaties het hoofd te bieden

4. Het toepassen van deze vaardigheden in andere situaties en op latere tijdstippen

5. Weten wat te doen tijdens terugval6. Gebruikmaken van netwerk en steun in de

buurt

Ouders en kinderen leren:

FFT hanteert een fasering

maak probleemgedrag van het kind tot een onderwerp dat het gezin aangaat.

(family issue)

Wat gebeurt hier?