Organizacija prevoza IV razred - WordPress.com · 2020. 10. 19. · Organizacija prevoza – IV razred ----- - 5 - 19) prevoz u međunarodnom drumskom saobraćaju je prevoz u

Organizacija prevoza

IV razred

Nastavnici:

Zuković Radoš dipl.ing.saob.

Ristić Katarina dipl.ing.saob.

Organizacija prevoza – IV razred

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 1 -

S A D R Ţ A J

1. Opšti pojmovi .................................................................................................................................... - 3 - 2. Podjela putničkog saobraćaja .......................................................................................................... - 6 - 3. Karakteristike putničkog saobraćaja ........................................................................................... - 11 -

3.1. Mobilnost stanovništva ........................................................................................................... - 11 - 3.2. Promet putnika ........................................................................................................................ - 11 - 3.3. Protok putnika ......................................................................................................................... - 12 -

4. Pokazatelji rada u putničkom saobraćaju .................................................................................... - 14 - 4.1. Brzine u putničkom saobraćaju ..................................................................................................... - 14 -

4.1.1. Saobraćajna brzina (Vs ) .................................................................................................... - 14 -

4.1.2. Prevozna brzina (Vp ) ........................................................................................................ - 15 -

4.1.3. Brzina obrta (Vo ) .............................................................................................................. - 16 - 4.1.4. Eksploataciona brzina (Ve ) ............................................................................................... - 17 -

4.2. Broj prevezenih putnika (P) .................................................................................................... - 18 - 4.3. Koeficijent statičkog iskorišćenja kapaciteta autobusa (γ) ...................................................... - 19 - 4.4. Stepen smjenjivanja putnika (ηsm) ........................................................................................... - 20 - 4.5. Transportni rad autobusa (U) .................................................................................................. - 21 - 4.6. Koeficijent dinamičkog iskorišćenja kapaciteta autobusa (ε) ................................................. - 21 - 4.7. Srednji put prevoţenja putnika (KSP1) ..................................................................................... - 22 - 4.8. Proizvodnost (produktivnost) voznog parka (W) .................................................................... - 22 - 4.9. Proračun broja vozila za rad na meĎugradskoj liniji (Ar) ....................................................... - 23 -

5. Dokumentacija u putničkom saobraćaju ...................................................................................... - 26 - 5.1. Prevozna dokumenta ............................................................................................................... - 26 -

5.1.1. Putni nalog .......................................................................................................................... - 26 - 5.1.2. Kontrolni list ....................................................................................................................... - 27 - 5.1.3. Vozna i prtljaţna karta ........................................................................................................ - 30 - 5.1.4. Spisak putnika i putni list ................................................................................................... - 30 -

5.2. Dokumenta za vozilo .............................................................................................................. - 31 - 5.3. Dokumenta za vozača ............................................................................................................. - 32 -

6. Javni gradski prevoz putnika ........................................................................................................ - 32 - 6.1. Linije javnog gradskog prevoza .............................................................................................. - 33 - 6.2. Statički elementi linije ............................................................................................................ - 34 - 6.3. Pokazatelji kvaliteta mreţe linija ............................................................................................ - 36 -

6.3.1. Gustina mreţe linija ............................................................................................................ - 36 - 6.3.2. Linijski koeficijent .............................................................................................................. - 37 - 6.3.3. Koeficijent direktnosti linije ............................................................................................... - 37 - 6.3.4. Koeficijent zakrivljenosti linije .......................................................................................... - 37 -

6.4. Prevozni zahtjevi putnika u toku dana .................................................................................... - 38 - 6.5. Učestalost i interval voţnje vozila na liniji ............................................................................. - 39 - 6.6. Prevozna sposobnost linije ...................................................................................................... - 40 - 6.7. Proračun potrebnog broja vozila na liniji ................................................................................ - 41 - 6.8. Izbor vozila za javni gradski saobraćaj ................................................................................... - 45 -

6.8.1. Brzina vozila ....................................................................................................................... - 45 - 6.8.2. Bezbjednost putnika ........................................................................................................... - 45 - 6.8.3. Udobnost putovanja ............................................................................................................ - 46 - 6.8.4. Kapacitet prevoza ............................................................................................................... - 46 - 6.8.5. Buka i zagaĎenje okoline .................................................................................................... - 47 - 6.8.6. Ekonomičnost prevoza........................................................................................................ - 47 - 6.8.7. Zakrčenost .......................................................................................................................... - 48 - 6.8.8. Redovnost saobraćaja ......................................................................................................... - 48 -

6.9. Rad dispečerske sluţbe u javnom gradskom saobraćaju ......................................................... - 49 - 7. Autobuske stanice ........................................................................................................................... - 49 -


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 2 -

7.1. Pruţanje usluga autobuske stanice .......................................................................................... - 50 - 7.2. Osnovne tehnološke cjeline autobuske stanice ....................................................................... - 51 - 7.3. Lokacija autobuske stanice ..................................................................................................... - 53 -

8. Red vožnje ....................................................................................................................................... - 54 - 8.1. Red voţnje za meĎugradski linijski prevoz............................................................................. - 54 - 8.2. Red voţnje za gradski linijski prevoz ..................................................................................... - 56 -

8.2.1. Poremećaji u redu voţnje i mjere za njihovo otklanjanje ................................................... - 58 - 9. Tarife u putničkom saobraćaju ..................................................................................................... - 59 - 10. Plan rada voznog parka ............................................................................................................ - 59 -


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 3 -

1. Opšti pojmovi

Pod pojmom drumski putnički saobraćaj podrazumijeva se organizacija i

premještanje putnika i prtljaga od jednog mjesta (mjesto polaska) do drugog

mjesta (mjesto dolaska) vozilima za prevoz putnika.

Osnovni zadatak organizacije putničkog saobraćaja je da se što kvalitetnije

zadovolje potrebe stanovništva za prevozom koje proističu iz ţivotnih,

poslovnih i kulturnih razloga.

Organizacija putničkog saobraćaja treba da osigura:

bezbjedan prevoz

što kraće vrijeme putovanja

udobnu voţnju

usklaĎivanje reda voţnje sa potrebama putnika (elastičnost)

što niţe cijene prevoza

tačno i uredno odrţavanje redova voţnje

koordinaciju sa drugim vidovima javnog prevoza putnika

što bolje tehničko-eksploatacione i ekonomske pokazatelje rada

voznog parka i slično.

Uslovi i način obavljanja djelatnosti javnog prevoza putnika u drumskom

saobraćaju, regulisani su Zakonom o prevozu u drumskom saobraćaju. Isim

zakonom regulisano je i pruţanje usluga autobuskih stanica, prevoz za

sopstvene potrebe i druga pitanja od značaja za javni prevoz u drumskom

saobraćaju. Ovim zakonom definisani su neki izrazi koji imaju sledeća

značenja:

1) autobus je motorno vozilo za prevoz putnika koje ima više od devet

mjesta za sjedenje, uključujući i mjesto za vozača;

2) autobuska stanica je saobraćajni objekat u kojem se vrši prijem i

otprema autobusa, ukrcavanje i iskrcavanje putnika i prtljaga, prodaja i

izdavanje voznih karata i drugih prevoznih isprava, davanje obavještenja o

prevozu i pruţanje drugih usluga u vezi sa prevozom;

3) autobusko stajalište je posebno izgraĎen prostor, pored kolovoza ili dio

površine kolovoza koji je obiljeţen saobraćajnim znakom, a namijenjen je

zaustavljanju autobusa, radi ukrcaja i iskrcaja putnika;

4) bilateralni prevoz je prevoz u drumskom saobraćaju izmeĎu Crne Gore i

druge drţave;

5) BIS prevoz je obavljanje linijskog prevoza putnika dodatnim autobusima

istog prevoznika po istom redu voţnje;


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 4 -

6) daljinar je akt kojim se utvrĎuju udaljenosti izmeĎu autobuskih stanica i

stajališta u kilometrima sa minimalnim vremenima voţnje autobusa;

7) domaći prevoznik je prevoznik sa sjedištem, odnosno prebivalištem na

teritoriji Crne Gore koji ima licencu za obavljanje javnog prevoza putnika ili

tereta u drumskom saobraćaju;

8) gradski autobus je autobus za prevoz putnika u gradskom prevozu čiji je

kapacitet veći od 23 mjesta uključujući i mjesto vozača, koji uz mjesta za

sjedenje, pored prostora za stajanje izmeĎu sjedišta ima i poseban prostor za

stajanje putnika i opremu za olakšan ukrcaj i iskrcaj putnika, kao i najmanje

dvoje vrata sa desne strane autobusa, namijenjenih za bezbjedan ukrcaj i

iskrcaj putnika;

9) itinerer je grafički prikaz linije u razmjeri koja omogućava jasno

sagledavanje trase linije sa tekstualnim opisom linije;

10) javni prevoz putnika ili tereta je prevoz koji je pod jednakim uslovima

dostupan svim korisnicima prevoznih usluga i obavlja se u komercijalne

svrhe;

11) kabotaža je prevoz putnika ili tereta izmeĎu pojedinih mjesta na

teritoriji Crne Gore, koji obavlja prevoznik koji nije registrovan u Crnoj

Gori;

12) linija je relacija ili skup relacija obavljanja javnog prevoza putnika u

drumskom saobraćaju, od početne do posljednje autobuske stanice ili

stajališta, na kojoj se prevoze putnici prema registrovanom i ovjerenom

objavljenom redu voţnje;

13) linijski prevoz je javni prevoz koji se obavlja na odreĎenoj liniji, po

utvĎenom reţimu odrţavanja, pri čemu se putnici ukrcavaju i iskrcavaju na

unaprijed odreĎenim autobuskim stanicama, odnosno stajalištima;

14) mali autobus je autobus A i B klase za prevoz putnika;

15) autobus klase A je autobus koji je konstruisan da prevozi putnike koji

stoje i čiji je ukupni kapacitet najviše 23 mjesta uključujući i mjesto vozača,

a moţe imati i sjedišta i opremu za putnike koji stoje;

16) autobus klase B je autobus bez prostora za stajanje, čiji je ukupni

kapacitet najviše 23 mjesta uključujući i mjesto za vozača;

17) međugradski autobus je autobus za prevoz putnika u meĎugradskom

prevozu, čiji je kapacitet veći od 23 mjesta uključujući i mjesto vozača, koji

obezbjeĎuje potrebnu udobnost i ima samo mjesta za sjedenje putnika,

odvojen prostor za smještaj prtljaga i najmanje jedna vrata sa desne strane

autobusa, koja su namijenjena za bezbjedan ukrcaj i iskrcaj putnika;

18) minimalno vrijeme vožnje je najmanje potrebno vrijeme voţnje da se

preĎe udaljenost izmeĎu autobuskih stanica, odnosno stajališta;


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 5 -

19) prevoz u međunarodnom drumskom saobraćaju je prevoz u

drumskom saobraćaju izmeĎu dvije ili više drţava;

20) tranzitni prevoz je prevoz u drumskom saobraćaju koji se obavlja preko

teritorije druge drţave, bez ukrcavanja i iskrcavanja tereta, odnosno putnika;

21) prevoz u unutrašnjem drumskom saobraćaju je prevoz u drumskom

saobraćaju koji se obavlja na teritoriji Crne Gore;

22) prevoz za sopstvene potrebe je prevoz u drumskom saobraćaju koji u

nekomercijalne svrhe, obavljaju pravna lica, preduzetnik ili fizička lica, radi

zadovoljavanja proizvodnih ili usluţnih potreba u okviru svoje djelatnosti;

23) prigradski autobus je autobus za prevoz putnika u prigradskom

prevozu, čiji je ukupni kapacitet veći od 23 mjesta uključujući i mjesto

vozača, koji ima mjesta za sjedenje, prostor za stajanje isključivo izmeĎu

sjedišta, odvojen prostor za smještaj prtljaga i najmanje jedna vrata sa desne

strane autobusa namijenjenih za bezbjedno ukrcavanje i iskrcavanje putnika;

24) posebni linijski prevoz je prevoz u unutrašnjem drumskom saobraćaju

ugovoren za odreĎenu kategoriju putnika, prema ugovorenoj učestalosti i na

ugovorenom prevoznom putu;

25) putnik je lice koje prevoznik prevozi, na osnovu ugovora o prevozu uz

naknadu;

26) putničko vozilo je motorno vozilo namijenjeno za prevoz putnika koje

pored sjedišta za vozača ima još najviše osam sjedišta;

27) red vožnje je akt kojim se utvrĎuje plan obavljanja prevoza na liniji;

28) relacija je udaljenost izmeĎu dva mjesta na liniji koja su u redu voţnje

označena kao autobuska stanica odnosno stajališta;

29) vanlinijski prevoz je javni prevoz za koji se itinerer i drugi uslovi

prevoza utvrĎuju posebno za svaki prevoz;

30) vozač je fizičko lice koje na putu upravlja vozilom;

31) vozno osoblje su fizička lica koja upravljaju vozilom (vozači) ili prate

prevoz (kondukter, pomoćno osoblje);

32) šatl prevoz je prevoz putnika izmeĎu aerodroma i registrovanog

smještajnog kapaciteta na teritoriji Crne Gore.

Vozila kojim prevoznik obavlja djelatnost javnog prevoza putnika u

drumskom saobraćaju, pored uslova utvrĎenih zakonom kojim se ureĎuje

bezbjednost saobraćaja na putevima, moraju ispunjavati i posebne tehničke i

tehničko-eksploatacione uslove. Posebne tehničke i tehničko-eksploatacione

uslove i uslove u pogledu kadra i opreme propisuje organ drţavne uprave za

poslove saobraćaja (Ministarstvo saobraćaja).


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 6 -

2. Podjela putničkog saobraćaja

Putnički drumski saobraćaj se dijeli na osnovu više kriterijuma, a osnovne

podjele su sledeće:

a) Prema teritoriji na kojoj se obavlja, putnički drumski saobraćaj se dijeli

na:

a.1. unutrašnji (domaći)

a.2. međunarodni

Unutrašnji (domaći) saobraćaj podrazumijeva prevoz putnika na teritoriji

jedne drţave. U zavisnosti od teritorijalnog dometa, unutrašni saobraćaj se

moţe dalje podijeliti na:

a.1.1. gradski

a.1.2. prigradski

a.1.3. međugradski

Gradski (mjesni) saobraćaj ima zadatak da prevozi putnike na teritoriji

grada (mjesta), a karakteriše ga relativno mala duţina linija, česta

zaustavljanja, male brzine, veliki broj putnika, visok stepen izmjene putnika

itd. Na linijama gradskog saobraćaja obično istovremeno radi veliki broj

vozila koja se kreću po redu voţnje.

Prigradski saobraćaj sluţi da poveţe prigradska naselja sa gradom. U

odnosu na gradski saobraćaj, ima duţe linije, veća meĎustanična rastojanja,

veće brzine kretanja, veća kolebanja broja putnika po vremenu i posebno po

smjerovima. Na primjer, u jutarnjim časovima mnogo je veći broj putnika

koji putuju u grad nego obratno. To su prije svega ljudi zaposleni u gradu,

studenti, Ďaci i dr. U popodnevnim časovima situacija je obrnuta tj. znatno

više putnika putuje iz grada nego u grad. Da li će neka linija biti prigradska

ili meĎugradska ne odreĎuja se duţinom linije već na osnovu povezanosti

(zavisnosti) nekog područja od grada. Tako moţemo, na primjer, imati

prigradsku liniju duţine 50 Km, a meĎugradsku liniju duţine 30 Km. Dakle,

duţine prigradskih linija mogu biti vrlo različite i najviše zavise od veličine

grada.

Međugradski (meĎumjesni) saobraćaj sluţi za povezivanje dva grada ili

mjesta, ili pak više gradova i mjesta koji za to imaju potrebu. Ovaj saobraćaj

karakterišu velike duţine linija, veća meĎustanična rastojanja, duţa

zadrţavanja na meĎustanicama, veće brzine prevoza i veća udobnost u

odnosu na gradski i prigradski saobraćaj.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 7 -

Međunarodni saobraćaj podrazumijeva prevoz putnika izmeĎu dvije ili više

drţava. Ovaj vid saobraćaja dalje se moţe podijeliti na:

a.2.1. pogranični

a.2.2. tranzitni

a.2.3. međuteritorijalni

Pogranični meĎunarodni putnički saobraćaj se odvija unutar pograničnih

zona dvije susjedne drţave. Širina pograničnog pojasa utvrĎuje se

bilateralnim sporazumima sa svim susjednim drţavama. Jasno je da će se

ova vrsta saobraćaja eventualno organizovati samo za stanovništvo koje ţivi

u pograničnoj zoni.

Tranzitni meĎunarodni putnički saobraćaj podrazumijeva prevoz putnika

izmeĎu dvije drţave, a da pri tome vozila prelaze preko teritorije treće

drţave, na čijoj teritoriji nema ni ukrcavanja ni iskrcavanja putnika. Dakle,

vozila sa putnicima samo prolaze (tranzitiraju) preko teritorije jedne drţave

kako bi stigli u drugu drţavu.

Međuteritorijalni (meĎudrţavni) meĎunarodni saobraćaj odvija se izmeĎu

dvije drţave ali izvan pograničnih zona.

b) Prema karakteru, drumski putnički saobraćaj se dijeli na:

b.1. javni (saobraćaj za opšte potrebe) i

b.2. režijski (saobraćaj za sopstvene potrebe)

Zakonom o prevozu u drumskom saobraćaju, javni prevoz putnika je

definisan kao prevoz koji je pod jednakim uslovima dostupan svim

korisnicima prevoznih usluga i obavlja se u komercijalne svrhe.

Istim zakonom prevoz za sopstvene potrebe (reţijski saobraćaj) je

definisan kao prevoz u drumskom saobraćaju koji u nekomercijalne svrhe,

obavljaju pravna lica, preduzetnik ili fizička lica, radi zadovoljavanja

proizvodnih ili usluţnih potreba u okviru svoje djelatnosti.

c) Prema načinu organizacije, drumski putnički saobraćaj se dijeli na:

c.1. linijski c.2. vanlinijski (saobraćaj po potrebi ili slobodan)

c.3. posebni oblik prevoza

Linijski prevoz je javni prevoz koji se obavlja na odreĎenoj liniji, po

utvĎenom reţimu odrţavanja, pri čemu se putnici ukrcavaju i iskrcavaju na

unaprijed odreĎenim autobuskim stanicama, odnosno stajalištima.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 8 -

Linijski gradski i prigradski prevoz putnika prevoznik obavlja samo na

osnovu registrovanog i ovjerenog reda voţnje od nadleţnog organa lokalne

uprave. Prevoznik je duţan da objavi putem elektronskih ili štampanih

medija, početak obavljanja prevoza na liniji i red voţnje najmanje osam

dana prije početka obavljanja prevoza. Prevoznik je duţan da se pridrţava

registrovanog i objavljenog reda voţnje. Prevoznik, odnosno vozno osoblje

duţan je u autobusu kojim se obavlja linijski gradski i prigradski prevoz

putnika istaći tablu sa relacijom obavljanja prevoza u donjem desnom uglu

vjetrobranskog stakla, sa nazivom linije i naznačenjem najmanje jednog

usputnog stajališta koje bliţe odreĎuje itinerer.

MeĎugradski linijski prevoz putnika prevoznik obavlja na osnovu

registrovanog i ovjerenog reda voţnje. Prevoznik je duţan da objavi početak

obavljanja prevoza na odreĎenoj liniji i red voţnje najmanje osam dana prije

početka obavljanja prevoza putem elektronskih ili štampanih medija.

Prevoznik je duţan da se pridrţava registrovanog i objavljenog reda voţnje.

Prevoznik, odnosno vozno osoblje duţan je u autobusu kojim se obavlja

meĎugradski linijski prevoz da istakne tablu sa relacijom u donjem desnom

uglu vjetrobranskog stakla, sa nazivom linije i vremenom polaska iz polazne

i dolaska u krajnju stanicu i naznačenjem najmanje jedne usputne stanice

koju bliţe odreĎuje itinerer. Prevoznik, odnosno vozno osoblje autobusa za

vrijeme obavljanja meĎugradskog linijskog prevoza, mora imati u vozilu

ovjeren i registrovan red voţnje i cjenovnik ovjeren od ministarstva

saobraćaja.

Linijski meĎugradski prevoz putnika na odreĎenim linijama, moţe se

povremeno obavljati po istom redu voţnje dodatnim autobusima (BIS

prevoz), prema potrebi. U autobusu prevoznika kojim se obavlja BIS prevoz,

mora se nalaziti tabla sa natpisom "BIS PREVOZ" na prednjem

vjetrobranskom staklu, sa brojem i oznakom BIS prevoza.

Posebni linijski meĎugradski prevoz obavlja se na odreĎenoj liniji.

Posebnim linijskim meĎugradskim prevozom obavlja se prevoz:

1) učenika i studenata od mjesta stanovanja do škole, odnosno

fakulteta i nazad;

2) zaposlenih od mjesta stanovanja do mjesta rada i nazad;

3) lica sa invaliditetom i putnika kojima je potrebna posebna

medicinska njega.

Posebni linijski meĎugradski prevoz putnika prevoznik obavlja autobusima

na osnovu ugovora o prevozu zaključenog izmeĎu korisnika prevoza i

prevoznika. Sastavni dio ugovora o prevozu je spisak putnika ovjeren od


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 9 -

strane prevoznika i korisnika prevoza. U toku obavljanja posebnog linijskog

meĎugradskog prevoza u vozilu se mora nalaziti ugovor sa spiskom putnika.

Prevoznik je duţan da u toku obavljanja ovog prevoza na prednjem

vjetrobranskom staklu autobusa u donjem desnom uglu ima istaknutu tablu

sa oznakom relacije i natpisom "posebni linijski prevoz". Prevozniku je

zabranjen prevoz putnika posebnim linijskim meĎugradskim prevozom koji

nijesu upisani u spisak putnika.

Vanlinijski prevoz (saobraćaj po potrebi ili slobodan) je javni prevoz za

koji se itinerer i drugi uslovi prevoza utvrĎuju posebno za svaki prevoz.

Vanlinijski prevoz putnika je prevoz unaprijed odreĎene grupe putnika, bez

usputnog ulaska i izlaska putnika, za koji se relacija, cijena prevoza i drugi

uslovi utvrĎuju ugovorom izmeĎu prevoznika i korisnika prevoza, koji mora

biti zaključen prije ukrcavanja putnika u autobus u mjestu polaska i mora se

nalaziti u autobusu za vrijeme obavljanja prevoza. U autobusu kojim

prevoznik obavlja povremeni ili naizmjenični prevoz putnika mora se

nalaziti ugovor i istaknuta tabla sa oznakom "VANLINIJSKI PREVOZ" u

donjem desnom uglu prednjeg vjetrobranskog stakla. Vanlinijski prevoz

moţe se obavljati kao:

- povremeni i

- naizmjenični.

Povremeni prevoz putnika prevoznik moţe obavljati kao:

1) "kruţna voţnja" zatvorenih vrata (izletnička voţnja, turističko putovanje),

koja počinje i završava u mjestu polaska (mjesto polaska mora biti u drţavi

gdje prevoznik ima sjedište), pri čemu se ista grupa putnika prevozi istim

autobusom cijelim putem;

2) prevoz koji se sastoji od putovanja punog vozila u odlasku i putovanja

praznog vozila u povratku, s tim da mjesto polaska mora biti u drţavi gdje

prevoznik ima sjedište;

3) prevoz pri kojem se polazno putovanje obavlja bez putnika, a povratno sa

putnicima koji se preuzimaju na istom mjestu, na jedan od sljedećih načina

da:

- je putnike prethodno dovezao isti prevoznik u Crnu Goru gdje se

preuzimaju i vraćaju na teritoriju drţave u kojoj prevoznik ima

sjedište;

- putnici sačinjavaju prethodno formiranu grupu na osnovu ugovora o

prevozu, koji je zaključen prije njihovog dolaska u Crnu Goru, odakle

se preuzimaju, radi prevoza na teritoriju drţave u kojoj strani

prevoznik ima sjedište;


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 10 -

- su putnici pozvani da putuju iz Crne Gore na teritoriju drţave gdje

prevoznik ima sjedište, pri čemu troškove prevoza snosi pravno ili

fizičko lice koje ih je pozvalo;

4) tranzitni prevozi preko teritorije Crne Gore, ako se odnose na povremeni

prevoz;

5) prevoz praznog autobusa, koji se koristi isključivo za zamjenu autobusa u

kvaru ili oštećenog;

6) ostali prevozi putnika koji se obavljaju povremeno.

Povremeni prevoz putnika prevoznik ne moţe obavljati na istoj relaciji

linijskog prevoza, u isto vrijeme odlaska i dolaska, kao ni na ista mjesta

ukrcavanja i iskrcavanja putnika.

Naizmjenični prevoz putnika je prevoz prethodno organizovanih grupa

putnika za više putovanja iz istog mjesta polaska u isto mjesto dolaska.

Mjesta polaska i dolaska su mjesta gdje putovanje počinje, odnosno gdje se

završava, zajedno sa okolnim mjestima unutar radijusa od 20 km. Grupa

putnika koja je obavila putovanje u odlasku vraća se na polazište nekom

kasnijom voţnjom. Prva voţnja u povratku i posljednja u odlasku obavlja se

praznim vozilom.

Posebni oblik prevoza je prevoz putnika u unutrašnjem lokalnom

drumskom saobraćaju koji se obavljati turističkim vozom, autobusom sa

otvorenim krovom, zapreţnim i sličnim vozilima.

Uslove i način obavljanja ove vrste prevoza propisuje nadleţni organ

jedinice lokalne samouprave.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 11 -

3. Karakteristike putničkog saobraćaja

Visok nivo kvaliteta prevoznih usluga u drumskom putničkom saobraćaju

moguće je obezbijediti samo ako imamo potpune podatke o intenzitetu

tokova putnika i raspodjeli tih tokova duţ linija i smjerova kretanja. TakoĎe

je vaţno poznavanje raspodjele putničkih tokova po vremenu (godina,

sezona, dani u toku nedjelje, sati u toku dana). Osnovne karakteristike

putničkog saobraćaja su:

mobilnost stanovništva

promet putnika i

protok putnika

3.1. Mobilnost stanovništva

Pod mobilnošću stanovništva podrazumijeva se prosječan broj putovanja po

jednom stanovniku u toku godine. Mnoţenjem broja stanovnika nekog grada

sa mobilnošću dobija se ukupna veličina putničkog prevoza za taj grad u

toku godine.

Mobilnost stanovništva zavisi od niza faktora kao što su:

broj stanovnika grada

površina gradske teritorije

razmještaj značajnih objekata (proizvodni, trgovinski, prosvetni i sl.)

administrativni, privredni i kulturni značaj grada

ţivotni standard stanovništva

usklaĎenost linija sa potrebama stanovništva itd.

3.2. Promet putnika

Pod prometom putnika (ukupan broj prevezenih putnika) podrazumijeva se

broj putnika koji je prevezen na dionici puta, liniji ili na cjelokupnoj mreţi

linija u odreĎenom vremenskom periodu (čas, sedmica, godina). Promet

putnika po pravcioma i smjerovima mreţe autobuskih linija definisan je

intenzitetom toka tj. brojem putnika koji se prevezu na meĎustaničnim

dionicama linije u jednom smjeru u toku odreĎenog vremenskog perioda.

Efikasnu organizaciju drumskog putničkog saobraćaja i visok nivo kvaliteta

prevoznih usluga moguće je postići samo ako se raspolaţe podacima o

intenzitetu tokova putnika i raspodjeli tih tokova duţ linija i smjerova

kretanja. TakoĎe je vaţno poznavati vremensku raspodjelu tokova po

sezonama, mjesecima, danima u toku nedjelje i časovima u toku dana.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 12 -

Raspolaganje informacijama o prometu putnika omogućava racionalnu

organizaciju rada autobusa na linijama, koordinaciju autobuskog saobraćaja

sa drugim vidovima saobraćaja, korigovanje trase linija, izmjene u redovima

voţnje, uvoĎenje ekspresnih linija, izbor autobusa po vrsti i kapacitetu itd.

Ovi podaci takoĎe sluţe za izradu planova rada voznog parka i planova

razvoja autotransportne organizacije.

Informacije o prometu putnika na linijama meĎugradskog autobuskog

saobraćaja, sa raspodjelom intenziteta tokova duţ meĎustaničnih rastojanja,

lako se mogu dobiti obradom kontrolnih listova. U gradskom i prigradskom

saobraćaju problem praćenja i istraţivanja prometa putnika je znatno

sloţeniji. Karte su štampane na novčanu vrijednost i nisu vezane za relaciju

prevoza, postoji veliki broj mjesečnih karata, kratka su meĎustanična

rastojanja, veliki je stepen izmjene putnika. Zbog toga se na ovim linijama

tokovi putnika izučavaju putem sistematskog i kontrolnog brojanja putnika i

putem ankete. Kontrolna brojanja vrše se na pojedinim linijama i polascima.

Anketa sluţi za dobijanje dopunskih podataka kao što su: izvor, cilj i razlog

putovanja, podaci o presjedanju putnika, ţelje i predlozi putnika i sl.

Promet putnika karakterišu značajna vremenska naravnomjernost, koja moţe

biti posmatrana po časovima u toku dana, po danima u toku sedmice ili

mjesecima u toku godine.

3.3. Protok putnika

Ako posmatramo jednu liniju javnog prevoza putnika uočavama da na

početnoj stanici putnici ulaze u vozilo, na meĎustanicama putnici ulaze i

izlaze iz vozila, a na krajnjoj stanici putnici izlaze iz vozila. Jasno je da je,

posle jedne završene voţnje, broj putnika koji je ušao u vozilo jednak broju

putnika koji je izašao iz vozila.

Ukupan broj prevezenih putnika na liniji (P) podrazumijeva broj putnika

koji se prevezu na liniji i dobija se kao zbir putnika koji su ušli (ili izašli) u

vozilo na svim stanicama u toku jedne voţnje. Broj putnika koji uĎe u vozilo

u jedinici vremena je broj prevezenih putnika u jedinici vremena tj. promet

putnika.

Stvarno opterećenje linije izraţava se protokom putnika i sluţi kao vaţan

pokazatelj pri planiranju javnoga prevoza. Protok putnika (Ph) izraţava se

kao razlika izmeĎu broja putnika koji uĎu u vozilo do neke tačke na liniji


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 13 -

Pu i broja putnika koji izaĎu Pi iz vozila do te iste tačke na liniji u jedinici

vremena. Protok putnika duţ linije je neravnomjeran, što znači da broj

putnika koji ulazi u vozilo i izlazi iz njega na pojedinim stanicama nije isti.

Neravnomjernost protoka putnika ( n ) definisana je odnosom maksimalnog

protoka ( ) i prosječnog (srednjeg) protoka putnika ( ):

U pravilu, ukupan broj prevezenih putnika se razlikuje od protoka putnika.

MeĎutim, postoje tri slučaja kada je Phmax = P. Vjerovatnoća tih dogaĎaja je

veoma mala, ali nije isključena. Ova tri slučaja ilustrovana su na narednim

slikama.

Slika 1. – nema izlazaka na međustanicama (Phmax = P)

Slika 2. – samo ulasci na međustanicama (Phmax = P)

Slika 3. – samo ulasci do tačke M i samo izlasci posle tačke M (Phmax = P)

Phmax P

P

P

Phmax

Phmax

izlazak ulazak


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 14 -

4. Pokazatelji rada u putničkom saobraćaju

Pojedini pokazatelji rada voznog parka u putničkom saobraćaju razlikuju se

od pokazatelja u teretnom saobraćaju pa je potrebno iste posebno obraditi.

Rad autobusa na liniji najviše liči na sabirno-distributivni put voţnje pri

prevozu tereta je dolazi do izmjene putnika na meĎustanicama.

4.1. Brzine u putničkom saobraćaju

Brzina je definisana kao preĎeni put u jedinici vremena. U saobraćaju

najčešće operišemo sa srednjim (prosječnim) brzinama mjerenim u preĎenim

kilometrima u toku jednog sata [km/h]. Promjene brzine kretanja uslovljene

su karakteristikama puta i vozila, uslovima saobraćaja, vremenskim

prilikama i sl. U eksploataciji drumskih vozila definisane su sledeće brzine:

saobraćajna brzina

prevozna brzina

brzina obrta i

eksploataciona brzina

4.1.1. Saobraćajna brzina (Vs )

Saobraćajna brzina je prosječna brzina kretanja vozila. Dobija se iz odnosa

preĎenog puta u kilometrima (K) i vremena provedenog u voţnji u časovima

(Hw).

h

km

Hw

KVs

Vrijeme voţnje, pored vremena kretanja, obuhvata i sva kraća zadrţavanja

izazvana uslovima saobraćaja (stajanja ispred semafora, znakova, pješačkih

prelaza, prelaza preko pruge i slično). Vrijeme voţnje ne obuhvata vrijeme

stajanja na stanicama.

Saobraćajna brzina zavisi od više faktora, koji se mogu svrstati u dvije

grupe:

tehničke karakteristike vozila

uslovi eksploatacije

Od tehničkih karakteristika vozila najbitnija su vučna i dinamička svojstva

vozila kao i samo tehničko stanje vozila.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 15 -

Eksploatacioni uslovi obuhvataju vrstu i stanje kolovaza, horizontalne i

vertikalne krivine puta, širinu kolovoza, saobraćajnu signalizaciju,

vremenske uslove, obučenost vozača itd.

Saobraćajna brzina direktno utiče na vrijeme trajanja obrta vozila, pa samim

tim i na potreban broj vozila na liniji, odnosno na njihovu proizvodnost.

Zbog toga se, naročito u gradovima, preduzimaju različite mjere kako bi se

ova brzina povećala, kao što su uvoĎenje posebnih saobraćajnih traka za

vozila JGS (tzv. ţute trake), davanje prednosti pri uključivanju u saobraćaj i

slično. Ove brzine u gradskom saobraćaju kreću se oko 18 km/h, u

prigradskom oko 25 km/h, a u meĎugradskom oko 55 km/h.

Ako posmatramo jednu voţnju na liniji izmeĎu početne (P) i krajnje stanice

(K) na onda moţemo napisati da je:

hVs

Kltw

h

km

tw

KlVs

gdje je:

Kl [km] - duţina linije u kilometrima

tw [h] - vrijeme voţnje duţ linije u časovima

Slika 4. – vožnja na liniji između terminusa (poluobrt)

4.1.2. Prevozna brzina (Vp )

Prevozna brzina ili brzina putovanja je prosječna brzina koju vozilo,

odnosno putnik, ostvari izmeĎu početka i kraja putovanja tj. izmeĎu dva

terminusa. Dobija se iz odnosa preĎenog puta tj. duţine linije u kilometrima

(Kl) i ukupnog vremena provedenog na putu (tp).

h

km

tstw

Kl

tp

KlVp

gdje je:

Kl [km] - duţina linije u kilometrima

tp [h] - vrijeme putovanja u časovima

P K Kl

tw


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 16 -

tw [h] - vrijeme voţnje duţ linije u časovima

ts [h] - vrijeme stajanje vozila na meĎustanicama radi ulaska i izlaska

putnika

4.1.3. Brzina obrta (Vo )

Obrt vozila je takav transportni proces pri kojem se vozilo, nakon izvršenog

prevoza vraća u istu tačku iz koje je krenulo. U linijskom saobraćaju u toku

jednog obrta vozilo preĎe dvostruku duţinu linije (odlazak + povratak) pa se

brzina obrta dobija iz odnosa dvostruke duţine linije u kilometrima (2∙Kl) i

ukupnog vremena trajanja obrta (to).

h

km

to

Kl

to

KoVo

2

gdje je:

Ko [km] - preĎeni put vozila u toku jednog obrta u kilometrima

to [h] - vrijeme trajanja obrta u časovima

Kl2 [km] - dvostruka duţina linije u kilometrima

Vrijeme obrta je vrijeme koje protekne od momenta polaska vozila sa

početne stanice da povratka vozila na tu istu stanicu. Dakle, vrijeme obrta

sastoji se od vremena voţnje (tw), vremena stajanja na meĎustanicama (ts) i

vremena stajanja na terminusima (početna i krajnja stanica) (tk). U vrijeme

obrta računamo ova vremena u oba smjera (odlazak i povratak), pa moţemo

zapisati da je:

htktsitwtktstwto )1(2)(2

odnosno:

h

km

tktstw

KlVo

2

2

gdje je:

tw - vrijeme voţnje u toku poluobrta

ts - vrijeme stajanja na meĎustanicama u toku poluobrta

i - broj meĎustanica

ts1- vrijeme stajanja na jednoj meĎustanici

tk - vrijeme stajanja na terminusima u toku poluobrta


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 17 -

Na narednoj slici šematski je prikazana voţnja vozila u vidu obrta na jednoj

liniji. Linija se sastoji od početne (P) i krajnje stanice (K) kao i četiri

meĎustanice.

Slika 5. – vožnja na liniji u vidu obrta

Na osnovu skice vidimo da je:

htktstwtktstwto )14(2)(2

Vrijeme voţnje se moţe izračunati iz saobraćajne brzine:

hVs

Kltw

tw

KlVs

htktsVs

Klto )(2

4.1.3.1. Eksploataciona brzina (Ve )

Eksploataciona ili komercijalna brzina je prosječna brzina vozila ostvarena u

toku radnog vremena, a dobija se iz odnosa preĎenog puta vozila u toku

radnog dana (K) i vremena provedenog na radu. Radno vrijeme (Hr)

obuhvata vrijeme voţnje za nulti put, vrijeme voţnje na liniji, vrijeme

stajanja na meĎustanicama i vrijeme stajanja na terminusima.

h

km

Hr

KVe

Na narednoj skici se moţe uočiti razlika izmeĎu radnog vremene i vremena

obrta. Radno vrijeme, pored vremena jednog ili više obrta obuhvata i

vrijemč potrebno da vozilo preĎe nulti put (put od garaţe do početne stanice

i od početne stanice do garaţe ).

Kl

P 1 2 3 4 K

Kl ts1 ts1 ts1 ts1 tk

tk ts1 ts1 ts1 ts1


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 18 -

Slika 6. – vožnja u toku radnog vremena

Ako se posmatra samo jedan obrt vozila na liniji, jasno je da su

eksploataciona brzina i brzina obrta jednake, jer je vrijeme obrta i vrijeme

rada jednako.

VoVe

Vrijeme nulte voţnje (tn) moţe se izračunati iz saobraćajne brzine:

hVs

Kntn

tn

KnVs

Odnos izmeĎu eksploatacione i saobraćajne brzine, kao što je poznato,

jednak je koeficijentu iskorišćenja radnog vremena.

VsVeHr

Hw

Hw

KHr

K

Vs

Ve

4.2. Broj prevezenih putnika (P)

Jedan od vaţnijih pokazatelja rada vozila u putničkom saobraćaju je broj

prevezenih putnika. U meĎugradskom saobraćaju broj prevezenih putnika

lako se dobija obradom kontrolnih listova. Broj prevezenih putnika računa se

za svaku voţnju (poluobrt) posebno. Ukupan broj prevezenih putnika na

liniji u toku jednog poluobrta (P), dobija se kao zbir putnika koji su ušli (ili

zbir putnika koji su izašli) u vozilo na svim stanicama u toku jedne voţnje.

Broj prevezenih putnika u toku jedne voţnje zavisi od kapaciteta autobusa,

stepena iskorišćenja kapaciteta i stepena izmjene putnika duţ linije.

1

1

1

1

n

i

ii

n

i

ui PPP

Kl

Kn G

P 1 2 3 4 K

Kl ts1

ts1 ts1

ts1 ts1

ts1 ts1

ts1 tn

tn

tk

tk Kn


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 19 -

gdje je:

P - broj prevezenih putnika u toku jene voţnje (poluobrta)

n-1 - broj meĎustaničnih rastojanja – dionica linije

Pu1,Pu2,...Pui - broj putnika koji su ušli u autobus na pojedinim

stanicama

Pi1,Pi2,...Pii - broj putnika koji su izašli iz autobusa na pojedinim

stanicama

4.3. Koeficijent statičkog iskorišćenja kapaciteta autobusa (γ)

Kapacitet autobusa odreĎen je brojem putnika koji se mogu istovremeno

prevoziti u vozilu. U gradskom i prigradskom saobraćaju pored mjesta za

sjedenje računaju se i mjesta za stajanje. Kapacitet autobusa odreĎuje

proizvoĎač, a padatak o kapacitetu upisuje se u saobraćajnu dozvolu vozila.

Stepen iskorišćanja tog kapaciteta mjeri se koeficijentom statičkog

iskorišćenja kapaciteta tj. koeficijentom popunjenosti vozila (γ). Koeficijent

statičkog iskorišćenja kapaciteta dobija se kao odnos broja putnika u vozilu

(pa) i broja mjesta u vozilu (p).

p

pa

gdje je:

pa - broj putnika u vozilu

p - kapacitet vozila

Kako se broj putnika u vozilu mijenja na svakoj meĎustanici to će se

koeficijent iskorišćenja kapaciteta u toku jedne voţnje dobiti iz odnosa

prosječnog broja putnika po jednoj dionici linije u toku jedne voţnje (pasr) i

kapaciteta vozila (p):

p

pasr ; 1

n

Pp a

asr ;

1

1

n

i

aia pP

gdje je:

Pa - zbir putnika u vozilu na svim meĎustaničnim rastojanjima

pasr - prosječan broj putnika u autobusu po jednoj dionici linije u toku

jedne voţnje

n - broj stanica na liniji

pai - broj putnika u autobusu na pojedinim meĎustaničnim

rastojanjima


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 20 -

4.4. Stepen smjenjivanja putnika (ηsm)

Rijetko se dešava da svi putnici koriste cijelu duţinu linije, odnosno rijetko

svi putnici putuju od početne da krajnje stanice. Na meĎustanicama jedan

broj putnika izlazi iz vozila, a jedan broj putnika ulazi u vozilo što znači da

jeno mjesto, tokom kretanja vozila izmeĎu terminusa, koristi veći broj

putnika. Stepen smjenjivanja (izmjene) putnika (ηsm) je broj koji pokazuje

koliko je prosječno putnika koristilo svako mjesto u vozilu u toku jedne

voţnje.

Maksimalna vrijednost koeficijenta izmjene putnika odgovara broju

meĎustaničnih rastojanja (n-1), a taj slučaj će nastupiti ako na svakoj

meĎustanici svi putnici izaĎu a na njihova mjesta uĎe isto toliko novih

putnika.

Minimalna vrijednost koeficijenta izmjene putnika jednaka je jedinici, a to je

slučaj kada su svi putnici direktni tj. putuju od početne do krajnje stanice na

liniji.

Koeficijent izmjene putnika u meĎugradskom autobuskom saobraćaju

definisan je odnosom broja prevezenih putnika u poluobrtu (P) prema

prosječnom broju prevezenih putnika po jednoj dionici linije (pasr):

p

P

p

P

asr

sm

Za izračunavanje koeficijenta izmjene putnika koristi se i odnos duţine linije

i srednje duţine putovanja:

1SP

smK

Kl

Ovaj obrazac rijetko se koristi jer nekada dobijene vrijednosti za koeficijent

izmjene značajno odstupaju os stvarno ostvarenih vrijednosti.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 21 -

4.5. Transportni rad autobusa (U)

Transportni rad autobusa na jednoj dionici linije (U1) dobija se kao proizvod

broja prevezenih putnika na toj dionici (pa1) i duţine te dionice (K1). Dakle

jedinica za transportni rad je putnik-kilometar [Pkm].

111 KpU a ; 222 KpU a ; 333 KpU a ; itd.

Transportni rad autobusa u toku jednog poluobrta dobija se kao zbir

transportnih radova po pojedinim meĎustaničnim rastojanjima:

PkmKpUUUUUn

i

iain

1

1

1321 ...

Maksimalno mogući transportni rad autobusa (Umax) u toku jedne voţnje

(poluobrta) dobija se kao proizvod kapaciteta autobusa (p) i duţine linije

(Kl):

PkmKlpU max

4.6. Koeficijent dinamičkog iskorišćenja kapaciteta (ε)

Koeficijent dinamičkog iskorišćenja kapaciteta autobusa, osim broja putnika

na pojedinim meĎustaničnim rastojanjima, uzima u obzir i duţinu

meĎustaničnih rastojanja. Dobija se iz odnosa ostvarenog transportnog rada

u toku jedne voţnje i maksimalnog transportnog rada koji bi se mogao

ostvariti ako bi kapacitet vozila bio potpuno iskorišćen:

Klp

U

U

U

max

Za jedno meĎustanično rastojanje koeficijenti statičkog i dinamičkog

iskoriščenja kapaciteta su jednaki (γ=ε).

p

p

Kp

Kp

U

U aa

1

1

max


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 22 -

4.7. Srednji put prevoženja putnika (KSP1)

Prosječno rastojanje na koje se preveze jedan putnik naziva se srednji put

prevoţenja putnika, a predstavlja aritmetičku sredinu duţine putovanja svih

putnika na liniji. Izračunava se iz odnosa ostvarenog transportnog rada na

liniji (U) i broja prevezenih putnika (P) na istoj liniji u istom vremenskom

periodu.

kmP

UKsp 1

4.8. Proizvodnost (produktivnost) voznog parka (W)

Proizvodnost voznog parka u putničkom saobraćaju (W) mjeri se brojem

prevezenih putnika ili ostvarenih putničkih kilometara u jedinici vremena,

odnosno u toku jednog sata. Razlikujemo:

punu proizvodnost i

radnu proizvodnost

Puna proizvodnost predstavlja broj prevezenih putnika ili ostvarenih

putnik-kilometara u toku jednog inventarskog časa, a dobija se iz obrasca:

h

putnika

ADi

PWP

24

h

Pkm

ADi

UWU

24

Radna proizvodnost se mjeri brojem prevezenih putnika ili ostvarenih

putnik-kilometara za jedan čas rada vozila. Izračunava se pomoću obrasca:

h

putnika

AHr

PWP

h

Pkm

AHr

UWU

Broj auto-časova na radu dobija se oz poznatog obrasca za koeficijent

iskorišćenja vremena u 24 sata (ρ):

[ ]


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 23 -

4.9. Proračun broja vozila za rad na međugradskoj liniji (Ar)

Broj vozila potreban za rad na jednoj meĎugradskoj autobuskoj liniji (Ar)

dobija se iz odnosa broja polazaka autobusa u toku dana (Adn) i broja obrta

jednog autobusa u toku jednog dana (Zo).

Zo

AdnAr

gdje je:

Ar - broj autobusa potreban za rad na liniji u toku jednog dana

Adn - dnevni broj polazaka autobusa (učestalost ili frekfencija)

Zo - broj obrta jednog autobusa u toku jednog dana

Broj polazaka autobusa u toku dana (Adn) zavisi od broja putnika koje treba

dnevno prevesti u jednom smjeru (Pdn) i broja putnika koje preveze jedan

autobus u toku jedne voţnje (P).

P

PdnAdn

Prosječan broj putnika koji se prevozi u toku dana (Pdn) dobija se kada se

broj putnika u toku godine (Pgod) podijeli sa brojem radnih dana linije (Dr).

365

Pgod

Dr

PgodPdn

Broj putnika koji se preveze u jednom poluobrtu (P) zavisi od kapaciteta

autobusa, stepena iskorišćenja kapaciteta i stepena izmjene putnika.

Iz

p

Psm smsm ppP

Broj obrta jednog autobusa u toku jednog dana (Zo) dobija se iz odnosa

radnog vremena vozila (Hr) i vremena trajanja jednog obrta (to):

to

HrZo ; Iz

24

Hr 24 Hr

Vrijeme obrta računa se po poznatom obrascu:

htktsiVs

Kltktstwto )1(2)(2


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 24 -

ZADATAK:

Izračunati broj autobusa potrebnih za rad na meĎugradskoj liniji (AR) ako su

poznati sledeći podaci:

duţina linije Kl =70 km

broj putnika koji treba da se prevezu u jednom smjeru tokom godine

Pgod=175.200 putnika

kapacitet autobusa kojima se vrši prevoz je p=50 mjesta

koeficijent statičkog iskorišćenja kapaciteta jednak je koeficijentu

dinamičkog iskorišćenja i iznosi =ε=0,8

stepen smjenjivanja putnika sm=1,5

prosječna brzina obrta Vo=30 km/h

koeficijent iskorišćenja radnog vremena ρ=0,392

======================================================

REŠENJE:

Prosječan broj putnika koji treba da se preveze u toku jednog dana (Pdn)

dobija se kada se broj putnika u toku godine (Pgod) podijeli sa brojem

radnih dana linije (Dr):

[

]

Broj putnika koje preveze jedan autobus u toku jedne voţnje (P):

Iz

p

Psm putnikappP smsm 605,18,050

Broj dnevnih polazaka ili učestalost autobusa (Adn):

polazakaP

PdnAdn 8

60

480

Potreban broj vozila za rad (Ar):

Zo

AdnAr

Broj obrta jednog autobusa u toku jednog dana (Zo) dobija se iz odnosa

radnog vremena vozila (Hr) i vremena trajanja jednog obrta (to):


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 25 -

to

HrZo

Iz 24

Hr hHr 4,924392,024

Pošto je poznata brzina obrta, lako je izračunati vrijeme trajanja obrta (to):

hVo

Klto

to

Kl

to

KoVo 7,4

30

70222

obrtato

HrZo 2

7,4

4,9

Konačno dobijamo:

[ ]


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 26 -

5. Dokumentacija u putničkom saobraćaju

Dokumentacija koja se koristi pri obavljanju prevoza moţe se podijeliti na:

Prevozna dokumenta

Dokumenta za vozilo

Dokumenta za vozača

5.1. Prevozna dokumenta

Prevozna dokumenta sluţe da se utvrdi izvršeni transportni rad, prihod od

prevoza i obračunaju zarade osoblja i troškovi. TakoĎe sluţe i za efikasnu

kontrolu i praćenje rada voznog osoblja.

U prevozna dokumenta spadaju:

putni nalog

kontrolni list

vozna i prtljaţna karta

spisak putnika i putni list

5.1.1. Putni nalog

U vozilu kojim pravno lice ili preduzetnik vrši javni prevoz putnika ili tereta

ili prevoz za sopstvene potrebe, mora se nalaziti uredno popunjen putni

nalog. Način izdavanja, obrazac putnog naloga i način voĎenja evidencije

propisuje Ministarstvo saobraćaja. Propisani su njegova veličina (format A4

a presavijen A5), oblik, boja (bijela) i sadrţaj.

Putni nalog za vozila kojima se obavlja prevoz u drumskom saobraćaju

sadrţi:

1) seriju i broj putnog naloga,

2) podatke o vrsti prevoza,

3) naziv, odnosno ime i prezime, sjedište i adresu vlasnika vozila,

4) mjesto, dan, mjesec i godinu izdavanja putnog naloga,

5) ime i prezime vozača i ostalih članova posade vozila,

6) osnovne podatke o pravcu kretanja vozila,

7) ovjeren potpis ovlašćenog lica vlasnika vozila,

8) ovjeren potpis lica odgovornog za kontrolu tehničke ispravnosti vozila,

9) marku vozila, registarski broj vozila i oznaku područja gdje je vozilo

registrovano,


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 27 -

10) potpis vozača da je primio vozilo bez vidljivih nedostataka,

11) datum započinjanja prevoza, stanje kilometar sata na početku i završetka

prevoza, kretanje vozila (mesto polaska - dolaska), vrijeme polaska i dolaska

(čas, minut), stanje vozila (ukrcavanje - iskrcavanje putnika, utovar - istovar

stvari, ostala zadrţavanja), broj preĎenih kilometara,

12) evidencioni broj ugovora o prevozu za vanlinijski prevoz,

13) broj tovarnog lista, odnosno drugog dokumenta koji zamenjuje tovarni

list za prevoz stvari,

14) napomenu (odstupanja od reda voţnje, kvar, zastoj na putu itd.).

Putni nalog moţe da sadrţi i podatke o radu vozača, radu vozila, utrošku

goriva i sl.

Putni nalog nije potreban za vozila ili skup vozila čija najveća dozvoljena

masa ne prelazi 3.500 kg, odnosno vozila sa najviše devet sjedišta

uključujući i sjedište vozača.

Vozač autobusa duţan je da prijavi autobuskoj stanici vrijeme svakog

dolaska i polaska autobusa, radi ovjeravanja putnog naloga. Lice koje

upravlja autobuskom stanicom, duţno je neposredno prije polaska autobusa

postavljenog na peron da ovjeri putni nalog prevoznika u skladu sa redom

voţnje i ne smije da ovjeri putni nalog za autobus koji nije postavljen na

peronu.

Prevoznik je duţan da vodi evidenciju o izdatim putnim nalozima.

5.1.2. Kontrolni list

Kontrolni list koristi se u meĎugradskom prevozu putnika zato što

omogućuje uvid u:

broj prodatih karata po vrsti i cijeni

broj prevezenih putnika (promet)

broj putnika u vozilu po meĎustaničnim rastojanjima (protok)

koeficijent izmjene putnika

koeficijente statičkog i dinamičkog iskorišćenja kapaciteta vozila

ostvareni transportni rad

proizvodnost vozila


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 28 -

50

pu

tnik

a4

0k

m/h

11

2m

inu

ta

10

min

uta

Ušlo

Izašlo

U kolima (pa)

Međustanično

rastojanje (Ki)

Rad (U)

Iskorišćenje

kapaciteta (γ)

Ušlo

Izašlo

U kolima (pa)

Međustanično

rastojanje (Ki)

Rad (U)

Iskorišćenje

kapaciteta (γ)

43

43

0,8

6P

od

go

ric

a (

AS

)2

61

28

43

83

75

18

5

64

95

21

50

,98

Zla

tic

a1

23

93

75

72

62

20

,74

33

49

57

27

93

0,9

8C

rkv

ine

23

24

61

04

40

0,9

2

49

44

10

49

00

,88

Ko

laš

in (

AS

)5

21

15

74

45

23

00

,88

21

23

45

22

00

,68

Tre

ba

lje

vo

13

24

46

16

67

20

,92

91

03

31

65

44

0,6

6M

ojk

ov

ac

(A

S)

31

44

23

83

42

22

81

40

,84

96

36

22

72

60

,72

Rib

are

vin

e2

42

52

28

73

72

91

04

40

,74

23

15

44

29

10

44

0,8

8B

era

ne

(A

S)

11

21

36

51

21

71

03

62

58

0,7

2

58

41

28

80

,82

Ru

de

š2

52

29

41

08

0,5

8

27

36

41

64

0,7

2D

ap

sić

i3

23

22

72

56

50

0,5

4

36

25

90

0R

ož

aje

(A

S)

12

48

22

62

60

,52

10

61

06

40

91

75

71

84

0,8

27

57

53

70

17

56

82

30

,74

Rožaje (AS)

P O

V R

A T

A K

U K

U P

N O

Trebaljevo

Rudeš

Dapsići

O D

L A

Z A

K

ST

AN

ICA

Podgorica (AS)

Zlatica

Crkvine

Kolašin (AS)

Po

pu

nja

va

nje

i o

bra

da

ko

ntr

oln

og

lis

ta

Ka

pa

cit

et

au

tob

us

a (p

):S

ao

bra

ća

jna

brz

ina

(V

s):

Bro

j s

tan

ica

(n

):S

taja

nje

na

me

đu

sta

nic

i (t

s1

):

Sta

jan

je n

a k

rajn

jim

sta

nic

am

a (t

k):

Mojkovac (AS)

Ribarevine

Berane (AS)

Tabel

a 1

. –

Matr

ica p

revo

za p

utn

ika (p

rim

jer

ob

rade

podata

ka s

a k

ontr

oln

og l

ista

)


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 29 -

Tabela 2. – Pokazatelji rada autobusa dobijeni obradom kontrolnog lista

t w 4,38 [h]

t s 0,30 [h]

t o 9,68 [h]

t p 4,68 [h]

V p 37 [km/h]

V o 36 [km/h]

V e 36 [km/h]

P 106

Pa 409

p asr 40,9

γ 0,818

ε 0,82

K sp1 68

η sm 2,59

η sm 2,58

W P 4,42

W U 299

W P ´ 21,89

W U ´ 1484

t w= K l / Vs

t s=(n-2)· t s1 / 60

t o =2·( t w+ t s+ t k )

t p = t w+ t s

V p = K l / ( t w+ t s)

V o =2· K l / t o

V e=K/Hr=2· K l / t o

W U=U / (24·ADi)

75Pzbir "Ušlo putnika"

POVRATAKODLAZAK

15,49W P ´W P´=P / AHr

284W U

W U´=U / AHr W U ´ 1409

η sm =K l / K sp1 η sm 1,92

W P=P / (24·ADi) W P 3,13

K sp1=U / P K sp1 91

η sm = P / ( γ .p)=P / p asr η sm 2,03

γ = p asr / p 0,74

ε =U / U max 0,77977

zbir "U kolima" Pa 370

p asr= P a/ (n-1) p asr 37


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 30 -

5.1.3. Vozna i prtljažna karta

Ugovor o prevozu je pravni osnov za izvršenje prevoza, za naplatu

obavljenog prevoza i za naknadu štete prouzrokovane prevozom. Pri

prevozu putnika i prtljaga ugovor o prevozu je zaključen kupovinom vozne i

prtljaţne karte.

Putnik koji koristi meĎugradski linijski prevoz, mora da ima voznu kartu

koja sadrţi: naziv prevoznika, serijski broj vozne karte, mjesto ulaska i

izlaska, datum i vrijeme izdavanja karte, vrijeme vaţenja karte, cijenu

prevoza i podatke o uračunatoj, odnosno neuračunatoj staničnoj usluzi ili

obavještenje o načinu plaćanju stanične usluge, a za prevoz putničkog

prtljaga numerisanu potvrdu koja sadrţi naziv, pečat prevoznika i visinu

naknade za prevoz prtljaga.

Prevoznik i vozno osoblje duţno je da putniku u meĎugradskom linijskom

prevozu, po ulasku u autobus, izdaju čitko popunjenu voznu kartu i potvrdu

za prevoz putničkog prtljaga.

5.1.4. Spisak putnika i putni list

U autobusu prevoznika kojim se obavlja vanlinijski prevoz putnika u

unutrašnjem drumskom saobraćaju mora se nalaziti spisak putnika, potpisan

i ovjeren od strane prevoznika.

U autobusu prevoznika kojim se obavlja vanlinijski prevoz u meĎunarodnom

prevozu putnika, mora se nalaziti pravilno i potpuno popunjen putni list, koji

je potpisan i ovjeren (stavljanjem pečata, datuma i potpisa) od strane

prevoznika i organa uprave nadleţnog za poslove carine na graničnom

prelazu prilikom ulaska i izlaska vozila iz Crne Gore. Putni list prevoznik je

duţan popuniti prije početka putovanja u dva primjerka od čega se jedan

primjerak mora nalaziti u vozilu, a drugi primjerak ostaje u stvarnom

sjedištu prevoznika. Putni list sadrţi podatke o: vrsti prevoza, nazivu

prevoznika ili drugog pravnog lica, itinereru, registarskom broju vozila,

voznom osoblju i spisku putnika.

Putne listove na zahtjev domaćeg prevoznika, izdaje rješenjem Ministarstvo

saobraćaja u vidu knjige putnih listova sa po 25 primjeraka duplikata putnih

listova. (Za izdavanje knjige putnih listova plaća se naknada, a visinu

naknade propisuje Vlada). Evidenciju o izdatim putnim listovima vodi

prevoznik.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 31 -

5.2. Dokumenta za vozilo

U dokumentima za vozilo upisani su podaci o vlasniku vozila, datum svih

izmjena u vezi sa vozilom, izvršenih svih redovnih i vanrednih tehničkih

pregleda. Od dokumenata za vozilo, najčešće se koriste:

Saobraćajna dozvola

Polisa obaveznog osiguranja

MeĎunarodna polisa obaveznog osiguranja (zeleni karton)

Matična knjiga vozila

Saobraćajna dozvola je osnovni dokument za vozilo. Ona se izdaje vlasniku

prilikom prve registracije vozila i sadrţi sledeće podatke:

Datum i mjesto prve registracije vozila

Registarski broj vozila

Vrstu, marku, tip, boju i namjenu vozila

Broj motora i šasije

Godinu proizvodnje

Snagu, radnu zapreminu i teţinu praznog vozila

Nosivost vozila ili br.mjesta za putnička vozila i autobuse

Podatke o vlasniku

Osiguranje od autoodgovornosti ima funkciju da zaštiti osiguranika od

plaćanja odštete u slučaju da on pričini štetu trećem licu upotrebom vozila.

Umjesto osiguranika, štetu će isplatiti osiguravajuće društvo kod koga je

zaključen ugovor o osiguranju (polisa osiguranja). Zeleni karton je

meĎunarodna polisa obaveznog osiguranja i vaţi u svim zemljama

potpisnicama meĎunarodne konvencije tzv. „zelene karte“. Zeleni karton se

mora pokazati na svakoj granici kao i u slučaju saobraćajne nezgode u

inostranstvu.

Matična knjiga nije obavezan dokument. Preduzeća je vode jer je njena

primjena korisna. Ona sadrţi sledeće podatke:

Cijenu vozila

Tehničke podatke o vozilu i datum uključivanja u rad

Promjene vlasnika vozila

Podatke o registraciji, redovnim i vanrednim tehničkim pregledima

Podatke o opravkama

Podatke o izmjenama vozača, datumu preuzimanja i predaje vozila

Podatke o broju preĎenih kilometara, potrošnji goriva i maziva


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 32 -

5.3. Dokumenta za vozača

U dokumenta za vozača spadaju:

vozačka dozvola odgovarajuće kategorije

licenca profesionalnog vozača

meĎunarodna vozačka dozvola (za zemlje koje ne priznaju nacionalnu

dozvolu)

lična karta vozača

pasoš i vize (za meĎunarodni saobraćaj)

dokument o zaposlenosti (traţi se u nekim drţavama)

obavezno zdravstveno osiguranje i kartica meĎunarodnog

zdravstvenog putnog osiguranja (u drţavama za koje je potrebna viza)

tahografski ulošci

6. Javni gradski prevoz putnika

Pod javnim gradskim putničkim prevozom podrazumijeva se organizovani

linijski prevoz putnika, dostupan svima pod jednakim uslovima, na teritoriji

jednog grada. Javni gradski putnički prevoz u gradovima nastao je u IX

vijeku i do današnjih dana neprestano se mijenja i usavršava zahvaljujući

napretku nauke. Na početku IX vijeka pojavila su se kola sa konjskom

vučom kapaciteta 10 do 15 putnika tzv. omnibusi u kojima su se putnici

prevozili i u kabini i na krovu. Zatim se 1853. godine, u Njujorku, pojavio

tramvaj sa konjskom vučom, a tramvaj sa električnom vučom u Berlinu

1879. godine. Tramvaji sa električnom vučom bili su dominantni u JGP sve

do tridesetih godina XX vijeka kada je autobus počeo da igra značajniju

ulogu. IzmeĎu maksimalnog radijusa velikih gradova i tehničkih mogućnosti

putovanja stanovnika postojala zavisnost izraţena na način da je maksimalni

radijus grada odgovarao vremenu putovanja od jednog časa. Sve do početka

IX vijeka pješačenje je predstavljalo dominantan način putovanja, pa su

najveći gradovi u svijetu imali radijus do 5 kilometara. Pojava omnibusa i

tramvaja sa konjskom vučom omogućava razvoj gradova radijusa do 10

kilometara. Električni tramvaji i autobusi šire gradove na radijus do 20

kilometara, metro je omogućio razvoj gradova radijusa preko 30 kilometara.

Dakle JGP je u velikoj mjeri uticao na formiranje i razvoj gradova.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 33 -

6.1. Linije javnog gradskog prevoza

Javni gradski putnički prevoz, koji je po pravilu linijski organizovan, treba

da nastoji da trase linija usaglasi sa linijama ţelja stanovnika, što znači da

linije masovnog prevoza treba da budu postavljene tako da većini putnika

omoguće da direktnom voţnjom doĎu do cilja putovanja.

Skup svih linija javnog gradskog saobraćaja na teritoriji nekog grada čini

mreţu linija gradskog prevoza. Osnovna podjela gradskih linija izvršena je

prema načinu pruţanja u odnosu na teritoriju grada, posebno u odnosu na

centar grada. Na osnovu toga se sve gradske linije dijele na:

radijalne,

dijametralne,

tangencijalne,

kruţne,

polukruţne,

periferne i

kombinovane.

Šematski prikaz pojedinih tipova linija dat je na narednoj slici.

Slika 7. – linije javnog gradskog prevoza

Radijalne linije (a) povezuju centar sa perifernim dijelovima grada, a to su

pravci najintenzivnijeg kretanja putnika.

Dijametralne linije (b) povezuju dva periferna dijela grada i prolaze kroz

centar grada.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 34 -

Tangencijalne linije (c) takoĎe povezuju dva periferna dijela grada ali ne

prolaze kroz centar već ga samo tangiraju.

Kružne linije (d) povezuju više periferija po zatvorenoj krivoj liniji ali ne

prolaze kroz centar grada. Ove linije presijecaju radijalne i dijametralne

pravce što omogućava bolju povezanost sa odredištem.

Polukružne linije (d) su dijelovi kruţnih linija (nije zatvorena linija).

Periferne linije (e) povezuju dvije tačke na periferiji grada i poklapaju

pravce slabijeg strujanja putnika.

6.2. Statički elementi linije

Statički elementi linije utvrĎuju se prilikom izrade projekta linije, i mogu se

mijenjati samo izmjenom projekta, a obuhvataju:

trasu linije,

terminuse,

stajališta (meĎustanice),

duţinu linije i

meĎustanična rastojanja

Trasa linije predstavlja unaprijed utvrĎenu putanju kretanja vozila

odreĎenim ulicama izmeĎu početne i krajnje stanice (terminusi).

Terminusi su krajnje stanice na liniji tj. mjesta na kojima vozila mijenjaju

smjer kretanja. Na terminusima se rade posebne okretnice ako sklop ulica ne

omoguţava jednostavno i bezbjedno okretanje vozila. Za naziv terminusa

uzima se obično naziv šireg područja koje gravitira terminusu ili naziv

nekog značajnijeg izvora putnika (ţeljeznička stanica, bolnica i drugo).

Terminusi sluţe i za izravnavanje vremenskih neravnomjernosti u kretanju

vozila do kojih dolazi zbog zastoja i zagušenosti saobraćaja. Zbog toga se

terminusi obično koriste za kontrolu tačnosti kretanja vozila u odnosu na red

voţnje i vrijeme zadraţavanja na terminusu odgovara intervalu voţnje na

liniji. Na većim terminusima, zajedničkim za veči broj linija, mogu se

nalaziti prostorije za operativno osoblje, sanitarni čvor, rezervna vozila,

ekipa za otklanjanje manjih kvarova i drugo.

Stajališta (međustanice) su mjesta na liniji na kojima se vozila zaustavljaju

radi ulaska i izlaska putnika. OdreĎuju se na mjestima gdje su jaka izvorišta


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 35 -

ili ciljevi putnika (škole, trţni centri, preduzeća itd.). Vrijeme zadrţavanja na

meĎustanicama odgovara vremenu potrebnom za ulazak i izlazak putnika.

Stajališta su obiljeţena horizontalnom i vertikalnom saobraćajnom

signalizacijom a često i stajališnim oznakama na kojima je ispisan naziv

stanice, oznaka i naziv linije, trasa linije i izvod iz reda voţnje. Često su

opremljena i nadstrešnicom za putnike.

Dužina linije (Kl) predstavlja rastojanje izmeĎu terminusa mjereno po trasi

linije. Pošto trasa linije u jednom i u drugom smjeru ne mora da bude ista

(zbog jednosmjernih ulica i sl.) to se u slučaju postojanja ove razlike za

duţinu linije uzima aritmetička sredina duţine linije u jednom i drugom

smjeru.

Međustanično rastojanje je duţina puta izmeĎu dvije stanice izraţena u

metrima. MeĎustanična rastojanja su različita pa se često koristi pojam

prosječno meĎustanično rastojanje koje se dobija kao aritmetička sredina

svih meĎustaničnih rastojanja na liniji. MeĎustanično rastojanje utiče na

eksploatacionu brzinu vozila odnosno na vrijeme putovanja putnika. Putnici

koji putuju na duţim relacijama vole da meĎustanična rastojanja budu veća

kako bi skratili vrijeme putovanja a to je, s jedne strane, i interes prevoznika

jer se skraćuje vrijeme obrta vozila. S druge strane, povećanje

meĎustaničnog rastojanja utiče na smanjenje broja putnika, jer će mnogi

pješačiti ili koristiti drugi vid prevoza. Zbog toga je odreĎivanje

meĎustaničnog rastojanja sloţen posao i priča za sebe na svakoj liniji

gradskog saobraćaja. Pri odreĎivanju meĎustaničnog rastojanja treba imati u

vidu gustinu naseljenosti, poloţaj tačaka koje privlače putnike, srednju

duţinu putovanja putnika itd. U praksi se najčešće koriste neke empirijske

vrijednosti za optimalno meĎustanično rastojanje. U zavisnosti od gustine

naseljenosti preporučuju se meĎustanična rastojanja u sledećim granicama:

u centru grada.............. 250 – 550 m

u perifernim zonama.... 500 – 750 m

u prigradskoj zoni ....... 600 – 1500 m


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 36 -

6.3. Pokazatelji kvaliteta mreže linija

Osnovni kriterijumi za ocjenu podobnosti mreţe linija javnog gradskog

prevoza putnika su:

trase linija treba da su usaglašene sa linijama ţelja putnika

udaljenost koju treba preći pješke treba da je što kraća (do 5

min. u centru a 10 min. na periferiji)

sklop linija treba da omogući da se u bilo koji dio grada doĎe sa

najviše jednim presjedanjem

prelaţenje sa jedne na drugu liniju treba da bude lako,

bezbjedno i ugodno

obezbijediti što veću nezavisnost trasa linija javnog gradskog

prevoza putnika (JGPP)

Prilikom analize mreţe linija na području jednog grada potrebno je ispitati

koliko ista zadovoljava zahtjeve putnika. Putnici ţele gustu mreţu linija,

najkraću trasu do odredišta i direktnu voţnju bez presjedanja. Ove zahtjeve

putnika odreĎuju četiri faktora:

gustina mreţe linija

linijski koeficijent

koeficijent direktnosti linije

koeficijent zakrivljenosti linije

6.3.1. Gustina mreže linija

Gustina mreţe linija (σ) pokazuje prosječnu duţinu linija javnog gradskog

prevoza po jedinici površine grada. Dobija se iz odnosa duţine svih linija

(ΣKl) u kilometrima i površine grada (Pg) u km2

[

]


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 37 -

6.3.2. Linijski koeficijent

Ovaj koeficijent pokazuje prosječnu duţinu linija javnog gradskog prevoza

u kilometrima( ) prema duţini ulične mreţe kojom te linije prolaze

( ). Linijski koeficijent pokazuje koliko prosječno prolazi linija na svaki

kilometar opsluţene mreţe.

6.3.3. Koeficijent direktnosti linije

Pogodnost mreţe za ostvarivanje direktnih voţnji izraţava se koeficijentom

direktnosti koji se dobija iz odnosa broja putnika koji do odredišta stiţu

direktnom voţnjom (Pd) i ukupnog broja putnika (Pu).

6.3.4. Koeficijent zakrivljenosti linije

Ovaj koeficijent predstavlja odnos stvarne duţine linije (Kl) i rastojanja

izmeĎu terminusa po vazdušnoj liniji (Kv). Najmanja vrijednost ovog

koeficijenta je jedan ali je u praksi uvijek veća.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 38 -

6.4. Prevozni zahtjevi putnika u toku dana

Na svakoj liniji pojavljuju se dva toka putnika izmeĎu dva terminusa, a

samim tim i dva protoka pa se obično prikazuju na istom dijagramu.

Veličina protoka je obično različita izmeĎu stanica, ali se u oba smjera

pojavljuje jedna maksimalna vrijednost koja ne mora biti na istom

meĎustaničnom rastojanju. Ako broj mjesta u vozilima u toku jednog časa

zadovoljava maksimalni protok na liniji, onda će zadovoljiti i protok na

ostalim meĎustaničnim rastojanjima. Zbog toga se najveći protok putnika na

liniji smatra prevoznim zahtjevom putnika na toj liniji i naziva se

mjerodavni protok ili mjerodavni zahtjev putnika.

Kako je radno vrijeme linija gradskog saobraćaja duţe od 18 sati, za

formiranje prevoznih zahtjeva u toku čitavog radnog vremena potrebno je

poznavati veličine protoka putnika u svakom času rada linije. Ovi podaci se

mogu dobiti detaljnim brojanjem putnika u toku dana, na osnovu čega se

moţe formirati dijagram prevoznih zahtjeva linija u toku dana.

Primjer protoka putnika u oba smjera linije prikazan je na narednom

dijagramu:

Slika 8. – dijagram protoka putnika na liniji JGS po smjerovima

smjer AB

smjer BA

Phmax

Phmax

Ph

(p

ut/

h)


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 39 -

6.5. Učestalost i interval vožnje vozila na liniji

Učestalost ili frekfencija vozila na liniji (Ah) odreĎena je brojem vozila koja

u toku jednog časa preĎu neku tačku na liniji. Učestalost se odreĎuje u

zavisnosti broja putnika koji treba da se prevezu u toku jednog časa (Phsr) i

broja putnika koje jedno vozilo moţe da preveze u toku jedne voţnje (P1).

[

]

gdje je:

-frekfencija vozila na liniji

-prosječan broj putnika koji treba da se preveze u jednom smjeru

za jedan čas

-broj putnika koji se preveze u toku jedne voţnje

-kapacitet autobusa

-koeficijent dinamičkog iskorišćenja kapaciteta autobusa

-stepen smjenjivanja putnika

Broj putnika koji treba da se preveze za jedan čas (Phsr) dobija se iz odnosa

ukupnog broja putnika koje treba prevesti za jedan dan (Pdn) i radnog

vremena linije (Hr):

[

]

S obzirom na neravnomjernost broja putnika po časovima u toku dana, broj

putnika treba posebno računati za tzv. vršna opterećenja i van vrhova. Broj

putnika u vrhovima (Phmax) moţe se izračunati iz obrasca za stepen

časovne neravnomjernosti protoka ( ):

[

]

Za ustaljene linije, ako je poznat broj vozila koji radi na toj liniji, učestalost

se dobija iz odnosa tog broja vozila (Ar) i vremena trajanja obrta (to):

[

]

gdje je:

-frekfencija (učestalost) vozila na liniji

-broj vozila na radu

to - vrijeme obrta u časovima


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 40 -

Interval vožnje ( ) je vremenski razmak izmeĎu dva uzastopna prolaska

vozila kroz neku tačku na liniji i u gradskom saobraćaju obično se izraţava u

minutima. Ako je poznat broj vozila na radu, inteval voţnje će biti:

[ ]

gdje je:

to - vrijeme obrta u minutima

Vidimo da su frekfencija i interval voţnje meĎusobno recipročne vrijednosti.

6.6. Prevozna sposobnost linije

Protok vozila (učestalost ili frekfencija) na liniji gradskog saobraćaja,

definiše se brojem vozila koja proĎu kroz jednu tačku linije u istom smjeru u

jedinici vremena. Prema tome, ako je poznat broj vozila na radu, protok ili

frekfencija vozila (Ah) dobija se iz odnosa broja vozila na radu (Ar)i vremena

trajanja obrta (to):

[

]

Prethodni obrazac pokazuje učestalost vozila na liniji, ali ne i broj mjesta za

prevoz koja se nudi putnicima u toku jednog časa. Broj mjesta koja

putnicima stoje na raspolaganju u toku jednog časa na nekoj tački na liniji

naziva se prevozna sposobnost linije (Q). Ako se broj mjesta u vozilu

obiljeţi sa (p), onda je protok broja mjesta u toku jednog časa:

[

]

Zamjenom učestalosi vozila u obrascu za prevoznu sposobnost linije dobija

se:

[

]


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 41 -

kako je:

[ ]

[

]

Na osnovu ove formule moţe se analizirati uticaj brzine i kapaciteta vozila

na prevoznu sposobnost linije. Vidi se da je prevozna sposobnost linije

direktno srazmjerna brzini vozila, broju mjesta u vozilu i broju vozila na

radu, a obrnuto srazmjerna duţini linije gradskog saobraćaja.

6.7. Proračun potrebnog broja vozila na liniji

Broj vozila za rad na liniji javnog gradskog prevoza odreĎuje se posebno za

rad u tzv. vršnim opterećenjima, a posebno van vrhova, i to na osnovu

protoka putnika. Najprije se odreĎuje potrebna frekfencija vozila (Ah) a

zatim broj vozila na radu (Ar):

[

]

[

]


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 42 -

ZADATAK:

Na liniji javnog gradskog prevoza putnika potrebno je da se preveze u toku

godine Pgod=2.800.000 putnika u jednom smjeru. Izračunati potreban broj

autobusa na radu (AR) na ovoj liniji ako su poznati sledeći podaci:

Duţina linije iznosi Kl=6 km

Broj meĎustanica na liniji je i=12

Vrijeme stajanja autobusa na krajnjim stanicama iznosi tk=5minuta

Vrijeme stajanja autobusa na meĎustanicama je ts=20 sekundi

Saobraćajna brzina autobusa Vs=30 km/h

Kapacitet autobusa p=70 mjesta

Dinamički koeficijent iskorišćenja nosivosti ε=0,8

Stepen izmjene putnika na liniji je ηsm=1,52

Koeficijent iskorišćenja vremena u 24 časa ρ=0,625

======================================================

REŠENJE:

Broj vozila za rad na liniji javnog gradskog prevoza odreĎuje se iz poznatih

obrazaca za frekfenciju ili za interval voţnje:

[

]

[

]

Učestalost ili frekfencija vozila na liniji (Ah) se odreĎuje u zavisnosti broja

putnika koji treba da se prevezu u toku jednog časa (Phsr) i broja putnika

koje jedno vozilo moţe da preveze u toku jedne voţnje (P1).

[

]

Broj putnika koji treba da se preveze za jedan čas (Phsr) dobija se iz odnosa

ukupnog broja putnika koje treba prevesti za jedan dan (Pdn) i radnog

vremena linije (Hr).

[

]

Prosječan broj putnika koji treba da se preveze u toku jednog dana (Pdn)

dobija se kada se broj putnika u toku godine (Pgod) podijeli sa brojem

radnih dana linije (Dr):


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 43 -

[

]

[ ]

[

]

[

]

( ) (

) (

) [ ]

[ ]

[ ]

[

]

[ ]

ZADATAK:

Na liniji javnog gradskog prevoza putnika potrebno je da se preveze u toku

jednog dana Pdn=15.000 putnika u jednom smjeru. Izračunati potreban broj

autobusa na radu u toku vršnih opterećenja (Armax) i broj autobusa u ostalim

časovima (Arost) na ovoj liniji ako su poznati sledeći podaci:

Duţina linije iznosi Kl=5 km

Brzina obrta autobusa Vo=20 km/h

Kapacitet autobusa p=80 mjesta

Dinamički koeficijent iskorišćenja nosivosti u vrhovima εmax=1

Dinamički koeficijent iskorišćenja nosivosti van vrhova ε=0,8

Stepen izmjene putnika na liniji je ηsm=1,5

Koeficijent neravnomjernosti putnika ηn=1,7

Radno vrijeme linije HR=18 časova

Trajanje vršnih opterećenja Hmax=4 časa


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 44 -

REŠENJE:

Broj vozila za rad na liniji javnog gradskog prevoza odreĎuje se posebno za

rad u tzv. vršnim opterećenjima, a posebno van vrhova. Najprije se odreĎuje

potrebna frekfencija vozila u vršnim opterećenbjima(Ahmax) i frekfencija

vozila van vrhova (Ahost) i a zatim broj vozila na radu u vršnim

opterećenjima (Armax) i broj vozila van vrhova (Arost):

[

]

[

]

Broj putnika treba posebno računati za tzv. vršna opterećenja i van vrhova.

Protok putnika u vrhovima (Phmax) moţe se izračunati iz obrasca ( ):

[

]

[

]

[

]

Sada moţemo izračunati prosječan časovni protok putnika van vrhova

opterećenja (Phost):

[

]

Frekfencija vozila u špicevima:

[

]

Frekfencija vozila u ostalim satima:

[

]

[

]

[ ]

[ ]

[ ]


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 45 -

6.8. Izbor vozila za javni gradski saobraćaj

Prilikom izbora vrste vozila za javni gradski saobraćaj treba voditi računa o

karakteristikama koje bitno utiču na kvalitet prevoza, kao što su:

brzina vozila

bezbjednost putnika

udobnost putovanja

kapacitet prevoza

buka i zagaĎenje okoline

ekonomičnost prevoza

zakrčenost

redovnost saobraćaja

6.8.1. Brzina vozila

Od brzine kretanja vozila (saobraćajna brzina) u najvećoj mjeri zavisi i

vrijeme putovanja putnika od izvora do cilja putovanja. Ova brzina zavisi od

tehničkih karakteristika vozila (vučna i dinamička svojstva) kao i od uslova

saobraćaja (gustina saobraćaja, broj raskrsnica), načina regulisanja

saobraćaja (propisi, znakovi, semafori, ţute trake) itd. Većina ovih faktora

koji utiču na saobraćajnu brzinu predstavljaju objektivne okolnosti koje

jednako utiču na sve vrste vozila i pri uporeĎivanju vozila (izbor vozila)

mogu se zanemariti, pa se analiziraju samo faktori koji utiču na brzinu, a

zavise od vrste vozila. Pošto biramo izmeĎu tri vrste vozila za JGS (autobus,

tramvaj, trolejbus), a sva ova vozila imaju maksimalnu brzinu znatno veću

od dozvoljene u gradu, to se po ovaj karakteristici ni jednoj vrsti vozila ne

moţe dati prednost. Ovdje treba napomenuti da se ni moć ubrzanja i

usporenja ne mogu koristiti do krajnjih mogućnosti zbog neprijatnog

djelovanja na putnike, posebno na one koji stoje.

6.8.2. Bezbjednost putnika

Sigurnost prevoţenja putnika u JGS je veoma vaţan faktor koji zavisi od

vrste vozila. Moţe se govoriti o aktivnoj i pasivnoj bezbjednosti vozila.

Aktivnu bezbjednost čine svi oni faktori koji doprinose da ne doĎe do

saobraćajne nezgode (moć usporenja, izdvojenost trase, mogućnost

manevrisanja itd.), a pasivnu bezbjednost definišu elementi koji doprinose

da posledice saobraćajne nezgode budu što manje. Po kriterijumu

bezbjednosti tramvaji su u izrazitoj prednosti u odnosu na autobuse, a

naročito u odnosu na trolejbuse.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 46 -

6.8.3. Udobnost putovanja

Udobnost putovanja ocjenjuje se na osnovu stepena zamora putnika u toku

putovanja. Iako se u JGS radi o relativno malim rastojanjima prevoza ipak se

i ovaj faktor uvaţava prilikom izbora vcrste vozila. Udobnost putovanja u

najvećoj mjeri zavisi od:

klimatizacije (grijanje, hlaĎenje i provjetravanje)

elastičnosti voţnje

buka u vozilu

učestalost i intenzitet kočenja

broja i širine vrata

visine i širine stepeništa

širine unutrašnjeg prolaza

vrsta sjedišta i razmak izmeĎu njih

I po ovom kriterijumu moţemo reći da je tramvaj uglavnom u prednosti u

odnosu na autobus i trolejbus, a da autobus i trolejbus imaju pribliţno iste

karakteristike i one prije svega zavise od opremljenosti svakog konkretnog

vozila.

6.8.4. Kapacitet prevoza

Pod kapacitetom prevoza odnosno prevoznom sposobnošću podrazumijeva

se maksimalni broj putnika koji na nekoj liniji moţe da se preveze u jednom

smjeru u toku jednog sata. Prevozna sposobnost računa se po poznatom

obrascu:

[

]

[

]

gdje je:

Iwmin – minimalni interval voţnje u minutima

Najmanji interval voţnje zavisi od vremena zadrţavanja na meĎustanicama,

gustine saobraćaja i propusne moći raskrsnica. Ispitivanjima je utvrĎeno da

je minimalni interval voţnje u JGS jadan minut, pa je, prema tome,

maksimalna frekfencija vozila:

[

]


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 47 -

odnosno kapacitet prevoza:

[

]

Dakle, efikasnost prevoza zavisi od kapaciteta vozila. Kapacitet autobusa i

trolejbusa je isti, a tramvaj ima veći broj mjesta (mogu se primijeniti čak i

dvije prikolice) što znači da je efikasnost prevoza znatno ispred autobusa i

trolejbusa.

6.8.5. Buka i zagađenje okoline

Ovom faktoru se pridaje sve veći značaj prilikom izbora vozila za JGS. Buka

koju proizvode vozila JGS, osim neprijatnosti koju izaziva kod putnika, vrlo

štetno djeluje na zdravlje stanovnika grada. Najmanju buku stvaraju

trolejbusi, zatim tramvaji, a na poslednjem mjestu su autobusi, sa najvećom

bukom i u vozilu i van vozila.

Što se tiče zagaĎenja okoline, tramvaji i trolejbusi su (zbog elektro vuče) u

velikoj prednosti nad autobusima. I ova karakteristika sve više dobija na

značaju, čak nekad igra i presudnu ulogu kod izbora vrste prevoznog

sredstva.

6.8.6. Ekonomičnost prevoza

Pod ekonomičnošću prevoza podrazumijeva se mogućnost ostvarenja što

većeg transportnog rada uz što manje troškove. Jasno je da su potrebne

investivije za uspostavljanje saobraćaja na nekoj liniji najmanje kod

autobusa, zatim slijede trolejbusi pa tramvaji. Dalje treba računati troškove

energije (goriva), amortizacije, odrţavanje i slično. Pošto troškovi a posebno

prihodi zavise i od broja putnika to je potrebno praviti analizu ovog faktora

za svaku liniju pojedinačno. Konfiguracija terena takoĎe utiče na

ekonomičnost prevoza. Kod trasa sa velikim usponom, trolejbusi su u

izrazitoj prednosti.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 48 -

6.8.7. Zakrčenost

Veliki broj putničkih vozila u gradovima, i tendencija njihovog stalnog

porasta, predstavlja veliku smetnju normalnom odvijanju JGS. Zbog toga

prilikom izbora vozila za JGS treba voditi računa da ona zauzimaju što

manju površinu na kolovozu, odnosno da da što manje zakrčuju gradske

ulice. Ova karakteristika ima veze i sa okretljivošću vozila i posebno je

značajna ako trasa linije prolazi uskim i krivudavim ulicama. Ovdje su

autobusi u prednosti u odnosu na trolejbuse, a pogotovo u odnosu na

tramvaje.

6.8.8. Redovnost saobraćaja

Pod redovnošću saobraćaja podrazumijeva se kretanje vozila po utvrĎenom

redu voţnje. Redovnost saobraćaja zavisi od subjektivnih faktora, kao što su

disciplina voznog osoblja, ali i od objektivnih faktora kao što su vrsta vozila,

stanje trase i drugo. Neredovan saobraćaj na liniji JGS najčešće izaziva kvar

nekog vozila i njegovo isključenje iz saobraćaja što dovodi do poremećaja u

intervalu voţnje i vremenu stajanja na meĎustanicama.

Tramvaj je vozilo koje je najmanje podloţno kvarovima i najmanje je

osjetljiv na vremenske neprilike (kiša, snijeg, poledica). MeĎutim, na

redovnost ovog vozila najveći uticaj ima snabdijevanje električnom

energijom jer prekid struje dovodi do zastoja na cijeloj liniji. Osim toga,

kvar jednog vozila obavezno zahtijeva uklanjanje vozila sa linije vučom ili

guranjem od strane drugog vozila.

Autobus je mnogo podloţniji kvarovima od tramvaja. MeĎutim, autobus je

mnogo elastičniji zbog načina napajanja i kretanja, pa se dobrom

organizacijom moţe postići vrlo redovan saobraćaj. Isključenje jednog

vozila ne dovodi do zastoja ostalih vozila, a isključeno vozilo se lako

zamjenjuje drugim vozilom. Zastoj u saobraćaju na nekom dijelu linije moţe

se izbjeći jednostavnom promjenom maršrute.

Trolejbus je vozilo kojim je najteţe odrţavati redovan saobraćaj. Nepovoljna

veza izmeĎu trola i mreţe dovodi do čestih spadanja trola, naročito na

krivinama. Kratki spojevi, kidanje mreţe i osjetljivost na loše vremenske

prilike dodatno čine ovo vozilo nesigurnim za redovno odrţavanje

saobraćaja.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 49 -

6.9. Rad dispečerske službe u javnom gradskom saobraćaju

Za pravilno izvršenje plana rada u jednom preduzeću JGS potrebno je stalno

kontrolisati rad vozila i voznog osoblja i blagovremeno otklanjati uočene

nedostatke i nepravilnosti. Zbog toga u svakom transportnom preduzeću

koje se bavi javnim gradskim prevozom putnika postoji dispečerska sluţba

čiji je osnovni zadatak da prati rad vozila na liniji i odrţava propisani red

voţnje. Ovaj zadatak dispečerska sluţba ostvaruju neposrednom vezom sa

voznim osobljem i preko linijskih dispečera i dispečera na terminusima.

Zadaci dispečerske sluţbe su:

obezbjeĎenje blagovremenog izlaska vozila na liniju

kontrola voznog osoblja (posebno u pridrţavanju reda voţnje)

otklanjanje poremećaja u redu voţnje

odlučivanje o povećanju ili smanjenju broja vozila na liniji i promjeni

maršrute kod zastoja u saobraćaju

prućanje tehničke pomoći vozilima na liniji

Dispečerska sluţba obuhvata dispečerski centar koji prikuplja potrebne

podatke od dispečera na terminusima, dispečera na vaţnijim meĎustanicama,

linijskih kontrolora i voznog osoblja.

7. Autobuske stanice

Prema našem Zakonu o prevozu u drumskom saobraćaju autobuska stanica

je saobraćajni objekat u kojem se vrši prijem i otprema autobusa, ukrcavanje

i iskrcavanje putnika i prtljaga, prodaja i izdavanje voznih karata i drugih

prevoznih isprava, davanje obavještenja o prevozu i pruţanje drugih usluga

u vezi sa prevozom. Prema istom zakonu licenca za pruţanje usluga

autobuske stanice moţe se izdati pravnom licu ili preduzetniku, ako

ispunjava sljedeće uslove:

1. ima dobar ugled u skladu sa zakonom;

2. ima zaposleno odgovorno lice koje organizuje prijem i otpremu

autobusa i putnika koje je stručno osposobljeno u skladu Zakonom;

3. ima u svojini ili zakupu objekat sa:

- istaknutim natpisom "autobuska stanica" sa naznačenjem mjesta

- obezbijeĎenim pristupom za lica smanjene pokretljivosti i lica sa

invaliditetom;


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 50 -

- najmanje četiri natkrivena perona i druge saobraćajne površine i

prilazni put;

- čekaonicom, garderobom, odgovarajućim brojem šaltera za

prodaju karata, pruţanje informacija i vršenje drugih poslova za

potrebe prevoza;

- osvijetljenim prostorijama, peronima i čekaonicama sa

obezbijeĎenim grijanjem;

- postavljenim razglasnim ureĎajima za davanje obavještenja;

- istaknutim izvodom iz reda voţnje na vidnom mjestu u čekaonici,

koji mora biti istaknut i na brajevom pismu;

- javnom telefonskom govornicom;

- beţičnim internetom;

- video nadzorom na peronima;

- časovnicima u čekaonici i na peronima koji pokazuju tačno

vrijeme;

- istaknutim radnim vrmenom u skladu sa redom voţnje;

- sanitarnim prostorijama.

Autobuske stanice se kategorišu u pet kategorija i označavaju se abecednim

redom od A do E, s tim da oznaka A pripada najvećoj kategoriji.

7.1. Pružanje usluga autobuske stanice

Na autobuskoj stanici lice koje upravlja autobuskom stanicom mora pruţati

usluge svim prevoznicima pod jednakim uslovima, u skladu sa opštim aktom

autobuske stanice na koji saglasnost daje Ministarstvo.

Opšti akt sadrţi:

- način i uslove prijema putnika;

- način i uslove prihvata i otpreme autobusa;

- uslove za prijem i čuvanje prtljaga primljenih na prevoz;

- način upoznavanja korisnika prevoza sa uslovima prevoza i način

pruţanja ostalih usluga autobuskih stanica.

Prevoznik koji obavlja linijski prevoz putnika duţan je da koristi autobusku

stanicu utvrĎenu redom voţnje, odnosno dozvolom za meĎunarodni linijski

prevoz putnika.

Lice koje upravlja autobuskom stanicom duţno je da vrši prihvat i otpremu

autobusa samo za linije u skladu sa registrovanim i ovjerenim redom voţnje,

odnosno dozvolom za meĎunarodni linijski prevoz putnika.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 51 -

Lice koje upravlja autobuskom stanicom duţno je da vodi saobraćajni

dnevnik (evidenciju) o dolascima i polascima autobusa pravilno i potpuno, u

skladu sa Zakonom, i duţno je da Ministarstvu dostavlja izvještaj o

neobavljanju prevoza na odobrenoj liniji, u skladu sa registrovanim i

ovjerenim redom voţnje.

Vozač autobusa duţan je da prijavi autobuskoj stanici vrijeme svakog

dolaska i polaska autobusa, radi ovjeravanja putnog naloga. Lice koje

upravlja autobuskom stanicom, duţno je neposredno prije polaska autobusa

postavljenog na peron da ovjeri putni nalog prevoznika u skladu sa redom

voţnje, a ne smije ovjeriti putni nalog za autobus koji nije postavljen na

peronu. Lice koje upravlja autobuskom stanicom duţno je da obavijesti

putnike o nemogućnosti odrţavanja odreĎenog polaska na liniji, odnosno

kašnjenju autobusa nakon prijema obavještenja od prevoznika i moţe

uključiti drugog prevoznika za obavljanje prevoza, na račun prevoznika koji

je bio duţan obaviti prevoz, i duţan je uzdati odgovarajuću potvrdu.

7.2. Osnovne tehnološke cjeline autobuske stanice

Osnovne tehnološke cjeline autobuske stanice su:

- stanični pretprostor

- putnička zgrada i

- autobuski prostor

Ove cjeline šematski su prikazane na narednoj slici.

Slika 9. – šematski prikaz autobuske stanice

dolazak

korisnika

odlazak

korisnika

dolazak

autobusa odlazak

autobusa


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 52 -

Stanični pretprostor, predstavlja prostor ispred autobuske stanice koji ima

cilj da obezbijedi prihvat i otpremu korisnika autobuske stanice. Dakle, na

ovom prostoru treba obezbijediti mjesta za prilaz vozilima JGPP, TAXI,

putničkim automobilima i pješacima. Elementi staničnog pretprostora

razmještaju se prema sledećim principima:

- prostor za iskracavanje putnika u odlasku postavlja se ispred ulaza u

putničku zgradu,

- parkiralište za putnička vozila mora biti u neposrednoj blinini

putničke zgrade (na udaljenosti od najviše 200 m),

- parking garaţa po istom principu ili uz samu putničku zgradu,

- TAXI stajališta u neposrednoj blizini perona za dolazak.

Putnička zgrada, je prostor u koj se smešta osnovni i prateći sadržaj, koji

obezbjšuju prijem korisnika stanice sa staničnog pretprostora i otpremu

prema autobuskom prostoru. Osnovni sadrţaj obuhvata:

- prodaju karata,

- informacije,

- garderobu,

- čekaonicu i

- toalet.

Prateći sadrţaji su:

- ugostiteljstvo,

- trgovina,

- zabava,

- higijena i

- druge usluge

Autobuski prostor, predstavlja dio autobuske stanice koji ima cilj da

obezbijedi prihvat i otpremu autobusa uz istovremeno ukrcavanje i

iskrcavanje putnika , smještaj i preuzimanje prtljaga. Jedan od osnovnih

elemenata autobuskog prostora čine njegov ulaz i izlaz, čija lokacija zavisi

prvenstveno od lokacije i poloţaja autobuske stanice. Elementi autobuskog

pretprostora razmještaju se prema sledećim principima:

- sva kretanja u okviru autobuskog prostora moraju biti jednosmjerna, i

bez ukrštanja sa ostalim autobuskim ili peješačkim kretanjima,

- peroni za dolazak postavljaju se u neposrednoj blizini ulaza, uz desnu

stranu, tako da ostvare jednostavnu vezu sa putniškom zgradom,

peronima odlazak i parkingom za autobuse,

- peroni za odlazak postavljaju se u nastavku perona za dolazak, tako da

budu u jednostavnoj vezi sa parkingom za autobuse.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 53 -

- ulaz i izlaz mogu biti na jednom mjestu ili odvojeni, ali je vaţno da

njihov poloţaj bude usklaĎen da ostalim elemenitima veznim za

kretanje autobusa.

7.3. Lokacija autobuske stanice

Lokacija autobuske stanice zavisi od:

- veličine grada,

- tipa autobuske stanice,

- tokova kretanja putnika do i od autobuske stanice,

- razvijenosti JGPP-a,

- osobine prevoznih sredstava,

- mreţe gradskih saobraćajnica i

- stepena tranzita na ostale vidove saobraćaja (ţ. stanica, aerodrom).

Pored navedenog pri izboru lokacije autobuske stanice neophodno je

razmatrati zahtjeve svih učesnika u tehnološkom procesu i to su:

- zahtevi putnika (vrijeme putovanja, cijena, presjedanje itd.),

- zahtevi prevoznika (troškovi, nulti put itd.) i

- zahtevi grada i stanovništva (što manje saobraćaja kroz grad).

O pogodnosti lokacije autobuske stanice postoje različita mišljenja ali na

osnovu višegodišnjih analiza u evropskim zemljama utvrĎena je generalna

hipoteza da autobuske stanice treba smještati u centralne dijelove grada u

neposrednoj blizini glavnih saobraćajnica, i to iz sledećih razloga:

- zadovoljeni su zahtevi najvećeg broja putnika,

- smanjene su potrebe za pratećim sadrţajem, pa samim tim i za

neophodnim prostorom,

- veći broj linija JGPP-a prolazi kroz centar grada, tako da se putnicima

olakšava stizanje na cilj.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 54 -

8. Red vožnje

Kretanje vozila na liniji u linijskom saobraćaju odvija se po unaprijed

utvrĎenom planu kojim je definisan redom voţnje. Dakle, red vožnje je akt

kojim se utvrĎuje plan obavljanja prevoza na liniji. Red voţnje ima za cilj da

obezbijedi regularnost kretanja vozila na liniji, da obavijesti putnike o

vremenu polaska autobusa i da obezbijedi što bolje iskorišćenje kapaciteta

autobusa. Pri izradi reda voţnje mora se voditi računa o potrebama putnika,

pravcima i intenzitetu putničkih tokova, neravnomjernostima putničkih

tokova, putnim uslovima itd.

8.1. Red vožnje za međugradski linijski prevoz

Red voţnje u meĎugradskom linijskom prevozu putnika predlaţe prevoznik.

Red voţnje sadrţi:

- naziv i sjedište prevoznika,

- relaciju na kojoj se vrši prevoz,

- registarski broj linije,

- redosljed autobuskih stanica i autobuskih stajališta i njihovu

udaljenost od početne stanice ili autobuskog stajališta,

- vrijeme polaska i dolaska na svaku autobusku stanicu, odnosno

stajalište,

- vremenski period u kome se odrţava linija,

- reţim odrţavanja i

- rok vaţenja reda voţnje.

Prevoznik je duţan da u predlogu reda voţnje obezbijedi da minimalno

vrijeme trajanja voţnje na relacijama, odnosno linijama i njihovim

djelovima odgovara dozvoljenim brzinama i gustini saobraćaja na putu,

odnosno stanju i saobraćajno-tehničkim karakteristikama puta i da

udaljenost izmeĎu autobuskih stanica i stajališta bude usklaĎena sa

daljinarom i da uključi pretpostavljene gubitke vremena pri ulasku i izlasku

putnika.

Red voţnje na liniji moţe biti predstavljen u tabelarnom obliku i grafički, u

zavisnosti od namjene. Na osnovu reda voţnje linije koji se radi u tabelarom

obliku, izraĎuju se redovi voţnje za vozno osoblje koji sadrţe vrijeme

postavljanja vozila na polazni peron, vrijeme polaska sa meĎustanice i

vrijeme zadrţavanja na stanicama.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 55 -

Red voţnje se prikazuje i grafički pomoću grafikona reda voţnje. Tu se

prikazuju svi polasci u toku dana u jednom i drugom smjeru, posebno za

svako vozilo. Grafikon reda voţnje daje vizuelnu predstavu o kretanju vozila

na liniji u prostoru i vremenu. Sa grafikona se vidi učestalost vozila na liniji

i broj vozila koji rade na liniji.

Na narednim slikama dat je primjer tabelarnog i odgovarajućeg grafičkog

prikaza reda voţnje na liniji duţine Kl=90 km sa pet stanica (početna,

krajnja i tri meĎustanice).

Slika 10. – tabelarni prikaz reda vožnje

Slika 11. – grafički prikaz reda vožnje

1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5.

5:00 6:00 8:00 10:00 11:00 0 90 8:00 10:00 11:00 13:25 13:55

5:00 6:00 8:00 10:00 11:00 0 90 7:25 9:35 10:25 13:25 13:55

5:20 6:20 8:20 10:20 11:20 15 75 7:05 9:15 10:05 13:05 13:35

5:25 6:25 8:25 10:25 11:25 15 75 7:00 9:10 10:00 13:00 13:30

5:45 6:45 8:45 10:45 11:45 32 58 6:40 8:50 9:40 12:40 13:10

5:50 6:50 8:50 10:50 11:50 32 58 6:35 8:45 9:35 12:35 13:05

6:35 7:35 9:35 11:35 12:35 65 25 5:50 8:00 8:50 11:50 12:20

6:45 8:00 9:45 12:20 12:45 65 25 5:45 8:00 8:45 11:45 12:20

7:25 10:25 13:25 90 0 5:00 8:00 11:00

8:00 11:00 13:25 90 0 5:00 8:00 11:00

Stanica 1

Stanica 5

ODLAZAK POVRATAKSTANICAkm km

Stanica 2

Stanica 3

Stanica 4

K(km)

t(h)


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 56 -

Redovi voţnje u meĎugradskom linijskom prevozu se usklaĎuju. Zahtjev za

usklaĎivanje redova voţnje domaći prevoznik podnosi Privrednoj komori.

Postupak usklaĎivanja redova voţnje sprovodi Privredna komora, na osnovu

pravila o načinu, postupku i kriterijumima za usklaĎivanje redova voţnje u

meĎugradskom linijskom prevozu. Nakon sprovedenog postupka

usklaĎivanja redova voĎnje, Privredna komora aktom utvrĎuje usklaĎene

redove voţnje i objavljuje ih na svojoj internet stranici. UsklaĎene redove

voţnje sa aktom o usklaĎivanju redova voţnje, Privredna komora dostavlja

ministarstvu saobraćaja na ovjeru.

8.2. Red vožnje za gradski linijski prevoz

Kao i u meĎugradskom saobraćaju, red voţnje u gradskom saobraćaju

predstavlja utvrĎeni plan kretanja vozila na liniji u toku dana, odnosno

radnog vremena linije. Dakle, red voţnje definiše funkcionisanje svih vozila

na liniji u prostoru i vremenu. Potrebno je da se red voţnje projektuje za:

- svaki karakteristričan period u toku dana (vršni, vanvršni sati),

- svaki karakterističan dan u sedmici (radni dan, subota, nedelja),

- svaku karakterističnu sezonu u toku godine (zimski i letnji red

voţnje).

Redom voţnje se znači usklaĎuju prevozni zahtjevi i prevozni kapaciteti u

prostoru i vremenu. Osnovni cilj je da se redom voţnje zadovolje

mjerodavni prevozni zahtjevi putnika uz prihvatljivo vrijeme čekanja na

stajalištima i optimalni troškovi eksploatacije.

Red voţnje moţe grafički da se predstavi sa dvije paralelne vremenske ose

(od 0 do 24 sata), na koje se nanose vremena polazaka vozila sa jednog

odnosno drugog terminusa. Rastojanje izmeĎu osa je nepromjenljivo za

odreĎenu liniju i predstavlja duţinu linije L. Osnovni ulazni podaci za izradu

reda voţnje su:

- vrijeme početka i završetka rada linije

- mjerodavni protok putnika za svaki karakteristični period vremena

rada linije (vidi sliku br. 13),

- broj vozila na liniji,

- vrijeme poluobrta za svaki smjer,

- interval voţnje.

Grafički prikaz reda voţnje za jednu liniju JGS u toku jednog dana prikazan

je na narednoj slici.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 57 -

Slika 12. – grafički prikaz reda vožnje na jednoj liniji JGS

Da bi se što više vremenski uskladili prevozni zahtjevi i prevozni kapaciteti

na jednoj liniji, radno vrijeme linije dijeli se na nekoliko vremenskih zona sa

karakterističnim protokom putnika. Primjera radi na narednoj slici prikazana

je podjela radnog vremena linije na šest vremenskih zona:

I zona od početka radnog vremena linije pa do početka vrha jutarnjeg

opterećenja (od 04 do 06 časova);

II zona od početka do kraja jutarnjeg špica (od 06 do 08 časova);

III zona od kraja jutarnjeg vrha opterećenja pa do početka

popodnevnog vrha (od 08 do 12 časova);

IV zona od početka do kraja popodnevnog špica (od 12 do 16 časova)

V zona od kraja popodnevnog špica do početka večernjih aktivnosti

kao što su trgovina, bioskop, zabava i slično (od 16 do 21 čas);

VI zona od završetka večernjih aktivnosti do kraja radnog vremena

linije (od 21 do 24 časa).

Slika 13. – dijagram protoka putnika i vremenskih zona na liniji JGS


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 58 -

8.2.1. Poremećaji u redu vožnje i mjere za njihovo otklanjanje

Tokom realizacije reda voţnje, dolazi do odstupanja pojedinih elemenata

kretanja vozila duţ linije od projektovanih vrijednosti. Uzroci poremećaja u

redu voţnje mogu se svrstati u subjektivne i objektivne.

I grupa – subjektivni faktori:

nedostatak osoblja (nedolazak na posao, kašnjenje...)

kašnjenje vozila pri izlasku na liniju (primopredaja vozila... )

nepridrţavanje propisanog intervala voţnje

način kontrole funkcionisanja sistema

sistem naplate

organizacija izmjene putnika na stajalištima i slično.

II grupa – objektivni faktori:

saobraćajne guţve

kvarovi na vozilima

saobraćajne nezgode

Prekid napajanje električnom energijom (tramvaji i trolejbusi)

elementarne nepogode

ulične manifestacije (protesti, sportski dogaĎaji...) itd.

Uzroci poremećaja reda voţnje mogu biti različiti, pa postoje i različite

mjere za njihovo otklanjanje. Mogu se podeliti na:

1. Mjere u nadleţnosti javnih sluţbi

2. Mere u nadleţnosti operatera JGP - prevoznici.

Mjere u nadleţnosti javnih sluţbi uglavnom se odnose na regulaciju

saobraćaja i mjere davanja prioriteta javnom prevozu putnika:

Posebne trake za kretanje vozila javnog prevoza

Saobraćajnice rezervisane za vozila javnog prevoza

Izuzeće za vozila javnog prevoza od zabrane skretanja

Zakonske odredbe koje favorizuju javni prevoz

Operativna regulacija u slučajevima vanrednih situacija na dijelovima

mreţe

Efikasne intervencije na infrastrukturi i slično.


------------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 59 -

Od mjera u nadleţnosti prevoznika posebno su bitne mjere praćenja

realizacije reda voţnje i preduzimanje operativnih radnji za otklanjanje

nastalih poremećaja. To su:

Smanjenje vremena obrta

Smanjenje vremena čekanja na terminusima

Promjena intervala kretanja vozila

Zadrţavanje vozila na stajalištu

Korekcija reda voţnje prema uslovima odvijanja saobraćaja naročito u

vršnom periodu

Preskakanje stajališta

Smanjenje brzine kretanja vozila

Adekvatan raspored saobraćajnog osoblja

Efikasna zamjena vozača

Brza zamjena vozila usled kvara

Dopunska voţnja vozila iz rezerve

UvoĎenje vozila iz rezerve na jednom delu trase

9. Tarife u putničkom saobraćaju

10. Plan rada voznog parka

Documents

Organizacija prevoza IV razred - WordPress.com · 2020. 10. 19. · Organizacija prevoza – IV razred ----- - 5 - 19) prevoz u međunarodnom drumskom saobraćaju je prevoz u