ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE - zeszyty.woiz.plzeszyty.woiz.pl/pliki/Zeszyt_OiZ_47.pdf · Definicja e-learningu? E-learning jest nauczaniem na odległo ść z wykorzystaniem technik

Z E S Z Y T Y N A U K O W E Nr 1142

ŁÓDŹ 2011

ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIEZESZYT CZTERDZIESTY SIÓDMY

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŁÓDZKIEJ

SCIENTIFIC BULLETIN OF THE LODZ UNIVERSITY OF TECHNOLOGY

BULLETIN SCIENTIFIQUE DE L’UNIVERSITÉ POLYTECHNIQUE DE LODZ

НАУЧНЫЕ ЗАПИСКИ ЛОДЗИНСКОГО ПОЛИТЕХНИЧЕСКОГО УНИВЕРСИТЕТА

WISSENSCHAFTLICHE HEFTE DER TECHNISCHEN UNIVERSITÄT IN LODZ

Redaktor Naukowy Wydziału: prof. dr hab. inż. Jerzy Lewandowski

Sekretarz techniczny: dr inż. Anna Walaszczyk

Wersją pierwotną/referencyjną wszystkich publikacji przedstawionych w Zeszytach Naukowych Organizacji i Zarządzania jest wersja papierowa.

© Copyright by Politechnika Łódzka 2011

Adres Redakcji – Адрес Редакции – Editor's Office

Adresse de Redaction – Schriftleitungsadresse:

WYDAWNICTWO POLITECHNIKI ŁÓDZKIEJ 90-924 Łódź, ul. Wólczańska 223

tel./fax 42-684-07-93 e-mail: [email protected]

www.wydawnictwa.p.lodz.pl

ISSN 0137-2599

Nakład 140 egz. Ark. druk. 7. Papier offset. 80 g, 70 x 100

Druk ukończono w lipcu 2013 r. Wykonano w Drukarni Quick-Druk, 90-562 Łódź, ul. Łąkowa 11

Intuicja w zarządzaniu 3

SPIS TREŚCI – CONTENTS

Tomasz Sobestiańczyk – Aspekty e-learningu jako metody nauczania na przykładzie Piotrkowskiej platformy e-learningowej ……….….. Determinants of the e-learning of Piotrkow e-learning platform

5

Andrzej Sikorski – Elementy polityki klastrowej opartej na przekazaniu kompetencji brokera klastra Specjalnym Strefom Ekonomicznym ….. The elements of cluster policy based on competencies of cluster broker performed by Special Economic Zones

27

Elżbieta Roszko-Wójtowicz – Uwarunkowania dla podejmowania działalności gospodarczej w Polsce – próba porównania i oceny …...

The conditions for starting-up an economic activity in Poland – comparison and evaluation

61

Mieczysław Jan Jerzy Pakosz – Wybrane formy zbliżania Ukrainy do Unii Europejskiej (UE) jako elementy oddziaływania na funkcjonowanie ukraińskiej gospodarki…....................................... Selected forms of approach Ukraine to European Union (EU) as elements of influence on the functioning of Ukrainian economy

83

Spis treści 4

Z E S Z Y T Y N A U K O W E P O L I T E C H N I K I Ł Ó D Z K I E J Nr 1142 ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE, z. 47 2011 TOMASZ SOBESTIAŃCZYK Wydział Organizacji i Zarządzania Politechniki Łódzkiej

ASPEKTY E-LEARNINGU JAKO METODY NAUCZANIA NA PRZYKŁADZIE PIOTRKOWSKIEJ

PLATFORMY E-LEARNINGOWEJ

Opiniodawca: prof. zw. dr Jerzy Kisielnicki

Celem artykułu jest przedstawienie e-learningu, jako nowoczesnej

metody nauczania, scharakteryzowanie słabych i mocnych stron w oparciu

o piotrkowską platformę dydaktyczną.

1. Wprowadzenie do e-learningu

1.1. Definicja e-learningu?

E-learning jest nauczaniem na odległość z wykorzystaniem technik komputerowych, głównie Internetu, a także intranetu, extranetu, przekazów satelitarnych, taśm audio/wideo, telewizji interaktywnej oraz CD-ROM-u czy telefonii komórkowej (m-learning – mobile learning). Taka definicja jest bardzo szeroka i obejmuje różnorodne działania dydaktyczne (np. samokształcenie, wykłady on-line, dyskusje i pracę grupową on-line). W e-learningu nowoczesne technologie są wykorzystywane na wszystkich etapach procesu nauczania, począwszy od planowania i tworzenia szkolenia, poprzez jego wdrożenie i dystrybucję, na zarządzaniu i ocenie efektów kończąc1.

Dla e-learningu w języku polskim często stosowana jest nazwa „e-nauczanie” lub „nauczanie zdalne” – ponieważ odbywa się na odległość, niezależnie od miejsca i czasu.

E-learning jest coraz częściej stosowany zarówno w tradycyjnej edukacji, jak i w świecie biznesu. Szkolenia e-learningowe stały się bardzo skutecznym

1 Źródło: http://www.mynetwork.pl, 2012.

Tomasz Sobestiańczyk 6

narzędziem kształcenia pracowników, dzięki czemu jest podnoszona efekty-wność funkcjonowania odpowiednich działów organizacji i przedsiębiorstw.

O coraz większej popularności e-learningu świadczy fakt, że jest to obecnie jedna z najszybciej rozwijających się dziedzin sektora IT oraz edukacji. Wynika to z dobrych efektów nauczania na odległość, a także z redukcji kosztów szkolenia. E-learning okazuje się tańszy niż inne formy nauczania, a oszczędności wynikające z jego stosowania są tym większe, im większa jest liczba korzystających z niego osób.2

Z zalet e-learningu najczęściej korzystają duże i średnie przedsiębiorstwa (głównie przy przeprowadzaniu szkoleń wewnątrzkorporacyjnych), organizacje rządowe oraz ośrodki edukacji publicznej.

1.2. Typy szkoleń e-learningowych

Szkolenia e-learningowe możemy podzielić na kilka typów. Ze względu na dostępność szkolenia, dzielimy je na synchroniczne

i asynchroniczne: • szkolenia asynchroniczne: W tego rodzaju szkoleniu nie ma kontaktu w danym momencie z kursantem

a wykładowcą. System umożliwia uczestnikom zarówno samodzielne nabywanie wiedzy, jak i jej weryfikację. Mimo tego tutorzy są aktywni, nadzorując tempo i postępy w nauczaniu.

• szkolenia synchroniczne: Szkolenia prowadzone w czasie rzeczywistym przez instruktora (nauczy-

ciela). Uczniowie komunikują się z instruktorem (nauczycielem) i innymi uczestnikami szkolenia o określonej porze. Możliwe jest też utworzenie tzw. wirtualnej klasy. Samo szkolenie może trwać od jednego dnia (pojedynczej sesji) do kilku tygodni bądź miesięcy3.

Z punktu widzenia techniki, szkolenia te dzielimy na „szyte na miarę” i „z półki”.

• szkolenia „szyte na miarę, czyli: samokształcenie, charakteryzujące się całkowitym brakiem kontaktu studenta z prowadzącym lub nauczanie mieszane (ang. blended learning) – metoda uczenia się bezpośredniego, w której nauczyciel, instruktor spotyka się ze swoimi uczniami (albo bezpośrednio, albo za pomocą środków technicznych) jest tu połączona z metodą uczenia się na odległość, w której baza zasobów zawierająca materiały i ćwiczenia jest udostępniana uczniom. Kluczowym czynnikiem sukcesu „blended learning” jest wybór odpowiednich mediów do poszczególnych elementów

2 Źródło: http://www.egolearning.eu, 2012. 3 Źródło: http://www.e-nauka.org, 2012.

Aspekty e-learningu jako metody nauczania na przykładzie…

7

szkolenia. Umożliwia w elastyczny sposób budowanie procesu szkoleniowego z uwzględnieniem celów, tematyki, specyfiki grup, branży4,

• szkolenia „z półki” – obejmują materiał z danej dziedziny, o charakterze mniej specjalistycznym.

Natomiast podział szkoleń ze względu na formę przebiega na linii szkolenia „zamknięte” i szkolenia „otwarte”.

• szkolenia zamknięte – są to zwykle szkolenia zamawiane przez duże firmy, służą do kształcenia osób operujących wewnątrz danej instytucji,

• szkolenia otwarte – szkolenia dla szerokiego grona odbiorców. Może być to określona grupa zawodowa czy wiekowa, a nawet całość społeczeństwa.

1.3. Cechy e-learningu

Bez względu na formę, jaką może przybrać e-learning oraz na to, gdzie jest stosowany (korporacja, średniej wielkości firma, organizacja rządowa lub pozarządowa itp.) powinny być w nim obecne dwa podstawowe i charakterystyczne elementy – nauczanie i technologia.

Podstawowym celem oraz cechą charakterystyczną e-learningu jest nacisk na nauczanie prowadzące do zdobycia nowej lub doskonalenie posiadanej wiedzy, umiejętności, kompetencji zawodowych itp. Cel podstawowy, którym jest zdobycie przez użytkowników określonej wiedzy i umiejętności, jest realizowany przy użyciu różnorodnych technologii informatycznych5.

Aby e-learning mógł dobrze spełniać swoją rolę, powinien być oparty na sprawdzonych i niezawodnych rozwiązaniach z tego obszaru. Wykorzystywanie technologii informatycznych, w tym przede wszystkim komputerów i Internetu, pozwala bez trudu organizować proces nauczania na odległość, w którym uczestnicy mogą brać udział w dogodnym dla siebie miejscu i czasie. Doceniając istotną rolę technologii, jako ważnego elementu e-learningu, należy pamiętać, że jest ona jedynie środkiem do celu, który sam w sobie ma charakter edukacyjny6.

1.4. Elementy dobrego kursu e-learningowego

Szkolenia e-learningowe powinny wykorzystywać technologie multi-medialno-interaktywne angażujące studentów w proces kształcenia. Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzenie, można wyróżnić następujące elementy dobrego kursu e-learningowego:

4 Źródło: http://www.ksu.parp.gov.pl, 2012. 5 Źródło: http://www.bs.net.pl, 2012. 6 Źródło: http://www.mynetwork.pl, 2012.


• materiał merytoryczny powinien być prezentowany w sposób dobrze zaplanowany i logiczny,

• zawartość kursu powinna mieć charakter modułowy, • materiał dydaktyczny powinien być dostosowywany (adaptacyjność

kursu) dynamicznie do poziomu studenta i jego postępów w nauce, a także do wieku, preferowanego sposobu uczenia się, wykształcenia, możliwości obsługi kursu (np. kursy dla osób niepełnosprawnych),

• treści powinny być prezentowane w języku ojczystym studenta, gdyż ma to ogromy wpływ na wydajność przyswajania wiedzy,

• ilość, układ i rozmieszczenie materiałów (zawartości) powinien czerpać z zasad typografii stosowanych przez osoby zajmujące się profesjonalnie składem publikacji drukowanych,

• miła dla oka oprawa graficzna, bez zbędnych „wodotrysków” pod-kreślająca charakter kursu wzmaga pozytywne nastawienie studenta do procesu szkolenia,

• należy wykorzystywać zdobycze techniczne w zakresie multimediów i interaktywności (prezentacje, symulacje, itp.) pamiętając jednak o zachowaniu równowagi między ilością takich materiałów a rzeczywistą potrzebą ich wykorzystania,

• oprócz materiałów właściwych student powinien mieć możliwość dodatkowego zgłębienia problemu (odnośniki do ciekawych stron związanych bezpośrednio lub pośrednio z tematyką kursu)7.

1.5. Platforma e-learningowa

Proces nauczania wspomagają informatyczne systemy e-learningowe zwane platformami. Poszczególne platformy e-learningowe wyróżnia obecność lub brak następujących możliwości:

• tworzenie kursów i materiałów dydaktycznych, • zarządzanie treścią edukacyjną, • dystrybucję kursów do odbiorców, • zarządzanie procesem edukacyjnym, • śledzenie procesu szkoleniowego, • raportowanie wyników uzyskanych przez użytkowników, • komunikację pomiędzy użytkownikami systemu. W zależności od możliwości platform oraz ich specjalizacji można wyróżnić

trzy klasy systemów e-learningowych:

7 Źródło: E-learning – notatki szefa projektu, Krzysztof Satoła – http://satola.net, 2012.


9

• systemy LMS (Learning Management Systems) ukierunkowane na zarządzanie procesem szkolenia za pomocą narzędzi raportujących, komunikacyjnych i testujących.

• systemy CMS (Content Management Systems) ukierunkowane na two-rzenie i zarządzanie materiałami dydaktycznymi (ich układem oraz zawartością.

• systemy LCMS (Learning Content Management Systems) łączą w sobie cechy systemów.

To rozbudowane aplikacje ułatwiające tworzenie, prowadzenie i admini-strowanie kursami edukacyjnymi. To de facto zintegrowane zestawy narzędzi pozwalających realizować bardziej konkretne cele związane z nauczaniem, w szczególności z zarządzaniem kursem i wchodzącymi w jego skład zasobami8.

Nie ma praktycznie żadnych ograniczeń, jeśli chodzi o zamieszczanie zasobów na platformie. Jeżeli chodzi o funkcjonalność związaną z zarządzaniem kursem, należy wymienić m.in.: możliwość zapisywania uczestników na kurs, dzielenia ich na grupy, oceniania ich, przeglądania raportów ich aktywności oraz określania praw dostępu. Ta ostatnia opcja, w najbardziej podstawowym ujęciu, pozwala podzielić zasoby i funkcje na dostępne dla prowadzących i uczestników kursu9.

Platformy najczęściej nie oferują możliwości tworzenia zaawansowanych technicznie materiałów edukacyjnych (np. animacji Flash), które należy przygotowywać za pomocą programów zewnętrznych.

Do tej pory stworzono wiele platform e-learningowych, zarówno komercyjnych, jak i darmowych. Do najbardziej popularnych platform e-learningowych należą m.in.: Moodle, Sakai, LRN, Claroline czy Dokeos.

2. Piotrkowska platforma e-learningowa

Piotrkowska platforma e-learningowa jest pełną odpowiedzią na powyższe elementy składające się na e-learning.

2.1. Informacje podstawowe

Platforma e-learningowa umożliwia darmowy dostęp do interaktywnych materiałów edukacyjnych wysokiej jakości w szkole, domu lub każdym innym miejscu z dostępem do Internetu. Realizacja projektu obejmuje:

• utworzenie platformy e-learningowej oraz wdrożenie szkoleń e-learningowych, obejmujących następujące zagadnienia:

8 Źródło: „Open Source” w Open e-learningu – Magdalena Brewczyńska, Agata Safian,

Biblioteka Pedagogiczna KPCEN Włocławek, 2011. 9 Źródło: http://www.ksu.parp.gov.pl, 2012.


− multimedialne zasoby edukacyjne dla dzieci i młodzieży- multimedialny kurs do nauki języka angielskiego,

− szkolenia biznesowe przeznaczone dla młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych oraz osób dorosłych: „Negocjacje handlowe”, „Jak radzić sobie ze stresem”, „Mój pierwszy biznes – jak założyć i prowadzić własną działalność”, „Szukam pracy – rozmowa kwalifikacyjna”, „Szukam pracy – CV i list motywacyjny”, kursy komputerowe przygotowujące do egzaminów ECDL (European Computer Driving Licence – Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych): Word, Excel, PowerPoint, Grafika komputerowa, „Komputer od A do Z” – szkolenie dla osób starszych.

• utworzenie publicznych punktów dostępu do platformy e-learningowej w placówkach oświatowych zarządzanych przez Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego (52 zestawy komputerowe)10.

2.2. Założenia projektu

Pomysł na projekt pojawił się z analizy potrzeb, analizy szans i ograniczeń rozwoju miasta oraz potrzeby realizacji wcześniej określonej strategii rozwoju miasta w obszarze owych technologii. Projekt jest odpowiedzią na część ograniczeń w rozwoju miasta Piotrków Trybunalski:

2.2.1. Diagnoza ograniczeń rozwoju miasta

• Demografia Do niekorzystnych tendencji w tym obszarze należy starzenie się

społeczności, przy jednoczesnym ujemnym saldzie migracji, wynikającym w szczególności z odpływu ludności do dużych miast. Zjawiska te są wzajemnie powiązane – Miasto opuszczają przede wszystkim młodzi ludzie, charak-teryzujący się największą mobilnością. Prowadzi to do zjawiska „starzenia” się lokalnej społeczności, co z kolei negatywnie wpływa na poziom przy- rostu naturalnego. Zjawiska demograficzne przekładają się negatywnie przede wszystkim na sytuację Miasta, a w mniejszym stopniu są odczuwane przez samych mieszkańców. Starzenie się społeczeństwa oznacza konieczność uwzględnienia potrzeb osób starszych we wszystkich sferach życia, w tym w edukacji, stawiając przez władzami Miasta nowe wyzwania11.

10 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.piotrkow.pl, 2011/2012. 11 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.bip.piotrkow.pl,

2011/2012.


11

• Edukacja Do problemów innych niż związane z trendami demograficznymi

w obszarze edukacji należą m.in.: − niskie kompetencje społeczeństwa w zakresie posługiwania się

nowoczesnymi technologiami (przede wszystkim ICT) oraz bardzo ograniczone zastosowanie technologii ICT w szkołach – wiele placówek posiada odpowiednią infrastrukturę (m.in. dobrze wyposażone pracownie multimedialne), jednak szkoły nie mają dostępu do wysokiej jakości materiałów edukacyjnych (przede wszystkim w formie zasobów cyfrowych) i wobec tego nie wykorzystują swojego potencjału,

− system kształcenia ustawicznego niedostosowany do potrzeb rynku pracy i społeczeństwa: wysokiej jakości szkolenia, odpowiadające zarówno zakresem jak i zastosowaną metodologią aktualnemu zapotrzebowaniu, są świadczone niemal wyłącznie na zasadach komercyjnych, co czyni je niedostępnymi dla znacznej części społeczeństwa, szkolenia nieodpłatne (realizowane przez Powiatowy Urząd Pracy lub inne organizacje w ramach programów finansowanych przez Europejski Fundusz Społeczny) prowadzone są najczęściej w formie tradycyjnej. Efektem tego stanu rzeczy jest sytuacja, w której:

− kompetencje kształtowane przez system edukacji nie odpowiadają potrzebom nowoczesnej gospodarki, a w konsekwencji liczna grupa młodych ludzi nie wkracza na rynek pracy albo go opuszcza ze względu na brak kwalifikacji lub też niedopasowanie kwalifikacji do zapotrzebowania,

− przeciętny poziom umiejętności ICT w społeczeństwie nie odpowiada rozwijającemu się dynamicznie rynkowi usług elektronicznych, w tym świadczonych przez administrację publiczną,

− osoby wykluczone społecznie w dalszym ciągu pozostają w tej grupie, gdyż działania do nich skierowane w praktyce nie rozwiązują ich problemów lub nie są dla nich realnie dostępne (nieadekwatne zakresy szkoleń lub niedostosowane do potrzeb formy edukacji).

• Gospodarka W obszarze tym, do problemów związanych ze sferą oddziaływania projektu

można zaliczyć: − brak dostępu przedsiębiorstw do wykwalifikowanych kadr – malejąca

stopa bezrobocia jeszcze nasila ten problem obniżając konkurencyjność Piotrkowa Trybunalskiego w zestawieniu z innymi ośrodkami,

− niski poziom przedsiębiorczości (znacznie niższy od przeciętnego dla regionu) – w dłuższej perspektywie oparcie wzrostu gospodarczego


na inwestorach zewnętrznych może być niebezpieczne, dlatego konieczne jest podjęcie działań stymulujących aktywność gospodarczą mieszkańców12.

2.2.2. Cele projektu13

Głównym celem projektu jest rozwój społeczeństwa informacyjnego Piotrkowa Trybunalskiego i powiatu piotrkowskiego poprzez kompleksowe włączenie technologii informacyjnych do procesów edukacji mieszkańców na wszystkich poziomach kształcenia. Uzupełnieniem celu głównego jest zapewnienie realnego dostępu do systemu platformy e-learningowej wszystkim grupom docelowym e-usługi, w tym osobom potencjalnie wykluczonym cyfrowo.

Cele projektu są bezpośrednio związane z Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013. Odpowiadają, bowiem następującym potrzebom zdefiniowanym w diagnozie przeprowadzonej na potrzeby RPO WŁ:

• upowszechnienie korzystania przez różnorodne grupy użytkowników z globalnych zasobów informacji,

• wdrażanie usług elektronicznych z zakresu użyteczności publicznej oraz szeroka promocja ich wykorzystania wśród użytkowników,

• zapewnienie efektywnego nauczania i promowanie innowacji w systemie edukacji – projekt prowadzi bezpośrednio do wzbogacenia tradycyjnych metod nauczania o najnowsze osiągnięcia w zakresie e-learningu,

• aktywna działalność na rzecz stymulowania przedsiębiorczości oraz działania na rzecz przyciągania inwestorów zagranicznych – oba aspekty zostały uwzględnione w projekcie, który przewiduje umieszczenie na platformie szkoleń z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej oraz szkoleń pozwalających na dopasowanie kompetencji mieszkańców do oczekiwań inwestorów (m.in. nauka języka angielskiego),

• stymulowanie współpracy różnych jednostek samorządu terytorialnego w celu większej integracji funkcjonalnej obszarów – na potrzeby projektu zawarto porozumienie dotyczące objęcia oddziaływaniem projektu mieszkańców ziemskiego powiatu piotrkowskiego.

12 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.bip.piotrkow.pl,

2011/2012. 13 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.bip.piotrkow.pl,

2011/2012.


13

2.2.3. Założenia wskaźników projektu14

Projekt zakładał spełnienie następujących wskaźników produktów i rezultatów:

Tabela 1. Wskaźniki produktów i rezultatów do osiągnięcia15

Nazwa wskaźnika

Źródło j.m. Wartość

2010 2011 2012 2013 2014 2015

P.13.3.4 Liczba uruchomionych on-line usług na poziomie 4 – transakcja

Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie warunków gromadzenia i przekazywania danych w formie elektronicznej

szt. 0 1 1 1 1 1

P.13.4.2 Liczba nowych e-usług


szt. 0 1 1 1 1 1

P.100 Liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów (EPC)


szt. 0 0 0 0 0 0

Liczba zakupionych zestawów komputerowych

Wskaźniki autorskie szt. 0 52 52 52 52 52

Rezultaty projektu:

14 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.bip.piotrkow.pl,

2011/2012. 15 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.piotrkow.pl, 2011/2012.


Tabela 2. Rezultaty projektu16

Nazwa wskaźnika

Źródło j.m. Wartość

2010 2011 2012 2013 2014 2015

R.13.1.1 Liczba osób korzystających z usług on-line


osoby 0 0 14.500 * * *

R.100 Przewidywana całkowita liczba bezpośrednio utworzonych nowych etatów (EPC)


szt. 0 0 0 0 0 0

2.3. Rozpoczęcie i realizacja projektu

Prace nad projektem rozpoczęły się w lipcu 2010. Wtedy powstały pierwsze założenia projektu, opracowano studium wykonalności wraz z analizą finansową oraz analizą kosztów i korzyści oraz wniosek o wsparcie projektu funduszami UE. Wstępne prace projektowe zostały poprzedzone badaniem ankietowym, (mieszkańcy Piotrkowa Trybunalskiego), którego wyniki ujęto m.in. w studium wykonalności oraz konsultacjami z dyrektorami placówek oświatowych Miasta. Umowa finansowa została podpisana 6 grudnia 2010. Prace związane z wdrożeniem Piotrkowskiej platformy e-learningowej rozpoczęły się w kwietniu 2011 r. (W drodze przetargu wyłoniono firmy, które odpowiadały za dostarczenie sprzętu oraz treści multimedialnych, a także za wdrożenie systemu platformy). Platforma została uruchomiona 31.10.2011 (zgodnie z harmonogramem prac)17.

Wszystkie wskaźniki produktu zostały osiągnięte w dniu uruchomienia platformy e-learningowej. Wskaźnik rezultatu: Liczbę osób korzystających z usług on-line, bada się po roku od wdrożenia projektu (na 31.10.2012 powinien wynieść 14 500 osób korzystających z zasobów platformy e-learning-owej). Piotrkowska Platforma e-lerningowa, którą Urząd Miasta uruchomił 31

16 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.piotrkow.pl, 2011/2012. 17 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.piotrkow.pl, 2011/2012.


15

października, składa się z dwóch modułów. Jeden dostępny jest tylko dla uczniów i nauczycieli piotrkowskich szkół. W tym module zarówno nauczyciele jak i uczniowie posiadają już swoje loginy i hasła18.

Drugi moduł – przeznaczony jest dla wszystkich – mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego i powiatu piotrkowskiego, dla dorosłych i dzieci. Chcąc skorzystać z nauki przez Internet, należy wejść na stronę www.piotrkow.pl, tam kliknąć w baner „Piotrkowska platforma e-learningowa” i zarejestrować się na platformie. Konto zostanie aktywowane w ciągu kilku godzin. Nie ma limitu, ograniczającego liczbę szkoleń (wyjątkiem jest język angielski), więc można skończyć dowolną ilość, ważne jedynie, by uczyć się regularne, bowiem osoby niekorzystające ze szkoleń zostaną z nich usunięte po 30 dniach. Po zalogowaniu otrzymujemy dostęp do 14 szkoleń e-learning. Są to kursy aplikacyjne (np. Excel, Word, PowerPoint 2007 na dwóch poziomach zaawansowania), kursy „miękkie“ (np. negocjacje, cv i list motywacyjny) oraz najciekawsze w całym zestawieniu szkolenia e-learning z języka angielskiego (w znakomitej jakości)19.

W niespełna 100 godzin po uruchomieniu, ponad stu mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego i okolic skorzystało już z bezpłatnego dostępu do interaktywnych materiałów edukacyjnych, znajdujących się na platformie e-learningowej. Świadczy to o dużym zainteresowaniu nauką przez Internet. Piotrkowska platforma e-learningowa z dnia na dzień cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Tylko przez pierwszy miesiąc działania aktywnie z platformy korzystało 4 813 osób. W serwisie swoje konta aktywowało 3962 uczniów z piotrkowskich szkół publicznych. Zarejestrowanych było 412 piotrkowian oraz 100 osób z powiatu piotrkowskiego. Lekcje internetowe prowadzi aż 339 nauczycieli.

Na dzień 14 lutego 2012 statystyki wyglądają następująco:

Tabela 3. Liczba użytkowników – stan na 14.02.201220

Typ użytkownika Liczba użytkowników

Uczniowie piotrkowskich szkół 8198

Nauczyciele 807

Mieszkańcy miasta 669

Mieszkańcy powiatu 145

RAZEM aktywnych użytkowników 9819

18 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.piotrkow.pl, 2011/2012. 19 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.piotrkow.pl, 2011/2012. 20 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.piotrkow.pl, 2011/2012.


Tabela 4. Ilość utworzonych lekcji – stan na 14.02.201221

Szkoła Ilość utworzonych lekcji

Szkoła Podstawowa Nr 12 650


Gimnazjum Nr 1 101


Gimnazjum Nr 5 91

Liceum Ogólnokształcące IV 87

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 1 64

Gimnazjum Nr 4 63

Gimnazjum Nr 2 50









Liceum Ogólnokształcące III 27


Gimnazjum Nr 3 19


Liceum Ogólnokształcące II 8

Liceum Ogólnokształcące I 6

Liceum Ogólnokształcące V 5

Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy 2


21 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.piotrkow.pl, 2011/2012.


17

Tabela 5. Ilość godzin spędzonych na lekcjach przez uczniów – stan na 14.02.201222

Nazwa szkoły Klasa Czas spędzony na lekcjach (minuty) Liceum Ogólnokształcące IV I B 16421

Szkoła Podstawowa Nr 12 V B 15590 Liceum Ogólnokształcące IV I A 13201

Szkoła Podstawowa Nr 12 IV B 9659 Szkoła Podstawowa Nr 12 III B 8657 Szkoła Podstawowa Nr 3 I C 8620 Szkoła Podstawowa Nr 11 II B 7692

Liceum Ogólnokształcące V III B 7637 Liceum Ogólnokształcące IV II B 7397 Liceum Ogólnokształcące V II A1 6785 Szkoła Podstawowa Nr 12 III A 6381

Liceum Ogólnokształcące IV III A 6032 Szkoła Podstawowa Nr 12 V E 6016

Liceum Ogólnokształcące IV II C 6004 Szkoła Podstawowa Nr 12 VI B 5356 Szkoła Podstawowa Nr 12 V A 5301 Szkoła Podstawowa Nr 5 VI B 5117

Liceum Ogólnokształcące III I E 5074 Szkoła Podstawowa Nr 12 VI F 4979 Szkoła Podstawowa Nr 12 II F 4860 Szkoła Podstawowa Nr 3 II C 4801

Liceum Ogólnokształcące III I B 4426 Technikum Budowy Maszyn I B 3931

Gimnazjum Nr 5 III C 3774 Szkoła Podstawowa Nr 5 VI A 3761

Liceum Ogólnokształcące V II A2 3755 Szkoła Podstawowa Nr 12 III D 3630 Szkoła Podstawowa Nr 2 IV A 3577 Szkoła Podstawowa Nr 3 I A 3481 Szkoła Podstawowa Nr 12 I H 3460 Szkoła Podstawowa Nr 5 V A 3436 Szkoła Podstawowa Nr 12 VI D 3429



Szkoła Podstawowa Nr 12 V D 3421 Liceum Ogólnokształcące IV III C 3351

Szkoła Podstawowa Nr 12 I A 3286 Technikum Menedżersko-Usługowe I AH 3139

Liceum Ogólnokształcące IV III B 3118 Szkoła Podstawowa Nr 11 VI C 3118

Liceum Ogólnokształcące III III D 3073 Liceum Ogólnokształcące III II D 3000 Zbierając wnioski z przedstawionego w publikacji rozumowania, Piotrko-

wska platforma e-learningowa spełnia wszystkie zasady dobrego e-learningu.

Rys. 1. Strona początkowa – menu – Piotrkowskiej platformy e-learningowej23



19

Rys. 2. Wybór lekcji24

Rys. 3. Wybór lekcji25



Rys. 4. Menu startowe pojedynczego kursu26

Rys. 5. Mapa pojedynczego kursu27



21

Rys. 6. Ekran powitalny kursu28

Materiał merytoryczny jest prezentowany w sposób dobrze zaplanowany i logiczny, zawartość kursów ma charakter modułowy, materiał dydaktyczny jest dostosowany do poziomu wiedzy osób korzystających z tej platformy, ilość oraz układ informacji jest odpowiednio dobrany.

Piotrkowska platforma e-learningowa jest platformą wykorzystującą naj-nowsze zdobycze technologiczne (technologia Flash).

3. E-learning w Polsce i na Świecie

E-learning nie jest przejściową modą na szkolenia elektroniczne, lecz realnym i silnym trendem zaistniałym w światowej edukacji oraz gospodarce. Największe potęgi gospodarcze świata przyjmują długofalowe strategie rozwoju gospodarki, w których istotną rolę odgrywa edukacja, wspierana przez technologie informatyczne29.

E-learning jest obecnie jedną z najdynamiczniej rozwijających się gałęzi rynku IT. Wydatki na ten cel z roku na rok rosną w sposób niezwykle gwałtowny

28 Źródło: Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.piotrkow.pl, 2011/2012. 29 Źródło: http://www.mynetwork.pl, 2011/2012.


i w 2009 roku osiągnęły na całym świecie wartość ponad 70 mld dolarów. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest fakt, że wdrożenie e-learningu pozwala znacząco ograniczyć koszty szkoleń. Udział szkoleń e-learningowych we wszystkich szkoleniach realizowanych przez firmy na całym świecie wzrasta sukcesywnie, średnio o 20% rocznie. Podobnie wygląda sytuacja na rynku bardziej zaawansowanych rozwiązań e-learningowych, tzn. platform e-learningowych i różnego rodzaju systemów wspierania procesu kształcenia i doskonalenia pracowników w firmach. Według najnowszych raportów już w ponad 70% amerykańskich korporacji i dużych przedsiębiorstw funkcjonują tego typu systemy.

65. ekspertów z Niemiec, Austrii i Szwajcarii zostało zapytanych o trendy szkoleniowe w 2013 roku. Na podstawie ich odpowiedzi utworzono raport MMB-Trendmonitor. Zdaniem ekspertów numerem 1 na rynku przyszłości zostanie Blended Learning, czyli szkolenia stacjonarne uzupełniane e-learningiem. Jednak udział szkoleń przeprowadzanych wyłącznie drogą elektroniczną będzie z roku na rok coraz większy. Pozycję lidera w tym segmencie utrzymają szkolenia WBT (Web Based Training – interaktywny e-learning tworzony przy użyciu zaawansowanych technologii charak-terystycznych dla standardu WEB 2.0). Szczególnie na znaczeniu zyskają społecznościowe platformy wymiany doświadczeń. Coraz większym zainte-resowaniem będą cieszyć się również symulacje oraz pokoje nauki. Zyskają ponadto: mobile learning oraz rapid i micro learning (za pośrednictwem, których możliwe jest dostarczanie niewielkich porcji wiedzy)30.

W 2011 roku CrossKnowledge, IPSOS Loyalty i FeFaur – organizacje e-learningowe i badawcze przeprowadziły badania zebrane w Pierwszy Barometr E-Learningu. Jak się okazuje w Europie spośród przebadanych organizacji 52% korzysta z e-learningu od ponad 3 lat. Pod tym względem przodują kraje Beneluksu, w których aż 64% firm tak postępuje. Z drugiej strony wykresu znajdują się Włochy, gdzie tylko 36% organizacji wprowadziło e-learning przed 2008 rokiem31.

Warto zwrócić uwagę, że w 2010 roku w 30% europejskich firm i instytucji ponad połowa pracowników przeszła przynajmniej jedno szkolenie na odległość. Jednakże najczęściej (37% firm) było to poniżej 10% zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie, a tylko w 9% organizacji taki kurs przeszła cała kadra. Jednak, firmy pytane o plany na przyszłość i poziom, jaki chciałyby osiągnąć w 2012 roku, prawie zawsze wskazywały na wzrost udziału e-learningu w ich rozwoju. 26% chce przeszkolić przynajmniej 10% kadry, a 19% nawet połowę. Aż 14% firm stawia sobie ambitny cel, aby szkolenie e-learningowe przeszli

30 Źródło: http://www.bankier.pl, 2012. 31 Źródło: http://www.hrstandard.pl, 2012.


23

przynajmniej raz wszyscy pracownicy. W 20% przypadków ponad 20% całego czasu poświęconego na szkolenia pracowników zajęły e-learningowe. W 43% firm było to znacznie mniej – poniżej 5% czasu. Jedynie 30% firm poświęca na e-learning powyżej 30% swojego czasu szkoleniowego. Podobnie sytuacja wygląda w kwestii budżetu przeznaczanego na e-szkolenia. 69% organizacji nie przeznacza na nie nawet 10% budżetu, a tylko 8% powyżej 30% całej sumy przewidzianej na rozwój.

4. Zalety i wady e-learningu

Zalety i szanse zdalnego nauczania najczęściej rozpatrywane są w ujęciu biznesowym, ale można odnieść je również do naszych realiów edukacyjnych.

Zalety dla organizacji: • Redukcja kosztów szkolenia, głównie poprzez eliminację wydatków

na zakwaterowanie, wyżywienie, wynajem sal. • Oszczędność czasu wynikająca z eliminacji czynności przygo-

towawczych. • Duża efektywność szkoleń uzyskiwana poprzez odpowiednie

skonstruowanie materiału dydaktycznego, stosowanie powtórek i ćwiczeń ułatwiających zapamiętywanie oraz możliwość kilkukrotnego przechodzenia.

• Duże możliwości modelowania szkoleń. • Możliwość dostarczania użytkownikom najnowszych i najpotrze-

bniejszych treści szkoleniowych. • Możliwość łatwej i szybkiej modyfikacji, aktualizacji i rozbudowy

treści szkoleniowych. Zalety dla osoby szkolonej: • Indywidualizacja procesu szkoleniowego przez dostosowanie zakresu,

intensywności, tempa i poziomu szkolenia do możliwości poszczególnych uczestników.

• Możliwość nauki w praktycznie dowolnym czasie i miejscu. • Dostęp osób do baz wiedzy, szkoleń oraz innych przydatnych informacji. Nie ma ideałów, również e-learning posiada klika istotnych ograniczeń.

Niewątpliwą wadą jest duży nakład czasu niezbędny do uruchomienia kursu, czyli opracowania niezbędnych materiałów. Musimy również posiadać odpowiednią infrastrukturę informatyczną oraz odpowiednie oprogramowanie. Poważnym problemem występującym w zdalnym nauczaniu jest brak osobistego kontaktu z instruktorem czy nauczycielem.


Wady dla organizacji: • Duży początkowy koszt szkolenia, który wzrasta w przypadku

konieczności zaimplementowania platformy e-learningowej do zarządzania szkoleniami.

• W przypadku szczególnego rodzaju potrzeb szkoleniowych, które wymagają „żywego” kontaktu z innymi osobami.

Wady dla osoby szkolonej: • Mniejsze możliwości interakcji z innymi uczestnikami szkoleń,

tworzenia więzi między nimi poprzez nabywanie wspólnych doświadczeń. • Problem z wewnętrzną motywacją i samodyscypliną osób uczących się.

5. Wnioski

W niniejszej pracy opisałem zasady e-learningu, jego zalety oraz wady. Skupiłem się także na przykładowej platformie e-learningowej, która to platforma zawiera najpełniejsze podejście do zasad e-learningu. Przedstawiłem ogólną charakterystykę Piotrkowskiej platformy e-learningowej.

E-learning to nowa i bardzo szybko rozwijająca się dziedzina w nauczaniu, pozwalająca zdobywać wiedzę osobom nawet z najdalszych zakątków świata czy rozszerzyć tradycyjne formy nauczania o nowe technologie czyniąc je bardziej skutecznymi i efektywnymi.

Z wszelkich raportów wynika, że e-learning w połączeniu z tradycyjnym nauczaniem – „blended learning”, czyli nauczanie mieszane, łączące naukę w klasie szkolnej i e-learning, będzie najbardziej popularną metodą uczenia się w przyszłości.

Literatura

[1] E-learning – notatki szefa projektu, Krzysztof Satoła – http://satola.net, 2011. [2] Open Source w Open e-learningu – Magdalena Brewczyńska, Agata Safian,

Biblioteka Pedagogiczna KPCEN Włocławek, 2011. [3] Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – www.piotrkow.pl, 2011. [4] Urząd Miasta Piotrkowa Trybunalskiego – http://www.bip.piotrkow.pl, 2011. [5] http://www.mynetwork.pl, 2011. [6] http://www.egolearning.eu, 2011. [7] http://www.e-nauka.org, 2011. [8] http://www.ksu.parp.gov.pl, 2011. [9] http://www.bs.net.pl, 2011.

[10] http://www.bankier.pl, 2011. [11] http://www.hrstandard.pl, 2011.


25

DETERMINANTS OF THE E-LEARNING OF PIOTRKOW E-LEARNING PLATFORM

Summary

The paper presents the basic terms and functions of e-learning, its advantages and disadvantages and characteristic. The second part shows free, e-learning system: ‘‘Piotrkowska platform e-learningowa’’. E-learning comprises all forms of electronically supported learning and teaching. E-learning is essentially the computer and network-enabled transfer of skills and knowledge.


Z E S Z Y T Y N A U K O W E P O L I T E C H N I K I Ł Ó D Z K I E J Nr 1142 ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE, z. 47 2011 ANDRZEJ SIKORSKI Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego

ELEMENTY POLITYKI KLASTROWEJ OPARTEJ NA PRZEKAZANIU KOMPETENCJI BROKERA KLASTRA

SPECJALNYM STREFOM EKONOMICZNYM

Opiniodawca: prof. dr hab. Ewa Bojar

W październiku 2010 roku Ministerstwo Gospodarki ogłosiło zmianę polityki klastrowej w Polsce i wprowadzenie brokera klastra w postaci

Specjalnych Stref Ekonomicznych jako instytucji wspierającej rozwój

klasteringu w Polsce. Ministerstwo Gospodarki nie wskazało szczegóło-

wych zadań poszczególnych agencji i roli samorządu oraz planu wdrożenia

nowej polityki przedstawiając luźną koncepcję opartą o specjalne strefy

ekonomiczne.

Pierwszym celem niniejszej pracy jest przeanalizowanie obecnego

stanu polityki klastrowej w Polsce i przedstawienie bieżących kompetencji

agencji rządowych oraz samorządu regionalnego w kontekście wspierania

klasteringu. Natomiast drugim celem jest postawienie pytań o rolę brokera

klastra i warunki ukonstytuowania jego działalności w ramach Specjalnych

Stref Ekonomicznych na gruncie prawa polskiego oraz powiązania go

z innymi aktorami klastra w ramach potrójnej heliksy.

Dobry przywódca musi być najpierw dobrym sługą

Robert K. Greenleaf (1904-1990) Dziękuję Panu Marcinowi Jabłońskiemu, koordynatorowi inicjatyw klastrowych

i entuzjaście klasteringu za pomoc merytoryczną przy przygotowaniu niniejszej publikacji.

1. Wstęp

Idea przekazania kompetencji brokera klastra Specjalnym Strefom Ekono-micznym została wypracowana w kwietniu 2010 roku w ramach pracy dokto-ranckiej autora niniejszej publikacji pod roboczym tytułem Specjalne Strefy

Andrzej Sikorski 28

Ekonomiczne jako broker klastra na podstawie ŁSSE pod kierownictwem prof. zw. dr. hab. inż. Jerzego Lewandowskiego kierującego Katedrą Zarządzania Produkcją na Wydziale Organizacji i Zarządzania Politechniki Łódzkiej.

W ramach prac badawczych, koncepcja brokera klastra została przedsta-wiona w czerwcu 2010 roku Zarządowi Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekono-micznej jako możliwe rozwiązanie łagodzące efekty skutków kryzysu ekono-micznego oraz jako alternatywa wobec zakończenia działalności Stref w Polsce po 2020 roku oraz wzmocnienie kapitału ludzkiego i powiązań pomiędzy przedsiębiorcami, uniwersytetami, instytucjami B+R oraz przedstawicielami instytucji samorządowych. Współpraca autora oraz przedstawicieli ŁSSE zaowo-cowała stworzeniem zarysów elementów kompetencyjnych brokera klastra przy założeniu przekazania tej roli SSE oraz wskazała potrzeby przeprowadzenia badań w tym temacie na podmiotach znajdujących się na terenie ŁSSE.

W październiku 2010 roku Ministerstwo Gospodarki ogłosiło zmianę polityki klastrowej w Polsce i wprowadzenie brokera klastra w postaci Specjal-nych Stref Ekonomicznych jako instytucji wspierającej rozwój klasteringu w Polsce. Ministerstwo Gospodarki nie wskazało szczegółowych zadań poszcze-gólnych agencji i roli samorządu oraz planu wdrożenia nowej polityki przed-stawiając luźną koncepcję opartą o specjalne strefy ekonomiczne.

Pierwszym celem niniejszej pracy jest przeanalizowanie obecnego stanu polityki klastrowej w Polsce i przedstawienie bieżących kompetencji agencji rządowych oraz samorządu regionalnego w kontekście wspierania klasteringu. Natomiast drugim celem jest postawienie pytań o rolę brokera klastra i warunki ukonstytuowania jego działalności w ramach SSE na gruncie prawa polskiego oraz powiązania go z innymi aktorami klastra w ramach potrójnej heliksy.

2. Teoretyczne aspekty brokeringu

W literaturze dotyczącej tematyki klastrów często pojawia się pojęcie brokera w kontekście modelu wsparcia MSP w Danii poprzez wprowadzenie brokera sieci.

Pojęcie brokera nie jest tożsame z pojęciem koordynatora, bądź managera klastra. Ich zadania pomimo wspólnej płaszczyzny mają inne cele oraz specyfikę działalności. Aby wskazać na poprawne znaczenia pojęcia brokera klastra wraz z uwzględnieniem specyfiki jego działalności, jedna z dalszych części tej pracy zostanie poświęcona teoretycznym aspektom brokeringu i jego powiązaniu z klasteringiem.

Elementy polityki klastrowej opartej na przekazaniu kompetencji…

29

2.1. Definicja brokera

Pojęcie brokera jest wieloznacznym pojęciem i jest używane na rynku transportowym, finansowym i kapitałowym oraz w koncepcji klastrów w kilku kontekstach znaczeniowych.

W najbardziej szerokim ujęciu brokerem jest podmiot o dowolnej osobowości prawnej (osoba prawna, osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej) świadczący określone usługi działając na cudzy rachunek.

Istnieje wiele różnych działalności brokera. I tak, w zależności od sposobu działania można wyróżnić: 1. agencyjny (agency broker), który dokonuje transakcji w imieniu i na rzecz

klientów agencji; 2. broker-dealer, który pracuje zarówno dla swych klientów, jak i na własny

rachunek; 3. dyskontujący (discount broker), który nie udziela porad ani nie prowadzi

własnego rozpoznania (ryzyko transakcji przeniesione na klienta); 4. broker informacji, który zajmuje się wyszukiwaniem i opracowywaniem

informacji dla swych klientów. Jest przyjęte, że za swoje usługi brokerzy pobierają prowizję, której

wysokość zależy od wartości przeprowadzanej transakcji. Zawężając pojęcie brokera do brokera klastra, można przyjąć definicję

opracowaną przez Ros Tenneson opisującą brokera partnerstwa, który działa jako aktywny podmiot wchodzący-pomiędzy albo pośredniczący pomiędzy różnymi organizacjami i sektorami (publicznymi, prywatnymi i społecznymi), który nakierowuje się na współpracę z partnerami w inicjatywie zrównoważonego rozwoju1.

Podczas gdy brokerzy partnerstwa w gruncie rzeczy działają jako mana-gerowie procesu, także mają funkcję lidera działającego zakulisowo. W rzeczy samej, brokerzy mogą być postrzegani jako symbol nowego stylu przywództwa, czasem nazywanego przywództwem służących2.

Pojęcie przywództwa służących jest filozofią i praktyką przywództwa. Termin ten został ukuty przez Roberta Greenleafa. W przeciwieństwie do innych podjeść do przywództwa z odgórną hierarchią, służący powinien podążać za następującymi wartościami: słuchanie, empatia, świadomość, perswazja, koncep-tualizacja, przewidywanie, służenie, wzrost i budowanie partnerstwa. Poprzez hołdowanie tym zasadom buduje się autorytet, a nie siłę. W głębi serca,

1 Tennyson R., The Brokering Guidebook, Navigating executive sustainable development

partnerships, 2005, s. 8. 2 Ibidem, s. 9.

Andrzej Sikorski 30

jednostka w pierwszej kolejności jest służącym, podejmującym świadomą decyzję, aby przewodzić, mając na celu lepsze służenie innym, a nie zwiększanie swojej siły. Celem jest zwiększenie siły jednostek w organizacji i polepszać pracę zespołową i zaangażowanie osobiste.

W stosunku do brokera klastra, chodzi o służebność wobec aktorów klastra, którym broker przewodzi, ale jednocześnie służy. Służebność tego typu wyrasta ze zrozumienia przez brokera wpływu, jaki ma na innych: nieudolna działalność brokera powoduje, że aktorzy klastra mogą cierpieć ekonomicznie i emocjonalnie nie mogąc osiągać swoich celów. Po drugie, chodzi o służebność wobec celu czy misji organizacji klastrowej. Źródłem tego typu służebności jest osobiste przekonanie brokera o słuszności celu i potrzebie zaangażowania się w jego realizację. Oznacza to, że cel organizacji klastrowej powinien być tego rodzaju, aby ułatwiał identyfikację z nim i wyzwalał w pełni chęć jego osiągnięcia. Celem takim nie musi być zatem zysk, mogą to być niematerialne elementy, takie jak np. rozwój kapitału ludzkiego, czy transfer know-how.

Tabela 1. definicja wewnętrznych i zewnętrznych brokerów

Wewnętrzni brokerzy Managerowie z wewnątrz organizacji, którzy:

• przygotowują ich organizację do współpracy w partnerstwie wielosektorowym • negocjują i reprezentują ich zaangażowanie organizacyjne w partnerstwie • grają kluczową rolę w inicjowaniu / zarządzaniu / rozwijaniu założeń partnerstwa

Zewnętrzni brokerzy Niezależni profesjonaliści zakontraktowani przez jednego z partnerów albo przez partnerstwo do:

• eksplorowania wykonalności lub adoptowania podejścia partnerskiego • facylitacji negocjacji, aby rozwijać partnerstwo i / oraz partnerskiego porozumienia • utrzymywanie oraz nadzorowanie efektywności partnerstwa przez cały czas • budowania instytucjonalnej zdolności do efektywnego przekazywania

partnerstwa i utrzymywania rezultatów

Źródło: Tennyson R., The Brokering Guidebook, Navigating executive sustainable

development partnerships, 2005. W przypadku SSE jako brokera klastra, SSE jest zewnętrznym brokerem,

lecz nie do końca wypełnia znamiona definicji przedstawionej przez Tennyson, bowiem, funkcja brokera zostaje odgórnie narzucona przez państwo. Zatem nie ma wyrażonej explicite zgody wszystkich partnerów na reprezentowanie ich interesów. W przyszłych działaniach, wobec braku możliwości decydowania o wyborze brokera, aktorzy klastrów mogą negatywnie odnosić się do jego działalności i wskazywać brak bezstronności w jego działaniach. Innym


31

zagrożeniem jest postrzeganie zewnętrznego brokera jako zbyt oddalonego od codziennych problemów i zainteresowanego realizacją swoich celów ponad celami partnerstwa.

2.2. Rodzaje brokerów

Broker może być osobą fizyczną, ale także i organizacją. W zależności od zakresu działania i stopnia skomplikowania procesów partnerzy wybierają najodpowiedniejszą dla siebie formę. W przypadku organizacji, oprócz standardowych działań brokera, mogą być oferowane usługi poszerzające znacznie zakres funkcjonowania brokera. Oprócz facylitacji i nadzorowania efektywności procesu, broker może działać w kierunku budowania świadomości lokalnej, budowania kapitału ludzkiego, szkolenia zasobów ludzkich, marketingu, negocjacji na rzecz i dla partnerów. Taka organizacja zyskuje możliwość współpracy na poziomie operacyjnym, ale także i strategicznym. Jednakże większość podstawowych działań jednostek oraz organizacji opiera się na podobnych działaniach i formalnych zasadach współpracy.

Tabela 2. Rodzaje brokera

Jednostka Organizacja

Wewnętrzny Wewnętrzny broker Jednostka wywodząca się z jednej z partnerskich organizacji z określoną rolą do budowania i / lub rozwijania partnerstwa

Jednostka partnerska Zespół lub departament zlokalizowany w ramach organizacji partnerskiej z określonymi zadaniami odnoszącymi się do budowania i / lub rozwijania relacji partnerskich na jej zlecenie

Zewnętrzny Zewnętrzny broker Jednostka pracująca na zewnątrz dla organizacji partnerskiej, wyznaczona albo przez jednego (lub wielu, albo wszystkich) z partnerów, aby zbudować lub rozwijać niektóre aspekty partnerstwa

Organizacja pośrednicząca Niezależna organizacja albo mechanizm stworzony specjalnie, aby promować partnerstwo i / lub podejmować się funkcji brokera na zlecenie różnych partnerstw

Źródło: Tennyson R., The Brokering Guidebook, Navigating executive sustainable

development partnerships, 2005.

Andrzej Sikorski 32

2.3. Rola zewnętrznego brokera

Rola zewnętrznego brokera może opierać się na czterech podstawowych założeniach. W zależności od roli jaką mu się przypisze, można rozszerzać albo ograniczać jego kompetencje.

Pierwszą możliwością jest sytuacja, gdy broker jest powoływany, aby być pionierem, który ma za zadanie zasianie idei, albo utworzenie zasad partnerstwa. Założeniem tego sposobu działania jest przekazanie niezależności i wolności w działaniu, bowiem w gestii brokera będzie kreatywne działanie i wprowadzanie innowacji. Niestety ten sposób działania jest trudny do kontrolowania przez partnerów i może prowadzić do sytuacji, gdy broker przestaje działać na rzecz partnerstwa, a próbuje zmienić je poprzez wytyczanie nowych kierunków.

Po drugie broker, działając na rzecz partnerstwa, zajmuje się animowaniem partnerstwa bazując na działalności konsultanta lub zewnętrznej organizacji wyznaczonej przez partnerów, którzy zlecają brokerowi wdrożenie decyzji podjętych w ramach partnerstwa. Animator ma swobodę niezależnego działania i jeśli zostanie zaakceptowany przez wszystkich partnerów może wnieść nową perspektywę do działalności partnerstwa. Jednakże, jeśli nie posiada odpo-wiedniej wiedzy, może nie rozumieć potrzeb poszczególnych partnerów i wyco-fywać się, gdy działania będą dla niego zbyt skomplikowane. Animator może być wykorzystywany przez partnerów jako osoba, na którą zrzuca się rzeczy, których partnerzy nie chcą sami wykonywać.

Następną możliwością jest przekazanie brokerowi roli koordynatora, którego zadaniem jest organizowanie działań na rzecz partnerstwa. Najczęściej koordynator jest powiązany z jednym z głównych partnerów i posiada odpo-wiednie kontakty wewnątrz partnerstwa i zna procedury oraz systemy. Posiada także dostęp do zasobów organizacji. Koordynator ma tendencje do działania na rzecz jego własnej organizacji. Widoczne jest to zwłaszcza, gdy musi działać przeciwko własnej organizacji.

I ostatecznie, broker może być innowatorem, którego zadaniem jest przejęcie inicjatywy i aktywne kreowanie partnerstwa. Od innowatora oczekuje się biznesowego podejścia i wprowadzania nowych idei. Jest to zarówno pozytywną cechą, jak i cechą negatywną, gdyż dość duża swoboda w kształtowaniu polityki organizacji może być przeszkodą w zrównoważonym działaniu. Poprzez partnerów, broker, który ma rolę innowatora, może być postrzegany jako posiadający zbyt dużą władzę. Pomimo tego wyróżnienia, funkcja jaką spełnia broker może się zmieniać wraz z rozwojem partnerstwa (cykl życia) i być kształtowana w zależności od czynników wewnętrznych (cele partnerstwa) i zewnętrznych (sytuacja ekonomiczno-polityczno-społeczna).

Pionier jest pozycją proaktywną i ten typ brokera najlepiej sprawdza się w partnerstwie, gdzie broker wkłada dużo energii w działalność partnerstwa,


33

a partnerzy są chętni, aby broker działał w ich imieniu. Kolejna forma brokera jaką jest animator jest odpowiednia, gdy partnerstwo jest już ustanowione i broker działa, realizując ustalone wcześniej założenia. Jest to reaktywna forma działania. W przypadku koordynatora, ten typ działania sprawdza się, gdy partnerstwo posiada silną osobowość i należy spiąć działania silnej grupy liderów. Innowator przyjmuje w powstającym partnerstwie rolę lidera, przy-najmniej na wczesnym etapie jego działalności.

2.4. Formalizacja działalności klastra a broker klastra

Wraz ze zwiększaniem poziomu nieformalnej współpracy aktorów klastra może dojść do sytuacji, gdy jeden z podmiotów (lub więcej niż jeden) przyjmie rolę koordynatora inicjatywy klastrowej i w ramach działania oddolnego będzie chciał ustanowić organizację klastrową. Czy wobec braku koordynatora, broker klastra powinien dążyć do formalizowania działań w klastrze i poszukiwać potencjalnych klastrów, czy tylko wpierać działania inicjatyw i organizacji klastrowych nie włączając się w działania nieformalne? Jedną z ról brokera powinno być instytucjonalizowanie relacji w klastrze. Zatem na pewnym etapie, broker będzie pomagał we „wzroście” partnerstwa do pełnej dojrzałości poprzez jego instytucjonalizację. Pojęcie „instytucjonalizacja” ma znaczenie forma-lizowania działających relacji3. Broker, działając w ramach partnerstwa, ma za zadanie stworzyć możliwość:

• zaangażowania instytucjonalnego, aby zapewnić zrównoważone zaanga-żowanie poprzez budowanie aktywnego zaangażowania kluczowych organizacji w partnerstwo,

• budowanie instytucji, aby zapewnić zrównoważoną działalność poprzez tworzenie nowych mechanizmów lub struktur organizacyjnych,

• reformę instytucji, aby zapewnić zrównoważone wyniki zmieniając zasady i zachowanie organizacji.

Wspólne działania mogą być realizowane w sposób nieformalny, jednakże wraz z rozwojem klastra często zachodzi potrzeba prawnego uregulowania współpracy4. Formalizacja ma też znaczenie przy ubieganiu się o dofinansowanie niektórych wspólnych działań ze środków publicznych. W tabeli 3 zostały przed-stawione argumenty za i przeciw współpracy opartej na umowie o współpracę bez powołania struktur organizacyjnych (współpraca nieformalna) oraz współ-pracy opartej na strukturze organizacyjnej.

3 Ibidem, s. 83. 4 Koszarek M., Szultka S., Strategia Rozwoju Zachodniopomorskiego Klastra Chemicznego Gdańsk 2006.

Andrzej Sikorski 34

Tab

ela

3. F

orm

y w

spół

prac

y w

ram

ach

inic

jaty

wy

klas

trow

ej

Źró

dło

: T

enn

yso

n R

., T

he B

roke

rin

g G

uid

ebo

ok.

Na

vig

ati

ng

exec

uti

ve s

ust

ain

able

deve

lop

ment

pa

rtners

hip

s, 2

00

5 z

a:

Pa

lmen

L.,

Ba

ron

M.,

Prz

ew

od

nik

dla

an

ima

toró

w i

nic

jaty

w k

last

row

ych

w P

ols

ce,

Wars

zaw

a 2

00

8.


35

Andrzej Sikorski 36

Wśród animatorów klastrów przeważa opinia, iż działania w ramach klastra powinny być sformalizowane i aktorzy klastra powinni działać w jawny sposób. Aby pojawiła się inicjatywa klastrowa muszą pojawić się następujące okoliczności:

• wśród aktorów klastra pojawią się wspólne komplementarne cele, które będą konstytuować permanentną współpracę,

• zostanie wyłoniony potencjalny koordynator inicjatywy, • zostanie stworzony system finansowania organizacji. Zakres działalności i zakres współpracy w sposób sformalizowany, czy

w ramach nieformalnej struktury zależy w głównej mierze od aktorów klastra. Aktorzy klastra muszą znaleźć płaszczyznę współpracy i wartość dodaną ade-kwatną do pracy, jaką w to włożą. I nie oznacza to, że nie można im w tym pomóc.

3. Specjalne Strefy Ekonomiczne jako broker klastra Koncepcja klastrów powstała dokładnie 20 lat temu. Od 10 lat klastering

na świecie jest podstawowym narzędziem interwencji państwowej w procesy aglomeracji, innowacji i rozwoju kapitału społecznego. Jednakże, pomimo wielu prób, dotychczas nie została wypracowana polska polityka klastrowa. W Niebieskich Księgach, Polityka Wspierania Klastrów w 2004 roku autorzy wskazywali na potrzebę stworzenia polskiej polityki klastrowej. Jesteśmy w tym zakresie zapóźnieni nawet w stosunku do niektórych krajów z regionu Europy Środkowej i Wschodniej (np. Węgier czy Słowenii)5. Niestety, sześć lat od powstania tej publikacji, w dalszym ciągu polityka klastrowa w Polsce na poziomie narodowym nie istnieje, a prezentowane w literaturze tematu założenia polskiej polityki klastrowej są założeniami ogólnymi i definiują w jaki sposób powinna wyglądać polska polityka klastrowa, jednakże nie definiując dokładnej roli poszczególnych aktorów klastra i rządu, odwołują się tylko do teoretycz-nego modelu potrójnej heliksy.

W Polsce jest promowany model polityki klastrowej wypracowany przez agencje UE i jest oparty na koncepcji, w której inicjatywy klastrowe powstają samoistnie zgodnie z modelem oddolnym (bottom-up). Jeśli nie przejdą rynkowej próby, tzn. samodzielnie nie rozwiną działalności, w zgodzie z mechanizmami rynku, słabe jednostki zostaną wyeliminowane.

Podstawą tego błędnego założenia jest pominięcie faktu, iż w Polsce gospodarka wolnorynkowa powstawała dopiero po roku 1990, a dodatkowo w czasie transformacji gospodarczej istotnie przeobraził się krajobraz społeczno-polityczny. Transformacja przeniosła ludzi z przyzwyczajeniami starego okresu w nowy system społeczno-gospodarczy. Brak zrozumienia nowych mecha- 5 Brodzicki T., Szultka S., Tamowicz P., Niebieskie Księgi. Polityka Wspierania

Klastrów. Najlepsze praktyki. Rekomendacje dla Polski. IBnGR, Gdańsk 2004, s. 10.


37

nizmów oraz swoiste przyzwyczajenie przeniesione z poprzednich dekad, a także nieufność wobec wszystkich podmiotów (partnerów, konkurentów, instytucji i społeczeństwa) powoduje, że idea inicjatyw oddolnych upada. Inicjatywy klastrowe, które powstały w ostatnich latach nie wytrzymują próby czasu i po pierwszym euforycznym okresie, tuż po powstaniu organizacji i szerokiej promocji w mediach, inicjatywa zamiera m.in.: wobec braku chęci współpracy aktorów, braku wsparcia ze strony samorządu, braku zainteresowania ze strony uniwersytetów, braku finansowania i jasno określonych celów działania. Pomimo że na stronie Portalu Innowacji wskazano na interaktywnej mapie6 ponad setkę organizacji klastrowych, wiele z nich nie wyszło z fazy zawiązywania organizacji, wiele z nich nie działa (chociaż organizacje istnieją), a niektóre zostały zawiązane tylko w celu promocji inicjatorów i nigdy nie będą faktycznie działały. W opinii specjalistów działających na rzecz klastrów, w Polsce istnieje jeden średnio dojrzały klaster, który w stopniu podstawowym spełnia wymogi stawiane World Class Cluster. Jest to klaster Dolina Lotnicza.

3.1. Podstawowe założenia nowej polityki klastrowej

We wrześniu 2010 r. Ministerstwo Gospodarki opublikowało materiał informacyjny mający być podstawą do dalszych prac międzyresortowych dotyczących kształtowania polityki rozwoju klastrów pt. Kierunki i polityka

rozwoju klastrów w Polsce oparty na rekomendacjach Komisji Europejskiej. W dokumencie przedstawiono stan rozwoju klastrów w Polsce oraz podstawowe założenia polityki wspierania inicjatyw klastrowych tworzonych oddolnie. W dokumencie tym, Ministerstwo Gospodarki nie zawarło propozycji, która została ogłoszona miesiąc później. W świetle nowych okoliczności, dotych-czasowe założenia i ponad roczna praca nad koncepcją polityki klastrowej jest nieaktualna.

Minister Gospodarki Waldemar Pawlak podczas inauguracji nowego roku akademickiego w Polsko-Japońskiej Wyższej Szkole Technik Komputerowych w Warszawie 6 października 2010 przedstawił plan przekształcenia Specjalnych Stref Ekonomicznych w klastry. Dla jednoznacznego doprecyzowania pojęć, należy wyjaśnić, że mówiąc o Specjalnych Strefach Ekonomicznych możemy mieć na myśli z jednej strony „strefy” jako obszary o określonych granicach, w obrębie których przedsiębiorcy prowadzić mogą działalność gospodarczą na specjalnych, preferencyjnych zasadach określonych w obowiązujących prze-pisach, z drugiej zaś – „Strefy” jako organizacje zarządzające wyżej wymie-nionymi obszarami. Te drugie występują bądź jako spółki akcyjne (w większości przypadków), bądź jako spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

6 Patrz: http://www.pi.gov.pl/PARP/data/klastry/index.html Aktualizacja 2010-11-02.

Andrzej Sikorski 38

Ministerstwo Gospodarki zamierza wraz z władzami SSE wspierać inicjatywę budowania klastrów na terenach stref poprzez: 1 – promocję klasteringu wśród przedsiębiorstw w SSE, 2 – zachęty dla spółek zarządzających strefami do podejmowania działań na

rzecz sieciowania przedsiębiorstw, w tym inicjowania oraz koordynowania klastrów,

3 – stworzenie systemu preferencji (dodatkowe punkty) w systemie ewaluacji kluczowych klastrów w Polsce dla inicjatyw klastrowych funkcjonujących w ramach SSE,

4 – stworzenie systemu preferencji (dodatkowe punkty) w ocenie merytorycznej dla podmiotów działających w klastrach zlokalizowanych w SSE w przy-padku ubiegania się przez nie o dofinansowanie z rożnych działań z programów operacyjnych w ramach funduszy strukturalnych7. Ministerstwo Gospodarki, podając informację prasową o brokerze klastra,

powołuje się w niej na dokument stworzony w 2009 roku, odnoszący się do rozwoju specjalnych stref ekonomicznych. Niestety w tym dokumencie koncepcja klastrów nie jest do końca zrozumiana przez autorów, bowiem klaster przedstawiany jest sensu stricte jako podmiot równorzędny np. z parkiem przemysłowym: za inwestycje kwalifikujące się do wsparcia instrumentem specjalnych stref ekonomicznych uznaje się inwestycje: 1 – innowacyjne, 2 – realizowane w sektorach priorytetowych, 3 – wspierające rozwój klastrów, parków przemysłowych i technologicznych

zwiększające stopień uprzemysłowienia regionów słabo uprzemysłowionych, 4 – tworzące określoną liczbę nowych miejsc pracy lub o określonych

minimalnych, 5 – kosztach kwalifikowanych inwestycji – w zależności od stopy bezrobocia

w powiecie8. Błędem jest traktowanie klastra na równi z parkiem przemysłowym, czy też

technologicznym. Klaster jest formacją, która może zawierać w sobie każdy typ organizacji przestrzennej. W dalszej części koncepcji została przedstawiona poprawna konotacja klastra wskazująca na zakres występowania klastra: z doświadczeń krajów wysokorozwiniętych wynika, że korzystnym miejscem do powstawania klastra mogą być parki przemysłowe i technologiczne, a więc tym bardziej Specjalne Strefy Ekonomiczne, dające firmom możliwość uzyskania pomocy publicznej9. 7 Ministerstwo Gospodarki, Informacja Prasowa, Klastry przyszłością Specjalnych Stref

Ekonomicznych, Warszawa 2010-10-01. 8 Ministerstwo Gospodarki, Koncepcja rozwoju specjalnych stref ekonomicznych

Warszawa 2009, s. 3-4. 9 Ibidem, s. 18.


39

8 października 2010 r. Minister Gospodarki Waldemar Pawlak we Wrocławiu na spotkaniu m.in. z przedstawicielami firm IBM i LG, które ulokowały swoje inwestycje w SSE na Dolnym Śląsku, przedstawił propozycję przeobrażenia w najbliższych latach Specjalnych Stref Ekonomicznych w klastry, mając na uwadze, iż na gruncie dotychczasowego prawa funkcjonowanie stref kończy się w 2020 r.

Przedstawienie propozycji przekształcenia stref w klastry dużym przed-siębiorstwom kłóci się z ideą klastrów, dla której grupą docelową nie są duzi przedsiębiorcy, którzy nie korzystają z efektów synergii, koopertycji i są tylko zainteresowani komercyjną współpracą z uniwersytetami lecz MSP. Grupą, która skorzysta najwięcej z efektów klasteringu to MSP, uniwersytety i samorządy oraz instytucje badawczo-rozwojowe.

Przykładem braku współpracy w ramach aglomeracji może być właśnie LG, czy sieci podmiotów skupione wokół Elektroluksa, dla których koncentracja przestrzenna stała się pretekstem do zbudowania zamkniętej koncentrycznej sieci, a nie klastra. Z punktu widzenia doświadczeń światowych spółki córki zagranicznych koncernów lub firmy końcówki nie są zainteresowane ucze-stnictwem w inicjatywach klastrowych, w których nie widzą wartości dodanej. Nierzadko jest to spowodowane także brakiem decyzyjności lokalnego zarządu i brakiem chęci dzielenia się know-how oraz inwestowania w aktywizacji kapitału ludzkiego.

Minister Pawlak powiedział, że klastry na Dolnym Śląsku mogą być związane m.in. z przemysłem miedziowym. Jest to także błędne założenie, bowiem doświadczenia z przemysłem górniczym na śląsku wskazują, że największe przedsiębiorstwa budują sieci powiązane z własną firmą i nie kooperują na płaszczyźnie otwartości, której wymaga idea klastrów. Budowanie klastrów w Polsce w oparciu o sieci typu oś i szprycha (hub and spoke) jest nieuzasadnione. Istnieje wyraźna potrzeba nie tylko określenia zasad operacyj-nych działania brokera klastra, ale przede wszystkim określenia wizji i strategii związanej z polityką klastrową realizowaną odgórnie. Jednakże, bardzo ważny jest fakt, iż nad tematem budowania polskiej polityki klastrowej pochylili się politycy, którzy posiadają odpowiednie kompetencje i znajomość mechanizmów wspierania gospodarki. Bez woli politycznej nie powstanie polityka klastrowa.

3.2. Definicja występująca w polskim prawodawstwie

Na gruncie prawa polskiego funkcjonuje tylko jedno odwołanie do definicji klastra. Zostało ono użyte w rozporządzeniu w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej związanej z progra-mami operacyjnymi.

Andrzej Sikorski 40

Przez klaster rozumie się przestrzenną i sektorową koncentrację podmiotów działających na rzecz rozwoju gospodarczego lub innowacyjności z udziałem co najmniej dziesięciu przedsiębiorców, w tym mikroprzedsiębiorców, małych lub średnich przedsiębiorców, wykonujących działalność gospodarczą na terenie jednego lub kilku sąsiednich województw, konkurujących i współpracujących w tych samych lub pokrewnych branżach oraz powiązanych rozbudowaną siecią relacji o formalnym i nieformalnym charakterze, przy czym co najmniej połowę podmiotów funkcjonujących w ramach klastra stanowią przedsiębiorcy10.

Niestety, definicja ta jak każda definicja klastra obecna w literaturze przedmiotu, zaczynając od definicji Portera, jest definicją otwartą, która została zbudowana na potrzeby konkretnego programu. Początek definicji wychodzi z klasycznej definicji Portera i zawęża ją poprzez dodanie warunków mini-malnych określających ilość podmiotów oraz wyłączających duże przed-siębiorstwa. Zostało także określone, że co najmniej połowę podmiotów funkcjo-nujących w ramach klastra stanowią przedsiębiorcy. Ustalenie progu mini-malnego miało za zadanie określenie podmiotów pomocy finansowej, bowiem definicja została stworzona na potrzeby udzielania finansowania mikroprzed-siębiorców i MSP. Jednakże, definicja ta jest bardzo arbitralna i opiera się na ambiwalentnych wartościach. Bowiem dlaczego 9 podmiotów i połowa musi być przedsiębiorcami, a nie na przykład proporcja 20 i 1/3 oraz włączenie dużych przedsiębiorców? Definicja ta wymaga dostosowania do nowej koncepcji polityki klastrowej.

Wykluczenie dużych przedsiębiorców z możliwości udziału w inicjatywach klastrowych, pomimo ich niechęci do tego typu przedsięwzięć, doprowadzi do nierównego traktowania podmiotów i może faworyzować jedne inicjatywy ponad inne.

Także kryterium przestrzenne wskazujące podmioty wykonujące działalność gospodarczą na terenie jednego lub kilku sąsiednich województw może być co najmniej kuriozalne. W Polsce można wszakże znaleźć podmioty, które są klasyfikowane jako przedsiębiorstwa wliczane do MSP, lecz operujące w skali globalnej.

Kontrowersje wokół zakresu obowiązywania definicji są o tyle istotne, iż może stać się ona podstawą sporów prawnych, zwłaszcza wtedy, gdy pewne podmioty poczują się dyskryminowane. Na potrzeby zdefiniowania przyszłej polityki klastrowej, należy się zastanowić, czy nie zmienić powyższej, restrykcyjnej definicji i wprowadzić do prawa polskiego definicję dostosowaną do nowych realiów. Na potrzeby polskiej polityki klastrowej, definicja klastra

10 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 2 grudnia 2006 r. w sprawie udzielania

przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej niezwiązanej

z programami operacyjnymi (Dz. U. Nr 226, poz. 1651 z późn. zm.).


41

może zostać zawężona tak, aby odpowiadała polskiej sytuacji gospodarczo-społecznej, obejmowała wszystkich aktorów klastrów i odzwierciedlała cele postawione organizacjom klastrowym oraz brokerowi klastra.

3.3. Kierunki rozwoju polityki klastrowej

Na stronach Ministerstwa Gospodarki można znaleźć dokument wskazujący na kierunki polityki klastrowej i możliwe działania wzmacniające wspieranie klastrów na bazie funkcji brokera przejętej przez SSE.

Kompleksowy mechanizm wsparcia rozwoju Specjalnych Stref Ekono-micznych w kierunku klastrów wypracowany zostanie w oparciu o następujące działania:

1. Promocja oraz szkolenia w zakresie klasteringu organizowane dla spółek zarządzających strefami, przedsiębiorstw, koordynatorów oraz innych podmiotów w Specjalnych Strefach Ekonomicznych.

2. Przeprowadzenie przez poszczególne Specjalne Strefy Ekonomiczne audytu branżowego, mającego na celu wyłonienie potencjalnych klastrów, tj. skupisk funkcjonujących na terenie stref przedsiębiorstw specjalizujących się w poszczególnych sektorach (zalążków klastrów).

3. Zebranie i analiza zgłoszonych przez specjalne strefy ekonomiczne potrzeb w zakresie instrumentów wspierających klastering oraz systemowe określenie roli stref w regionalnych systemach innowacji ze szczególnym uwzględnieniem możliwości inicjowania i rozwoju powiązań między przedsiębiorstwami, instytutami badawczymi, jedno-stkami naukowymi, parkami technologicznymi, inkubatorami przedsię-biorczości, centrami transferu technologii, Centrami Obsługi Inwestorów i Eksporterów (COIE) etc.

4. W oparciu o wyniki ww. audytu i analizy wyłonienie kilku stref, w których uruchomiony zostanie program pilotażowy ukierunkowany na powstanie i rozwój sformalizowanych inicjatyw klastrowych w wybranych strefach. Program ten pozwoli przetestować i udoskonalić mechanizmy wspierania rozwoju klastrów na terenie stref. Wnioski z ww. programu wykorzystane zostaną przy formułowaniu rekomendacji dotyczących wspierania klastrów, które zostaną wykorzystane m.in. w Nowej Perspektywie Finansowej. Wstępna analiza wskazuje na wysoki potencjał i sprzyjające warunki do inicjowania takich przedsięwzięć w różnych strefach, w tym np.: • klastrów AGD w Łódzkiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej oraz

w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej, • klastra budowlanego w Pomorskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej, • klastra ICT w Krakowskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej,

Andrzej Sikorski 42

• klastra motoryzacyjnego w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej.

5. Poszerzenie możliwości prawnych i zachęt dla spółek zarządzających Specjalnymi Strefami Ekonomicznymi do podejmowania działań na rzecz sieciowania przedsiębiorstw, w tym inicjowania klastrów oraz pełnienia roli ich koordynatorów/animatorów. W szczególności należy dokonać przeglądu odpowiednich działań Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (więcej o PO IG w rozdziale 6.2) oraz regionalnych programów operacyjnych pod kątem usunięcia ewen-tualnych barier w stosunku do spółek zarządzających strefami.

6. Wydawanie na obszarach pilotażowych nowych zezwoleń dla przed-siębiorców działających w sektorze charakterystycznym dla danego klastra.

7. Wypracowanie wizji rozwoju klastrów przez spółki zarządzające strefami we współpracy z władzami samorządowymi, w szczególności marszałkami województw, którzy mają największy wpływ na rozwój infrastruktury na terenie województwa. Uzgodnione plany rozwoju klastrów w Specjalnych Strefach Ekonomicznych powinny zostać uwzględnione w wieloletnich planach finansowo-inwestycyjnych jedno-stek samorządu terytorialnego, w szczególności w zakresie rozwoju infrastruktury na danym terenie. Wizja rozwoju klastrów powinna także znaleźć odzwierciedlenie w wydawanych przez ministra gospodarki planach rozwoju Specjalnych Stref Ekonomicznych oraz w działaniach na rzecz przyciągania inwestycji zagranicznych prowadzonych przez Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. (PAIIZ S.A.).

8. Stworzenie systemu preferencji (dodatkowe punkty) dla inicjatyw klastrowych funkcjonujących w Specjalnych Strefach Ekonomicznych w ramach: a) planowanego systemu akredytacji inicjatyw klastrowych oraz systemu

ewaluacji kluczowych klastrów w Polsce, b) oceny merytorycznej w przypadku ubiegania się o dofinansowanie

z różnych działań z programów operacyjnych w ramach funduszy strukturalnych.

W celu umiędzynarodowienia działalności gospodarczej w inicjatywach klastrowych i specjalnych strefach ekonomicznych, należy ponadto wspierać rozwój transgranicznych sieci klastrów oraz przyciąganie do stref bezpośred- nich inwestycji zagranicznych kluczowych z punktu widzenia specjalizacji branżowej11.

11 http://www.mg.gov.pl/files/upload/11714/Polityka%20rozwoju%20klastrow%20a%20

sse.pdf Aktualizacja 2010-11-06.


43

Niestety Ministerstwo Gospodarki, publikując ten dokument, musi narazić się na krytykę, bowiem ukazuje on nieznajomość tematu klastrów i zasad klasteringu. Przede wszystkim zostaje naruszona równość podmiotów, które będą aktorami klastra dzieląc podmioty na powiązane z SSE i nieprowadzące interesów na terenie SSE. Wyklucza to nie tylko ogromną rzeszę firm, ale przede wszystkim instytucje, ośrodki naukowe i badawczo-rozwojowe. Tworzenie klastra (zwłaszcza jednego klastra) tylko na terenie SSE i tylko wraz z firmami z SESE nie przyniesie nic. Nie będzie możliwości tworzenia powiązań, transferu wiedzy, wzmocnienia kapitału ludzkiego. Idea klastra sprowadzi się do wdrożenia zamkniętej, hermetycznej sieci branżowej.

Analizując ogólne założenia nowej polityki klastrowej, można mieć wrażenie, że klaster lub klastry będą zlokalizowane tylko na terenie strefy, a wszystkie przedsiębiorstwa będą prowadziły przedsięwzięcia jako spółki prawa handlowego.

1. Dobrym pomysłem jest wprowadzenie szkoleń w zakresie klasteringu, które mogą podnieść świadomość aktorów. Jednakże należy stworzyć system szkoleń: w pierwszej kolejności dla brokerów i animatorów, natomiast później dla aktorów klastra.

2. Wielce arbitralnym jest przekazywanie kompetencji powoływania nowych inicjatyw klastrowych brokerowi. Tym bardziej, że ma być to zrobione odgórnie poprzez przeprowadzenie audytu branżowego i wyłonienie tylko na terenie stref zalążków klastrów. Jak pokazuje szereg badań i raportów w Polsce zostało zlokalizowanych ponad sto klastrów i utworzono wiele inicjatyw klastrowych, które przekształciły się w organizacje klastrowe. Jednakże, wiele z klastrów jest klastrami życzeniowymi, a większość organizacji nie funkcjonuje. Ideą brokera klastra jest przejęcie za nie odpowiedzialności i próba animowania ich działalności i wspierania. Nie należy tworzyć bytów ponad miarę. Tym bardziej, że jeśli zostanie rozszerzony zakres terytorialny klastra do SSE, to powstanie kuriozalny twór.

3. Zebranie i analiza zgłoszonych przez SSE potrzeb w zakresie instru-mentów wspierających klastering oraz systemowe określenie roli stref w regionalnych systemach innowacji jest bardzo istotnym punktem w debacie o brokerze klastra. Zanim zostaną podjęte decyzje o przekazaniu kompetencji brokera klastra w ręce SSE należy dokładnie określić, jakie instrumenty prawne oraz finansowe będą wspierały rozwój klasteringu.

4. Jak to zostało wskazane w poprzednich punktach, punktem wyjścia do działalności brokera klastra powinno być skupienie się na istniejących inicjatywach klastrowych. W założeniach widać tendencję do mega-lomanii i powielania błędu, który robią najczęściej politycy: duże firmy

Andrzej Sikorski 44

i duże klastry. W pierwszej fazie działalności brokera należy skupić się na inicjatywach MSP i mikroprzedsiębiorcach, którzy chcieliby ucze-stniczyć w inicjatywach klastrowych, ale nie mają pomysłu, w jaki sposób prowadzić tę działalność. Drugą częścią śmigła heliksy są uniwersytety, które na dzień dzisiejszy nie korzystają z dobrodziejstw klasteringu. Trzecią częścią heliksy są samorządy i instytucje państwowe. Rolą brokera jest połączyć wszystkie części heliksy we wspólnym działaniu. Dopiero następnym etapem powinno być włączanie do istniejących struktur dużych firm. Można się spodziewać, że koncepcja klastrów oparta o duże przedsiębiorstwa wywodzi się z koncepcji węgierskiej, która jest nastawiona na BIZ. Na Węgrzech duże firmy stanowią większość przedsięwzięć, a MSP jest stosunkowo mało aktywne12. Duże firmy nie zawsze są zbawieniem dla gospodarki.

Ostatnie spowolnienie gospodarcze ujawniło nadmierną zależność Węgier od bezpośrednich inwestycji zagranicznych, podkreślając jedno-cześnie potrzebę alternatywnych strategii rozwoju gospodarczego i regionalnego13.

Rys. 4. Potrójna heliksa Źródło: Opracowanie własne na podstawie European Commision,

Cluster Policies, Thematic report, European Trend Chart on Innovation, EC,

Enterprise Directorate General 2003

12 Patrz: http://polusprogram.eu/hu/ Aktualizacja 2010-11-07. 13 OECD, Business Clusters: Promoting Enterprise in Central and Eastern Europe, 2005.


45

5. Należy się zastanowić, czy istotnie SSE powinno otrzymać kompetencje tworzenia inicjatyw klastrowych. Broker nie powinien być inicjatorem, lecz animatorem i koordynatorem pomagającym aktorom klastra w sformalizowaniu działalności.

6. Klaster z założenia powinien być strukturą, w której przedsiębiorcy będą chętnie inwestować, wiedząc, że oprócz know-how i zasobów, które oni posiadają, istnieje pewna wartość dodana, którą uzyskają tylko w tym klastrze. Jest to przewaga konkurencyjna regionu. Jakie kryteria powinna przyjąć SSE, aby nowe zezwolenia dla przedsiębiorców dzia-łającym w sektorze charakterystycznym dla danego klastra? Na obszarze SSE mogą znajdować się skupiska przedsiębiorstw o podobnym profilu działalności i kilkudziesięciu branżach. Czy SSE utworzy jeden klaster, czy kilkadziesiąt? W jaki sposób skwantyfikuje powiązania pomiędzy aktorami? Czy branże pomocnicze, takie jak: firmy marketingowe, księgowe, IT i inne działające w sferze usług na całym obszarze SSE będą wyłączone z klastra, klastrów? Według Ministerstwa Gospodarki pozytywnym efektem działalności SSE jest tworzenie się specjalizacji branżowej, która może być zalążkiem klastrów sektorowych14. Czy specjalizacja branżowa przynosi tylko pozytywne efekty, czy może doprowadzić do negatywnych skutków takich jak „przespecjalizowanie”?

7. Wizja rozwoju klastrów powinna być wypracowana nie z marszałkami województw, a w szerszym gronie. Przykłady pokazują, że twory klastrowe, które pojawiły się w ostatnich czasach przy udziale UM nie przetrwały próby czasu. Odnośnie wizji rozwoju klastrów powinni wypowiedzieć się wszyscy aktorzy klastra, nawet ci niepowiązani z SSE.

8. Dodatkowe uprzywilejowanie przedsiębiorców, którzy oprócz tego, że otrzymują wsparcie z faktu dokonania inwestycji w SSE, będą włączeni do dodatkowego systemu preferencji jest bardzo kontrowersyjne. Należy sobie postawić pytanie, co w takim razie z klastrami, w których działania będą prowadzone w nieformalny sposób? Dobrym kierunkiem jest stworzenie systemu akredytacji inicjatyw klastrowych oraz ewaluacji i certyfikacji organizacji klastrowych. Jednakże, kto będzie odpo-wiedzialny za stworzenie tego systemu, nadzorowanie, ewaluowanie i certyfikowanie? Odnośnie ubiegania się o dofinansowanie broker nie może mieć roli decydenta, gdyż jego rolą jest wyjście w imieniu inicjatywy lub organizacji klastrowej, a także nieformalnego partnerstwa do organizacji finansującej o dofinansowanie działań. Ewaluacji powinna dokonywać instytucja udzielająca dofinansowania, tj. UM i PARP.

14 Ministerstwo Gospodarki, op. cit., s. 6.

Andrzej Sikorski 46

Tworząc zręby nowej polityki klastrowej w oparciu o SSE, należy zmienić sposób myślenia. Inwestycje nie będą przyciągane do stref15, lecz do klastrów, które wspiera broker klastra. Rola SSE będzie podwójna: po pierwsze będzie zarządcą strefy, a po drugie będzie brokerem klastra. W obu przypadkach SSE będzie tak jak do tej pory występować w podwójnej roli, reprezentując interesy przedsiębiorców i państwa polskiego.

Na podstawie powyższych założeń, w dalszej części zostanie przedstawiona analiza podmiotów powiązanych z koncepcją brokera klastra oraz zostanie podjęta próba przedstawienia czynników konstytuujących rolę brokera klastra i zakresu jego odpowiedzialności oraz zakresu działalności.

4. Chaos kompetencyjny instytucji wspierających klastry

Obecnie obok instytucji naukowych oraz firm konsultingowych w proces tworzenia i wspomagania klasteringu są włączone:

• Urzędy Marszałkowskie (UM), • Agencja Rozwoju Przemysłu (ARP), • Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), • Krajowa Informacja Gospodarcza (KIG), • Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE). Zarówno Urzędy Marszałkowskie jak i PARP od wielu lat, rozdzielając

środki pomocowe, aktywnie uczestniczą w działaniach mających na celu utworzenie jak największej ilości inicjatyw klastrowych w Polsce (w przypadku tych instytucji nie liczy się jakość tylko ilość).

Każda z powyższych instytucji ma mniejsze lub większe doświadczenie w klasteringu, będąc inicjatorem, zapewniając środki, szkolenia, bądź wpierając inicjatywy klastrowe. PARP finansuje, UM finansuje i „tworzy” klastry, KIG szkoli, ARP udziela wsparcia MSP, a SSE współpracuje w ramach strefy z przedsiębiorcami, uniwersytetami i samorządem.

Każdy z tych podmiotów mógłby być namaszczony do przejęcia centralnej roli w polityce klastrowej jaką miałby broker klastra. Dlaczego więc, Minister Gospodarki zaproponował, aby rola brokera klastra została przejęta przez SSE?

15 W przypadku zmiany działalności SSE w kierunku klasteringu, przedsiębiorstwa, które zechcą zainwestować na terenie SSE i spełnią wymogi do uzyskania pomocy publicznej, dalej będą otrzymywać dodatkowe wsparcie zgodnie z dotychczasową polityką wspierania rozwoju regionalnego. Wartością dodaną będzie obecność klastra, marki regionalnej i marki klastra oraz szerszej współpracy aktorów w ramach koopertycji.


47

4.1. Rola ministerstw

Ministerstwo Gospodarki zainicjowało stworzenie krajowej polityki klastrowej opartej na idei brokera klastra. Jednakże, ze względu na specyficzny zakres działalności brokera klastra, który będzie pracował na rzecz i w imieniu, nie tylko przedsiębiorców, ale także uniwersytetów, instytucji B+R oraz lokalnego i regionalnego samorządu, do procesu tworzenia polityki klastrowej powinni zostać zaproszeni przedstawiciele Ministerstwa Rozwoju Regionalnego oraz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Wszystkie te ministerstwa w pewnym zakresie swojej działalności są odpowiedzialne za aktorów klastrów. Gdyby pominąć jedno z nich w procesie kształtowania polityki klastrowej, utraciłoby się siłę jaka wynika z synergii, która byłaby siłą napędową śmigła potrójnej heliksy. Klaster jest zjawiskiem regionalnym, dotyczącym zarówno polityków, świata nauki, jak i przedsiębiorców. Każde z tych ministerstw, poprzez działanie odgórne na podmioty, których działalność nadzoruje, mógłby przyczynić się do poprawy nastawienia aktorów do współdziałania w ramach inicjatyw klastrowych oraz umocować i wzmocnić swoim autorytetem działalność brokera klastra. Zatem wskazane byłoby, aby oprócz przedstawicieli MG, w tworzenie polityki brokera klastra byli także zaangażowani przed-stawiciele MRR i MNiSW.

4.2. Urząd Marszałkowski

Urzędy Marszałkowskie wpierają inicjatywy klastrowe w ramach Regio-nalnego Programu Operacyjnego. Pomimo środków finansowych i zasobów ludzkich jakimi dysponują Urzędy Marszałkowskie, paradoksalnie nie są one organizacjami, które istotnie przyczyniły się do rozwoju klasteringu w Polsce. Brak skoordynowanego działania i nastawienie tylko na tworzenie jak naj-większej ilości inicjatyw klastrowych spowodowało, że w inicjatywy klastrowe powoływane przy wsparciu UM po zaabsorbowaniu środków pomocowych zamierały i nie przekształcały się w trwałe organizacje klastrowe16. Przykładowo, pomimo ogromnego szumu medialnego i szeroko publikowanych informacji o ilości powołanych inicjatyw klastrowych w województwie łódzkim nie istnieje żadna w pełni wykształcona organizacja klastrowa. Klastry cechuje niski poziom współpracy, zarówno ze strefą nauki czy administracji, jak i pomiędzy sobą. Przekłada to się na niską konkurencyjność firm regionu oraz niski poziom ich innowacyjności, co jest szczególnie niepokojące w branżach

16 Patrz: PAG Uniconsult, Raport końcowy – Badanie Ocena funkcjonowania klastrów

województwa łódzkiego – studia przypadków w kontekście realizacji RPO WŁ, Warszawa 2009.

Andrzej Sikorski 48

uznanych za strategiczne. Istniejące inicjatywy klastrowe nie są z kolei w pełni efektywne, zwłaszcza, że ich formowanie często odbywa się odgórnie17. Powstaje tutaj widoczny paradoks. Z jednej strony promuje się inicjatywy oddolne, a z drugiej strony politycy, działając na rzecz swoich doraźnych interesów, dążą do inicjowania klastrów, aby uzyskać trochę szumu medialnego, tak jak to było w przypadku Klastra Medialnego i nie są zainteresowani współpracą z powstałymi organizacjami po zakończeniu okresu finansowania. Wśród wielu inicjatyw były inicjatywy, które rzeczywiście powstały, mając wyraźne cele i pomysł na ich realizację, lecz problemem stawało się finansowanie i brak zainteresowania ze strony samorządowej oraz uczelni. Wobec czego inicjatywy wchodziły w stan uśpienia.

4.2.1. Realizacja projektu systemowego na rzecz klasteringu

Przykładem próby zmiany regionalnej polityki klastrowej oraz uzdrowienia sytuacji może być zorganizowanie biura wspierającego działania klastrowe. Według Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego kluczowym punktem wspierania klastrów ma stać się realizacja projektu systemowego „Regionalne Biuro Klastra” przewidzianego na 2011 r.18

Powołanie biura ma na celu stworzenie zaplecza administracyjnego dla inicjatyw klastrowych oraz skupienie się na pozyskaniu odpowiedniego know-how, przygotowaniu szkoleń i wykształcenie w ramach zespołu projekto-wego grupy regionalnych specjalistów w tematyce klasteringu. Jednakże wsparcie, które oferuje UM jest tylko ersatzem i w dłuższej perspektywie nie spowoduje wykształcenia relacji pomiędzy aktorami klastra. Klaster to nie podmioty znajdujące się w nim, a powiązania formalne i nieformalne, które powodują, że w klastrze następuje transfer wiedzy, innowacji i wzmocnienie kapitału ludzkiego. Urzędy Marszałkowskie nie są ciałem nadrzędnym wobec klastrów. UM, będąc aktorem klastra, jest zarazem jedną z trzech sił tworzących przewagę konkurencyjną regionu.

Inną kwestią jest to, że projekt biura czeka na realizację, a jego wykonanie jest zależne od tego jakie podejście do przygotowanej strategii będzie miała nowa ekipa polityczna. Zakładając, że broker klastra działając na rzecz klastrów w szerokim sensie, będzie potrzebował wsparcia ze strony samorządu regionalnego przy drobnej modyfikacji tego pomysłu, można założyć, że owo biuro będzie albo współdziałało z brokerem klastra, albo stanie się swoistą instytucją wspierającą działalność brokera pod względem pozyskiwania i finansowania działalności bieżącej i rozliczania projektów. Zważywszy na skalę projektu, takie wsparcie może okazać się nieodzowne.

17 Siekiera Ł, Klastry, w: Innowacje 2010, red. Nowak P., Łódź 2010, s. 38. 18 Ibidem, s. 38.


49

Urzędy Marszałkowskie w ramach RPO dysponują ogromnymi środkami pomocowymi, które mogą trafić do inicjatyw klastrowych, ale także do istniejących organizacji klastrowych nie na bieżącą działalność organizacji, lecz na realizację miękkich i twardych projektów. Wprowadzenie do systemu dystrybucji pomocy brokera, który będzie gwarantem prawidłowego i celowego wykorzystania środków pieniężnych, a także przyjęcie przez UM i PARP roli gwaranta prawidłowego rozliczenia pomocy, może przyczynić się do wzmocnienia absorpcji środków z RPO.

4.2.2. Działania na rzecz managera organizacji klastrowych

Ciekawą inicjatywą jest inicjatywa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego oraz Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej powołująca do istnienia Podyplomowe studia brokera sieci. Podstawowym celem studiów jest zbudowanie interdyscyplinarnych kompetencji uczestników procesów innowacyjnych w środowisku biznesowym, samorządowym i nauko-wym19. Studia podyplomowe zostały skierowane do pracowników instytucji otoczenia biznesu, pracowników przedsiębiorstw odpowiedzialnych za rozwój innowacji, poszukiwanie partnerów biznesowych, pracowników naukowych, jednostek badawczo-rozwojowych odpowiedzialnych za współpracę z przemy-słem, pracowników jednostek samorządowych, pracowników ośrodków innowa-cyjnych (parków technologicznych, inkubatorów). Jest to jedna z dobrych inicjatyw, która dopasowuje profil szkolnictwa do potrzeb rynkowych.

Wobec powyższego w niedługim czasie pojawią się dyplomowani spe-cjaliści, którzy będą mieli odpowiednie kompetencje do zarządzania inicja-tywami klastrowymi, a następnie organizacjami działającymi w klastrach lub będą działali z ramienia brokera klastra jako managerowie klastra (klastrów).

4.2.3. Podatność UM na sytuację polityczną

W przypadku powierzenia UM roli brokera klastra, problemem byłaby także podwójna rola jaką UM miałby sprawować. Z jednej strony działałby na rzecz przedsiębiorców, które jak wcześniej zostało to wskazane, nie mają zbyt dużego zaufania do władzy, a z drugiej strony byłby przedstawicielem samorządu podatnego na zmianę układów politycznych. Broker klastra musi być odizolo-wany od bieżącej polityki i nie powinien być sterowany przez polityków. Zważywszy na ten fakt, Urząd Marszałkowski nie jest instytucją, która zapewni taką stabilność procesów i niezależność od systemu politycznego.

Urzędy Marszałkowskie mają ograniczony zakres działania tylko do woje-wództwa które reprezentują. Immanentną cechą klastrów jest nie poddawanie się

19 Patrz: http://www.citt.polsl.pl/SPD_Broker_sieci Aktualizacja 2010-11-11.

Andrzej Sikorski 50

klasyfikacji geograficznej. Klastry są koncentracją przestrzenną, która nie jest ograniczona granicami terytorialnymi. Klaster jest zjawiskiem regionalnym. A region wymyka się wszystkim podziałom administracyjnym. Klastry mogą być zlokalizowane w obrębie jednego województwa, ale także koncentracja aktorów klastra może być na poziomie wielu jednostek terytorialnych. W UE istnieje teraz tendencja do formowania ponadregionalnych multiklastrów, w skład których wchodzą mniejsze organizacje klastrowe. Działanie to ma na celu transfer wiedzy, innowacji i kapitału ludzkiego pomiędzy regionami.

4.3. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jest agencją rządową podlegającą ministrowi gospodarki. Zadaniem PARP jest zarządzanie fundu-szami z budżetu państwa i Unii Europejskiej, przeznaczonymi na wspieranie przedsiębiorczości i innowacyjności oraz rozwój zasobów ludzkich. Celem działania PARP jest realizacja programów rozwoju gospodarki wspierających działalność innowacyjną i badawczą małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), rozwój regionalny, wzrost eksportu, rozwój zasobów ludzkich oraz wykorzy-stywanie nowych technologii. Zgodnie z zasadą Think Small First pod hasłem „MSP przede wszystkim” wszystkie działania PARP są realizowane z ukierun-kowaniem na potrzeby sektora MSP.

PARP jest agencją powołaną do celów wspierania przedsiębiorczości MSP. Zasięg działalności tej agencji to obszar całej Polski. Pomimo realizowania ogromnej ilości na rzecz MSP, PARP nie jest organizacją zdolną do działania na płaszczyźnie operacyjnej w regionie ponieważ po pierwsze nie posiada odpowiednich struktur terenowych, a po drugie nie ma doświadczenia w zakresie rozwijania powiązań sieciowych.

Pomimo że PARP poprzez finansowanie uczestniczyła w wielu projektach związanych ze wspieraniem procesu klasteringu w Polsce, to nigdy nie ucze-stniczyła w budowaniu powiązań sieciowych pomiędzy instytucjami B+R, uczelniami, MSP i dużymi firmami oraz samorządem. Finansowanie jest rodza-jem wsparcia strategicznego, przyznawanego na podstawie założeń przygoto-wanych przez polityków i de facto po fazie realizacji projektu PARP nie otrzymuje zwrotnej informacji o rzeczywistych efektach udzielonego wsparcia w dłuższym horyzoncie czasu. Aby posiąść wiedzę o realnej sytuacji klastrów, podobnie jak UM, zleca firmom konsultingowym tworzenie raportów o aktualnym stanie organizacji klastrowych. Raport powstaje, lecz instytucja zamawiająca ten raport nie ma wpływu na zmianę polityki klastrowej, w celu uniknięcia popełniania tych samych błędów w przyszłości.

PARP nie może przejąć funkcji brokera klastra, ponieważ ta agencja rządowa jest powołana do wspierania przedsiębiorczości w zakresie MSP.


51

Natomiast klaster jest formacją, w której procesy nie tylko wykraczają poza sferę MSP (duże przedsiębiorstwa), ale przede wszystkim poza sferę przedsiębior-czości (nie wszyscy aktorzy klastra są przedsiębiorcami).

Brak znajomości uwarunkowań lokalnych i powiązań regionalnych, a także brak struktury terenowej wyklucza tę agencję jako podmiot, który może pełnić funkcję brokera klastra, o ile broker ma oprzeć się na istniejącej strukturze organizacyjnej, ukształtowanych kompetencjach i istniejących relacjach pomiędzy aktorami klastrów.

4.4. Istniejące organizacje klastrowe

Wobec powyższego, pytanie jakie się nasuwa, to czy projekt nowej polityki klastrowej powinien być przekazany do konsultacji społecznych, bądź współ-tworzony z organizacjami klastrowymi? Wprawdzie według różnych źródeł w Polsce jest ponad sto klastrów, inicjatyw i organizacji klastrowych, to na dzień dzisiejszy, jest niewielu partnerów do merytorycznej rozmowy. Wobec faktu, iż w Polsce obecnie działa jeden średnio wykształcony klaster, a reszta inicjatyw klastrowych boryka się z problemami związanymi z finansowaniem bieżącej działalności, można mieć wrażenie, że trudno będzie znaleźć szerokie grono partnerów do rozmowy. Jednakże w proces klasteringu w Polsce jest zaanga-żowanych wiele osób, które chcą mieć możliwość współtworzenia polityki klastrowej i mieć realny wpływ na usuwanie barier, które się pojawiają.

Z jednej strony zainicjowanie działalności brokera klastra może przełamać ten impas i przenieść postulaty aktorów klastrów dotyczące zmiany zasad wsparcia klastrów do decydentów kształtujących cele polityki klastrowej. Natomiast z drugiej strony broker klastra może w opinii organizacji klastrowych przyczynić się do zahamowania i tak powolnego procesu tworzenia polskich klastrów.

W społeczeństwie obywatelskim, każdy podmiot musi mieć możliwość wygłoszenia swojej opinii, a państwo jej uwzględnienia. Zatem przy tworzeniu polityki klastrowej warto przysłuchać się temu, co mówią podmioty, które ta polityka ma wspomagać.

4.5. Agencja Rozwoju Przemysłu

Agencja Rozwoju Przemysłu20 jest specyficzną organizacją z jednej strony wykonującą zadania wynikające z funkcji agendy rządowej, z drugiej zaś prowadzącą czysto komercyjną działalność jako spółka prawa handlowego. Nadrzędnym celem ARP jest stymulowanie wzrostu konkurencyjności przed-

20 Patrz: http://www.parp.gov.pl Aktualizacja 2010-11-11.

Andrzej Sikorski 52

siębiorców oraz wzrost wartości poprzez optymalne wykorzystanie posiadanego potencjału poprzez:

• Planowe pozyskiwanie i zarządzanie aktywami rzeczowymi w celu poprawy efektywności i jakości gospodarowania.

• Udzielanie pomocy publicznej przedsiębiorcom w celu restrukturyzacji przywracającej w średniookresowej perspektywie czasowej, w sposób trwały, zdolność do konkurowania na rynku.

• Aktywną restrukturyzację spółek z wykorzystaniem środków własnych oraz udziału w procesach prywatyzacyjnych na zlecenie Skarbu Państwa.

• Świadczenie komercyjnych usług finansowych na rzecz przedsiębiorców realizujących proinnowacyjne przedsięwzięcia w sposób zapewniający zwrot z inwestycji.

• Rozszerzenie i zagospodarowanie obszarów inwestycyjnych, w tym specjalnych stref ekonomicznych oraz wsparcie instytucjonalne w celu stymulowania rozwoju regionów.

W odniesieniu do trzech SSE rolę zarządzającego pełnią agencje: oddziały regionalne Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. w przypadku SSE Euro-Park Mielec i Tarnobrzeskiej SSE oraz Pomorska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. – w przypadku Słupskiej SSE.

Agencja Rozwoju Przemysłu występuje w potrójnej roli: 1 – agencji rządowej udzielającej wsparcia MSP, 2 – zarządzającej strefą oraz 3 – członka organizacji klastrowej działającej na obszarze strefy (np. Tarnowski

Klaster Przemysłowy S.A.), tak więc posiada odpowiednie doświadczenie oraz zrozumienie procesu klasteringu i jego problemów. Jednakże, tak jak i w przypadku pozostałych agencji, aktorzy klastra mogą nie chcieć współpracować z agencją rządową, która została powołana do wspierania przedsiębiorców i jest nastawiona także na prowadzenie działalności gospodarczej zorientowanej na zysk, co przeszkadza, jeśli ARP chciałaby wystąpić samodzielnie o dofinansowanie np. w ramach działania 5.2. O ile można wskazać na neutralność ARP jako podmiotu zarzą-dzającego SSE w trzech SSE, to w skali kraju, ARP realizuje działania nastawione na przedsiębiorców. Podstawowym pytaniem rodzącym się w kon-tekście brokera klastra i SSE jest powiązanie działalności tych dwóch agencji w roli brokera klastra?

4.6. Krajowa Izba Gospodarcza

Krajowa Izba Gospodarcza realizuje projekt KIGNET Innowacje – izbowy

system wsparcia innowacyjności przedsiębiorstw, współfinansowany przez


53

Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Działanie 5.2: Wspieranie instytucji otoczenia biznesu świadczących usługi proinnowacyjne oraz ich sieci o znaczeniu ponadregionalnym21. W ramach projektu KIGNET Innowacje przedsiębiorstwa mogą pozyskać bezpłatnie usługi doradztwa o charakterze proinnowacyjnym, związane z wdrażaniem innowacji w firmie, w zakresie objętym celami projektu. Usługi te świadczone są przez doradców i konsultantów zatrudnionych w organizacjach tworzących sieć KIGNET Innowacje, w ramach pomocy publicznej de minimis (do 200 tys. euro przez 3 lata dla firmy). Wśród tych usług jest doradztwo związane z inicjowaniem i zarządzaniem klastrami realizowane przez Wielkopolską Izbę Przemysłowo-Handlową. Oprócz tych działań planowane jest ogłoszenie przetargu na:

• opracowanie przewodnika dobrych praktyk i wzorców klasteringu, • opracowanie narzędzi dla benchmarkingu inicjatyw klastrowych, • podejmowanie inicjatyw tworzących możliwości biznesowe dla firm

działających w klastrach we współpracy z innymi klastrami, • świadczenie usług doradczych dla firm w obszarze inicjatyw klastro-

wych np. w zakresie inicjowania klastra, organizacji, finansowania itp. Niestety sytuacją znamienną dla systemów wsparcia klastrów jest nasta-

wienie się na wpieranie tylko przedsiębiorców i nie włączanie w klastering pozostałych aktorów.

KIG planuje także utworzenie na bazie sieci KIGNET izbowej sieci wsparcia współpracy, zarządzania i promocji klastrów: Izbowa Sieć Klastrów. W tym roku planowane jest ogłoszenie przetargu na wykonanie projektu. Jednakże nie jest dostępna informacja na jakich zasadach ma działać Izbowa Sieć Klastrów.

Działalność KIG wobec nowej koncepcji klastra dubluje zadania brokera i nie ma potrzeby, aby agencja ta prowadziła działalność operacyjną na rzecz klastrów.

4.7. Opracowanie polityki przez jedną instytucję

Istotnym zagrożeniem dla tworzenia przyszłej polityki klastrowej może jest powierzenie PARP jako instytucji żywotnie zainteresowanej w utrzymaniu status quo, roli przygotowania przetargu na politykę klastrową22. Chociażby ze względu na wymagane wadium, zabezpieczenia i wcześniejsze doświadczenia w podobnych projektach warunki przetargu wykluczają wiele podmiotów, które mogłyby wnieść wiele nowego do polskiej polityki klastrowej. W konsekwencji opracowywaniem polityki zajmą się ponownie konsultanci.

21 Patrz: http://www.kig.pl Aktualizacja 2010-11-11. 22 Patrz: http://bip.parp.gov.pl/index/more/16040 Aktualizacja 2010-11-11.

Andrzej Sikorski 54

Niestety głównym grzechem zlecających opracowania firmom konsul-tingowym jest przekazywanie wykonującym opracowania przesłanek co do konkluzji zawartych w raporcie. Przeciwko powierzeniu tworzenia zarysów polityki klastrowej firmom konsultingowym przemawia także fakt, iż w dotych-czasowej historii prób usystematyzowania zrębów polityki klastrowej, firmy konsultingowe próbowały przenosić jeden do jednego elementy polityk klastrowych wypracowanych przez kraje, które posiadają całkowicie różne podstawy społeczne (np. brak zaszłości ustroju i mentalności socjalistycznej) oraz gospodarcze (stabilne dystrykty przemysłowe i wieloletnie powiązania sieciowe i kooperacyjne). Ogromna ilość takich publikacji została wydana przy wsparciu PARP. Jednakże w tym miejscu należy wskazać na fakt, iż wiele z tych publikacji opisywało, albo obecny stan polskiego klasteringu bez wskazywania na możliwe przyszłe działania, albo było kompilacją zagranicznych publikacji bez uwzględniania polskiej uwarunkowań klasteringu.

Tworząc założenia polityki klastrowej dla Polski, Ministerstwo Gospodarki wskazało, że jednym z najważniejszych jest postulat utworzenia grupy ekspertów pracujących nad rozwiązaniami systemowymi i instrumentami w tej dziedzinie23. W przypadku tak istotnego projektu, którego rezultaty będą miały realny wpływ na rozwój klastrów w Polsce, wskazane byłoby, aby opracowanie założeń polityki klastrowej, aktów prawnych (bowiem istnieje realna potrzeba, aby klaster zafunkcjonował w przestrzeni prawnej dostosowanej do nowych stan-dardów) oraz sposobu mierzenia rezultatów klasteringu, powierzyć zespołowi ekspertów, złożonego z: animatorów klastrów znających od podszewki problemy polskich klastrów, naukowców specjalizujących się w tematyce sieci oraz specjalistów działających w ramach UM, PARP, ARP i SSE.

4.8. Aktywni uczestnicy polityki klastrowej

Jak to zostało ukazane powyżej proces klasteringu w Polsce pada ofiarą rozproszenia kompetencyjnego. Należałoby, zanim zostanie przypisana rola brokera SSE, przygotować przejrzysty zakres kompetencji poszczególnych organizacji. Propozycja została przedstawiona w tabeli 4. Każda z organizacji, która posiada już przypisane kompetencje w procesie klasteringu nie będzie chciała się zrzec tych zadań na rzecz nowej organizacji brokera klastra. Wiadomo, że w procesie kształtowania polityki klastrowej zwłaszcza agencje rządowe będą chciały utrzymać status quo, aby nie utracić realnej strefy wpływu na procesy aglomeracji w regionie, a zwłaszcza środków finansowych jakimi dysponują. Zatem bardzo istotne jest, aby określając kompetencje, nie tylko

23 Ministerstwo Gospodarki, Kierunki i polityka rozwoju klastrów w Polsce – materiał

informacyjny Ministerstwa Gospodarki, Warszawa 2010, s. 7.


55

wsłuchiwać się w argumenty urzędników, ale pozwolić dojść do głosu pozo-stałym uczestnikom procesu klasteringu, a zwłaszcza aktorom klastrów, których ta sprawa najbardziej dotyczy. Aby wzmocnić ten głos, powołanie brokera klastra wydaje się być niezbędnym narzędziem wspierania polityki klastrowej.

Tabela 4. Kompetencje podmiotów w polityce klastrowej 5

Polityka klastrowa

Poziom Instytucja / organizacja / aktor

Rola

Krajowy Ministerstwo Gospodarki Konstytuowanie polityki klastrowej

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

Konstytuowanie polityki klastrowej

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Konstytuowanie polityki klastrowej

PARP Finansowanie GUS Analiza i opracowywanie

statystyki PAIiIZ KIG

Przygotowanie informacji dla inwestorów krajowych i zagranicznych

Regionalny Urząd Marszałkowski Finansowanie Organizacje klastrowe (aktorzy klastra)

Inicjatorzy inicjatyw klastrowych, działalność operacyjna

Nieformalne inicjatywy Inicjatorzy inicjatyw klastrowych

Broker klastra (SSE, ARP)

Inicjator, koordynator, facylitator, sprawozdawca

Źródło: opracowanie własne. Zakres kompetencji przedstawiony w tabeli 4 stanowi dobrą podstawę do

przygotowania mapy kompetencji poszczególnych organizacji, przedsiębiorstw, instytucji i uczelni w ramach potrójnej heliksy. Interakcje pomiędzy brokerem a poszczególnymi organizacjami można przedstawić w formie diamentu, ukazującego powiązania pomiędzy rządem, samorządem, uczelniami i ośrodkami badawczymi oraz przedsiębiorstwami. Broker, poruszając się po wewnętrznej strukturze diamentu, jest w stanie doprowadzić do powstania sieci współpracy pomiędzy aktorami klastra, a także organizacjami, instytucjami naukowymi i przedsiębiorstwami, przenosząc swoje działania na wyższe poziomy geogra-ficzne w ramach współpracy z innymi brokerami oraz organizacjami zrzesza-jącymi organizacje na platformie międzynarodowej.

Andrzej Sikorski 56

Rys. 2. Diament brokera klastra 6

MG Ministrostwo Gospodarki

MRR Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

MNiSW Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

GUS Główny Urząd Statystyczny

PAIIZ Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych

KIG Krajowa Izba Gospodarcza

SSE Specjalna Strefa Ekonomiczna

MSP Małe i średnie Przedsiębiorstwa

Mikro Mikroprzedsiębiorstwa

UG Urząd Gminy Miasto Urząd Miasta UM Urząd Marszałkowski SW Szkoły wyższe SP Szkoły profilowane

(zawodowe) B+R Badania i rozwój

Źródło: opracowanie własne. Broker klastra powinien być centralnym aktorem polityki klastrowej,

który poprzez uzyskanie kompetencji na poziomie regionalnym oraz posiadanie niezależnych źródeł finansowania będzie miał możliwość wspomagać efekty klasteringu i budowania sieci partnerskich bez politycznego wpływu na decyzje operacyjne. Wszelkie działania operacyjne brokera klastra powinny się opierać na doświadczeniu i znajomości regionalnych sieci współpracy i powiązań koopertycyjnych. Broker poprzez swoją niezależność od instytucji finansujących, inicjatyw i organizacji klastrowych może być dla obu stron gwarantem rzetel-ności przygotowania wniosków od dofinansowania, prawidłowej realizacji działania oraz właściwego rozliczenia kosztów i przedstawienia osiągniętych wyników. Warto zwrócić uwagę na właściwe umiejscowienie niezależnego brokera w ramach oddziaływania potrójnej heliksy i rolę jaką będzie miał w facylitacji pomiędzy tak różnymi podmiotami, których cele nie tyle są sprzeczne, co nieprzystające do siebie.


57

Powyższy rysunek może stać się podstawą do zbudowania mapy powiązań i zadań klastra. Jednakże zanim zostanie to dokonane, należy dopracować zagadnienia związane z przekazaniem odpowiednich kompetencji brokerowi klastra i jego osadzenia w polityce klastrowej w powiązaniu z instytucjami.

4.9. Pytania konstytuujące powstanie brokera

Zanim politycy podejmą się próby utworzenia polityki klastrowej opartej o brokera klastra powinni zamknąć otwarte pytania konstytuujące umocowanie SSE i instytucji powiązanych z klasteringiem w Polsce. Pytania poniższej tabeli zostały pogrupowane w zależności od podległości przyszłej organizacji, kompetencji brokera klastra, jego finansowania, zakresu sprawozdawczości oraz zależności wobec instytucji wspierających.

Tabela 5. Pytania konstytuujące działalność brokera klastra 7

Zakres Pytanie

Podległość Któremu ministerstwu będzie podlegać Gospodarki czy Rozwoju Regionalnego i jaki udział w polityce klastrowej będzie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego?

Kto będzie ciałem nadzorującym działalność brokera?

Czy brokerzy klastra będą mieli reprezentację centralną np. Krajowe Biuro Brokera Klastra (instytucja nadzorująca, organizacja multiklastra, kontakty z organizacjami światowymi, kształtowanie założeń polityki regionalnej)?

Która z instytucji SSE czy ARP będzie tworzyła instytucję brokera klastra opartą o SSE? Czy broker będzie działał w dwóch reżimach prawnych, czy też należy powołać osobną agencję na bazie istniejących struktur?

Kompetencje Jakie umocowanie prawne będzie posiadał broker klastra? Czy będzie to umocowanie ustawowe, czy poprzez rozszerzenie dotychczasowych kompetencji SSE? Czy może forma spółki prawa handlowego, fundacji czy też stowarzyszenia?

Jaki będzie zakres działalności brokera? Tworzenie inicjatyw i organizacji, czy wspieranie istniejących inicjatyw klastrowych? Wspieranie inicjatyw odgórnych czy oddolnych?

Jakie powiązanie aglomeracyjne powinien wspierać broker klastra (region, branża, sieci koncentryczne, multiklaster)?

Andrzej Sikorski 58

Czy broker będzie facylitatorem24, koordynatorem czy organizacją nadrzędną wobec organizacji klastrowych dążącą do powstania multiklastra w regionie?

Czy broker będzie dążył do formalizowania działalności klastra, czy będzie także wspierał działania nieformalne?

Jakie zadania powinny być przeprowadzone w pierwszej kolejności? Mapowanie klastrów, wspieranie istniejących orga-nizacji, utworzenie nowych inicjatyw klastrowych, stworzenie World Class Clusters, szkolenia uświadamiające aktorów klastrów?

Jak przeprowadzić zmianę wizerunkową SSE w kierunku brokera klastra?

Finansowanie Czy powstanie centralna agencja dysponująca finansowaniem, czy finansowanie pozostanie w kompetencji MRR, PARP, ARP i UM?

Jakie będą źródła finansowania działalności operacyjnej i strate-gicznej brokera klastra?

Jakie mechanizmy zastosować, aby zapobiegać miękkiej korupcji25?

Sprawozdawczość Jakie należy przygotowywać raporty i statystyki (rozliczanie efektów na bazie identycznych wskaźników w skali całego kraju, benchmarking)?

Jaka instytucja będzie odpowiedzialna za opracowywanie i publi-kowanie sprawozdawczości?

Instytucje wspierające

Jaka będzie rola Urzędu Marszałkowskiego, PARP oraz innych agencji w polityce klastrowej?

Źródło: opracowanie własne.

Powyższy katalog pytań nie jest jeszcze zamknięty i cały czas jest uzupełniany. Aby odpowiedzieć na te pytania, wymagane jest skoordynowanie prac

Ministerstwa Gospodarki wraz z innymi podmiotami, które współuczestniczą w tworzeniu, koordynowaniu i nadzorowaniu klasteringu w Polsce i dopuszcze-nie do głosu aktorów klastrów.

24 Facylitacją określana jest jedna z metod rozwiązywania konfliktów. Stosuje się ją

w przypadku, gdy w konflikcie bierze udział wiele stron lub dotyczy on złożonych problemów oraz jeśli uczestnicy mają problemy z przestrzeganiem zasad. Cechą facylitacji jest obecność facylitatora, czyli osoby pomagającej w rozwiązaniu konfliktów, która jest z zasady bezstronna, a jej zadaniem jest wyłącznie pilnowanie, aby nie doszło do konfliktu i zerwania rozmów. 25 Miękka korupcja jest określeniem pozwalającym opisać sytuację, w której, w zamian

za spodziewane efekty, przekazuje się osobom trzecim gratyfikacje w sposób pośredni (zlecenia na wykonanie prac, oferta pracy dla krewnych etc.), w celu uzyskania określonych korzyści materialnych lub niematerialnych.


59

Literatura

[1] Brodzicki T., Szultka S., Tamowicz P.: Niebieskie Księgi. Polityka Wspierania

Klastrów. Najlepsze praktyki. Rekomendacje dla Polski. IBnGR, Gdańsk 2004. [2] European Commision, Cluster Policies, Thematic report, European Trend Chart on

Innovation, EC, Enterprise Directorate General 2003. [3] http://bip.parp.gov.pl/index/more/16040 Aktualizacja 2010-11-11. [4] http://polusprogram.eu/hu/ Aktualizacja 2010-11-07. [5] http://www.citt.polsl.pl/SPD_Broker_sieci Aktualizacja 2010-11-11. [6] http://www.kig.pl Aktualizacja 2010-11-11. [7] http://www.mg.gov.pl/files/upload/11714/Polityka%20rozwoju%20klastrow%20a%

20sse.pdf Aktualizacja 2010-11-06. [8] http://www.parp.gov.pl Aktualizacja 2010-11-11. [9] http://www.pi.gov.pl/PARP/data/klastry/index.html Aktualizacja 2010-11-02.

[10] Koszarek M., Szultka S.: Strategia Rozwoju Zachodniopomorskiego Klastra Chemicznego Gdańsk 2006.

[11] Ministerstwo Gospodarki, Koncepcja rozwoju specjalnych stref ekonomicznych

Warszawa 2009. [12] Ministerstwo Gospodarki, Kierunki i polityka rozwoju klastrów w Polsce – materiał

informacyjny Ministerstwa Gospodarki, Warszawa 2010. [13] Palmen L., Baron M.: Przewodnik dla animatorów inicjatyw klastrowych w Polsce,

Warszawa 2008. [14] OECD, Business Clusters: Promoting Enterprise in Central and Eastern Europe, 2005.

[15] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 grudnia 2006 w sprawie udzielania

przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej niezwią-zanej z programami operacyjnymi (Dz. U. Nr 226, poz. 1651z późn. zm.).

[16] Siekiera Ł.: Klastry, [w:] Innowacje 2010, red. Nowak P., Łódź 2010. [17] Tennyson R.: The Brokering Guidebook, Navigating executive sustainable

development partnerships, 2005.

THE ELEMENTS OF CLUSTER POLICY BASED ON COMPETENCIES OF CLUSTER BROKER PERFORMED

BY SPECIAL ECONOMIC ZONES

Summary

In October 2010 The Ministry of Economy announced new concept of cluster based policy in Poland by introducing Special Economic Zones as a cluster broker as the institution supporting growth of clustering process in Poland. The Ministry of Economy did not specified goals of each agencies and self-government institutions as well as the plan of implementation of the new policy. There was only provided a concept based by Special Economic Zones.

Andrzej Sikorski 60

The first goal of this paper work is to analyze current cluster based policy in Poland, and to show competencies of government agencies and regional self-governments in the context of supporting clustering process. The second goal is to evaluate the role of a cluster broker, Polish law regulations concerning broker performed by Special Economic Zones, and its interactions with other cluster actors in the frames of triple helix.

Z E S Z Y T Y N A U K O W E P O L I T E C H N I K I Ł Ó D Z K I E J Nr 1142 ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE, z. 47 2011 ELŻBIETA ROSZKO-WÓJTOWICZ Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego

UWARUNKOWANIA DLA PODEJMOWANIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ W POLSCE –

PRÓBA PORÓWNANIA I OCENY

Opiniodawca: dr hab. Marianna Greta, prof. UŁ

Każdy polski obywatel ma prawo do założenia własnego przed-

siębiorstwa na terenie Unii Europejskiej. Proces otwierania nowej firmy

bądź tworzenia jej oddziału jest uzależniony od praw obowiązujących

wszystkie państwa członkowskie oraz przepisów występujących na terenie

kraju, w którym działalność gospodarcza ma być prowadzona. Z punktu

widzenia przedsiębiorcy tak samo ważna jest opłacalność zakładania

firmy w danym regionie wynikająca z sytuacji makroekonomicznej co

przychylność władz i nieskomplikowane procedury administracyjne. W celu

ujawnienia najbardziej sprzyjających przedsiębiorcom warunków, Bank

Światowy opracował Wskaźnik Łatwości Prowadzenia Przedsiębiorstwa

(ang. Ease of Doing Business Index). Wskaźnik ten pozwala na

uszeregowanie państw w rankingu. Wyższa pozycja na liście wskazuje na

lepsze, zazwyczaj prostsze, przepisy regulujące sprawy związane z prowa-

dzeniem przedsiębiorstwa oraz silniejszą ochronę własności przez prawo.

Niniejszy artykuł ma na celu ocenę warunków dla prowadzenia

działalności gospodarczej na terenie Polski na tle pozostałych państw

członkowskich UE. W związku z tym zaprezentowane zostaną ogólne

wartości rankingu oraz charakterystyki liczbowe dotyczące rozpoczynania

działalności gospodarczej w formie spółki z o.o. w latach 2004-2013.

Ponadto omówione zostaną wyniki analizy zależności pomiędzy wybranymi

zmiennymi z rankingu a liczbą podmiotów noworejestrowanych na terenie

Polski. Horyzont czasowy analizy zależności został ograniczony do okresu

2004-2011, ponieważ na chwilę obecną nie występują w bazie Banku

Danych Lokalnych bardziej aktualne dane dotyczące wybranych do analizy

zmiennych krajowych. Dane empiryczne do analizy pozyskano w formie

elektronicznej za pomocą stron internetowych Banku Światowego oraz

Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce (Bank Danych Lokalnych).

Elżbieta Roszko-Wójtowicz 62

W wyniku przeprowadzonych analiz wykazano, iż Polska znacznie

awansowała w rankingu, co potwierdza proces upraszczania procedur

związanych z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej. Tym

samym na przestrzeni analizowanego okresu zaobserwowano wzrost liczby

nowych podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie Polski.

Słowa kluczowe: Bank Światowy, raport Doing Business, przedsię-biorczość, sektor MŚP.

1. Wstęp

Każdy polski obywatel, podobnie jak obywatele innych państw człon-kowskich, korzysta z tych samych praw, w tym prawa do zakładania i prowadzenia własnego przedsiębiorstwa na terenie Unii Europejskiej. Każdy Polak ma prawo założyć firmę w dowolnym kraju członkowskim. Prowadząc działalność gospodarczą na terenie dowolnego kraju UE, należy przestrzegać tych samych warunków i zasad co obywatele danego kraju. [Komisja Europejska, Luksemburg, 2012, s. 19] Z punktu widzenia przedsiębiorcy tak samo ważna jest opłacalność zakładania firmy w danym regionie wynikająca z sytuacji makroekonomicznej co przychylność władz i nieskomplikowane procedury administracyjne. W celu ujawnienia najbardziej sprzyjających przedsiębiorcom warunków, Bank Światowy opracował Wskaźnik Łatwości Prowadzenia Przedsiębiorstwa (ang. Ease of Doing Business Index). Wskaźnik ten pozwala na uszeregowanie państw w rankingu. Wyższa pozycja na liście wskazuje na lepsze, zazwyczaj prostsze, przepisy regulujące sprawy związane z prowa-dzeniem przedsiębiorstwa oraz silniejszą ochronę własności przez prawo.

1 maja 2004 Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Dzięki temu Polacy, podobnie jak inni obywatele państw unijnych, mogą korzystać z przywilejów i udogodnień stosowanych wobec mieszkańców krajów UE. Wśród czterech podstawowych swobód rynku wewnętrznego należy wymienić: swobodny przepływ dóbr i usług, kapitału oraz ludzi w ramach wspólnego rynku [Enterprise Europe Network London, London Chamber of Commerce and Industry, London 2010, s. 3]. Umocniony wspólny rynek jest w dzisiejszych czasach jednym z największych atutów UE. Wspiera i zarazem chroni prawa 500 mln ludzi i 22 mln firm w 27 państwach członkowskich, otwiera przed nimi nowe szanse i możliwości [Komisja Europejska, Luksemburg, 2012, s. 5]. Prawa, o których mowa zostały zagwarantowane w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską [Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2005]. Traktat ustanawia zasady i reguły funkcjo-nowania wspólnego rynku, na którym nie występują ani jakościowe, ani ilościowe bariery handlowe. Przedsiębiorstwa mogą bez przeszkód sprzedawać swoje towary i oferować usługi w dowolnym miejscu wspólnotowego rynku

Uwarunkowania dla podejmowania działalności gospodarczej…

63

[Enterprise Europe Network London, London Chamber of Commerce and Industry, London, s. 3]. Każdy obywatel ma prawo zakładać działalność gospodarczą na dowolnie wybranym terenie należącym do Wspólnoty. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej1,2 stanowi, iż „ograniczenia swobody

przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium

innego Państwa Członkowskiego są zakazane w ramach poniższych postanowień. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów

lub filii przez obywateli danego Państwa Członkowskiego, ustanowionych na

terytorium innego Państwa Członkowskiego”3,4

. Niniejszy artykuł ma na celu ocenę warunków prowadzenia działalności

gospodarczej na terenie Polski na tle pozostałych państw członkowskich. Dla potrzeb realizacji celu pracy dokonano przeglądu definicji przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy na gruncie prawa krajowego oraz odpowiednich dyrektyw unijnych, w tym w odniesieniu do sektora MŚP. W dalszej części artykułu zaprezentowana została konstrukcja rankingu Banku Światowego. Następnie poddano analizie dane odnoszące się do rankingu Łatwość prowadzenia

działalności gospodarczej oraz charakterystyki liczbowe dla zagadnienia Rozpoczynanie działalności gospodarczej w formie spółki z o.o. w latach 2004-2013. Dodatkowo omówione zostały wyniki analizy zależności pomiędzy wybranymi zmiennymi z rankingu a liczbą podmiotów noworejestrowanych na terenie Polski w oparciu o współczynnik korelacji rang Spearmana. Horyzont czasowy analizy zależności obejmuje lata 2004-2011. Wynika to, po pierwsze z braku bardziej aktualnych danych w bazie Banku Danych Lokalnych na temat liczby nowopowstających podmiotów gospodarczych, a po drugie z faktu, iż ranking Banku Światowego prowadzony jest od roku 2004. Dane empiryczne do analizy pozyskano w formie elektronicznej za pomocą stron internetowych Banku Światowego oraz Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce (Bank Danych Lokalnych).

W wyniku przeprowadzonych analiz wykazano, iż Polska znacznie awan-sowała w rankingu, co potwierdza proces upraszczania procedur związanych

1 1 grudnia 2009 r. wszedł w życie traktat lizboński, na mocy którego „Traktat o funkcjo-nowaniu Unii Europejskiej” zastąpił „Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską” (Traktat lizboński, art. 2 ust. 1). 2 Por. EUR-Lex http://eur-lex.europa.eu/pl/treaties/index.htm [pobrano 16.01.2013]. 3 Por. treść traktatu Komisja Europejska, Wersja skonsolidowana traktatu o funkcjo-

nowaniu Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Komisji Europejskiej, 2010/C 83/47, 30.03.2010 http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:0200:PL:PDF [pobrano 16.01.2013]. 4 Część trzecia, Polityka i działania wewnętrzne Unii traktatu o funkcjonowaniu UE, rozdział 2 – Prawo Przedsiębiorczości, artykuł 49 (artykuł 43 TWE).


z zakładaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej. W raporcie opu-blikowanym przez Bank Światowy Doing Business 2013. Smarter Regulations

for Small and Medium-Size Enterprises, zostało stwierdzone, iż Polska, pomimo licznej konkurencji – 184 kraje, reformowała się najszybciej w okresie 2011-2012. Na podstawie zebranych informacji w okresie czerwiec 2011 – maj 2012 instytucja z Waszyngtonu oceniła, że Polska uprościła formalności związane z rejestrowaniem tytułu własności nieruchomości. Ponadto, dzięki zmianom wobec przepisów podatkowych, regulujących zawieranie i egze-kwowanie umów oraz przepisów z zakresu prawa upadłościowego prowadzenie działalności gospodarczej stało się dogodniejsze. [World Bank, Washington DC 2013, s. 1] W opinii ekspertów Banku Światowego, Polska, na tle pozostałych krajów, wypadła znacznie lepiej nie tylko w rankingu za ostatni rok, ale również wiodła prym w zestawieniu, które podsumowało wprowadzane reformy w okresie 2005-2012. [World Bank, Washington DC 2013, s. 6] Od roku 2005 Polska poprawiła się tu o ponad 12%, najwięcej ze wszystkich krajów Unii Europejskiej, a nawet OECD. [World Bank, Washington DC 2013, s. 9]

2. Przedsiębiorstwo i Przedsiębiorca w świetle przepisów prawa

Przedsiębiorstwo, zwane również jednostką gospodarczą, to wyodrębniony prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie podmiot, prowadzący działalność gospodarczą na własny rachunek z zamiarem osiągnięcia zysku przy jedno-czesnej minimalizacji kosztów. Przedsiębiorstwo można również zdefiniować, jako planowo zorganizowaną działalność, której celem jest produkcja, wytwa-rzanie i/lub sprzedaż dóbr albo usług. Przedsiębiorstwo występuje na rynku zarówno w roli sprzedawcy jak i nabywcy, dzięki temu tworzą się jego interakcje z otoczeniem [D. Krzemińska, Poznań 2002, s. 14]. Przedsiębiorstwa są zróżnicowane między innymi pod względem: rozmiarów, form własności, struktury organizacyjnej i rodzaju świadczonych usług, zakresu prowadzonej działalności.

We współczesnych przedsiębiorstwach, gdzie dochodzi do rozróżnienia pomiędzy sferą własności a sferą zarządzania coraz częściej poza maksy-malizacją zysku pojawiają się również i inne cele, do realizacji których dąży podmiot gospodarczy. W kręgu zainteresowania menedżerów znacznie częściej pojawia się maksymalizacja przychodów i wielkości sprzedaży, czy też maksymalizacja użyteczności5.

5 Szerzej na ten temat H. Simon w odniesieniu do Teorii Ograniczonej Racjonalności, por. Simon, Herbert A., Behavioural Economics, The New Palgrave, A Dictionary of Economics, Vol. 1, 1987, s. 221-24.


65

Na gruncie prawodawstwa polskiego wyróżniamy akty prawne które definiują zagadnienia związane z prowadzeniem własnego biznesu. Ustawa z 23 kwietnia 1964 zwana dalej Kodeksem Cywilnym podaje definicję przedsiębiorstwa, która stanowi iż jest to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych6.

Zgodnie z ustawą do cech szczególnych przedsiębiorstwa należy zaliczyć, m.in.: − nazwę przedsiębiorstwa; − nieruchomości i ruchomości, które należą do przedsiębiorstwa, w tym

urządzenia, materiały towary oraz wyroby, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

− prawa majątkowe związane z najmem czy też dzierżawą nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;

− zobowiązania i obciążenia wynikające z prowadzenia działalności gospodarczej;

− prawa z tytułu własności papierów wartościowych oraz środki pieniężne; − koncesje, licencje i zezwolenia; − patenty i inne prawa własności przemysłowej; − majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne; − tajemnice przedsiębiorstwa; − księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

W myśl Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej za przedsiębiorcę uznać należy, osobę fizyczną, osobę prawną i jednostkę organizacyjną niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonującą we własnym imieniu działalność gospodarczą7. Dodatkowo, ustawa, podaje, iż przedsiębiorcą są także wspólnicy w spółce cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Elementem pierwotnym dla przedsiębiorstwa jest podjęta inicjatywa, wyni-kająca z pomysłowości i kreatywności właściciela, której naturalną konse-kwencją jest rejestracja działalności gospodarczej. Na gruncie prawa polskiego, ustawodawca definiuje działalność gospodarczą8 jako zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie rozpoznawanie

6 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późniejszymi zmianami), Dział 3, art. 551. 7 Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004, Dz. U. 2004 Nr 173 poz. 1807, Rozdział 1, art. 4. 8 Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004, Dz. U. 2004 Nr 173 poz. 1807, Rozdział 1, art. 2


i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły.

Zaprezentowany zbiór definicji obowiązuje w prawie polskim. Należy zauważyć, iż formalny zapis pojęcia może różnić się w zależności od kraju, w którym ma miejsce utworzenie działalności gospodarczej. Poniższe zestawienie stanowi wyciąg z polskich aktów prawnych w odniesieniu do definicji przedsiębiorcy.

Tabela 1. Definicja przedsiębiorcy na gruncie prawa polskiego

Akt prawny Definicja

art. 43 1 Kodeksu Cywilnego

Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w np. 33 1 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

art. 4 ust. 1 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej

Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

art. 5 Prawa upadłościowego i naprawczego

Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest przedsiębiorca w rozumieniu art. 43 1 KC.

art. 2 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

Przedsiębiorcami, w rozumieniu ustawy, są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobo-wości prawnej, które prowadząc, chociażby ubocznie, działal-ność zarobkową lub zawodową uczestniczą w działalności gospodarczej.

art. 4 Ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów

• Ilekroć w ustawie jest mowa o przedsiębiorcy – rozumie się przez to przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a także: osobę fizyczną, osobę prawną, a także jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, organizującą lub świadczącą usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej,

• osobę fizyczną wykonującą zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącą działalność w ramach wykonywania takiego zawodu,

• osobę fizyczną, która posiada kontrolę, w rozumieniu pkt 4, nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie


67

prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli kon-centracji, o której mowa w art. 13,

• związek przedsiębiorców w rozumieniu pkt 2 – na potrzeby przepisów dotyczących praktyk ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

t. 3 Ustawy o cenach

• Przedsiębiorca – podmiot prowadzący działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a także osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego.

art. 479² Kodeks Postępowania Cywilnego

• Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Źródło: opracowanie własne na podstawie wymienionych w tabeli aktów prawnych.

Kolejną konsekwencją dostosowania prawodawstwa krajowego do unijnego jest przyjęcie wspólnej, opartej o jednolite kryteria definicji sektora MŚP. Definicja małego i średniego przedsiębiorstwa (MŚP) weszła w życie 1 stycznia 2005 r., na mocy zalecenia Komisji 96/280/WE z dnia 3 kwietnia 1996 r.9, które zostało zastąpione zaleceniem 2003/361/WE z 6 maja 2003 r.10 dotyczącym definicji mikro przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw.11 Warunkiem koniecznym do zakwalifikowania podmiotu do grupy MŚP konieczne jest najpierw rozstrzygnięcie, czy podmiot można uznać za przedsiębiorstwo. Jak podaje Komisja Europejska, przedsiębiorstwem jest

9 Por. Zalecenie Komisji 96/280/WE z dnia 3 kwietnia 1996 r. (Dz.U. L 107 z 30.4.1996, s. 4). 10 Zalecenie Komisji 96/280/WE z dnia 3 kwietnia 1996 r. zostało zastąpione zaleceniem

2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. (Dz.U. L 124 z 20.5.2003, s. 36.). 11 Por. Komisja Europejska, Rozporządzenie Komisji (WE) nr 364/2004 z 25 lutego 2004 r.

zmieniające rozporządzenie (WE) nr 70/2001 i rozszerzające jego zakres w celu

włączenia pomocy dla badań i rozwoju, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=DD:08:03:32004R0364:PL:PDF [pobrano 17.01.2013].


każdy podmiot, który prowadzi działalność gospodarczą bez względu na formę organizacyjno-prawną. Oznacza to, że przedsiębiorstwem są zarówno osoby prowadzące działalność na własny rachunek jak i przedsiębiorstwa rodzinne, spółki, czy też stowarzyszenia [European Commission, Luxembourg 2006, s. 12]. Według klasyfikacji stosowanej w Unii Europejskiej, kryteria wyróżniające typy przedsiębiorstw to liczba zatrudnionych oraz roczny obrót lub suma bilansowa. Zgodnie z nią, w skład sektora MŚP wchodzą [European Commission, „Official Journal of the European Union” May 2003, s. 39]: 1) mikroprzedsiębiorstwo – przedsiębiorstwo, które:

− zatrudnia mniej niż 10 pracowników oraz − jego roczny obrót nie przekracza 2 milionów euro lub całkowity bilans

roczny nie przekracza 2 milionów euro, 2) małe przedsiębiorstwo – przedsiębiorstwo, które:


roczny nie przekracza 10 milionów euro, 3) średnie przedsiębiorstwo – przedsiębiorstwo, które:


roczny nie przekracza 43 milionów euro.

Tabela 2. Klasyfikacja sektora MŚP

Kategoria przedsiębiorstwa

Liczba osób zatrudnionych: roczne jednostki

robocze

Roczny obrót Całkowity bilans roczny

Średnie < 250 ≤ 50 mln euro

(1996 – 40 mln euro)

≤ 43 mln euro (1996 – 27 mln

euro)

Małe < 50 ≤ 10 mln euro

(1996 – 7 mln euro) ≤ 10 mln euro

(1996 – 5 mln euro)

Mikro < 10 ≤ 2 mln euro (wcześniej

niedefiniowane)

≤ 2 mln euro (wcześniej

niedefiniowane)

Źródło: opracowanie własne na podstawie Wspólnoty Europejskie, Nowa definicja MŚP.

Poradnik dla użytkowników i wzór oświadczenia, Urząd Publikacji, 2006, s. 14,

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/files/sme_definition/sme_user_guide_pl.pdf

[pobrano 18.01.2013].

W celu określenia progu zatrudnienia oraz pułapów finansowych przed-siębiorcy przyjmują dane roczne za ostatni zatwierdzony okres obrachunkowy.


69

Utrata statusu średniego, małego lub mikroprzedsiębiorstwa następuje w momencie, gdy dwa lata z rzędu ma miejsce przekroczenie górnej lub dolnej granicy progu zatrudnienia lub pułapu finansowego dla danej kategorii.

Zapisana w ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej definicja MŚP jest tożsama z ogólnie akceptowaną rekomendacją Komisji Europejskiej z 6 maja 2003 r. (nr 2003/361/EC), co za tym idzie opiera się na w/w progach zatrudnienia oraz wielkości realizowanego obrotu lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec roku. Definicja MŚP została także zawarta w ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (ustawa SDG). Zawarte w niniejszej ustawie zapisy dotyczące kwalifikowania MŚP mają charakter kryteriów ilościowych12. Zapisy artykułów od 104-109 w myśl zasad przyjętych przez Komisję Europejską określają zasady kwalifikowania podmiotu gospodarczego do sektora mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Dodatkowo ustawa stanowi o tym, jak dokonuje się przeliczenia wartości progowych z euro na złoty polski oraz podaje sposób wyliczenia średniorocznego zatrudnienia w przedsiębiorstwie.

W 27 państwach Unii Europejskiej około 23 mln małych i średnich przedsiębiorstw stanowi 99% wszystkich firm i zapewnia około 75 mln miejsc pracy13. Liczba tego typu działalności stale rośnie. Nowa definicja uwzględnia wspomnianą tendencję wzrostową i wyznacza progi finansowe klasyfikujące firmy ze względu na ich roczny przychód. Zmiana ta ma na celu zachęcenie do przyjęcia środków, służących rozwiązaniu problemów jakie napotykają mikroprzedsiębiorstwa, zwłaszcza w fazie uruchomienia.

3. Polska na tle państw UE według klasyfikacji Banku Światowego na podstawie raportu Doing Business

Doing Business Report (DBR lub DB) to raport przygotowywany cyklicznie, raz do roku począwszy od roku 2004, przez grupę ekspertów Banku Światowego i podporządkowaną mu instytucję kredytową International Finance Corp. Raport początkowo, tj. w roku 2004 opracowany był dla 133 państw, w każdej kolejnej edycji liczba krajów w rankingu stale rosła, w najnowszej edycji Doing Business 2013 uwzględnionych zostało aż 185 państw z różnych części świata. [por. http://www.doingbusiness.org/methodology/methodology-note] DBR

12 Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, z dnia 2 lipca 2004 r., Dz. U. 2004 Nr 173 poz. 1807, Rozdział 7, art. 104-109, s. 51-53. 13 W odniesieniu do UE-25, por. European Commission, The new SME definition. User

guide and model declaration, Publication Office, 2006, s. 5, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/files/sme_definition/sme_user_guide_en.pdf [pobrano 11.01.2013].


jest powszechnie znany i używany przez naukowców, decydentów, polityków, ekspertów w dziedzinie rozwoju, dziennikarzy i przedsiębiorców, aby przeciw-działać biurokracji i promować nowe reformy mające na celu usprawnienie działań przedsiębiorczych. Ranking ten pomaga określić konkurencyjność i przedsiębiorczość wybranych krajów. W 2013 roku, jak już wspomniano wcześniej, na liście rankingowej – Łatwość prowadzenia działalności gospo-

darczej – znalazło się 185 państw z różnych części świata, tj. o dwa więcej w stosunku do roku poprzedzającego. Klasyfikacja na wyższej pozycji w rankingu oznaczała, bardziej sprzyjające warunki dla funkcjonowania biznesu w danym kraju.

Rys. 1. Ranking Łatwość prowadzenia działalności gospodarczej w latach 2012-2013 wg Banku Światowego

Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych www.doingbusiness.org

[pobrano 03.01.2013].

Z danych przedstawionych na wykresie wynika, iż na 27 państw człon-kowskich UE, 7 z nich poprawiło swoją pozycję w rankingu Banku Światowego Doing Business. Wśród państw wyżej uplasowanych w rankingu w roku 2013 aniżeli w 2012 znalazły się: Cypr, Czechy, Grecja, Irlandia, Włochy, Niderlandy oraz Polska. Warto w tym miejscu podkreślić, iż największy przeskok w rankingu spośród krajów UE-27 odnotowała Polska, awansując z pozycji 74 (2012) na 55 (2013). Pomimo znacznej poprawy sytuacji w Polsce, niestety zajmujemy dopiero 20 miejsce wśród państw unijnych. Gorszą aniżeli Polska pozycję w rankingu odnotowały jedynie: Luksemburg, Czechy, Bułgaria,


71

Rumunia, Włochy, Grecja i Malta. Warunki dla prowadzenia biznesu pozostały na niezmienionym poziomie, według metodologii przyjętej przez Bank Światowy, w następujących krajach: Dania, Malta, Portugalia, Rumunia, Słowacja oraz Słowenia. W pozostałych państwach unijnych prowadzenie działalności gospodarczej uległo pogorszeniu. Skutkowało to przesunięciem w rankingu w dół, ale maksymalnie o 5 pozycji. Warto pokreślić, iż według zaprezentowanego przez Bank Światowy rankingu na rok 2013 państwa UE nie znajdują się raczej w czołówce światowej pod względem sprzyjającego środowiska dla prowadzenia własnej działalności gospodarczej w formie spółki z o.o. W pierwszej dziesiątce na 185 państw znalazły się tylko Dania z 5 pozycją w rankingu oraz Wielka Brytania, która uplasowała się na miejscu 7. Wynika z tego, że rozpoczęcie działalności gospodarczej jest znacznie łatwiejsze poza UE. W rankingu Doing Business 2013 wśród 30 pierwszych krajów, pojawiły się jedynie 4 państwa unijne.

Rys. 2. Ranking Rozpoczęcie działalności gospodarczej w latach 2012-2013 według Banku Światowego


[pobrano 03.01.2013].

Na podstawie danych zaprezentowanych w kategorii Rozpoczynanie

działalności gospodarczej w latach 2012-2013 można stwierdzić, iż w tym przypadku jedynie 3 na 27 państw awansowały w rankingu, była to Polska


(5 pozycji), Irlandia (4 pozycje) oraz Niderlandy (10 pozycji). Wśród pozo-stałych 24 krajów jak podaje raport Doing Business 2013, żaden z nich nie utrzymał pozycji w rankingu z roku poprzedniego. Zarówno w roku 2012, jak i 2013 najgorszą pozycję w rankingu miała Malta, odpowiednio 146 i 150 miejsce. Natomiast największy spadek w rankingu, bo aż o 13 pozycji, odnotowały Węgry, tym samym uplasowały się w rankingu zaprezentowanym w Doing Business 2013 na pozycji 52.

Liczba formalności Czas

Rys. 3. Pracochłonność oraz czasochłonność działań zmierzających do rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej w poszczególnych krajach

w latach 2004, 2012, 2013


[pobrano 03.01.2013]; * braki danych dla Cypr, Luksemburg, Malta 2004.

Bank Światowy definiuje sprawę formalną jako interakcję, wymaganą prawem, założycieli przedsiębiorstwa z instytucjami zewnętrznymi, np. insty-tucje administracji rządowej i/lub samorządowej, prawnicy, audytorzy, notariusze). Największa liczba formalności, z jakimi należy się uporać w celu


73

uruchomienia działalności gospodarczej jest charakterystyczna dla Grecji, Malty, ale również Hiszpanii. Z najmniej skomplikowaną drogą do założenia własnej działalności gospodarczej spotkamy się w Słowenii, ale również w Belgii, Finlandii i Szwecji – tam wystarczą maksymalnie trzy kroki formalne, aby rozpocząć własny biznes. W Polsce na drodze do założenia własnego biznesu napotkamy 6 spraw formalnych. Podobnie wygląda sytuacja w sześciu innych państwach członkowskich – Włochy, Wielka Brytania, Słowacja, Rumunia, Luksemburg, Cypr. Ale, aż w 12. państwach załatwienie formalności zamyka się w co najwyżej pięciu krokach.

Czas określany jest za pomocą dni kalendarzowych. Wartość zmiennej określona jest na podstawie opinii prawników jako średni czas, potrzebny w praktyce do załatwienia poszczególnych formalności, przy założeniu minimalnych dodatkowych kontaktów z instytucjami administracji państwowej/ samorządowej oraz braku dodatkowych opłat, w domyśle chodzi o formalne opłaty z tytułu skrócenia czasu oczekiwania, ale również o łapówki. Zakłada się, że na załatwienie jednej sprawy formalnej potrzebny jest co najmniej jeden dzień. Sprawę uznaje się za załatwioną w momencie otrzymania oficjalnego potwierdzenia na piśmie. Czas, podobnie jak formalności, może być istotnym czynnikiem zniechęcającym obywateli do podejmowania aktywności gospo-darczej. Prym wśród państw członkowskich wiedzie Belgia, tutaj w zaledwie 4 dni można uruchomić własny biznes. Równie korzystne warunki pod względem czasu, jaki potrzebujemy na założenie podmiotu gospodarczego, występują w Danii, Portugalii oraz na Węgrzech. Warto zwrócić uwagę, iż w 11 na 27 państw członkowskich wystarczy maksymalnie 10 dni na załatwienie spraw formalnych pozwalających na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Niestety Polska z 32 dniami znalazła się dopiero na przedostatnim miejscu, gorsza w rankingu była jedynie Malta.

Koszty wykazywane są jako udział procentowy w dochodzie narodowym w przeliczeniu na osobę. Zmienna jest sumą wszystkich obowiązkowych opłat za usługi prawne oraz specjalistyczne, jeśli takowe są wymagane prawem. Opłaty za zakup i rejestrację księgi rachunkowe są brane pod uwagę, jedynie w sytuacji gdy ich posiadanie jest wymagane odpowiednimi przepisami. Podstawę do ustalenia wysokości kosztów stanowią m.in. umowa spółki, kodeks handlowy oraz inne obowiązujące przepisy w zakresie taryfikacji opłat z tytułu założenia przedsiębiorstwa14.

Udział kosztów towarzyszących powstaniu podmiotu gospodarczego (14,4% dochodu narodowego na osobę) plasuje Polskę raczej na końcu rankingu w porównaniu do pozostałych państw członkowskich. Wśród państw, w których ten wskaźnik jest gorszy w odniesieniu do roku 2013, znalazły się jedynie Grecja

14 http://www.doingbusiness.org/methodology/methodology-note


i Włochy. W zdecydowanej większości państw wskaźnik jest niższy aniżeli 10%, oprócz państw już wyżej wymienionych w tej grupie znalazł się jeszcze tylko Cypr. W bazie znalazły się i takie kraje, dla których autorzy raportu podają wartość „0” – w roku 2013 była to jedynie Słowenia. Ponieważ metodologia nie definiuje dokładnie jak powyższą wartość interpretować, należałoby mniemać, iż w danym kraju założeniu podmiotu gospodarczego jakim jest spółka z o.o. nie towarzyszą żadne koszty formalne, tzn. prawem wymagane.

Koszty Minimalny kapitał zakładowy

Rys. 4. Nakłady finansowe związane z uruchomieniem własnej działalności gospodarczej wyrażone jako % udział w dochodzie na osobę


[pobrano 03.01.2013], braki danych dla Cypr, Luksemburg, Malta 2004. W przypadku

minimalnego kapitału zakładowego „0” na wykresie nie zawsze oznacza braki danych,

jedynie w przypadku Cypru, Luksemburga, Malty wystąpiły braki danych w roku 2004.


75

Minimalny kapitał zakładowy określa, jaką kwotę gotówki przedsiębiorca zobowiązany jest wpłacić na konto bankowe lub zdeponować u notariusza przed rejestracją spółki lub najpóźniej trzy miesiące po jej zarejestrowaniu. Wyrażony jest jako udział procentowy w dochodzie narodowym w przeliczeniu na osobę. Wysokość kapitału zakładowego określa najczęściej kodeks handlowy i/lub umowa spółki.15 W przypadku minimalnego kapitału zakładowego, podobnie jak w przypadku poprzedniej zmiennej, były kraje, w których wskaźnik wyniósł „0” – w odniesieniu do roku 2013 są to: Wielka Brytania, Portugalia, Łotwa, Irlandia, Niemcy, Cypr i Bułgaria. Również przy tej zmiennej autorzy rankingu nie podają, jakie jest merytoryczne uzasadnienie dla podanych wartości. Zatem należy wysnuć przypuszczenie, że ustawodawca w tych krajach nie narzuca wartości minimalnego kapitału zakładowego dla spółki z o.o. W przypadku Polski jest to 13% dochodu narodowego na osobę. W tej kategorii Polskie prawodawstwo jest dość liberalne, aż 13 krajów UE ma progi minimalnego kapitału zakładowego wyższe, a w przypadku Austrii, Niderlandów i Słowenii można powiedzieć, że nawet zdecydowanie wyższe, udział w dochodzie narodowym na mieszkańca przewyższa próg 40%.

4. Praktyczne zastosowanie metodologii Banku Światowego na przykładzie Polski

Efektem finalnym pracy grupy eksperckiej z Waszyngtonu jest ranking państw pozwalający na ocenę poziomu łatwości bądź trudności prowadzenia działalności gospodarczej na danym terenie. Ranking powstaje w oparciu o 10 zagadnień, w ramach których analizie poddawane są przepisy prawa regulujące zasady funkcjonowania biznesu w poszczególnych krajach. Zbiór wyselekcjo-nowanych zmiennych dotyczy między innymi zasad rejestracji podmiotu gospodarczego w formie spółki z o.o., obrotu międzynarodowego, ochrony inwestorów, egzekwowania kontraktu czy uzyskiwania pozwolenia na budowę. Niemniej jednak słabością indeksu jest, iż nie uwzględnia zupełnie zmiennych pozwalających na charakterystykę sytuacji ogólnogospodarczej czy też ocenę kapitału ludzkiego. Niemniej jednak wyniki prac Banku Światowego należą do najczęściej cytowanych na świecie, to do nich najczęściej odwołują się politycy, naukowcy i wreszcie sami przedsiębiorcy. Zawsze publikacja raportu spotykała się i nadal spotyka z ożywioną dyskusją polityczną, co do kierunków przyszłych reform i zmian w przepisach prawa. Dodatkowo wyniki badania przyczyniały się do powstania coraz większej ilości badań w zakresie wpływu regulacji na poziomie firm na wyniki gospodarcze wielu krajów. Pozwala to twierdzić,

15 http://www.doingbusiness.org/methodology/methodology-note


że istnieje bezpośrednia zależność pomiędzy przepisami, które kształtują warunki dla prowadzenia biznesu a przejawami przedsiębiorczości wśród mieszkańców. W związku z tym zdecydowano wykazać użyteczność prowa-dzonej przez Bank Światowy klasyfikacji na przykładzie Polski. W tym celu oceniono zależność pomiędzy liczbą podmiotów noworejestrowanych (spółki prawa handlowego) a zmiennymi w kategorii Rozpoczynanie działalności

gospodarczej. Liczba podmiotów noworejestrowanych celowo została ograni-czona do spółek prawa handlowego, gdyż Bank Światowy w przypadku ww. zagadnienia bierze pod uwagę spółki z o.o.

W wyniku przeprowadzonej analizy otrzymano następujące wyniki dla Polski.

Tabela 3. Zależność korelacyjna pomiędzy badanymi zmiennymi wyrażona

za pomocą współczynnika rang Spearmana

Zmienna

Liczba formalności

Czas (w dniach)

Koszty (% dochodu narodowego

na osobę)

Minimalny kapitał

zakładowy (% dochodu narodowego

na osobę)

Liczba formalności rho 1 p .

Czas (w dniach) rho -1,000** 1 p . .

Koszty (% dochodu narodowego

na osobę)

rho ,811* -,811* 1

p ,015 ,015 .

Minimalny kapitał zakładowy

(% dochodu narodowego na

osobę)

rho ,760* -,760* ,809* 1

p ,028 ,028 ,015 .

Podmioty noworejestrowane –

spółki handlowe

rho -,756* ,756* -,805* -,970*

p ,030 ,030 ,016 ,000

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDL www.stat.gov.pl oraz

www.doingbusiness.org

** Korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie), * Korelacja jest istotna na poziomie 0.05 (dwustronnie).


77

Analiza w oparciu o współczynnik korelacji rang Spearmana16 potwierdziła istnienie silnej bądź bardzo silnej zależności pomiędzy liczbą podmiotów nowo zarejestrowanych na terenie Polski a następującymi zmiennymi: liczba procedur, czas potrzebny do rozpoczęcia działalności gospodarczej, koszty oraz minimalny kapitał zakładowy jako procentowy udział w dochodzie narodowym na osobę. Najsilniejsza zależność o kierunku ujemnym została wykazana pomiędzy liczbą podmiotów nowopowstałych a minimalnym kapitałem zakładowym (S = –0,970; p < 0,05). W związku z tym wzrostowi wymagań jakie stawiane są przed przedsiębiorcami co do minimalnego kapitału zakładowego towarzyszy spadek liczby nowych spółek handlowych. W pozostałych przypadkach stwierdzono istnienie nieco słabszej zależności między analizowanymi parami zmiennych, ale każdorazowo zależność ta była statystycznie istotna. Na uwagę zasługuje fakt, dodatniego znaku przy wartości współczynnika w przypadku zmiennej czas. Uzyskany wynik nakazuje sądzić, iż wydłużenie czasu potrzebnego do uruchomienia działalności gospodarczej sprzyja powstawaniu nowych podmiotów. Z punktu widzenia merytorycznego ten wniosek jest całkowicie nielogiczny. Należy jednak zauważyć, że w przypadku Polski mieliśmy do czynienia z taką sytuacją, gdzie czas nieznacznie się wydłużył na przestrzeni analizowanego okresu, a mimo to spółki i tak były zakładane. Na podstawie uzyskanych wyników można zatem stwierdzić, że czas jest tą zmienną, która ma najmniejszy wpływ na decyzje społeczeństwa o zakładaniu własnych podmiotów gospodarczych. Biurokracja oraz koszty, to są te czynniki, które znacząco mogą zniechęcić od podejmowania prywatnej inicjatywy gospodarczej. Uzyskane wyniki, pozwalają na sformułowanie wniosku, iż ranking Banku Światowego, powinien każdorazowo stanowić początkowe stadium w analizie warunków do rozwijania przedsiębiorczości w danym kraju. Nie można poprzestać jedynie na tej analizie, bo może ona prowadzić do mylących konkluzji. Potwierdza to początkowe założenie Autorki o względnej użyteczności rankingu bez prowa-dzenia bardziej szczegółowych analiz ekonomiczno-społecznych, pozwalających na wykazanie wpływu dodatkowych zmiennych na postawy przedsiębiorcze ludności.

W przypadku Polski uzyskano dość znaczące zależności pomiędzy poszczególnymi zmiennymi uwzględnionymi w zagadnieniu Rozpoczynanie

działalności gospodarczej. Koszty z tytułu uruchomienia działalności gospo-darczej najsilniej zależą od kryterium wysokości minimalnego kapitału zakła-dowego. Wzrostowi kosztów towarzyszy wzrost wartości kapitału, który przedsiębiorca musi zdeponować na koncie bankowym. Można zatem przyjąć,

16 Ze względu na istotne odstępstwa od normalności rozkładu oraz małą zmienność wartości niektórych zmiennych, ocena korelacji została przeprowadzona na podstawie współczynnika rang Spearmana.


że na wielkość kosztów związanych z uruchomieniem własnej działalności gospodarczej duży wpływ ma kryterium minimalnego kapitału zakładowego.

Badając w kolejnym kroku wpływ zmiennych – minimalny kapitał zakładowy oraz koszty – na powstawanie nowych jednostek gospodarczych, w obu przypadkach współczynnik determinacji R2 informuje o dość dobrym dopasowaniu funkcji regresji do danych empirycznych. Analogicznie jak w przypadku badania korelacji, tak i tutaj, najlepsze dopasowanie otrzymaliśmy dla funkcji regresji opisującej zależność pomiędzy podmiotami nowo reje-strowanymi a minimalnym kapitałem zakładowym. Na podstawie wyznaczo-nego równania regresji można ocenić, iż wzrost zmiennej niezależnej, tj. wysokości minimalnego kapitału o jednostkę, związany jest z przecięt- nym spadkiem nowopowstających przedsiębiorstw o około 45 podmiotów (b = – 44,77; p < 0,05). Zmienność zmiennej zależnej została w 94% wyjaśniona za pomocą wyznaczonej funkcji regresji. W przypadku kosztów uruchomienia działalności gospodarczej, wartość współczynnika regresji (b = 2079,8; p < 0,05) wskazuje, iż liczba noworejestrowanych spółek zmniejsza się przeciętnie o około 2080 podmiotów, gdy obciążenia finansowe związane z założeniem spółki wzrastają o jednostkę. Na podstawie oszacowanego równania regresji zmienność zmiennej zależnej została wyjaśniona jedynie w 71,44%, co świadczy o gorszym dopasowaniu modelu do danych empirycznych aniżeli w pierwszym przypadku.

5. Podsumowanie

Metodologia zaproponowana przez Bank Światowy wykorzystywana jest dla porównaniu warunków prowadzenia działalności gospodarczej w wybranych krajach na świecie. Mając na względzie fakt, iż w chwili obecnej ranking liczy 185 gospodarek możemy mówić o dużym znaczeniu tej miary przynajmniej z punktu widzenia terytorialnego zasięgu badanych jednostek. Ponieważ indeks ogólny – Łatwość prowadzenia działalności gospodarczej – stanowi wypadkową wielu cząstkowych indeksów, ogólny obraz sytuacji, którego wynikiem jest pozycja w rankingu krajów, może dawać nie do końca wiarygodny rezultat. Należy niewątpliwie pamiętać, iż ranking sam w sobie powinien stanowić przede wszystkim tło dla dalszej dyskusji w wybranym obszarze, np. Rozpoczy-

nanie działalności gospodarczej, tak jak zostało to uczynione w niniejszym opracowaniu. Co więcej, wsparcie metodologii Banku Światowego dodatkowymi analizami, chociażby w oparciu o statystyki krajowe, pozwala na sformułowanie bardziej uniwersalnych wniosków. W artykule wykazano, że faktycznie istnieje znacząca zależność korelacyjna pomiędzy liczbą podmiotów nowopowstających a poszczególnymi zmiennymi wybranymi przez Autorkę do dalszych badań. Na uwagę, zasługuje fakt najwyższych wartości współczynników zależności w przypadku zmiennych określających stan obciążenia finansowego przed-


79

siębiorcy. Z uzyskanych wyników wprost płynie wniosek, iż zmniejszenie obowiązkowych opłat, z tytułu uruchomienia własnego podmiotu gospodarczego pozytywnie wpływa na przejawy inicjatyw przedsiębiorczych w Polsce. Bardziej szczegółowa analiza poszczególnych zagadnień uwzględnionych przez Bank Światowy, pokazała, że Polska poprawiła swoją pozycję w wielu obszarach w stosunku do roku 2012. Świadczy to o tym, że podejmowane w różnych obszarach działania reformatorskie przynoszą wymierny skutek. Raport powstaje dzięki ankietom zebranym od przedsiębiorców oraz opiniom praktyków prawa, co za tym idzie awans w rankingu jest odzwierciedleniem realnych i pozytywnych zmian.

Warto jeszcze podkreślić, iż budowa indeksu ogólnego, z wielu elementów składowych, pozwala w łatwy sposób wskazać te obszary w danym kraju, w których wymagana jest interwencja. Ranking stanowi istotne źródło informacji dla decydentów administracji publicznej i samorządowej.

Wyniki prac zespołu z Waszyngtonu znajdują uznanie decydentów politycznych już od 10 lat – pierwszy raport opublikowany został w roku 2004. Awans w rankingu Banku Światowego to nie tylko prestiż, ale i wymierne korzyści gospodarcze dla danego kraju. Doing Business to jedyny raport, który ma takie znaczenie praktyczne. Chociaż na świecie istnieją inne opracowania tego typu, np. indeks wolności gospodarczej amerykańskiej Heritage Foundation oraz dziennika Wall Street Journal czy Globalny raport o konkurencyjności Forum Ekonomicznego w Davos, to jednak przyjmuje się, że Doing Business ma największe przełożenie na decyzje biznesowe.

Literatura [1] Enterprise Europe Network London, London Chamber of Commerce and Industry,

Setting up a Business in Europe, December 2010, London, http://www.londonchamber.co.uk/docimages/8148.pdf [pobrano 16.01.2013].

[2] European Commission, Commission Recommendation of 6 May 2003 Concerning

the Definition of Micro, Small and Medium-sized Enterprises, 2003/361/EC, „Official Journal of the European Union” L 124, 20 May 2003, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:124:0036:0041:en:PDF [pobrano 23.01.3012].

[3] European Commission, The new SME definition. User guide and model declaration, Publication Office, Luxembourg 2006, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/files/sme_definition/sme_user_guide_en.pdf [pobrano 11.01.2013].

[4] Komisja Europejska, Rozporządzenie Komisji (WE) nr 364/2004 z dnia 25 lutego

2004 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 70/2001 i rozszerzające jego zakres

w celu włączenia pomocy dla badań i rozwoju http://eur-lex.europa.eu/ LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=DD:08:03:32004R0364:PL:PDF [pobrano 17.01.2013].


[5] Komisja Europejska, Twoja Europa. Twoje Prawa. Prawa i możliwości na

jednolitym rynku UE – praktyczny przewodnik dla obywateli i przedsiębiorstw, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg, 2012, s. 5. http://ec.europa.eu/internal_market/publications/docs/your-europe-your-rights/your-europe-your-rights_pl.pdf [pobrano 14.01.2013].

[6] Komisja Europejska, Wersja skonsolidowana traktatu o funkcjonowaniu Unii

Europejskiej, Dziennik Urzędowy Komisji Europejskiej, 2010/C 83/47, 30.03.2010 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:0200: PL:PDF [pobrano 16.01.2013].

[7] Krzemińska D.: Finanse przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2002.

[8] Simon, Herbert A.: Behavioural Economics, The New Palgrave, A Dictionary of Economics, Vol. 1, 1987.

[9] Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późniejszymi zmianami), Dział 3, art. 551.

[10] Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, tekst skonsolidowany (uwzględniający późniejsze zmiany wprowadzone Traktatem z Nicei), Warszawa 2005, http://archiwum-ukie.polskawue.gov.pl/ HLP/files.nsf/0/331B545659A21095C1256FF8003CAAA7/$file/traktatyskonsolidowane.pdf [pobrano 11.02.2013].

[11] Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004, Dz. U. 2004 Nr 173 poz. 1807, Rozdział 1, art. 2.

[12] Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, z 2 lipca 2004 r., Dz. U. 2004 Nr 173 poz. 1807, Rozdział 7, art. 104-109.

[13] World Bank, Doing Business 2013: Smarter Regulations for Small and Medium-

Size Enterprises, World Bank Group, Washington DC 2013. Netografia [1] EUR-Lex, http://eur-lex.europa.eu/pl/treaties/index.htm [pobrano 16.01.2013]. [2] Doing Business, http://www.doingbusiness.org/methodology/starting-a-business

[pobrano, 17.01.2013]. [3] http://www.doingbusiness.org/methodology/methodology-note [pobrano 18.01.2013]. [4] Wysoko wykwalifikowana kadra szkół zawodowych,

http://zasobyip2.ore.edu.pl/pl/publications/download/78 [data pobrania 13.01.2013].


81

THE CONDITIONS FOR STARTING-UP AN ECONOMIC ACTIVITY IN POLAND – COMPARISON AND EVALUATION

Summary

Any Polish citizen have a right to set up its own business in the European Union. The process of starting a new firm or the creation of its subsidiary abroad depends on the legal regulations governed by the EU directives as well as national legally binding requirements and administrative procedures where the business is to be run. From the perspective of an entrepreneur it is of the same importance cost-effectiveness and the lack of red-tape. It is in the interest of an entrepreneur to run a business in an area where the current macroeconomic situation enhance firm’s profitability. However, the positive approach of local public administration supporting entrepreneurship initiatives and uncomplicated administrative procedures in relation to the businesses work as well as incentives. In order to present the most preferable conditions for entrepreneurs, the World Bank has worked out an indicator called Ease of Doing Business Index. Countries all over the world can be ranked in relation to this index. The higher the position obtained by an economy the better the conditions for running the business and the stronger the legal protection of the business.

The aim of this paper is to evaluate the conditions for running an economic activity in Poland compared to other EU member countries. For this reason the Author will present the data regarding the general values of the Ease of Doing Business Index for the EU countries as well as other variables that characterize the starting-up a business in the form of limited liability company in the years 2004-2013. In the next chapter the correlation between selected variables from the World Bank rankings and the number of newly registered companies in Poland will be discussed. Because in the Local Data Bank the latest data available in relation to the national statistics necessary for the completion of correlation analysis are for the year 2011, the time series were created only between the years 2004 and 2011. The data presented in the paper were downloaded from electronic databases provided by the World Bank and Central Statistical Office of Poland.

The conclusion of the paper proves that Poland has significantly moved in the ranking, and is now placed in 55th position, which is quite a success. This confirms that the process of starting up own business in Poland becomes less difficult, procedures are eased and time and cost conditions are improved.

Key Words: World Bank, Doing Business Report, entrepreneurship, SME sector.


Z E S Z Y T Y N A U K O W E P O L I T E C H N I K I Ł Ó D Z K I E J Nr 1142 ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE, z. 47 2011 MIECZYSŁAW JAN JERZY PAKOSZ Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego

WYBRANE FORMY ZBLIŻANIA UKRAINY DO UNII EUROPEJSKIEJ (UE) JAKO ELEMENTY

ODDZIAŁYWANIA NA FUNKCJONOWANIE UKRAIŃSKIEJ GOSPODARKI

Opiniodawca: dr hab. Marianna Greta, prof. UŁ

Opracowanie dotyczy zacieśniania więzi na linii UE – Ukraina. Jako

elementy tej współpracy wybrano udział Ukrainy w programie TACIS,

który służy głównie wspomaganiu transformacji systemowej, działań infrastrukturalnych oraz z zakresu ochrony środowiska. Ponadto opisano

INOGATE – program dotyczący bezpieczeństwa energetycznego. Nieco

uwagi poświęcono także zaangażowaniu euroregionalnemu Ukrainy

w Euroregionie Karpackim oraz Bug. Uczestnictwo w programach

pomocowych i powiązaniach euroregionalnych tworzy sieć oddziaływań ekonomicznych oraz w zakresie zarządzania pomiędzy partnerami.

1. Wstęp

Z chwilą odzyskania niepodległości przez Ukrainę w 1991 roku Unia Europejska i Ukraina dynamicznie rozwijają wzajemne stosunki. Ukraina jest państwem priorytetowym dla UE w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (EPS) oraz Partnerstwa Wschodniego (PW). Podstawy prawne współpracy opierają się na Porozumieniu o Partnerstwie i Współpracy (Partnership and Cooperation Agreement – PCA) pomiędzy Ukrainą i UE, przyjętym Decyzją Rady i Komisji z 25 stycznia 1998 roku1. Ambicje obu stron dążące do

1 Decyzja Rady i Komisji w sprawie zawarcia Umowy o partnerstwie i współpracy między WE i ich Państwami Członkowskimi z jednej strony a Ukrainą z drugiej strony (98/149/WE, EWWiS, Euratom) Dziennik Urzędowy L 049, 19/02/1998 P. 0001 – 0002.

Mieczysław Jan Jerzy Pakosz 84

pogłębiania współpracy przynoszą skutek w postaci stopniowej integracji ekonomicznej i głębszą współpracą polityczną. Dlatego też w marcu 2007 roku rozpoczęły się negocjacje o nowej Umowie o stowarzyszeniu pomiędzy Ukrainą i Unią, która ma zastąpić PCA. W związku z akcesją Ukrainy do Światowej Organizacji Handlu (WTO) w 2008 roku, nowa umowa przewiduje również utworzenie strefy wolnego handlu między podmiotami. Jednak negocjacje oraz późniejsza ratyfikacja umowy wymaga długiego okresu czasu. Do czasu wejścia w życie pełnej Umowy obie strony zadecydowały przyjąć dokument pod nazwą Program Stowarzyszeniowy Ukraina – UE. Również w celu realizacji PCA i ogólnie współpracy bilateralnej utworzono szereg instytucji odpowiedzialnych za współpracę.

Celem opracowania jest przedstawienie wybranych form, umożliwiających Ukrainie nawiązywanie relacji zewnętrznych z UE i jej państwami człon-kowskimi. Te relacje są istotnym czynnikiem we wplataniu się czynnika zewnętrznego w zarządzanie i funkcjonowanie ukraińskiej gospodarki, jak również tak istotnego czynnika jak demokracja, której poziom w ostatnich latach na Ukrainie bardzo się obniżył. UE powinna dążyć do uzyskania wpły- wów na przeróżne aspekty życia państwa ukraińskiego, poprzez wdrażanie zróżnicowanych inicjatyw ukierunkowanych na demokratyzację i stabilizację bezpośredniego sąsiada na wschodniej granicy.

2. Podstawy prawne współpracy

Podstawy prawne stosunków pomiędzy Unią Europejską i Ukrainą dotychczas opierają się o Umowę o Partnerstwie i Współpracy (PCA). PCA tworzy podstawę prawną dla dialogu politycznego; wyznacza również podstawowe cele dotyczące sprzyjania handlowi, współpracy w sferze gospodarczej, socjalnej, finansowej, obywatelskiej, naukowej, technicznej i kulturalnej, a także zbliżenia standardów i prawodawstw oraz wspierania ukraińskich dążeń do konsolidacji demokracji i rozwoju gospodarczego wewnątrz państwa. Umowa służy do realizacji celów UE oraz wzmocnienia więzi powstałych w wyniku Umowy między EWG i EWEA a ZSRR w sprawie wymiany handlowej i współpracy handlowo-gospodarczej z 18 grudnia 1989 roku. Możemy więc zauważyć, iż pomimo dość długiego okresu czasu (pomiędzy 1989 rokiem a 1994) Ukraina nadal była postrzegana przez pryzmat nie istniejącego już Związku Radzieckiego. Zmieniło się to zdecydowanie dopiero po wprowadzeniu w życie EPS i PW.

PCA mające wygasnąć w 2008 roku, jest przedłużane co rok. Jednak strony, uznając konieczność podpisania nowej i szerszej umowy, która byłaby bardziej odpowiednia dla wciąż rozwijających się stosunków. Takie rozmowy zapocząt-kowano 5 marca 2007 roku w Brukseli, dotyczące nowej Umowy o stowa-

Wybrane formy zbliżania Ukrainy do Unii Europejskiej (UE) jako…

85

rzyszeniu. Krok ten jest zdecydowanie ważnym krokiem UE w stronę Ukrainy, gdyż ukazuje ewolucję stosunków do kolejnego poziomu. Jednak nie należy też spodziewać się nadzwyczajnych profitów, spoglądając na przykład Turcji, stowarzyszonej z UE od 1963 roku – pomimo wielu rund negocjacyjnych dotychczas nie została członkiem UE. Negocjacje koncentrują się przede wszystkim w pięciu obszarach: • postanowienia instytucjonalne, • dialog polityczny oraz polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (stabilność

regionu, zapobieganie konfliktom, zarządzanie kryzysami), • sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa (prawa człowieka), • współpraca gospodarcza i przemysłowa, • strefa wolnego handlu.

Mimo iż negocjacje w sprawie umowy stowarzyszeniowej dobiegły końca 19 grudnia 2011 roku, nie została ona ani parafowana, ani ratyfikowana przez UE i jej państwa członkowskie. Przyczyna jest jedna – wyrok skazujący dla byłej premier Julii Tymoszenko i kilku innych polityków z nią związanych nie świadczy dobrze o poziomie ukraińskiej demokracji. Unia odłożyła na czas bliżej nieokreślony parafowanie negocjowanej przez 5 lat umowy. Nic nie wskazuje na jej podpisanie w 2013 roku.

Istnieje także szereg umów o współpracy sektorowej. Najważniejszymi z nich są Umowa o współpracy w dziedzinie nawigacji satelitarnej, Umowa o niektórych aspektach obsługi lotniczej (certyfikacja i dostosowywanie standardów), Umowa o współpracy w dziedzinie nauki i technologii (wspólne badania naukowe, wymiana informacji, wykonywanie prawa własności intelek-tualnej i in.), Umowa o stworzeniu podstaw dla udziału Ukrainy w operacjach zarządzania kryzysami Unii Europejskiej (umożliwiła Ukrainie udział w misjach stabilizacyjnych UE na terenie byłej Jugosławii), Umowa o uproszczeniu systemu wizowego i readmisji (jedna z najważniejszych kwestii – obecnie Ukraina zabiega o zniesienie systemu wizowego).

3. Instytucje uczestniczące we współpracy

Najważniejszą instytucją do spraw współpracy jest Rada Współpracy, której zadaniem jest kierowanie realizacją PCA. Spotkania Rady odbywają się przynajmniej raz do roku. W jej skład wchodzą członkowie Gabinetu Ministrów Ukrainy oraz członkowie Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej – jest to organ wspólny. Rada Współpracy rozpatruje kwestie wynikające z PCA lub inne dwustronne lub międzynarodowe pytania, które są przedmiotem wzajemnego zainteresowania stron. Przewodnictwo w Radzie obejmują kolejno UE i Ukraina.


Komitet ds. współpracy między Ukrainą i Unią Europejską spotyka się co pół roku i jego zadaniem jest monitoring wykonania artykułów Planu działań UE – Ukraina dotyczących gospodarki i handlu. W jego ramach istnieje 7 podkomitetów: Handel i inwestycje, Kwestie społeczne i gospodarcze, finanse

i statystyka, Polityka w dziedzinie przedsiębiorstw i konkurencji, Energetyka,

transport, bezpieczeństwo jądrowe i ekologia, Współpraca transgraniczna

i celna, Praworządność, wolność i bezpieczeństwo oraz Nauka i technologie,

badania i innowacje, edukacja, kultura, zdrowie publiczne, społeczeństwo

informacyjne i media. Komitet do spraw współpracy parlamentarnej między Ukrainą i UE składa

się z deputowanych do Rady Najwyższej Ukrainy oraz Parlamentu Euro-pejskiego. Spotyka się dwa razy do roku. Komitet jest forum dialogu politycznego pomiędzy parlamentarzystami obu stron. Organem pomocniczym Komitetu jest Biuro (składające się z przewodniczącego oraz dwóch zastępców). Komitet może przesyłać do Rady Współpracy deklaracje i rekomendacje dotyczące realizacji PCA lub pogłębiania współpracy. Współpraca na poziomie parlamentarnym jest ważną składową stosunków UE – Ukraina.

Spotkania na szczycie służą przede wszystkim dialogowi politycznemu obu podmiotów. W spotkaniach biorą udział Prezydent Ukrainy, Prezydencja UE, Przewodniczący Komisji Europejskiej oraz Wysoki Przedstawiciel Unii Europejskiej ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Dotychczas odbyło się 15 szczytów – ostatni w grudniu 2011 roku. W ostatnich latach na podobnych spotkaniach są omawiane trzy podstawowe kwestie: umowa o stowarzyszeniu, umowa o wolnym handlu oraz umowa o wprowadzeniu ruchu bezwizowego.

4. Udział Ukrainy w programach pomocowych Unii Europejskiej

W 2002 roku, oczekując na największe rozszerzenie UE, w instytucjach unijnych podjęto dyskusję na temat stosunków z przyszłymi sąsiadami wschodnimi. Rozmowy doprowadziły do utworzenia Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, obejmujących 17 sąsiadów UE (nie tylko bezpośrednich), w tym również i Ukrainę. Zakłada ona zacieśnianie współpracy opierającej się na wspólnych wartościach i interesach. Wobec sąsiadów wschodnich pomóc we wdrażaniu tej współpracy miał program TACIS (Technical Assistance to the Commonwealth of Independent States) – funkcjonujący do 2006 roku. Od 2007 roku cała EPS jest finansowana przez nowy instrument pod nazwą Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (ENPI).


87

Jednym z wielu programów jest również INOGATE, służący kooperacji energetycznej państw Unii Europejskiej, Europy Wschodniej, Kaukazu i Cen-tralnej Azji. Stabilizacja i bezpieczeństwo, ale też dywersyfikacja dostawców nośników energii jest jednym z priorytetowych obszarów UE, która przy pomocy programu realizuje powyższe cele. Należy zaznaczyć, iż Federacja Rosyjska uczestniczy w programie jedynie jako obserwator, co może oznaczać chęć zmniejszenia zależności UE jako całości od dostaw energii z tego właśnie państwa, propagując i realizując projekty alternatywne. Ukraina, jako państwo o wielkim potencjale transportowym i tranzytowym jest w tym programie jednym z priorytetowych uczestników.

Kolejnym źródłem dofinansowań unijnych dla wschodniego sąsiada jest udział w euroregionach. Dla państw Europy Wschodniej współpraca trans-graniczna w ramach euroregionów jest całkowicie nową formą współpracy międzynarodowej. Pierwsze kroki, takie jak instytucjonalizacja współpracy, praktyka w dziedzinie organizacyjno-finansowej oraz mechanizmy informacyjne są krokami w nieznane – Ukraina dopiero uczy się od swoich sąsiadów – członków UE: Polski, Słowacji, Węgier i Rumunii. Dla Ukrainy pierwsze wnioski ze współpracy transgranicznej są jasne i pozytywne: sprzyja ona rozwojowi współpracy pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego; sprzyja przyciąganiu inwestycji bezpośrednich zarówno w przemysł, jak i w infrastrukturę drogową i graniczną oraz ochronę środowiska; wzmacnia europejską tożsamość ludności euroregionów poprzez działalność informacyjną i wiele innych2.

4.1. Udział Ukrainy w programie TACIS

Program TACIS powstał w 1991 roku dla wsparcia procesów trans-formacyjnych oraz demokracji w państwach Wspólnoty Niepodległych Państw. Środki z programu TACIS były udzielane w formie grantów. Uzyskanie pomocy było uzależnione od kilku czynników: a) przestrzegania zasad demokracji, b) przestrzegania praw człowieka, c) przestrzegania praw mniejszości narodowych, d) postępów w tworzeniu rynkowych systemów gospodarczych.

Na etapie początkowym z programu TACIS finansowano projekty o charakterze bardzo zróżnicowanym. Jednak od końca lat dziewięćdziesią- tych program nacelowany był na wypełnianie zobowiązań, wynikających z podpisanych z większością członków WNP układów o partnerstwie

2 Н. Мікула, «Єврорегіони: досвід та перспективи», ІРД НАН України, Львів 2003, s. 157.


i współpracy (Partnership and Economic Cooperation Agreements – PCA). Umowy te dotyczą przede wszystkim dialogu politycznego, współpracy handlowej, gospodarczej i naukowej oraz problemów energetycznych, ochrony środowiska i transportu. Dodatkowymi wymiarami są współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Aktem prawnym, który reguluje zasady przekazywania pomocy w ramach programu TACIS jest Rozporządzenie Rady nr 99/2000 od 29 grudnia 1999 roku3, który wskazuje na sześć priorytetów (każdy kraj może uzyskać wsparcie maksymalnie w ramach trzech priorytetów): • Priorytet 1: wsparcie reform instytucjonalnych, prawnych i administra-

cyjnych; • Priorytet 2: wsparcie sektora prywatnego i rozwoju gospodarczego; • Priorytet 3: likwidacja społecznych skutków transformacji; • Priorytet 4: rozwój infrastruktury; • Priorytet 5: poprawa ochrony środowiska i zarządzania zasobami

naturalnymi; • Priorytet 6: rozwój gospodarki wiejskiej.

Również UE przewidziała dofinansowanie na projekty, związane z bez-pieczeństwem nuklearnym. Pomoc unijna może być udzielana w ramach programów krajowych lub ponadnarodowych, w ramach których uzgadnianie są z Komisją Europejską programy kierunkowe (indicative programmes) oraz programy działania (action programmes). Programy kierunkowe są przygo-towywane na okres 3-4 lat, a w ich ramach programy działania (w przypadku Ukrainy roczne). Na Ukrainie UE wspiera przede wszystkim duże projekty – co najmniej od 2 mln euro. Jednak w szczególnych uzasadnionych przypadkach wsparcie mogą uzyskać również mniejsze projekty, dotyczące doradztwa dla rządu w obszarach polityki gospodarczej, współpracy w szkolnictwie wyższym, przyciągania inwestorów z państw członkowskich UE oraz wsparcia organizacji pozarządowych działających na rzecz demokratyzacji, społeczeństwa obywa-telskiego i przestrzegania praw człowieka. Wielkość udzielanego wsparcia zależy wprost od sytuacji politycznej i gospodarczej.

Program TACIS od 2004 roku został instrumentem realizacji Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (ENPI). Wsparcie finansowe dla wymiaru regionalnego EPS nie jest z kolei uzależnione od jakichkolwiek zastrzeżeń UE wobec systemu politycznego i gospodarczego w państwach ościennych, motywując tę decyzję chęcią zapewnienia bezpieczeństwa na granicach zewnętrznych UE. Roz-szerzenie UE w 2004 roku spowodowało konieczność modyfikacji programów

3 Rozporządzenie Rady nr 99/2000 od 29 grudnia 1999 roku dotyczące świadczenia pomocy dla państw partnerskich w Europie Wschodniej i Azji Środkowej, Dziennik

Urzędowy L 012 , 18/01/2000 P. 0001 – 0009.


89

kierunkowych i dostosowania ich do priorytetów EPS, szczególnie do potrzeby wzmocnienia rozwoju instytucjonalnego). Łączna wartość wsparcia z programu TACIS dla Ukrainy na lata 2004-2006 przewidywała środki w wysokości 212 mln euro. Dodatkowe wsparcie było wysłane w ramach programów regionalnych z programu TACIS CBC. W przypadku Ukrainy wsparcie to wynosiło 8 mln euro w ramach programu Polska, Ukraina Białoruś (TACIS CBC/INTERREG IIIA); 4 mln euro z programu Węgry, Słowacja, Ukraina (TACIS CBC/INTERREG IIIA); 6,5 mln euro w ramach programu Rumunia-Ukraina (TACIS CBC/PHARE CBC), czyli łącznie 18,5 mln euro.

Od 1991 roku do 2006 UE przekazała wschodniemu sąsiadowi pomoc w wysokości około 2 mld euro, przyczyniając się w ten sposób do przemian na Ukrainie. Wielkiej wagi jest też fakt, iż środki z programu TACIS stanowią jedynie nieznaczną część środków, skierowanych na realizację programów sąsiedzkich i współpracy transgranicznej. Udział TACIS CBC w programie Polska-Białoruś-Ukraina na lata 2004-2006 wyniósł jedynie ok. 17% wszystkich środków programu. Skuteczność i oddziaływanie programu w poszczególnych obszarach jest bardzo zróżnicowane. Niedostatkiem programu był jego budżet i rozproszenie środków finansowych ze strony UE. Jednak ze strony państw przyjmujących pomoc były to środki o szczególnie wielkim znaczeniu, gdyż są to kraje o wiele biedniejsze od przeciętnych członków UE, nie mogące sobie pozwolić na dodatkowe wydatkowanie tak wielkich środków na cele ważne dla Unii, nie rozwiązując najpierw swoich problemów wewnętrznych, związanych przede wszystkim z transformacją i ubóstwem.

4.2. Współpraca w ramach programu bezpieczeństwa energetycznego INOGATE

Program INOGATE jest międzynarodowym programem współpracy w dzie-dzinie współpracy energetycznej pomiędzy Unią Europejską a Armenią, Azerbejdżanem, Białorusią, Gruzją, Kazachstanem, Kirgistanem, Mołdawią, Tadżykistanem, Turcją, Turkmenistanem, Ukrainą i Uzbekistanem. Współpraca dąży do zrealizowania czterech podstawowych celów: • Konwergencja rynków energetycznych na podstawie zasad wewnętrznego

rynku energetycznego UE z uwzględnieniem specyfiki krajów partnerskich; • Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego na drodze rozwiązania kwestii

eksportu i importu energii, dywersyfikacji dostaw, tranzytu i popytu na energię;

• Zrównoważony rozwój energetyczny, łącznie ze zwiększeniem wydajności i źródłami energii odnawialnej;

• Pozyskiwanie inwestycji w projekty energetyczne, będące przedmiotem wspólnego zainteresowania.


Istotą programu jest podtrzymywanie rozwoju współpracy energetycznej w dziedzinie ropy naftowej, gazu, elektryfikacji, odnawialnych źródeł energii i efektywnego wykorzystania energii. Także INOGATE dotyczy szerokich strategii w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego zarówno państw partnerskich, jak i UE4. Nazwa INOGATE oznacza Międzypaństwowy transport

ropy naftowej i gazu do Europy (Interstate Oil and Gas Transport to Europe). Do końca 2006 roku INOGATE był finansowany w ramach programu TACIS. Od 2007 roku środki pochodzą z ENPI. Azja Środkowa, chociaż nie jest objęta EPS, jest jednak finansowana z ENPI w celu zagwarantowania nieprzerywalności działań ze wszystkimi partnerami programu INOGATE.

Jedynie w 2010 roku Ukraina uczestniczyła w projektach INOGATE o łącznej wartości ok. 41 mln euro. Warto zaznaczyć, że wszystkie projekty są projektami międzynarodowymi. Wymienić wśród nich można takie, jak: dostarczanie sprzętu technicznego, harmonizacja standardów technicznych; wsparcie inwestycji; wsparcie techniczne w realizacji Protokołu z Kioto; wsparcie dla integracji rynku energetycznego; wsparcie dla sekretariatu technicznego INOGATE (znajdującego się w Kijowie) i wiele innych.

Udział Ukrainy w rynku energetycznym za pośrednictwem programu INOGATE tworzy podstawę dla realizacji kluczowych dla współpracy energetycznej kwestii, jak również przyśpiesza proces reform sektora energetycznego. Wzrastający stopień powiązań państw-producentów, państw tranzytowych i państw spożywających surowce energetyczne powodują konieczność integracji ukraińskiego rynku energetycznego z rynkiem UE. Położenie geograficzne Ukrainy i potężna sieć transportowa dla surowców energetycznych jest podstawą dla współpracy energetycznej zarówno bilateralnej z UE jak i wielostronnej z UE i państwami partnerskimi INOGATE.

4.3. Udział Ukrainy w programach pomocowych w ramach euroregionów Karpacki i Bug

W nowoczesnym świecie wielkie znaczenie ma polityka regionalna. Ukraina również zwiększa swoją aktywność regionalną poprzez uczestnictwo w euro-regionach, które są ważne także z punktu widzenia społeczności lokalnych. Współpraca transgraniczna dla Ukrainy jest kolejnym krokiem, zbliżającym ją do integracji z Unią Europejską. Euroregiony bowiem przyciągają inwestycje, uzyskują bezpośrednie wsparcie finansowe, sprzyjają integracji ludności po obu stronach granicy, sprzyja ogólnie rozwojowi obszarów przygranicznych – czyli możemy stwierdzić, iż euroregion niesie ze sobą wiele korzyści zarówno

4 Energy portal, Energy cooperation between the EU, Eastern Europe, the Caucasus and Central Asia, http://www.inogate.org


91

ekonomicznych, jak i społecznych. Do 2006 roku działalność Euroregionów była dofinansowywana przez programy współpracy transgranicznej, takie jak PHARE czy TACIS, a po 2006 roku jest finansowana przez instrument ENPI, między innymi w ramach euroregionów Karpacki i Bug z Programu Współpracy Transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina 2007-2013 w ramach czterech priorytetów: • Priorytet 1: Wzrost konkurencyjności obszaru przygranicznego; • Priorytet 2: Poprawa jakości życia; • Priorytet 3: Współpraca sieciowa oraz inicjatywy społeczności lokalnych; • Pomoc techniczna.

Rys. 1. Mapa Euroregionu Karpackiego

Źródło: http://investincarpathians.eu/


Tabela 1. Indykatywny plan finansowy Programu Współpracy Transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina 2007-2013 uwzględniający indykatywne kwoty finansowania (w euro) w podziale na priorytety na cały okres realizacji programu

Wkład UE (a) * Współfinan-

sowanie (b) Wskaźnik

współfinansowania (w %) (c) **

Całkowite finansowanie (d) = (a) + (b)

Priorytet 1 55 860 410.10 5 586 041.01 10 % 61 446 451.11 Priorytet 2 65 170 478.45 6 517 047.85 10% 71 687 526.30 Priorytet 3 46 550 341.75 4 655 034.18 10% 51 205 375.93 Pomoc techniczna

18 620 136.70 0.0 – 18 620 136.70

Razem 186 201 367.00 16 758 123.03 9 % 202 959 490.03

* Zgodnie ze Strategy paper. ** Wskaźnik współfinansowania obliczany jest na podstawie kwoty środków wspólno-towych przeznaczonych na program, pomniejszonej o kwotę pomocy technicznej finan-sowanej ze środków wspólnotowych (por. art. 20.1 Rozporządzenia KE nr 951/2007). Źródło: Program Współpracy Transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina 2007 – 2013, http://www.pl-by-ua.eu/

Euroregion Karpacki powstał 14 lutego 1993 roku i obecnie składają się na

niego jednostki administracyjne Polski, Ukrainy, Słowacji, Węgier i Rumunii. Obejmuje obszar ponad 160 tys. km² i zamieszkuje go ponad 16 mln osób. Jest więc to region niepodobny do pozostałych pod względem rozmiaru i zaludnienia. Cechą charakterystyczną euroregionu jest również to, iż obejmuje on w więk-szości obszary górskie. Celem euroregionu jest sprzyjanie współpracy w dzie-dzinach gospodarki, ekologii, nauki, a także w sferach społecznej, kulturalnej, oświatowej i sportowej.

W czasie istnienia Euroregionu Karpackiego zrealizowano na Ukrainie szereg różnego rodzaju projektów, dotyczących między innymi: prewencyjnych działań przeciwpowodziowych w obwodzie Zakarpackim; tworzenie wspólnej bazy instytucjonalnej dla efektywniejszego rozwoju euroregionu; rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw; przeprowadzania różnego rodzaju badań i analiz w celu wzmocnienia dalszej współpracy; organizacji festiwali i koncertów międzynarodowych; konserwacji zabytków; rozwoju turystyki; ochrona terenów zielonych i przyrodniczych i inne. Jedynie w ramach Funduszu Karpackiego (unikalnej organizacji transgranicznej, udzielającej wsparcia jednostkom samorządu terytorialnego i organizacjom pozarządowym) w latach 1998-2001 udzielono 287 047 USD pomocy finansowej5.

5 Н. Мікула, «Єврорегіони: ... op.cit., s. 130-133.


93

Euroregion Bug zajmuje obszar ponad 90 tys. km² w Polsce, Białorusi i Ukrainie. Jego ludność wynosi około 5 mln mieszkańców. Powstał w 1995 roku. Wśród celów Euroregionu możemy wymienić takie, jak: wymiana doświadczeń, organizacja festiwali, koncertów i jarmarków, rozwój przy-granicznej infrastruktury, zaopatrzenie w nośniki energii i wodę, ochrona środowiska, intensyfikacja wymiany handlowej, wsparcie rozwoju turystyki i rekreacji, wsparcie sektora małych i średnich przedsiębiorstw, badania naukowe oraz wspólna walka z przestępczością oraz klęskami żywiołowymi.

Rys. 2. Mapa Euroregionu Bug

Źródło: Centrum Informacji Turystyki Transgranicznej –

http://www.itchelm.pl/euroregion/

Za przykładowe projekty mogą posłużyć takie jak: „Modernizacja

międzynarodowego samochodowego przejścia granicznego Jahodyn – Dorohusk (budowa dodatkowego mostu na rzece Bug Zachodni i drogi dojazdowej do niego); Przygraniczny management (rozbudowa i modernizacja obiektów strefy kontroli przejścia granicznego w Jahodynie o wartości 2,75 mln euro), Utworzenie systemu monitoringu na rzekach Bug Zachodni, Uż i Latoryca (zbalansowane wykorzystanie surowców wodnych i bardziej efektywne zarządzanie nimi); Utworzenie transgranicznej strategii zapobiegania powo-dziom w dorzeczu Bugu Zachodniego lub Rozwój współpracy instytucjonalnej w dziedzinie sprzyjania przedsiębiorczości i innowacjom w regionach przy-granicznych Polski, Ukrainy i Białorusi.


5. Europejska Polityka Sąsiedztwa i Partnerstwo Wschodnie jako narzędzia współpracy Unii Europejskiej i Ukrainy

Rozszerzenie Unii Europejskiej w 2004 roku spowodowało konieczność redefinicji całej polityki wschodniej Unii, w tym dotyczącej Ukrainy. Koncepcja Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (European Neighbourhood Policy – EPS) została zaprezentowana w 2003 roku. Uzupełniła ją jako element niezwykle ważny koncepcja Programów Sąsiedztwa oraz całkowicie nowy instrument finansowy – Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (European Neighbourhood and Partnership Instrument – ENPI), który całkowicie zastąpił program TACIS w 2006 roku. ENPI jest instrumentem o wysokiej elastyczności, orientującym się na stałe dostosowywanie Ukrainy do standardów UE oraz na jej stały wzrost gospodarczy. Pomoc w ramach ENPI dla wszystkich państw nim objętych na lata 2007-2013 przewiduje środki w wysokości około 12 mld euro. Do podstawowych priorytetów ENPI należą przede wszystkim: demokracja i prawa człowieka; strefa gospodarcza, walutowa, makroekonomiczna, infra-struktury i połączeń gospodarczych; wymiar sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, polityka zagraniczna i bezpieczeństwa.

Pomimo już istniejącej i znajdującej się w stanie ciągłego rozwoju współpracy bilateralnej, Polska i Szwecja w kwietniu 2008 roku zapropono- wały na forum Unii Europejskiej wzmocnienie EPS projektem, nazwanym Partnerstwem Wschodnim (PW). Oficjalnie inicjatywę zgłosił premier Polski Donald Tusk w czasie obrad Rady Europejskiej 19-20 czerwca 2008 roku. Rada Europejska przyjęła projekt i zleciła Komisji Europejskiej dalsze prace nad nim. Ukraina jest największym krajem Europy Wschodniej, do którego jest adresowane Partnerstwo Wschodnie. 3/5 ludności sześciu państw – adresatów PW to Ukraińcy, 58% PKB również wypracowuje Ukraina.

Ukraina nieufnie odniosła się do Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, gdyż przyrównano ją do krajów Afryki Północnej, odmawiając jej europejskiej tożsamości i ochładzając jej ambicje integracyjne. Również różnica z krajami północnoafrykańskimi polega na odległości kulturowej i pozbawieniem ostatnich możliwości członkostwa, zważając na względy geograficzne. Partnerstwo Wschodnie przyjęte zostało zdecydowanie bardziej entuzjastycznie ze względu na wyodrębnienie w EPS sześciu krajów europejskich na wschodnich granicach UE, część z których otwarcie deklaruje chęć członkostwa. Inicjatywa ta również stwarza nadzieję na przyspieszanie procesów integracyjnych i szybsze osiągnięcie przez Ukrainę unijnych standardów.


95

Rys. 3. Mapa Partnerstwa Wschodniego Źródło: http://eastbook.eu/

Partnerstwo Wschodnie jest narzędziem jeszcze bardziej elastycznym

od EPS, gdyż ramy współpracy wprost zależą od dążeń, celów i zdolności każdego z adresatów PW. Jednak część społeczeństwa ukraińskiego nie wyklucza obaw, iż PW ma zastąpić członkostwo w UE lub też stanowić jego namiastkę6. Jednak w latach następnych nastąpiło pewne rozczarowanie PW: propozycję zniesienia systemu wizowego zastąpiono jedynie jego liberalizacją; integrację gospodarczą i polityczną zamieniono jedynie na „stworzenie warunków” ku temu; zarzutem jest również brak struktury instytucjonalnej, podobnej np. do Unii dla Morza Śródziemnego; kolejnym ze wskazywanych problemów jest słabość jego finansowania, również porównując je ze środkami, przeznaczonymi dla regionu śródziemnomorskiego.

PW wymaga również odpowiedniego finansowania, służącego do jego realizacji. W 2008 roku w ramach ENPI przekazano 450 mln euro pomocy

6 Red. B. Wojna i M. Gniazdowski, Partnerstwo Wschodnie – raport otwarcia, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008, s. 66.


finansowej, a do 2013 roku kwota ta ma wzrosnąć do ok. 785 mln euro. Rozważane jest dalsze podwyższenie pomocy finansowej tak, aby dostosować ją do ambicji politycznych krajów PW. Dzięki nowym środkom, przeznaczonym na inicjatywy PW łączna kwota wzrośnie o 600 mln euro pomocy finansowej.

Tabela 2. Orientacyjny podział finansowania PW w poszczególnych latach

Rok 2010 2011 2012 2013 Ogółem Kwota (w mln euro) 85 110 175 230 600

Źródło: Eastern Partnership Community – www.easternpartnership.org

Tabela 3. Podział środków PW w poszczególnych celach

Cel Kompleksowy rozwój instytucjonalny

Programy pilotażowe rozwoju regionalnego

Wymiar wielostronny

Kwota (w mln euro) 175 75 350

Źródło: Eastern Partnership Community – www.easternpartnership.org

6. Współczesna polityka Unii Europejskiej wobec Ukrainy

Ważnym priorytetem unijnym w stosunkach z Ukrainą jest współpraca energetyczna. Unia wspiera reformy i modernizację sektora energetycznego na Ukrainie. Komisja Europejska oraz różne instytucje finansowe wspierają takie działania rządu ukraińskiego. Pod tym względem również Unia oczekuje przejrzystości i przewidywalności współpracy Ukrainy z Rosją w aspekcie tranzytu gazu ziemnego. Ukraina już utworzyła rezerwę gazu ziemnego w wysokości około 25 mld m³. Rezerwa ta ma pozwolić w przypadku kryzysu gazowego (związanych z „wojnami gazowymi” z Rosją) na zaopatrzenie w ten surowiec zarówno odbiorców krajowych, jak i unijnych. W tym więc kontekście kwestie energetyczne mają znaczenie polityczne dla całej UE. Kolejnym aspektem współpracy jest integracja rynków energetycznych oraz szczególnie troskliwa w Unii sprawa – bezpieczeństwo elektrowni jądrowych.

Kolejne oczekiwania Unii wiążą się z przestrzeganiem praw człowieka, praworządności, walki z korupcją oraz tworzeniem i rozwojem systemu nie-zależnego sądownictwa (przede wszystkim poprzez szkolenia). Dla tych celów ważna jest efektywna implementacja europejskich przepisów w ukraińskim prawie cywilnym, karnym i administracyjnym. Także nadzieje na utworzenie na swoich granicach bezpiecznych i stabilnych organizmów państwowych UE wiąże z PW. Również PW oferuje wsparcie w zakresie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, który jest uważany przez Brukselę za jeden z kluczowych elementów w procesie przemian rynkowych i demokratycznych. Kolejnym


97

elementem jest rozwój i wzmocnienie jednostek samorządu terytorialnego na Ukrainie, dotychczas marginalizowanych.

Czynnik polityczny i postępy w zakresie reform są determinantami zwiększania wartości wymiany handlowej i bezpośrednich inwestycji. W tej dziedzinie Unia oczekuje również dostosowania ukraińskiego prawa o zamówie-niach publicznych do standardów unijnych, co ma stanowić warunek dla otrzy-mywania kolejnych transz pomocy finansowej w postaci pożyczek i kredytów. Warunkiem jest również współpraca w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. W tej dziedzinie planowane jest wzmocnienie bezpieczeństwa regionalnego oraz przestrzeganie konwencji międzynarodowych dotyczących broni masowego rażenia oraz rozbrojenia. Współpraca dotyczyć będzie również rozwiązania konfliktu w Naddniestrzu, gdzie od 1991 roku istnieje separa-tystyczna republika, nieuznawana przez władze w Kiszyniowie (które również dążą do członkostwa w Unii). Dodatkowym warunkiem jest ratyfikacja przez Ukrainę Statutu Rzymskiego, co uczyniłoby ją członkiem Międzynarodowego Trybunału Karnego. Z podpisaniem układu o wolnym handlu Unia wiąże nadzieje na pogłębianie integracji przez otwarcie rynków, liberalizację handlu towarami i usługami oraz unifikację prawodawstw. Nie dopuszcza jakichkolwiek postaw protekcjonistycznych w handlu, które są sprzeczne z takiego typu układami. W razie podpisania takiego układu Unia wiąże nadzieję z prze-strzeganiem zasad gospodarki rynkowej i stałych wskaźników makroekono-micznych. Warunkami stawianymi przez Unię są: wzmocnienie niezależności Narodowego Banku Ukrainy; stabilna polityka walutowa; reforma fiskalna; reforma systemu emerytalnego; efektywne zarządzanie długiem publicznym; zmniejszenie wpływu państwa jako czynnika cenotwórczego oraz przejrzyste zasady prywatyzacji.

7. Założenia współpracy i oczekiwania Ukrainy wobec Unii Europejskiej

Ukraina dąży do podpisania układu o stowarzyszeniu i strefie wolnego handlu. Pomimo zakończenia procesu negocjacyjnego umowa o stowarzyszeniu nie została ratyfikowana z powodu sytuacji politycznej i wyroku siedmiu lat więzienia dla byłej premier Julii Tymoszenko, który to był inspirowany z przyczyn walki politycznej. Na ich powolny proces niewątpliwie wpłynął kryzys gospodarczy, który mocno uderzył w Ukrainę, zmniejszając PKB w drugim kwartale 2009 roku o 18% w porównaniu do analogicznego okresu roku 2008. Proces negocjacji był długi, ale jakościowy, ponieważ w naj-większym stopniu uwzględnił interesy obu zainteresowanych stron. Również proces był długotrwały ze względu na jego innowacyjność – w dotychczasowej


praktyce zarówno Ukrainy, jak i UE nie podpisywano podobnych dokumentów o stowarzyszeniu politycznym i integracji gospodarczej równocześnie. Nic jednak nie zapowiada parafowania i ratyfikacji umowy w związku niedemokratycznym charakterem rządów obecnego prezydenta Wiktora Janukowicza.

Partnerstwo Wschodnie wpłynęło pozytywnie na rozwój współpracy bilateralnej, wprowadzając dodatkowe dziedziny współpracy i szczególne wyodrębnienie Ukrainy z EPS. Wykorzystywane są możliwości w zakresie rozwoju instytucjonalnego, projektów w dziedzinie energetyki bądź zarządzania granicami. Dodatkowo prowadzone są szkolenia dla personelu granicznego. Zaoferowany przez PW całościowy program rozwoju instytucjonalnego sprzyja reformie administracji publicznej, co z kolei prowadzi do efektywniejszego i szybszego wprowadzania reform.

Bardzo ważną kwestią dla Ukrainy są oczekiwania związane z wprowa-dzeniem ruchu bezwizowego. Politycy ukraińscy zabiegają o warunki i harmo-nogram wprowadzenia takowego, próbowali również dokonać tego w ramach rozmów negocjacyjnych. Ukraina jednostronnie zniosła wizy dla wszystkich obywateli Unii jeszcze w 2005 roku, co miało być sygnałem wysłanym do UE o oczekiwaniu podobnego kroku. Po przystąpieniu do strefy Schengen państw przyjętych do UE w 2004 roku sytuacja na granicach znacznie się pogorszyła dla obywateli Ukrainy. Jedynym osiągnięciem w sprawie liberalizacji jest obniżenie opłat wizowych z 60 do 35 euro. Jednak możemy zauważyć bardzo wyraźny postęp w ilości wydawanych wiz: w 2008 roku obywatelom Ukrainy wydano ponad milion wiz Schengen. Istnienie niewygodnego systemu wizowego powoduje frustrację społeczeństwa ukraińskiego w stosunku do UE, którą mogłoby zniwelować zniesienie opłat wizowych. Jednak liberalizacja ruchu wizowego nieodłącznie wiąże się z walką z nielegalną imigracją, która spada w równej mierze na obie strony.

Istotną z punktu widzenia planowanej umowy stowarzyszeniowej jest jej treść pod kątem przyszłego członkostwa Ukrainy w strukturach unijnych. Wydzielenie relacji bilateralnych przy pomocy PW z EPS jest krokiem ku całkowitemu wyciągnięciu Ukrainy z EPS. Wszystkie poprzednie dokumenty między Unią i Ukrainą zaświadczyły o całkowitym nieprzygotowaniu pierwszej do otwarcia się na nowe państwo w Europie Wschodniej. Nowe dziedziny współpracy w nowych umowach są szansą na pogłębienie integracji i otwarcie Ukrainie drogi do członkostwa w zjednoczonej Europie. Powoli „deklaratywna” chęć przystąpienia do UE przeradza się w „implementacyjną”.


99

Zakończenie Ukraina nie będąc krajem członkowskim UE uczestniczy w przeróżnych

formach integracji gospodarczej i społecznej z tym ugrupowaniem. Są to bezpośrednie formy pomocy finansowej z różnego rodzaju funduszy prze-znaczonych dla sąsiadów (TACIS, INOGATE, następnie ENPI – dofinansowane po powstaniu PW), jak również z dziedziny organizacyjno-finansowej – poprzez euroregiony, które to można uznać za formy pośrednie. Dzieje się tak dlatego, iż najpierw wymagana jest współpraca sfinalizowana podpisaniem umowy euroregionalnej i przyjęciem statutu, a dopiero później może nastąpić aktywność finansowa w realizacji projektów za pośrednictwem euroregionów. Korzystanie z funduszy pomocowych i realizacja konkretnych przedsięwzięć współ-finansowanych z UE z jednej strony oznacza współpracę z nią, z drugiej zaś jest to rodzaj interwencji w gospodarkę i system polityczny Ukrainy, albowiem pomoc często jest uzależniona od przestrzegania pewnych standardów. Zagospodarowanie owej pomocy wymaga również od Ukrainy odpowiedniego zarządzania nią oraz powołania pewnych instytucji odpowiedzialnych za jej wdrażanie, monitoring, ocenę oraz kontrolę. W ten sposób podjęte tutaj zagadnienie wpisuje się w dziedzinę integracji ekonomicznej rozumianej jako przekazywanie pomocy finansowej przez jednego partnera drugiemu i jedno-czesną współpracę obu podmiotów.

SELECTED FORMS OF APPROACH UKRAINE

TO EUROPEAN UNION (UE) AS ELEMENST OF INFLUENCE ON THE FUNCTIONING OF UKRAINIAN ECONOMY

Summary

Elaboration refer to strengthen of bonds between EU and Ukraine. As

elements of those cooperation was select a participation of Ukraine in TACIS program, which is intend mainly to helping in transformational processing, infrastructural activity and in regard to environmental protection. Moreover there was describe an INOGATE program – relating to energy security. Some attention was focus on the euroregional engagement of Ukraine – in Carpathian and Bug Euroregions. Participating in assistance programs and euroregional connections create a system of economic and management influencing between the partners.


Bibliografia

Pozycje książkowe:

[1] Cichosz M., Sroka J., Zamorska K (red.): Konsekwencje poszerzenia UE

dla Europy Środkowej i Wschodniej, Komitet Nauk Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2004.

[2] Kapuśniak T., Fedorowicz K., Gołoś M. (red.): Białoruś, Mołdawia

i Ukraina wobec wyzwań współczesnego świata, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2009.

[3] Mayhew Alan: Ukraine and the European Union: financing accelerating

integration. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warsaw, November 2008.

[4] Teichman E., Weresa M.A. (red.): Rozszerzona Unia Europejska i jej

wschodni sąsiedzi. Pierwsze doświadczenia współpracy, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005.

[5] Wojna B., Gniazdowski M. (red.): Partnerstwo Wschodnie – raport

otwarcia, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008. [6] Мікула Н.: «Єврорегіони: досвід та перспективи», ІРД НАН України,

Львів 2003.

Dokumenty:

[1] Decyzja Rady i Komisji w sprawie zawarcia Umowy o partnerstwie i współ-pracy między WE i ich Państwami Członkowskimi z jednej strony a Ukrainą z drugiej strony (98/149/WE, EWWiS, Euratom) Dziennik Urzędowy L 049,

19/02/1998 P. 0001 – 000. [2] Rozporządzenie Rady nr 99/2000 od 29 grudnia 1999 roku dotyczące

świadczenia pomocy dla państw partnerskich w Europie Wschodniej i Azji Środkowej, Dziennik Urzędowy L 012 , 18/01/2000 P. 0001 – 0009.

Strony internetowe:

[1] Eastern Partnership Community, www.easternpartnership.org [2] Energy portal, Energy cooperation between the EU, Eastern Europe, the

Caucasus and Central Asia, http://www.inogate.org. [3] Euroregion Bug, http://euroregionbug.pl. [4] Euroregion Karpacki, http://www.karpacki.pl/. [5] Portal o Partnerstwie Wschodnim, http://eastbook.eu/about/. [6] Program Współpracy Transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina

2007-2013, http://www.pl-by-ua.eu/.

Documents

ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE - zeszyty.woiz.plzeszyty.woiz.pl/pliki/Zeszyt_OiZ_47.pdf · Definicja e-learningu? E-learning jest nauczaniem na odległo ść z wykorzystaniem technik