21
אוריזונ ט יסORIZONTES Una revista kon alma manseva en ladino אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה אין לאדינו נומירו4 אינב'יירנוNumero 4 – Invierno 2015

Orizontes, numero 4

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Una revista manseva en ladino (djudeo-espanyol). כתב עת צעיר בלאדינו (ספרדית יהודית)

Citation preview

Page 1: Orizontes, numero 4

יסטאוריזונORIZONTES

Una revista kon alma manseva en ladino

אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה אין לאדינו

Numero 4 – Invierno 2015 אינב'יירנו – 4נומירו

Page 2: Orizontes, numero 4

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

2

En Este numero de Orizontes

una vijita en granada, daniel petahia 5

El balkon de oro, liliana bliman 15

Mi kaza, Matilda koen-sarano 14

Montanya Fudji, Nathanael Hekal-Aodren 14

Mi lugar sekreto, Ferran Marín Ramos 4

Sekretos, el zimbul i el amor, Medi Koen MALKI 3

Deklarasion de bienes, liliana benveniste 16

Una petision, daniel halfon 19

Ventozas, Fina Ahahronovich-Menashe 16

Padesimiento, renee behar 18

Lugar sekreto, Julio Tullocks 20

El mundo de los esfuenyos, Dolly Burda 21

Page 3: Orizontes, numero 4

Kuantos sekretos estamos eskondiendo en

muestra vida. Algunos de eyos, mos azen

pensar, los otros, son tristes, i ay ken mos

azen riyir i akodrar i otros i otros.

Muestros sekretos mos apartenesen, i solo si

keremos, los kompartimos kon el otro. Un

sekreto es un paketiko guadrado en muestro

korason. En vezes, este sekreto, da a tu vida

una valor superior.Uno de estos sekretos, vo

kompartir kon vozotros, por ke para mi, es un

kompanyero para toda la vida.

I, empeso kon el titulo de una poezia ke avia

eskrito en ebreo antes munchos anyos: "Un

zimbul ke mi nono planto en la guerta".

Ke es ke keren dizir estas palavras?

Me akodro, ke en mi chikes, mi nono tenia

una guerta grande, ke siempre la mirava i la

kultivava, la arregava, le avlava i la alavava.

I yo, komo kriatura kurioza, me topava

munchas oras kon el en la guerta, mirando

sus maraviyas, avlando i lavorando kon mi

nono Yitzhak, i demandandole de eksplikarme

unas kozas ke no podia entender.

I siempre, kon gran pasensia i amor el me

ambezava una kozika para la vida.

I un dia, el trusho unas sevoyikas i kuando le

demandi kualo eran, el me respondio:"Estas

seran zimbules".

I ansi, mos metimos a plantarlas, en un

lugariko bien eskondido,las arregimos i las

deshimos...Ma, una boz me disho:"Aki kresera

una sorpreza".

I, ansi paso un tiempo i ya kresieron las ojas, i

kada dia vinia para topar alguna sorpreza.

I, una tadre,sin anunsiar, me kedi

enkantada.Unas flores tan ermozas,

enkolgadas, de kolores maraviozas.Nunka

avia visto una tal ermoza flor.

Vijiti estas flores asta ke se termino sus

sezon, i kada anyo las vijitava i las bezava.

En munchos de mis esfuenyos aparase el

Zimbul. El es un simbolo en mi vida.

I, porke, vos demandash? porke esta flor me

ambezo a asperar i despues, a amar....

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -יזונטיס אור

3

Page 4: Orizontes, numero 4

El kante del zimbul

Lea Goldberg

(trazladado i adaptado de ebreo

por Matan Stein)

Kada noche i noche la luna mira

Las flores en la guerta.

Las ojikas del zimbuliko,

En el muestro verdjeliko.

I la luna esta diziendo a las

nuves,

Da una damlika a las flores,

Ke se enfloreska el zimbuliko

en el muestro verdjeliko…

Esta kantika de Lea Goldberg, kon dos estrofas

mas, kantavamos siempre estando en la havreka

(el jardin de kriaturas). Muestra mestra tanyiva la

gitara i mozos, los chikos, kantavamos i mos

alegravamos por el zimbul (Hyacinth, Yakinton en

ebreo)ke le kudiavan la luna i las nuves.

Meldi en algun artikolo, ke su titolo no me akodro,

ke el benadam tiene demenester de tornar a la

natura para poder sentirse orozo kon si, kon los

otros i kon el mundo.

Devo dizir ke tengo el mazal de morar en el

korason mizmo de la natura, en una rejion onde

vayes i muntanyas arian sonreir los ojos de

kualseker persona ke se plazga en viendo un

paisaje.

Ama yo nasi djunto a la mar, en la sivdad de

Tarragona, andjak nunka no me agrado demaziado

la playa. Afilu, oy torno a eya siempre ke me sea

posivle dunke… la tengo tanto leshos! Siento

nostaljia de pasear djunto a la agua, kon eya

bezandome los pies deskalsos, mientres ke mi

meoyo se piedre entre miliones de pensadas.

Serka de muestra kaza, silensiozo entre los pinos,

el rio Sotón forma un grande rezervuar. Tanto es

ansi ke los dias ke aze muncho aire las olas

aharvan kon fuersa las penyas de las oriyas.

Alora, sierro los ojos i me desho yevar i al punto

me ulvido de todo i kreigo estar djunto a la mar,

mi mar, la mar de mi chikes… I kuando los avro de

muevo me sorprendo diziendome a mi mizmo:

"No, no es la mar, mi mar… Ama se le parese

tanto!"

En medio de esta masa blu ay una ada chika, onde

unos pokos arvoles sirven de refujio a un grande

numero de pasharos diferentes ke vienen aki para

azer sus nidos o a peshkar. Podesh imajinar sus

patrania mientres mos obzervan estranyados? Si,

puede ser ke este sera mi lugar preferado, a lo

manko uno de eyos; mi lugar sekreto, podriamos

Ferran Marín Ramos, Espanya

Elen

aSch

ifir

net

, Wik

ipe

dia

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

4

Page 5: Orizontes, numero 4

dizir; ama ken me konose bien vos dira ke esto no

es prechizamente dingun sekreto.

Mar o montanya, deke elijir? Mar i montanya,

montanya i mar. Malorozamente, oy moro

bastante leshos de la tierra ke me vido

engrandeser, ama tengo tanto de rengrasiar a esta

otra tierra ke me ave ofrido tantas kozas!

Guay! Vidi munchos amaneseres i tantos diyas

eskuresersen detras de estos montes ke poko

antes, kon mi pero, avemos kaminado en la tadre i

avre visto tantos pokos soles nasiendo o muriendo

en el orizonte sovre la paz de las aguas…

No, no es la mar, mi mar,

ama se le parese tanto!

No es este el mizmo kanto

de las olas al aharvar?

No, esta no es mi mar,

ama ya la kero tanto!

(il refran andalú) Daniel Petahia, Serbia

“Si no as vistu Granada, no as vistu nada!”

sta dizyendu un refran andaluzu. No ez mala

reklama para una sivda kun 240,000

sivdadinus, in relasyon kun las sivdas

milionariyas di Espanya.

Il nombri di la sivda provyeni di nombri di la

fruta granat. Ansina, no ez stranyu kuandu

pudimus ver lus motivus dil granat a las

kapitelis di las kolumnas o a la fachadas di las

kazas in la sivda. Granada in primeru era la

sivda djudaika, puluke lus Djudios la fundarun

i in esti tyempu romaniku-vandalu-gotiku se

yamava Elvira. In siklu VIII, kuandu lus Moros

la konkistavan, eyus davan a nombri Garnata

al-Yehud, kualu la yevo asta 2du eneru in

anyu 1492, kuandu lus reyes di Kastiya i

Aragon la konkistarun.

Dispoys la kayida dil kalifatu Omayadim in

Kordova i kun yegada la dinastiya Nasridim,

para guvernar in anyu 1238; Granada se

faziya un sentru di la syensiya, kultural i dil

arti. In esti tyempu la merkansiya in la sivda

floreskava. Lus produktus mayoris di Granada

eran: il kueru, il pergament (il papel in esti

tyempu), la keramika i la seda.

Kun final di anyu 1491 i impisiju di anyu

1492, lus reyes katolikus Isabel di Kastiya i

Fernando di Aragon (yemah shemo ve

zihrono), mas di 4 mezes fiziyerun una

blokada di la sivda dibashu di las murayas di

la Alambra. Al final in 2du eneru in anyu 1492,

sin la lucha i sin la guta di sangri, Granada

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

5

Page 6: Orizontes, numero 4

stava konkistandu i la rekonkista stava

skapandu. Al-amir moru Abu Abdalá

Muhammad XII, kunesimyentu mijor komu

Boabdil saliya al sur, para la Afrika. Kuandu

Boabdil salio Granada i impisava subirsi in

kaminu para las Alpuharas, dibashu di Siyera

Nevada, in su kaminu para la Afrika, el se

torno egzaktu a la kara di su amada Granada i

fizu, kun una lagrima in oju i kun un suspiru

profundisimu, la ultima mirada a la Alabra. Su

madri, la sultana Aysha, kuandu lu viya, stava

dizyendu:” Ansina! Yora komu mujer, luke no

supisti defender komu ombri!” Oy in diya

egzisti un mirador in Siyera Nevada, ande se

akapito esti akuntesimyentu, kual se yama “Il

suspiru dil Moro”.

Dayinda 1492, Granada impiso formarsi

komu una sivda kristiyana i katolika. Kun

proklamasyon dil Edikto di Granada, todus lus

Djudios stavan ekspulsandu o konvertyendu

in fe katolika di bashu di manu di fra Tomas di

Torkemada (yemah shemo ve zihrono).

Dispoys di lus Djudios, a la orden stavan

vinyendu lus Morus. Munchus di eyus

tomarun il fe katolika i se yaman “lus

Moriskus). In anyu 1609, lus ultimus Morus

stavan ekspulsandu di Andalusiya.

Granada oy, ez una sivda moderna kun su

erensya istoriyaka. In Granada bivi la djenti di

kada konfesyon. Mayoritariya ez katolika,

intrimyentis pudriyash ver i lus Aravim, kiju

dizir lus Maruekim, desyendentis di lus

Djudios i di lus Morus, kualis viniyan in

Marueko. Lus desyendentis se tornarun in

Granada i alora bivin in Albayzin. Una parti

araviku di la sivda.

Granada ez defendida a kuatru gran partis:

Albayzin, la sivda vieja dibashu di Alambra;

ande biviyan lus Musulmanis i lus Djudios

Sakromonte, ande bivin lus Zingnus o Misrim

La parti katolika di la sivda, ande bivin lus

kristiyanus i lus otrus. Ez la parti moderna di

la sivda.

La Alambra kun sus murayas, una parti

apartada in Albayzin.

Albayzin

Granada kun su sivda vyeja Albayzin son

dibashu di protekter di Unesku. Albayzin para

mi ez un lugar kun mil maraviyas, una

mesklada di las kulturas i munchas variyas

emosyonis ke no se puedi eksplikar. Kiju dizir,

si vus stavash alguna vez in la Sivda Vyeja di

Yerushalayim o in Bash Charshi di Saray,

ansina vus sabriyash luke keru dizir.

Albayzin provyeni di byervu araviku “Al-

Bayzin” o “Al-Baezin”, luke signifika “akeyus di

Mig

uill

en

, Wik

iped

ia

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

6

Page 7: Orizontes, numero 4

Baeza”. La storiya kuenta, kuandu lus

kristiyanus stavan konkistandu la sivdeka

andaluzeska Baeza, munchus Morus di esta

sivdeka, fuyerun a Granada i ayi fundarun

mahala, kuala yevava nombri Al-Baez. In siklu

XI in Granada stavan bivyendu solu dos

grupos di lus sivdadinus, una parti eran lus

Morus i la otra lus Djidios.

In la edad mediya Albayzin tiniya las

murayas kun kapis. Hayom egzistin solu las

dos kapis. La una ez “Koral dil Karvon” i la

otra ez “Puerta di las Pezas”.

Koral dil Karvon ez una kapi moriska dizde

siglu XIV. Atras di esta kapi in edad midiya

stuvi una piyaca di lus seraelis i di siglu XVI

“El Koral” (un teatru dibashu di lus shamayim).

Se yama tambien “dil karvon”, puluke in su

aserkamyentu era in edad midiya una piyaca

dil karvon; ande s vendieran il karvon i lus

merkaderis dil karvon tomavan posada i

amizurar su karga. Alora, atras di la kapi ez

un Koral. Lus nombris di lus Koralis provyenin

dizdi nombris di las lugaris ande senkuentran.

Kuandu ez la luvya no ay la obra teatral

puluke il toldu no proteja publiku di la luvya

solu dil sol. Lus pidasus teatralis impyesan

tempranu dispoys midiyudiya, puluke kali

skapan una ora antis la puesta dil sol. Il teatru

sta rodeandu di lus paredis di las kazas, ande

son vintanas, koridoris i verandas sirvin komu

las lojas. Il tavladu sta un poku ariva di la

tyera i lus todus miradoris miran frontalis, no

ay las siyas al ladu dil tavladu. In midiyu dil

lugar ez patiyu ande se stan situandu il banku

para lus Musketirus. Atras di eyus son reglas

dil bankus unu ariva dil otru, komu las tribinas.

Las mujeris son in su parti ken s yama

”Koridor di las mujeris”, dispoys s

rinombrandu in Kasuela. Oy in diya in esti

koral in veranu se realizan lus pidasus

teatralis o las proyeksionis dil filmis.

Aparti di esta kapi, in la parti superior di

Albayzin egzisti i Plaza Larga kun kapi “Puerta

di las Pesas”, ande se stava amizurandu toda

Stegop, Wikipedia

Stegop, Wikipedia

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –ה מאנסיב'ה אונה ריב'יסטה קון אלמ -אוריזונטיס

7

Page 8: Orizontes, numero 4

la merkaderiya, ama hayom se kulanea komu

una piyaca kada diya di shabat in la mañana

(il diya di alhat ez il diya sin lavor).

Serka di la kapi ez una dulzura kun un

jeladu muy buenu, kun sus bolas ki son, no

solu muy savrozas, sinu i muy grandis.

Si tengash fambri, Granada ez un lugar

superisimu para la kumida. In kada lugar

pudesh tupar il girus o doner kebab, a si os

plazi una kumida vardadera shpanyola ansina

in kada taverna o bar pudesh ganar il tapas

(mezetluk) kun kada bevida alkoholika o sin

alkohol. Para produktus panaderikus il mas

buenu lugar es una panadera ken se yama

“Panaderiya Loka”. Para dulzuras o trus dulzi

tiene una dulzura “Pasteleriya Nuhayla”, ande

pudesh tupar il masapan i las otras dulzuras

aravika. Sin estas delisiyas, pudesh topar i la

miina di mansana kun amapola, kroasanus

kun chiokolata etc. In Kaye Kalderiya puedesh

merkar las panizikyus kun myel.

La providensya kiju ke oy, munchus anyus

dispoys di la ekspulsyon in 1609, lus Morus,

Maruekim hayom, stan povlandu otravez la

Granada i in kalejikas di Sivda Vieja

(Albayzin), stan avryendu las Chaydjinityas

(las teteriyas oriyentalis), las merkansyas di

las dulzuras aravika, di lus chayis egzotikus i

di lus suveniris. Lus Turkos altretantu stan

avryendu sus kioskus kun girus o doner

kebabis. Una diferensya kun doner turkos ez,

no solu in munchas tipus di salatas, sinu i luke

il karne metin in la maseka i kun todas estas

lu metierun otravez al fuegu. In bazaris

moriskus rekonstruyendus Alkayseriya i

Zakatin, kualis konzervan il spiritu di un shuk

araviku i oy in diya pudesh topar lus

utensiliyus di la plata in sirma o di la alpaka i

la kamila, la keramika di Granada in dos

koloris (mavi i vedri), nargilas turkas o

marueki, la marketra (las kutis aravikas dil

lenyu kun inkrustasyonis dil sedef), lus

chilimis dil rejion Alpuhara.

Myentris, si vus keriyash provar chay

araviku kun nombris mas romantikus komu

pureshemplu: “Il amor dil Turku”, “Il paseyu

pur la Alambra”, “Inkantus dil Albayzin”, o

“Enbrusho de Grana”; pudesh o merkarlu o

provarlu in algunas chaydjinityas a lu largu di

las kalejikas Kaldereriya Vieja o Kaldereriya

Mueva (kaldereriya = kazandji sokak). Las dos

kalejikas in la parti abashu salin a la Kaye

Elvira, la mas vieja kaye di la sivda – dizi li ki

si la egzisti in tyempu di Vandalus i Vizigotus,

antes di la konkista di lus Morus in siklu VII,

kuandu impyesava la konkista di Al-Andalus.

Serka di la Kaye Elvira se topa la Plaza

Bibarambla, alguna vez stuvu kulaneandu

komu la piyaca.

La mas interesanti parti dil Albayzin

s’asenta in algun tipu dil pikinyu baranku dil

riyiku Daru i sus sinkyus puentityus moriskus

di la pyedra. Al inpisiju dil baranku se faya la

iklesya di Sankta Ana, di kuala impisa la kayi

Karera dil Daru. Serka di su final, Karera dil

Daru troka su nombri in Il Paseyu di lus

Tristis. Il riyityu Daru kuri al ladu di la kayi

principal di la sivda, intri dos montanyityas. La

primera montanyitya es una sima pikinya,

ande s’asenta Albayzin (al ladu di norti; la otra

es muy alta, la pendyente skarpada kun

Alambra in su punta (al ladu di sur). Al final dil

Paseyu di lus Tristis, al otru ladu dil Puenti di

Alybiyu se sta subyendu la kayi Il Kaminu si

Aveyanu, kun kuala se yega a la Huenti dil

Aveyanu (la Fontana dil Almendru) para 15

puntityus.

Las kazityas blankas morikas, kun demirli

ventanas, kun las grandis kapis di lenyu i la

kaldrma a las kayis stan fazyendu una

buenisima pintura, kuala para mi parezi komu

mi la echo in mi sivda, in un tyempu muy

pasadu o un tyempu antiguo, kual

desaparesyo, keru dizir, il tyempu antis di la

ekspulsyon lus Djudios i lus Moros dizdi la

sivda.

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

8

Page 9: Orizontes, numero 4

Si vus kiresh relaksar o tomar un poku di

rat in Granada, lus buenisimus lugaris para

estu son in Albayzin. Estus son Lus Amamis

(lus banyus aravikus). In Albayzin tyenin dos

mas impozantis Amamis. Il primeru ez in

sentru di Albayzin, in la kayi Sankta Ana, ariva

di la Plaza Mueva. Se yama Amam – il banyu

araviku Al-Andalus, el es il mas famozu,

muevu, ama se sta fazyendu in stilu vieju. In

el pudesh seleksionar lus sirvisyus diferentis

pureshemplu: pudriyas fazer banyu o solu

masaje kun azeytis aromatikas o pudriyas

tiner servisiyu kumpletu. Il otru Amam ez in la

Karera di Daru. Se yama

Il Banyuelu o Il Banyu

Araviku. El stava

konstruyendu in siglu XII,

komu la parti di djami

“Masdjid al-djauz” (Djami

dil Nogal), dizdi siglu XI.

El es il mas vieju amam in

Espanya intera. Dizdi il

tyempu moriku asta oy, la

kaza kun amam trokava

muncha propyetaryus, il

ultimu tyeni una konsulta

kun gubyernu para avrir

banyu para lus turistas

sinkyu vezis duranti di la

simana i solu kuatru oras

al diya. Duranti esti

tyempu lus sirvisyus son

dibaldis.

La mas linda mirada

al Albayzin i a la Alambra

es dizdi il Mirador di San

Nikola. Es una avli di la

iklesya San Nikola kun

pikinyu pared. La iklesya

se faya in parte ariva dil

Albayzin, keru dizir, a la

punta di el. A la puesta dil

sol a la esta plaza

s’adjuntan lus djovanis di

la sivda. Aki s puede tupar lus mansevus,

tokadoris a la gitara i lus otrus tokadoris di la

muzika, vendidoris kualis vendin djidjas-bidjas

di Amerika Latina, lus novyus i munchas

turistas. Munchas di eyus yegan atardeser –

algunus para ganar las paras di lus turistas,

lus otrus para gozar in la mirada i la puesta dil

sol, kuandu sol se sta refleksandu a las

Murayas di Alambra, kuandu si las ponin un

tonu spesiyal dil kolor kurladu. Al-Ambra in

lingua aravika signifika il amber o “kurlada”.

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

9

Page 10: Orizontes, numero 4

Al-Ambra

Il mas grandi i il mas famozu monumentu di

la arhitektura i hortikultura aravika in Al-

Andaluz, keru dizir, in Andaluziya, siguru ez la

mas linda fortaleza-palasyu, Alkazar (al-Qasr)

dizdi siglu XIII i XIV – Qalat al-Hambra (la

fortaleza kurlada), a la montanyitya ariva di

Granada. La parti central di eya son Lus

Palasyus Nasridim, in lus kualus la madjiya s

fazi prezenti in la madjistral kumbinasyon di

elementus arhitektonikus i dekorativus - ken

toman puntas mas altas di la muntanyitya -, il

ekvilibriyu di la luz i il rumur di la agva,

presenti in todus lus angulis.

Al final di la kayi Paseyu di lus Tristis, dizdi

Albayzin, sovri dil puentityu al otru ladu dil

riyityu Daru, impisa la skalera pyedroza kuala

yeva asta la Alambra. Il kaminu yeva a traves

di la shuma al ladu di las murayas di la

Alambra, ande se sintin lus rumoris di lus

potokis montanyozis luke manan dibashu di la

mizma montanitya asta di la su punta.

Si vos no vyerash asta alora lus guertus di

Gan Eden, algu il mas serkanu – di lus

kunsejas di muncha djenti – sus formas

terestral pudriyash tupar in Al-ambra i sus

djardinis “Djeneralife” (Yanat al-Arif). Una

harmoniya kompleta arhitektonika i spirutual di

las formas simple dil palasyu i in il mas finu

intarziyas in lenyu i in la pyedra, las arkas

interas, lus paredis i lus plafonis, se stan

mirandu in las alberkas kun la agva kalmada i

vedri, kualas son in kumbinasyon kun lus

pikinyus i pyedrozus shadrvanis, dizdi kual

suptilamenti salin la agva. Arodeandu di eyus

son arvolikus di yasmin, di lus granatus i las

adasas, lus floris dekorativus i lus arvolis di

lus portokalis i limunis kun sus floris muy

parfumadus i sus frutas muy savrozas i muy

dulzi, al algunus lugaris lss kayin a la tyera.

Uniku objetu kual no tyeni lugar in la esta

pintura i la arhitektura aravika di Alambra ez

Palasyu di Karlos V, ken era rey di las

Espanyas i imperator di Imperiyu Sanktu

Romanu dizdi siglu XVI. Su volunta stava ki i

el tyeni su palasyu a la muntanyitya i adyentru

di las Murayas. Se konstruyo in stilu

renesans, aguera in la forma kvadrata,

adyentru in la forma rotunda. S’asenta intri lus

banyus aravikus i la Alkazaba. Es obra dil

arhitekta Pedro Machuka i destaka por la

orijinal di su fraguas, un patiyu sirkular inskritu

in una kasa kvadrata. Oy s’asentan in palasyu

dos muzeyus. Unu ez Il Muzey di Beyas Artis i

il otru ez Il Muzey Nasyonal di Arti Hispano-

Musulman.

Las verandas di lenyu di la Alambra, dan

una buena mirada a la sivda. Di la sima se

veyi, no solu Albayzin, komu a la manu, sinu i

Adolf Seel Wikimedia Commons

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

10

Page 11: Orizontes, numero 4

Granada intera, las syeras i las vayis di

Andaluziya, asta ke su mirada yega.

Il primeru palasyu o al-Qasr (alkazar), a la

montanyitya ande s’asenta Alambra, stava

konstruyendu in siglu XI. Esti palasyu era

palasyu di Yusuf Ibn Nagralá (Yosef ben

Nagralá), un Djudio ken era hadjib, keru dizir,

il ministru militar i il komadante di la armiya di

Granada, dibashu di lus Ziriyim di Granada. El

stava konstruyendu esti palasyu para su

mizmu. Era una demonstrasyon di puder di la

parti di un Djidio, ken era tan prosperu komu

Yosef, in il korte di Faraon, in tyempu di

Tanah. Estu stava inkreivle in Evropa

kristiyana in esti tyempu. In manus di Yusuf

particular i in djudaiku jeneral stavan

ekonomiya, finansiyus publikus i

administrasyon di las carinas dil Reynu di

Granada, fista ki il anyu 1066, kuandu

impisava una matansa terivli kontra lus

Djudios. Aunke lus Morus eran muy tolerandu

para lus sivadadinus djudaikus, la ambisyon i

la rinkeza di Yusuf fiziyan un bunt di la parti

musulmaniyaka di la sivda, kontra lus Djudios.

Esta era la primera i la ultima matansa di lus

Djudios di la parti musulmaniyaka in la toda

istoriya di Al-Andaluz. 3000 Djudios stavan

matandu duranti algunas simanas. Yusuf

stava ekstenderandu a las kapis di la

Granada. Dispoys esti bunt la vida kotidiyana

in la sivda era komu antis di la matansa.

Kuandu al-Amir Muhammad Ibn Yusuf Ibn

Nasr yegava in Granada, dispoys di un su

bunt kontra Ibn Hud, ken era al-Amir di

Mursiya. El se proklamo, in anyu 1232, para

al-Amir di Djaen, di Kadiz i di Baeza. In anyu

1236, torna Djaen al rey Fernando di Kastiya i

se stava proklamandu su vazal. In anyu 1238

inisyo la konstruksyon di su al-Qasr, kual

dispoys di un siglu i midyu duranti dil reynadu

di Muhammad V (1354-1391) se stava

skapandu. Esti Alkazar duranti dil rey

Muhammad V troka su nombri in al-Alambra.

Una solida muraya kun kuatru kapis: dil

Fiyeru, dil Vinu, di la Djusteza i di las Armas –

arodea la Alambra (al-Qalá al-Hambrá, il

kastiyu kurladu), ke in la aktualida se faya

integrada pur kuatru zonas byen

diferensiyadas: La Alkazaba, o zona militar,

lus palasyus Nasridim, la Medina o sivda i lus

guertus dil Heneralife.

La solida kapi “Puerta di la Djusteza” ez la

mas importanti dil kundjuntu. Intri sus dos

arkus se mantyeni una separasyon di defensa

i su pasajityu tyeni il klasiku trazadu kevradu

derivadu di su naturaleza defensiva, kual da

pasu a un yizinti in il kual speravan lus

kavayerus para ser lanzadus kontra lus

atakantis di la fortaleza. Da aksesu a la

Alkazaba, la primera struktura, kuala se

fraguo, situada in il ekstremu di la kolina, in la

ki la Plaza di Armas sta sirkundada pur la

Kula de Vela i las kulas Kevradas, una di las

mas antiguas dil kundjuntu, i dil Fomenaj. In la

zona norti di la muraya topamus il Adarvi,

guertu realizadu in il siglu XVII pur il markez di

Mundehar sovri il antigyu yarak. La

renesansika Kula dil Kubu se faya in il

ekstremu di una terasa muy spandjada

situada in su kara.

La firmuza “Puerta dil Vinu” kondusi al

Meksuar, il primeru di lus Palasyus Nasridim,

a traves dil Patiyu di Machuka. Su sala, la

parti mas antigua, ama tambyen la mas

transformada, era il ofisyu di tribunal real, ma

hue konvertida in kapela dispoys la rekonkista

kristiyana. Il patiyu di Meksuar, di modestas

dimenziyas, savri in su pared norti al Kuartu

Doradu i, in la kara, al sigyenti, Palasy di

Komaresh, presedidu di una splendida

fachada ornamentada kun delikadus

inkrustasionis, kuala hue realizada para

selebrar la toma di al-Djazira pur Muhammad

V in anyu 1369.

Il Palasyu di Komaresh ez il korason di la

Alambra. Lu primeru, al kual si tropi ez il

Patiyu di lus Arayanis (El Patio de ló

Arrayané), kual, kun sus splendidus portikus

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

11

Page 12: Orizontes, numero 4

di arkus paraltadus, ez unu di lus angulus mas

hinozus di la Alambra. Su nombri provyeni di

lus setus di adasa o arayán kualus se

ekstyendin djuntu a lus bordis di la alberka. In

la alberka se refleksa Kula di Komaresh, in el

agua komu in il speju. Djuntu a el, la Sala di la

Barka, yeva al Salon di Ambasadoris o dil

Tronu, ke muestra una prodidjioza

dekorasyon geometrika in sus azulejus

emayladus.

Pasamos a la zona privada dil palasyu dil

amir, Il Palasyu di lus Leonis (Haremluk) kual

ez un lugar mas stampadu di la Alambra. In

lugar sentral s asenta il Patiyu di lus Leonis, in

il ki la sovrieda di la fontana di lus Leonis ki si

faya in il sentru kontrasta kun la ekskvizita

kompleksa di las ornamentus dil gips di lus

arkus kualis komponin sus galeriyas, luke

pudriyan asemejarsi a las hinozas

formasyonis di las palmas in alguna oasis in

Djenet (Gan Eden turkesku) jeneral, o in

Arabia i Siriya particular kun kuatrus riyityus

kualis salin dizdi la fontana.

La Sala di las Dos Ermanas, la mas antigua

di esta parti di lus Palasyus i il Mirador di

Daraksa o Balkon di Lin-dar-Aysha,

destankan pur su rinkisima dekorasyon. Il

plafón di la primera asimeja telaranya kuala

stava protejandu il profeta musulman

Muhammad di su katilis. In la sigunda asimeja

la foya o pechina, ande se stava yamandu al

Muhammad malah Djibril. Lus Nasridim

tuvyerun una legenda, una kunseja, ki eyus,

keru dizir sus antepasadus, provyenin di

mizmu Muhammad, di Idris I, al-Amir di

Magreb, bisnyetu di su ija Fatima al-Zahra i su

yernu Ali ibn Talib. Las paredis di la Kula di

las Damas son muy pinturadas. Ayi s puedin

mirar las scenas di la kaza a lus djabalis i a

las ursas. Las scenas kun ombris i mujeris in

“las konverzasyonis amorosas”, las scenas

kavayeriskas, etc. Todas estas obras

stampavan i pinturavan lus artistas

Kastiyanus, puluke in il tiempo di Muhammad

V era un interkambiyu di lus artistas

musulmanis i lus kristiyanus di Kastiya.

Minus profusa rezulta in la Sala di lus

Abenserajis, kuala, stava alkova dil amir. Su

nombri provyeni di una legenda. Dakodru kun

eya, in esta uda Abu al-Hasan Alí ibn Sād

(Mulay Hasan I) i su ermanu Abu Abdalá

Muhammad XIII az-Zagal (el Zagal) ordenarun

il asesinatu di lus prinsipalis myembrus di la

famiya Abenseraj, 36 kavayerus di la tribu di

Aben Hud, bien afuera pur una koza amoroza.

Unu di lus Abenserajis stava soprendyendu

skalandu lus paredis faziya la ventana di su

amada imposivle, miembro di la famiya real.

Mas prozaikamenti, para mandar ansina las

intrigas politikas i fortaleser la korona. Yamo a

todus sus rivalis a un salon kuntiguo al Patiyu

di lus Leonis di la Alambra i ayi lus mando

asesinar. Dizdi esti momentu resivi il nombri di

lus Abenserajis i dishu ki mi dishu ki la agua di

lus surtidoris kurio tintada di sangri, kualas

manchas no se pudrian borar.

Pur ultimu, la Sala di lus Reyis, il mas

reprezanti i il mas evrpeyika pur lus arkus di

gips apuntadus kualis separan lus sinkyu

spasiyus kualis la komponin. Ez mas larga

dividida in 3 spasiyus igualis i dos pikinyus,

kualis pudrian ser armarius, pur su

implazamyentu i manka di iluminasyon.

Probablementi la sala sirvo para las fiyestas

familiyaris. Il plafon sentral una pintura

maraviyoza lu okupa. Las pinturas

reprezentan a lus 10 primerus al-Amiris di

Granada dizdi la fundasyon dil reynu, unu di

eyus kun barba roya puediser Muhammad ibn

Nasr, yamadu al-Amar il Royu, fundador di la

dinastía Nasridim. In lus plafonis lateralis ay

pinturas kualas representan kavayerus i

damas, realizadas al final di siglu XIV. Estus

plafonis tambien eran produktus di

interkambiyu artistiku intrimyentis di Pedro I di

Kastiya i Muhammad V di Granada. Primeru

kiju restaurar Lus Realis Alkazaris di Seviya i

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

12

Page 13: Orizontes, numero 4

segundu gano las pinturas in las salas in il

Palasyu di lus Leonis.

Sigyenti Palasyu ez Il Partal. Su nombri

aravi signifika portal i se refyeri a lus restus di

la rezidensya dil al-amir Yusuf III, la mas norti

parti di lus Palasyus Nasridim. Il mas famozu

Patiyu in palasyu ez Paseyu di la Kautiva.

Konstruyendu in tiempo di Yusuf I. Yeva su

nombri in onor di Isabel de Solis, kuala komo

dizi il nombri di esta Kula, stava ayi kautiva.

Era reyna di Granada kun il nobri Zorayda,

segunda mujer di Mulay Hasan.

Lus detalyis in oru i un intensu karakterizan

la Sala di las Damas, in la kuala se dirimiyan

di forma amistoza kompleksus konfliktus

politikus o diplomatikus tras aver disfrutado di

las propyedadis relaksantis di lus banyus

aravis in la kontinua Sala di Banyus. Una

djoya di la kasa aravika. Su forma provyeni di

las termas romanas. Son mizmas komu lus

banyus aravikus in Albayzin. In la ken la luz

tamizada luke penetra pur la linternas

realizadas in il tijadu imponi un ambiyenti di

gran intimida.

Il nortisimu palasyu in Alambra ez

Djeneralife (Yanat al-Arif). In tyempus

Nasridim era residensiya di rekreasyon di lus

monarkas, kual esta komunikandu kun la

Alambra kun Baranku di la Aykibiya, oy la

Kuesta di lus Sinus. Ez una vila kun djardinis

kulaneada pur lus al-Amirim di Granada komu

un lugar di retiru i diskansu. La parti mas

importanti sta kunstituida pur sus djardinis,

stava konstruyida komu vila kazalika, ande

djardinis ornamentalis, guertus i arhitektura se

integravan, in las proksimidadis di Alambra.

Palasyu ofresi una ekstarordinariya muestra di

las huentis i djardinis, kun lus patiyus di

Kiparis, di la Sultana i di la Asekiya. A

kontinuasyon Djardinis Altos di Palasyu i

Mirador romantiko son una fragola ensima la

torta. Dizdi Djeneralife asta Djardinis Altos

yeva skalera di Agua, indjeniozu artifisyu al

sirvisyu dil disfrute di lus sintidus. La skalera

interumpida pur variyus deskansikus di planta

sirkular presididus pur huentis bashas, tyeni

komu pasamanus dos kanalis fechus kun

modestus techus, cherpikis i enkaladus.

Ensima di eyus diskuri la agua di la Asekiya

real, abruta i iregularmenti produsyendu una

simfoniya di kalma i pas. La skalera ez toda

una leksiyon arhitektonika di rispuesta a un

kondisionanti savyendu fazer la ministerioza

kapachita i kun lus materiyalis mas provis.

Sakromonte

Al final di la nordesti parti di la sivda vieja di

Granada, se faya montanyika Sakromonte.

Munchas anyus atras, lus Misrim (djunganos)

fundarun su koloniya. Hayom in sus kasas-

pechinas stan biviendu, ma algunas di eyas

stan trokandu in restoranis o baris kun muzika

flamenku, las shkolas di flamenku

individualas, i ande la vida nokturna no si

skapa fista la alba. Esta parti di Granada ez

muy popular, puluke la djenti pyensa ki ez

lugar ande se nasyo flamenku. Esta muzika i

bayle son la mezklada di la gitara shpanyola,

la kantika araveska i il bayle zingniku.

Dizdi Albayzin asta Sakromonte pudesh ir a

la kayi principal al ladu dil riyu, Karera dil

Daru. Al su final la troka su nombri in Paseyu

di lus Tristis. Kuandu vinitish a su final, la

kaye va a la skyerda i se subi ariva. Al final di

esta kalejika, impyesa la kaleja Sakromonte,

kuala vus yeva in mizmu sentru di la mahala

misrayika.

Komu pudesh ver, Granada kun sus

mahalas ez lugar kun milmaraviyas para mi. I

sus mahalas son mis lugaris sikretu, kualis kiji

kompartir kun vuzotrus. Lus Granadinus

gozan byen i vuzotrus, esperu, tambyen

meldadyendu esti artikulu. Sanus i bivus ki

tengash.

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

13

Page 14: Orizontes, numero 4

Mi kaza

Matilda Koen-Sarano,

Israel

En el bodre de la mar,

Ande veyes luz briyar,

Una kaza vo sonyar,

Porké kero ayá morar.

Tendrá puertas de marfil

I el techo de kristal,

Las paredes de beril,

Los parketes de koral,

Una sofá de katifé,

Dos fotolios de muaré,

Las kuviertas de kroshé,

El mantel ser’ ajuré.

Ayi mis livros vo yevar,

Ayi mis kantes vo kantar,

Los keridos vo akodrar,

I mis males vo ulvidar.

Si ande mí keres vinir,

Yo la puerta te vo avrir,

Sunriyendo vo dizir:

Keres tu kon mí bivir?

Montanya Fudji

Nathanael Hekal-Aodren, Mexiko

Pedrido en el boshko

me topí kon una ermoza dama,

la sinyóra de la montanya.

Yo le demandí: Kén sos sinyóra?

Ama eya kon un bezo me kayó.

Kén sos sinyóra? demandí demuévo.

I Asserrando los mis ojos muy dulse

m'apretó

sos muy chikitiko par'amor,

al oyído me susurró,

ke sos muy chikitiko par'amor.

Ven kun mi!

Ayde, ven kun mi!

Kualos milim (palavras) dizir?

Kuala razón en dizir ke no?

Ansí ke tomí sus mano kon mis manos

i endjuntos espertimos.

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

14

Page 15: Orizontes, numero 4

Liliana Bliman, Ardjentina

(Trazladado de Kasteyano por Matan Stein)

El avuelo nasio en Esmirna, “Izmir”, komo el

dizia. Me imajino un lugar indeskrivible

ermozo arodeado por un kampo pintoresko i

una golor espesiala.

- si tornara ayi seria otra vez djoven- tornava i

dizia mientres ke tomava sorvikos avagar

avagar de su findjaniko de kave.

La kaza de Izmir estava enfrente de la mar i

kuando el sol salia, el balkon ke se mirava

gaviente enfrente del espejo mavi de las

aguas, se ensendia i empesava a briyar.

En el kazal dizian ke los “Gaon” tenian un

balkon i de esto le salio la papada por ahuera.

Ama todo pishin s'eskapo. La guera del 1914

lo ayudo a dechizir, ke Ardjentina seria su

mueva destinasion.

Arivo a Tucuman kon toda su famiya, su

madre i siete ermanos. Su padre se murio i

kedo enterado en su kazal komo siyo de

garansia ke pertenesieron ayi i ke en algun

momento tornarian…

El viaje fue fuerte, ama ke vino despues? Su

primo lavoro lo izo en una lokanta i kuando se

izo mas seguro yamo a su novia, mi nona,

Sarina, para kazarsen. Eya desho su famiya i

partio al amor.

Kuando los desho penso ke toarnaria a verlos

kuando kijera, ama no fue ansi.

Las distansias eran interminavles i el vapor ke

la trusho kaji ke naufrago en su viaje.

Pishin uvo la boda i nasieron sinko ijas, una de

eyas es mi madre, Klara.

Ama el avuelo se eskarinyava. A mi, a vezes,

me plazia penetrar en sus es.huenyos,

miravamos dezde el balkon, komo el sol se

echava. Todo era kalmo. Veiamos arivar

vapores de varios lugares, porke Izmir era un

porto importante. En la demanyana ivamos a

kargar balas de trigo, mijo, sevada, granikos

de susam (ke metian sovre las reshas), pasas

de uvas ke mos plazia komer kon muezes, i

estonses las yevavamos a los magazenes de la

sivda. Al mediodia tornavamos a kaza, mos

esperava un savrozo peshkado asado i de

desert kaymak, yo les konfeso ke me plazia

mas el dulse de rozas. Para eskapar el dia

siempre kantavamos alguna kantika ke

akompanyavamos kon las palmas. Se

eskarinyava kozas i yo lo entendia porke de

vez en kuando oy me asuvo asonyarme al

“Balkon de Oro”, estonses yo so la mar, el sol i

el viento.

EL BALKON DE ORO

http://www.oocities.org/ekorhun/izmir.htm

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

15

Page 16: Orizontes, numero 4

Liliana Tchukran de Benveniste, Ardjentina

(Kuento transkrito del livro “Antolojia de

Kuentos Sefaradíes” de Pascual Pascual

Recuero, 1979 - Kapítulo I: Kuentos de Khulli)

Avia un gevir, ke era muy riko i afamado por

el mundo, le demando el rey ke le dishese

kuanto era su kavdal. Le respondió, diziendo:

- Por la kavesa del Rey, ke no tengo

mas ke tanta suma.

Muncho se aravió el rey kon el, diziendole:

- Komo tienes animo de djurar mi vida

en falso, siendo las dichas ke sé yo ke

tienes dos tantos más de lo ke me

dishites?

Le disho el gevir:

- Savrás, senyor, ke yo te arespondia asegún

tus propias avlas, ke para lo ke me

demandates kualo es mi kavdal, te respondí

ke es tanto, ke dicha suma es la moneda ke

ya la tengo espartida en azer sedaká i misvot,

i maasim tovim i 'hekdeshot, i gemilut

hasadim, ke akeyo se yama ke es mi kavdal,

ke ninguno puede tomarlos de mi mano; lo

kual ke akeyas bolsas de moneda ke saves

ke tengo, i tambien las demás, no las tengo

por kavdal, siendo puede ser ke vengan

ladrones i se las tomen, i ke se kemen en el

fuego o kon otro modo de dezastre.

Muncho le plazió al rey esta repuesta, siendo

fue djusta i razonavle, ke siertamente ningun

kavdal tiene la persona sino la moneda ke

gasta en azer misvot i sedakot, ke akeya ke

yama ke es suya.

Fina Ahahronovich-Menashe, Israel

Atras dos semanas kayi hazina. Asta ke salio

enmedio ke es puntada 'skapi de bolar. De tanto

toser me se iva burakar la spalda.

Las amigas i konosidas, ashkenaziyas i sefaradiyas,

romanas i buharaliyas – kada una un konsejo – los

konsejos ke oyi en esta semana abastan para otras

24 hazinuras.

Fregate azeite, untate mansaniya, chupa asukar

kande, beve chayiziko, metete un kashkorsiko de

lana kayente, mete una sevoya alado la kama,

raya sevoya kon miel i beve el kaldo… a Menahem

(mi marido) dizele ke te apareje supika de gayina,

ke te frege la spalda… i el, zavali, kita kaldera mete

azeite.

VENTOZAS

Deklarasion

de BIENES

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

16

Page 17: Orizontes, numero 4

Parese ke puntada era una hazinura muy

temeroza i todos se muriyan del espanto i esto

kedo fin muestros diyas.

Una pariente – sigunda prima - telefono a pruntar

ke haber, i kuando oyo ke esto kon puntada me

demando en Ivrit

- "At ma'amina be kosot ruah?" (Tu krees

en kupikas de vidro?) - Ventozas? Le

respondi en Espanyol. I menahem ke oyo

salto i el "Ah, bankes" (ventozas en

Yiddish) - "Ima sheli gam…" (Mi madre

tambien…).

- "Ya saves lo ke es?" me demando mi

prima. "Betah" (klaro) le respondi.

En la famiya ainda me tienen por ijika…

- "Si no te espantas i si keres ya vengo i te

echo unas kuantas ventozas".

- "Betah! lama lo?!" (Klaro! de ke no?!) ken

tiene mal en el dedo se aze pregoner…

- "Yo tengo sinko d'eyas. Las guadri komo

rekordo de mi madre ya sta en ganede".

- "No se kere, me dize eya, yo tengo 25

d'eyas.

I na ke pishin vino kon las kupikas de vidro, kon el

algodon i los papelikos kortados i mizmo la

kandela se trusho i en un punto kon la golor del

algodon i los papelikos kemados torni mas de

sinkuenta anyos atras:

Yo kriatura i mi madre echandome ventozas i kon

todas las ventozas bailando sovre mi espalda me

paso por el tino mi chikes – yo hazina , mi madre

guayando "Guay de la madre, ya la vamos a bolar

a la ija, mal negro mos vino a la kavesa, ande te

yelates? komo l'aferates? Izak va merka del shuk

shahor (la bolsa preta) alikas i igadikos ke se

remeta la ija", i ya me remeti muy ermozo…

I otra koza pensi ke puedeser so una de las de

alkavo ke esta ainda pasando este uzo , i ke so

muy mazaloza de renkontrar una vez otra una

memoria de mi chikes.

Oy, grasias al Dio esto mijor. Dos modos de

antibiotika no se echan por aya, ma las ventozas

fueron una konsolasion para la alma – la milizina

de mi madre – ganede bueno tenga.

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

17

Page 18: Orizontes, numero 4

Renee Behar, Uruguay

5 de april de 2014 en kaza

Mi tia Sol

morava en Salonik

tenia sinko ijos fermozos

Dinguno de eyos

se engrandesio

les kitaron la vida

de chikitikos

El mazalbasho nazi

los adjunto a todos

i sin saverlo

los embio al Ganeden

Su kurta exsistensia

se malogro

Mi padre yorava

por su ermanika Sol

Yo no tenia haber

de lo ke akontesia

sinko mansevikos

en kada uno

una istoria pedrida

No es djusto

malograr la vida

en su empesijo

Maldicho nazi

ke kito la vida

de sinko malahim

Sol i sus ijikos

no se engrandesieron

no los desharon

ma siempre estaran kon mozotros.

PADESIMIENTO

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

18

Page 19: Orizontes, numero 4

Una PETISION…

Daniel Halfon, Israel

27 de Djunio 2014

(A mis 74 anyos, EXAKTAMENTE!)

DIO PIADOZO,

Pensi, pensi muncho i me desidi de

embiyarte esta chika petision, para

demandarTE UNA GRANDE FAVOR.

Por no konfundirme kon TODO LO KE SE

PASA DIA POR DIA, TE ROGO I TE SUPLIKO

KE ME AKORDES TU KON SENTIMIENTO PARA

LO SIGIENTE :

"Kon TU permision, DIO PIADOZO, tengo

LA VELUNTAD de bivir A LO MENOS otros

sesh anyos, kere dezir asta 2020.

NATURALMENTE, TODO DEPENDE DE TI !

DE ESTO NO TENGO EL MAS CHIKO DUBIO.

(Una de las razones, ke te demando esto,

es porke le prometi a Sara, mi mujer, de

NO DESHARLA SOLA EN LA VIDA;

ansina, a lo menos va tener una sigurita

para otros SESH ANYOS A VENIR).

Por siguro, despues ke me vas akordar

(… si me vas akordar …) estos sesh anyos,

i a la fin de este periodo, TE VO PEDIR

(SI ME KOMPORTO BUENO TODO ESTE TIEMPO)

DE ALARGAR TU AKORDO ASTA LOS 85 !

I DESPUES VEREMOS …

TODOS YA SAVEMOS, KE EL DIO ES GRANDE,

MUY GRANDE !

BENDICHO DIO, ESTO ES LO KE TE PIDO PARA

LOS SESH ANYOS A VENIR, I NADA MAS !

YO I MI SINYORA, I MIS MUNCHOS KOLEGOS,

TE RENGRASIAMOS DE TODO MUESTRO

KORASON – ANTISIPADAMENTE."

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

19

Page 20: Orizontes, numero 4

Lugar Sekreto

Julio Tullocks

Un lugar sekreto esh un meoyo de kosas

djuntas, de ffistoryas grandes i chikas, de

kuitas i byen venturas, de kuentitikos viejos i

de amores kuerdos.

Un lugar dond la djente se eshkonde de si

mezma i dond una vez ayi adientro esh uno

un señor de mundo, tu realitad esh tu dizeo

mas kerido de la chikez o de la grandes.

Non se byen si las si todas las djentes augun

konservan sus sueños de muchachada o si se

manka las ilusiones kon el fazer del tyempo.

Kaji puedo sentir los versos de byervos ke

leyi i guadre en akeyas goras largas de

meditasion i me yerve la jupa de pinsar en

ese lugar sekreto ke era mi kuarto de

avitasion en mi kassa dond pasaba la gora

leyendo, estudian o eskrivendo a amikos o

amores.

Esh difisil olvidar lo ke a muncho byen uno

traye. Rekuedro a mi fiel perro Buschz dromir

adjunatdo a mi mientra yo leyia un libro.

Oy mi lugar sekreto sigue siendo mis rekodros

i el tyempo.

Non se yo…..

Nos se yo si te iras leshos

o ainde eshtaras, se te alkansare ahí

o si te akodraras de mi.

Kiero verte leshos,

Kiero verte sirka

debasho de la yuvia

por mi ventanika.

Tan sirka komo el alba,

Tan taktil komo el vento,

Tan dulse komo el vino

Emborasho azme de vos.

Te desho ir i dime?

Te desho ir i ke?

Tan dulse komo el vino

Emborashame esh de vos.

Y tu manikas, manikas mias,

Ken vos mira a vuesa porta

Serrada esh tu voz.

Non se yo se te iras leshos,

Ainde yo non esh

pero saves vos ke…

te yevas mi korason tamben…

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

20

Page 21: Orizontes, numero 4

Tengo tantos lugares en el transkurso de mi vida, lugares ermozos i buenos para mi ke solo yo konosi i me eskondi para estar sola kon mi mizma i kon el Dio……

Puedo estar kon miles de djentes a mi entorno i sentirme sola kon el Dio…

Ama ay un lugar ke yo puedo viajar sola sin ninguna kompaniya, i es kuando entro en el mundo de los esfuenyos. Siempre me plaze ensonyar i pueder ansina bolar alto… alto... vijitar las kalejas onde bivia kuando era chika, las playas ermozas de una isla leshana, o vijitar amigos i keridos ke ya no estan en muestro mundo fiziko, sino en otro lugar deskonosido para mozos, puedo tornar a ser una ijika chika, i toparme kon las sores

kaminar por los pasiyos de mi eskola primaria i avlar kon mis amigitas de un antanyo, o ser una mansevika i reir kon mis amigos del pasado, muchachos i muchachas de mi djoventud i amigas ke no vidi mas de kuarenta anyos.

Todo se puede azer en este mundo solitario ke me partenese a mi sola i ke puedo bivir i rebivir komo a mi me plazga. I en la manyana yo me despierto guadrando mi sekreto.

No siempre los esfuenyos son buenos, ama komo la vida real, tambien el mundo de las tinieblas tiene su bueno, orozo, malo o terivle de una pesadiya.

Solo es un esfuenyo, i el proksimo será mijor…

DANIEL I SU DJEMAAT

אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה אין לאדינו יסטאוריזונ

ORIZONTES Una revista kon alma manseva en ladino

Kon el apoyo de la Autoridad Nasionala del Ladino i su Kultura

Redaktores: Matan Stein i Dolly Burda

Email: [email protected]

Fotos: Matan Stein; Wikipedia

Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס

21

El mundo de los esfuenyos

Dolly Burda, Israel

El esfuenyo de Yaakov,

Jusepe de Ribera, 1639