Embed Size (px)
Citation preview
T.C. SAKARYA ÜN�VERS�TES�
SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ
ÇORUM �L� Â�IKLIK GELENE�� VE Â�IK RIFAT KURTO�LU
YÜKSEK L�SANS TEZ�
�smail Serdar YAKAR
Enstitü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Halk Bilimi
Tez Danı�manı: Yrd. Doç. Dr. Türker ERO�LU
HAZ�RAN - 2007
T.C. SAKARYA ÜN�VERS�TES�
SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ
ÇORUM �L� Â�IKLIK GELENE�� VE Â�IK RIFAT KURTO�LU
YÜKSEK L�SANS TEZ�
�smail Serdar YAKAR
Enstitü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Halk Bilimi
Bu tez 15 / 06 / 2007 tarihinde a�a�ıdaki jüri tarafından oybirli�i ile kabul edilmi�tir.
Jüri Ba�kanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi
BEYAN
Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyuldu�unu, ba�kalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunuldu�unu,
kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadı�ını, tezin herhangi bir kısmının bu
üniversite veya ba�ka bir üniversitedeki ba�ka bir tez çalı�ması olarak sunulmadı�ını
beyan ederim.
�smail Serdar YAKAR 15 / 06 / 2007
ÖNSÖZ
“Çorum �li Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Rıfat Kurto�lu” konusu, â�ıklık gelene�i ve â�ı�ın
geçmi�teki, günümüz kültüründeki yeri ve önemi bakımından çalı�ılmaya de�er
bulunmu�tur. Bu çalı�ma, tarihte zengin bir geçmi�i olan Çorum’u yakinen tanımak,
mahalli de�erleri ve onların eserlerini bilmek, Â�ık Rıfat KURTO�LU aracılı�ıyla
Çorum’un â�ıklık gelene�ine yönelik bir ara�tırma yapmak amacı ile yapılmı�tır.
Çalı�mamda yardımlarını esirgemeyen, her zaman engin fikirlerinden yararlandı�ım
danı�man hocam Yrd. Doç. Dr. Türker ERO�LU’ya ve yine yardımlarını eksik
etmeyen Â�ık Rıfat KURTO�LU’ya te�ekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca,
gerek lisans gerekse yüksek lisans ö�renimimde ve yeti�memde eme�i geçen tüm
hocalarıma; manevi desteklerini esirgemeyen sevgili aileme ve hayatımın anlamı
ö�rencilerime sonsuz te�ekkürlerimi sunarım.
�smail Serdar YAKAR
15/06/2007
i
��NDEK�LER
ÖZET…………………………………………………………………….……….…....xv
SUMMARY……………………………………………………………………..……xvi
G�R��…………………………………………………………………………………....1
BÖLÜM 1 : ÇORUM �L� TAR�H�NE KISA B�R BAKI�………………………..…4
1.1. �slâm Öncesi Çorum..……………………………………………………………… 4
1.1.1. Paleolitik (Yontma Ta�) ve Neolitik (Cilalı Ta�) Devirler……………………4
1.1.2. Kalkolitik Devir (Ta� Ça�ı) M.Ö. 5000-3000……………………………...…4
1.1.3. Tunç Ça�ı (Maden Devri) M.Ö. 3000-1000……………………………….… 4
1.1.4. Eski Tunç Devri (M.Ö. 3000-2000)…………………………………………..5
1.1.5. Orta Tunç Devri……………………………………………………………… 5
1.1.6. Asur Ticaret Kolonileri Ça�ı (M.Ö. 1950-1850)…………………….............. 5
1.1.7. Frig Ça�ı ve Sonrası ……………………………………………………….…6
1.1.8. Hitit Tarihi ( M.Ö. 1650-1200 )………………… …………………………... 6
1.2. Çorum’a Türklerin Yerle�imi…………………..………………………..……….....7
1.2.1. Çorum Bölgesine O�uz Boylarının Yerle�mesi ve Türk Egemenli�ine Geçi�….. 7
1.2.2. Dani�mend Beyli�i Zamanında Çorum…………………………………….....8
1.2.3. Anadolu Selçukluları Zamanında Çorum……………….….……….……..….9
1.2.4. Osmanlılar Dönemine Kadar Çorum……………………………..……..……9
1.2.5. Osmanlı �daresinde Çorum……………………………………………….….10
1.2.6. Milli Mücadele Döneminde Çorum…………………………………….……10
1.2.7. 19 Mayıs 1919’ dan Önce Çorum…………………………...……………… 10
1.2.8. 19 Mayıs 1919’dan 23 Nisan 1920’ye Kadar Geçen Olaylar…………..……11
1.2.9. Cumhuriyetin �lanına Kadar Çorum’da Geçen Olayların Ana Hatları……....11
BÖLÜM 2: KÜLTÜR, Â�IK EDEB�YATI……………………………………...….12
2.1. Kültür ve Milli Kültür Kavramlarına Genel Bir Bakı�……………………...…….12
2.2. Türk Kültürünün Tarihi Kaynakları……………….…………………………..…..13
2.3. Â�ıklık Gelene�inin Türk Kültüründeki Yeri ve Â�ık Edebiyatını Besleyen Tarihi
Kaynaklar ……………………………………………..…………………..………14
2.4. �slâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı…………….…………………………………….15
ii
2.4.1. Sözlü Edebiyat……………………………………………………….……....16
2.4.2.Yazılı Edebiyat……………………………………………………………….17
2.5. �slâmiyet Sonrası Türk Edebiyatı (12.yy – 16.yy)…………….……..…….……... 18
2.5.1. Halk Edebiyatı………………………………………………….……………18
2.5.2. Divan Edebiyatı………………………………………………………...……21
2.6. Anadolu’da Â�ıklık Gelene�inin Olu�umu ve Günümüze Kadarki Tarihi Seyri….22
2.6.1. 16. Yüzyıl Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı……………………………. 37
2.6.2. 17. Yüzyılda Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı………………….……….38
2.6.3. 18. Yüzyılda Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı……………………..……41
2.6.4. 19. Yüzyılda Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı…………………………..42
2.6.5. 20. Yüzyılda Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı…………………..………46
2.6.6. Günümüzde Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı……………………...……46
2.7. Â�ık Edebiyatı…...………………………………………………………...………53
2.7.1. Â�ık Kavramı……………………………………………………………….. 53
2.7.2. A�ıklık Gelene�i……………………………………………………………. 54
BÖLÜM 3: ÇORUM �L� Â�IKLIK GELENE��………………………..…………58
3.1. Çorum �li Â�ıklık Gelene�ine Genel Bir Bakı�…………………………………... 58
3.2. Çorum �linde Â�ıklı�a Ba�lama…………..………………………….…………… 62
3.2.1. Çıraklık…………………………………………………………...………….62
3.2.2. Sazlı – Sözlü Ortamdan Etkilenme ……………………………...…………..63
3.2.3. Çevredeki Â�ıklardan Etkilenme…………………………………………… 64
3.2.4. Sevgi (Sevda) Üzerine Â�ıklı�a Ba�lama………………………………….. 64
3.2.5. Rüya Sonrası Â�ıklı�a Ba�lama…………………………………………….. 65
3.2.6. Dert Nedeniyle Â�ıklı�a Ba�lama………………………………..….……… 66
3.2.7. Mahlas Alma………………………………………………………..………. 66
3.3. Geçmi�ten Günümüze Çorum �linde Yeti�en, Â�ık Tarzı Türk �iirinin Bazı
Temsilcileri ……………………………………………………………….………. 67
3.3.1. Teslim Abdal……………………………………………………………..…67
3.3.2. Â�ıkî………………………………………………………………………... 68
3.3.3. Â�ık Feyzullah…………………………………………………..…………..69
3.3.4. Hüseyin………………………………………………………...……………70
iii
3.3.5. Mehemmet…………………………………………………………..………71
3.3.6. �brahim………………………………………………………………………72
3.3.7. Noksanî…………………………………………………………………..….73
3.3.8. �rfanî………………………………………………...……………………… 75
3.3.9. Deli Boran………………………………………………….…….…………. 75
3.3.10. Sefil Ali……………………………………………………………………. 76
3.3.11. Kadri………………………………………………………………………..77
3.3.12. Â�ık Hasan………………………………………………………………….78
3.3.13. Hilâli…………………………………….………………………………….78
3.3.14. Hüseyin Çırakman……………………...…………………………………..79
3.3.15. �ekip �ahado�ru……………………………………………………………81
3.3.16. Kemal Özgür……………………….……………………………………… 82
3.3.17. Halil Çimen (Boranî)……………………...………………………………..83
3.3.18. Â�ık Gülâbi………………………………….…………………….………..83
3.3.19. Müslüm Koygun (Cefaî)…………………………..………………………..84
3.4. Çorum �linde Â�ık Atı�malarına Bir Örnek………………………….…………… 85
BÖLÜM 4: Â�IK RIFAT KURTO�LU……………………………...……………..88
4.1. Kurto�lu ve Aile Çevresi………...………………………………………………. 88
4.1.1. Do�um Yeri ve Tarihi………………………………………...…………….. 88
4.1.2. Adı ve Soyadı………………………………………………..……………… 88
4.1.3. Lakapları. …………………………………………………….…………….. 88
4.1.4. Baba Tarafı……………………………………………………...…………...88
4.1.5. Anne Tarafı………………………………………………………………..... 89
4.1.6. Yakın Çevresi………………………………………………………………..89
4.2. Çe�itli Yönleri…….………………………………………………………………. 90
4.2.1. Tahsili………………………………………………………………………..90
4.2.2. Askerli�i……………………………………………………………...……...90
4.2.3. Mesle�i………………………………………………………………….…...90
4.2.4. Sosyal Faaliyetleri…………………………………………………….……..90
4.2.5. �dealleri……………………………………………………………………. 91
4.3. Â�ıklı�ını Hazırlayan Unsurlar……………..…………………………….………100
iv
4.3.1. Ahlâkı……………………………………………………………………… 100
4.3.2. Edebiyat ve Sanatla �lgisi…………………………….. .…………………..101
4.3.3. A�kı………………………………………………………………………... 104
4.3.4. Di�er Nedenler……………………………………………………….……. 104
4.4. Katıldı�ı Yarı�malar, Festivaller ve Programlar, Aldı�ı Ödüller...……………... 106
4.4.1. Yarı�malar…………………………………………………………………. 106
4.4.2. Festivaller………………………………………………………………….. 106
4.4.3. Programlar………………………………………………………………….106
4.4.4. Aldı�ı Ödüller, Hakkında Yapılan Ara�tırmalar…………………………... 107
4.5. �iirlerinde ��ledi�i Konular…………...………………………………………….108
4.5.1. A�k……………………………………………………………………….…108
4.5.2. Özlem……………………………………………………………………… 109
4.5.3. Sitem………………………………………………………………………. 110
4.5.4. Toplumsal Konular…………………………………………………………111
4.5.5. Din………………………………………………………………………….112
4.5.6. Tabiat (Do�a) Konulu �iirleri……………………………………………... 114
4.5.7. Kahramanlık……………………………………………………………….. 114
4.6. Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun Â�ıklık Gelene�i Hakkında Bilgisi, Dil ve �fade
Özellikleri………………………………………………………….......................115
4.6.1. A�ız Özellikleri……………………………………………………………. 117
4.6.2. Kullandı�ı Yabancı Kaynaklı Sözcükler…………………………………...117
4.6.3. Mahalli Sözcükler……………………………………………………….….118
4.6.4. Mahalli Deyimler………………………………………………………...…118
4.7. �iirlerinin �ekil Yapısı……….………………………………………………….. 119
4.7.1. Nazım �ekli………………………………………………………………... 119
4.7.2. Ölçü………………………………………………………………………... 125
4.7.3. Uyak (Kafiye) Yapısı……………………………………………………… 125
4.7.4. Nazım Birimi……………………………………………….………………126
4.8. Atı�ma Örne�i…………………………………………………………………… 127
v
BÖLÜM:5 ESERLER�, KONULARINA GÖRE ESERLER�N�N
SINIFLANDIRILMASI, Â�I�IN BEKLENT�LER�..………...129
5.1. Gönül Dilim…..…………………………………………………………..……... 129
5.1.1. “Ya�adıklarım” Ba�lı�ı Altında Topladı�ı �iirleri…………………………129
5.1.2. “Köy, Köy Sevgisi, Köy Ya�antısı” Ba�lı�ı Altında Topladı�ı �iirleri……148
5.1.3. “Övgülerim, Yergilerim, Ö�ütlerim” Ba�lı�ı Altında Topladı�ı �iirleri….. 161
5.1.4. “A�k” Ba�lı�ı Altında Topladı�ı �iirleri…………………………………...170
5.2.Deyzo�lu…..……………………………………………………………………... 241
5.2.1. Memleket Konulu �iirleri…………………………………………………. 241 5.2.2. A�k ve Ayrılık Konulu �iirleri…………………………………………….. 258
5.2.3. Özgün Manileri…………………………………………………………..…281
5.3. Seninle Güzel……………………………………………………………………. 290
5.3.1. A�k Konulu �iirleri………………………………………………………....290
5.3.2. Zamandan Yakınma Konulu �iirleri………………………………………. 321
5.3.3. Din Konulu �iirleri…………………………………………………………345
5.3.4. Â�ıklık Üzerine Yazdı�ı �iir; Bazı �air ve Â�ıkları Konu Aldı�ı �iirleri… 354
5.3.5. Do�a Konulu �iirleri…………………………………………………......... 359
5.3.6. Zamanın Valisine Yazdı�ı Dilekçe �iir, �ehir Güzellemesi ve Kahramanlık �iiri..361
5.4. �iir Kitaplarının Dı�ında Yer Alan Eserleri………………..…………………….366
5.4.1. Gelecek Diye……….………………………………………………………366
5.4.2. �zzet’im……………………………………………………………………. 367
5.4.3. Ay�e’m…………………………………………………………………….. 368
5.5. Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun Beklentileri………………..…………………………...369
SONUÇ VE ÖNER�LER ………………………………………...………………....370
KAYNAKÇA ………………………………………………………..……………… 371
ÖZGEÇM�� ………………………………………………………..………………..376
vi
SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Özeti
Tezin Ba�lı�ı : Çorum �li Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Rıfat KURTO�LU
Tezin Yazarı : �smail Serdar YAKAR Danı�man: Yrd. Doç. Dr. Türker ERO�LU
Kabul Tarihi :15.06.2007 Sayfa Sayısı: vii (ön kısım) +376 (tez)
Anabilimdalı : Türk Dili ve Edebiyatı Bilimdalı: Halk Bilimi
Olay, dü�ünce, duygu ve hayallerin dil aracılı�ıyla sözlü veya yazılı olarak
biçimlendirilmesi sanatına edebiyat diyoruz. Edebiyatın ifade imkânı ve etki alanı çok
geni�tir. Bu çalı�mada; Çorum tarihi, Türk Edebiyatı’nın en eski �iir geleneklerinden
biri olan “â�ık tarzı �iir türü”nün ana hatları, bu gelene�in Çorum ilindeki yansıması
ve bu gelene�i Çorum’da sürdüren Â�ık Rıfat KURTO�LU i�lenmi�tir.
Çorum’un hem Türklerin egemenli�inden önceki tarihi hem de Türk yurdu olmasından
sonraki tarihi kısaca anlatılmı�tır.
Â�ık tarzı Türk �iiri i�lenirken, â�ıklık gelene�inin tarihsel süreci ve etkile�imleri
aktarılmaya çalı�ılmı�tır. Bu gelene�e uygun olarak, Çorum’da â�ıklık gelene�ine
de�inilmi�, çe�itli çıkarımlar yapılmı�tır.
Â�ıklık gelene�inin Çorum’daki temsilcilerinden Â�ık Rıfat KURTO�LU’nun hayatı
ve edebi �ahsiyeti son bölümde tanıtılmaya çalı�ılmı�tır. Türk kültürü açısından
önemli bir yere sahip olan, emek ve özveri isteyen â�ıklık gelene�ini ö�renme
nedenleri yol ve yordamları özlü bir biçimde anlatılmı�tır. Bu ö�rendiklerini, bilgi ve
birikimini, �airli�ini ortaya koyarak yazdı�ı eserleri derlenmi� konularına göre tasnif
edilmi�tir. Gelenekle ilgili bilgisi ara�tırılmı�, türkü olarak besteledi�i �iirlerinden
bazıları notalarıyla beraber aktarılmaya çalı�ılmı�tır.
Anahtar Kelimeler: Çorum �li, Â�ıklık Gelene�i, Â�ık, Rıfat KURTO�LU
vii
Sakarya University Insitute of Social Sciences Abstract of Master’s Thesis
Title of the Thesis: Corum Province Minstrelness Tradition and Minstrel Rifat KURTO�LU
Author: �smail Serdar YAKAR Supervisor: Assistant Prof. Dr. Türker ERO�LU
Date: 15.06.2007 Nu. of pages: vii (pre text) + 376 (main body)
Department: Turkish Language and Literature Subfield: Folklore
We call literature to the art of shaping events, feelings and imaginations as oral or
written through the help of language. The possipility of expression and the impact
field of literature are very wide. In this work; the history of Corum, the main parts of
“minstrel poem” which is one of the oldest poetry tradition of Turkish literature, the
reflection of this custom in Corum and Minstrel Rifat Kurto�lu who continues this
custom in Corum are studied.
The history of Corum, both the one before Turkish domination and the one after
being Turkish land is briefly examined.
While examining mistrel type of Turkish poetry, it has been tried to be informed
about the historical period and interactions of the custom. In accordance with the
custom, there has been a focus on the custom of minstrel in Corum, various
derivations have been done.
The life and the literary personage of Minstrel Rifat Kurto�lu, one of the
represantatives of minstrelness custom in Corum, have been tried to be introduced in
the last chapter. The reasons and ways of learning the custom of poetry, which has a
big importance in Turkish culture and needs attention have been substentially
described. His works formed by the things he learned, his knowledge and his ability
in poetry, were gathered together and classificated. His knowledge about this custom
was searched and his poems which were composed as folks with their notes were
tried to be quoted.
Keywords: Corum Province, Minstrelness Tradition, Minstrel, Rifat KURTO�LU
1
G�R��
Sanat ürünleri ve sanatçılar toplumun ayrılmaz parçalarıdır. Halkın duyu�larını,
ya�ayı�larını, özlemlerini, isteklerini sanatçılar aktarırlar. Sanatçılar bu iç dünyanın
birikimlerini eserleriyle dile getirirler. Kısaca sanatçılar için; onlar, halkın gözü ve
kula�ıdır, demek do�ru olacaktır.
Edebî eserler, kaleme alındı�ı kültürle �ekillenir. Â�ıklar da eserlerinde hem kendi hem
de ortak dünya görü�üne ve de�erler sistemini i�lerler.
Â�ıklık gelene�i, Türk kültüründe önemli bir yer tutmaktadır. Â�ık, ait oldu�u toplumun
sözcüsüdür. Â�ıklık gelene�i, Türk kültürünün yüzlerce yıllık tecrübesinden olu�mu�,
kendi içinde bir takım kuralları olan, �iirin kalıcı ve etkileyici özelli�inden
yararlanılarak ku�aktan ku�a�a aktarılmı� de�erler bütünüdür. �iirler, ya�adı�ı kültürün
örnek de�erleri, ahlâk anlayı�ı, güncel hayatıyla beslenir. Â�ıklar saz çalıp
çalmamalarına, do�açlama �iir söyleyip söyleyememelerine, atı�ma yapıp
yapmamalarına, usta-çırak ili�kisine göre yeti�ip yeti�memelerine göre birbirlerinden
ayrılırlar. Günümüzdeki â�ıkları bu gelene�in ölçütlerine göre sınıflandırdı�ımız vakit
pek çok â�ı�ın gelenek kriterleri dı�ında kaldı�ı görülmektedir. Ama, onlar da bu
gelene�in birer parçalarıdır.
Â�ıklarla ya�adıkları yöre arasında sıkı bir ba� vardır. Â�ık hem kendi döneminde hem
de sonraki dönemlerde sesini geni� kitlelere duyurmu� bir sanatçıdır. Â�ık �iiri de di�er
edebiyat akımları gibi kendi döneminin duyu� ve dü�ünü�ünü yansıtır.
Â�ıklar halkın ortak duygu ve dü�üncelerini dile getirmeleri bakımından Türk
kültürünün korunmasında ve kültür ta�ıyıcılı�ı yapmaları bakımından önem ta�ırlar.
Günümüzde â�ıklık gelene�inin önemi büyüktür. �leti�im ça�ında kültür de�i�meleri
hızlı bir �ekilde gerçekle�mektedir. Â�ıkların geçmi�ten bugüne toplum dengelerini
korumadaki faydası ve gereklili�i eserlerinden, sanatından hareketle vurgulanmaya
çalı�ılmı�tır. Ülke gençli�inin ve toplumun bazı kesimlerinin kendi kültüründen
uzakla�ıp, taklitçilik anlayı�ına kaydı�ı bir ortamda Türk kültürünün özlerini yansıtan
â�ık ve â�ıklık kültürü tanıtılmaya çalı�ılmı�tır.
2
Â�ıklar ya�adıkları yörenin sözcüsü durumundadırlar. Onlar sayesinde halk seslerini
duyurur, sıkıntılarını dile getirir. Öyleki bazı â�ıkların �iirleri dilekçe niteli�indedir. Bu
dilekçeler il yönetimine yerel yayın organlarıyla iletilir ve istekler bir bir sıralanır. Tüm
bunlara dayanarak â�ık edebiyatı, sözlü gelene�imizin dolayısıyla da Türk kültürünün
vazgeçilmezidir.
Konu:
Çorum �li Â�ıklık Gelene�i Ve Â�ık Rıfat Kurto�lu:
- Çorum �li Tarihine Kısa Bir Bakı�
- Kültür, Â�ık Edebiyatı
- Â�ıklık Gelene�inin Tarihi Seyri
- Çorum �li Â�ıklık Gelene�i
- Çorum �linde Ya�amı�/Ya�ayan Bazı Â�ıklar
- Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun Hayatı
- Edebi �ahsiyeti
- Eserleri ve Eserlerinin Konularına Göre Sınıflandırılmasıdır.
Önemi:
Â�ıklık gelene�i ileti�im ça�ında önemini nispeten yitirmi�tir. Â�ıklık gelene�indeki
pek çok kriter bugün aranamamaktadır. Bunun nedeni, artık eskisi gibi bu gelene�e
uygun â�ıkların yeti�memesidir. Gelene�in de�erini yitirdi�i bu ça�da sayıları hızla
azalan â�ıklarımızı kayda almak oldukça önemlidir. Gelecek ku�aklara bu gelene�i
aktarmak ba�lıca hedeftir.
Amaç:
“Çorum �li Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Rıfat KURTO�LU” çalı�masında �u amaçlar
gözönünde bulundurulmu�tur:
Çorum ilinin tarihi geçmi�i ile günümüz arasında köprü kurmak ve bu sayede Çorum
ilinin kültürünü daha iyi kavramak;
Türk kültürünün tarihi kaynaklarından hareketle â�ıklık gelene�inin bu kültürün
vazgeçilmez bir parçası oldu�unu göstermek;
3
Geçmi�ten günümüze kadar uzanan â�ıklık gelene�i, bu gelene�e ait terimler,
kar�ıla�ma ile ilgili yaygın terimler hakkında bilgi vermek, tanıtmak;
Çorum ilinde â�ıklık gelene�inin yansıması ve bu co�rafyada yeti�mi� gelene�in önemli
�ahsiyetlerini tanıtmak;
Â�ıklık gelene�ini Çorum ilinde devam ettiren Â�ık Rıfat KURTO�LU’yu hayatı,
gelene�i ö�renme ve uygulama biçimleri ile tanıtmak;
Â�ı�ın eserlerini sınıflandırarak kullandı�ı tarz, üslûp ve muhtevayı tanıtmak; eserlerini
konu, nazım �ekilleri, yapısı bakımından tahlil etmek çalı�mamızın amaçlarıdır.
Yöntem:
Bu çalı�mada görü�me, inceleme, gözlem, derleme ve tahlil teknikleri uygulanmı�tır.
Â�ıklık gelene�i hakkında verilen bilgilerde de kaynak taraması yapılmı�tır.
Çorum ilindeki â�ıklık gelene�ini tespit için ba�ta Â�ık Rıfat Kurto�lu ile yaptı�ımız sık
görü�melerde bilgiler aldık. Sonrasında Çorumlu di�er ozanlarımızdan ve Çorum
kaynaklarından yararlanılmı�tır.
Â�ıkla birebir görü�melerde â�ıklık gelene�i ve kendisinin â�ıklı�ı ile ilgili bilgileri
aldık. Eserlerini edebî açıdan de�erlendirmeye çalı�tık.
4
BÖLÜM 1: ÇORUM �L� TAR�H�NE KISA B�R BAKI�
1.1. �slâm Öncesi Çorum
Çorum bölgesi, tarihi ve kültürel açıdan günümüzden 7000 yıl öncesine kadar uzanan
bir geçmi�e sahiptir. Bölgede sırasıyla Kalkolitik (Ta�), Eski Tunç Ça�ı, Asur Ticaret
Kolonileri, Hitit, Frig, Helenistik, Galat, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı
dönemlerine ait eserlere rastlanmaktadır.
1.1.1. Paleolitik (Yontma Ta�) ve Neolitik (Cilalı Ta�) Devirler
Çorum bölgesinde yapılan arkeolojik kazılarda az sayıda bulunan bazı ta� aletler, bu
bölgede Yontma Ta� (Paleolitik) ve Cilalı Ta� Devrinin (Neolitik) ya�andı�ına ili�kin
kanaat olu�turmakla beraber, bu devirlere ait yerle�meler konusunda kesin bir sonuç
elde edilememi�tir.
1.1.2. Kalkolitik Devir (Ta� Ça�ı) M.Ö. 5000-3000
Çorum ve çevresinde ilk yerle�im M.Ö. 5000 yıllarına, Kalkolitik dönemin 4. a�amasına
rastlar. Yörede kazısı yapılan merkezlerin hemen hepsinde, Kalkolitik ça�a ait kaplar ve
bakırdan yapılma malzemeler bulunmu�tur. Ayrıca yörede di�er maden yataklarının
bulunması, teknolojik evrimi çabukla�tırmı� ve bölgede zengin etnik grupların ve
krallıkların ortaya çıkmasında etkili olmu�tur. Bu devir eserlerine Alacahöyük, Büyük
Güllücek, Bo�azköy, Eskiyapar ve Ku�saray’ da rastlanmı�tır. Yerle�imler bu
dönemden itibaren devamlılık göstermi�tir. En önemli Kalkolitik yerle�me, Alaca’nın
Büyük Güllücek köyünde yapılan kazılarda ortaya çıkmı�tır.
Bu dönem mimarisinde Orta Anadolu için tipik 2-3-4 odalı evler, elde yapılmı� siyah,
gri, kırmızı renkli seramikler, bu devir için karakteristiktir. Bu dönemde damga mühür
kullanımı yaygınla�mı�, idollerin (�ematik insan tasvirleri) sayısı artmı�tır.
1.1.3. Tunç Ça�ı (Maden Devri) M.Ö. 3000-1000
Çorum �linin tarihinde en önemli dönem Tunç Ça�ıdır. Bakır ve kalayın
karı�tırılmasıyla elde edilen “tunç” döneme de ismini vermi�tir. M.Ö. 3000-1000
yıllarına kadar süren bu dönem üçe ayrılır.
5
1.1.4. Eski Tunç Devri (M.Ö. 3000-2000)
Çorum ve çevresinde M.Ö. 3000 yıllarında etrafı surlarla çevrili pek çok �ehir devletinin
varlı�ı, yapılan arkeolojik kazılarla belirlenmi�tir. Ba�langıçta nadir e�yanın yapımında
kullanılan Tunç, henüz yaygınla�mamı�tır. Eski Tunç I. evresine bazen Bakır Devri de
denmektedir. Bu dönem 500 yıl kadar sürmü�tür. Bu sürenin sonunda Tunç e�yalarının
yapımı ve kullanımı yaygınla�maya ve halka mal olmaya ba�lar.
Bu döneme de Eski Tunç II. Dönemi denir ve M.Ö. 2500-2300 yılları arasında
ya�anmı�tır. Alacahöyük, bu dönemin en zengin �ehirlerinden biri olarak kar�ımıza
çıkar. Eski Tunç III. Döneminde (2300-2000) Anadolu, çok sayıda �ehir devletlerinden
olu�an, oldukça renkli etnik bir görünüm sunan, kavimler toplulu�u halindedir.
Alacahöyük beldesinde yapılan kazılar sonunda elde edilen eserler, Tunç Ça�ı’nın III.
dönemine aittir.
Anadolu’da bu devirde zengin �ehir devletleri kuran kavim Hattiler’ dir. Hattiler
Anadolu’ da ismi bilinen en eski yerli kavim olarak kar�ımıza çıkmaktadır.
1.1.5. Orta Tunç Devri
Orta Tunç Devri Anadolu’da Asur Ticaret Kolonilerinin ve Eski Hitit Devletinin ortaya
çıktı�ı dönemdir. Eski Tunç ça�ından yazının kullanılmaya ba�lanmasıyla ayrılır.
1.1.6. Asur Ticaret Kolonileri Ça�ı (M.Ö. 1950-1850)
M.Ö. II. bin yılı ba�larında Anadolu zengin ve bayındır bir yerle�im yeriydi.
Anadolu’nun bu durumunu bilen Mezopotamyalılar Asur Devletinin önderli�inde
Anadolu’yla ticaretlerini geli�tirdiler. Asurlular dokuz Anadolu kentinin yanına Pazar
�ehri “Karum” kurdular. Bo�azköy de (Bo�azkale) “Hattu�-Karum” adıyla kurulan
�ehir, bu ticaret merkezlerinden biriydi. Asur’ a ba�lı olan bu Karumlar ticaret ve yol
güvenli�i için yerel yöneticilere vergi veriyorlardı.
Bu ticaret ili�kileri Anadolu’yu kültürel, ekonomik ve politik yönden etkilemi�tir. M.Ö.
2000 yıllarında Anadolu yazıyı tanımı�tır.
Bu ça�ın önemli eserleri silindir ve damga, mühürler, tabletler, insan ve hayvan
heykelcikleri ile hayvan biçimli içki kaplarıdır (riton). Çanak-çömlek yapımı, çarkın
6
kullanılmasıyla büyük geli�me göstermi�tir. Anadolu’da ya�amakta olan sanat, yerli
gelenek ve görenekler Mezopotamya’ dan gelen etkilerle geli�mi�, yeni bir boyut
kazanarak daha sonraki Hitit sanatının temelleri atılmı�tır.
1.1.7. Frig Ça�ı ve Sonrası
Hitit Devleti’nin yıkılı�ından sonra, Anadolu’da 300 yıllık bir karanlık devir
ya�anmı�tır. M.Ö. 800 yıllarında Asur kaynaklarında “Mu�ki” olarak geçen Frigler,
merkezi Gordion olmak üzere Kızılırmak yayı içindeki bölgede bir devlet kurarak tarih
sahnesine çıkmı�lardır. Frigler’ in Çorum bölgesindeki yerle�me merkezleri Pazarlı,
Bo�azkale, Alacahöyük ve Eskiyapar’dır. Bu ça�ın önemli bir özelli�i de, demirin
uygarlı�a girmesi ve “Demir Ça�ına“ Frigler’ le ba�lanmasıdır. M.Ö. 7. yy.’ ın ilk
yarısında Kimmerler tarafından yıkılan Frigler; kültür ve sanattaki etkinliklerini M.Ö.
330’da Büyük �skender’in Anadolu’yu ele geçirmesine kadar devam etmi�lerdir.
Kimmerlerin Frig devletini yıkmasından sonra Çorum bölgesi �ran’da bir devlet kuran
Medlerin, daha sonra da Perslerin hakimiyetinde kalmı�tır. M.Ö. 276’da Galatlar,
Çorum ve çevresinde Hitit ve Frigler’ den sonra en çok iz bırakan devlettir. Roma
�mparatoru Julius Cesar zamanında bölge, Romalıların eline geçmi� ve M.S. 395’te
Roma �mparatorlu�unun ikiye ayrılmasından sonra Çorum ve civarı Bizans
�mparatorlu�u’nun yönetimine geçmi�tir. Bu devirde Çorum’un adını Yankoniye olarak
görmekteyiz.
1.1.8. Hitit Tarihi ( M.Ö. 1650-1200 )
Asur Ticaret Kolonileri dönemi, sosyal ve siyasal yeni görü�lerin ortaya çıkmasını
sa�lamı�tır. Yerel Prenslerle yönetilen Anadolu’da, Mezopotamya’daki gibi merkezi
devlet fikri geli�mi� ve sonucunda iç mücadeleler ba�lamı�tır. Hint-Avrupalı bir kavim
olan Hititler, MÖ.3000 yıllarının sonunda küçük gruplar halinde Kafkaslar üzerinden
Anadolu’ ya girerek yerli halk Hatti nüfusu ile karı�tılar .
Hititler, Asurluların Anadolu’ dan çıkma zorunda kalmasıyla devlet idaresini ellerine
almı�lardır. Anadolu’nun yerli halkıyla kayna�ıp Hitit Devleti’ni kurmu�lardır. Bu
devletin kurucusu Labarna‘dır. Ba�kenti ise Bo�azkale-Hattu�a’ dır.
7
Hitit tarihi M.Ö. 1650-1450 eski krallık ve M.Ö. 1450-1200 Hitit �mparatorluk Devri
olmak üzere iki safhada incelenir. Hititler Anadolu’da hakimiyeti kurduktan sonra
Suriye’ye seferler yapmı�lardır. M.Ö. 1274’ de Mısır’la yaptıkları Kade� Sava�ı sonrası,
M.Ö. 1269 yılında tarihteki ilk yazılı anla�ma olan Kade� Anla�masını
gerçekle�tirmi�lerdir. Hitit Devletinin kurulu�undan itibaren, sanattaki Mezopotamyalı
unsurlar kaybolarak, Anadolu’nun yerli sanatıyla birle�mi�tir. Sanatta, boyutları
büyümü� anıtsal eserler ortaya çıkmı�tır. Mabetler, saraylar, sosyal yapılar, kaya
kabartmaları ve orthostatlarla (bina cephelerinde alt sırada yer alan kabartmalı ta�lar)
önceki sanattan ayrılır. Hitit Devleti M.Ö. 1200 yıllarında deniz kavimleri göçü ve
kuzeyden Ka�ka kavmi saldırılarıyla yıkılmı�tır.
1.2. Çorum’a Türklerin Yerle�imi
1.2.1. Çorum Bölgesine O�uz Boylarının Yerle�mesi ve Türk Egemenli�ine Geçi�
Büyük Selçuklu Hükümdarı Melik�ah’ ın Dani�mend Beyi olan Ahmet Gazi,
Amasya’yı aldıktan sonra Çorum’u da (Nikonya) almak için Çavlı Beyi görevlendirdi.
Çavlı Bey, emirlerinden Karatekin ve Serkes Ahmet Gazi ile Çorum’a yürüdü ancak,
Çorum Tekfuru (yönetici) Nastura’ya Kastamonu’dan yardım geldi�i için Çavlı Bey
ba�arılı olamadı. Bunun üzerine Melik Ahmet Gazi 30.000 ki�ilik askeriyle Çorum’a
geldi. Beraberinde Komutanlarından �ltekin Gazi’de bulunmaktaydı.
Kastamonu’dan Çorum’a yardım için gelen Bizans kuvvetleri bozguna u�ratılarak �ehir
ku�atıldı. Melik Ahmet Gazi Nastura’ya, elçisi Yahya’yı �ehri teslim etmesi için
gönderdi. Nastur bu teklifi reddetti. Bir haftalık ku�atmadan sonra Nikonya (Çorum)
�ehri 1075 yılında alındı.
Melik Ahmet Gazi O�uzlar’ ın Alayunt’lu boyundan Çorumlu oyma�ının ba�ı bulunan
�lyas Beyi Çorum’a yönetici olarak bırakmı�, �ltekin Gazi ile Osmancık’ı almak üzere
Çorum’ dan ayrılmı�tır. Çankırı yöresinin fethi için Çavlı ve Karatekin Beyleri
görevlendirdi. Osmancık alındıktan sonra burasını Alayunt boyundan Osman Bey’e
verdi. Osmancık adını bu beyden almı�tır.
Kısa zamanda Orta Anadolu’yu Bizans’ın elinden alan Dani�mend Beyli�i, Çorum ve
çevresini Türk boylarına açarak Anadolu’nun Türkle�mesine katkıda bulunmu�tur. Bu
bölgede O�uz Türkleri yerle�tikleri yerlere boylarının ve oymaklarının adlarını
8
vermi�lerdir. Köy, mahalle, dere, tepe, da� ve ova gibi bazı yer isimleri O�uz boylarının
adlarını ta�ımaktadır. Bayat, Büget, Kayı, Kınık, Salur, Av�ar, Bayındır, Karakeçili,
Karaevli, Dodurga verilen boy ve oymak adlarından bazılarıdır.
Anadolu'nun Türkle�mesinde O�uz Boylarına mensup Türkmenler'in büyük rolü
olmu�tur. Bu çerçevede Karadeniz Bölgesi'ne de çok sayıda O�uz Boylarına mensup
Türkmenlerin yerle�ti�i görülmektedir. Bu Türk boyları bölgenin hem fetihlerle, hem de
iskânlarla Türkle�mesini sa�lamı�lardır. Prof. Dr. Faruk SÜMER'in ara�tırmalarından
yapılan tespitlere göre; XVI. Yüzyılda, Amasya, Canik (Samsun), Çorum, Karahisar-i
�arki, Kastamonu, Kengiri (Çankırı), Sivas ve Trabzon sancaklarındaki yer adları
incelendi�inde, Yirmidört O�uz Boyunun 21’i yerle�mi�tir. Bunlar; Kayı, Bayad, Kara-
Evlu, Yazır, Dö�er, Todurga, Af�ar, Kızık, Be�-Dili, Karkın, Bayındır, Çavundur,
Çepni, Salur, Eymür, Ala-Yundlu, Yüre�ir, ��dir, Bü�düz, Yıva ve Kınık boylarıdır.
Bölgede bu boylara ait 268 yer adı bulunmaktadır.
Kıyı �eridi ba�ta olmak üzere, Karadeniz Bölgesi'nin Türkle�mesinde özellikle
ÇEPN�LER önemli roller oynamı�lardır.
Anadolu'nun fethinden sonra bölgeye yerle�en Türklerin Çorum bölgesini yurt ve otlak
olarak kullandıkları kayıtlardan anla�ılmaktadır.
Bölgede en çok köy ve yer adı bırakanlar Bayat, Eymir, Kargın, Yapar ve Çavuldur
boylarıdır.
1.2.2. Dani�mend Beyli�i Zamanında Çorum
Dani�mend Ahmet Gazi tarafından Bizans’tan alınan Çorum, Dani�mend Beyli�i’nin
Sivas koluna ba�lıydı. Sonradan merkezleri Niksar olmu�tur. 1174 yılına kadar
ba�ımsız olan Dani�mend Beyli�i, Anadolu Selçuklu Sultanı II.Kılıç Arslan tarafından
yıkılarak toprakları Anadolu Selçuklu Devletine katılmı�tır.
Dani�mendliler zamanında Anadolu’nun büyük bir kısmı Anadolu Selçukluları
tarafından ele geçirilmi�tir. Ancak Haçlı ordularının Ankara’ya yürümesi üzerine,
Ankara Emiri olan Fetih Han Çorum Sanca�ına çekilmek zorunda kalmı�tır.
9
1.2.3. Anadolu Selçukluları Zamanında Çorum
Çorum’un Anadolu Selçuklu Devleti’nin yönetimine katılması I.Kılıç Arslan zamanında
olmu�tur. Haçlılarla Çorum yakınlarında sava� yapılırken Çorum Beyi olan Obruna’nın
Kılıç Arslan’a sı�ınmı� oldu�u ve �imdiki kalenin I.Kılıç Arslan tarafından yaptırıldı�ı
de�erlendirilmektedir.
Çorum’un I. Kılıç Arslan tarafından alınması Dani�mendliler ile aralarının açılmasına
neden olmu�tur.
I.Kılıç Arslan’dan sonra Anadolu Selçukluları zamanında Çorum giderek geli�mi� olup,
1200 yılına ait bir tutanakta Camii Kebir (Ulu Camii) Pazar Camii, Abdi Bey Camii
Defterdar Camii, Burhan Kethüda Camii ayrıca Süleyman a�a Kütüphanesi’nin
bulundu�u görülmektedir.
II.Gıyasettin Keyhüsrev döneminde (1237-1245) Çorum yönetim bakımından
serle�kerlik (Bölge Komutanlı�ı) �ekline dönü�mü�tür.
Bu zamanda Baba �shak ismindeki bir dervi�in, Türkmenler arasında taraftar toplayarak
ayaklanması güçlükle bastırıldı. Baba �shak’ ın en yakın müridlerinden olan Baba �lyas
Çorum’daki Türkmen beylerinden olup, Baba �shak’ın öldürülmesinden sonra Amasya’
ya geçerek �eyhli�ine devam etmi�, yerine o�lu A�ık Pa�a (A�ık Ali) geçmi�, daha
sonra A�ık Ali’nin o�lu Elvan Çelebi �eyhliklerini sürdürmü�lerdir.
Mo�ollar ile Anadolu Selçukluları arasında, 1243 yılında yapılan Köseda� Sava�ında,
Anadolu Selçuklu Devletinin yenilmesi sonucu, Anadolu’da yeni bir karı�ıklık dönemi
ba�lamı�tır. Bu durum Çorum’u da etkilemi�tir. Karahisar Temürliye sahip olan
“Hüsamettin” bu karı�ıklıkta Çorum ve Osmancık’a da egemen olmu�tur. 1276 yılında
Kunduz Bey’in o�lu Emir Celalettin’in Çorum’daki Mo�olları yenerek Çorum ve
Amasya’yı almı�tır.
1.2.4. Osmanlılar Dönemine Kadar Çorum
�lhanlı Devletine 1308’de ba�lanan Çorum’da, Mo�olların Anadolu yöneticisi olan
Timurta�ın Mısır’a kaçması üzerine Eretna Bey egemenlik sa�lamı�tır. Eretna Bey’in
ölümünden sonra yedi ya�ındaki o�lu Mehmet beyli�e getirilirken Kadı Burhanettin
buna vasi olmu�tur. Kadı Burhanettin Hükümdarlı�ı’nı ilan ederek �ahgeldi Pa�a’yı
10
yenmi�, Çorum’u almı� daha sonra Osmancık’ı da ele geçirmi�tir. Kadı Burhanettin
Osmanlılara kar�ı Karamano�ulları ve Kastamonu Emirleriyle üçlü anla�ma yapmı�tır.
Anadolu’da Türk siyasi birli�ini kurmak iste�iyle hareket eden Yıldırım Beyazıt, önce
Kastamonu Emiri Süleymanı yenerek Kadı Burhanettin’den Osmancık’ın teslimini
istedi. Bugünkü Kırkdilim yöresinde yapılan sava�ı Kadı Burhanettin kazandı (1392).
Bir süre sonra Yıldırım Beyazıt kendisine taraftar beylerin yardımlarıyla Çorum, �skilip
ve Osmancık’ı ele geçirdi. Kadı Burhanettin Sivas’a çekilmek zorunda kaldı.
1.2.5. Osmanlı �daresinde Çorum
Ankara Sava�ı sonucunda (1402) Yıldırım Beyazıt’ın kurmu� oldu�u siyasi birlik
bozulmu�tur. Timur himayesinde Amasya’da egemenli�ini yürüten Çelebi Sultan
Mehmet zamanında Çorum, yine Osmanlı yönetiminde kalmı�tır. Bu durum Cumhuriyet
yönetimine kadar devam etmi�tir. Çelebi Sultan Mehmet Çorum’da Suba�ılık
(Komutanlık) kurdu�u gibi sık sık Çorum’u rahatsız eden Köpeko�lu Sülü ve karde�i
Hüseyin’i öldürtmü�, ayrıca Babaiye tarikatı taraftarlarıyla u�ra�mı�tır.
Osmanlı birli�ini sa�layan Çelebi Mehmet, o�lu II.Murat’ı Amasya’ya Vali yapmı�tır.
II.Murat’ın Lalası Biçer o�lu Hamza Bey’in Çorum’a hizmetleri olmu�tur. XVI. yy.’
dan itibaren Çorum bölgesi Karayazıcı gibi Celalilerin ayaklandı�ı bir yer haline
gelmi�tir.
1.2.6. Milli Mücadele Döneminde Çorum
Çorum’da Milli Mücadele hareketi üç bölüm halinde açıklanabilir:
1.2.7. 19 Mayıs 1919’ dan Önce Çorum
�ttihat ve Terakki Partisinin kökü olan Vatan ve Hürriyet Cemiyetinin kurulmasında
Çorum’lu Doktor Mustafa Cantekin’in büyük rolü olmu�tur. Çorum’da �ttihat ve
Terakki Partisinin kurulmasında Edebiyat ö�retmeni Münüf Kemal, Yüzba�ı Selahattin
öncülük etmi�lerdir.
I.Dünya Sava�ından önce meydana gelen genel karı�ıklık Çorum’da da görülmü�
Hürriyet ve �tilafçılar Avukat Kamil ve Avukat Sabit öncülü�ünde faaliyete
geçmi�lerdir. Bu zamanda �ttihat ve Terakki Partisi da�ılmı�tır.
11
1.2.8. 19 Mayıs 1919’dan 23 Nisan 1920’ye Kadar Geçen Olaylar
Gazi Mustafa Kemal Pa�a’nın Samsun’a çıktı�ı sırada ülkenin içinde bulundu�u
karı�ıklık ortamı Çorum’da da ya�anmaktaydı. Bu zamanda Çorum Ankara’ya ba�lı bir
sancaktır. Bu sanca�ın yönetiminde Ankara Valisi olan Muhiddin Pa�a’ya ba�lı Samih
Fethi bulunmaktaydı. Padi�ah taraftarı olan bu ki�iler Milli Mücadele hareketine cephe
almı�lardı. Atatürk, Ali Fuat Cebesoy’u görü�mek üzere Havza’ ya davet etti. Ali Fuat
Cebesoy, Sungurlu - Çorum - Merzifon yolunu uygun görerek 16-17 Haziran’ da
Çorum’a gelmi� ve burada misafir olmu�tur. Onu takip ederek Çorum’a gelen Ankara
Valisi Muhiddin Pa�a, Muhtasarrıf Samih Fethiyle görü�erek Ali Fuat Cebesoy’u
tutuklamak istemi� ancak ba�arılı olamamı�tır.
Atatürk Erzurum Kongresini yaptıktan sonra, kongre yapmak üzere Sivas’a geldi�i
sırada, Çorum’da bulunan Samih Fethi bir takım engellemeler yapmak istemi�se de
ba�arı gösterememi�tir. Çorum Sanca�ından Sivas Kongresine katılmak üzere, Mehmet
Tevfik Efendi’yle Çorum Lisesi Fransızca ö�retmeni olan Dursun Bey temsilci olarak
gönderilmi�tir.
1.2.9. Cumhuriyetin �lanına Kadar Çorum’da Geçen Olayların Ana Hatları
Gazi Mustafa Kemal’ in her sancaktan be� ki�i seçilmesine dair genelgesine uyularak
Çorum’dan seçilen be� ki�i, ilk T.B.M.M.’ ni kurmak üzere Ankara’ya gönderildiler. Bu
sırada Çorum’a Mutasarrıf Vekili olarak Haymana Kaymakamı Cemal Bey atanmı� ve
Çorum’a geli�inden bir gün sonra Ankara’da TBMM açılmı�tır.
Milli Mücadele hareketinin ba�langıcı ve en zor zamanında Çorum bir taraftan
Çapano�ullarının, öte yandan Pontusçuların tehdidi altında bulunuyordu. Çorum
halkının Milli Mücadele hareketine ba�lılı�ı sayesinde, Çapano�ulları isyanı daha fazla
geni�lemeden söndürülmü�tür.
Çorum Milli Mücadelede en çok �ehit veren illerden olup, merkez ve ilçelerinden
�stiklal Sava�ına katılan 1510 ki�i �stiklal Madalyası ile onurlandırılmı�tır.
12
BÖLÜM 2: KÜLTÜR, Â�IK EDEB�YATI
2.1. Kültür ve Milli Kültür Kavramlarına Genel Bir Bakı�
Milleti millet yapan de�erlerden biri de kültürdür. Kültür - medeniyet, kültür
de�i�meleri, kültürel ki�ilik gibi insan ve toplumu ilgilendiren konular yakın tarihimizde
yabancı ve yerli ara�tırmacıların dikkatini çekmi� ve üzerinde bir hayli durmaya
yöneltmi�tir.
Bilim adamları kültürün çe�itli tanımlarını yapmı�lardır. Kültürün en iyi tanımlarından
birini Tylor yapmı�tır: “Kültür, ya da uygarlık, bir toplumun üyesi olarak, insano�lunun
ö�rendi�i (kazandı�ı) bilgi, sanat, gelenek - görenek ve benzeri yetenek, beceri ve
alı�kanlıkları içine alan karma�ık bir bütündür” (1871:I,1). Tylor’un kültür tanımı da bu
olguyu bütünüyle yansıtmaz. Ancak bu tanım kültür kuramının ana savını dile
getirmektedir.
Bizde, bu konular üzerinde ilk çalı�anlardan birisi de Ziya Gökalp’ tir. Gökalp , kültür
ve medeniyet kavramları üzerinde dururken, bunları birtakım çizgilerle birbirinden
ayırmı�; kültür kavramını “hars” kelimesiyle kar�ılamı� ve kültürü, “Halkın
an’anelerinden, teamüllerinden, örflerinden �ifâhî veya yazılmı� edebiyatından
lisanından, musıkîsinden, dininden, ahlâkından, bediî ve iktisâdî mahsullerinden
ibarettir”(1976:15) �eklinde izah etmi�tir.
�brahim Kafeso�lu, kültür ve medeniyet kavramları hakkında �u de�erlendirmeyi
yapmı�tır: “Kültür karakter bakımından “hususi”, medeniyet “umumi”dir. Medeniyet
kültürlerden do�ar. Bir kültürün varlı�ı bir millet mevcudiyetini veya bir toplulu�un
varlı�ı bir kültürün mevcudiyetini gösterir” (1991:16).
Sadık Kemal Tural da kültür ve milli kültür kavramlarını �öyle özetlemi�tir: “Tarihin
derinliklerinden süzülüp gelen; zamanın ve ihtiyaçların do�urdu�u, �uurlu tercihlerle
manalı ve zengin bir sentez olu�turan; sistemli ve sistemsiz �ekilde nesilden nesile
aktarılan; bu suretle her bir insanda mensubiyet duygusu, kimlik �uuru kazanılmasına
yol açan; çevreyi ve �artları de�i�tirme gücü veren, nesillerin ya�adıkları zamana ve
gelece�e bakı�ları sırasında geçmi�e ait atıf dü�üncesi geli�tiren; inanı�ların,
kabulleni�lerin, ya�ama �ekillerinin bütününe; kültür denir.” “Milli kültür, bir millete
has de�erlerin yo�urdu�u bir özel hayattır” (1988:74).
13
Dünya bilim adamlarının ve bilim adamlarımızın açıklamalarından da anla�ılaca�ı üzere
kültür; bir milletin geçmi�ten gelece�e uzanan tarihi seyri içerisinde olu�turdu�u,
ya�adı�ı ortak de�erler sistemidir. Kültür; ku�aktan ku�a�a nesiller aracılı�ıyla aktarılır,
ö�renilir, tarihidir, süreklidir, toplumsaldır, ideal ya da idealle�tirilmi� kurallar
sistemidir, ihtiyaçları kar�ılayıcı ve doyum sa�layıcıdır,de�i�ir, bütünle�tiricidir.
Bir kültürü di�er kültürlerden ayıran en önemli vasfı “milli” olu�udur. Bireysel kültürde
milli ruhun havası hakimdir. Bireyin ya�ama biçimi, dünya görü�ü hep bu milli kültür
çerçevesinde �ekillenir. Her ne sebeple olursa olsun milli kültürden uzakla�an birey
kültürel yozla�ma içine girer. Bu yüzden de farklı de�erler altında bunalıma girerek
kimlik problemi ya�ar.
2.2. Türk Kültürünün Tarihi Kaynakları
Binlerce yıllık geçmi�e sahip olan Türk Milleti, geni� bir co�rafyada varlı�ını
sürdürdü�ünden zengin bir bir kültür yapısına sahiptir.
“Türk kültürü denildi�inde Türk kavminin tarih sahnesine çıkı�ından ba�layarak
günümüze dek süregelen ve Türklerin yerle�tikleri, ya�adıkları, bugün de ya�amakta
oldukları yerlerde yarattıkları, bugün de etkinli�ini sürdüren kültür anla�ılmaktadır.”
“Türk kültürünün ana kayna�ının Orta Asya oldu�u bilinmektedir. Türklerin �slâm
öncesi dönemde geli�tirdikleri bu özgün kültürün Çin ve Hindistan gibi kom�u ülkelerin
kültürlerinden de etkilendi�ini kabul etmek gerekir. �slâmiyet’in kabulünden sonra ise
Müslüman Arap – �ran kültürlerinin büyük etkisiyle yeni bir kültür bile�kesine ula�ıldı�ı
da ku�kusuzdur. Böylece Türk kültürünün genelde üç kayna�a dayandı�ı meydana
çıkmaktadır: Orta Asya – kom�u ülkeler (Çin-Hint) – �slâm (Arap,�ran)” (Turan
1990:41,42).
“Türklerin uzun bir süre alan �slâmiyet’e geçi�leri ile eski dinsel inançlarının,
�amanizm’e ili�kin de�er ve uygulamaların birden bire sona ermedi�i ku�kusuzdur. Bu
nedenle din de�i�tirmeyi izleyen yer de�i�tirme, yani Türklerin Anadolu’ya geli�leri bu
yeni yurtlarında �slâmiyet’in -inanç kısmı dı�ında- güncel hayata uygulama ve de�er
yargıları yönlerinden de�i�ik bir içerik ve nitelik kazandı�ı görülür. Bu, günümüzde de
çok sözü edilen bir sentez, bir bile�kedir” (Turan 1990: 117).
14
2.3. Â�ıklık Gelene�inin Türk Kültüründeki Yeri ve Â�ık Edebiyatını Besleyen
Tarihi Kaynaklar
Â�ık edebiyatının kendine özgü �iir gelene�inin temelleri, �slâmiyet öncesi Türk
toplumunda ozanlar tarafından atılmı�tır. Yüzyıllar boyu devam eden bu gelene�in
ürünlerini, 16. yüzyıldan itibaren takip edebiliyoruz. Ancak elimizdeki belge ve bilgiler
son derece yetersizdir. Â�ık edebiyatını Orta Asya Türk edebiyatıyla ba�latmak gelenek
olmu�tur (Sakao�lu, 1998:369).
Türkler, dünya co�rafyası üzerinde sık sık yurt de�i�tirerek çok geni� bir alana
yayılmı�lar, birçok kültür ve dinin etkisinde kalarak farklı uygarlıklar ya�amı�lardır.
Bunun sonucunda Orta Asya’dan günümüze de�i�en ve geli�en gelene�e ba�lı
edebiyatları olu�mu�tur (Günay, 1992:3-4).
Bir milletin toplumsal yapısı ve ya�ama biçimiyle edebiyatı arasında ba� vardır.
Toplumsal yapıda ve ya�ama biçiminde ortaya çıkan de�i�imler, etkisini edebiyatta da
gösterir. Ba�langıçtan günümüze kadar edebiyatımız de�i�imlere ba�lı olarak çe�itli
evreler geçirmi�tir. Türk halk �iiri gelene�i, Türk kültürünün tarihi içindeki görünümü,
de�i�mesi ve geli�mesine paralel olarak bir de�i�im ve geli�im içinde olmu�tur. Aynı
uygarlı�a ba�lı kültürler, aynı dünya görü�ünde birle�irler. Bir uygarlı�ın dünya görü�ü
de o uygarlı�a özgü bir edebiyat anlayı�ı do�urur (Artun, 1995: 5). Edebi eserler,
ya�ayan bir kültür toplulu�unun kendilerine özgü ortak dünya görü�üne ve de�erler
sistemine göre �ekillenir. Her kültürün bir de�erler ve kurallar bütünü vardır. Kültüre
ba�lı olarak �ekillenen her türlü birikim do�al olarak o kültürün bir parçasıdır (Yılmaz,
1994: 2).
Bütün ilkel toplulukların edebiyatlarında �iir önce mitolojik kimlikle ba�lar. Daha sonra
dini kılı�a bürünür. Toplumsal geli�meyle dini konular yerlerini dini olmayan konulara
bırakır. Ba�langıçtaki destani �iirler, dini �iire dönü�mü�, daha sonra da her konu �iirin
alanına girmi�tir (Dizdaro�lu, 1969: 14).
Türk halk �iirinin olu�umunu ara�tırdı�ımız zaman, yeterli belgeye sahip olmadı�ımızı
görüyoruz. �slâmiyet öncesinde yeti�en �airlerden hemen hiçbirinin adını bilmiyoruz.
Bu dönemde ya�ayan �airler aynı sosyal �artlar altında, aynı sosyal çevrede ya�adıkları
15
için hepsi de aynı boyun ortak duygu ve dü�üncelerine tercüman oluyorlardı (Köprülü,
1981: 8-81).
Edebiyatımızın ilk ürünleri, göçebe bir kültürün belirleyici izlerini ve niteliklerini
ta�ımaktadır. Türkler Anadolu’yu yurt tutmadan önce Orta Asya’da ayrı ayrı boylar
halinde ya�ıyordu. Ya�amlarını önceleri avcılık, hayvancılıkla sürdürüyordu. Bir
bölümü daha sonra yerle�ik, topra�a ba�lı ya�ama geçmi�ti. Onların konar göçer ve
yerle�ik ya�amları yabancı etkilerden uzak oldu�u için yerel bir özellik ta�ır. Öz ve
biçim yönünden edebiyatları millidir, sözlü ve yazılı olmak üzere iki koldan
yürümü�tür. Sözlü edebiyat, sözlü kültür ortamıyla yayılmı� ve ta�ınmı�tır. Yazılı
edebiyat, yazının kullanılmasından sonra ortaya çıkmı�tır. Sözlü ürünlerle yazılı ürünler
arasında büyük farklar yoktur. Bu nedenle sözlü ve yazılı edebiyat gelene�i hemen
hemen aynıdır (Artun, 2001:17).
Edebiyat tarihçileri, Türk edebiyatını belirli devrelere ayırırken din de�i�tirmeyi önemli
bir kıstas olarak almı�lardır. Bu sayede Türk edebiyatını incelerken �slâmiyet Öncesi
Türk Edebiyatı, �slâmiyet’in Kabulünden Sonraki Türk Edebiyatı ve Batı Etkisinde
Geli�en Türk Edebiyatı olarak üç ana kısma ayrılmı�tır. Türkler atlı – göçebe hayatının
hüküm sürdü�ü Orta Asya bozkır kültür ve medeniyeti dairesinden, �slâm medeniyeti
dairesine girerken, eski co�rafyalarından bazı kültür unsurlarını da beraberlerinde
getirmi�lerdir. Bu sebeple �slâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı’ndan ba�layarak �slâmî
Dönem Türk Edebiyatı’na kısaca de�inmekte fayda vardır.
2.4. �slâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı
Türk edebiyatı, çok eskilere dayanmaktadır. Kutadgu Bilig ile Divanü Lugati’t -
Türk’teki manzum parçalar, Budizm ve Maniheizm çevresinde yazılan eserler, �slâmiyet
öncesi Türk edebiyatı hakkında bize bilgi vermektedir (Köprülü, 1981: 20). Ayrıca
çe�itli kaynaklarda birbirlerini tamamlayan bilgiler buluyoruz (Cafero�lu, 1958: 179),
(Arat, 1965: XI), (Gökalp, 1925: 303-331).
�slamiyet öncesi Türk �iirinin günümüze gelen en eski örnekleri sözlü halk �iirleridir.
Elimize geçen ilk örnekler 11. yüzyılda ve daha sonraki yıllarda yazıya geçirilmi�
ürünler ve Do�u Türkistan’da Maniheist ve Budist Uygur kültür çevresinde yaratılmı�
olanlardır (Tekin, 1986: 7).
16
Orta Asya Türk topluluklarının özellikle Göktürkler ve Uygurlardan kalma mezar
anıtları, runik yazılı e�yalar, yazma ve basma kitaplar v.b. gibi yazılı belgeleri, o
dönemin sosyal, siyasal ve dinsel yapısı hakkında bilgi verir. Sözlü ürünlerle yazılı
ürünler arasında büyük farklar olmaması, her iki gelene�in iç içe ya�adı�ını, aydınlar ve
halk için ayrı kolu olmadı�ını gösterir (Köprülü, 1981: 28).
Türk �iirinin en eski dönemi “�slâm Öncesi Türk �iiri” diye adlandırılabilir. Bu
dönemin, teorik olarak, ba�langıçtan XI. Yüzyıla kadar sürmü� oldu�u dü�ünülebilir.
Ancak Türk �iirinin bize kadar gelebilen en eski örneklerinin 8. yüzyıldan kalma oldu�u
göz önünde tutulursa, �slâm öncesi Türk �iirinin 8-11. yüzyıllar arasındaki dönemi
kapsadı�ı söylenebilir. �slâm öncesi Türk �iir gelene�inin Do�u Türkistan’daki Budist
Uygurlar arasında 13. yüzyıl sonlarına kadar devam etmi� oldu�u dikkate alınırsa, bu
dönemi 8-13. yüzyıllar arası kabul edebiliriz (Tekin, 1986: 3).
2.4.1. Sözlü Edebiyat
Türk edebiyatının sözlü gelenek ürünleri, dini veya e�lence (�ölen) amaçlı toplantılarda
yer alırdı. Bozkır kültürüne sahip topluluklarda sevinç de acı da toplu tören ve yeme
içime toplantılarıyla kutlanır, payla�ılırdı. �ölen törenleri, totemin yılda bir kurban
edildi�i dini avı sonrasında yapılırdı. Yu� törenleri ise, toplumda de�er verilen, sevilen
bir kimsenin ölümü üzerine yapılan cenaze töreniydi. Bu tür toplantıları, “kam”,
“baksı”, “ozan”, “�aman” v.b. adı verilen yarı kutsal ki�iler yönetir, kopuz e�li�inde
törenin içeri�ine uygun �iirler söylerdi. Bunların yarı kutsal ki�iler olarak tanınmasında
hekimlik yapmalarının da önemli rolü vardır.
�slâmiyet’tin kabulünden önce, halk edebiyatımızda yabancı etkiler çok azdır. Dil,
konu�ma dilidir. Eserler belli bir sanatçının ürünü olsa da eklemelerle bu eserler
anonimle�mi�tir. �iir müzikten ayrılmamı�tır, ezgi e�li�inde söylenir. Bu ürünler, yazıya
geçirilemedi�inden, kom�u kültürlerin yazılı metinlerinden derlenmeye çalı�ılmaktadır.
Bugün elimizdeki en eski kaynaklar 7. yüzyıl sonlarına aittir.
�slâmiyet öncesi, Türk toplumunun ya�amında sevgi, kahramanlık ve din yüceltilen
kavramlardır. Tabiatın, güzelin ve güzelli�in anlatımı �iire lirizmi getirmi�tir. Atlı-
göçebe kültürün temel konusu olan kahramanlık, ku�aktan ku�a�a aktarılabilen destan
gelene�i olu�turmu�, hem inanma, kötülüklerden korunma ihtiyacını kar�ılayan hem de
17
iyi ahlâklı insan olmayı öneren din, bireyleri yüce de�erler etrafında birle�mi�tir (Artun,
2001:19).
�slâmiyet öncesi sözlü Türk edebiyatı ürünleri arasında en önemlisi destanlardır.
Destanlar, ola�anüstü ile gerçe�i, efsaneyle tarihi kayna�tırarak kahramanlık olaylarını
veya bazı büyük toplumsal olayları manzum biçimde dile getiren ürünlerdir. Destan
sözü gelenekte olu�ur, ku�aktan ku�a�a aktarılırken de�i�ikli�e u�rar, bazen de destan
yaratan bir toplum, di�er bir toplumun içinde erirse destan metinleri zor toplanır
(Çotuksöken, 1994: 27).
�lk Türk �iirinin en eski örneklerinden olan destan parçalarının yanı sıra, o dönemden
kalan ba�ka nazım türleri de vardır. Bunlar törenlerde çalgı e�li�inde söylenirdi.
�slâmiyet öncesi Türk Edebiyatında görülen ve en eski Türk nazım biçimi olan ko�u�u
“nazım, manzume, beyit, �iir, kaside, ko�ma” olarak tanımlayanlar vardır. Divan ü
Lugati’t-Türk’te örnekleri bulunan ko�uklar özellikle â�ık edebiyatında görülen ko�ma
türünü hatırlatmaktadır. Bir görü�e göre de ko�ma, ko�uktan türemi�tir.
Ba�ka bir nazım biçimi ise “sagu”dur. Sagu, yu� törenlerinde okunan a�ıtlardır. Kopuz
e�li�inde söylenen uzun sagularda, saygın bir kimsenin ölünün toplumsal vicdanda
yarattı�ı acının yanı sıra, adına a�ıt yakılan kimse sava�ta ölmü�se öç alma duygusu da
i�lenir. Sav, atasözü demektir. Atasözleri, uzun hayat deneyimleri sonunda varılan
hükümleri, ö�üt ve fikirleri ço�u mecaz yoluyla, kısa ve kesin bir �ekilde anlatan, daha
çok sözlü olarak ku�aktan ku�a�a geçen özlü sözlerdir.
2.4.2. Yazılı Edebiyat
Yazının kullanılmasıyla birlikte, sözlü edebiyatın arkasından yazılı edebiyat dönemi
ba�lamı�tır. Türk edebiyatının yazılı ilk örnekleri 6. yüzyıldan kalmadır. Orta Asya
Türklerinden kalan bu yazılı ürünler bulundu�u bölgelere göre “Orhun Yazıtları”,
“Yenisey Yazıtları” ve “Altay Yazıtları” olarak adlandırılır. Orhun Yazıtları,
Göktürklerden kalan hem Türk tarihinin, hem de Türk dilinin ilk ürünleridir. Bu yazıtlar
resmi a�ızdan yazılmı� tarih niteli�i ta�ımaktadır. Uygur yazma ve basmalarının ço�unu
Budizm’e ili�kin çeviriler olu�turur. Orhun yazılarının siyasal içeri�i, Uygur
yazmalarında dinsel içeri�e dönü�mü�tür.
18
Divan ü Lugati’t-Türk’te rastlanan örneklerle, tarih ve toplumbilim ara�tırmalarının
sonuçlarına göre ilk devre Türk edebiyatında kam, baksı, oyun, �aman, ozan gibi adlar
alan ilk �airler aynı zamanda kopuz çalan müzik sanatçılarıdır (Artun, 2001:20).
2.5. �slâmiyet Sonrası Türk Edebiyatı (12.yy – 16.yy)
2.5.1. Halk Edebiyatı
Halk edebiyatı, yaratıcısı belli olan veya olmayan sözlü gelenekte ya�atılan bütün
ürünleri kapsar. Anadolu halk edebiyatı, ba�langıcı bilinmeyen, varlı�ını bugün de
sürdüren sözlü edebiyat gelene�i içinde olu�mu�tur. Sözlü gelene�in temelinde �iir
vardır. �iir ölçülü ve kafiyeli örneklerinin dı�ında �iir özelliklerini kaybetmi� olan anlatı
türlerinde kendini hissettirir. Bu ürünlerin önünde topluma ait örnek de�erler ve ahlâk
anlayı�ı yatar. Halk �airi din, gelenek, günlük ya�am gibi beslendi�i kaynakların
yönlendirmesiyle Allah’a ve mutlak güzelli�e ula�ma çabasıyla ilâhi a�kı tekke
edebiyatında yüceltir, ya da günlük ya�amın güzelliklerini ve zevklerini över, acılarını
dramatik dille vurgular, çarpıklıklarını yergiyle gözler önüne serer.
Yaratıcıları belli olmayan sözlü gelenek ürünlerini kapsayan anonim halk edebiyatı hem
biçim, hem de içerik yönünden halk �airlerinin esin kayna�ıdır. Bireysel ya�antının
toplumsal ürünleri olan anonim ürünlerde Anadolu halkının dünya görü�ünün yanı sıra,
estetik modelleri de temsil edilir.
Anonim Türk Halk Edebiyatı
Anonim halk edebiyatı, kimin tarafından söylendi�i bilinmeyen, halkın ortak malı olan
edebiyattır. En belirgin özelli�i sözlü olmasıdır. Teknik yönden tam anlamıyla bir sanat
eseri özelli�i göstermemekle birlikte bu ürünler milli bir karaktere sahiptir. Anonim
edebiyatımızda �iir ile musiki iç içe birbirini tamamlayarak tarihi süreçte ya�amı�tır.
Ya�ayan â�ık edebiyatında a�ı�ın �iirlerini müzikle birlikte söylemesi halk
edebiyatımızın geçmi�ten gelen hareketinin devamlılı�ını gösterir (Köprülü, 1981: 12).
Anonim edebiyat ürünleri, sözlü oldu�u için halk arasında dilden dile geçerken
de�i�ikli�e u�rar. Aynı ürün çe�itli bölgelere yayıldı�ında bölgenin özelliklerini alır.
Anadolu sahasındaki anonim edebiyat, �slâmiyet öncesi Türk edebiyatının �slâm kültürü
içindeki devamıdır. �slâmiyet sonrası anonim halk edebiyatının temel ürünleri kabul
19
edilen atasözü, destan, masal, bilmece, mani, türkü, a�ıt v.b. türlerinde büyük geli�me
görülür.
Anonim edebiyat ürünleri (mani, türkü, a�ıt, ninni, düzgü, bilmece, tekerleme) halk
arasında yaygın oldu�u için yabancı etkiden uzak kalmı�tır. Bir bölümü sözlü, bir
bölümü musiki e�li�inde, besteli olarak söylenen eserlerde dil yalındır. Nazım birimi,
hece ölçüsü esasına dayanır. Bu ürünlerde Anadolu insanının dünya görü�ünü, ya�ama
biçimini, bireysel ve toplumsal sorunlarını görürüz.
Anonim ürünler, a�ık ve tekke edebiyatı ürünlerinden ayrıdır. Bunlara halk edebiyatı
ürünleri adını verebiliriz. (Boratav, 1982: 25-34) Halk edebiyatı kavramları halk �iiri
ürünlerinin tamamını kapsar (Sakao�lu, 1987:287).
Dini-Tasavvufî Türk Halk Edebiyatı
�slâm dini ve kültürü, 11. yüzyıldan 19. yüzyılın ortalarına kadar Türk kültürünü ve
sanatını yönlendirmi�tir. 13-14. yüzyılda Anadolu’nun siyasi, sosyal ko�ulları tekkelerin
kurulmasını kolayla�tırmı�tır. Tekkeler, Anadolu’da �slâmiyetin yayılmasına,
Türkçe’nin ortak dil olmasına katkı sa�lamı�tır. Yeni yurt tutulan Anadolu’da Türk
kültürünü olu�turmu�tur. Türk kültür tarihi açısından dinsel inançlara farklı bakı� açıları
tarikatları do�urmu�tur. Anadolu sufili�i �slâmiyet öncesi sistemleri ve Anadolu’daki
yeni sosyal ya�ama biçimiyle karı�mı� Anadolu’ya özgü bir sentez olu�turmu�tur
(Bozkurt, 1993:98).
Tekkeler, tasavvuf inançlarını geni� kitlelere iletebilmek için halkın edebiyat
gelene�inden dilinden ve estetik anlayı�ından da geni� olarak yararlanmı�tır. Böylelikle
zengin bir tekke edebiyatı olu�mu�tur. Tekke â�ıkları, özünü �slâm tasavvufundan alan
ama yerli ögelerle donatılmı� “adap ve erkânı” ö�retmek için yo�un çaba harcamı�tır.
Tekke â�ıkları ürünlerinde ho�görüye, sevgiye dayalı bir din anlayı�ıyla geni� kitlelere
ula�mı�tır.
Önceleri cihada katılıp kahramanlık gösterenler “alpgazi” adıyla anılırdı. Tasavvufun
Türk dünyasında yayılmasından sonra mücahit dervi�lere “alperen” denilmeye ba�landı.
Alperenlerin, �slâmiyetin Anadolu ve Rumeli’de yayılmasında önemli katkıları
olmu�tur.
20
Tasavvuf felsefesi, hicretin ikinci yüzyılında ortaya çıkmı�, tarikatlar da bu tarihten
sonra yava� yava� yayılmaya ba�lamı�tır. Türkler arasında ilk olarak Orta Asya’da
Ahmet Yesevi (?-1166)’yle ba�layan tasavvuf akımı daha sonra Mo�ol istilâsıyla
Anadolu’ya gelen Yunus Emre’yle doruk noktasına çıkmı�tır. Dinî-Tasavvufî halk
edebiyatı, her dönemde ve zümrede önemli sanatçılar yeti�tirmi�tir (Artun, 1996: 219).
Tarikatlar ve tekkeler çevresinde geli�en tasavvufi halk edebiyatı içinde Alevî-Bekta�î
â�ıkların eserleri farklı bir nitelik ta�ır. Alevî-Bekta�î edebiyatı, bu zümrenin
inanı�larının yanı sıra, ya�ama sevincini, tabiat sevgisini de dile getiren ürünler
vermi�tir. Böylece tasavvuf dü�üncesinin yanında dinsel konuların dı�ındaki konulara
da yönelir.
Anadolu halk edebiyatı gelene�ini 13-15. yüzyıllar arasında, bir yönüyle çe�itli
tarikatlara ba�lı dervi� â�ıklar temsil etmi�tir. Daha beylikler döneminde sazları
e�li�inde ilâhiler okuyup gelen dervi�lerin bulundu�u bilinmektedir. Bunlar bir bakıma
ozan-baksı adı verilen yarı kutsal â�ıklık gelene�ini sürdürmü�lerdir.
Tasavvuf a�ırlıklı bu gelenek çe�itli tarikatların inanç ve törelerini yansıtırken, eski
Türk din ve inançlarından da tümüyle sıyrılabilmi� de�ildi. Tekke edebiyatı halka
yöneldi�i, inanç ö�reticili�ini amaç edindi�i için, �iir ve düz yazı ürünlerinde bazı
�slâmi kavramların dı�ında yalın bir anlatım yolu seçmi�ti. �iirlerde daha çok hece
kullanılmı�, aruzun da heceye uygun dü�en kalıpları tercih edilmi�tir. Tekke â�ıkları
tekkelerde gerçekle�tirilen dini törenler aracılı�ıyla yeni bir edebiyat, tekke müzi�i,
semah adı verilen dini danslarla sanatın temelini atmı�tı.
Tekke �iirinin genel türü, özel bestelerle okunan ve tarikatlara göre de�i�ik adlarla
anılan ilahiydi. Nazım birimi dörtlüktü, nazım biçimiyse ko�maydı. Bununla birlikte
gazel biçimiyle yazılmı� ilahiler de vardır. Bu edebiyatın düzyazı dalını ise evliya
menkıbeleri, efsaneler, hikâyeler, fıkralar, tarikat büyüklerinin hayatlarını konu alan
ürünler olu�turur.
Tekkeler, medreseler gibi Türk-�slâm uygarlı�ının bir ürünü olarak ortaya çıkmı�,
yüzyıllar boyunca Türk kültür ve sosyal hayatına damgasını vuran kültür merkezleridir.
Alevî-Bekta�î zümreleri arasında canlı olarak ya�atılan tasavvuf dü�üncesi, â�ık �iirini
21
etkilemi�tir. Â�ıkların bazılarının tarikat mensubu olması, tekke çevrelerinde
bulunmaları bu etkiyi arttırmı�tır.
2.5.2. Divan Edebiyatı
Divan edebiyatı, Türk edebiyatının �slâm uygarlı�ı dairesinin Arap ve Fars edebiyatları
etkisinde meydana getirdi�i edebiyattır. Divan edebiyatı Anadolu’da ilk ürünlerini 13.
yüzyılda vermeye ba�lamı�tır. Teorik ve estetik esaslarını �slâm kültüründen alan divan
edebiyatı 13. yüzyılın sonlarında ba�layıp, 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar sürmü� bir
edebiyattır. Bu edebiyata sanat amacı hakimdir. Divan edebiyatı, �slâmi Türk
edebiyatında özellikle nazım sahasında �ran �iirinin geleneklerini benimsemi� bir
edebiyattır.
Türkler, x. yüzyılda �slâmiyetle tanı�ıp, �slâmiyeti kabul ederler. Arap ve Fars
edebiyatını tanırlar. Bu edebiyatlar, Türk edebiyatı gelene�inden çok farklıydı. Türk
edebiyatı bu edebiyatlara do�ru yöneldi�inde ifadesi, vezni, nazım �ekilleri, motifleri,
do�u� tarz ve zevkleri farklıydı. Önceleri bazı �airler 11-13. yüzyıllar arası Farsça
yazdılar.
Kadı Burhanettin, �eyhi, Ahmet Pa�a, Necati bu gelene�in öncüleri olarak kabul
edilmi�tir. Dilde zamanla Arapça ve Farsça’nın etkisi yo�unla�ır. Fars �iirinin ilk
dönemlerinde taklit giderek azalır, yerini özgün eserlere bırakır. Anadolu divan
edebiyatı dini ve lâdinî karakter ta�ır. Divan �iiri, ortak malzemeyi klasik kurallara
uygun biçimde i�leyen gelenekçi bir edebiyat olarak geli�ir. Divan �airleri ortak
malzemeyi i�lerken “hüner ve motif göstermek” zorundaydılar. Bu da �iirsel anlatımda
ba�vurulan mecaz, söz ve anlam sanatlarını bilmeyi gerektiriyordu. Bazı �airler divan
�iirlerinin dini-tasavvufi yönünü simgelerken bazıları da ya�anılan dünyaya dönük
yönünü yansıtmı�lardır (Artun, 2001:23).
Divan �iirinin imaj sistemi yanında Kur’an-ı Kerim, hadis, kelâm, �slâm tarihi, �ran
mitolojisi ve astronomi de dahil olmak üzere Ortaça� ilimlerine ait bilgilerle donanmı�
bir kültür, beraberinde mazmunlarda bunlara dair telmihlerin anahtarlarını da getirir
(Akün, 1994: 424). Divan �airleri, tabiattaki varlıkları idealize ederek mutlak güzellikler
halinde anlatırlar.
22
Divan edebiyatı, dünya görü�ü bakımından �slâmi esaslara ve tasavvuf anlayı�ına
ba�lıdır. Divan �airi a�k anlayı�ında, rintlik dü�üncesinde, ölüm ve hayat kar�ısında
genellikle tasavvuf inançlarına ba�lıdır. Divan �iirinde i�lenen ölüm, tabiat, din, toplum,
rintlik, kahramanlık gibi konular arasında a�k ön planda gelir. Divan edebiyatında stilize
edilmi� bir tabiat anlayı�ı yer alır. Tabiat unsurları, nakı� ve motif �eklinde kullanılır.
Divan �iirinde rint adı verilen genellikle dünya nimetlerine sırt çeviren, maddeye de�er
vermeyen insan anlayı�ı hakimdir. Divan �airi günlük olaylardan kaçar, bireysel sevinç
ve acılarına �iirlerinde yer vermez. Hayat kar�ısında kötümser bir tavrı vardır. Dünyanın
geçicili�inden, fele�in eziyetinden, zamanın kötülü�ünden yakınır. Divan �iirinin
kaynakları; Kur’an, hadisler, peygamber hikâyeleri, evliyâ menkıbeleri, �ran mitolojisi,
tasavvuf, yerli hayat, batıl ve hakiki bilgilerdir (Erünsal, 1970:755).
2.6. Anadolu’da Â�ıklık Gelene�inin Olu�umu ve Günümüze Kadarki Tarihi Seyri
�slâmiyet öncesi Türk edebiyatı hakkında bilebildiklerimiz kadar bilemediklerimiz
vardır. Türklerin, �slâmiyet öncesi dönemlerde dinî inanı�larını yerine getirirken
yaptıkları törenlerde ozanların da bulundu�unu kaydeden Köprülü, bu sanatçıların
toplumda önemli bir yerleri oldu�unu belirtmektedir (Köprülü, 1989:159).
Fuat Köprülü, �slâmiyet öncesi Türk edebiyatını tanıtırken genel sürek avlarından ve
�ölenlerden sonra ozanların kahramanlık konulu destanlar okudu�unu, incelemelerinde
yazarak Türk edebiyatının, Türk kültürü içindeki süreklili�ini ortaya koymaktadır.
Ayrıca ozanların orduda çe�itli sosyal ve kültürel etkinliklerde bulunmak gibi
i�levlerinin oldu�unu ö�reniyoruz (Köprülü, 1989:72). Dinî – Tasavvufî halk
edebiyatının olu�umundan sonra da tekkelerle ba�ı bulunan ordu â�ıklarının, ozanların
görevlerini üstlendiklerini biliyoruz.
Â�ıklar hakkında yeterli kaynak yoktur. �eriye sicillerinde çok kısa da olsa â�ıklar
hakkında bilgilere rastlanır. Ayrıca seyahatnamelerde de â�ık adlarına rastlanır (Evliya
Çelebi, C. 5: 281). Bekta�î tekkelerinde tutulan defterler ve cönkler, düzenli de�ilseler
de kaynaktır (Aslano�lu, 1976: 72). Bu alanda önemli kaynaklar olarak �airnameleri
gösterebiliriz: �airnameler, â�ıklar tarafından genellikle on bir hece ile yazılan /
söylenen, ça�dı�ı yahut kendilerinden önce ya�amı� olan â�ıkların mahlaslarına ve
onları niteleyen birtakım niteliklerine yer verilen �iirlerdir.
23
Â�ıklar, Â�ıklara methiye, Â�ıklar Destanı, Â�ıklar Serencâmı, Â�ıknâme, Ozanlar,
Ozanlar �iiri, Tekerleme, �airler Destanı, �airnâme, gibi adlarla anılan �airnameler,
divan �airlerinden bahseden �uarâ Tezkireleri kadar olmasa da â�ıkların memleketi, adı,
tarikatı, fiziki ve ruhi yapısı gibi niteliklerini yansıtmaları, asıl önemlisi de bir a�ı�ın
ba�ka â�ık tarafından de�erlendirilmesi bakımından önem kazanırlar. Sözü edilen a�ı�a
ait ipuçları bir araya getirildi�inde, o â�ık hakkında yeni bilgiler elde edilebilir. Ayrıca
hangi â�ıkların kendisinden sonraki â�ıklarca tanındı�ını ve �öhret buldu�unu, hangi
niteliklere sahip oldu�unu bu eserlerde görebiliriz. �airnamelerde, sözü edilen belli bir
a�ı�a ait ipuçları bir araya getirildi�inde, o â�ık hakkında yeni bilgiler elde etmek
mümkündür (Kaya, 1990: 17).
Osmanlı Tarihçileri, â�ıkları gerçek â�ık kabul etmedikleri için eserlerinde onlara yer
vermezler. 16. yüzyıl tarihçilerinden Mustafa Ali, ilk Osmanlı padi�ahları zamanında
yeti�en “varsa�ı” söyleyicilerinden söz ederse de onları �airden saymaz. Divan
edebiyatının ana kaynaklarından biri olan tezkirelerde divan �airleri konu edildi�i halde
nadiren â�ıklardan söz edilir (Tolasa, 1983: 3). 2. Murat’ın sarayında bir ziyafette
bulunan seyyah Betrandon de la Broquiere’nin halk �airlerini dinledi�ini ö�reniyoruz
(Köprülü, 1989: 159).
Anadolu ‘da yeni bir kültür senteziyle olu�an Türk edebiyatı, divan edebiyatı, â�ık
edebiyatı, dinî-tasavvufî Türk halk edebiyatı gibi disiplinlere ayrılmasına ra�men aynı
kültür kaynaklarından besleniyordu. Bunlar; Kur’an ve hadisler, peygamber ve evliyâ
menkıbeleri, tasavvuf, �ehname, Arap, Fars ve Hint edebiyatlarından aktarılan çe�itli
eserler ve bunlara ek olarak yerli ve millî malzemelerdi. Bu ortak malzemenin edebiyata
yansıyı� biçimi Anadolu’da farklı edebiyat disiplinlerinin do�masına neden oldu. Fakat
sanatçılarının hayatı algılayı�ları çok farklı de�ildir (Artun, 1996: 11).
Kültür kaynaklarının Orta Asya’dan Anadolu’ya ça�lar boyu süren bir zaman süreci
içinde halk �iir gelene�ini �ekillendirici bir etkisi vardır. Sosyal yapı, ait oldu�u
toplumun kültür ögeleriyle �ekillenir. Sosyal yapı bir de�erler ve kurumlar bütününün
meydana getirdi�i, geli�me özelli�i gösteren, ki�ileri ortak noktalarda birle�tiren bir
sosyal ya�ama biçimidir. Kültür, her toplumsal ögede yansımasını bulan bir dokudur.
Toplumlar gelenek diye adlandırılan kalıp davranı�, ortak dü�ünce ve anlayı�
sistemleriyle olu�mu�, varlı�ını sürdürmü�tür. Kültürle�me adı verilen evrensel süreçte
24
kültür varlıkları yeniyi alarak de�i�ir, geli�ir. Kültür, ya�anan, ya�atan ve ya�ayan varlık
olarak geçmi�ten gelece�e sürekliliktir. Her kültür olgusu kültürün bütünü gibi do�ar,
geli�ir, kaybolur veya yeni fonksiyonlarla geni�ler ve gençle�ir.
Kültür toplumsaldır, ki�i içinde ya�adı�ı toplumun kültüründen soyutlanamaz. Kültür
tarihseldir, uzun bir ya�am dilimi içinde olgunla�ır. Kültür bir ya�am biçimi, bir
toplumsal davranı�tır. Bu olgu da bir süreç içinde bir tarih çana�ında olu�ur. Türk
kültürü, belirli bir co�rafyayla sınırlandırılamayaca�ı için Türklerin göçüp yerle�tikleri,
devlet kurup egemen oldukları ülkelerin tümünü kapsamaktadır.
Türkler, tarihin geli�im çizgisi üzerinde birçok inanç a�amalarından geçmi�tir. Bu inanç
a�amaları onların ya�ama anlayı�ını biçimlendiren olu� basamaklarıdır. Toplum
üzerinde dinin etkisi ne kadar güçlü olursa olsun, toplumun inançları, gelenekleri
birdenbire de�i�mez, ortadan kalkmaz. �nançlar ve gelenekler ça�ların akı�ı içinde yer
ve öz de�i�tirir.
�slâmiyet öncesi çe�itli inanç sistemlerinden etkilenen Türkler, her semavi dine geçi�te
oldu�u gibi bunlardan bir kısmını yeni dine ta�ıyıp, onun kalıplarına uydurmu�lardır.
Her inanç sistemi topluma uygun yapı kazanır. �slâmiyet dervi�lerce yayılmı�tır. Bu
dervi�lerin ço�u kamların, ozanların, baksıların ya da �amanların devamıydı. Bunlar
eski inançlarla �slâmiyeti uzakla�tırmı�lardır. Kültür tarihî açısından temel süreç
kültürle�medir. Anadolu’daki Türkler kültürel etkile�im içinde yeni bir kültürel kimlik
kazanmı�lardır (Güvenç, 1993: 98).
12. yüzyılda Türkistan’da ortaya çıkmı� ilk Türk tarikatı olan “Yesevîcilik” ile �slâmi
bilgi, ahlâk ve tasavvuf prensiplerini geni� halk kitlelerine ö�retip telkin eden Ahmet
Yesevi ve halifeleri olmu�tur. Yesevîcilik dü�üncesine ba�lı dervi� ve ozanlar, 11.
yüzyıldan itibaren Anadolu’ya geldiler. 13. yüzyılda Anadolu’daki siyasî ve ekonomik
çöküntü ortamında dinî-tasavvufî dü�üncelerle beslenen bir zemin üzerinde Mevlâna ve
Yunus Emre gibi iki büyük sanatçı yeti�ti. Klasik �slâm kültürüne ba�lı Mevlâna, Farsça
yazdı�ı �iirlerle aydın çevrelerde, Yunus ise Türk diliyle yazdı�ı �iirlerle halk
çevrelerinde büyük etki bıraktı. Bu dönemde dinî konular dı�ında �iir söyleyen
ozanların yanı sıra dinî-tasavvufî dü�üncelerini tekkeler çevresinde sitemli bir �ekilde
yaymaya çalı�an birtakım dervi�lerin yeni bir �iir yarattı�ını görüyoruz.
25
Bu tarzın ilk ve en büyük �airi Yunus Emre‘dir. Yunus Emre, divan, â�ık ve tekke
edebiyatlarını etkilemi�tir. Tanzimat’tan beri halk edebiyatı olarak adlandırılan edebiyat
üç farklı biçimde �ekillenmi�tir. Türklerin ilk anayurtları olan Orta Asya Türk edebiyatı
gelene�i, �slâmiyet, Anadolu kültürü, Arap-Fars kültürü içinde yeni ihtiyaçlara, talep ve
zevklere göre geli�mi� ve yeniden �ekillenmi�tir. Türk halk edebiyatı, Osmanlı
kültürünü �ekillendiren bütün kaynaklardan beslenmi�tir. Bunlar: Kur’an, hadisler,
peygamber ve evliyâ hikâyeleri, tasavvuf ve tarikatlar, �ran ve Arap edebiyatlarından
tercüme edilen divan edebiyatı yoluyla halk edebiyatına aktarılan eserler ve sözlü
kültürün ta�ıyıcılı�ıyla beslenen yerli, millî malzemelerdir.
Hicretin ilk yüzyılından itibaren bir züht ve takva anlayı�ı içinde ortaya çıkmaya
ba�layan tasavvuf hareketi, miladi 9. yüzyıldan sonra geni� ve renkli bir dü�ünce sistemi
olmu�tur. XI. Yüzyılda tarikatların kurulmasıyla tasavvuf bütün �slâm alemine
yayılmı�tır (Ocak, 1984: 1). Türklerin �slâmiyet’i kabul ettikleri 9. yüzyıldan
Tanzimat’a kadar süren edebiyatlarında ortaya konulan eserlerin ortak niteli�i dini öz
ta�ımalarıdır. �slâmiyet sonrası geli�en bütün edebiyatlarda �slâmî dünya görü�ü
hakimdir. Â�ık edebiyatı da yazdı�ı ve beslendi�i kültür birikimi nedeniyle din dı�ı
karakter ta�ımaz. Ortak co�rafyada ya�ayan insanların duygu ve tasaları, de�er yargıları
bir birikim sonucu olu�ur (Günay 1988: 101).
Türkler, �slâmiyet kültür dairesine girdikten sonra yurt de�i�tirerek, yeni yurtları
Anadolu’ya geldiler. Yeni yurtta do�ası gere�i günlük ya�am ve de�er yargıları da
de�i�ikli�e u�radı. Anadolu’da ya�anan kültür sentezi, Türk kültür potasında eriyerek
yeni bir ala�ım olu�turmu�tur. Türk kültürü tarihi açısından Anadolu’da dinsel inançlara
de�i�ik bakı� açıları tarikatları do�urmu�tur. Anadolu sufili�i, �slâmiyet öncesi inanç
sistemleri ve sosyal ya�amın etkisiyle karı�mı�, Anadolu’ya özgü bir sentez olu�mu�tur
(Güvenç, 1993: 101). Türk halk kültürü, milli kültürün temel dinami�ini,
belirleyicili�ini temsil eden bireyi �ekillendiren ögelerden biridir.
Osmanlı dönemini, Karahanlılar döneminden ba�latarak Selçuklu ve Beylikler
dönemine kadar uzatmak do�ru olacaktır. 14. yüzyılda ba�ladı�ı kabul edilen Osmanlı
döneminin kültürünün hazırlayıcısı bu dönemlerdir. Osmanlı kültürü �slâmiyetin kabulü
ile girilen �slâmiyet, Arap, Fars uygarlık dairesi ve Avrupa-Balkan kültürüyle
26
�ekillenmi�tir. Türk kültürü, Anadolu’da ba�ka kültürlerle etkile�ime girmesine ra�men
kendi iç dinamiklerini korumu�tur.
Türk edebiyatı, �slâmiyetin kabulünden ve orta dönem Türk tarihindeki siyasî-sosyal
geli�me ve de�i�melerden dolayı iki farklı biçimde �ekillenmi�tir. Bunlar; Arap-Fars
geleneklerine dayalı olarak do�up, geli�me süreci içinde millile�en divan edebiyatı ve
Türklerin ilk millî edebiyat geleneklerine ba�lı geli�en, yeni ögelerle zenginle�ip,
çe�itlenen Türk halk edebiyatıdır.
13. yüzyılda, özellikle ikinci yarısında Türk �iirine baktı�ımızda �iirin, nazım �ekli ve
vezin, tercüme ve bir de konu olmak üzere üç kolda geli�ti�ini görürüz. Bu durum 13.
yüzyılda yazılı edebiyatın kültür malzemesinin Farsça’dan kurtulup Türk diline
dönmesidir (Kut, 1994: 127). Divan edebiyatı dil ve anlatımda halktan gittikçe
uzakla�makla birlikte halk edebiyatını fikir ve anlatım yoluyla sürekli beslemi�tir.
Divan �iiri, millî ve yerli kaynaklardan uzakla�ıp dı� kaynaklardan etkilenmi�, halk �iiri
ise millî ve yerli kaynaklara belli ölçüde ba�lı kalıp dı� kaynaklardan daha az
etkilenmi�tir (Eraslan, 1994: 114). 13-15. yüzyıllar Türk edebiyatının geçi� dönemidir.
�slâmiyet öncesi edebiyatın yansıması kuvvetlidir, eski edebiyatın birçok ögesi
korunurken �slâmi ve millî ögeler yeni kültürde ba�arıyla birle�tirilmi�tir.
Divan �airleri ve â�ıklar, ortak ya�adıkları kültürü, aldıkları e�itime bulundukları �iir
çevresine, seslendikleri kültür çevrelerine, geleneklerine özgü edebî �ekillerle ortaya
koymu�lardır. Farklı �iir ve kültür çevrelerinde bulunmaları nedeniyle aralarında estetik
fark vardır (Tatçı, 1997: 3). A�ı�ın �iirlerinde, a�ı�ın dünyası ve seslendi�i toplum
gizlidir. Â�ıklar, divan �airlerinin aksine Türk, Arap, �ran asıllı tarihi ve mitolojik
kahramanları sembolik bir öge olarak anarlar (Tatçı, 1997-a: 427).
�slâmiyet sonrası ilk dönemde, �slâmi kültüre ra�men �slâmiyet öncesi ya�ama biçimiyle
olan ba�lar korunmu�tur. �iirde de Türk kültür tarihi içinde zincirleme süreklili�i
bulabiliriz. �slâmiyet öncesi �iirler yerini dinî konulu �iirlere bırakmı� ya da bünyesine
yeni ögeler alarak �slâmi yapıya bürünmü�lerdir (Kaplan, 1981: 1). Bunun yanında dinî
menkıbeleri, kıssa ve destanları anlatan meddah, kıssahan adlı sanatçılar edebiyatımıza
�slamî kaynaklı konular ta�ımaktaydılar (Köprülü, 1981: 41). Yeni co�rafyada bir
yandan tercümelerle Arap ve �ran edebiyatlarına uygun yeni bir edebiyat anlayı�ı
olu�urken, di�er yandan Arap ve �slâm edebiyatlarından gelen kahramanlık
27
hikâyeleriyle dinî-destanî edebiyat ve geni� halk kitlelerine seslenen Türk �iiri gelene�i
sürüyordu (Çetin, 1997: 30). Eserlerdeki �slâmi ögeler Türk dünya görü�ü ve kültürüyle
yeniden �ekillenmi�tir.
Â�ık edebiyatı, ozan-baksı edebiyatı gelene�inin �slâmiyetten sonra tasavvufî dü�ünce
Osmanlı ya�ama biçimi ve kabulleriyle birle�mesinden do�mu�tur. Önceleri dinî-
tasavvufî halk edebiyatı olarak geli�en millî Türk edebiyatı 15. yüzyılın sonlarından
sonra sosyal ve siyâsî nedenlerden dolayı yeni bir olu�um içine girerek â�ık edebiyatı
olarak �ekillenmeye ba�lamı�tır. Bunda üç süreç etken olmu�tur. Bunlar: kutsallıktan
arınma, kültürel farklıla�ma ve halkın yeni co�rafyada yerle�ik düzenle
bireyselle�mesidir.
15. yüzyılın ilk yarısında Hurûfilik, Bekta�î tekkelerine, oradan da yeniçeri ocaklarına
girince, din dı�ı ögeler, zahirî bir tasavvuf rengi altında daha serbest bir görü�le â�ık
�iirine girdi. Birçok â�ık tarzı edebiyat alanında çalı�an ara�tırmacı, â�ık tarzı �iir
gelene�inin Bekta�î edebiyatından do�du�u görü�ünde birle�irler. Â�ık edebiyatında
Bekta�î dü�ünce ve e�ilimlerinin izleri gözlenir. Â�ıklar, Bekta�îlik dı�ı tarikatlara
mensup olsalar da â�ık edebiyatında Bekta�î edebiyatının ruh ve edası gözlenir (Günay,
1996: 10).
Bekta�î edebiyatında �slâmiyet öncesi inanç sistemlerinin kuvvetli izleri görülür. Eski
inanç sistemleri ve kültürlerinin ayin ve törenlerine ait pratiklerin Anadolu’da yeni bir
sentezle �slâmi �ekil ve ruha dönü�tü�ünü görüyoruz. Bu sentez bir ya�am ve de�erler
bütününe dönü�mü�, tekke ve â�ık �iirini etkilemi�tir. Divan �iirinde ise bir �iir imajı
olarak etkisini göstermi�tir.
15. yüzyılda orduda, köy, kasaba gibi kırsal yörelerde â�ık edebiyatı adı verilen bir
gelenek olu�maya ba�ladı. Divan edebiyatının üst kültüre seslenmesine kar�ılık, â�ık
edebiyatı bölgesel, do�al ve bir ölçüde somut özellikleriyle belirginle�erek, geni� halk
kitlelerine seslenir. Â�ıklık gelene�i her bölge ve yörenin kültür, dil ve be�enisiyle
olu�ur. Bireysel ya�antının toplumsal örnekleri olan anonim ürünler â�ık gelene�ini
besler. Anadolu halkının dünya görü�ünün yanı sıra estetik modelleri de â�ık �iirinde
temsil edilir. Kültür çevresi de�i�tikçe toplumsal kuralları etkileyen köklü farklılık ve
de�i�imler â�ık �iiri gelene�ine kademe kademe yansır (Artun, 1996: 11).
28
Türklerin �slâm uygarlı�ı dairesine girmeleri sosyal ve siyasî hayatlarında da önemli
de�i�im ve geli�melere neden oldu. Arapça ve �slâmi bilimler, Farsça ile Fars edebiyatı
etkisi 10. yüzyıldan sonra görülmeye ba�ladı. Edebiyatta Fars edebiyatını örnek alan
Türkler, bu edebiyatın nazım �ekillerini ve edebî türlerini benimsedikleri gibi aruz
veznini de benimsediler. Yeni nazım anlayı�ı ve aruz vezniyle yeni ve klasik bir
edebiyat meydana getirmeye çalı�an aydın kesim yanında özellikle dörtlük esasına ve
hece ölçüsüne dayanan millî edebiyat gelene�ini de halk �airleri devam ettirdiler.
Böylece iki ayrı grup ve anlayı� çevresinde geli�en Türk edebiyatı sosyal ve kültürel
hayatımıza ba�lı olarak sürdü (Eraslan, 1994: 114).
Â�ık �iiri, 13. yüzyıldan itibaren Anadolu dervi� edebiyatından gelen motiflerden
etkilenmeye ba�lamı�tır. A�ı�ın ola�anüstü güçlerle donatılması onun sanatını
hazırlayan dolu içme törenlerinin yapısı, bizi Orta Asya inanç sistemlerine kadar
götürür. Â�ık tipi, Allah'la mistik birlik arayan tekke â�ı�ından ve müzik, dans e�li�inde
yarı sihirbaz, bilici, destan söyleyici ozan-baksı tipinden ayrılır. Â�ık kutsal olmayan
yerlerde kahvehanelerde, hanlarda, dü�ün evlerinde halkı e�lendirmekle görevli, bir
güzele ba�lılık gibi din dı�ı konulan i�leyen bir sanatçı tipi olmu�tur (Ba�göz, 1977a:
254). 14-16. yüzyıllar arası ya�ayan ozan-baksılara ait metinlerin olmaması bizim bu
konuda sa�lıklı de�erlendirme yapmamızı engellemektedir (Köprülü, 1962: 29).
Türk kültürü, yeni yurt edindi�i Anadolu co�rafyasında yeni bir kültürel kimlik
kazanınca, millî öze ba�lı epik �iirler söyleyen ozan-baksıların yerini �slâmî öze ba�lı
lirik �iirler söyleyen â�ık aldı. �slâmiyet öncesine ait bazı pratikler, �slâmî renge
bürünerek tarikatlara ta�ındı. Anadolu'da �ekillenen â�ık edebiyatı, bir yönüyle
�slâmiyet öncesi Türk �iirine, di�er yönüyle Bekta�î �iirine dayanır. Bu sentez daha
sonraları özgün bir �ekil ve öze sahip olmu�tur. Anadolu'da olu�an yeni kültürel kimlik
halk �iirinde yeni bir sanatçı tipini do�urmu�tur. Epik �iir göçebe kültürün, â�ık �iiri de
Anadolu yerle�ik düzeninin ürünüdür. Epik �iir kaybolurken lirik �iir ortaya çıkmı�tır
(Artun, 1996: 16).
Â�ıkların kökü, �slâmiyet öncesi ozanlara kadar dayanır. Ozanlar, �slâmiyetten sonra da
bir müddet i�levlerini sürdürmü�lerdir. Selçuk Ordularında 9. 12. yüzyıllarda ozanlar
kopuz denen müzik aletlerini çalarak epik �iirler söylerler, askerleri e�lendirirlerdi
(Köprülü, 1989: 131). 16. yüzyıldan sonra ozanlar artık görülmez olur. Onların yerini
29
â�ık alır. Göçebelikten yerle�ik hayata geçerek yeni bir toplum düzeninin kurulması,
�ehir ve kasabaların büyük ölçüde olu�umu, destan anlatıcısı ozanın yerine â�ık tipinin
geçmesini hazırlayan en köklü etkendir. Destan anlatan epik �iirden, günlük hayata
yönelen "ko�ma"ya geçi� bu yolla olmu�tur. Â�ıklar, kopuz yerine saz çalmaya, epik �iir
yerine yerle�ik hayata ba�lı tablolar isteyen halka ko�malar söylemeye ba�lamı�lardır
(Ba�göz, 1968: 7).
Her edebî gelenek, belli bir kültür birikimi, dünya görü�ü ve �nanç sisteminin, ya�ama
biçiminin sanatçılar tarafından özümsenip, yorumlanmasıyla özgün anlatımlara kavu�ur.
Anadolu halk edebiyatı, ozan-baksı gelene�inin geni� anlamda de�i�en zaman, zemin,
inanç sistemi, dünya görü�ü ve ya�ama biçiminin de�i�mesiyle olu�mu�tur. Â�ıklık
gelene�i yeni co�rafyada yeni bir bakı�a, yeni bir hayat anlayı�ına ve zevkine cevap
verecek bir biçim ve öz kazanmı�tır. Tasavvuf, di�er edebiyatları oldu�u gibi
Anadolu'da olu�an â�ık edebiyatını �ekillendiren bir yol, bir ya�ama biçimi olmu�tur.
Anadolu'da ozan-baksı gelene�i yerini yeni kültürle olu�an yeni bir sanatçı tipine ve bu
kültürün be�enisine cevap verecek "â�ık �iiri" olarak adlandırılan bir gelene�e
bırakmı�tır.
15. yüzyıldan sonra "ozan”ın yerini "â�ık", kopuzun yerini "karadüzen, ba�lama, çö�ür,
tambura, cura vb. " almı�tır (Köprülü, 1989: 57). 15. yüzyıla gelinceye kadar dinî-
tasavvufî halk edebiyatının yanı sıra sanatçılarına ozan, baksı vb. adı verilen destan
gelene�i vardı. Ozan-baksılar, bildi�i, duydu�u kahramanlık olaylarını, zaferleri,
felâketleri ve toplumu yakından ilgilendiren sorunları derleyip düzenleyerek bunları
özel durum ve toplantılarda kopuz e�li�inde söylüyorlardı. Ozanların anlattı�ı do�anın,
güzelin ve güzelli�in anlatımı �iirde lirizmi sa�lamı�tır. Atlı-göçebe kültürün temel
teması olan kahramanlık, ozan-baksılar tarafından ku�aktan ku�a�a aktarılarak destan
gelene�i olu�mu�tur. Efsaneyle tarihin kayna�tırdı�ı destan kültürü, sözlü gelenekte
olu�mu�, ozan-baksılarca ta�ınarak aktarılmı�tır (Artun, 1996: 11).
15. yüzyılda �slâmiyetin Türkler arasında tam olarak kabul edilmesinden ve toplumsal
geli�melerin ya�anmasından dolayı zevk yönünden farklı iki zümre ortaya çıkmı�tır.
Bunlar kendi zevklerine göre söylenmi� �iirleri dinleyip okumu�lar ve desteklemi�lerdir.
Buna göre �airler yüksek sınıfa özel �iirler yazan klasik �airlerle, halka sazlarıyla çalıp
söyleyen â�ıklar olmak üzere ikiye ayrıldılar. �ehir kültürüne açık yerlerde klâsik
30
edebiyatın â�ık edebiyatı üzerine etkisi daha yo�un olmu�tur. Bu hem dilde, hem de �iir
imajlarında kendini gösterir. Â�ık, mistik birlik arayan dervi�le, dans ve müzik e�li�inde
�aman kültürünün izlerini ya�atan ozan-baksılardan i�levsel olarak ayrılır. Â�ıklar din
dı�ı �iirler söyleyen eski ozan-baksı tipinin görevlerinden arınmı�lardır. Bazen yalnızca
halkı e�lendirme, halkın sesini �iirlerinde duyurma i�levini üstlenirler (Ba�göz, 1977:
254). Â�ık soyut ve ula�ılmaz sevgili tipiyle misti�e ba�lanır.
Bugünkü â�ıklık gelene�inde eski inanı� ve geleneklerin izlerini bulmak mümkündür.
Türklerin Îslâmiyeti kabul etmelerinden sonra edebî �ekiller, yeni özle �slâmî renge
bürünerek varlıklarını sürdürmü�lerdir. Ozan-baksıların söyledikleri mitlerle örülü
destan �iirleri Anadolu'da yeni kültür gere�i �slâmî ö�elerle bezenen â�ık �iirlerine
dönü�mü�tür.
Yeni kültür ve uygarlık dairesinde küçümsenen ozanlar, yava� yava� i�levlerini
kaybetmi�lerdir. Anadolu kültüründe yeni ya�ama biçimi â�ıklık gelene�ini ve â�ık adı
verilen yeni sanatçı tipini ortaya çıkarmı�tır. Â�ıklar, ataları ozanların Anadolu'ya
getirdi�i destan gelene�iyle beslenerek a�k, tabiat, kahramanlık �iirlerini saz e�li�inde
söylemi�ler, halkın ö�renme ve e�lenme ihtiyacını da kar�ılamı�lardır. Kopuz e�li�inde
söylenen destanların yerini saz e�li�inde söylenen çe�itli konulardaki halk hikâyeleri
almı�tır.
Â�ık edebiyatı, 12. yüzyıldan beri süren tekke edebiyatından ayrılarak 16. yüzyılda ayrı
bir edebiyat olmu�tur. Tekke kurumu, Türklerin �slâmiyeti kabulünden sonra
sosyokültürel hayatı düzenleyen merkezlerden biridir. Dinsel i�levinin yanı sıra birçok
etkinli�i de bünyesinde toplaması, tekkeleri e�itim yönü de olan etkin bir sosyal kurum
haline getirmi�tir.
Â�ıklık gelene�i ve â�ık edebiyatı, ba�ımsız bir sosyokültürel kurum kimli�iyle ortaya
çıktı�ı 16. yüzyıldan günümüze kadar, Türk kültür ya�amı içinde yer alan bütün ö�eleri
içine alan Türk kültürünün bütün katmanlarınca özümsenen ve ça�lar süren toplumun
ortak kültür kodlarını olu�turan önemli bir kurum olmu�tur. Türk sosyokültürel yapısı
içinde olu�an serbest ve zorunlu kültür de�i�meleri toplumsal dokuyu �ekillendirmi�,
yapısal ve i�levsel yönden â�ıklık gelene�ine önemli kaynak olmu�tur.
31
Â�ıklık gelene�i, Anadolu'da ozan-baksı gelene�i ve tekke edebiyatının yapısal ve
tematik verimlerinden yararlanarak yeniden yapılanmı�tır. Â�ık edebiyatı özel bir
edebiyat biçimidir. 16. yüzyılda ba�ladı�ı kabul edilen â�ık edebiyatının bu yüzyılda
ba�layı� nedeni toplumun toplumsal de�i�im ve geli�imi ile açıklanabilir. 16. yüzyıl,
divan edebiyatı için de önemli bir yüzyıldır. Yeni yurt tutulan Anadolu'da
kültürle�meyle yeni bir ya�ama biçimine geçilmi�, Anadolu'da yeni bir Türk kültürü
olu�mu�tur. Divan edebiyatı, geçi� dönemi olan 13. 15. yüzyıllardan sonra Arap ve
özellikle Fars edebiyatı etkisinden büyük ölçüde kurtulan Türk divan edebiyatı olarak
adlandırabilece�imiz bir dönem ba�lamı�tır. Â�ık edebiyatının 16. yüzyılda ba�laması
bir tesadüf de�il, bir de�i�imin sonucudur. Yeni kültür dairesiyle birlikte yeni bir
edebiyat ve sanatçı tipinin ortaya çıkması do�aldır.
Â�ıklık gelene�i, Anadolu co�rafyası dı�ında Azerî ve Türkmen sahalarında da
ya�amaktadır. Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı Osmanlı �mparatorlu�u'nun yayıldı�ı
bütün topraklarda ve Türkiye sınırlarının dahilinde incelenecektir. Â�ıklık gelene�i,
Balkanlarda da yayılmı� ve geli�mi�tir.
Türklerin, Balkanlara hâkimiyeti Kosova Sava�ı (1389) sonrasında 14. yüzyılın ikinci
yarısında ba�lamı�tır. Balkanlarda da Türk edebiyatı bu tarihten sonra ba�lar. 15. yüzyıl
Osmanlı �mparatorlu�u'nun siyasal alanda da edebiyatta da etkili oldu�u bir dönemdir.
Böylece Balkanlar, kendilerini Anadolu'da geli�ip yeniden �ekillenen Türk edebiyatının
içinde bulmu�tur (Kaya, 1986: 7).
Balkanlara gelen â�ıklar, sazını ve ba�lı bulundukları â�ıklık gelene�ini de ta�ıyarak
buralara yaymı�lardır. Â�ıklık gelene�i, özellikle Müslümanlar arasında kabul görerek,
Balkanlarda Balkan kültürüyle yeniden yapılanmı�tır. Çe�itli tarikatlara ba�lı dervi�ler,
�eyhler gelerek tekkeler kurmu�lardır. �ehirlerde medreseler kurulmu�tur.
Medreselerde, tekkelerde yeti�enler Balkan divan edebiyatının ve Balkan Türk tekke
edebiyatının temellerim atmı�lardır (Hafız, 1983: 133). Balkanlarda do�mu� birçok �air
ve â�ık da �stanbul'a giderek �öhret olmu�tur.
Balkan Türk edebiyatı, tarihsel açıdan Anadolu Türk edebiyatı gelene�inin devamıdır.
Osmanlı Türklerinin Balkanlara egemen olmalarıyla ba�layan siyasal bütünle�me
sonrası kültür kurumlarının i�lemesiyle, kültürel bütünle�me sa�lanmı�tır. Bunun
32
sonucu olarak divan, halk, tekke ve â�ık edebiyatları �stanbul'a paralel olarak devam
etmi�tir (Güven, 1993: 7).
Balkanlarda â�ıklar, köklü bir â�ıklık gelene�i olu�turmu�lardır. Pri�tine, Prizren, Üsküp
vb. �ehirlerde güçlü bir â�ıklık gelene�i vardı. Â�ık kahvehanelerinde, â�ık fasılları
yapılıyordu. Anadolu'dan gelen â�ıklar â�ıklık gelene�ini Balkanlara ta�ımı�lardı.
Balkanlı â�ıklar da �stanbul'a gelerek â�ık kahvehanelerinde Balkan â�ıklık gelene�inin
örneklerini sunmu�lardır (Hafız, 1985: 5).
Balkan â�ıkları, gezginci â�ıklık gere�i bütün Balkanları gezerek, â�ıklık gelene�i
örneklerini söyleyerek, halk hikâyeleri anlatarak, muamma çözerek, dü�ün ve çe�itli
törenlere katılarak â�ıklık gelene�ini yaymı�lardır. Di�er koldan dervi�ler, Balkanları
gezerek tekke ve zaviyeler açarak dinî-tasavvufî �iirler söyleyerek, Türk kültürünün
Balkanlarda kök salmasında etkin rol oynamı�lardır. Â�ıkların "dörtlük örme" adını
verdikleri atı�ma örneklerinin pek azı günümüze gelmi�tir. Bazı cönk ve mecmualardan
tespit edilen �iirlerin büyük bir bölümü anonimle�mi� �iirlerdir. Balkanlı divan �airleri
hakkında bilgimiz bulunmasına ra�men, â�ıklık gelene�i ve â�ıklar hakkında yeterli
bilgimiz yoktur (Hafız, 1985: 5).
Â�ıkların ozan-baksıların devamı oldu�u görü�üne kar�ılık Fuat Köprülü, â�ık tipini
yerle�ik uygarlıklara özgü bir olu�um olarak kabul eder. 12-13. yüzyıllardan itibaren
Osmanlı devletinde geli�meye devam eden askerî ve siyasî merkezlerde, büyük kervan
yolları üzerinde kurulan kasabalar ve buralarda in�a edilen medreseler, tekkeler, di�er
kültür kurumlarında, asker ocakları çevresinde belli bir kültür hareketi olu�up
yaygınla�mı�tır. Bu kültür çevrelerinde yeti�en ço�u tasavvuf ne�vesiyle yo�rulmu� bir
kısmı okuma yazma dahi bilmeyen ki�ilerin, Türkçe anlatım malzemesini i�leyerek
geni� kitlelere seslendikleri görülmektedir.
Â�ık edebiyatının Anadolu'da olu�umu üzerinde çe�itli görü�ler vardır. Anadolu'da
de�i�en de�erlerle ozan-baksı gelene�inin son örnekleri olan ozanlar, büyük �ehirlerden
kasabalara, köylere, konar-göçerlere kadar çekilmi� olmalıdır. Ozan-baksıların
seslendi�i kitlenin yeni bir sanatçısı olması gerekiyordu.
Â�ıklık gelene�i, ozan-baksıların bir devamı mıdır? Tekke edebiyatından mı
do�mu�tur? Yoksa Anadolu'da yeni kültürün olu�turdu�u bir edebiyat gelene�i midir?
33
13-15. yüzyıllar arasında Yunus Emre vb. â�ıkların olgunla�mı� bugün bile örnekleri
verilemeyen �ekil, içerik ve estetik olgunlu�un doru�undaki �iirlerini dinî-tasavvufî
halk edebiyatı �iirleri olarak alıp, ö�ütleme, ahlâk vb. konulu �iirlerini â�ık �iiri olarak
almayıp görmezlikten mi gelece�iz? 13-15 yüzyıllar arası â�ıkların dinî-tasavvufî
�iirlerinin dı�ında söyledikleri tasavvuf dı�ı �iirlerini â�ıklık gelene�inin hazırlık dönemi
örnekleri olarak de�erlendirebilir miyiz? Ancak bu yıllardaki bazı �iir örnekleri
olgunla�ma dönemi özelli�i göstermektedir. Bu durum bizi daha gerilere götürmekte,
â�ıklık gelene�inin ne zaman ba�ladı�ı sorusunu da beraberinde getirmektedir.
Â�ık edebiyatının, ozan-baksı gelene�inden, anonim edebiyattan, tekke edebiyatından
ve divan edebiyatlarından sonra olu�ması, beraberinde etkilenme ve birbirinin devamı
olup olmadı�ı sorununu da getirmektedir. Köprülü ve takipçileri, â�ıklık gelene�inin,
ozan-baksı gelene�inin devamı olmadı�ı, Anadolu'da olu�an yeni bir edebiyat oldu�u
görü�ündedirler. Hurufîli�in etkisiyle dinî konular dı�ında da �iirler yazmaya ba�layan
Bekta�î edebiyatı tekke edebiyatından ayrılarak yeni bir zümre edebiyatı olmu�tur.
Köprülü, dinî �iirden din dı�ı �iire geçi� kuralından yola çıkarak â�ık edebiyatının
olu�umunda Bekta�î edebiyatının etkili oldu�u görü�ündedir. Â�ık edebiyatının
olu�umunda birçok etken vardır. Â�ıklık gelene�inin kendisinden önceki edebiyatlardan
etkilenmesi kaçınılmazdır.
Özkul Çobano�lu, 16. yüzyılın ikinci yarısında tekkelerin yanı sıra kahvehanelerin
sosyal kurum olarak ortaya çıktı�ını, topluca e�lenilen, çe�itli sosyokültürel
faaliyetlerde bulunulan yer olarak tekkelerdeki uhrevi bir ne�e ile yapılan toplu
e�lenmelerin kahvehanelerde dünyevî bir karakter kazandı�ını belirtir. Kahvehanelerin
sosyokültürel de�i�melerin merkezi olarak Osmanlı devletinde serbest bir kurumsal yapı
ve din dı�ı bir kamuoyu olu�turma mekanizmasının olu�tu�unu, halk kültürü ve di�er
geleneklerin yanı sıra ozan-baksı ve tekke kültür gelene�i üzerine ba�ımsız bir edebiyat
biçimi olarak â�ıklık gelene�inin ve â�ık edebiyatının çıkı�ını kahvehanelere ba�lar.
Köylerde, kahvehane gelene�i çok yakın zamanlarda ortaya çıkmı�tır. Köy odası ve
evler â�ıkların toplandı�ı yerlerdir. �ehirle ba�ları çok az olan kapalı toplum örne�i
gösteren konar-göçerdeki â�ıklık gelene�inin kökenini nereye ba�layaca�ız? Osmanlı
dönemine ait kahvehanelerde olu�an â�ıklık gelene�i ile bilgilerimiz daha çok â�ık
edebiyatının olu�um dönemlerinin sonrasına ait bilgilerdir. Kahvehaneleri â�ık
34
edebiyatının olu�umunda etkili olan bir sosyal kurum olarak almamız yerinde olacaktır.
Aksi halde â�ık edebiyatının �ehirlerde ba�layıp köylere kadar yayıldı�ını kabul
etmemiz gerekecek.
Â�ık �iiri, sözlü kültür ortamında ortaya çıkan bir gelenektir. Â�ıklık gelene�i tekke
edebiyatı ve ozan-baksı gelene�iyle beslenmi� olmakla beraber, kendine özgü bir icra
töresi olan ba�ımsız bir edebiyattır. Tekke edebiyatı, ozan-baksı gelene�i üzerine
temellenmi�tir. Ozan-baksı gelene�i toplumun genel kabulleri do�rultusunda yeni kültür
gere�i �slâmî motiflerle bezenip i�levini kaybetmi�tir. Daha önceleri ozan-baksıların
kopuz e�li�inde anlattı�ı destanların Anadolu'da yeniden yapılanan �ekilleri olarak
kabul edebilece�imiz Dede Korkut Hikâyeleri'nin elimizdeki metni �slâmî renge
bürünmü� �eklidir. Bu örnek, Anadolu'da edebiyatın geli�imi için güzel bir örnektir.
De�i�en be�eni, ozanları dı�lamı�tır. Â�ık edebiyatı 16. yüzyılda olu�up 17. yüzyılda
olu�umunu tamamlamı�tır.
Â�ık edebiyatım ozan-baksı gelene�inin devamı sayamayız. Â�ık edebiyatı, kendinden
önceki ve olu�tu�u zamandaki bütün edebiyatlarla beslenmi� ba�ımsız bir gelenektir.
Â�ık edebiyatı �slâmî kültür dairesine girdikten sonra din dı�ı karakter kazanan ozan-
baksı gelene�i ve yeniçeri ocaklarının kurulmasından sonra ordu �airi olarak ortaya
çıkan Bekta�î tarikatı mensuplarının ve di�er tekke mensuplarının �iirleriyle �ekillenmi�
ve ba�ımsız bir edebiyat olmu�tur. Yeniçerili�in kurulu�uyla Yeniçeri ocakları Hacı
Bekta� Veli Tekkesi'ne ba�lanmı�tır. Bekta�î edebiyatının tavrı tekke edebiyatında
farklı bir boyuttur, birçok yönüyle â�ık edebiyatı tavrıyla benze�ir.
Â�ık edebiyatına ve saza tepkinin altında, dinî karakterli tekke ve medrese gelene�i
kar�ısında, â�ıklık gelene�inin din dı�ı karakter ta�ıması ve e�lence amaçlı bir kurum
olması yatmaktadır. Â�ık edebiyatının �iir çevresinin üst kültürü temsil eden medrese ve
tekkelerden farklı olarak Osmanlı halk kültürünün davranı� kalıplarını ta�ıması, iki farklı
ya�ama biçiminin ortaya çıkması sonucu Osmanlı aydınları, â�ıkları küçük görerek
a�a�ılamı�lardır. Halkın be�enisini kazanan â�ıklar tekke edebiyatının nasihat gelene�ini
koruyarak ko�malarla, güzellemelerle �iire yeni bir kapı açmı�lardır.
�slâmiyet Öncesi Türk edebiyatının bir uzantısı olan â�ık �iiri gelene�i, yeni co�rafyada
millî özden kopup, �slâmî öze ba�lanarak en çok Bekta�î tarikatı mensupları arasında
kabul görüp geli�mi�, Bekta�î tarikatının dünya görü�üyle beslenerek yayılmı�tır. Ozan-
35
baksı gelene�i her ne kadar â�ık tarzı edebiyatı beslese de iki ayrı kültür dairesine ait
oldukları için millî öze ba�lı ozan-baksı tipi, â�ık tipinin prototipi de�ildir (Artun, 1996:
11).
Â�ıklar çıraklıktan ba�layarak â�ık oluncaya kadar belli bir e�itimden geçerler, fasıllara
katılırlar, ustalarından mahlas aldıktan sonra â�ık olurlardı. �ehir hayatının kültür havası
içinde klasik �iire ve musikiye, tasavvuf dü�üncesine, �slâm tarihine, evliya
menkıbelerine, �ran ve Türk edebiyatında görülen motiflere ait birçok bilgi edinirlerdi.
�ehirli â�ıkların kültür düzeyleri klasik medrese ve tekke kültürüyle temas halinde
olduklarından, köyde yeti�enlerden dil, sanat ve anlatım açısından ba�kalık gösterir.
Â�ık edebiyatının millî ve köklü bir gelene�i vardır. 16. yüzyıldan ba�layarak yakın
zamana kadar Osmanlı topraklarında ya�ayan Ermenileri de etkilemi�tir. Üne ula�mı�
birçok Ermeni "a�u�", â�ık edebiyatı geleneklerini benimseyerek â�ık �iiri söylemi�tir.
Bunlardan Â�u� Mecnuni'yi, Â�u� Vartan'ı, Â�u� Civan'ı sayabiliriz.
Â�ık edebiyatının temel özelliklerinden en önemlisi sözlü olu�udur. Bu yönüyle anonim
Türk edebiyatı gelene�inin birçok özelli�ini ta�ır. Sözlü gelene�in kural ve ilkelerine
â�ık da ba�lıdır. Â�ıklık gelene�inde söz heceyle tartılır, dörtlük içinde anlamsal bir
bütünlü�e kavu�ur, dize ba�ı ve sonu kafiyelerle ritim kazanır. Â�ık edebiyatı ürünleri
�iirler ve anlatı türü olarak ikiye ayrılır. Anadolu'da â�ıklar toplumsal, tarihsel olgular
kar�ısında epik diye niteleyebilece�imiz, bireysel olgu ve durumlar kar�ısında lirik bir
söyleyi� geli�tirmi�lerdir. Â�ık bir aktarmacıdır, önce gelenekte usta malı diye
adlandırılan usta â�ıkların ürünlerini söyler, sonra dili çözüldü�ünde â�ıklık gelene�i
çerçevesinde kendi �iirlerini söyler. Genellikle do�açlamayla yaratılan, sözle ve sazla
yayılan â�ık �iiri özgün biçimiyle yazıya geçirilemedi�i, yeni eklemeler ve çıkarmalarla
de�i�tirildi�i için yazılı edebiyat ürünleri gibi tam bir kesinlik ta�ımaz.
Â�ık edebiyatı, divan edebiyatı, dinî-tasavvufî halk edebiyatı, Anadolu'da bir gelenek
olu�turunca sanatçılarına da â�ık, hak â�ı�ı, �air gibi adlar verilmi�tir. Bu yeni disiplinler,
aynı kültür kayna�ından beslenmelerine ra�men farklı �iir çevreleri olu�turmu�lar, farklı
kitlelere seslenmi�lerdir. Â�ı�ın ola�anüstü güçlerle donatılması onu sanata hazırlayan
dolu içme törenlerinin yapısı, bizi �aman kültürünün pratiklerine kadar götürür (Ba�göz,
�977: 252).
36
Â�ıklar, öncelikle usta malı �iirler söyleyerek ta�ıyıcılık görevini üstlenirler. Belli bir
a�amadan sonra yaratıcı olup kendi �iirlerini dillendirirler. Â�ıklar, �iirlerini do�açlama
yarattıkları, sözle ve sazla yaydıkları için ekleme ve çıkarmalarla �iiri hep de�i�tirirler.
Bu �iirin olgunla�ma a�amasıdır. �lk söylendi�i biçimde yazıya geçirilemedi�i için
yazılı edebiyat ürünleri gibi kesinlik ta�ımaz.
Â�ık �iiri, divan �iiriyle, tekke �iiriyle ba� kurarak zümreler arası alı�veri�in
sa�lanmasında köprü görevi yapmı�tır. Dîvan �airi, aydınlar arasında Osmanlı kültürünü
yayarken â�ıklar da halk aydını olarak Osmanlı-Türk kültürünü halk arasında
yaymı�lardır. Halkın Osmanlı-Türk kültürü çevresinde toplanmalarına yardımcı
olmu�lardır.
Â�ık edebiyatı, kendisinin veya ba�kalarının �iirlerini saz e�li�inde çalıp okuyan ya da
halk hikâyeleri anlatan ve â�ık adı verilen saz �airlerinin olu�turdu�u edebiyattır. Â�ık
edebiyatı be� yüz yılı a�an bir zamandan günümüze Anadolu, Rumeli ve Azerbaycan'da
geli�ip olgunla�an ço�u manzum eserlerden bazen de nazım-nesir karı�ımı hikâyelerden
meydana gelmi�tir. Â�ık edebiyatı geni� halk kitlelerinin dil ve duygu inceli�ine,
heyecanlarına cevap veren bir edebiyattır. Bir topluluk ya da zümre edebiyatı olarak
kabul edilen â�ıkların eserleri uzun süre halk edebiyatı içinde de�erlendirilmi� ve
aydınlardan ilgi görmemi�tir (Karahan, 1991: 550).
Â�ık �iiri, â�ık adı verilen sanatçıların malıdır; dili, nazım �ekilleri, türleri, hayata bakı�ı
farklıdır. Gelene�e ba�lıdırlar, divan edebiyatı etkisinde kalmaları onları anonim
edebiyattan ayırmı�tır. Â�ık edebiyatı anonim edebiyatla, divan edebiyatı arasında bir
edebiyattır. Divan edebiyatından etkilense de özü ve �ekli bakımından anonim edebiyata
yakındır. Â�ıklar insan topluluklarının belirli bir geli�me ça�ında ya�amı� olan
müzisyen �air tipinin bizdeki benzerleridir. Bunların kökü ilkel toplumların �iir, müzik,
dans ve sihir gibi birçok sanatı ba�latan sanatçılarına kadar uzanır.
Â�ık edebiyatı, yalnız bir sosyal sınıfa veya dinî bir toplulu�a özel bir edebiyat de�il;
birbirinden farklı, çe�itli çevrelere, çe�itli tarikat ve meslek mensuplarına, farklı
be�eniye sahip insanlara seslenen, çe�itli zümreler arasındaki ortak bir edebiyattır. Â�ık
edebiyatı �slâmiyet ve Osmanlı kültürünün ürünüdür. 16. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar
çe�itli kaynaklardan gelen çe�itli edebî ve fikri ö�elerin kayna�masından olu�mu� yeni
bir sentezdi. 18. yüzyıldan 19. yüzyılın ortalarına kadar geçirdi�i edebî geli�im
37
sonucunda eski halk edebiyatı ö�elerinin yerini divan edebiyatı ö�eleri almaya
ba�lamı�tır (Köprülü, 1962: 43).
2.6.1. 16. Yüzyılda Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı
16. yüzyılda Türk kültürü ilerlemi�, Anadolu Türkçesi i�lek bir dil olmu�tu. Kültür
hayatı, ülkenin bütün büyük �ehirlerinde geli�iyordu. 16. yüzyıla damgasını vurmu�,
â�ıklarımıza konu olmu�tur. Bunları destanlarda görebiliriz. Bu yüzyılda dîvan
�airlerinin büyük merkezlerde toplanmalarına kar�ılık, â�ıklar Anadolu ve Rumeli'den
ba�ka Mısır, Suriye, Kuzey Afrika gibi �mparatorlu�un uzaklardaki topraklarına kadar
yayılmı�lardır. Bu â�ıkların büyük bölümü Yeniçeri ve Sipahi â�ıklarıdır.
Bu yüzyılın en önemli olayı, â�ıklık gelene�inin iki ayrı co�rafyada geli�ip boy
atmasıdır. Kuzey Afrika'da ço�u kahramanlık ve sava� üzerine �iir söyleyen Garp
Ocakları’na mensup bu â�ıklarda Anadolu ve Rumeli â�ıklarının izlerini görüyoruz
(Sakao�lu, 1989: 115).
Â�ıkların ilk dönemleri hakkında tam bir bilgimiz yoktur. Tezkirelerde â�ıkların
biyografilerine ve eserlerine rastlayamayız. Bu nedenle 16. yy. bir yönüyle â�ık �iirinin
hazırlık dönemidir. 17. yüzyıl â�ık �iirinin altın dönemidir. Bu yüzyılda birkaç â�ık
hariç, divan �iirinin dil, zevk ve esteti�inden etkilenilmi�tir. Ancak â�ık �iirinin hâkim
niteli�i korunmu�tur (Elçin, 1976; 523).
16. yüzyıl, Osmanlı kültürünün en parlak dönemidir. Halk kültürü ve â�ık edebiyatı
geli�meye ba�layıp Anadolu ve Rumeli'nin büyük merkezlerinde, serhat kalelerinde
â�ıkların ço�aldı�ı görülmektedir. Bu â�ıklardan kalan eserler az olmakla birlikte
geli�im hakkında fikir verecek ölçüdedir. Â�ıkların �iirlerinde halk kültürü ö�eleri
yüzyıl ba�larında kuvvetle kendini hissettirir. Yüzyılın ikinci yarısından ba�layarak
divan edebiyatı ve tekke edebiyatının etkisi artar. Arapça ve Farsça kelime ve terkip
kullanımı artar. Üslûpta, mecazlarda divan �iirinin etkisi belirginle�ir. 16. yüzyılda
tarihî ve edebî kaynakların artması, bu dönemde â�ıkların genellikle ordu içinde olması
bu yüzyıl â�ıklık gelene�i hakkında bilgi sahibi olmamızı sa�lamı�tır (Köprülü, 1962:
53).
15. yüzyılın ortalarına kadar devam eden ozan yerine �slâm tasavvufundan gelen etkiyle
"â�ık" adı yayılmaya ba�ladı. 16. yüzyıldan günümüze kadar gelen zengin halk kültürü
38
�iir gelene�inin yaratıcıları veya ta�ıyıcıları genellikle hece ölçüsünü kullanmı�lardır.
Biraz e�itim görenler aruz ölçüsüyle de �iir söylemi�lerdir. Â�ıkların bir bölümü Alevî-
Bekta�î dü�ünce ve zevkinden uzakla�arak dinî-tasavvufî konular dı�ında halk diliyle
eserler vermi�lerdir. Bu â�ıklar sazlarıyla köy, kasaba ve �ehir çevrelerinde çe�itli
ezgileriyle geni� kitlelere ula�mı�lardır.
16. yüzyılda a�k, kahramanlık, tabiat vb. konuların yanı sıra yerle�ik hayata ait
özellikler de tablolar halinde â�ık edebiyatına girmeye ba�lamı�tır. Â�ık edebiyatı
Osmanlı toplumunun Anadolu'daki köklü kültür ve yapı de�i�ikli�ine u�raması sonucu
olu�mu�tur. Büyük �ehirlerin çevresinde olu�an üst kültür mimaride, müzikte,
edebiyatta yeni bir bakı� açısı, yeni bir ya�ama biçimi, yeni bir zevk olu�turmu�tur.
Anadolu'da köy ve konar göçer çevrelerde �slâmî kültür etkisiyle Orta Asya Türk
kültüründen farklı, fakat büyük �ehirlerin etrafında olu�an üst kültürü de yakalayamayan
bir kültür olu�mu�tur. Â�ık �iiri ile divan �iiri aynı kültür kaynaklarından
beslenmelerine ra�men kültür ve �iir çevresi farklılı�ından dolayı iki ayrı disiplin ortaya
çıkmı�tır. Divan �iirinin üst kültürün besledi�i �iir olarak büyük �ehir ve kültür
merkezlerinin dı�ında kasabalarda üst kültürü yakalamı� esnaf arasında bile yaygın
olması bizi halkla, e�itimli kitle arasındaki çizgiyi belirlerken çok dikkatli olmaya
zorlamaktadır. Â�ıklar kendilerine özgü estetik anlayı�larına ra�men divan
edebiyatından kelime, tamlama, mecaz ve nazım biçimleri almı�lardır. �ehir
kültüründen ve divan �iiri çevresinden uzak ya�amı� köylü â�ıklarda etki azdır.
Bu yüzyılda â�ıklarımız hakkında kesin bilgilere sahip de�iliz. Ahmeto�lu, Bah�î,
Bah�io�lu, Çırpanlı, Hayalî, Hızıro�lu, Kul Mehmet, Kul Piri, Ozan, Öksüz Dede,
Köro�lu, Sururî ve �ükrü Mehmet'i Anadolu ve Rumeli'de ya�ayan â�ıkların önde
gelenlerinden sayabiliriz. Armutlu, Geda Muslu, Kul Çulha ve O�uz Ali de deniza�ırı
topraklarda ya�ayan â�ıklardır.
2.6.2. 17. Yüzyılda Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı
17. yüzyılda Osmanlı �mparatorlu�u geni�lemi�, Osmanlı kültürü ve uygarlı�ı ileri
düzeye ula�mı�tır. Bu yüzyılda klasik �iirin �iir çevresine yakın yerlerdeki â�ıkların
�iirlerinde klasik �iirin etkileri görülmeye ba�lamı�tır. Dil a�ırla�mı�, bazı â�ıklar divan
�iirinin nazım �ekillerini ve aruz ölçüsünü kullanmaya ba�lamı�lardır (Köprülü, 1962:
122). 17. yüzyıldan sonra divan �iiri ile â�ık �iiri arasında bir yakınla�ma görülmektedir.
39
Bazı â�ıkların �ehirlere gelip yönetimden sınırlı da olsa destek görmeleri, medrese ve
divan kültüründen etkilenmeleriyle, "kalem �uarası" adı verilen divan �iirinin taklitçileri
diye niteleyebilece�imiz yeni bir â�ık toplulu�u olu�tu. Bunlar genellikle saz çalmayı
bilmezdi. Bu â�ıklar, â�ık gelene�i ile divan �iiri arasında bir tür köprü i�levi
görmü�lerdir. 17. yüzyılda 16. yüzyıla göre daha çok â�ık yeti�mi�tir. Yüzyıla
damgasını vuran â�ıkların küçük bir bölümü de "Garp Ocakları" â�ıklarıdır.
17. yüzyılda â�ık edebiyatı geli�imini tamamlamı�tır. Bu yüzyıl â�ık edebiyatı için altın
ça�dır. Osmanlı Devletinin geni� sınırları içerisinde binlerce â�ık yeti�mi�tir. Bu
â�ıkların bir bölümü, orduyla birlikte sava�a katılarak askerlerin cesaretini arttırdı�ı gibi
di�er zamanlarda da onları e�lendirmi�tir.
Â�ıklar, 17. yüzyıldan sonra te�kilatlanmı�, "geleneksel â�ıklık gezileri" diye
adlandırılan seyahatleri yaygınla�mı�tır. Â�ık edebiyatı edebî örnekleri kadar icra töresi
ve günlük hayatın akislerini ta�ıyan âdet ve pratikler bütünüyle Osmanlı halk
kültürünün biçimlendirdi�i bir edebî gelenek olarak bu kültür birikiminin ba�lıca belge
ve birikimi olarak incelenmelidir.
17. yüzyılda â�ıkların en büyükleri yeti�mi�tir. Â�ıklık gelene�i bu yüzyılda geli�erek
�ekilde, türde, konuda mükemmeli yakalamı�tır. Â�ıklar, â�ıklık gelene�i kurallarını
belirleyerek bunlara uyulmasını sa�lamı�lardır. Â�ık edebiyatı, kendi gelene�i içinde
klasikle�mi� bir edebiyat oldu�u için â�ıkların söyleyi�lerindeki benzerlik, divan
�iirinde oldu�u gibi gelene�e uyma zorunlulu�undandır. Bu da �iirlerin karı�masına
neden olmu�tur. Â�ıklar â�ık, kul, öksüz gibi sıfatları kullanmaya ba�lamı�lardır. Bir
kısım â�ıklar, yeniçeriler, sipahiler, leventler gibi askeri topluluklar arasından
yeti�mi�tir.
17. yüzyılın ikinci yarısından sonra görülen di�er â�ıklarsa daha çok büyük yerle�im
merkezlerinde ya�amı� divan �iirinin çevresinde bulunmu� â�ıklardır. Bunların en
önemli temsilcileri; Â�ık Ömer, Gevherî ve Kâtibî'dir. Aruz ölçüsü bildikleri gibi, belli
ölçüde ö�renim görmü�lerdir. Aralarında saz çalmayı bilmeyenler bulunsa da genellikle
saz çalarlar". Bu dönemde bazı divan �airleri hece ölçüsüyle �iir yazmayı denemi�lerse
de divan edebiyatının â�ık edebiyatı üzerinde etkisi daha fazla olmu�tur. Bu etki daha
sonraki yüzyıllardaki Erzurumlu Emrah, Dertli, Bayburtlu Zihnî ve �em'i gibi â�ıklarda
açıkça görülür.
40
Bu yüzyılda ya�anan tarihi olaylar destanlara konu olmu�tur. Bunlar tarihin
destanla�tırılmı� örnekleridir. Â�ıklar katıldıkları sava�ları, duydukları zafer ve
hezimetleri konu almı�lardır. Â�ıklar zümresi içinde okuryazarlar ço�almaya ba�lamı�,
hatta iyi e�itim görüp devlet hizmetinde yer alanlar da olmu�tur. Gevheri, Â�ık Ömer
gibi â�ıklar divan �airlerine özenerek aruzlu �iirler yazmı�lardır. Bunun sonucunda bu
â�ıkların dilleri a�ırla�mı�tır. Dönemin â�ıkları hakkında fazla bilgimiz yoktur,
bilgilerin ço�u cönklerdeki �iirlerin de�erlendirilmesi yoluyla sa�lanmı�tır. Birçok cönk
ve mecmuada Â�ık Ömer ve Gevherî'nin �iirlerinin yer alması â�ıkların kendilerini
aydın zümreye kabul ettirdiklerinin bir göstergesidir.
Â�ıklık gelene�i Osmanlı kültürünün merkezi olan �stanbul'da, klasik müzikten de
ö�eler almı�, klâsik Türk müzi�i makamları ve aruzlu �ekiller, â�ık fasıllarında önemli
yer tutmu�tur. Klâsik �iir çevresinden uzak ya�ayan â�ıkların �iirlerinde �iirin merkezine
güzelleri ve bunlara ba�lı heyecanı ve duyarlılı�ı koyup çevrelerini dekor olarak
aldıklarını ve do�ayla bezediklerini görüyoruz.
Aynı kültür kaynaklarından beslendikleri için, â�ık �iiri ile divan �iiri arasında
benzerliklerin ve ortaklıkların olması kaçınılmazdır. Â�ıklar ve divan �airleri, güzeli ve
güzellikleri anlatmak için çe�itli kavramlardan yararlanarak, benzetme ögeleriyle sevgili
ve çevresini anlatırlar. Bu ö�eler, divan ve halk �iirinin tarihsel geli�imi içinde belli
kullanım kalıpları kazanarak kli�e mecazlar haline gelmi�tir. Bunları da belirleyen �iirin
sunuldu�u kültür çevresinin ortak be�eni�idir. Göçebe topluluklar içinde yeti�en
â�ıklarda göçebe kültürü etkisiyle göçebe ya�amın ve do�al çevrenin etkisi görülür. Köy
ve kasaba kültürünün etkisiyle yeti�en â�ıklar üzerinde, çevrelerine ait özelliklerin
varlı�ı dikkati çeker (Artun, 1995:61).
Â�ıklar ve divan �airleri birçok mazmun, mecaz ve benzetme ö�elerini küçük
de�i�iklikler yaparak ortakla�a kullanmı�lardır. Sanatçılar, bu ortak motifleri kendi
geleneklerine uygun bir �ekilde i�lemi�lerdir. Â�ıkların �iir çevresi, kültür ve be�eni
farklılı�ı nedeniyle klasik edebiyatın �iir çevresinden ayrılır. Â�ıklar, tabiatı, insanı ve
olayları konu�ma dilimizin rahatlı�ı içinde özgün imgelerle anlatırlar.
Â�ıklar, �slâmiyet kültürü ve Allah birli�ine varma yollarını arayan görü�ler bütünü
olan tasavvuftan etkilenmi�lerdir. Tasavvufun, â�ıklara ve divan �airlerine olan etkisi
onları ortak bir dünya görü�ünde birle�tirir. A�k anlayı�ları, rintlik dü�ünceleri, ölüm ve
41
hayat kar�ısındaki tavırları benzerdir. Tasavvufta a�k, Allah'la bütünle�mektir. Dünyevî
a�k geçicidir, ki�iyi olgunla�tırır, nefsi e�itir. Maddî a�k, manevî a�ka geçi� için bir
basamaktır. Â�ıklar, tasavvuf kültürü etkisiyle kendilerini bahtsız, sevgiliyi eri�ilmez ve
vefasız görürler. Divan �airlerinin vuslatsız, payla�ılamayan a�k acılarıyla ya�amalarına
kar�ın â�ıklar, sevgiliye ve vuslata taliptirler. Felekten yakınmalarına ra�men, ya�ama
sevinci gözlenir. Â�ıkların �slâmî motiflere, inanç esaslarına, ibadetlere, hukuka ve
ahlâk konularına de�indiklerini görürüz (Artun, 1995: 65).
�lk �airname bu yüzyılda yazılmı�tır. Â�ık Ömer �airnamesinde pek çok â�ı�ın adını
vermi�, fakat â�ıkların özelliklerini sıralamamı�tır. Ayrıca bu yüzyıldan elimize ula�an
cönk ve mecmualar bize kaynaklık etmektedir (Kaya, 1990:7).
17. yüzyılda Osmanlı ordusunun seferlerine katılan �iirlerinde bunları i�leyen â�ıklara
"ocak â�ıkları" adı da verilmektedir. 17. yüzyılın önde gelen â�ıklarını �öylece
sıralayabiliriz. Karacao�lan, Gevheri, Â�ık Hasan, Â�ık Ömer, Kayıkçı Kul Mustafa,
Erci�li Emrah, Katibi, Bursalı Halil, Kulo�lu, Â�ık, Â�ık �brahim, Â�ık Nev'i, Â�ık
Yusuf, Benli Ali, Berbero�lu, Halilo�lu, Kamili, Kâtip Osman, Ke�fî, Kırımî, Kul
Mehmet, Kul Süleyman, Mahmuto�lu, Öksüz Â�ık, Sun'i, �ahino�lu, Üsküdarî, Yazıcı
vb (Sakao�lu, 1989: 286).
2.6.3. 18. Yüzyılda Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı
18. yüzyılın â�ıkları siyasal tarihimizde çok önemli olaylar olmasına ra�men 17.
yüzyılda yeti�en usta â�ıkların gücüne ula�amamı�lardır. Â�ık edebiyatı gerilemeye
ba�lamı�tır. Buna ra�men â�ıklar, divan �airlerine göre daha canlı daha hayati konulara
yönelen �iirler yazmı�lardır.
18. yüzyılda â�ıklar, etkilerini ve varlıklarını sürdürmü�lerdir. Divan edebiyatının
etkisinde kalarak kusurlu biçimde aruzu kullanan â�ıkların sayısı artmı�tır. Bu dönemde
kahvehanelerde, bozahanelerde, meyhanelerde ve panayırlarda ellerinde sazlarıyla
�iirler söyleyen â�ıklık gelene�inden yeti�me â�ıklara her yerde rastlanıyordu (Köprülü,
1962: 391).
Â�ıklık, bu yüzyılda çok yaygınla�mı�tır. Hatta aruz ölçüsüyle �iirler yazan â�ıklara
�uara tezkirelerinde bile rastlanmaktadır. Nedim'in hece vezniyle bir türkü yazması bu
ilginin bir kanıtıdır. Bu dönemde â�ıkların de�eri her kesimde bilinmeye ba�lamı�,
42
ancak önemli bir â�ık yeti�memi�tir (Köprülü, 1962: 391). Bu yüzyılda siyası
tarihimizin önemli olayları olmasına ra�men büyük â�ık çıkmamı�tır. 18. yüzyılda
sosyal konular üzerine yazılan destan ve ko�malar ayrı bir önem ta�ır.
18. yüzyılın önde gelen â�ıklarını �öylece sıralayabiliriz: Abdı, Agâh, Agâhı, Â�ık Ali,
Â�ık Ba�dadî, Â�ık Derunî, Â�ık Halil, Â�ık Kamil, Â�ık Nigârî, Â�ık Nuri, Â�ık
Ravzî, Â�ık Sadık, Â�ık Said, Hocao�lu, Hükmî, Kabasakal Mehmet, Kara Hamza,
Kâtibi, Kıymetî, Küsadî, Levnî, Ma�ripo�lu, Nakdî, Ne�atî, Rıza Setero�lu, Sırrı,
Süleyman, �ermî, Talibî vd (Sakao�lu, 1989: 293).
2.6.4. 19. Yüzyılda Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı
16. yüzyıldan beri geli�imini sürdüren â�ık edebiyatı 19. yüzyılda daha büyük önem
kazanmı�tır. Divan edebiyatında mahallile�me akımı artarken, di�er yandan â�ık �iiri
divan edebiyatı etkisine daha fazla girerek halktan ve halk zevkinden uzakla�ma e�ilimi
göstermeye ba�lamı�tır. Â�ıklar, Â�ık Ömer ve Gevheri etkisinde kalarak aruz ölçüsünü,
divan �iirinin nazım �ekillerini daha çok kullanmaya ba�lamı�lardır. Hece ölçüsüyle
yazdıkları �iirlerde de daha çok Arapça ve Farsça kelime, terkip ve tamlamalar
kullanmaya ba�lamı�lardır (Köprülü, 1962:524).
Â�ık edebiyatı ve divan edebiyatı 19. yüzyılın ikinci yarısında toplumdaki de�i�im ve
geli�ime paralel olarak gerileyip gelenekten uzakla�maya ba�lamı�tır. Sultan Abdülaziz
döneminde Bekta�î tekkelerinin tekrar açılmasıyla geçici bir geli�me göstermi�; fakat
bu, eski sanat �ekillerine dönmeye yetmemi�ti. Büyük �ehir merkezlerindeki â�ık
kahvelerinin yerini tutmaya çalı�an semaî kahveleri gelenekten kopmu� eski ortak
özelli�ini kaybederek, dar bir çevreye seslenen bir zümre edebiyatı karakteri almaya
ba�layan â�ık edebiyatının eski canlılı�ını kazanmasına yetmedi (Köprülü, 1962: 43).
19. yüzyılda â�ık �iiri önemli bir geli�me gösterememi�tir. Eski söylenenlerin tekrarı
yapılmı�tır. Osmanlı �mparatorlu�u'nun her tarafında â�ıkların sayısı artmı�, â�ık
zümreleri olu�mu�tur. 19. yüzyıl â�ıkları hakkında di�er yüzyıllara oranla daha çok bilgi
sahibiyiz. �mparatorlu�un parçalanması, siyasî ve sosyal de�i�imler �iirin konularını
etkilemi�tir.
Toplumun her kesiminde ve kurumlarında görülen köklü de�i�imlerden biri de 19.
yüzyılda Tanzimat'la ortaya çıktı. Batıda 18. yüzyılda ortaya çıkan Fransız �htilâli, bütün
43
dünyayı sarstı. Milliyetçilik, özgürlük, e�itlik, hak, adalet gibi yeni kavramlar simgele�ti.
Fransız �htilâli 'nin etkileri, 19. yüzyılın ba�ında Osmanlı �mparatorlu�u'nda kendini
göstermeye ba�lar. Bireyi ve toplumu derinden etkileyen ve yeni bir sanat, edebiyat
anlayı�ı getiren bu dönem yine yüzü Batıya dönük, ama öncekilerden ayrı bir yolda
olu�tu. Batı uygarlı�ı etkisinde geli�en Türk edebiyatı, insana ve ya�ama bakı� açılarını
de�i�tirerek dı�a dönük konulara yöneldi.
19. yüzyılda Batıya açılma Türk sosyokültürel yapısını belirleyen kurumları da etkiledi,
de�i�ime u�rattı. Matbaanın yaygınla�ıp yazılı ortamın ba�laması sözlü kültür ortamının
ürünü olan â�ıklık gelene�ini de etkiledi. 2. Me�rutiyet'le birlikte basından sansürün
kalkmasıyla birlikte gittikçe geli�en basın ve tiyatro kumpanyalarının faaliyetleri gibi
yeni e�lence formları kar�ısında 19. yüzyılın sonlarına do�ru ortaya çıkan semaî
kahvehaneleri i�levlerini kaybederek birer birer kapanırlar. Semaî kahvehaneleri ve
çalgılı kahvehaneler �stanbul'a özgü bir zümre olan külhanbeyi-tulumbacıların
kontrolündeydi (Çobano�lu, 1999:69).
Tanzimat'la birlikte, aydınlar arasında halk edebiyatına gösterilen ilgi artmı�sa da bu
sürekli bir ilgi olmamı�tır. Ziya Pa�a gerçek Türk edebiyatının halk edebiyatı oldu�unu
söylemi�, ancak kısa bir süre sonra klasik �airlerin â�ıkları a�a�ılayan sözlerinden daha
a�ır ifadeler kullanmı�tır.
19. yüzyılda �stanbul, â�ık edebiyatının geli�mesi bakımından çok uygun bir çevre
olmu�tur. Bunda, 2. Mahmut'un â�ıkları korumasının payı büyüktür. Â�ıklık gelene�i ve
â�ık edebiyatı yeniden canlanmı�tır. 19. yüzyılın sonlarında büyük yerle�im merkezleri
ve özellikle �stanbul'daki kuvvetli â�ıklık gelene�i, yerini ba�ka bir gelene�e "semaî
kahvelerine" bırakmı�tır. Bu kahvelerde söz sahibi olan â�ıklar artık gezginci â�ık
de�ildir. "Meydan �airleri" de denen bu tarzın temsilcileri semaî kahvelerinde mani,
destan, ko�ma, divan, semaî, kalender gibi �iirler söylerlerdi. Ramazan, bayram ve cuma
geceleri semaî kahvelerinde büyük toplantılar olurdu. Önce klarnet, darbuka ve zilli
ma�a gibi çalgılarla mızıka faslı yapılırdı. Alafranga mar�lardan sonra türkülere geçilirdi.
En sonunda â�ık �iirleri okunurdu. �stanbul'da semaî ocakları genellikle tulumbacı
ocaklarına ba�lı �stanbullu â�ıklardı.
19. yüzyılda â�ıklık gelene�i, zayıflayarak güç kaybetmeye ba�lamı�tır. Yeniçeri
ocaklarının kapatılması, tekkelerin zamanla i�levlerini yerine getiremez duruma
44
dü�meleri ve daha sonraları kapatılmaları nedeniyle â�ıkların yeti�me kaynaklarından
ço�u ortadan kalkmı�tır.
19. yüzyıl, â�ık edebiyatının �stanbul'da saray ve konaklara da girdi�i bir dönem olmu�tur.
Â�ıkların yeti�mesinde önemli bir yeri olan yeniçeri ocaklarını kaldıran 2. Mahmut
â�ıkları koruyarak saraya almı�tır. 2. Mahmut'tan Abdülaziz'in son zamanlarına kadar
düzenli te�kilâtlan ve esnaf loncalarına benzer loncaları vardı. Â�ık fasıllarından
ho�lanan 2. Mahmut, Abdülmecit ve Abdülaziz dönemlerinden sonra �ehir çevrelerinde
â�ıklar ve â�ık edebiyatı önemini kaybetmeye ba�lamı�tır (Karahan, 1991: 550).
Saraylardaki â�ıkların hükümet tarafından tayin edilen bir â�ık kahyaları bulunurdu.
Bazen hükümet bu â�ıkları kendi propagandaları için kullanırdı. Di�er â�ıklar ise belli
kahvehanelerde toplanıp saz ve söz fasılları yaparlardı.
Â�ıkların ürünleri, müzikle �iirin bir birle�imidir. Çe�itli dönemlerde kopuz, kara düzen,
bozuk, tambura, çö�ür gibi sazlar kullanmı�lardır. Usta â�ıklar özgün ezgiler, makamlar
yaratmı�lardır. 19. yüzyılda �stanbul'da Tavukpazarı’nda, Tahtakale'de daha çok
tulumbacılar ve kabadayılar tarafından i�letilen â�ık kahvelerinde sazlı sözlü e�lenceler
düzenlenirdi. Â�ıklar kahvenin duvarına asılan ödüllü ba�lamayı (muamma) nazımla
çözmeye çalı�ırlardı. Ba�lamayı çözen â�ı�ın ödülü para, saz, tüfek vb. olurdu. Bu
kahveler, 1826 yılında yeniçeri ocaklarının kapatılmasıyla yıktırıldı. Daha sonra semavi
kahveleri adıyla yeniden açıldı. Bunlar da sonradan yerini �stanbul'da, Be�ikta�,
Tophane, Bo�azkesen, Eyüp, Halıcıo�lu gibi semtlerde açılan çalgılı kahvelere bıraktı.
1908 Me�rutiyetinden sonra birer birer ortadan kalktı.
Â�ık edebiyatı, Osmanlı �mparatorlu�u'nda ya�ayan, saraylarda, konaklarda, asker
ocaklarında, sınır kalelerinde, kahvehane ve bozahanelerde, panayırlarda, köylerde ve
konar göçerler arasında zevk ve heyecanla dinlenen bir edebiyattı. Â�ık edebiyatı,
Osmanlı �mparatorlu�u'nun sosyal yapısını ve hayata bakı�ını yansıtır. Büyük tarihî
olaylar kar�ısında halkın sevinçlerini, üzüntülerini, devlet büyükleri hakkında
duygularını anlatan destanlar tarihî birer belge niteli�indedir. Â�ık ça�ına tanıklık
etmesi, ya�anılan hayattan kesitler sunması yönüyle i�levseldir. Â�ık edebiyatı, kültür
tarihine de kaynaklık eder. Â�ık edebiyatının derinlemesine incelenmesi, ya�adı�ı
dönem edebiyat anlayı�ı ve insan yapısına ait açık bilgiler vermeyen divan edebiyatının
sosyal çevresi hakkında da bilgi verecektir.
45
19. yüzyılda, 16. yüzyıldan beri geli�imini sürdüren â�ık edebiyatı, önem kazanmı�tır.
Bir yandan klasik edebiyat içinde mahallile�me akımı artarken, di�er yandan halk �iiri
klasik edebiyat etkisine girerek halktan ve halk zevkinden kopmaya ba�lamı�tır. Â�ık
zümreleri olu�mu�, �mparatorlu�un parçalanması, politik ve sosyal de�i�imler �iirin
konusunu etkilemi�tir (Köprülü, 1962: 391). 19. yüzyılda en dikkati çeken olaylardan
biri de â�ık kolu adını verdi�imiz usta-çırak ili�kileridir. Â�ıklık gelene�inde önemli
rolleri olan â�ık kollarının bu dönemde yer alması önemlidir. Bu kollar; 1) Emrah Kolu
2) Ruhsatî Kolu 3) �enlik Kolu 4) Sümmanî Kolu, 5) Dertli Kolu, 6) Huzurî Kolu, 7)
Dervi� Muhammed Kolu'dur (Kaya, 2000: 13-24). Tekkelerin kuruldu�u ve geli�ti�i
�ehir ortamlarında â�ıkların, tekke ve medrese kültürüyle yo�rularak 19. yüzyıl
sonlarına kadar geleneksel tavırlarını sürdürdükleri görülmektedir.
Yeni bir estetik ve do�rudan do�ruya ya�amdan alınan yeni konular, ya�am ve gerçekle
beslenemeyen, soyut dü�üncelere dayalı dü�üncelerle içine kapanmı� divan �iirini sarstı.
Tanzimat'la birlikte yeni edebiyatın yapısında kullanılacak de�er ve kavramlar getirme
çabası, günlük hayatla ilgili her türlü olay, duygu ve dü�ünceyi �iirin ve nesrin konusu
olarak seçen Tanzimat edebiyatını do�urdu. Önceleri biçimde eski, özde yeni �iir
anlayı�ıyla ba�layan Tanzimat edebiyatı, divan �iirinden aktarılmı� de�i�tirilmi�
ö�elerle yenili�e ba�lar. Divan �iirinin Sebk-i Hindi hayallerinden ve girift
mazmunlarından sıyrılarak, �iirde yalın dü�ünce diye niteleyebilece�imiz do�rudan
anlatımı kullanmı�lardır. Yeni duygular, yeni heyecanlar, yeni dü�ünceler divan
gelene�ine ba�lı �ekil ve tekniklerle i�lenerek yeni hareket ba�latıldı. Yeni bir hayal
dünyası, yeni bir estetik, renk ve dı� âlem yakalanmaya çalı�ıldı. Hayaller, tabiattan ve
e�yadan gelen duygulara açıldı.
Bu yüzyılda â�ıkların ço�u okur yazardır. Bazı â�ıkların �iirleri klasik kalıplara uymasa
da divan �eklinde basılmı�tır. Okuryazar â�ıkların yanı sıra eski gelene�e ba�lı â�ıklar
dar çevrelerde �iir söyleyerek â�ıklık gelene�ini sürdürmeye devam etmi�lerdir.
19. yüzyılın önde gelen â�ıklarını �öylece sıralayabiliriz: Â�ık �em'î, Â�ık �enlik, Â�ık
Tahirî, Bayburtlu Celali, Bayburtlu Zihnî, Ceyhunî, Dadalo�lu, Deliboran, Dertli,
Erzurumlu Emrah, Gedaî, Hızrî, Kamili, Kusurî, Meslekî, Minhacî, Muhibbi, Ruhsatı,
Serdarı, Seyranı, Silleli Surun, Sümmanî, Tokatlı Nuri, Tıflî, Bezmi, Devamı vb
(Sakao�lu, 1989: 293).
46
2.6.5. 20. Yüzyılda Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı
20. yüzyılda, â�ıklık gelene�i eski önemini kaybetmeye ba�ladı. Özellikle
cumhuriyetten sonra maddî ve sosyal hayattaki de�i�meler bu zümreyi yaratan ve
besleyen toplumsal �artlan da de�i�tirmi�tir. Yeni ileti�im araçlarının ortaya çıkı�ı,
sanayile�me, tekke ve medreselerin kapatılması sistemin de�i�mesiyle â�ıklar zümresi
yava� yava� ortadan kalkarak büyük merkezlerden kırsal kesimlere, geli�menin az
oldu�u yerlere do�ru gitmeye ba�lamı�tır.
Bu yüzyılda millile�me hareketine paralel olarak dil sadele�meye ba�lamı�, hece
ölçüsüyle millî nazım �ekillerimize uygun olarak â�ıklar �iir söylemeye ba�lamı�lardır.
Günümüzde eskiye oranla az da olsa â�ıklar vardır. Halka do�ru hareketinin, halk
kültürünü ya�atma hareketinin etkisiyle hâlâ â�ıklar arasında atı�malar yapılmakta, â�ık
e�lenceleri düzenlenmektedir. Yüzyılın ba�larında, gelene�e ba�lı olarak �iirler
söyleyen â�ıklar önce �iirlerine ad vermek suretiyle ilk de�i�ikli�e gitmi�lerdir.
Cönklerde türkü, ko�ma gibi genel adlarla anılan �iirler, artık konularına uygun adlarla
anılmaya ba�lamı�tır.
Osmanlı �mparatorlu�u döneminde devlet deste�i gören â�ıklara cumhuriyet döneminde
yardım edilmemi�tir. 1931 yılında Ahmet Kutsi Tecer, 1964'te �brahim Aslano�lu
tarafından Sivas'ta düzenlenen "â�ıklar bayramı" ile â�ıklık gelene�inin ya�adı�ına
dikkat çekilmi�tir. 1966 yılında Konya â�ıklar bayramının yapılıp düzenli hâle
gelmesiyle â�ıklar birbirilerini tanımı�, yerel â�ıklık gelene�inden Türkiye â�ıklık
gelene�i sürecine geçilmi�tir.
Â�ıklar, gelene�i sürdürmeye çalı�maktadırlar. 20. yüzyılın önde gelen â�ıklarını
�öylece sıralayabiliriz: Ali �zzet Özkan, Â�ık Ferrâhî, Â�ık Mehmet Yakıcı, Â�ık
Veysel, Talibi, Meslekî, Emsali, Sefil Selimi, Kul Gazi, Bayburtlu Hicranı, Davut
Sularî, Efkarı, Gufranı, Ka�ızmanlı Hıfzı, Bayburtlu Celali, Yusufelili Huzurî Habib
Karaaslan, �lhami, Posoflu Müdamî, Posoflu Zülalî, Recep Hıfzı vb (Sakao�lu, 1989:
299).
2.6.6. Günümüzde Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı
19. yüzyıldan itibaren â�ıkların ordudaki görevlerine son verilmesi ve tekkelerin
kapatılmasıyla, â�ıklar koruyucularını kaybetmi�lerdir. Bu nedenle â�ık edebiyatı, bu
47
yüzyılda gerileme süreci içine girmi�tir. Aydın çevrelerde, Batı edebiyatı örnek alınarak
geli�tirilmeye çalı�ılan yeni edebiyat anlayı�ları da bu süreci hızlandırmı�tır. Bu arada
halk edebiyatından yararlanma niyetleri de zaman zaman dile getirilmi�tir. 20. yüzyılın
ba�larında millî edebiyatın ancak halkın dili ve edebiyatına dönülerek olu�turulabilece�i
görü�ü a�ırlık kazanmı�, halk edebiyatı anlatım tekniklerinden belli seçmelerle
yararlanılmı�tır (Gökalp, 1958: 70). Cumhuriyet döneminde Türk �iiri içinde â�ık
gelene�ine folklor gözüyle bakılmı�, ancak yine de sanatta gelenekten yararlanma
anlayı�ı do�rultusunda bazı örnekler verilmi�tir.
Tanzimat, Me�rutiyet, Birinci Dünya Sava�ı, Türk toplumunu ve günlük ya�amını hızlı
de�i�im ve dönü�ümlere u�ratmı�tır. Toplumsal ya�amda geleneksel yapı yer yer
çatlamaya, kırılmaya ve yerle�mi� de�erler sarsılmaya ba�lamı�, geçi� dönemlerine
özgü ikilemler ortaya çıkmı�tır. Yeni kültürle önerilen yeni ya�ama biçimleri kar�ısında
halkın uyum gösterememesi, eski-yeni çatı�ması edebiyata da yansımı�tır. Sorunlar
di�er sanatçılar gibi â�ıklar tarafından da sorgulanmaya ba�lar. Toplumsal ve bireysel
çalkantılar geni� bir perspektifle bakıldı�ında eski ve yeni arasında bocalamalar halk
�iirine de konu olmu�tur. A�ı�ın �iirinin eksenini eski-yeni çatı�ması olu�turur. Â�ık
eskimeye yüz tutan gelenekler kar�ısında ne yapaca�ını bilemez. Yeni olu�maya
ba�layan geleneklere de uyum gösteremez. Di�er yandan da â�ı�ın �iirine derin boyutta
olmasa da toplum kuralları arasına sıkı�an veya yeni ya�amın önerdi�i de�erleri
benimseyip eskinin de�erleriyle çatı�maya giren insanların mutsuzlukları girer. Â�ı�ın
tavrı kendine göre belirledi�i ahlâktan yanadır, gelenekçidir, yeni gelene�i
özümleyemeyip taklit eden, davranı� ve ki�ilik bozuklukları gösteren ki�ileri ele�tirerek
ta�lar.
Â�ık edebiyatının ta�lama �iirlerinde toplumun çe�itli kesimlerindeki dengesizliklerin,
çeli�kilerin ustalıkla ta�lanıp, ele�tirildi�i görülür. Â�ıkların ö�ütleme türü
ko�malarında, halkı bilinçlendirmeyi, aydınlatmayı, bilgilendirmeyi ilke edinen bir tavır
ve çaba görülür. Aslında â�ık da ikilem içinde eski ile yeni arasında bocalar. Â�ık,
toplumsal konumunu yükseltme u�ra�ına giren, ço�unu gençlerin olu�turdu�u tipleri
ta�lar. A�ı�a göre yeniyi özümlemeden kabul eden bu tür gençlerin ahlâkî de�erleri
a�ınmı�tır. Â�ık bu yönüyle ödün vermez ahlâkçıdır. Â�ık, Tanzimat sonrası,
48
toplumdaki de�i�im ve geli�imde do�u ile batı kültürü arasına sıkı�mı�, bu ikilem
sürecinde âdeta aynı duyguları ya�ayan Anadolu ruhunun sesidir (Artun, 1996: 22).
Â�ıklar, karı�ık bir sosyal yapıdan olu�an Osmanlı �mparatorlu�u'nda özel bir zümre
olu�turmu�lardı. Toplumun belli zümrelerinin sanat zevkini kar�ılayan özel bir
topluluktu. 20. yüzyılda, batı kültürü etkisiyle yeni bir ya�ama �ekli arayan Osmanlı
toplumunda eski gelenekleri sürdüren, yeni geli�im ve de�i�imi yakalayıp izleyemeyen
â�ıkların eski biçimde ya�ayamayacakları bir gerçekti. Türk toplumu Tanzimat'la
ba�layıp, Cumhuriyet döneminde devam eden geli�im ve de�i�imle yeni bir ya�ama
biçimine geçti. Bu yeni ya�am, ya�ama yeni bir bakı� açısını beraberinde getirdi.
Osmanlı lonca te�kilatı kadrosunda özel bir zümre olu�turan â�ıklar, eski â�ıklık
gelenekleriyle yeni toplumda yerlerini alamayınca azalmaya ba�ladılar, (Albayrak,
1993: 548).
Ya�anılan son elli yılda, ça�lar boyu süren kültür ikili�i hızla ortadan kalkmaktadır.
Bugün köylü ve çiftçi toplumdan kentli ve sanayile�mi� topluma geçmekteyiz. Halkın
yarısı artık aydınla aynı kültür çevresini payla�maktadır. Köyde kalanlar da ula�ım ve
ileti�im araçlarıyla kent kültürüne ba�lanmı�lardır. Günümüz insanı artık dü�te görülen
bir güzelin sevda �iirleri yerine, daha somut, yeni toplumun yarattı�ı insan tipinin
özlemlerine cevap verecek yeni duyu�larla örülü yeni �iirler istiyor.
Sosyal de�i�im sonucu â�ık �iiri de en belirgin özelliklerini kaybetmeye ba�lamı�tır.
Â�ık �iiri, büyük ölçüde sözlü yaratılır olmaktan ve sözle yayılır olmaktan çıkmı�tır.
Günümüzde do�açlama �iir söyleyen â�ıklar olmakla beraber, saz e�li�inde topluluk
kar�ısında do�maca �iirler söyleyen â�ık tipinin yerini, yazan, saz çalmayı biliyorsa
yazdı�ı �iiri sazla söyleyen â�ık tipi almaya ba�lamı�tır.
Do�maca �iirde, geleneksel �iir malzemesini kullanan â�ık, artık geleneksel baskıdan
kurtularak ki�isel yaratmaya dayanan yeni ve de�i�ik �iire imzasını atmaya ba�lıyor.
Â�ık �iirinin yayılması artık ça�da� araçlarla oluyor. Böylece â�ık �iirinin çe�itlemelerle
yayılma özelli�i de kaybolmaya ba�lıyor. Bazı â�ıklar tap�ırma kullanma gelene�ini terk
ederek �iirlerine adlarını, soyadlarını yazıyorlar. Bazıları da adlarının önündeki â�ık
kelimesini atıyorlar.
49
Günümüzde â�ık tarzı �iir, kitle ileti�im araçlarıyla yayılmaya ba�lamı�tır. Bu bir
noktada teknolojinin sözlü gelene�in i�levini üstlenmesidir. Teknoloji, gelene�i yayan
gezginci â�ı�ın yerini alarak, gelene�in dar çevrelerde sıkı�ıp kalmasını önleyerek
yayılmasını sa�lamı�tır. Günümüzde â�ık tarzı �iir yeni ortamlara, yeni �artlara uyum
göstermeye, gelenek dı�ı dü�üncelerle beslenmeye ba�lamı�tır. Özellikle Cumhuriyetten
sonra köylerden kentlere göç sonunda köy ve �ehir kültürü iç içe geçmi�tir.
1950 yılından sonra Türkiye, büyük bir yapısal de�i�iklik geçirdi. Son 50 yılda
köylerden kentlere do�ru büyük bir nüfus akımı ba�ladı. �stanbul, Ankara, �zmir ve
Adana gibi büyük kentlerde köyden gelenler ya�amaya ba�ladı. Büyük kentlerdeki
i�sizlik, elektrik, su, yol, gecekondula�ma gibi sorunlar onları derinden sarstı. Köyden
gelip büyük kentlerde tutunma u�ra�ı verenlerin sıkıntıları, ikilemleri â�ıkları da
etkiledi. Yeni ya�amın getirdikleri de â�ı�ın �iirine konu oldu. Bu da�ınık ve düzensiz
kentle�me köyden gelenleri köy kültürüyle kent kültürü arasına sıkı�tırdı. Bu olgu
geleneksel kültürü de etkiledi. Köylüyle kentlinin aynı �iir ortamında ya�amaları,
toplumdaki çok yönlü ve hızlı de�i�im, â�ık gelene�inin çok köklü de�i�ikliklere
u�ramasına neden oldu (Ba�göz, 1977a: 252). Yeni bir olgu olarak ortaya çıkan yeni
�ehirli â�ık, kentlile�me sürecini ya�ayan insanların acılarını, sevinç ve mutluluklarını,
özlemlerini �iirine konu yaptı. Bu olgu, bir tür kent ortamında halk kayna�ından
yararlanan yeni bir â�ık tipinin gelene�e yeni konular, yeni açılımlar sa�lamasından
ba�ka bir �ey de�ildi.
Günümüz â�ıkları kendilerine ozan, halk ozanı gibi adlar veriyorlar. Fakat bu kelimenin
eski epik anlatıcısı ozanla ilgisi yoktur. 1950 sonrasının â�ıkları Türk dilinin sadele�me
süreci içinde kendilerine ozan diyorlar. Aydın �airlerle, â�ıkların aynı adı kullanmaları
kültür ikili�inin önemli ölçüde ortadan kalktı�ının belirtisidir. Â�ık, günümüz ko�ma
biçimini ve sazı koruyor. Â�ık �iirine geleneksel biçimleri uyguluyor. Bu da â�ık tarzı
�iirde köklü bir de�i�imin oldu�unun göstergesidir.
Â�ık �iiri gelene�inin 1930'dan sonra cumhuriyetin ilkeleri ı�ı�ında yeniden canlanmaya
ve Â�ık Veysel'le toplumdaki yerini almaya ba�ladı�ını görüyoruz. Â�ık �iiri son
yıllarda büyük kentlerin kenar mahallelerinde, kasabalarda ve köylerde az da olsa
seslenecek bir kitle bulabilmektedir. Cumhuriyetin 10. yıldönümü, â�ıklık gelene�inde
bir dönüm noktasıdır. 1960-1970 yılları arasında â�ıklık gelene�i büyük bir geli�me
50
gösterir. Somut sorunlar �iire konu olur. Gelenekteki â�ıklarda görülen evrensel barı�
temi günümüz â�ıklarına da hâkimdir. Hatta insan sevgisi, birlik, karde�lik, ayrılı�a
kar�ı olup birlik beraberlikten yana olma dü�üncesi, ça�da� �airlerden daha belirgindir.
Günümüz â�ıkları biçim açısından gelene�e ba�lı olsalar da i�ledikleri temalar
bakımından aydın sanatçılara yakla�mı�lardır.
Â�ık �iiri gelene�i, belli bir zaman ve belli bir toplum yapısının �iiridir. Aydın çevreyle
halk çevresinin arasında kültür ikili�inin olu�tu�u dönemlerin ürünü olan â�ık �iiri,
seslendi�i dar çevrelerde kalmı�tır. Â�ık �iiri dönemi kültür çevrelerinden uzak
çevrelerde geli�mi�tir. O, halkın dü�ünlerine, toplantılarına, e�lencelerine ölümlerine
kadar girmi�tir. Bir görevi vardır. Her ortamda söyleyebilir. Dar çevrelerin temsilcileri
olan â�ıklar, uygarlı�ın köy ya�amına kadar girmesi sonucu, toplumun geneline açılarak
halkın sanatçısı olma yolunu tuttu.
Büyük �ehirlerde �ehir merkeziyle kenar semtler arasında iki ayrı kültür ya�anmaktadır.
Göçle gelenler kentlile�me sürecini ya�amaktadır. Doku kayna�ması henüz
tamamlanamamı�tır. Büyük �ehirlerde tarım öncesi toplulukların ritüele dayalı dü�ünce
yapısının kalıntılarını, tarım topluluklarının dinî dü�ünce yapısını, sanayi toplumlarının
lâik dü�ünce yapısını iç içe buluyoruz. Toplumsal ve kültürel de�i�iklikler halk kültürü
ürünlerinin de�i�ip yeniden �ekillenmesine neden olurlar.
Günümüzde â�ık �iiri kitle ileti�im araçlarıyla yayılmaya ba�lamı�tır. Bu bir noktada
teknolojinin sözlü gelene�in i�levini üstlenmesidir. Teknoloji, gelene�i yayan gezginci
â�ı�ın yerini alarak, gelene�in dar çevrelerde sıkı�ıp kalmasını önleyerek yayılmasını
sa�lamı�tır. Â�ık �iiri yeni ortamlara, yeni �artlara uyum göstermeye, gelenek dı�ı
ö�elerle beslenmeye ba�lamı�tır. Son yıllardaki köyden kente göç olgusu â�ıkların do�al
ortamını da etkilemi�tir. �ehir kültürüyle beslenmeye ba�layan â�ık �iiri de kaçınılmaz
olarak de�i�ime u�ramı�tır. Yeni bir olgu olarak ortaya çıkan �ehirli â�ık tipi, kentle�me
sürecini ya�ayan kesimler arasında �iir söylemeye ba�lamı�tır, artık o ne köylü, ne de
kentle�me sürecini tamamlayamadı�ı için �ehirlidir. Â�ıkların �ehirdeki bu ya�ama
biçimleri sanatlarım da etkilemi�tir. Artık onların seslendikleri kitle eski çevreleri
de�ildir. Yeni insan tipinin sanatçısı da farklı olacaktır.
Â�ıklar günümüzde sazı, hece ölçüsünü ve â�ık edebiyatı nazım biçimlerini koruyorlar.
Â�ık �iirinin beslenme kaynaklarının de�i�mesi, yeni çevrede, yeni insan tipinin
51
beklentilerini kar�ılayacak bir yöne yönelmeye ba�lamı�tır. Somut sorunlar �iire konu
olmaya ba�lamı�tır. Hatta barı� temi, insan sevgisi, birlik, karde�lik vb. konularına
ça�da� â�ıklardan daha duyarlıdırlar. Dar çevrelerin temsilcileri olan â�ıklar uygarlı�ın
köy ya�amına girmesi sonucu toplumun geneline açılarak halkın sanatçısı olma yolunu
tuttu. Â�ıklık gelene�i çevresinden kopu� beraberinde birçok sorunu da getirdi. Â�ık
�iiri do�al ortamından uzakla�ıp, halk kültürü kayna�ından yeterince beslenemez oldu.
Günümüzde gelene�i ö�renemeyen, gelene�i ya�amadan kulaktan dolma â�ık �iiri
bilgileriyle �iir söyleyen â�ıklar ortaya çıktı. Â�ık seslendi�i kitlenin gerisinde kaldı.
Sanatçı seslendi�i kitlenin bir adım önünde olmak zorundadır. Â�ık �iiri statik dura�an
bir gelenek de�ildir. Onun da de�i�ime u�raması do�ası gere�idir.
�nsanları sosyal kılan birbirleriyle kurdukları ileti�imdir. �nsanların yazı, matbaa ve
elektronik gibi ses ve sözü mekâna ba�layan teknolojiler kullanmaksızın yüz yüze ve
sese dayanarak ileti�im kurdu�u ortama sözlü kültür ortamı adını veriyoruz. �leti�im
amacına yönelik bir araç aracılı�ıyla nakledilerek ve kaydedilerek icradan
ba�ımsızla�tırılarak aktarımının sa�landı�ı kaydedilmi� icralara da kendi içinde
yaratıldıkları yazılı kültür ortamı, elektronik kültür ortamı adını veriyoruz (Çobano�lu,
1996: 182).
Â�ıklık gelene�i ürünleri günümüzde sözlü, yazılı ve elektronik kültür ortamlarında
üretilmekte kitlelerle bulu�maktadır. Â�ıklık gelene�i ve â�ıklı�a ba�lama de�i�ime
u�ramı�tır. Gelene�i ö�renmek için çırak olup bir ustaya kapılanmanın yerini büyük
�ehirlerde saz ve ba�lama kursları almı�tır. Bu imkânı bulamayanlar kaset dinleyerek,
â�ıkları ve onların usta malı �iirlerini taklit ederek örtülü bir çıraklık dönemi
ya�amaktadırlar (Çobano�lu, 1999: 251).
Â�ıklık gelene�inin do�al ortamı dı�ında yazılı ve elektronik ortamın bütün
olumsuzlu�una ra�men olumlu yönleri de vardır. Â�ıklı�a hevesli genç, çıraklık
dönemimde yalnızca ustasının bilgi da�arcı�ıyla sınırlı kalmayıp çe�itli yollarla pek çok
yörenin yerel ezgilerine ula�arak ö�renir, bu zenginliktir. Kaset çıkaran â�ıklar hiç yüz
yüze gelmedikleri dinleyici kitlelerine ula�ıyorlar, onlara do�al ortamının dı�ında
seslenebiliyorlar. Ayrıca â�ıklı�a ba�lamanın olmazsa olmaz �artı olan gelenekteki rüya
görme ve bade içme motiflerinin yerini artık kaset dinleyerek, klip seyrederek â�ıklı�a
özenip â�ıklı�a ba�lama alıyor (Çobano�lu, 1999: 25l).
52
Günümüzde â�ıklar hem kırsal kesime hem de �ehir çevresine sesleniyorlar. Her ne
kadar eskiye oranla halk ile aydın kesim arasında kültür farkı azalsa da be�eni farklılı�ı
vardır. Â�ıklar bunun farkındalar. Â�ıklık gelene�i ça�lar boyu önemini korumu�, ulusal
kültürün korunmasında ve ta�ınmasında önemli rol oynamı�tır. De�i�en zaman ve
ko�ullar gere�i de�i�imden etkilenmi�tir. Günümüzde de seslenecek kitle bulmaları
gelene�in sürdü�ünün ve sürece�inin en önemli göstergesidir.
Â�ık edebiyatı ve â�ıklık gelene�i edebiyat tarihimizde önemli bir gerçektir. Vezin,
�ekil, gelenek ve anlayı� bakımından Müslümanlıktan önceki Türk nazmına ba�lı
olarak, bir nevi onun devamı olarak edebiyatımızda Â�ık tarzı �iir ortaya çıkmı�tır. Â�ık
tarzı �iirin ilk mahsulleri Orta Asya ozanlarının �iirleridir. Bunlar sazla yeni müzikle
do�mu� ve uzun zaman bu halde ya�amı�, sonra sazdan ayrılan nazım çe�itleri ve
�ekilleri de meydana gelmi�tir. Müslümanlıktan sonra Arap-�ran nazmına ba�lı olan
Divan �iirinin kurulmasıyla, onun yanında gerçek Türk nazmını temsil eden bir kol
olarak ya�ayıp geli�mesine devam etmi�tir.
Türk edebiyatının â�ık tarzı �iir kolu, Orta Asya Türk �iirinin devamı olarak, Türklerin
Anadolu’ya yerle�mesiyle ba�lar. Fakat sözlü edebiyat mahsulleri, kitaplara
geçmedi�inden elde bulunmamaktadır. Ancak tekkelerin yazıp muhafaza ettikleri dini
mahsullü eserler vardır.
On be�inci yüzyıldan itibaren saz �iirinin, �ahıslar tarafından yazılmı� mahsullerini
görmekteyiz. Artık â�ık adını almı� ozanlar eski saz �iirini geli�tirerek fert ve cemiyet
hayatının bütün alanlarında çalı�ıp söylemeye ba�lamı�lardır. Bu â�ıklar hemen her sınıf
içinde ve geni� bir �ekilde faaliyetlerine devam etmi� ve içlerinden büyük �air �ahsiyeti
kazanan bilinçli sanatçılar çıkmı�tır.
Türk halkı arasında çok eski ve çok kuvvetli olan ozanlar gelene�ine ba�lı kalarak
yazdıkları �iirleri yine sazla çalıp söyleyen bu �airlere, on altıncı yüzyıldan sonra fakat
onların tarzında �iirler yazan ki�ilerin de katıldı�ı görülmektedir. Â�ıklar Türk �iirinin
tabii ve milli özelliklerine ba�lı kalarak gelene�i devam ettirmi�lerdir.
53
2.7. Â�ık Edebiyatı
2.7.1. Â�ık Kavramı
Â�k sözcü�ünün aslı, “ı�k” olup, sevgi anlamına gelmekte, â�ık ise, birine, bir �eye
tutkun, imre, emre anlamındadır (Devellio�lu, 1997:46,47).
Türkçe sözlükte de, “Bir kimseye veya bir �eye kar�ı a�ırı sevgi ve ba�lılık duyan
vurgun, tutkun kimse; halk içinde yeti�en, deyi�lerini sazla söyleyen, sözlü �iir
gelene�ine ba�lı halk �airi; sevi�en bir çiftten kadına oranla erke�e verilen ad; dalgın,
kalender kimse anlamlarını vermektedir (Türkçe Sözlük: 2005, 136).
Hikmet Dizdaro�lu ise; â�ık sözcü�ü üzerinde görü� bildiren ara�tırmacıların ifadesini
�öyle aktarmaktadır: “Â�ık sözcü�ünün nereden çıktı�ı henüz ispatlanamamı�tır, de�i�ik
görü�ler öne sürülmü�tür bu konuda. Veled Çelebi, ı�k ve â�ık sözcüklerinin Türkçe ı�ık
sözcü�ünden geldi�i kanısındadır. Arapça olamaz, çünkü Kur’an’da buna rastlanmıyor
diyor. Çankırılı Ahmet Talat (Onay), Veled Çelebi’nin dü�üncesini temel alıp bir
örnekleme yaparak, â�ık sözcü�ünün “yüre�i â�k ile yanan, kalbi muhabbetle nurlanan
kimse” demek oldu�u sonucunu çıkarmaktadır (Dizdaro�lu, 1969:18,19).
Fuad Köprülü de, â�ık sözcü�ünün dillerden geldi�ini açıklamamkla birlikte, bunun
bozularak ı�ık biçiminde dilimize geçti�ini; Kalender, Bahayî, Bekta�î, Hurufî gibi ehl-i
sünnet akîdelerine aykırı zümrelere mensup dervi�lere ve Yunus Emre tarzında halk
�air-mutasavvıflarına alem yani sıfat oldu�unu yazmaktadır. Hüseyin Kâzım Kadri, a�kı
Arapça isim saymakta, “muhabbet-i müfrite, alâka, gönül verme” demek oldu�unu,
â�ıkın da “â�k ve muhabbetle meluf olan, â�ka dü�en, gönül veren” anlamlarına
geldi�ini belirtmekle yetinmektedir. Ahmet Kutsi Tecer, kökenine de�inmeden �unları
söylüyor: “Â�ık kelimesi, önceleri Yunus tarzında ilâhiler ve mistik �iirler söyleyen
�airler tarafından kullanılmaya ba�lanmı�, daha sonra saz �airlerinin hepsi â�ık adını
takınmı�lardır.”
Yapılan açıklamalardan da anla�ılaca�ı gibi, â�ık sözcü�ü a�ktan türemi� bir kelime
olup, bir varlı�a sevgi ile ba�lanan bir kimse anlamı kazanmakla birlikte, daha çok bizi
ilgilendiren yönü, edebiyatımızdaki terim anlamıdır. Anadolu’daki mutasavvıf �airlerin
bu kelimenin terim anlamıyla kullanılmasındaki payları hiç �üphesizdir. Orta Asya
kültürümüze ait “ozan” sözcü�ünün çe�itli nedenlerle horlanması neticesinde,
54
�slâmiyet’in tesiri sonucunda â�ık sözcü�ü altında, aynı gelene�in az çok farklılıklarla
devam etti�i ve 16. asırdan günümüze kadar geldi�i bir gerçektir.
Geçmi�ten günümüze dek, â�ık tarzı �iir gelene�inin temsilcilerinin de�i�ik adlarla
anılması sonucunda ortaya çıkan kavram karga�asının ortadan kalkabilmesi için
Sakao�lu, birtakım kriterlerin uygulanmasını teklif etmektedir. Â�ık oldu�unu iddia
eden ki�ilere yöneltilecek sorulardan alınan cevaplarla, â�ıklı�ın ölçüsü ortaya konmu�
oluyor. Bu sorular: “�rticâlen söyleme kabiliyeti var mıdır? Saz çalmasını biliyor mu?
Atı�ma yapabiliyor mu? Bâde içti�ini iddia ediyor mu?” �eklindedir ( Sakao�lu,
1992:29).
2.7.2. Â�ıklık Gelene�i
Â�ıklar; sazlı, sazsız, do�açlama yoluyla, kalemle veya birkaç özelli�i birden ta�ıyan
gelene�e ba�lı kalarak �iir söyleyenlere “â�ık”, bu söyleme biçimine “â�ıklık-â�ıklama”,
â�ıkları yönlendiren kurallar bütününe de “a�ıklık gelene�i” adını veriyorlar.
Bu edebiyatın belli ba�lı gelenekleri �unlardır:
Usta – Çırak �li�kisi:
Â�ık edebiyatının yüzyıllar boyu ya�atılan en eski geleneklerinden biri “usta – çırak”
gelene�idir. Bu gelene�in temsilcileri olan â�ıklar, ustalarından ö�rendiklerini, ba�ka bir
deyi�le usta mallarını çırakları vasıtasıyla gelece�e ta�ımı�lardır. Bu gelenekte â�ıklar,
genellikle bir usta a�ı�ın önünde diz çöküp onun çıra�ı olarak, yetenekleri
do�rultusunda olgunlu�a eri�menin güç yollarından geçerler. Çırak, ustasının yanındaki
ilk günlerinden itibaren ona refakat eder, ustasının sanatını ve becerisini kavramaya
çalı�ır, �iirlerini ezberler. Usta ise, onu e�itmek, ufkunu açmak için köy odalarına, â�ık
kahvelerine götürerek sohbetlere katar. Pi�ti�ine karar verdi�inde ise, çıra�ının sırtını
sıvazlar, sazı eline verir ve “Git artık, nasibini ara.” der. Buna â�ıklık gelene�inde
“çıraklama” denir.
Çıraklık, â�ıklık gelene�inin okuludur. Usta â�ıklar kendi sanatının devamını çırakları
aracılı�ıyla gelecek ku�aklara ta�ırlar. Gün gelir çırak, sazın, izin, özün sırlarını, saz,
söz, makam, ayak verme ve atı�mayı ö�renir. Ustası gibi, â�ıklar divânı kuruldu�unda
55
atı�malarda â�k, din, güzellik, sevgi, insan vs. konuları gönül sesiyle dile getirir
(Tanrıkul, 1997:23).
Günümüzde köklü usta – çırak ili�kisi yok denecek kadar azdır.
Mahlas Alma:
Mahlas sözcü�ü, bir �airin asıl adından ba�ka, �iirlerinde ve yazınlarında kullandı�ı isim
veya takma ad anlamlarına gelir. Mahlas zamanla â�ıkların asıl adlarını unutturur.
Mahlaslar usta â�ıklar tarafından verirli. Günümüzde usta – çırak gelene�i zayıfladı�ı
için â�ıklar genellikle mahlaslarını kendileri seçmi�lerdir. Bunun yanı sıra, bazı â�ıklar
rüyalarında bade içerek aldıklarını söylemektedirler. Günümüzdeki â�ıklardan bazıları
�iirlerinde mahlas olarak ad ve soyadlarını kullanmaktadırlar.
Bu gelenek sayesindedir ki, â�ıkların �iirleri günümüze kadar gelmi� ve bu �iirlerin
hangi â�ı�a ait oldu�unu, hatta onların hayat hikâyeleri hakkında bilgi ediniriz.
Saz Çalma Gelene�i
Â�ıklar �iirlerini, eskiden kopuz e�li�inde günümüzde ise saz adı verilen bir çalgı
e�li�inde söylemi�lerdir. Â�ıklık gelene�inde sazın önemli bir yeri vardır. Âdeta saz ve
söz bütünle�mi�tir. Â�ıkların büyük bir ço�unlu�u saz çalar. Bazı â�ıkların do�açlaması
vardır sazı yoktur, bazılarının ise ne sazı ne de do�açlaması vardır. Ancak gelene�e
uygun olarak �iir yazarlar. Köprülü, â�ıklık gelene�inde yeti�mi� â�ıklar arasında saz
çalamayan bir â�ı�ın dü�ünülemeyece�ini söyler. (Köprülü, 1962:19) Boratav da bu
görü�e katılarak â�ıkların ço�unlukla saz çalıp �iirlerini sazla söylediklerini belirtir
(Boratav, 1968:340).
Saz çalabilmek â�ıkların önemli niteliklerinden biridir. Â�ık saz çalmayı genellikle
ustasından ö�renir. Â�ık, deyi�i belle�inde hazırlamak ve sözlerini melodilerle süslemek
amacıyla sazını bir ilham kayna�ı olarak kullanır.
Â�ıkların ürünleri müzikle �iirin birle�imidir. Toplumların na�melerini ezgiyle dile
getiren ulusal sazları vardır. Türklerin de kendilerine özgü kopuz adı verilen telli bir
sazları vardı. Çe�itli dönemlerde kopuz, kara düzen, bozuk, tambura, çö�ür gibi sazlar
kullanmı�lardır. Usta â�ıklar yeni ezgiler buldular, özgün makamlar yarattılar.
Böylelikle zengin bir türkü da�arcı�ı olu�tu (Artun, 2001:66).
56
Bade �çme ve Rüya Gelene�i:
Rüya motifi, â�ıklık gelene�inde sık kar�ıla�tı�ımız bir motiftir. Bazı â�ıklar maddî
a�ktan manevî a�ka geçerken, saz çalıp söylemeye ba�larken, ilâhi araçlarla yani, bir
mür�idin bir pirin, Hızır Peygamberin rüyada tecellisiyle â�ık olup saz çalmaya
ba�ladıklarını söylerler. Bunlar, halkın inanı�ına göre ilham kaynakları “ilâhî” olan
â�ıklardır (Köprülü, 1986:217). Bir di�er ara�tırmacımız rüyalar ve �amanların, sihri,
din hayatını çevreleyen ögelerin, Anadolu mistizminde aracı rolü üstlendi�ine de�iniyor
(Ba�göz, 1952:238).
Â�ık edebiyatının temsilcileri için rüya motifi bir hareket ve ba�langıç noktasıdır.
Â�ıkların gerçek hayat hikâyelerini inceledi�imizde rüya görene kadar belli bir süre ya
bir usta â�ı�ın yanında çıraklık yaptıklarını veya â�ık fasıllarının sık sık icra edildi�i,
halk hikâyelerinin anlatıldı�ı yerlerde yeti�tiklerini görmekteyiz (Günay, 1992:110).
Â�ıklık gelene�inde rüya nedeniyle â�ık olmak oldukça yaygındır. Bazı â�ıklar gelenek
gere�i rüyalarını anlatmamakta, bazısı rüyasını hatırlayamamakta, bazısı pir elinden
dolu içti�ini söylemektedir. Bazı â�ıklar da badeli â�ıklı�a inanmamaktadır.
Atı�ma (Tekellüm) Gelene�i
Atı�ma, â�ıkların dinleyenler kar�ısında kar�ılıklı deyi�meleri ve bu deyi�meler
sırasında birbirleriyle zaman zaman i�neleyici fakat mizah çerçevesinde
söyle�meleridir. Â�ıkların do�açlama olarak kar�ılıklı, belli kurla çerçevesinde
söyle�melerine yaygın olarak “atı�ma” adı verilir. Bunun yanı sıra “tekellüm, â�ık
kar�ıla�maları, deyi�me, kovalama, kar�ı – beri” adları da verilmektedir.
Atı�ma, en az iki â�ı�ın dinleyiciler huzurunda kar�ı kar�ıya gelerek, saz ve sözle,
kurallarına uygun olarak deyi�meleri esasına dayanır. Atı�ma yapacak â�ık do�açlama
olarak �iir söyle yetene�ine sahip, usta bir â�ık olmalıdır. Yenilenin sazını kaybetmesi
söz konusu oldu�undan, her â�ık atı�maya girmeye cesaret edemez. Â�ık kar�ıla�maları,
â�ıkların seçiciler önünde sazlı – sözlü diyaloglarla kar�ıla�maları demektir.
57
Lebde�mez Gelene�i
Â�ıkların ustalıklarını sergilemek için bir çe�it söz hüneri olarak ba�vurdukları bir
biçimdir. Â�ıklar, içinde “b, p, m, v, f” dudak ve di� – dudak sesleri bulunmayan
sözcüler seçerek �iirlerini okurlar. Â�ıklar, dudaklarının arasına i�ne koyarak yarı�ırlar.
Askı – Muamma Gelene�i
Muammanın â�ık edebiyatında önemli bir yeri vardır. Muamma düzenlemek ya da
muammayı çözmek zekâ, bilgi ve tecrübe ister. Her a�ıkta bu kabiliyet yoktur. Pek çok
â�ık ko�ma, semâî vb. nazım biçimlerinde çok ba�arılı örnekler vermi� olmakla birlikte,
ne bir muamma düzenlemi� ne de bir muammayı çözmü�tür. Bâde içmi� bir â�ık için
muamma asmak ya da indirmek hünerin yanı sıra ustalı�ın göstergesidir.
Dedim – Dedi Tarzı Söyleyi�
Ko�ma ve semâîlerde, â�ık ve sevgilinin kar�ılıklı söyle�meleridir. Bu tarzda, sevenin
övgülerine kar�ılık sevilenin â�ı�ı küçümseyi�i ve böbürlenerek güzelli�i ile övünü�ü dile
getirilir.
58
BÖLÜM 3: ÇORUM �L� Â�IKLIK GELENE��
3.1. Çorum �li Â�ıklık Gelene�ine Genel Bir Bakı�
Türklerin ya�adı�ı her zaman diliminde ve her co�rafî bölgede, sanatın sihirli
dünyasının var oldu�unu görmekteyiz. O�uz Boylarının 11. yüzyılda Çorum’u Bizans
�mparatorlu�u’ndan almasından itibaren, Türk kültürü bu co�rafyada da hüküm
sürmeye ba�lamı�tır. �lk �slâmî eserlerin verilmeye ba�ladı�ı bu yüzyıldan 14. yüzyıla
de�in elimizde kaynak bulunmuyor.
14. yüzyıldan günümüze kadar, Çorum sınırları içerisinde pek çok â�ık yeti�mi�tir. Bu
â�ıklara, cönklerden ve çe�itli tarihi mekânlara i�lenmi� yazmalardan ula�ıyoruz.
Türk halk edebiyatında, bu edebiyatın özellikle �iir kesiminde Anadolu Alevî �iiriyle
�ehirli Bekta�î �iirinin büyük bir yeri vardır.
Çorum ilinde â�ıklar, atasözlerini de kullanarak atı�malar yapmı�lardır. Özellikle 1999
yılında bu örneklere sıkça rastlamaktayız. Çorum yerel gazetelerinden “Hakimiyet”,
“Ozan Sesleriyle Atasözlerimiz” ba�lı�ıyla zaman zaman halk ozanlarına yer vermi�,
â�ık atı�ması �eklinde gazetede yer almı�tır. A�a�ıda Â�ık Rıfat Kurto�lu, Â�ık Kemal
Özgür (Zoranî), Â�ık Cuma Türkmen (Türkmeno�lu) ve Â�ık Müslüm Koygun
(Cefaî)’un atasözlerinden yararlanarak olu�turdukları atı�ma örne�i yer almaktadır.
Bunlardan ilki:
“Binbir hikmet dolu atasözleri
Hak hakikat yolu atasözleri
Hasbahçenin gülü atasözleri
Her biri derin mana ummanı.”
dörtlü�ü, sohbete katılan â�ıklara Ozan Ercanî (Abdullah Ercan) tarafından ayak olarak
verilmi� ve bu sohbetin gerçekle�mesini sa�lanmı�tır. Böylelikle onlardan bir
atasözümüzü düzenleyecekleri dörtlükle kullanmaları ve örnek dörtlükte bulunan
“ummanı” sözcü�üne uygun bir kafiye ile dördüncü dizelerini kafiyelendirmelerini
istedi. A�a�ıya bu sohbetten bir bölüm aldık:
59
Kemal: Kin kini do�urur hilesi ile
Ocaklar söndürür belası ile
Denmi�tir ki kanı yurlar su ile
Ve lakin kan ile yumazlar kanı.
Cefaî: Do�ru giden yolcuları yanıltma
Kötüleri iyi diye tanıtma
Sefere çıkarken sakın unutma
Kı�ın azı�ını yazın abanı.
Türkmeno�lu: Güne�i balçıkla kaplayamazsın
Çirkefi zemzemle paklayamazsın
Mızra�ı çuvala saklıyamazsın
Ate� yanan yerin çıkar dumanı.
Kurto�lu: Gün olur saatler yıl olur aylar
A�ka dü�en â�ık a�lamaz neyler
Her kime rastlasam derdini söyler
A�k a�latır dert söyletir insanı.
Kemal: Mesul ol ey Kemal kendi sözünden
Bir gözünü sakın öbür gözünden
Cihan yanar bir tek cümle yüzünden
Ba�a de�er sözün dilden çıkanı.
Cefaî: Cefaî da�larda duman kar olur
A�ıp gitmek çetin olur zor olur
Dertlilerin dünü günü zâr olur
Derdini demeyen bulmaz dermanı.
Türkmeno�lu: Türkmeno�lu sıkı ba�la bendini
Kaptırma dü�mana aman pundunu
Merdane tutmalı ki�i kendini
Bir karınca bile olsa dü�manı.
60
Kurto�lu: Kurto�lu sözlerin kulakta kalsın
Dinleyen kıssadan bir hisse alsın
Tilki nice kurnaz olursa olsun
Son gidecek yeri kürkçü dükkânı.
Çorum Hakimiyet Gazetesi’nin, 28 Aralık 1999 tarihli sayısında da ba�ka bir
atasözleriyle söyle�iye yer verilmi�tir. Burada ayak “demi�ler”dir.
Kurto�lu: �öyle bir bakınca canı gönülden
Yaratan’ın nuru akseder kuldan
Küçümsemek niye; daim el elden
Üstündür ta ar�a kadar demi�ler.
Kemal: Gönül bulmu� ise gönül pareyi
Gözü görmez teper sırça sarayı
Akıllı ölçene kadar dereyi
Deli öte çoktan atlar demi�ler.
Türkmeno�lu: Eden çeker derler inleyen ölür
Delinin dilinden del’olan bilir
Kazan yuvarlanır kapa�ını bulur
Kokmu� ete sinek konar demi�ler.
Cefaî: Zamanı bir pula satanlar için
Ömrünce yan gelip yatanlar için
Sonunda yoklu�a batanlar için
Yazın çalar kı�ın oynar demi�ler.
Kurto�lu: Kâmil tercih etmez kırıp dökmeyi
Çile ehli bilir çile çekmeyi
Kanaat eyleyip aman lokmayı
Yutaca�ın kadar kopar demi�ler.
61
Kemal: Dayanı�ma bize örnek arıdan
Örgüttür kitleyi alıp yürüden
Birlikten güç do�ar yoksa sürüden
Ayrılanı kurtlar kapar demi�ler.
Türkmeno�lu: Geceyi gündüze ulasan bile
Yalnız çalı�makla dolar mı kile
Doymak bilmeyene kazanç nafile
��ten artmaz di�ten artar demi�ler.
Cefaî: Yüce bir duyguyken insanlık me�er
�imdi para ile ölçülür de�er
Birin yer de biri bakarsa e�er
Kıyamet orada kopar demi�ler.
Kurto�lu: Kârı ne ola ki yakıp yıkanın
��i rast gider mi fesat bakanın
Tutup �eytan ile kabak ekenin
Kaba�ı ba�ında patlar demi�ler.
Kemal: Kemal der kimseye sakın hor bakma
Daima gönül yap hiç gönül yıkma
Yoksula yardımdan elini çekme
Bir sadaka bin dert savar demi�ler.
Türkmeno�lu: Türkmeno�lu der ki kulak ver i�it
Yo�urdu üfletir a�ız yakan süt
Bir kasabın satırını yiyen it
Kütü�üne kırk yıl havlar demi�ler.
Cefaî: Cefaî ba� ayak, ayak ba� ile
Lokma çi�nenir mi bir tek di� ile
Ancak kurulur ev hak e� ile
Bir tek ta�tan olmaz duvar demi�ler.
62
Kurto�lu: Kurto�lu’m tamahtan dü�emem dile
Yükse�e sarılıp çekemem çile
Dünyanın düzeni bak; davul bile
Hep dengi dengine çalar demi�ler (Hakimiyet, 28 Aralık 1999:6).
3.2. Çorum �linde Â�ıklı�a Ba�lama
Çorumlu a�ıkların a�ıklı�a ba�lamaları de�i�ik sebeplere dayanmaktadır. Bunların
ba�lıcalarını �öyle sıralayabiliriz:
3.2.1. Çıraklık
Çorum, folklor malzemelerinin bollu�u bakımından oldukça zengin bir ilimizdir. Ancak
son yıllarda radyo, televizyon, telefon gibi kitle ileti�im araçlarının ülkemizin en ücra
kö�elerine kadar ula�ması, folklor malzemesinin da�ılmasına, bozulmasına, yok
olmasına veya yeni �ekiller almasına sebep olmaktadır.
Çırak yeti�tirme gelene�i, hayatımızın birçok alanında kar�ımıza çıkmaktadır. Gelene�e
ba�lı sanat ve zanaatlarda çırak yeti�tirmek, o i�in devamını sa�layaca�ından bütün
toplumlarda buna önem verilir. Türkler gelenekçi bir millettir. Bilge Ka�an Türk
milletine: “Türk, O�uz beyleri, milleti i�itin: Üstte gök basmasa, altta yer delinmese,
Türk milleti, ilini, töreni kim bozabilecekti?” (Ergin, 1997:40) diyerek Türk’ün töresini,
kanununu, gelene�ini kimsenin bozamayaca�ını hatırlatmaktadır.
Â�ık edebiyatında da çırak yeti�tirmek önemli bir yere sahiptir. Â�ıkların önemle
üzerinde durdukları çırak yeti�tirme gelene�i bugün de devam etmektedir. Usta â�ıklar,
çırak alaca�ı zaman çırak adayını önce sınar; kabiliyetli mi, saza, söze yatkın mı,
hafızası sa�lam mı de�erlendirir. Bunlardan sonra çıra�ını yanına alarak gitti�i her yere
götürür. Saz ve söz meclislerinde yanında bulundurur. Â�ık adayına layık gördü�ü
mahlası verir. Ustasından mahlas alan â�ık, ya ustasında destur alıp ba�ka diyarlara
gider; ya da ustasının yanında sanatına devam eder. Saza ustasının makamıyla, söze de
ustasının �iiriyle girer ki, biz buna ustamalı diyoruz. Sonra da kendi �irini okur.
Ustasının adını böylece ya�atır, onun yolunda gider. Bir müddet Çorum’da da ya�ayan
Â�ık Ceyhunî de ustasına vefasını �öyle dile getirmektedir:
63
“Sırrı enelhak diyecek kimdir
Kanaat lokması yiyecek kimdir
Melâmet hırkası giyecek kimdir
Ceyhunî var Nuri çıraklarından” (Kahraman, 1996:19)
Çırakların ustalardan küçük olması esastır. Ancak bazı â�ıkların emsali olan bir çırak
yeti�tirdi�i de olur. Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun da yeti�tirdi�i ya da eme�inin geçti�i
ki�iler vardır. Bunlar: Ay�e Çoban, Cuma Türkmen’dir. Burada tam anlamıyla bir usta
çırak ili�kisinden söz edemeyiz. Çünkü, gerek Ay�e Çoban’da gerekse Cuma
Türkmen’de â�ıklık gelene�inin pek çok kriteri yoktur.
Günümüzde usta – çırak ili�kisi yok denecek kadar azdır. Bugün yeti�en a�ıkların pek
ço�unda usta çırak ili�kisini oldukça az görmekteyiz.
3.2.2. Sazlı – Sözlü Ortamdan Etkilenme
Â�ık edebiyatında, sazın hiç ku�kusuz çok önemli bir yeri vardır. Bilhassa meslekten
yeti�mi� a�ıkların saz çalmaları, toplum tarafından â�ıklı�ın vecibesi olarak
nitelendirilir. Bir ba�ka deyi�le, toplum sazı olmayan â�ı�ı â�ık olarak görmez. �airler
her vesile ile çe�itli mekânlarda (köy odaları, kahveler, açık hava, dü�ün evleri vb.) sazı
ile boy göstermi�, sanatlarını icra etmi�lerdir. Bunu dinleyen halk saz �airinin �iirinde,
türküsünde ve na�mesinde kendisinden izler bulur, ister istemez onların etkisinde kalır.
Zirâ saz �airinin söyledikleri, halk kültürünün hülâsasından ba�ka bir �ey de�ildir
(Kaya, 1994:54).
Geçmi�te â�ıkların; �stanbul çevresinde Semaî Kahveleri ya da Çalgıcı Kahveleri,
Tulumbacı Kahveleri; Sivas çevresinde Sırakahveler ve Ahırlıkahveler, günümüzde
Erzurum, Kars ve Kayseri Çevresinde Â�ıklar Kahvesi adlarıyla anılan mekânlarda
sanatlarını icra ettiklerini bilmekteyiz (Kaya, 1994:58).
Çorum’da ise böyle bir kahve ortamı olmamakla birlikte, köy çevresinde ya�ayan
â�ıklara çok sık rastlanmakta ise de, â�ıklar geçmi�te köy odalarında, günümüzde ise
köy kahvelerinde özel günlerde ve toplantılarda sanatlarını icra etmektedirler. Ancak bu
faaliyetler Do�u Anadolu’daki gibi organize de�ildir. Bundan ba�ka bölge â�ıkları,
çe�itli tören, �ölen ve yarı�malar vesilesi ile san’atlarını icra ederler.
64
Sözünü etti�imiz sazlı – sözlü ortamlar, â�ıklı�a hevesli kimselerin â�ıklı�a
ba�lamasında etkili olmaktadır.
3.2.3. Çevredeki Â�ıklardan Etkilenme
Gelenekte kazandı�ı anlamıyla, bölgede köklü bir usta çırak ili�kisinin olmadı�ını
belirtmi�tik. Bununla beraber bazı â�ıklar, çevrelerinde ya�ayan â�ıklardan etkilenme
sonucunda â�ıklı�a meyletmi�lerdir.
Sözlü gelene�e ait mahsullerin, nesilden nesile aktarıldı�ını biliyoruz. Çorum’da bu
gelenek devam etmekle birlikte,babadan o�la bir takım �airlik özelliklerinin geçmesi
mümkündür. �rsiyet, �airlik konusunda ne kadar geçerlidir tartı�ılır ama �u da vardır ki,
â�ıklıkta kalıtımın da etkisi dü�ünülmelidir. Örne�in bu çalı�mamızda ele aldı�ımız
Â�ık Rıfat Kurto�lu da, yaptı�ımız görü�melerde hem karde�inin hem de çocuklarının
güzel �iirler kaleme aldı�ını belirtmi�tir. Kurto�lu’nun karde�i Cemalettin Kurto�lu
Türk Sanat Müzi�i ile hayatını kazanmaktadır. Ayrıca Â�ık Rıfat Kurto�lu, kendisi ile
irtibatta olan Sayın Prof. Dr. Saim Sakao�lu’nun zaman zaman yaptıkları telefon
görü�melerinde, Kurto�lu’nun soyunun Elvan Çelebi’ye dayandı�ını iddia etmi�tir.
Ba�ka bir örnek ise Â�ık Boranî’dir. Â�ık Boranî, Deli Boran’ın soyundan gelir. Deli
Boran kalemi güçlü, Çorumda yeti�mi� bir halk �airidir.
Kar�ımıza çıkan bu tablo, soya dayalı bir gelene�in etkisi üzerinde a�ırlık kazanması
ihtimalini kuvvetlendirmektedir.
3.2.4. Sevgi (Sevda) Üzerine Â�ıklı�a Ba�lama
Sevgi, a�k ya da sevda kelimeleri kültürümüzdeki anlamları bakımından bazı küçük
farklarla birbirlerinden ayrılsalar da ço�u kez aynı anlamlarda kullanılmaktadırlar. �nsan
hayatında ve edebiyatımızda ba�lı ba�ına bir yer i�gal eden a�k kavramı, kullanana ve
kullanıldı�ı yere göre yeni bir boyut ve anlam kazanmı�tır. Sözlüklerde, çok kez, bir
�eye ya da bir ki�iye a�ırı ba�lılık anlamıyla ifade edilen a�k, edebiyatımızda; kimi
zaman dinî – tasavvufî, kimi zaman be�erî, kimi zaman da estetik anlayı�a paralel bir
anlam ifade etmektedir.
Tarihi ya da efsanevî â�ıkların hayatları etrafında te�ekkül etmi� olan halk hikâyelerinin
olay örgüsü, mısra mısra co�turan, içindeki o a�k duygusudur.
65
Merhum Â�ık Veysel’in de dedi�i gibi güzellik, asıl anlamını a�k duygusu ile kazanır;
gönüller onunla huzur bulur.
Güzelli�in on par’etmez
Bu bendeki a�k olmasa
E�lenecek yer bulaman
Gönlümdeki kö�k olmasa (Eyubo�lu, 2001: 82)
Çorumlu â�ıkların hepsi, mutlaka �iirlerinde a�ka yer vermi�lerdir. �iirlerini
inceledi�imiz Â�ık Rıfat Kurto�lu da �iirlerinin büyük kısmını sevgiye, sevdaya
ayırmı�tır. Kurto�lu’nun a�k konulu pek çok �iirinde; sıkıntılı, acılı, sitemkâr bir ruh
halini görmemiz mümkündür.
Çorum’daki â�ıklık gelene�inde; güzellerin çe�itli özelliklerinden söz edilmesinin yanı
sıra, sevgilinin cefa çektirmesinden, â�ı�a zulmetmesi ve onu derbeder bir hale sokması
da i�lenir. Çorumlu Â�ık Boranî de sevgiliden uzak olmanın sıkıntısını “Gelsene” adlı
�iirinde �öyle dile getirmektedir:
Hani birlik verdi�imiz sözler
Gerçek â�ık a�kın yolunu düzler
Yollara bakarak a�ındı gözler
Niye çıkıp gelmiyorsun Fadime’m? (Boranî, 2006: 77)
A�k duygusu, genel anlamdaki â�ıklık gelene�inde oldu�u gibi Çorum’da da â�ıklı�a
ba�lamada önemli bir etkendir. A�ka dü�en ki�i, psikolojik anlamda rahatlayabilmek
için bu derdini dı�a �iirle vurup o �ekilde tatmin olacak ve aynı zamanda klâsik
anlamdaki a�k duygusunu yansıtmakla sevgilisinin ve toplumun be�enisini kazanarak,
sanatçı ki�ili�e sahip olmanın rahatlı�ını ya�ayacaktır.
3.2.5. Rüya Sonrası Â�ıklı�a Ba�lama
Rüyada bir sevgiliyi görerek â�ık olma motifi bütün dünya edebiyatlarında ve ilkel
kabilelerin âyini törenlerinde görülmekle beraber kompleks rüya motifi Türk â�ık
edebiyatına has bir motiftir (Günay, 1993: 94).
66
Bu rüyaların ortaya çıkı�ları kadar muhtevaları da di�er kültürlerden farklıdır. Rüyayı
gören ki�i bir sevgiliye sahip olmanın yanında, Tanrı a�kına ula�mak için gerekli bilgi,
erkân ve usulleri, saz �airi vasıflarını da rüyada kazanır (Günay, 1993: 94).
XVI. asırdan bu yana yazıya geçirilen â�ık hikâyelerinde tespit edilen bu kompleks rüya
motifi bugün ya�ayan â�ıklar arasında halâ görülmekte ve inanılmaktadır. Â�ık
edebiyatının temsilcileri için rüya motifi bir hareket ve ba�langıç noktasıdır (Günay,
1996: 43).
Bu konuda Â�ık Rıfat Kurto�lu, günümüzdeki â�ıkların bâdeli â�ık olduklarına ihtimal
vermemekte; dinî – tasavvufî bir kimli�e sahip olan eski me�hur �ahsiyetlerde ancak
böyle bir durumun söz konusu olabilece�ine inanmaktadır. Çevredeki â�ıkların bâde
içme iddialarının sebebini sordu�umuzda ise; ilgi çekme ve �öhrete sahip olma
arzusundan kaynaklandı�ını ifade etmi�tir.
Netice olarak, gelenek içerisinde yüzyıllar boyu süren rüya merkezli kolektif �uur, â�ı�a
milli kültür çerçevesi içerisinde, kendi kültürel kimli�ini ortaya koymasına zemin
hazırlamaktadır.
3.2.6. Dert Nedeniyle Â�ıklı�a Ba�lama
Çorum â�ıklık gelene�inde sıkıntı, yokluk gibi nedenlerle â�ıklı�a ba�lama da
görülmektedir. Â�ıklar geçmi�te, dar ve orta sınıfa ait meslek gruplarına mensup idiler.
Günümüzde de Çorum â�ıklarının durumu pek farklı de�ildir. Genelde çiftçilikle
u�ra�tıkları söylenebilir. Ama bunun yanı sıra i�çilik, memurluk ve serbest meslekle
geçimlerini sa�layan â�ıklar da vardır. Pek çok â�ık artan hayat pahalılı�ından olumsuz
etkilenmektedir. ��te çe�itli ekonomik sıkıntılar yanında, ailevi ve psikolojik sıkıntılar,
bazı â�ıkların â�ıklı�a ba�lamasında etkili olan sebeplerden birisidir.
3.2.7. Mahlas Alma
Daha totem devrinden itibaren ve daha sonraları, ferdiyetçi anlayı�ın ön plâna çıkması
sonucuna ba�lı olarak, mahlas almanın altında yatan temel anlayı�; �an, �eref, itibar,
kendini di�erlerinden ayırma, belli bir zümreye ba�lı oldu�unu ortaya koyma vb.
psikolojik ve sosyal birtakım sebeplere dayanmaktadır (Elçin, 1988: 41, 48).
67
Efsane – destan devrinden gelen, alplerde, erenlerde (evliya) ferdiyetin damgasıyla
kar�ımıza çıkan mahlas alma, �airlerin hayatında; �eyh – pir tesiriyle, üstadlar ve
imamlar tarafından, kendi kendine olmak üzere üç �ekilde görülmektedir (Elçin,
1988:41, 42, 43).
Çorum ilinde â�ıkların gelenekle ilgili mahlas alma �ekilleri, öncelik derecesine göre
�öyle sıralanabilir:
i. Mahlasları kendileri tarafından tespit edilen â�ıklar,
ii. Çevredeki usta â�ıklar tarafından mahlasları verilen â�ıklar,
iii. Rüyaya ba�lı olarak mahlas alan â�ıklar.
Bu â�ıklardan bazıları adlarını, bazıları soyadlarını, bazıları da bunların dı�ındaki
isimleri mahlas olarak kullanmaktadırlar. �lde yaygın olarak usta – çırak ili�kisi
olmadı�ı için, â�ıklar mahlaslarını genellikle kendileri tespit etmektedirler.
3.3. Geçmi�ten Günümüze Çorum �linde Yeti�en, Â�ık Tarzı Türk �iirinin Bazı
Temsilcileri
Türk yurduna dönü�mesinden bu yana Çorum, Türk kültürüne katkıda bulunan pek çok
önemli �ahsiyet yeti�tirmi�tir. Çalı�mamızın bu ba�lı�ında, 17. yüzyıldan günümüze
kadarki â�ıklardan bazılarının kısa hayat hikâyelerine ve �iirlerinden örneklere yer
verece�iz.
3.3.1. Teslim Abdal
XVII. yüzyılda Çorum yöresinde ya�amı�tır. Ya�amı üzerine ayrıntılı bir bilgi yoktur.
Çorum’a ba�lı teslim köyü onun adını ta�ır. Mezarı da yine bu köydedir. Anadolu Alevî
�iirinin olu�umunda ve geli�iminde onun da önemli bir yeri vardır.
Dükkân açtım marifetten
Dükkânıma gelici yok
Bir küpe yaptım kudretten
Kula�ına takıcı yok
68
Dükkânı açtım örterim
Alır yok kime satarım
Cevherim a�ır tartarım
Kıymetini bilici yok
Canını almı� eline
Bülbül a�lıyor gülüne
�imdi cânânın yoluna
Sıdk ile bir gidici yok
Bezirgânlar gelip geçer
Kimi konar kimi göçer
Teslim Abdal kaldı nâçar
�krârında durucu yok (Ercan, 1998:64).
3.3.2. Â�ıkî
XVII. yüzyılda Çorum’un Mecitözü ilçesine ba�lı Konaç Köyü’ne kom�u bir
köydendir. Bu köyle kendi köyü arasındaki bir yaylım anla�mazlı�ını bir dörtlü�ünde
�öyle dile getiriyor:
Â�ıkî herkesin türküsün yakar
Elbet bir gün olur acısı çıkar
En sonunda yine yüz yüze bakar
Gelsin Konaçlılar ziyan göstersin.
Okumu�, yazmı� bir â�ıktır. Ali ululaması, on iki imam övgüsünün yanı sıra a�k, sevgili,
sevgiliye övgü veya sitem duyguları �iirlerinin ba�lıca konuları olmu�tur.
Cânan bizi a�k oduna
Yaka geldi yaka gider
Boynumuza zülüf bendin
Daka geldi daka gider
69
Bu hüsnü bu kemâline
�ol boyu servi dâline
Gözlerim gül cemâline
Baka geldi baka gider
Gel zâhid etme sava�ı
A�k ehline atma ta�ı
Bu dîdemin kanlı ya�ı
Aka geldi aka gider
Dost depretse duda�ını
��letir sînem da�ını
Gönül a�kın çakma�ını
Çaka geldi çaka gider
Cemâlinin hattı yedi
Ârif olanlar okudu
Derûnumun âhı derdi
Çeke geldi çeke gider
Hatâ anlama ey fakî
E�er saîd e�er �akî
Evvel ahir bir Â�ıkî
Hakk’a geldi Hakk’a gider. (Ercan, 1998:70,71).
3.3.3. Â�ık Feyzullah
XVIII. yüzyılda Çorum’da ya�adı. Hayatı hakkından ayrıntılı bir bilgi yoktur. �yi bir
e�itim gördü�ü, akrosti� ile yazılmı� �iirlerinden anla�ılmaktadır. 1730’lu yıllarda
Çorum’a saldıran Kapusuz e�kıyasıyla Çorumlular arasında geçen cenge katıldı. Bu
cengi “Kaside-i Kapusuz” ba�lıklı bir destanla anlattı:
70
…
Kimler gördü böyle cengi Urum’da
Beylik aslan gibi durur yerinde
Koç yi�itler yeti�mi�tir Çorum’da
Sedd’�skender oldu Kurto�lu
Gün bu gün ki gün der Süleyman a�a
…
Â�ık Feyzullah çok zahmet çektin serhatte
Hakkımız icra olsun hep ahirette
Söylesin namın hep din ü devlette
Cennettir makamın senin kurto�lu
Gün bu gün ki gün der Süleyman a�a (Ercan, 1998:109).
Yukarıdaki ilk dörtlükten de anla�ılaca�ı üzere Çorumluların bu çarpı�madaki
yi�itliklerini övmü�tür.
3.3.4. Hüseyin
Çorum’un Alaca ilçesine ba�lı Perçem Köyü’ndendir. XVIII. yüzyılda ya�amı�tır.
Osmancık’ın Kumbaba Köyü’nden �brahim, Alaca’nın �mat Köyü’nden Mehemmet gibi
genç â�ıklara hayat ve erdem üzerine ö�ütler vermi�, onlara yol göstericilik yapmı�tır.
Bir �irinde Mehemmet’e �öyle ö�üt vermektedir:
Almak isterisen üstaddan ö�üt
Gül ol Mehemmed’im de�me gönüle
�smin ça�rılırken metaın da�ıt
El ol Mehemmed’im de�me gönüle
Mehemmed’im ata bin de atlı gez
Edeb ö�ren �u cihanda utlu gez
Halk içinde hatır yıkma tatlı gez
Bal ol Mehemmed’im de�me gönüle
71
Mehemmed’im ata binip arta gör
Kıyameti ke�fedip de tarta gör
Settar gibi her sırları örte gör
Lâl ol Mehemmed’im de�me gönüle
A�ır gel sen aramazlar aramazlar aslını
Yolda� eyle iman gibi dostunu
Türâb ol da çi�nesinler üstünü
Yol ol Mehemmed’im de�me gönüle
Tarikatın erkanını an da gel
Marifetin çe�mesinden kan da gel
Hakikatin ate�inde yan da gel
Kül ol Mehemmed’im de�me gönüle
Hüseyin’im der ki �imdi Mehemmet
�çmi�em Hudâ’dan kula ne minnet
Para ile satın alınmaz cennet
Hâl ol Mehemmed’im de�me gönüle (Ercan, 1998:116).
3.3.5. Mehemmet
Çorum’un Alaca ilçesine ba�lı �mat Köyü’ndendir. XVIII. yüzyılın sonları ile XIX.
yüzyılın ba�larında ya�amı�tır. Günlerinin ço�unu köyünde bulunan bir ma�arada, tek
ba�ına yoksulluk, içinde geçirdi. Çevresindekiler onun herkesin içinden geçeni bildi�ine
inanırlar ve bu â�ı�a korku ile karı�ık bir saygı beslerlerdi.
Her sabah her sabah çıkıp salınan
Hemen mevâliye benzer bu gözler
Siyah zülfün mah yüzüne bölünen
Hemen mevâliye benzer bu gözler
72
Dilber nerden aldın sen bu kemâli
Bir tüyne az gelir dünyanın malı
Dedesi Muhammet atası Ali
Hemen Mevâliye benzer bu gözler
Dervi� olan hırkal’olur �all’olur
Abdal olan marifette yoll’olur
Mevâli göz bir bakı�ta bell’olur
Hemen mevâliye benzer bu gözler
Dervi� olan kadim olur postuna
Gece gündüz muhabbetim dostuma
Seher vakti yol u�rattın üstüme
Hemen mevâliye benzer bu gözler
Mehemmed’im bizd’okuduk
Diz kırdık da sabak aldık hocadan
�mam soyu ya gürûh-ı Naci’den
Hemen mevaliye benzer bu gözler (Ercan, 1998:130).
3.3.6. �brahim
Çorum’un Osmancık ilçesine ba�lı Kumbaba Köyü’ndendir. XVIII. yüzyılın sonu ile
XIX. yüzyılın ba�ında ya�adı. Perçem Köyü’nden Hüseyin’le ve �mad Köyü’nden
Mehemmet’le aynı dönemde ya�amı�tır. Bu üç â�ık arasında inançlarının yanı sıra
kar�ılıklı sevgiden kaynaklanan bir dostluk söz konusudur. �iirleri derlenmemi�,
cönklerde da�ınık halde bulunmaktadır.
Hakk’a tapan çeke geldi cefâyı
Zaman zaman a�u tuttu bal diye
Herkes sevmez ikrarına vefayı
Dönekli�in mükâfatı bol diye
73
Binbir dondan ba� gösterdi oldu sır
Hak mahlûka nasip veren ustadır
Her kime sorduysam batıla hak der
Dü�üp gider bir körlü�e yol diye
Ucu çıkmaz yola gidip nidersin
Neyleyim sen sana yazık edersin
Ben sofuyum diye dâvâ güdersin
�nadı da kullanırsın hak diye
�brahim der ey yar kül ettin beni
Yoksa hata mıdır sevdi�im seni
Kusurum var ise efendim gani
Ba�lanmı�ım rahmetine kul diye (Ercan, 1998: 138).
3.3.7. Noksanî
Çorum’un Ortaköy ilçesine ba�lı Cevizli Köyü’ndendir. XIX. yüzyılda ya�adı. Asıl adı
bilinmemektedir. Deyi�leri didaktik a�ırlıklıdır.
Nefse uyup gönül yolundan çıkma
Yolların ba�lanır �a�arsın bir gün
Hakkın yapısıdır hiç gönül yakma
Sen de o acıyı ya�arsın bir gün
Arılara bakıp ibret alsana
Her çiçe�in hamın hasın bilsene
�kilikten geçip biri bulsana
Ters izde gezersen �a�arsın bir gün
74
Can gözün görmezse edersin inat
Sûret-i güzeli seversin gayet
Nefse kul olana yoktur hidayet
�mandan gümana dü�ersin bir gün
�man ile güman bir kapta durmaz
Nefse uyan münkir dîdârı görmez
�lrâr ile iman kandedir sormaz
Dar kabda kaynama ta�arsın bir gün
�rfanlıdan okur ilmim çok dersin
Tenhalarda inkâr edip yok dersin
Kız gelin aldatıp hem de Hak dersin
Nefsin ate�inde pi�ersin bir gün
Zâhirinde Ummanlarda yüzersin
Batının da türlü hile düzersin
Ebu Cehil gibi kuyu kazarsın
Kendi tuza�ına dü�ersin bir gün
Balı zehir edip sonra içersin
Bâtılı görürsün Hak’tan kaçarsın
Dilber görsen pervaz edip uçarsın
Çok yükse�e çıkma dü�ersin bir gün
“El harisi kelmahrum” buyurdu Ahmet
Nefsine hakim ol dilersen sıhhat
Noksanî mür�ide kıl candan hürmet
Korktu�um bellerden a�arsın bir gün (Ercan, 1998: 157, 158).
75
3.3.8. �rfanî
Çorum’un Osmancık ilçesine ba�lı Mehmet Dede Tekkesi Köyü’ndendir. XIX. yüzyılda
ya�amı�tır. Güçlü bir anlatım arzı vardır.
Bir güzelin sevdası var ba�ımda
Buna nasıl dayanır bu can dedim
Gündüz hayalimde gece dü�ümde
Onulmaz bu yaram bir zaman dedim.
Kırk çiçekten kırk cins ilaç derilse
Yârelerim tımar görüp sarılsa
Eflatun sa�alsa lokman dirilse
Diner mi ba�rımdan akan kan dedim.
O zalim aklımı ba�ımdan aldı
Ba�ımı ta�lardan ta�lara çaldı
Sonunda üstüme bir sultan oldu
Fermanına uydum el’aman dedim
Dalmı�ım �rfani a�kın gölüne
Kul köleyim zülüfünün teline
Me�er ben dü�mü�üm kâfir eline
Bilmedim ben ona Müslüman dedim (Ercan, 1998: 186).
3.3.9. Deli Boran
Çorum’un Sarimbey Köyü’nde do�du. Çukurova’daki Kuyumcu A�ireti’ndendir. Bu
a�iret XVIII. yüzyılda Çorum’a yerle�tirilmi�tir. Deli Boran hem do�açlama olarak �iir
söyleyebilen hem de aruz ölçüsünü kullanarak �iir yazabilen bir halk �airiydi.
76
Ömründe rahatlık huzur arayan
Duydu�u her söze aldırmamalı
Mür�id-i kâmilin yolundan giden
Hiç kimseyi zemme daldırmamalı
Er olanlar er töresin kılmalı
Âdem olan kusurunu görmeli
Oldu�u mecliste sözün bilmeli
Gevheri ham ta�a çaldırmamalı
Boran �u aleme yalan dediler
Her mâmurun sonu viran dediler
El hayâ-ı minel iman (utanma imandandır) dediler
Aradan perdeyi kaldırmamalı (Ercan, 1998: 205, 206)
3.3.10. Sefil Ali
Çorum’un Sungurlu ilçesine ba�lı Yazır Köyü’nde do�du. Orta Anadolu’ya ünü
yayılmı�tır. Gezgin bir â�ıktır. Zaman zaman Sungurlulu �air Zeki’nin mey meclislerine,
�iir sohbetlerine katıldı. Devriyeler, nefesler gibi inanç içerikli deyi�lerinin yanı sıra a�k,
muhabbet konularını içeren ko�malar da söylemi�tir.
Bir çift keklik gördüm çekilmi� sarpa
Ayrılmaz e�inden gezer ikisi
Biri nazlı ferik bir’ondan görpe
�nciyi mercanı dizer ikisi
Birini benzettim servi dalına
Birini benzettim cennet gülüne
Defteri kalemi almı� eline
Hünkâra arzuhal yazar ikisi
77
Sefil Alim güzeller var ellerde
Altın kemer ku�alıdır bellerde
Gövel ördek gibi derin göllerde
Çırpını çırpını yüzer ikisi (Ercan, 1998: 258).
3.3.11. Kadrî
Çorum’un Osmancık ilçesinin Yazı mahallesinde do�mu�tur. Asıl adı Abdulkadir
Uslu’dur. Küçük ya�ta saz çalmayı ö�rendi. Babasının ölümü üzerine okulu bıraktı ve
a�ıklı�ı daha bilinçli bir �ekilde sürdürdü. Kadrî, hem hece ile do�açlama �iir
söyleyebilen, ünlü â�ıklarla atı�malara katılan bir halk �airi, hem de aruz ölçüsüyle uzun
mesneviler yazabilen bir divan �airiydi. Tokatlı Â�ık Ceyhunî ile yaptı�ı atı�ma
günümüze kadar ula�mı�tır.
Ceyhunî: Seni arzû ettim geldim buraya
Kalem �uarası Â�ık Kadriyâ
Tekellüm �an verir zevk u safâya
Gönlümün ziyası Â�ık Kadriyâ
Kadrî: Ben de meftûn idim �öhretine hem
Gelse de örü�sek der idim her dem
Size hürmet etmek benim’çin elzem
Â�ıklar babası Â�ık Ceyhûnî
…
Kadrî: Â�ık mâ�ûkuna olmu� müptelâ
Sevdi�i içindir çekti�i belâ
Ne kadar söylesek tükenmez aslâ
A�kın macerası Â�ık Ceyhûni
78
Ceyhûni: A�kın ba�ka mevzuuna girelim
Hemen gonca güllerini derelim
Artık tekellüme hitam verelim
Derdimin devâsı Â�ık Kadriyâ (Ercan, 1998:311,314).
3.3.12. Â�ık Hasan
Çorum’un Mecitözü ilçesinin köyünde do�mu�tur. Hakkında fazla bilgi yoktur. 19.
yüzyıl ile 20. yüzyıllar arasında ya�amı�tır. Â�ı�ın kaleme aldı�ı “Yemen Destanı” adlı
�iirinden ba�ka bir eseri günümüze ula�mamı�tır.
Âlemde �adıman devran ederken
Felek bizi derde saldı ne çare
Sürurluk katarın elde yederken
Hatırım peri�an oldu ne çare
…
Hasan der söyledim ba�a geleni
Teselli etmeli ahbab olanı
Bilmi� olun yoktur bunun yalanı
Biz â�ıklık Hak’tan geldi ne çare. (Ercan, 1998:328,332).
3.3.13. Hilâlî
Çorum’un Serban Köyü’nde do�du. Asıl adı Abdurrahman Sarıo�lu’dur. Hayatını
köyünde çiftçilik yaparak geçirdi. Üretken bir â�ıktır. Erdemli insan olmanın yolları,
Hz. Ali ve Ehl-i Beyt sevgisi, on iki imama övgü, Hacı Bekta�-ı Veli’ye ba�lılık
�iirlerindeki ba�lıca konulardır.
Bir acayip alev gitmiyor serden
Serime bu sevda dü�tü neyleyim
Hak için dost olan geçer mi yarden
Yar bizi ayırdı seçti neyleyim
79
Ate�lidir derûnumuz ate�li
Halim Hakk’a ayan el desin suçlu
Menfaatçi olan dostlu yolda�lı
Hak dedi�im dostlar geçti neyleyim
A�kın sahrasında dostumu gördüm
Çare bulur deyin yanına vardım
Bir çare bulmadı ço�aldı derdim
Yine gönül a�ka dü�tü neyleyim
Sevdi�im �imdi sevilmez oldu
Ça�ırınca ünüm duyulmaz oldu
Zalimin etti�i sayılmaz oldu
Mazlumlar arada �a�tı neyleyim
Gider idim enginlerden engine
Ne çâre bulayım �imdi yangına
Ne acayip a�kım artar günden güne
Kul Hilâli’m bugün co�tu neyleyim (Ercan, 1998:405).
3.3.14. Hüseyin Çırakman
Çorum’un Sungurlu ilçesinin Körkü Köyü’nde do�du. Ailesi çok yoksuldu. Bu yüzden
okuyamadı. Geçim kaygısıyla genç ya�ta gurbete çıktı. 1964 yılında yazıp seslendirdi�i
“Erenler” �iiri yıllarca Ankara Radyosu “Köy Odası Programı”nın sinyal müzi�i oldu.
�lk �iirlerinde bireysel duygularını dile getirdi. Giderek toplumsal konulara yöneldi.
Toplumdaki sosyal adaletsizli�i, yoksul halkın çilesini, cahilli�i, ça� dı�ılı�ı konu
olarak i�ledi. “Yaralı Gönül, Talihsiz Â�ık, Ho� Geldiniz Erenler” ba�lıca �iir
kitaplarıdır. A�a�ıya “Türkçe Dil Bizim Bizim”�iiri alınm�tır:
80
Türk do�up dünyaya Türklü�ü yayan
Öz Türkçe söyleyen dil bizim bizim
Asırlarca evvel dü�ünüp duyan
Tarihte ölümsüz gül bizim bizim
Hak göndermi� �sa ile Musa’yı
Mucize ile ejder yapmı� asayı
Bugünkü âlimler fethetti Ay’ı
Okuyup ö�renmek dil bizim bizim
Gel beri yurtta�ım hasmını tanı
Hesapsız �ehitler akıtmı� kanı
Alçak dü�man bölü�ürken vatanı
Zaferde öpülen el bizim bizim
Dertsiz ki�i derdi yoksa yazamaz
Anlamayan bu dü�ümü çözemez
Türk gölünde yaban kazı yüzemez
Bizim ördek için göl bizim bizim
Uyandıkça geli�meye ba�ladık
Cehaleti nefret ile ta�ladık
Vatan petek arı gibi i�ledik
Ben Türk’üm diyenler bal bizim bizim
Â�ık söyler bilmeyene duyurur
�kilik insanı Hak’tan ayırır
�nancımız Kur’an böyle buyurur
�lim ahlak do�ru yol bizim bizim
81
Çırakman’ım dinleyene sözüm var
Arzum odur insanlıkta gözüm var
Anadolu dutu telli sazım var
Hakkı temsil eden tel bizim bizim (Ercan, 1998:521).
3.3.15. �ekip �ahado�ru
Çorum’a ba�lı Evci Ortakı�la Köyü’nde do�du. Köyündeki ilkokulu bitirdikten sonra
ö�renimini sürdürmedi. 1970 yılına dek köyde çiftçilikle u�ra�tı. Bu arada saz çalmayı
ö�rendi. 1970’te Çorum’a yerle�ti. Burada kimi â�ıklar �ölenine katıldı. �nsanlı�ın
yüceli�i, Allah’a sevgiyle ula�ılabilece�i dü�üncesi, Hz. Ali ve Ehl-i Beyt sevgisi
�iirlerinin ba�lıca konularıdır. �iirlerini “�nsan Sevgisi” adlı kitabında toplamı�tır.
Birer Birer
Küçük ya�ta dü�tüm a�k ate�ine
Çekiyor çöllere yol birer birer
Takılmı�ım bir ceylanın pe�ine
Söylesin derdimi dil birer birer
A�ıkın sazıdır a�kın silahı
Alır hedefine gül yüzlü mahı
Nice yıllar geçse biter mi ahı
Dokundukça a�lar tel birer birer
Gerçek a�ık yaratılmı� zar için
Soruyorum kendime var mıdır suçum
Dostun a�kı ile yandı�ım için
Gülüyorum halime el birer birer
Yalvarırım dilber naz etme bana
Ölürüm a�kınla ben yana yana
Gül bahçesi olmu�um �u cihana
Getirir kokumu yel birer birer
82
Hayalin �ekip'in rehberi oldu
Derdine dermanı a�kında buldu
Bir kerem misali yandı kül oldu
Ate�i savurur kül birer birer (Ercan, 1998:567,568).
3.3.16. Kemal Özgür (Zoranî)
1943 yılında Çorum’un Palabıyık Köyü’nde do�du. �lkokulu köyünde, ortaokulu ise
Çorum’da okudu. Ö�renimini Amasya’ya ba�lı Gökhöyük Ziraat Okulu’nda sürdürdü.
�iir yazmaya saz çalarak ba�ladı. �iirlerinde “Kemal” mahlasını kullanmaktadır.
Kurto�lu, Zoranî mahlasını kendisinin verdi�ini söylemektedir.
�nsan
�nsan verimli bir topra�a benzer
�yi bak mahsulü bol versin sana
Taze bir fidana yapra�a benzer
Hırpalama gonca gül versin sana
�nsan ust’elinde i�lenmek ister
Hak ve hakikatle e�lenmek ister
�limle irfanla a�lanmak ister
A�la ki meyveli dal versin sana
�nsan bir ilimdir sırrını ke�fet
�yi oku onu iyice me�k et
Onun sevgisine gönlünü kö�k et
Bir arı misali bal versin sana
Ey Kemal â�ıksın insano�luna
Canın kurban insanlı�ın yoluna
Güvenle gir bu sevginin koluna
I�ı�a giden bir yol versin sana (Ercan, 1998:601).
83
3.3.17. Halil Çimen (Boranî)
Çorum’a ba�lı Sarimbey Köyü’nde do�du. Sarimbeyli ünlü halk ozanı Deli Boran’ın
soyundan gelir. Bu nedenle �iirlerinde Boranî mahlasını kullanır. �lkokulu köyünde
okudu. Ö�renimini sürdürmedi. Çobanlık yaptı, çiftçilikle u�ra�tı. Kitap okuyarak,
aydın çevrelerle ili�ki kurarak kendini yeti�tirmeye çalı�tı. �iirlerinde genellikle sosyal
içerikli konulara öncelik verdi. Toplumdaki çeli�kileri, gelir da�ılımındaki
adaletsizlikleri, haksızlıkları dile getirdi. Bilgisizli�i, ba�nazlı�ı yeren �iirler yazdı.
Bir lokma et için bülbül kesenler
Ömür boyu ötü�ünü göremez
Önce bir güne�i do�durmak gerek
Do�u� yoksa batı�ını göremez
Bülbülün gagası elimde kalem
Dertle beslenirim gıdamdır çilem
Halkına halk gibi vermeyen selam
Elin nasır tutu�unu göremez
Â�ık Boranî’yem gelmem nazara
�limsiz bir ya�am döner mezara
Ariflerle oturmayan pazara
Fikir alıp satı�ını göremez (Ercan, 1998:610).
3.3.18. Â�ık Gülâbi
1.1.1950 de Çorum’un Sungurlu ilçesinin Çayan Köyü’nde dünyaya gelmi�tir.
Ba�lamayla tanı�ması yedi sekiz ya�larında babasının hediye etti�i siyah iplik perdeli
bir sazla olmu�tur. �lk sahne deneyimini 14 ya�ında ya�ayan sanatçı, 1968 senesinde
"Bir Sahnede Seyran Edip Gezerken" adlı bir plâk çalı�ması yapmı�tır. Bunun dı�ında
pek çok kaset çalı�ması olmu�tur. Yurt dı�ında da bir çok etkinliklere katılmı� ve çe�itli
ödüller kazanmı�tır. Zamanının ozanları gibi halkın sesi olmu�, i�çiyi savunmu�, haksız
84
yere vurulanları, asılanları, yakılanları yüre�inin koru yapmı�, türkülerini de bu korla
söylemi�, sözlerini yazmı�tır. Tokat’ta ve Sivas'ta da ünlüdür.
Seher Yeli Dost Köyüne Varırsan
Seher Yeli Dost Köyüne Varırsan
Sana diyece�im var seher yeli
Gözlerimden akan kanlı ya�lara
Hele �u halime bak seher yeli
Sakın deli esme zülfün teline
Benden selam söyle o zalim yare
Yazdı�ım nameyi onun eline
Ça�ır bir tenhada ver seher yeli
Gülabi’yem daha sabrım kalmadı
Deli gönül Leyla’sını bulmadı
Bu dünyaya öyle güzel gelmedi
Bulunmaz emsali yok seher yeli
3.3.19. Müslüm Koygun (Cefaî)
Çorum’a ba�lı Mislerovacı�ı Köyü’nde do�du. �lkokuldan sonra ö�renimini
sürdüremedi. Erken ya�larda saz çalmaya ba�ladı. Bir süre usta halk ozanlarının
deyi�lerini çalıp söyledikten sonra kendi �iirlerini dile getirdi. �iirlerinde “Cefaî”
mahlasını kullanmaktadır. Bir �iiri “Sevgi ve Ho�görü Yılı” nedeniyle Çorum
Belediyesi’nin açtı�ı �iir yarı�masında birincilik ödülünü kazandı.
Kırk yıl odu dostlar böyle
Ben kendimi arıyorum
Bulmak kolay de�il öyle
Gören var mı soruyorum
Ben kendimi arıyorum
85
Beni dü�üren bu a�ka
Bir ben vardır benden ba�ka
Dü�meseydim a�ka ke�ke
Bir mum gibi eriyorum
Ben kendimi arıyorum
Sormadı�ım kul kalmadı
Tutmadı�ım dal kalmadı
Gitmedi�im yol kalmadı
Gece gündüz yürüyorum
Ben kendimi arıyorum
Çok körlendim çok bilendim
Toza topra�a belendim
�nce elekten elendim
Her boyaya giriyorum
Ben kendimi arıyorum
Ustamdan dersimi aldım
�rfan pınarından doldum
Bir ozan Cefaî oldum
Böyle dönüp duruyorum
Ben kendimi arıyorum (Ercan, 1998: 663, 664).
3.4. Çorum �linde Â�ık Atı�malarına Bir Örnek
Â�ık Cefaî ile Â�ık Kemal Özgür’ün 21 Mart 1995 günü Çorum’da yapılan, “Â�ık
Veysel ve Halk Ozanları Günü”nde aralarında geçen bir atı�ma:
86
Cefaî : Gel â�ık bir söz meclisi kuralım
Dostlar ile sohbet dosta ho� gelir
Bu arada sazlara da vuralım
Her meclise sazla sözle cu� gelir
Kemal: Â�ıkların yolu incedir ince
Â�ık hu deyip o yola girince
Bazı derde u�rar bazı sevince
Önüne gâh yoku� gâh ini� gelir
Cefaî : Sonu yok bu dünyadaki kavganın
Herkes pe�inde bu kuru davanın
Çivisi çıkmı� bu koca dünyanın
Önü dol’olsa da sonu bo� gelir
Kemal: Geldim dünya denen �u çarpık hana
Bu nasıl bir hikmet bu ne muamma
Kimi zarı iki bir atar amma
Kiminin zarları hep dü�e� gelir
Cefaî : Tilki aslan olmu� esip tozuyor
Kurtlar kuzu postu giymi� geziyor
Herkes birbirine kuyu kazıyor
Gerçe�i diyene körden ta� gelir
Kemal: Çalan soyan razı olmuyor aza
�baret kalmadı curaya saza
Eller çoktan gitti aya yıldıza
Bu cehalet bizim ile ba� gelir
87
Cefaî: Belli de�il büyük küçük baksana
Anaç olmu� dünkü cücük baksana
Hayal oldu et ya� sucuk baksana
�imdi sofralara yavan a� gelir
Kemal: Gün günü aratır bozuldu düzen
Canına kıyıyor canından bezen
Mahpusta makale ve kitap yazan
Özgür fikre hep alıcı ku� gelir
Cefaî: Hanı ye�il da�lar ovalar n’oldu
De�i�ti mevsimler bahçeler soldu
Sıçanlar kediyi kovalar oldu
Bakak ba�a daha nice i� gelir
Kemal: Kuzular koç ile vuru�uyor bak
Dana buza�ıya karı�ıyor bak
Tosba tazı ile yarı�ıyor bak
Eski güzellikler �imdi dü� gelir
Cefaî: Cefaî’nin bülbül ötmez ba�ında
Duman eksilmiyor gönül da�ında
Bak kocadım gittim gençlik ça�ında
Akar gözlerimden kanlı ya� gelir
Kemal: Kemal sanma iyi kötü seçilir
�imdi her �ey para ile ölçülür
Kiminin ba�ında güller açılır
Kimine yaz günü kara kı� gelir
88
BÖLÜM 4: Â�IK RIFAT KURTO�LU
4.1. Kurto�lu ve Aile Çevresi
4.1.1. Do�um Yeri ve Tarihi
Rıfat Kurto�lu, Çorum merkez ilçeye ba�lı Eskiekin Köyü’nde do�mu�tur. Bu köy
Çorum �ehir merkezine dört kilometre mesafededir. Eskiekin Köyü, geçmi�ten
günümüze ba�larıyla ünlüdür.
Rıfat Kurto�lu, 25 A�ustos 1962’de dünyaya gözlerini açmı�tır, ama nüfus kayıtlarında
1 Ocak 1960 olarak geçmektedir. “Gönül Dilim” adlı �iir kitabında do�um tarihini �öyle
ifade etmektedir:
Yirmi be� a�ustos, yıl altmı� iki,
Söylerler: “Bir hasır üstü ola ki,
Göbe�imi kesmi� bir paslı çakı.”
Dünyaya gözümü açtı�ım günler…
4.1.2. Adı ve Soyadı
Kurto�lu’nun ismi anne tarafından gelmektedir. Kendisine, annesinin babası olan
Mehmet Rıfat Bakar (Rıfat Çavu�)’ın ismini vermi�lerdir. Soyadı, nüfus kayıtlarında
“Kürto�lu” olarak geçmektedir. Soylarında Kürtlük ya da Kürt olan kimsenin olup
olmadı�ı bilinmemektedir. Kendisi “Kurto�lu” soyadını ta�ımaktadır. Köyünde ve
köyün dı�ında ya�ayan akrabalarından bu soy ismi ta�ıyan ki�i sayısı oldukça fazladır.
4.1.3. Lakapları
Kurto�lu’nun sülâlesi, Mecid Hoca’ya dayanmaktadır. Kırsal yerle�im yerlerinde
ki�ilere lakap takmak ve onları bu lakaplarıyla anmak yaygın bir gelenektir. Bu aileye
de “meçik” denmi�tir.
4.1.4. Baba Tarafı
Meçiklerden Osman Çavu� (Mecid Hoca’nın torunu)’un üçüncü çocu�u, Rıfat
Kurto�lu’nun babası Cemal Kurto�lu’dur. Cemal Kurto�lu, köyde “Cemaat” ve “Deli
Cemal” lakaplarıyla tanınmı�tır. �n�aat ustası oldu�u için kendisine “Cemal Usta” da
89
denilmi�tir. Deli Cemal, 1996 yılında, elli dokuz ya�ında dünyaya gözlerini kapamı�tır.
Kurto�lu, babaanne tarafının Elvan Çelebi Köyü’nden geldi�ini, dolayısıyla Elvan
Çelebi soyundan olma ihtimalini dile getirmektedir.
4.1.5. Anne Tarafı
Annesi, Mehmet Rıfat Bakar’ın kızı Sevim Kurto�lu’dur. Kurto�lu, M. Rıfat Bakar’ın
Ahıska muhaciri oldu�unu söylemektedir. Ananesinin Rum ya da Ermeni Kızı oldu�unu
ve ana tarafının �stanbul’da ya�adı�ını söylemektedir. M. Rıfat Bakar, eskiden Eskiekin
ba�larında uzun yıllar bekçilik yapmı�tır. Bu nedenle Eskiekin’e yerle�mi�tir. Mezarı
Eskiekin mezarlı�ındadır.
4.1.6. Yakın Çevresi
Kurto�lu, 25 A�ustos 1982’de Yaydi�in Köyü’nden görücü usulü ile evlenmi�tir. E�i
Ülkü Kurto�lu’nun ismi nüfus kayıtlarında “Dudu” olarak geçmektedir. Ülkü, merkez
Yaydi�in Köyü’nden, Ahmet ve Lamia’dan olma Pa�a Kâhya sülâlesindendir. Ev
hanımıdır.
Kurto�lu ailesinin üç çocu�u vardır. �lkinin ismi Ferhat’tır. Ferhat, 1983 do�umludur.
Sonra Emrah ismini verdikleri bir o�ulları daha olmu� ancak yedi ay ya�ayabilmi�tir.
Emrah’tan sonra Sevim Gamze olmu�tur. Son olarak da Hicran Gözde dünyaya
gelmi�tir.
Rufat Kurto�lu altı karde�tir. Deli Cemal’in Rıfat’tan büyük ilk çocu�u Hatice do�mu�
ancak ya�amamı�tır. Rıfat’tan sonra Sevgi do�mu�tur. Sevgi �u anda Hollanda’da i�çi
ailesi olarak bulunmaktadır. Sevgiden sonra Mustafa do�mu� ve o da ya�amamı�tır.
Ondan sonra Selma do�mu�tur. Nüfus kayıtlarında Selma’nın ismi “Seyhan” olarak
geçmektedir. Bursa’da ikamet etmektedir. Son olarak Cemalettin olmu�tur. Cemalettin
müzikle yakından ilgilenmektedir. Türk Halk Müzi�i ve Türk Sanat Müzi�i ile me�gul
olmaktadır. �imdilerde çe�itli ulusal medya organlarında program yapmakta ve sanatını
icra etmektedir.
90
4.2. Çe�itli Yönleri
4.2.1. Tahsili
�lkokulu Eskiekin Köyü �lkokulu’nda, ortaokulu Çorum Eti Ortaokulu’nda bitirmi�tir.
Ardından Çorum Atatürk Lisesi’ne kayıt yaptırmı� ve sürekli devamsızlıktan sınıfta
kalmı�tır. Çorum Atatürk Lisesi’nden Çorum Ticaret Lisesi’ne geçmi� ve tahsiline bir
buçuk ay orada devam etmi�tir. Oradan da Endüstri Meslek Lisesi’ne geçmi�tir.
Endüstri Meslek Lisesinde de be� – altı ay kadar e�itim görmü� ve 1980 öncesinin
Çorum olayları sebebiyle tahsilini yarıda bırakmak zorunda kalmı�tır.
4.2.2. Askerli�i
Isparta 40. Er E�itim Alayı’nda 4 Temmuz 1980’de vatani görevini yapmaya
ba�lamı�tır. Usta birli�ini ise A�rı’nın Ele�kirt ilçesinde tamamlamı�tır. Askerli�inde de
bir çok kamp, orduevi ve askeri gazinolarda müzikle iç içe olmu�tur.
4.2.3. Mesle�i
Lise ça�larından itibaren, babasıyla birlikte in�aatın her i�inde çalı�mı�tır. Evlendikten
sonra köyde be� buçuk yıl çiftçilik ve ardından Çorum’da traktörle nakliyecilik
yapmı�tır. Babası traktör alım satımı yaparken iflas etmi�, hem maddi hem de manevi
olarak zor duruma dü�mü�lerdir. Babasından ayrılarak Çorum’a yerle�mi� ve burada zor
günler geçirmi�tir. 1987’de Ankara’ya ta�ınmı�tır. Burada sazıyla geçinmeye çalı�mı�,
bunun yanı sıra amelelik yapmı�tır. Zaman zaman pazarlarda çay satarak geçimini
sa�lamaya çalı�mı�tır. Bir yıl sonra Çorum’a dönmü�tür. Çorum’da da çaycılık
yapmaya karar vermi� ve bir çay oca�ı açmı�tır. Bu i�ini bir yıl sürdürebilmi�tir. Daha
sonra Çorum Devlet Hastanesi’nde çay oca�ını i�letmi�, hastane yönetiminin
de�i�mesiyle oradan da ayrılmı�, yine pazarda çay satmaya devam etmi�tir. �� hayatında
sürekli olarak ini�li çıkı�lı dönemler olmu�tur. Bugün de fidan satarak geçimini
sa�lamaya çalı�maktadır.
4.2.4. Sosyal Faaliyetleri
Do�a dü�künü Kurto�lu, 1994 yılında Çorum Belediye Ba�kanlı�ı Kültür ve Sosyal
��ler Müdürlü�ü Tarafından bastırılan ilk �iir kitabı “Gönül Dilim”in geliriyle, köyünde
on dönümlük bir araziye çam ve ceviz fidanları dikmi�tir. Fidanların temininde �stanbul
91
Tema Vakfı’ndan yararlanmı�tır. Bu fidanların pek ço�u köylünün de yeterli ilgiyi
göstermemesinden ötürü kurumu�tur.
Kurto�lu, Çorum’daki pek çok kültürel etkinliklere katılmı�, Çorum’un tanıtımıyla ilgili
bir çok sosyal faaliyette Çorum’u temsil etmi�tir.
4.2.5. �dealleri
Kurto�lu, adının unutulmamasını, ölümünden sonrada anılmasını arzu etmektedir.
Eserlerinin ba�ka sanatçıların kasetlerinde yer almasını istemektedir. Çocuklarıyla
ataları arasındaki kopuklu�u giderecek, çocuklarının tanıyamayaca�ı kadar geni�leyen
sülâlerini tanıtıcı bir soy a�acı kitabı çıkarmak istemektedir.
Â�ık Rıfat Kurto�lu, hayatının otuz be� ya�ına kadar olan kısmını “Mısralarla Hayat
Hikâyem, Günler…” adı altında �öyle anlatmı�tır:
Elin kapısında azapmı� babam,
Anamın ba�ında hısım, akrabam,
Bir kara yapıdır oca�ım, obam,
Evimde saadet saçtı�ım günler…
Yirmi be� a�ustos, yıl altmı� iki,
Söylerler; “Bir hasır üstü ola ki,
Göbe�imi kesmi� bir paslı çakı.”
Dünyaya gözümü açtı�ım günler…
Vilayetim Çorum, Eskiekin köyüm,
Meçik sülâlesi, Cemal o�luyum,
��te o gün bu gün ben Kurto�lu’yum,
Kütü�e, kayıda geçti�im günler…
92
Anam bulamazmı� bezi, belesin,
Kalburu da yokmu�, öllük elesin,
Ailem zaten yoksullu�un kölesin,
Telisten kunda�ı biçti�im günler…
Elden emanetmi� yattı�ım be�ik,
Oca�ın odunu kapıda e�ik,
Mamam ni�astadan, belki üç ka�ık,
Çebi�in sütünü içti�im günler…
Bacım Sevgi gelmi� iki ya�ımda,
Papucum atılmı�, o var pe�imde,
Artık bir orta�ım olmu� a�ımda,
Kıskançlık �erbetin içti�im günler…
Biraz palazlanıp elden çıkmı�ız,
Kıçımıza çit fistanı çekmi�iz,
�amatadan ev oca�ı yıkmı�ız,
Dört be� ya�larıma geçti�im günler…
Be� ya�ımla altı ya�ım arası,
Bacım Selma do�du, ba�ım belası (!)…
Ben büyüttüm, sanki bendim anası,
Çocuk avutmaktan kaçtı�ım günler…
Hatırlarım o kuyruklu sobayı,
Üstünde ıbrı�ı, kulplu tavayı,
Bulur isem bir delikli parayı,
Bir kepi sakıza uçtu�um günler…
93
Altı ya�ımdayken kömü� güderdim,
Bir yavan dürüme talim ederdim,
Yazıda, gobellerden bol dayak yerdim,
E�melerden çökek içti�im günler…
Ediklerim vardı; mavi, kırmızı,
Aya�ım yırtardı, sapın anızı,
Yudukça i�lerdi içime sızı,
Keklik gibi sekip uçtu�um günler…
Gam, kasavet yoktu o an ba�ımda,
Mektebe ba�ladım yedi ya�ımda,
Mektepde en lezzetli a�ım da,
Çörekle süt tozu içti�im günler…
O sene Allah bir birader verdi,
Anam, babam ona hep “erkek” derdi,
�ki kız, iki o�lan; tam ettik dördü,
Sevinçten göklere uçtu�um günler…
Kur’an okur idim yazın camide,
Çobanlı�ı sürdürürdüm hemi de,
Ne ho� imi� o çocukluk demi de,
Derdimi da�lara açtı�ım günler…
“Halit Hocam” köyümün muallimi,
Ondan aldım terbiyeyi, talimi,
Ailem kadar gözetirdi halimi,
Hayatıma önder seçti�im günler…
94
Altı yılda aldım �ahâdetnâmeyi,
Orda sevdim ilk göz a�rım …*’yi
Çocukluktan ö�renmi�tim sevmeyi,
Hevesi, a�k sanıp geçti�im günler…
Eti Ortaokulu’na yaptırdık kayıt,
Orda ba�ladım yazmaya beyit,
Yaya gelip gitti�im, yoktu vesayit,
Ku�lar gibi köye uçtu�um günler…
Devamsızlıktan lisede çaktım,
Alı�ı Ticaret Lisesi’ne yıktım,
Bir buçuk ayda ordan da bıktım,
Ah.. elden, avuçtan uçtu�um günler…
Sanat okuluna geçtim oradan,
Bir buçuk sene geçti aradan,
TRT’yi nasip etti Yaradan,
�zinsiz, evimden kaçtı�ım günler…
Son sınıfta apandisiti patlattım,
Ameliyat oldum, sekiz ay yattım,
Kâbustu o günler, �ükür atlattım,
Ölümle ya�amı seçti�im günler…
_____________________________________________________________________________________
* Â�ık burada ismin kullanılmasını istemiyor.
95
Memleket dü�mü�tü bir anar�iye,
Ortayı bitirip geçtim liseye,
Sazı burada aldım, ö�renem diye,
Korkup da okuldan kaçtı�ım günler…
Sınavı kazanıp radyoya girdim,
TRT’de yüz seksen gün kurs gördüm,
En nâdide üstatlardan e�itim aldım,
Elekten elenip geçti�im günler…
Sonra üç be� kuru� sahibi olduk,
Güç bela bir traktör aldık,
Biraz rahatladık ailece güldük,
Fele�inen dalga geçti�im günler…
On sekiz ya�ımda asker ettiler,
Isparta’yı bana mesken ettiler,
Çavu� edip Ele�kirt’e attılar,
Firar edip bir ay kaçtı�ım günler…
Ben asker iken bir gün ihtilal oldu,
Memlekette idareyi askerler aldı,
Ba�ımıza Kenan Pa�a’mız geldi,
Anar�iye kefen biçti�im günler…
Çorum’a birileri bir tuzak kurmu�,
Alevi-Sünni birbirin kırmı�,
Gördüm ki, garda� garda�a durmu�,
Kahrolup kendimden geçti�im günler…
96
A�rı Ele�kirt’in yolunu tuttum,
Bir metre karda askerlik ettim,
Askerlik bitti ben de bittim,
Ayda bir sılaya kaçtı�ım günler…
Sene bin dokuz yüz seksen ikide,
Ay, yine a�ustos yirmi ikide,
Evlendim, biraz erkendi belki de,
Sap ile samanı seçti�im günler…
Üç günlük evliyken, yirmiydi ya�ım,
Kahır kasna�ına geçmi�ti ba�ım,
O an, �ehir içi nakliye i�im,
Seferi be� yüze uçtu�um günler…
Seksen üç senesi, a�ustos yedi,
Daha ö�renmeden babalık neydi,
Dünyaya ilk yavrum Ferhat’ım geldi,
Kanatlanıp sanki uçtu�um günler…
Sene seksen dörtte, Emrah’ım geldi,
Sekiz ay demeden topra�ın oldu,
Seksen be� senesi battı�ım yıldı,
Kahrımdan her gece içti�im günler…
Babamın e�e dosta çok merhameti,
Bo�a verdi çekti�imiz zahmeti,
�flas edip yedik onca serveti,
Dostumu dü�manımı seçti�im günler…
97
Bir gün hatun ile fena hırla�tık…!
Dokuz ay ayrılıp tekrar birle�tik,
Peri�an bir halde �ehre yerle�tik,
Bir kat alı�ınan göçtü�üm günler…
Bir salon, bir oda tuttuk, bir ören,
Dilenci sanırdı halımı gören,
Ne i� veren vardı, ne de borç veren,
Fakirlik �erbeti içti�im günler…
�lk kızım do�du o sene sonu,
�mdada yeti�ti fukara fonu,
Ölmeden unutmam o acı günü,
A�layıp kendimden geçti�im günü…
Seksen yedi yılı hayli süründüm,
Sene boyu kıt kanaat barındım,
Kimde ne gördümse, ona yerindim,
Namertlere el avuç açtı�ım günler…
Çorum’dan kalkıp göz açtım Ankara’da,
Bir yıl çay sattım tüm pazarlarda,
Çorum’dan da beter oldum orada,
Özleyip sılaya kaçtı�ım günler…
Tekrardan Çorum’a geldim, o geli�,
Üç gece aç yattım, bulamadım i�,
Burada da pazarlarda çay sattım, o kı�,
Rızkımın derdine dü�tü�üm günler…
98
Borç harç, bir çay oca�ı kurdum,
��imi hafiften yoluna koydum,
Bir gün bir hırsıza soyuldum,
Bunalıp kendimden geçti�im günler…
Çalınan bir televizyon, bir de video,
Polis:”Bunu illa sen çaldın.” diyo,
E�imden ba�kası böyle biliyo,
Kader çemberinden geçti�im günler…
Allah’ım, o ne dayanılmaz i�kence,
Polisten çok çekmi�tim o gece,
Malıma hırsız olup çıktım böylece,
Canımdan bezip vazgeçti�im günler…
Kimsenin yüzüne bakamaz oldum,
El alem içine çıkamaz oldum,
�ntiharı üç defa göze aldım,
Çıldırıp aklımdan geçti�im günler…
Bu arada do�du ikinci kızım,
Dost dü�man içinde resmen hırsızım,
Hemi garibanım, hemi haksızım (!)
Kan kusup, yine kan içti�im günler…
Polisle aylarca mahkemem oldu,
Sonunda adalet yerini buldu,
Hırsız yakalandı, malım bulundu,
Hakk’a �ükredip el açtı�ım günler…
99
Yapamadım, burada i�i da�ıttım,
�� yerimde iflas topunu attım,
Hastane çay oca�ını tuttum,
Kara günlerimden geçti�im günler…
Hastanede maddi zararım çoktu,
Zaten elimde sermayem yoktu,
Orda birileri vicdansız çıktı,
Bol keseden ekip biçti�im günler…
Ayrılmak zorunda kaldım oradan,
Nasibimiz bir yıl imi� buradan,
Nasıl olsa rızka kefil Yaradan,
Kanaat �erbetin içti�im günler…
Günler boyu yine avâre gezdim,
Gün geldi adeta canımdan bezdim,
Çok oldukça böyle mısralar yazdım,
Üç paket sigara içti�im günler…
Lokmam varsa, ma�dur olana verdim,
Gönüller kazandım, kalplere girdim,
Mertleri dost tuttu�um, çevremi kurdum,
Mert olana halimi açtı�ım günler…
�u an pazarlarda yine çay satarım,
Bazı ya�lı, bazen yavan yutarım,
Avrada sırtımı döner yatarım,
Yıkılıp yâr gibi göçtü�üm günler…
100
4.3. Â�ıklı�ını Hazırlayan Unsurlar
4.3.1. Ahlâkı
Kurto�lu, çevresine örnek olan bir ki�ili�e sahiptir. Do�ru bildiklerini, kar�ısındakinin
makamına ve toplumdaki yerine bakmadan do�ruca söyleyebilmektedir. Bu sivri dilli�i
�iirlerine de yansımı�tır. Zaman zaman bu durumdan muzdarip olsa da do�ru
bildiklerini söylemekten asla geri durmaz.
Zorluklar kar�ısında yılmayan, azimle gerçekle�tirmek istedi�i dü�üncelerin pe�inde
ko�an mücadeleci bir yapıya sahiptir. �nsanlarla çabuk diyalog kuran, çevresince
sevilen, fakir ama gönlü zengin bir â�ıktır.
Kurto�lu, “Beni Bana Sor Söyleyim” adlı �iirinde kendini �öyle ifade etmektedir:
El aleme sorma bo�a,
Beni bana sor, söyleyim.
“Benlik” olmasın da ha�a
Beni, bana sor söyleyim…
�çim dı�ım hüzün, derttir,
Belki lafım, sözüm serttir,
Bilen bilir, özüm merttir,
Beni, bana sor söyleyim…
�nsan canlı vefakârım,
Dostlar için cefakârım,
Kalenderim, fedakârım,
Beni, bana sor söyleyim…
101
Birazcık kaynaktır kanım,
Dar ve hassas bir insanım,
Hak terazisi vicdanım,
Beni, bana sor söyleyim…
Bilmeyene derdim dökmem,
Nâmertlere boyun bükmem,
Kimseden lafımı çekmem,
Beni, bana sor söyleyim…
Cesaretli, cüretliyim,
Kuldan korkmam, yürekliyim,
Haksızlara gerekliyim,
Beni, bana sor söyleyim…
Â�ı�ın yanan ba�rıyım,
Gönül ehline ça�rıyım,
Kendimce dürüst, do�ruyum,
Beni, bana sor söyleyim..
Kurto�lu der: “Tutamam ben,
Hayrı �erre katamam ben,
Haram lokma yutamam ben,
Beni, bana sor söyleyim…
4.3.2. Edebiyat ve Sanatla �lgisi
Kurto�lu, �iir yazmaya ilkokulun son yıllarında ba�lamı�tır. Saz çalmaya ise lisede
merak salmı�tır. Kurto�lu’nun edebiyat bilgisi azdır. Terim ya da edebiyat ölçüleri
konusunda pek bilgisi yoktur. Bu konuyu kendinde bir eksiklik olarak gördü�ünü
yaptı�ımız görü�melerde de açık yüreklilikle dile getirmi�tir. Â�ıklık gelene�inin
102
terimlerinin bazılarını da bilmemektedir. Ancak gelene�e uygun bir �ekilde hem
�iirlerini yazmakta hem de makamlarını olu�turmaktadır.
Kurto�lu, iyi bir radyo dinleyicisidir. �leti�im araçlarının az oldu�u dönemlerde en
büyük e�lencesi radyo olmu�tur. O dönemde yapılan programların içeri�i de daha çok
halk kültürü üzerineydi. Bu programlarda yer alan â�ık atı�maları, deyi�leri ve halk
türküleri dikkatini çekmi� ve onu â�ıklı�a yöneltmi�tir.
Kurto�lu’nun pek çok �iiri notaya aktarılmı�tır. Bunlardan bazıları TRT repertuvarına
alınmı�tır. Söz ve müzi�i kendine ait “Ceza Mısın Sen” adlı eseri de TRT repertuvarına
alınmı�tır:
Ay yüzü gamzelim, gerdanı benlim,
Ödül müsün bana, ceza mısın sen?
�nsafı olmadık, ey kara dinlim,
Kadermisin bana, kaza mısın sen?
Kaçılmazsın, geçilmezsin, bendesin,
Her ne yöne baksam sen o yandasın,
Gözümdesin, gönlümdesin, candasın,
Algın bedenimde aza mısın sen?
KURTO�LU’mu “â�ık” ettin edeli,
Gündüz divaneyim, gece zır deli (!),
Nedir sana kavu�manın bedeli,
Yoksa eri�ilmez feza mısın sen?
103
104
4.3.3. A�kı
Kurto�lu, pek çok plâtonik a�k ya�amı�tır. Çocukluktan ergenli�e geçi� döneminde,
yakın akrabası olan bir kıza a�ık olmu�tur. Bu, aklından çıkmayan en mühim a�kıdır.
�lkö�reniminin sonundan itibaren �iirler yazmaya ba�layan Kurto�lu, duydu�u bu a�k
hissini mısralarına da yansıtmı�tır.
4.3.4. Di�er Nedenler
Kurto�lu’nun â�ıklı�a ba�lamasında çevresinin de küçümsenemeyecek derecede etkisi
olmu�tur. Çevresindeki dostlarım diye nitelendirdi�i ki�ilerin yardımlarını almı�tır. Bu
destekler içerisinde mahalli basının etkisi de vardır. Kurto�lu, â�ıklı�ını, “Â�ıklı�ım
hem babadan hem anadan; tabiri caizse, daldan bükme de�il, kökten sürmedir.” diye
nitelendirir.
Kurto�lu’nun yeti�mesinde köy odalarının da katkısı olmu�tur. Â�ık, köy odalarının
kendisi için bir medrese oldu�unu, buralardan çok �ey ö�rendi�ini belirtiyor. Burada
Â�ık Kerem kitapları okunur, seyirlik oyunlar sergilenirmi�. Yine bu odalarda havlu
bulundurulur, muammayı çözen havluyu alırmı�.
Radyonun da â�ıklı�a ba�lamasındaki etkisi büyüktür. Radyodan dinledi�i müzikleri
ezberlemi�, not alamadı�ı ya da unuttu�u kısımları kendince tamamlamı�tır.
Kurto�lu, �iir yazmanın sırrı olarak, ilk kitabına da verdi�i isim olan gönül dilini
göstermektedir. “�ki Satır Yazacaksan” adlı �iirinde �iir yazabilme yetene�ini, derin
manada da â�ıklı�ı �öyle tarif etmektedir:
Ne kalemde, ne eldedir,
Ne göz, kulak, ne dildedir,
Bunun sırrı gönüldedir,
�ki satır yazacaksan…
105
Bilmeyenler kolay sanar,
Ne marifet, ne de hüner,
Bir yar lazım, gelir, bir nar,
�ki satır yazacaksan…
A�ka dü�üp, yanmak gerek,
Ak pak olup, yunmak gerek,
Mevlâ, lutfun sunmak gerek,
�ki satır yazacaksan…
Pirden feyiz alacaksın,
Ummanlara dalacaksın,
Ham kalmayıp, olacaksın,
�ki satır yazacaksan…
Selamet, sabırla olur,
Nefis hep kar�ında durur,
Yenilmeli kibir, gurur
�ki satır yazacaksan…
Gözün, Hak gözle görecek,
Özün, haksızı yerecek,
Elin helâle erecek,
�ki satır yazacaksan…
KURTO�LU’m der, pi�eceksin,
Sevdasına dü�eceksin,
Sen, hep seni a�acaksın,
�ki satır yazacaksan…
106
4.4. Katıldı�ı Yarı�malar, Festivaller ve Programlar, Aldı�ı Ödüller
4.4.1. Yarı�malar
Kurto�lu, TRT’nin 1976 yılında açtı�ı “Amatör Mahalli Sanatçılar Sınavı”nı kazanarak
zamanın ünlü müzik hocalarından altı ay boyunca e�itim almı�tır. TRT’nin merkez ve
di�er bölge radyolarında çokça programa katılmı�tır.
Balıkesir Belediyesi’nin 1997 yılında düzenledi�i, “V. Sabri Altınel Ödüllü �iir
Yarı�ması”na katılmı�tır.
4.4.2. Festivaller
Kendi imkanlarıyla takip etti�i festivallere, â�ık �ölenlerine katılmaya çalı�maktadır.
Çorumda düzenlenen Hitit Festival ve Fuarı’na doksan üç yılından beri katılmakta
ancak son yıllarda bu etkinliklerden biraz daha geri durmaktadır. 1996 yılında Konya’da
yapılan “Â�ıklar Bayramı”na da katılmı�tır. Burada bir muamma sormu�tur ve cevabını
alamamı�, kazanan kendisi olmu�tur.
4.4.3. Programlar
“Gönül Dilim” adlı �iir kitabının ilk baskısından sonra, bu baskıda yer alan “Köy
Dü�ünlerimiz” adlı �iiri TRT Ankara Televizyonu’nda Atilla �çli’nin sundu�u ve
TRT’nin yurt içindeki ve yurt dı�ındaki bütün kanallarında belli aralıklarla yayın yapan,
Mustafa �emi’nin yönetti�i “Yörelerimiz Türkülerimiz” adlı programa mizansen olarak
hazırlanmı�tır. Çekimler Eskiekin’e kom�u Kazıklıkaya Köyü’nde yapılmı�tır. Bunun
nedeni, kendi köyünün böyle bir çekime kar�ı çıkmasıdır. Bunun üzerine kom�u köyde
çekilmi�tir.
TGRT televizyonunda, 7 Temmuz 1996’da �zzet Altınme�e’nin sundu�u “�zzet-i �kram”
adlı programa katılmı�tır. Bu program yo�un istek üzerine 15 Eylül 1996’da tekrar
yayınlanmı�tır.
2 Mart 1997’de TGRT televizyonunda Çorum için hazırlanan, �zzet Altınme�e’nin
sundu�u “Çorum Yöre Gecesi / �zzet-i �kram” adlı programı hazırlamı� ve programa
katılmı�tır.
107
Yine, Kanal 7 televizyonunun düzenledi�i, Nuri Sesigüzel’in sundu�u, çekimleri iki
bölüm halinde yapılan “Sıra Gecesi” adlı programa katılmı�tır. Birinci bölüm 31
A�ustos 1996’da, ikinci bölüm 7 Eylül 1996 yılında yayınlanmı�tır.
Samanyolu televizyonunda, Çorum’u tanıtıcı bir programa da katılmı�tır.
“Yıkılın Da�lar” ba�ta olmak üzere on altı türküsü TRT repertuarına alınmaya hak
kazanmı�tır.
4.4.4. Aldı�ı Ödüller, Hakkında Yapılan Ara�tırmalar
Balıkesir Belediyesi’nin 1997 yılında düzenledi�i, V. Sabri Altınel Ödüllü �iir
Yarı�ması’nda “Duy Beni” adlı �iiriyle üçüncülük ödülü almı�tır.
14 Nisan 1995’te Çorum Valili�i, �l Kültür Müdürlü�ü tarafından dört eserinin TRT’ye
gitmesi üzerine kutlama belgesi vermi�tir.
1998’de Çorum Kızılay �ubesi tarafından maddi ve manevi katkılarından dolayı �ube
ba�kanı Günay AKSOY tarafından onur belgesi verilmi�tir.
28 A�ustos 1999 tarihinde Çorum’un �skilip ilçesine yazmı� oldu�u bir �iirden ötürü
kendisine te�ekkür belgesi verilmi�tir.
Kurto�lu’nun 19. Uluslararası Çorum Hitit Fuar ve Festivali’ne yapmı� oldu�u
katkılardan dolayı Çorum Belediye Ba�kanı Prof. Dr. Arif ERSOY tarafından kendisine
onur belgesi verilmi�tir.
Â�ıkla ilgili lisans ö�rencilerin zaman zaman çalı�maları olmu�tur. Yakın zamanda da
ilimize açılan fen edebiyat fakültesi ö�rencileri kendisiyle söyle�iler yapmakta, notlar
tutmaktadırlar. 1997 yılında Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi ö�rencisi Hasan Arslan
tarafından Kurto�lunun “Gönül Dilim” eserinden hareketle “Yıkılın Da�lar” adlı
bitirme ödevi hazırlanmı�tır. 1999 yılında da Selçuk Üniversitesi ö�rencisi olan Serhat
Özütürker, “Çorumlu A�ıklar” adıyla bitirme ödevi hazırlamı� ve Â�ık Rıfat
Kurto�lu’ya da bitirme ödevinde kısaca de�inmi�tir.
108
4.5. �iirlerinde ��ledi�i Konular
4.5.1. A�k
Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun �iirlerinde en çok i�lenen konulardan biri a�ktır. Â�ık
edebiyatının a�k, ayrılık, gurbet, sıla üzerine kurulmu� olması onu da do�rudan
etkilemi�tir. Eserlerinde sevgiliyi, sevdi�ini hem soyut hem de somut yönleriyle
anlatmı�tır. Bu anlatımda benzetmelerden faydalanmı�tır. Sevgilinin özlemini, hasretini
çekmi� ve ona kavu�mayı, onu görmeyi arzulamı�tır. Güzellik ögeleri bazen ka�-göz,
bel, yüz; bazen de cilve, naz, melûl bir bakı�, iyi huy v.b. olmu�tur.
Yine gelene�in genel özelli�i olarak ondaki a�k, sıradan bir ili�ki de�il bir arayı�
sembolüdür.
Sevgi ve sevgili, soyutlu�u, uzaklı�ı ve ula�ılmazlı�ıyla, mistik bir renge bürünüp,
gizemli bir boyut kazanır. Â�ık, a�kın vermi� oldu�u acılarla iç içedir ve onu sürekli
yüre�inde hisseder. Güzele duyulan tutku ve ula�ılamazlı�ın vermi� oldu�u dert ve
acıları ço�u zaman dile getirir. Â�ık Kurto�lu’nun a�k anlayı�ı klâsik �airlerimizin a�k
anlayı�ını da ula�ılamama ve imkânsızlı�ı yönünden kısmen andırır. Â�ık, “Seninle
Güzel” adlı �iir kitabında, “Ceza Mısın Sen?” �iirinin son dörtlü�ünde ula�ılmazlı�ı
�öyle dile getiriyor:
Kurto�lu’mu â�ık ettin edeli,
Gündüz divaneyim, gece zır deli,
Nedir sana kavu�manın bedeli,
Yoksa eri�ilmez feza mısın sen? (Seninle Güzel, 44).
1998 yılında yayınlanan “Deyzo�lu” adlı �iir kitabında yer alan “Leyla” �iirinin son
dörtlü�ünde, telmih sanatıyla kendi a�kını “Kerem ile Aslı” hikâyesindeki a�ka
benzetmektedir:
Ömür bitti biter, bitmez a�k faslı
Kaç yıldır bıraktı bak bizi yaslı,
Beni Kerem etti, sen de Aslı,
Bu a�kta yüzümüz gülmedi Leyla… (Deyzo�lu, 52).
109
4.5.2. Özlem
Özlem, â�ık edebiyatında önemli bir yer tutar. Kurto�lu, yayınlanan üç �iir kitabında da
özlem konulu �iirlere yer vermi�tir. Bu özlem genellikle sevgiliye duyulan özlem
olmu�tur. Az bir süre de olsa gurbetlik ya�ayan Kurto�lu, sıla özlemi kokan �iirleri de
sıklıkla kaleme almı�tır. �lk baskısı 1994’te yayınlanan “Gönül Dilim” adlı �iir kitabının
“Yıkılın Da�lar” �iirinde â�ık o sırada Ankara’da kalp ameliyatı olan sevgiliye özlemini
dile getirmektedir. Cebinde sevdi�ini telefonla aramaya yetecek kadar parası olmadı�ı
için çaresizlik içinde ve özlemle �u dizeleri yazmı�tır:
Yar gurbet elinde, ben sıladayım,
Yol verin geçeyim, bükülün da�lar.
Ölüp kurtulmadım, bir çiledeyim,
Çekilin aradan çekilin da�lar.
Tütüyo gözümde yâr buram buram,
Söyleyin, burada ben nasıl duram,
Dünya gözüyünen bir kere görem,
Sonra yollarıma dikilin da�lar. (Gönül Dilim, 134).
…
Kurto�lu, �iirini bestelemi� ve bu �iiri sayesinde patlama yapmı�tır. Â�ık, eski türkülere
de özlem duymaktadır. “Seninle Güzel” �iir kitabında “Eski Türküler Türküler” adlı
�iirinde bu özlemini �öyle dile getirmektedir:
Asırlarca uzun ya�ı,
Eski türküler, türküler…
“Ezo Gelin, Huma Ku�u”,
Eski türküler, türküler… (Seninle Güzel, 90).
Â�ık, küçüklü�ünde köyünde ya�adı�ı olaylara, köy çevresine, arkada�lıklarına, eskinin
iyi sa�lam dostluklarına, yardımla�maya özlem duymaktadır. Bu özlemini “Gönül
Dilim” adlı �iir kitabının “Nerde O Günler” isimli �iirinde �öyle dile getirmektedir:
110
So�uk kuyu ayakkabım,
Desti çömlek, güveç kabım,
Sıcacıktı dost ahbabım,
Nerde o günler, ah nerde?
…
Yo�udu kibirnen hakirlik,
Mutlu derdidi fakirlik,
Buydu genel düzen, dirlik,
Nerde o günler, ah nerde?
…
Kurto�lum ki sızlanıyor,
Günden düne gizleniyor,
Eski günler özleniyor,
Nerde o günler, ah nerde? (Gönül Dilim; 38, 39, 40).
4.5.3. Sitem
Sitem, zamandan yakınma â�ıklık gelene�inde yaygın bir konudur. Bo�a geçen ömür,
zamanı ve çevreyi kınama �iirlerde çokca i�lenir. Â�ıklar, dünyanın gidi�inden, ahlâkın
bozulmasından ve döneklikten yakınırlar. Kurto�lu da �iirlerinde sıklıkla bu konuya yer
vermi�tir. Â�ık, “Gönül Dilim”de yer alan “Biz Nerdeyiz” adlı �iirinde de dünyanın
gidi�inden ve ahlâkın bozulmasından yakınmaktadır:
Birbirimiz gırtla�ında elimiz,
Birbirimiz gıybetinde dilimiz,
Birbirimiz aleyhinde yolumuz,
�nsaniyet nerde, biz nerdeyiz?
Olmu�uz nefsimizin esiri,
Yok mu bize nasihatın tesiri?
Ho� görmek gerektir, kulda kusuru,
O meziyet nerde, biz nerdeyiz?
111
…
Kalmadı mı içimizde do�ruluk,
Töremizde olan iyi huyluluk,
Soyumuzdan gelen köklü soyluluk,
O asalet nerde, biz nerdeyiz? (Gönül Dilim, 47).
“Seninle Güzel” de ise, “Hallar Üstüne” adlı �iirinde zamanın getirdiklerinden ve
toplumsal bozulmadan söz etmektedir:
Bir lokma, bir hırka ya�arken fakir,
Sinekler ü�ü�mü� ballar üstüne…
Zenginde kalmamı� kanaat, �ükür,
Hesabı kitabı pullar üstüne…
…
Ne yazık vefalı kalmadı ahte,
Karde� karde�iyle gezer aleyhte,
Sevenler riyakâr, sevdalar sahte,
Keremler yanmıyor küller üstüne…
4.5.4. Toplumsal Konular
Â�ıklar, halka yararlı olacak pek çok ö�üt �iirini, atasözlerindeki edayla yazmı�lardır.
Vefa, yi�itlik, tok gözlülük, cömertlik gibi yüksek ahlâki de�erleri telkin ederler. Halk,
â�ıkları Allah’a yakın sayıp sözlerinde keramet arar. Â�ık, bazen halkın öncüsü bazen
de savunucusudur. Â�ıklar; toplumun yozla�mı� tiplerini ele alarak, onları
ele�tirmi�lerdir. Ki�ilere yönelik ele�tirilerde sosyal hiciv yönü de bulunmaktadır
(Artun, 2001:126).
Kurto�lu, istiklâl �airimiz M. Akif Ersoy’un Asım aracıl�ıyla tüm Türk gençli�ine
sesleni�i gibi o�luna yazdı�ı “Ey O�lul” adlı �iiriyle gençli�e mesaj vermek
istemektedir:
112
…
�yiye iyilik her kulun i�i,
Kötüye iyilik er kulun i�i,
Her iki cihanda yer bulur ki�i,
Sen bunun sırrına erenlerden ol.
�nsan ne yaparsa kendine yapar,
Ele tuzak kursan, ilk seni kapar,
Nefsine uyanlar yolundan sapar,
Gururuna bir gem vuranlardan ol. (Gönül Dilim, 49)
“Seninle Güzel” adlı �iir kitabında da Kurto�lu, “Çok �ükür” �iiriyle topluma nasihat
etmi�tir:
…
Olmayanlar sebebinden tutmalı,
Olanlarsa payla�mayı tatmalı,
Buldu�una kul kanaat etmeli,
�alına da çuluna da çok �ükür… ( Seninle Güzel, 85)
Â�ık, yine son �iir kitabında, “Demokrasi �stiyorum” adlı �iirinde toplumsal konulara
de�inmi�tir:
…
Ufku açık ilerici,
Olmasın ba�naz, gerici,
Eksiksiz, gerçek, kalıcı,
Demokrasi istiyorum… (Seninle Güzel, 22)
4.5.5. Din
Din ve tasavvuf, â�ıkların ba�lıca inanç, görü� ve dü�ünce kayna�ıdır. Â�ı�ın din
konusundaki bilgisi yüzeyseldir. �nançlı, fakat mutaasıp de�illerdir. �ki yüzlülü�ü, kaba
sofulu�u yerer. (Artun, 2001:127).
113
Alevî-Bekta�î inancına sahip olan Alevî â�ıklar, �iirlerinde ba�lı oldukları bu inançları
anlatırlar. Hz. Ali sevgisi, ehl-i beyt sevgisi, on iki imam, Allah - Muhammet - Ali
sevgisini anlatırlar. Â�ık Rıfat Kurto�lu Sünnî inanca sahip oldu�u için �iirlerinde bu
konuların dı�ında; Allah sevgisi, kul hakkı, �ükür içerikli �iirler yazmayı tercih etmi�tir.
�lk kitabı “Gönül dilim”de yer alan “�sterim” adlı �iiri de Allah’a yakarı� konulu �iiridir.
Ben sı�ındım hem Rahim hem Rahman’a
Kuldan de�il, ol Celâl’den isterim.
Yaradanım, elim açtım, gör sana,
Lûtfun ile hep helâlden isterim.
Seninle Güzel’de de “�lle De Sen” adlı �iirinde Allah’a olan sevgisini, ba�lılı�ını
anlatmaktadır:
Dünya güzel ile dolsa,
�lle de sen, ille de sen…
�stemem hep benim olsa,
�lle de sen, ille de sen…
Sen vermedin mi bu canı?
Hasretin ecel fermanı,
Benim derdimin dermanı,
�lle de sen, ille de sen…
KURTO�LU’mu etme deli,
Gel gör nice yaman hali,
Gözümde yok dünya malı,
�lle de sen, ille de sen…
114
4.5.6. Tabiat (Do�a) Konulu �iirleri
Do�ayı tüm güzellikleri â�ıkların �iirlerinde önemli yer tutar. Do�anın özellikleri
sevgilinin nitelikleriyle özde�le�tirilir. Do�a, ba�ka bir deyi�le sevgilinin güzelliklerini
anlatma aracıdır. Â�ık çevresinde gördüklerini do�rudan do�ruya �iirlerinde yansıtır.
Tabiat güzelliklerinin yanı sıra do�al afetler de â�ıkların �iirlerinde yer bulur. �nsanlar
do�a kar�ısında dü�tükleri güçsüz durumları �iirlerinde dile getirirler. Deprem, sel,
kuraklık gibi konular â�ıkların üzerinde derin izler bırakır. Kurto�lu da, do�aya olan
hayranlı�ını “Seninle Güzel” �iir kitabında yer alan “Kara Toprak” �iirinde �öyle dile
getirmektedir:
…
Kurto�lu’ma ekmek sensin, a� sensin,
Ömür sensin, emek sensin, i� sensin,
Ana, baba, evlat, karde�, e� sensin,
Â�ıklara “sadık yâr” kara toprak… (Seninle Güzel, 15)
Â�ık Rıfat Kurto�lu, tarlasında ya�amaya ba�layan köstebekle olan mücadelesini de
�iirle�tirmi�tir. Kurto�lu, köyünde “Kör Kösnü” adı verilen köstebe�in tarlasına verdi�i
zararı mizahi bir üslûpla dile getirmi�tir:
…
Erinmiyo, dozer gibi kazıyo,
Höbekleri sıra sıra diziyo,
Nerde ne var kıyı kö�e geziyo,
Ba�ı didik didik ditti kör kösnü… (Seninle Güzel, 16)
4.5.7. Kahramanlık
Â�ıklar, kahramanlık konularını sıklıkla i�lerler. Kahramanlık �iirlerinin örneklerini en
çok koçaklama, varsa�ı ve destanlarda görürüz. Kurto�lu, �iirlerinde daha çok a�k ve
sitem konusunu i�lemi�tir. Â�ık, Türk milletinin üstün cesaretini, do�u�tan asker
oldu�unu, �ehitli�in en üst mertebe oldu�unu anlatan “Gideriz” adlı �iirini yazmı� ve bu
duyguları �öyle dile getirmi�tir:
115
…
“Vatan” demek namus demek, ar demek,
Ana, baba, bacı, karde�, yâr demek,
Halay demek, horon demek, bar demek,
Davullu zurnalı co�ar gideriz…
Olmaz asla bizde yılmak, yorulmak,
Muradımız bir ölüp bin dirilmek,
Bir sevdadır al bayra�a sarılmak,
Yediden yetmi�e ko�ar gideriz…
4.6. Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun Â�ıklık Gelene�i Hakkında Bilgisi, Dil ve �fade
Özellikleri
Kurto�lu, â�ık edebiyatı hakkında terim bakımından pek de bilgisi olmadı�ını açık
yüreklilikle dile getirmektedir. Makamların isimlerini sayamasa da makamı hece sayısı
olarak dü�ünmedi�ini, dörtlüklerinin kendili�inden 8’li, 11’li kalıplarda �ekillendi�ini
söylüyor. Makamların, dörtlü�ün konusuna göre kendili�inden olu�tu�unu belirtiyor.
Yine Kurto�lu, badeli â�ıklı�a inanmadı�ını, badeli â�ıklı�ın çok önceleri mümkün
olabildi�ini belirtmektedir. Bunun nedenini ise, günümüzde tam anlamıyla do�ru ve
dürüst bir hayat tarzının olmayı�ına, dini vecibelerin saf olarak yerine getirilmemesine,
Allah’a ula�ma yolunda â�ıkların gerçek manada gerekleri yerine getirmedi�ine
ba�lamaktadır. Bu yüzden de â�ıkların bade içemeyece�ini söylemektedir. Â�ıklı�a
ba�lamada, usta çırak ili�kisinin, daha ziyade insanların içinde olması gerekti�ini
söylemektedir.
Kurto�lu; “Seninle Güzel” adlı �iir kitabının “��imiz Bizim” �iirinde, â�ıklı�ı �öyle tarif
etmi�tir :
Bir Tanrı lûtfudur “Â�ıklık” kula,
Gönülünen olur i�imiz bizim …
Ömrümüz ba�ından sonuna çile,
Dinmez gözümüzde ya�ımız bizim…
116
Bizler gülü dikeniyle sararız,
Biz damlada ummanları ararız,
Eker biçer döne döne süreriz,
A�kın harmanıdır dö�ümüz bizim…
Gerçek â�ık asla korkmaz, çekinmez,
Dalkavukça bir kapıya bekinmez,
Â�ık o ki lafın sözün sakınmaz,
Aynıdır içimiz dı�ımız bizim…
Sinemizde mertlik, cömertlik yatar,
Mevlâ ilham verir bize güç katar,
Az’cık kıttır amma herkese yeter,
Gönül soframızda a�ımız bizim…
Bellerimiz acılarla bükülür,
Yüre�imiz sevdalardan sökülür,
Otuz kırk demeden hepsi dökülür,
Dertten sıka sıka di�imiz bizim…
Tarih boyu hep itildik, kakıldık,
Yeri geldi dara bile çekildik,
�u asırda diri diri yakıldık (!)
Belâdan kurtulmaz ba�ımız bizim…
KURTO�LU der, halimizi sakladık,
Senelerce “sabır” deyip bekledik,
Asırları dakikaya yükledik,
“Eyüp” tür sabırda e�imiz bizim… (Seninle Güzel, 5)
117
“Muamma”nın bilmece oldu�unu, kendisinin de Konya Â�ıklar �enli�i’nde bir
muamma sordu�unu, cevap alamadı�ını ve ödülü de kendisi aldı�ını söylemektedir.
Kar�ıla�ma ile ilgili yaygın terimler Kurto�lu tarafından da benzer isimlerle
anılmaktadır. Ayaktan dü�mek, rakibinin kendini tekrar etmesi olarak görür ve mat
olması anlamına geldi�ini söyler. Atı�malarda aya�ın sa�lam olması gerekti�ine, hece
ölçüsünün tam uygulanmasının gereklili�ine ve yöneltilen soruların cevabının tam
olarak alınması gerekti�ine inanır. Tam bir atı�manın da bu kurallar çerçevesinde olması
ister.
Halk �iirinin türleri hakkında da yeterli düzeyde bilgisi vardır. Ko�manın konulara göre
çe�itleri olan; güzelleme, ta�lama, a�ıt, koçaklama hakkında bilgisi vardır.
4.6.1. A�ız Özellikleri
Bilindi�i üzere, â�ıklar ait oldukları çevrenin a�ız özelliklerini de �iirlerine yansıtırlar.
Kurto�lu’nun da Çorum a�zına has özelliklerle yazılmı� pek çok �iiri bulunmaktadır.
“Deyzo�lu” �iir kitabının ba�lı�ında da bunu görmek mümkündür. Son çıkan �iir kitabı
“Seninle Güzel”de “Deyzo�lu-3” isimli �iirinde de bu özelli�i görebilmekteyiz:
“Ye�erdiyim” diyom, gücüm yetöiyo,
Golu-gom�u el uzadıp dutmuyo,
Velhasılı koyün derdi bitmiyo,
Ol görüp dutmuyo dırık deyzo�lu… (Seninle Güzel, sf.10)
4.6.2. Kullandı�ı Yabancı Kaynaklı Sözcükler
Kurto�lu, bugün Tükçele�mi� olarak kabul etti�imiz yabancı kaynaklı sözcükler de
kullanmı�tır. Halkın anlayabilece�i sadelikte bir dil kullanmı�tır. Son �iir kitabı
“Seninle Güzel…”den aldı�ımız yabancı kaynaklı sözcüklerden bazılarını �öyle
sıralayabiliriz: zülfüyâr (Arp.), nâmert (Frs.), i�fal et- (Arp.), biçâre (Arp.), ipotek (Fr.),
hazan (Frs.), mülkiye (Arp.), vuslat (Arp.), menzil (Arp.) vb.
118
4.6.3. Mahalli Sözcükler
Â�ık edebiyatının en belirgin özelliklerinden biri de â�ıkların �iirlerinde mahalli
sözcüklere yer vermeleridir. Kurto�lu da mahalli sözcükleri �iirlerinde sıklıkla ve
ba�arıyla kullanmı�tır.
“Kı�ın sıcaklık ezene,” (Gönül Dilim, Gel �uraya Fidan Dik, 32/2)
eze: Vücut, ten.
“Baharda san vurmu� ba�a dönmü�sün,” (Gönül Dilim, Nerde?, 52/2)
san vur-: Kıra�ı dü�mesine benzer co�rafî olay.
“Sabırsızım, eviyorum,” (Gönül Dilim, Zor Ankara, 23/2)
ev-: Acele etmek.
“Döndü” tüllü tevür zavzu ekerdi,” (Deyzo�lu, Kimler Geldi Kimler Geçti Bu Köyden, 14/21)
tüllü tevür: Çok çe�itli.
zavzu: Sebze.
“Mastikaynan kıvırıyo, gobeller.” (Deyzo�lu, Deyze O�luna Köyden Mektuplar, 15/5)
gobel: Erkek Çocuk, genç.
“Ne yapsın üç günlük, kurük deyzo�lu?...” (Deyzo�lu, Deyzo�lu (3), 24/16)
kurük: Yavru e�ek.
“Damında çekilen lo�ları vardı…” (Seninle Güzel, Vardı 2, 13/2)
lo�: Ta� silindir.
4.6.4. Mahalli Deyimler
Sözlü edebiyat gelene�inin en önemli söz kalıplarından bir bölümünü deyimler
olu�turmaktadır. Deyim, genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, ilgi çekici bir anlam
ta�ıyan kalıpla�mı� söz öbe�i, tabir anlamına gelmektedir. Deyimler, yol gösterme
niteli�i ta�ımaz, hüküm bildirmezler. Â�ıklar da �iirlerinde bol bol deyimlerden
yararlanırlar. Â�ık edebiyatında her yörede kar�ıla�tı�ımız deyimlerin yanı sıra yöresel
119
deyimlere de rastlanmaktadır. Â�ıklar bu deyimleri kullanarak �iirlerine anlatım
zenginli�i katarlar. Kurto�lu da �iirlerinde sıklıkla deyimlerden yararlanmı�tır:
“Yollarıma varın yo�un serenler” (Gönül Dilim, Eski Dostlarım, 20/2)
“Ucuza sattılar, dostlarım beni.” (Gönül Dilim, Bırakıp Gittiler Dostlarım Beni, 19/1)
“Kaz gibi üttüler, dostlarım beni.”(Gönül Dilim, Bırakıp Gittiler Dostlarım Beni, 19/5)
“Tosba�lık tallıya gırı�tık durduk.” (Deyzo�lu, Deyzo�lu 3, 24/17)
“Ezrayil babamın bö�rünü dürttü.” (Deyzo�lu, Dezo�luna Köyden Mektuplar, 16/9)
“Efkârım boyumdan a�ar Reyhanî.” (Seninle Güzel, Reyhanî, 9/4)
“�çime cehennem dü�er Reyhanî.” (Seninle Güzel, Reyhanî, 9/7)
“Yüre�imi dü�ümledin, çözemem.” (Seninle Güzel, Gül Sensin Bana, 51/2)
4.7. �iirlerinin �ekil Yapısı
4.7.1. Nazım �ekli
Ko�ma
Ko�ma, â�ık edebiyatında en çok kullanılan nazım �eklidir. Ko�ma divan edebiyatındaki
gazelin kar�ılı�ıdır. Hemen her konuda yazılabilir olması â�ık edebiyatında yaygınlı�ını
artırmı�tır. Ko�ma söylemeyen halk �airi yok gibidir. Ko�malar genellikle 11’li hece ile
söylenirler. 11’li hece ölçüsünün dı�ındakilerin ko�ma diye adlandırılması ezgi ile
ilgilidir. Ko�maların dörtlük sayıları 3 ile 6 arasında de�i�mektedir. Ko�malar konuları
bakımından güzelleme, yi�itleme (koçaklama), a�ıt, ta�lama, ö�ütleme gibi bölümlere
ayrılır. Â�ık Rıfat Kurto�lu da �iirlerinin pek ço�unu ko�ma nazım �ekliyle yazmı�tır.
Güzelleme
Â�ık edebiyatında, ko�manın konusu bakımından, güzeli ve güzelli�i öven çe�idine
güzelleme adı verilir. Bir ki�iyi, bir yeri, herhangi bir nesneyi, övmek amacıyla
söylenen ko�malardır. Bir güzele â�ık olmak gelene�in bir parçasıdır. Saz çalıp �iir
söylemek bir güzelin sevdasına dü�tükten, a�k badesini içtikten sonradır. Kurto�lu’nun
da �iirlerinde güzellemeler önemli bir yer tutar. Klâsik �iirimizdeki gül bülbül gibi
120
mazmunlar â�ı�ın �iirlerinde yer bulur. “Seninle Güzel” adlı �iir kitabının “Onu Söyler”
güzellemesinin son dörtlü�ünde â�ık-ma�uk, gül-bülbül mazmunları kendini gösterir:
Kurto�lu’mun derde dü�mesi ondan,
Bir ömür da� bayır a�ması ondan,
Â�ı�ın ma�u�a ko�ması ondan,
Bülbül onu söyler, gül onu söyler.
Kurto�lu, son �iir kitabında, sanatçı Hülya Av�ar’a “Hülya” adını verdi�i bir güzelleme
yazmı�tır:
Bir sevda pınarı mavi gözlerin,
�çsem kana kana, doyulmaz Hülya…
Sanki nurdan derya, güzel yüzlerin,
Do�rulup bakmaya kıyılmaz Hülya…
Güldükçe gül açar, o ay yüzünde,
Kudret kaleminden, sürme gözünde,
Çok sır gizli her i�vende, nazında,
Saymaya kalkı�sam, sayılmaz Hülya…
KURTO�LU’m baktıkça olurum �a�ı,
Dil tarif etmez o kirpi�i, ka�ı
Seni bir kez gören gönül sarho�u,
Vallahi bir ömür, ayılmaz Hülya…
Koçaklama (Yi�itleme)
Ko�manın yi�itlik, kahramanlık ve sava� konusunda söylenen türüdür. Bu türde
gösterilen üstün cesaret, kahramanlıklar övülür. Kurto�lu di�er konulara oranla az da
olsa yi�itlemeye yer vermi�tir. Son yayınlanan �iir kitabındaki “Gideriz” adlı �iiri
ko�manın bu türüne örnektir.
121
Türk milleti asker do�ar anadan,
Da�ları ça�ları a�ar gideriz..
�lham alır kur’an’daki manâdan,
�man dolar kalbe, ta�ar gideriz…
Kınalıdır süngü tutan elimiz,
Tarih �ahit haktır bizim yolumuz,
Söylemeye varmasa da dilimiz,
Mertiz namertlere �a�ar gideriz…
Askerlikte yoktur asla dengimiz,
Dünya bilir yaman olur cengimiz,
Olmasa da tüfe�imiz tangımız,
Kazma kürek yola dü�er gideriz…
“Vatan” demek namus demek, ar demek,
Ana, baba, bacı, karde�, yâr demek,
Halay demek, horon demek, bar demek,
Davullu zurnalı co�ar gideriz…
Olmaz asla bizde yılmak, yorulmak,
Muradımız bin ölüp bin dirilmek,
Bir sevdadır al bayra�a sarılmak,
Yediden yetmi�e ko�ar gideriz…
Böyle yo�rulmu�tur bizim mayamız,
Ebediyen hür ya�amak gayemiz,
�ehitliktir mertebemiz payemiz,
Göz kırpmadan üçer be�er gideriz…
122
KURTO�LU’yum bunu bilmeyen bilmez
Bedel ödemeden toprak yurt olmaz,
Her canlı ölür de “�ehitler” ölmez,
Diriler içinde ya�ar gideriz…
Ta�lama
Ta�lama â�ık edebiyatında; haksızlıkların, yolsuzlukların, geriliklerin, ekonomik
sorunların ele�tirel bir dille yerildi�i ko�ma çe�ididir. Ta�lamalar, â�ık edebiyatında
kötüleyen, alay eden �iirlerdir. Ta�lamalar, düzeltici olmaları yönüyle i�levseldirler.
Hayatında do�ru i�lerden uzakla�anlar â�ıkların diline dü�mekten çekinmi�lerdir.
Kurto�lu’nun �iirlerinin pek ço�u ta�lama üzerinedir. Â�ık, insanlarda gördü�ü olumsuz
durumları, toplumsal bozulmayı �iirlerinde i�lemi�tir. Kurto�lu, “Gönül Dilim” adlı
kitabında, “Kuru So�an” �iiriyle zamanın hükümetini ele�tirmi�tir.
Dostuma, dü�manıma etmeden minnet,
Aç ölmemek için, sendedir medet,
Sen ki bundan sonra, en büyük nimet,
Seni buldu�uma, bin �ükür so�an...
Sabah kahvaltıda peynir, bal dedik,
Ö�lene de yemek, pilav eyledik,
Ak�am da sendeyiz, ayvayı yedik (!),
Ba�ka bir çaremiz, var mı ki so�an...
Ku�ba�ı, kıymayı, yılda göremem,
Biftek, pirzolanın tadın bilemem,
Senden ba�kasına elim süremem,
Soframda, yegane katıksın, so�an…
123
KURTO�LU'ma ne gam, sen var iken,
Yavan ekmek bile bulmak zor iken,
Kedi köpek ithal mama yer iken,
Seninle "ça� atlarım" ey kuru so�an...
Ö�ütleme
Â�ık edebiyatında bir dü�ünceyi yaymak, bir ders vermek, bir �eyi ö�retmek ya da
do�ruyu göstermek amacıyla söylenen ko�malardır. Â�ıkların bu tarz �iirleri yazmadaki
genel amaç, do�ruyu göstererek do�abilecek yanlı�lıklardan halkı uzak tutma iste�idir.
Â�ık Kurto�lu’nun da didaktik �iirleri vardır. “Seninle Güzel” �iir kitabında yer alan
“Tez Gelir Geçer” adlı �iiri güzel bir ö�ütleme örne�idir:
Bir kaba soluktan ibaret varın,
Bu caka, bu çalım, poz gelir geçer,
Kim bilir kim nasıl olacak yarın?
Ço�u bu dünyadan yoz gelir geçer…
Hakk’ın her hikmeti derstir kuluna,
Herkesin etti�i gelir yoluna,
Kalırsan hayırsız evlat eline,
Gözünden kaç o�lan kız gelir geçer…
Dermanı yazmaz mı, derdini yazan?
Fırsatın var iken hep gönül kazan,
El olur kapında salınıp gezen,
Her murat, her sefa, haz gelir geçer…
Yenmeli benli�i, kibiri, kini,
Umutla geçmeli insanın günü,
Gündüze gebedir geninin sonu,
Her kı�ın ardından yaz gelir geçer…
124
Lânet olsun ah bu nefise lânet,
Onun i�i hâkîkate ihanet,
Neye sahip isen hepsi emanet,
Dünya malın olsa az gelir geçer…
KURTO�LU’m gelmedik hal olmaz ba�a,
Güvenme gençli�e sıhhate bo�a,
Dünyada ne kadar ya�arsan ya�a,
“Ömür” dedikleri tez gelir geçer…
Semaî
Â�ık edebiyatında, 8’li hece ölçüsüyle ve kendine özgü bir ezgiyle söylenen ko�ma
çe�idine semaî diyoruz. Konuları bakımından ve kafiyeleni�i bakımından ko�ma ile
benzerlik gösterir. Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun 8’li hece ile yazılmı� ko�ması vardır. Gönül
Dilim’de yer alan “Gülüm” adlı �iiri buna en güzel örnektir. Ayrıca bu �iiri â�ık türkü
olarak bestelemi�tir:
Can bedene sı�maz olur,
Aramazsam gülüm seni...
Gönlüme gün do�maz olur,
Deremezsem gülüm seni...
Hep senden güç alırım ben,
Sende huzur bulurum ben,
Hasretinden ölürüm ben,
Göremezsem gülüm seni...
KURTO�LUM’m can pazarımda,
Ecel döner üzerimde,
Yatamam ki mezarımda,
Saramazsam gülüm seni...
125
4.7.2. Ölçü
Kurto�lu, bütün �iirlerini milli ölçümüz olan hece ile yazmı�tır. Â�ık, �iirlerini ko�ma
nazım �ekline ba�lı olarak 11’li hece ölçüsüyle yazmı�tır. 11’li hecede hem 4+4+3
duraklı hem de 6+5 dura�ı kullanmı�tır. 11’li hecenin yanı sıra semailerde 8’li heceyi
kullanmı�tır. Â�ık, Deyzo�lu adlı �iir kitabında özgün mânilerine de yer vermi�tir. Bu
mânilerinde 4+3 duraklı 7’li heceyi kullanmı�tır. 7’li heceyi mânilerinin dı�ında
kullanmamı�tır.
4.7.3. Uyak (Kafiye) Yapısı
Kurto�lu, �iirlerinde daha çok düz ko�manın a b a b, c c c b, d d d b, e e e b kafiye
�eklini kullanmı�tır. Â�ık eserlerinde yarım kafiye ve tam kafiyenin yanında zengin
kafiyeyi de kullanmı�tır. Bazı �iirlerinde ise cinası ba�arıyla uygulamı�tır. Rediflere
eserlerinde sıkça yer vermi�tir. Eserlerinde kafiyeli olan kelimelerde kula�a hitap
edecek �ekilde seslerin benzerli�ine önem vermi�tir.
Yarım Kafiye
��venden, edândan, nazından bıktım,
Arada ne kadar da� varsa yıktım,
Kaç asıra bedel, kaç sene çektim,
Gözüme gelmiyor yıllarım Nurten…
Tam Kafiye ve Redif
Mayısta san vurmu� ba� –a dönmü�sün,
Ba�ından kar kalkmaz da� –a dönmü�sün,
Ocakta eriyen ya� – a dönmü�sün,
Kemeri kıskanan bellerin nerde?
Zengin Kafiye
Kurto�lu’ma cengi kursa da felek,
Al, yürekse yürek, bilekse bilek,
Sensin Hak’tan diledi�im tek dilek,
Senden ba�ka a�kı, hazzı neyleyim?
126
Cinas Kafiye
Kız Halime Halime
Bakmaz oldun halime
Ne dedim de ba�landım
Senin gibi zalime.
Tunuç Kafiye
Vekil Yabancı asıla,
Gezer kasıla kasıla,
Sadaka milli hasıla,
Hakanları gördük Atam…
4.7.4. Nazım Birimi
Â�ık Rıfat Kurto�lu, �iirlerinin hemen hepsini â�ıklık gelene�ine uygun olarak
dörtlükler halinde yazmı�tır.
Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun, herkesin kolayca anlayabilece�i bir üslûp ve sade bir dil
kullanması, milli bir vezin olan heceye ba�lı kalması eserlerini saz e�li�inde söylemesi
â�ıklı�ın geleneksel özelliklerini yansıttı�ının temel göstergesidir. Konu bakımından
büyük bir zenginli�e sahip oldu�u eserlerinden anla�ılmaktadır.
Â�ık, içinde bulundu�u toplumun dü�üncelerini mahalli a�ızla birle�tirip eserlerine
yansıtmı�tır. Söz sanatlarını ba�arıyla uygulayarak anlatımını güçlü kılmı�tır.
Kurto�lu, �iirlerine isim verme i�ini sona bırakmaktadır. Zira �iirlerinin isminin onu
yazdıktan sonra olu�tu�unu yaptı�ımız görü�melerde dile getirmi�tir. Kurto�lu, â�ık
tarzı �iir gelene�inin vazgeçilmez kuralı olan tap�ırmaya önem vermi� ve eserlerinin
hemen hemen hepsinde kullanmı�tır.
Â�ık, hazırlık yapmadan �iir söyleme konusunda da oldukça ba�arılıdır. Â�ık olmanın
temel özelliklerinden biri sayılan irtical gücü yüksektir.
127
4.8. Atı�ma Örne�i
Kurto�lu’nun Â�ık Cefaî ile 19 Temmuz 2000 tarihinde Çorum Hakimiyet Gezetesi’nde
“Ozan Sesleri” kö�esinde yer alan atı�ması �öyledir:
Kurto�lu: Popçular cazcılar türkü çalalı
Teller tele benzemiyo Cefaî
Â�ıklar sahipsiz kaldı kalalı
Diller dile benzemiyo Cefaî.
Cefaî: Hani Krac’o�lan, Yunus, Pir Sultan,
Ço�u bu u�urda vermedi mi can?
Â�ıklı�ın sırrı, yol edep, erkân
Yollar yola benzemiyo Kurto�lu.
Kurto�lu: Ata ecdat töresinden koptuk biz,
Gelenekten görenekten saptık biz,
Gülün bile naylonunu yaptık biz
Güller güle benzemiyo Cefaî.
Cefaî: Bir ömür umutla gönül eyleye
Nerde o a�k, da�lar ta�lar söyleye
Hasret kaldık Mecnun ile Leyla’ya
Çöller çöle benzemiyo Kurto�lu.
Kurto�lu: �nsanlık mı bozuk, düzen mi bozuk?
Unutuldu gitti insanlık yazık.
Garda� garda�ına atıyo kazık
Kullar kula benzemiyo Cefaî.
128
Cefaî: Öküz koca, ka�nı kırık gitmiyo,
Od ocak yanmıyo, baca tütmüyo,
Haklının haksıza gücü yetmiyo,
Hallar hala benzemiyo Kurto�lu.
Kurto�lu: Kurto�lu’yum ölürüm bu yaraynan,
Yâr yanına varır olduk kiraynan,
Tanrı selâmı da �imdi paraynan,
Roller role benzemiyo Cefaî.
Cefaî: Cefaî kul kula bakıyo �a�ı,
Fırsatın buldu mu dost vurur ta�ı,
Tırna�ın varısa ba�ını ka�ı,
Eller ele benzemiyo Kurto�lu. (Çorum Hakimiyet, 2000)
129
BÖLÜM: 5 ESERLER�, KONULARINA GÖRE ESERLER�N�N
SINIFLANDIRILMASI, �I�IN BEKLENT�LER�
5.1. Gönül Dilim
Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun ilk �iir kitabıdır. 1994 yılında yayımlanan ilk �iir kitabında yüz
elli dört �iiri bulunmaktadır. 1995’te ikinci baskısı çıkmı�tır. Bu eser, Çorum
Belediyesi’nin “E�itim Kültür ve Sosyal �li�kiler Müdürlü�ü” tarafından yayınlanmı�tır.
Yüz seksen sayfadan olu�an bu kitabın ba�ında önce zamanın belediye ba�kanı
Prof.Dr.Arif Ersoy’a takdim yapılmı� sonra da â�ı�ın hayat hikâyesi anlatılmı�tır.
Kitabının sonunda “Çorum Kültürü” ba�lı�ında, nazım-nesir iç içe, derleme yapılarak,
eski dü�ünler ile günümüz dü�ünleri kıyaslanmaktadır. �iirlerini: Ya�adıklarım; Köy ve
Köy Sevgisi; Övgülerim, Yergilerim; A�k ba�lıklarında toplamı�tır.
5.1.1. “Ya�adıklarım” Ba�lı�ı Altında Topladı�ı �iirleri
�ki Satır Yazacaksan
Ne kalemde, ne eldedir,
Ne göz, kulak, ne dildedir,
Bunun sırrı gönüldedir,
�ki satır yazacaksan…
Bilmeyenler kolay sanar,
Ne marifet, ne de hüner,
Bir yar lazım, gelir, bir nar,
�ki satır yazacaksan…
A�ka dü�üp, yanmak gerek,
Ak-pak olup, yunmak gerek,
Mevlâ, lütfun sunmak gerek,
�ki satır yazacaksan…
130
Pirden feyiz alacaksın,
Ummanlara dalacaksın,
Ham kalmayıp, olacaksın,
�ki satır yazacaksan…
Selamet, sabırla olur,
Nefis hep kar�ında durur,
Yenilmeli kibir, gurur,
�ki satır yazacaksan…
Gözün, Hak gözle görecek,
Özün, haksızı yerecek,
Elin helâle erecek,
�ki satır yazacaksan…
KURTO�LU’m der, pi�eceksin,
Sevdasına dü�eceksin,
Sen, hep seni a�acaksın,
�ki satır yazacaksan…
Var Olayım
Kadir Mevlâ’m, nasip eyle,
Gönüllere er olayım
Yunus gibi sevip böyle,
�nsanlı�a yar olayım…
Bu duyguyu alma benden,
Hep severim kulu candan,
Her zaman dile�im senden,
Bu a�k ile, kor olayım
131
Dile, yoksullara a� et,
Dile erenlere e� et,
Dile, bir görülmez dü� et,
Sevdam ile, sır olayım…
Ya�mur eyle, ya�dır beni,
Güne� gibi do�dur beni,
Her gönüle sı�dır beni,
Yüreklerde, fer olayım…
KURTO�LU’yum, bahtiyarım,
Dünyalı�ım, kazanç, kârım,
Kul sevgisi, gönül nurum,
Bu sevgiyle, var olayım…
�ükür Gönlüm Yeter Bana
Neyleyim serveti,malı,
Benim gönlüm yeter bana.
Rab'bim, aratma bu halı
�ükür, gönlüm yeter bana...
Kalbim, Hak diye atıyor,
Kanaatkarlı�ım yetiyor
Elim, aya�ım tutuyor,
�ükür, gönlüm yeter bana...
Dünyanın zengini benim,
Olmasa bile, kefenim,
Dü�ecek topra�a tenim,
�ükür, gönlüm yeter bana...
132
KURTO�LU'yum, çok severim,
Her gönülde ola,yerim,
Daha sen den,ne dilerim,
�ükür,gönlüm yeter bana...
O Gönül de Bizde Var
Bana "savruk" diyen, ey gafil ki�i,
Nedir, dört kitabın, ortak görü�ü?
Gönüller kazanmak, bir gönül i�i,
Hamd olsun ki, o gönül de, bizde var...
Fakirlik ödüldür, zenginlik bir yük,
Bilirim, servetin vebali büyük,
Cömertlik �ereftir, eylerse layık,
Hamd olsun ki, o gönül de, bizde var..
Karıncalar, suyun içe elimden,
Cümle kurt ku�, i�iteler dilimden,
Haller bilirim ki, kendi halimden,
Hamd olsun ki, o gönül de, bizde var...
KURTO�LU'yum, ben rızana a�ı�ım,
Lufet gönül almak için ko�uyum,
MUSA gibi, her canlıdan dü�ü�üm,
Hamd olsun ki, o gönül de bizde var...
133
�sterim
Ben sı�ındım ismi Rahim, Rahman'a
Kuldan de�il, Ol Celal’den isterim,
Yaradanım, elim açtım, gör sana,
Lutfun ile, hep helalden isterim.
Her gönüle bir yol bulunup girecek,
Her insanı kucaklayıp saracak,
Sevgisiyle sonsuzlu�a erecek,
Yunus'ta ki, o gönülden isterim.
Biliyorsun içimdeki dü�leri,
�u gönlüme haz veren tüm i�leri,
Dindir artık gözümdeki ya�ları,
Seni zikreyleyen, dilden isterim.
KURTO�LU'yum nasıl yeyip yutayım,
Yutsam bile, ak�am nasıl yatayım,
Mümkün mü ki, açları unutayım,
Hayra nasip olan maldan isterim.
Gül Kader
Gün de�ildi, yıllar yılı gördü�üm,
De�i�sin ömrümün, seyri gül kader...!
Talih ba�ka, bahtım ba�ka kör dü�üm,
Asma yüzünü de, gayri gül kader.
134
Cahil gönül el-de görür yerinir
Bir ben de�il, çoluk çocuk sürünür,
Be� horanta, bir bilekten barınır,
Seçtir artık �erri, hayrı gül kader.
Sitemleri nefsime yasakladım,
Dertlerime �ükür edip sakladım,
Otuz üç yıl, güler diye bekledim
Hiç de�ilse bu yıl bari gül kader
�manımda altı direk var benim,
Ementü'yü, gel gönlüme sor benim,
Kitap benim, Râsûl benim, Yar benim,
Koyma beni "Yar"dan ayrı gül kader
KURTO�LU'yum asi olayım hâ�a
Lütfü-Kerem eyle, bu dertli ba�a
Bak da, gözlerimden bo�anan ya�a
Hakk’a niyaz, sana ça�rı, gül kader.
Neden �ki Yakam Bir Olmaz Benim
Ya sevilen, ya hak eden kuldanım.
Neden iki yakam bir olmaz benim?
Asi olmayım da, ey Yaradanım.
Neden iki yakam bir olmaz benim?
Anamdan do�alı, yoksul ya�arım,
Bir i� yetmez, di�erine ko�arım,
Yerinemem, hu�u ile co�arım
Neden iki yakam bir olmaz benim?
135
Geçimim, nafakam inayet de�il,
Çektiklerim, niçin nihayet de�il,
Duygularım sitem, �ikâyet de�il
Neden iki yakam bir olmaz benim?
Gelmi�im fakir, giderim fakir,
Büyüklenip, eli göremem hakir,
Bir lokma vermesen yine de �ükür,
Neden iki yakam bir olmaz benim?
Kısmetim kısıtlı, nasip dürülü,
Bahtım bir çok engellerle örülü,
Üç tane yavrumun, boynu burulu
Neden iki yakam bir olmaz benim?
Bir Baltaya Sap Olamadık Vesselâm
Düzene alt olmak, içimde sızı,
El-ense çekerken, tu� etti bizi,
Belki nasip-kısmet belki de yazı ,
Bir baltaya sap olamadık, vesselam...
Selam vermez oldu, "a�bey " diyenler,
Ak urba mı, kara deyip, giyenler,
Ev-ocak oldu da, benden yiyenler,
Bir baltaya sap olamadık, vesselam...
Sıyrılıp da, çıkamadık aradan,
Hep kaçındım haram puldan, paradan,
Hikmetinden sual olmaz, Yaradan,
Bir baltaya sap olamadık, vesselam...
136
Görülmü� �ey midir, cana küslü�üm,
Bulu�maz kimseye, zerre pisli�im,
Yegane servetim, tek dürüstlü�üm,
Bir baltaya sap olamadık, vesselam...
Umutlar ba�ladım yeni seneye,
Kaderimdir deyip, çektim sineye,
�u genç ya�ta, döndüm de divaneye,
Bir baltaya sap olamadık,vesselam
KURTO�LU'yum, günlük doyar karınım
Haset de�il, fakirlikle sorunum,
Ömür yarı, hala kaygım yarınım,
Bir baltaya sap olamadık, vesselam...
Anlamadım Gitti
Gece gündüz, nafakamdır u�ra�ım,
Çok �ükür; yarına yoksa da a�ım,
Koyun beni bana dik dursun ba�ım,
Anlamadım gitti, nedir bu halim...
Helâl kazancıma, haram katmadım,
Dürüstlükten öte, bir yol tutmadım,
Vakur, mert ya�adım, �eref satmadım,
Anlamadım gitti, nedir bu halim...
Kupkuru yerlere, bir ocak yaktım,
Ne eldeki mala, cana göz diktim.
Ne bir zina yaptım, ne yuva yıktım
Anladım gitti, nedir bu halim...
137
Bu yıl, tam otuz bir ya�ıma girdim,
Ne uttum, oynadım, �öyle bir sordum,
Çıkmak için, çırpındıkça bo�uldum,
Anlamadım gitti, nedir bu halim...
Felek ile, bölünecek kozum çok,
Doydum, düzenine, artık karnım tok,
KURTO�LU'mdan ba�ka, kadersiz mi yok?
Anlamadım gitti, nedir bu halim...
Bilir Misin Sen?
Issız gecelerin karanlı�ında
Yalnız avunmayı, bilir misin sen?
Umutların bir bir karadı�ında,
Çaresiz kalmayı, bilir misin sen?
�stemeden alçalmak, ba�ka taç iken,
Bo� hayaller kurmak, karnın aç iken,
�lgiye sevgiye çok muhtaç iken,
�tilip-kakılmayı, bilir misin sen?
Dost dü�man halime hep gülüyorlar,
Güngüne bir kaçı, el oluyorlar,
Hakk’ın selamını, çok görüyorlar,
Dı�lanmak nasıldır, bilir misin sen?
Elinde var iken can verenleri,
Kaybeder-kaybetmez, sırt dönenleri,
Yıkılıp dü�ününce, ilk vuranları,
Kalle�çe silleyi, bilir misin sen?
138
Gönüldür görür de, ummadan durmaz,
En sevdi�in dahi, arayıp-sormaz,
Kul olan elbet bir kararda kalmaz,
Söyle avunmayı, bilir misin sen?
Çoluk-çocuk ister evde her �eyi,
Oysa ben alamam, yavan ekme�i,
Kullardan beklemem, dünyalık �eyi,
Üç gün aç kalmayı, bilir misin sen?
Çalı�ır didinirim, bulursam bir i�,
�ükreder, sabreder olamam geni�,
Nerdesin Mevla’m, ne olur yeti�,
KURTO�LU'mu bilmem, duyar mısın sen?
Kuru So�an
Dostuma, dü�manıma etmeden minnet,
Aç ölmemek için, sendedir medet,
Sen ki bundan sonra, en büyük nimet,
Seni buldu�uma, bin �ükür so�an...
Sabah kahvaltıda peynir, bal dedik,
Ö�lene de yemek, pilav eyledik,
Ak�am da sendeyiz, ayvayı yedik (!),
Ba�ka bir çaremiz, var mı ki so�an...
Ku�ba�ı, kıymayı, yılda göremem,
Biftek, pirzolanın tadın bilemem,
Senden ba�kasına elim süremem,
Soframda, yegane katıksın, so�an…
139
KURTO�LU'ma ne gam, sen var iken,
Yavan ekmek bile bulmak zor iken,
Kedi köpek ithal mama yer iken,
Seninle "ça� atlarım" ey kuru so�an...
Muhtacım
Halden anlayacak, halimce öze,
Sevgiler anlatan, bir tatlı söze,
Gülücükler saçan, bir güler yüze,
Ne kadar muhtacım, bilsen ALLAH'IM...
�nsan canlıyım ya, yalnızım, niye?
Kimse selam vermez garibim diye,
Çocuklar misali az bir ilgiye,
Ne kadar muhtacım, bilsen ALLAH’IM…
Ruhum sıkıntıda, bedenim hasta,
Elin gurbetinde, �u gönül yasta
Candan, yürekten bir tane dosta,
Ne kadar muhtacım, bilsen ALLAH'IM...
Ana-baba, ta dünden unuttu diye,
Karde�lerim küskün, döndüm deliye,
�efkat dolu, sıcacık bir aileye,
Ne kadar muhtacım, bilsen ALLAH'IM....
Umuttur dünyada, beni ya�atan,
Ah.. Çıksa ömrünü, ömrüme katan,
Bir olsa elimi sevgiyle tutan,
Ne kadar muhtacım, bilsen ALLAH'IM...
140
KURTO�LU'yum, senin yolundur yolum,
Ta� atana ekmek tutan bir kulum,
Sevgiden, �efkatten, a�ktan mahrumum,
Ne kadar muhtacım, bilsen ALLAH'IM...
Bırakıp Gittiler Dostlarım Beni
Bulunmaz bir kimse, �imdi yanımda
Hepsini ta�ıdım, oysa canımda,
Artık yol yolsuzda, kötü gönümde,
Ucuza sattılar, dostlarım beni...
Ne birisi kaldı, halimi sorsun,
Ne birisi oldu, yaramı sarsın,
Ne birisi var ki, koluma girsin,
Yüz-üstü attılar, dostlarım beni...
“Ne kabahatim vardı?”, sordum özüme,
Belki vardır amma, gelmez gözüme,
Bir ALLAH’ın kulu bakmaz yüzüme,
Dı�ladı-ittiler, dostlarım beni…
Daha dün övgüler düzerken dili,
Kimi divane der, kimisi deli,
Ne e�-dost kalmı�, ne de sevgili,
Bırakıp gittiler, dostlarım beni...
Elimde, avucumda biteli beri,
Kalmamı� canlarda, vefanın yeri,
Onları mı riyakâr, ben mi serseri,
Kaz gibi üttüler, dostlarım beni...
141
KURTO�LU'yum, dost elinden naçarım
Namerde dökülür, hal mi açarım,
Kalle� dosttan, mert dü�mana kaçarım,
Bak, benden ettiler, dostlarım beni...
Eski Dostlarım
Hatanızı yüzünüze vurmadım,
Arzunuza, bir gün kar�ı durmadım,
�� ba�a dü�ünce, üç-be� sormadım,
Nerdesiniz, benim eski dostlarım?
Var günümde, canlarını verenler,
Yollarıma, varın-yo�un serenler,
Bin metreden, selamıma duranlar,
Nerdesiniz, benim eski dostlarım?
�yi günde birbiriyle yarı�an,
Kötü günde, kayıplara karı�an,
Çıkar için, babasıyla vuru�an,
Nerdesiniz, benim eski dostlarım?
Anılar hatırına, o mazimizden,
Sadece bir selam, beklentim sizden,
Korkmayın, a�-ekmek istemem sizden,
Nerdesiniz, benim eski dostlarım?
KURTO�LU'm ölür de size kul olmaz,
Gül gibi koksanız, sizden gül olmaz,
Altın yer dü�meyinen, pul olmaz,
Nerdesiniz, benim eski dostlarım?
142
�nanıp etkisinde kaldı�ım,
O masum ki�iliklerin,
Altında yatarmı� oysa
Dik alası sinsiliklerin.
Varıdı
Bak oddan-ocaktan eyledin felek,
Benim de harmanım, çecim varıdı,
Bilmem ki sen bana, neyledin felek,
Benim de bir tahtım, tacım varıdı.
Yar mı bıraktın ki, sevip-saracak,
Var mı koydun bende, çekip verecek,
Fer mi soruyorsun, kar�ı duracak,
Benim de kudretim, gücüm varıdı.
Yoksul diye, bir kenara atıldım,
An geldi ki, üç kuru�a satıldım,
KURTO�LU'yum �imdi, unutuldum,
Benim de garda�ım, bacım varıdı.
Dostlar Benim Nerem Deli?
E� dost deli diyor bana,
Dostlar, benim nerem deli?
Az teselli verin bana,
Dostlar, benim nerem deli,
Kar�ımda koca Çorum var,
Bilmem niye bu yorum var,
Yoksa, aklımdan mı zorum var,
Dostlar, benim nerem deli?
143
Tavırlarım deli oldu,
Olur ya, insanlık halı,
Cevapsız koman bu kulu
Dostlar, benim nerem deli?
Pek bilmem ya el, fel, hile,
Dü�mü�üz bir defa dile,
Adımı koydunuz bile,
Dostlar, benim nerem deli?
Hak yolunda ko�uyorsam,
Vakarımla ya�ıyorsam,
Ara-sıra ta�ıyorsam
Dostlar, benim nerem deli?
Acizlik midir sertli�im,
Savrukluk mu, cömertli�im,
Delilik midir mertli�im,
Dostlar, benim nerem deli?
Tezenem mi, sazım mıdır,
Niyetlerim, özüm müdür,
Ka�ım mıdır, gözüm müdür,
Dostlar, benim nerem deli?
Acep, helâl yemem midir,
Hakkı, hakka komam mıdır,
Gerçekleri demem midir,
Dostlar, benim nerem deli?
144
Has kim, pis kim, bari söylen,
Hakem olun, do�ru söylen,
Hangi sözüm e�ri, söylen,
Dostlar, benim nerem deli?
Do�ruları övüyorsam,
Yanlı�lara sövüyorsam,
Hak edeni dövüyorsam
Dostlar, benim nerem deli?
Görünü�e kanılırmı�,
Ço�u, bundan yanılırmı�,
"Er adıyla anılırmı�"
Dostlar, benim nerem deli?
Geri kalsam adım ölü,
Önde gitsem, adım deli,
Kimdir ebdal, kimdir veli,
Dostlar, benim nerem deli?
Hep geçer nazınız bana,
Sevgidir özünüz bana,
Övgüdür sözünüz bana,
Dostlar, benim nerem deli?
Kimisinin kanı deli,
Kimisini �anı deli,
Yi�itli�in ünü deli,
Dostlar, benim nerem deli?
145
Dokunmadan kalabilsem,
Yanlı� nerde bulabilsem,
"Ke�ke, deli olabilsem"
Dostlar, benim nerem deli?
KURTO�LU'yum, ben hep buyum,
Böyle gelmi�, gider soyum,
Yapım, karakterim, huyum,
Dostlar, benim nerem deli?
Beni Bana Sor Söyleyim
El-aleme sorma bo�a,
Beni bana sor, söyleyeyim.
"Benlik" olmasın da ha�a,
Beni, bana sor söyleyim...
�çim-dı�ım hüzün, derttir,
Belki lafım, sözüm settir,
Bilen bilir, özüm merttir,
Beni, bana sor söyleyim...
�nsan canlı, vefakarım,
Dostlar için cefakarım,
Kalenderim, fedakarım,
Beni, bana sor söyleyim...
Birazcık, kaynaktır kanım
Dar ve hassas bir insanım,
Hak terazisi vicdanım,
Beni, bana sor söyleyim...
146
Bilmeyene derdim dökmem,
Namertler boyun bükmem,
Kimseden lafım çekmem,
Beni, bana sor söyleyim,
Cesaretli cüretliyim,
Kuldan korkmam, yürekliyim,
Haksızlıklara gerekliyim,
Beni, bana sor söyleyim...
A�ı�ın yanan ba�rım,
Gönül ehline ça�rıyım,
Kendimce dürüst, do�ruyum,
Beni, bana sor söyleyim...
Kazansam da tutamam ben,
Hayrı �erre katamam ben,
Haram lokma yutamam ben,
Beni, bana sor söyleyim…
KURTO�LU’yum sivri dilim,
Toktur gözüm açık elim
Aciz samimi bir kulum,
Beni bana sor söyleyim…
Deli Gönül
Nice derde çare bulur,
Nice yüzleri güldürür,
Nicesine mesken olur,
�u bendeki deli gönül,
147
Sevdalarla dopdoludur.
Hakk’a varan, Hak yoludur,
Gâh akıllı, gâh delidir,
�u bendeki deli gönül.
Karundaki mala de�er,
Bir gönül bulursa e�er,
Ne yere, ne gö�e sı�ar,
�u bendeki deli gönül,
Dargındır kem sözlerinen,
Çalar söyler sazlarınan,
Halay çeker kızlarınan,
�u bendeki deli gönül,
Eser, ya�ar bazı tozar,
Ka�ıt-kalem olur, yazar,
Ba�rım ezik-ezik ezer,
�u bendeki deli gönül.
KURTO�LU'yum sever, yanar,
Uçar, daldan-dala konar,
Nerde güzel görse kanar
�u bendeki deli gönül.
Günden Güne
Sinem, içli bir kordur,
Yanar gider, günden güne...
Gönülü avutmak zordur,
Kanar gider günden güne...
148
Kanatsız bir ku� gibi
Boz bulanık bir ho� gibi
�çmi� inler, sarho� gibi,
Siner gider, günden güne...
Söner bir gün, sı�ınakları
Tutmaz di�i, tırnakları
Artık ömür ırmakları
Donar gider, günden güne…
Bir gün karı�ır, tozlara,
Varır, çökelir buzlara,
Bir sal ile omuzlara,
Konar gider, günden güne...
5.1.2. “Köy, Köy Sevgisi, Köy Ya�antısı” Ba�lı�ı Altında Topladı�ı �iirleri
Gel �uraya Bir Fidan Dik
Hayır, gönül ile gönül,
Gel �uraya bir fidan dik,
Öldükten sonra da anıl,
Gel, �uraya bir fidan dik...
Yazın, ba�ın gölgelene,
Kı�ın, sıcaklık ezene,
Tabut olur cenazene,
Gel, �uraya bir fidan dik…
149
Her yapra�ı, ayrı candır,
Ulvi hazdır, heyecandır,
Evlat gibi sevecendir,
Gel, �uraya bir fidan dik...
Bilsen, bu ne has bir görü�
Bu görü�le estek yarı�,
Yurt ye�erir, karı� karı�,
Gel, �uraya bir fidan dik...
Zannetme ki, cefalıdır,
Kalbin pür-nûr sefalıdır,
Sadık dosttan vefalıdır,
Gel, �uraya bir fidan dik...
Gâh az ya�a, gâh çok ya�a,
Emeklerin gitmez bo�a,
Da�a, bayıra, yoku�a,
Gel, �uraya bir fidan dik...
Vatanına, sadakattir,
Bilsen, ne ho� saadettir,
Bu da, bir tür ibadettir,
Gel, �uraya bir fidan dik...
Gör bak için huzur bulur,
Hemi Mevlâ, hem kul bilir,
Evladına miras kalır,
Gel, �uraya bir fidan dik...
150
Gönüllerde yer edersin,
Kurdu ku�u yar edersin,
Mekanını nûr edersin,
Gel, �uraya bir fidan dik...
Vatanına minneti sen,
Biliyorsan cenneti sen,
MUHAMMED'e ümmet isen,
Gel, �uraya bir fidan dik...
KURTO�LU'mun sevdasına,
Kulak ver de sedasına,
Yaradan'ın rızasına,
Gel, �uraya bir fidan dik...
Ya Rabb’im
Sarar isen gönlümdeki yarayı,
Verir isen, her imkanı, parayı,
Köyümdeki, her bir karı� merayı,
Ye�ertirim, fidan dikip, Ya Rabb’im..
Samimiyim, biliyorsun riyam yok,
Hayır-hasenata hayli meylim çok,
Beni senden ba�ka gören, duyan yok,
Haz bulayım, ona bakıp, Ya Rabb’im...
Muradım vermeden, alma bu canı,
Hayalim kurmaktır, üç-be� ormanı,
Ne ün istiyorum, ne �öhret �anı,
Kahreyleme, beni yıkıp, Ya Rabb’im...
151
�ükür, bu gönülü veren de sensin,
Bu dü�le, gönlüme giren de sensin
KURTO�LU'mu bilen, gören de Sensin
Yardım et, bir destek çıkıp, Ya Rabb’im...
Bir karı� topra�ın bo� kalmı�lı�ı
Tarifsiz üzüntü, hüzündür bana
Bir yere bir tane fidanı dikmek
�badet hazzıdır, huzurdur bana
Turnalar
Gökyüzünde bölük-bölük turnalar,
Söylen hele, bizim köyden ne haber?
�en mi, yoksa viran mıdır haneler,
Söylen hele, bizim köyden ne haber?
Turnam gökyüzünde sıra-sıralı
Bencileyin dö�ü, ba�rı yaralı,
Yıllar oldu, sılamdan ayrılalı,
Söylen hele, bizim köyden ne haber?
Ben susam da, dertli sazım susmuyor,
Esen yeller, bizim elden esmiyor,
Postacı da aya�ını basmıyor,
Söylen hele, bizim köyden ne haber?
Uçtunuz mu bizim tarla-tapandan,
Selam yokmu muhtar, kizir, çobandan,
E�ten, dosttan ihtiyardan akrandan,
Söylen hele, bizim köyden ne haber?
152
Yüre�iniz külle kaplı kor mudur,
Bir havadis vermek bunca zor mudur,
Kavumdan, hısımdan ölen var mıdır,
Söylen hele, bizim köyden ne haber?
Hasret çökmü�, yüre�imin kö�küne,
Ne olur döndürmen, beni �a�kına,
Sizi, bizi Yaradan'ın a�kına,
Söylen hele, bizim köyden ne haber?
Zalim gurbet, ah belimi büküyor
Sıla derdi yüre�imi yıkıyor,
Çöplükleri burcu burcu kokuyor,
Söylen hele, bizim köyden ne haber?
KURTO�LU'nun gurbet oldu yolda�ı,
Siyim siyim akar gözümün ya�ı,
Çok özledim ana, bacı, garda�ı,
Söylen hele, bizim köyden ne haber?
Pınar
Suyun �u ellerde en güzel suydu,
Seni bu hallere kim, nasıl koydu?
Gelenden, geçenden nazar mı de�di?
Ça�ıl ça�ıl ça�layı�ın nerede?
�imdi mahzun, boynun buruk burada…
Muradıydın, görülmedik gün idin ,
Çörtenlerin ça�lar iken �en idin,
�lk a�kımın �ahidi de sen idin,
153
Ey sırda�ım, �ahadetin nerede?
�imdi böyle suskun kaldın burada…
Olu�unda cıbıl cıbıl çimerdim,
Gömülürdüm sularına, tomardım,
Ibrı�ınan üç be� dönüm dönerdim,
Cömert idin, bekletmezdin sırada,
Aya�ına hasret kalmı� derede…
Yuna�ında pılı pırtı yunurdu,
Senden içen, abu hayat sanırdı
Kim derdi ki, suyun selin kururdu,
Güldür güldür akan suyun nerede?
�imdi böyle garip kaldın burada…
Benim gibi gönlün, dünün yasında,
Çul ıslardık, takaçınan ta�ında,
Hatırlar ya�anırdı ba�ında.
Senden sonra ne var �imdi sırada?
Çatlak oluk, kuru lüle, yapın kalmı� geride…
KURTO�LU’ma dönmü�, pınar i�lerin,
Bayku�lara mesken olmu�, ta�ların,
Hüzün dolu baharların, kı�ların,
154
�en �adıman, eski günler nerede?
�kimiz de terk edildik burada…
Naçarsın Gönül
Duramadın gine, durdu�un yerde,
Ne çare ki, burda naçarsın gönül.
Vatan sevdasıdır, ta�ırsın ser de,
Ne varırsın, ne vazgeçersin gönül.
“Güllü bahçalarda” güzel tavlarsın,
“Me�elere” çıkar, keklik avlarsın,
Sılanın derdiyle, kendin eylersin,
Hasrete bürünür, göçersin gönül.
“Ta�lıklarda, Gerdekkaya” yolunda,
“Veli’nin e�mede, Killik belinde,
Öküz yata�ında, dokuz dönümde”,
Çi�dem çiçek olur, açarsın gönül.
“Pelidin ba�ında”, demleyip çayı,
Oturup “Yamaçtan” seyreden köyü,
“Kuyu pınarından”, buz gibi suyu,
E�ilir, kanası içersin gönül .
“Sakızlık Burnu’nda” berçin sökersin,
“Kepir’de” ha bire, fidan dikersin,
“Ku� tepelerinde”, gazel çekersin,
“Allı turnalarla”, uçarsın gönül.
155
“Arpalık’ta” pakla pancar paklarsın,
“Aliki yolundan”, sapı yüklersin,
Gece harmanlarda, çeci beklersin,
Arpayı bu�dayı biçersin gönül.
Yazıyı yabanı, dolandın durdun,
“Arif A�a’nın” orda, me�veret kurdun,
Gözün mü körüdü, yeni mi gördün?
Sapınan samanı seçersin gönül.
Usandın yıllardır, burada kahırdan,
Bilmem ne anlıyon, kokmu� �ehirden?
Havası da solunmuyo, zehirden,
Her gün ES-KEK�N’e, gaçarsın gönül.
KURTO�LU’mu, bir kararda koymazsın,
Geder görür, görmelere doymazsın,
�ehir ya�amını, ya�am saymazsın,
Burada binbir derde, düçarsın gönül.
Hanı Benim Ka�nılarım
Ko�ardım kara camızı,
Yanıkça öterdi mazı,
Biniyodum köpe bazı,
Hanı benim ka�nılarım?
Köyde midir, kazada mı,
Kodeste mi, cezada mı,
Sarayda mı, müzede mi,
Hanı benim ka�nılarım?
156
Yo�urt çalıp korudu�um,
Daya�ını sürüdü�üm,
Tozlarında yürüdü�üm,
Hanı benim ka�nılarım?
Ta�ırır iken kemreleri
Gâh kırardım zelveleri
Goresidim o günleri
Hanı benim ka�nılarım?
Çüt zamanı kara saban,
Az ko�madı zü�ürt babam,
�ki tekerli arabam,
Hanı benim ka�nılarım?
Üvendere, boyunduruk,
Öküz koca, dana kırık,
Ol-görüp tutmazdı dırık,
Hanı benim ka�nılarım?
Yazın binerdim dövene,
Ak�ama dek döne, döne,
Ah… O günler gelse gine,
Hanı benim ka�nılarım?
Gün yakardı kavrum, kavrum,
Ak�am savururduk savrum,
Masal de�il, gerçek yavrum,
Hanı benim ka�nılarım?
157
Üzerinde büyüdü�üm,
Kolgesinde uyudu�um,
Hasretini hep duydu�um,
Hanı benim ka�nılarım?
KURTO�LU’m yok korna sesin,
Yok, trafik ke�meke�in,
Senin olsun Mercedes’in,
Hanı benim ka�nılarım?....
Nerde O Günler, Ah Nerde!
So�uk kuyu ayakkabım,
Desti çömlek, guveç kabım,
Sıcacıktı dost, ahbabım,
Nerde o günler, ah nerde?
Kı�ın biter saman, yeygi,
Olmazdı ki tasa, kaygı,
Yardımla�mak, hatır, saygı,
Nerde o günler, ah nerde?
Zordu babalık, analık,
Yorgan gıtil, ottan alık,
��li�imde be� yamalık,
Nerde o günler, ah nerde?
�ki dene a�aç ka�ık,
Sallıyoduk, ke�ik-ke�ik,
�ıkırdaklı güllü be�ik,
Nerde o günler, ah nerde?
158
�ifa arardım sülükte,
Cıbıl cıbıl, pis olukta,
Çimiyordum, bisolukta
Nerde o günler, ah nerde?
Kara yapı, fakirhane,
Tezek yakardım yegane,
“Badal” derdim, merdivene,
Nerde o günler, ah nerde?
Yanıllımda saho, aba,
Kar kürürdüm yaba yaba
O kuyruklu, paslı soba,
Nerde o günler, ah nerde?
Ekip biçip, koyuyodum,
Kıt kanaat doyuyodum,
Bi de suvan soyuyodum,
Nerde o günler, ah nerde?
Aksaatemde bi-ya�lıktı,
Dile�imse, tek sa�lıktı,
Sanki, o dirlik ba�lıktı,
Nerde o günler, ah nerde?
Yo�udu kibirnen, hakirlik,
Mutlu derdidi fakirlik,
Buydu genel düzen, dirlik,
Nerde o günler, ah nerde?
159
Yalınayak idi aya�am,
Lakin, ço�udu ar, hayam,
�nsanlı�ıdı sırf mayam,
Nerde o günler, ah nerde?
Tek ı�ı�ım idareydi,
Yolum, izim da�, dereydi,
Köy odası, medreseydi,
Nerde o günler, ah nerde?
�öyle sorarım da, hanı,
Var mı bugünün ho� yanı?
Ararım o, çit fistanı,
Nerde o günler, ah nerde?
Medeniyet ne getirdi?
Sevgi, saygıyı bitirdi,
�nsanlı�ı da götürdü,
Nerde o günler, ah nerde?
Ben hep varım ilme, fene,
Ne gerici, yobazım ne,
Ölmese adet, anane,
Nerde o günler, ah nerde?
KURTO�LU’m ki sızlanıyor,
Günden düne gizleniyor,
Eski günler özleniyor,
Nerde o günler, ah nerde?
160
Kalmamı�
Biçerdim ekini, ederdim deste,
Toplar, yı�ın yı�arıdım üst üste,
�imdi orak, harman, tırpan da yasta,
Çüt-çıbık tutacak eri kalmamı�.
Dırmıklayıp “di�” ederdim yerini,
“Anadutla” toplardım her birini,
Çeker ba�lardım direni direni,
“Urgandan, sicimden” biri kalmamı�.
Köyümü yurt tutmu� “çullu tazılar”
Hozan olmu�, arpalıklar yazılar
Mele�miyo koyununan kuzular
Tonlu, tıkırdaklı sürü kalmamı�.
Selam söyle, miras koyan babana,
“Kondular” dikilmi� yazı yabana,
Çiftlikler kurulmu� tarla tapana,
Arpa, bu�day, yulaf, darı kalmamı�.
Nimet idi sanki “kizir, çobanlık”
“�alvarı” günlüklü, “cepken” yabanlık,
Bereket ya�ardı tam bir sabanlık
Ya�muru, dolusu, karı kalmamı�.
Davul zurna susmu�, sazı söylemez
Göllerde örde�i kazı oynamaz
“Küre” kurmu�, “a� bekmezi” kaynamaz
“Tandırlıkda” isi kiri kalmamı�.
161
Yakmamı� teze�i, görmemi� tütün,
Herbi�eyi gelir, çar�ıdan satın,
“Herifler” çilede, “avratlar” hatın,
Eski “karılardan, karı” kalmamı�.
Gördükçe eridi, yürek ya�larım
Yav�ana da hasret kalmı� da�larım
Harab olmu� bahcalarım, ba�larım
Gözlerde ye�ilin, nuru kalmamı�
KURTO�LU’ma geldi yine hey-heyler,
Köyü ESK-EK�N’in derdiynen söyler,
Arkları kurumu�, ça�lamaz çaylar,
Köyümün, köylükte yeri kalmamı�.
5.1.3. “Övgüleri, Yergileri, Ö�ütleri” Ba�lı�ı Altında Topladı�ı �iirleri
Anam
�öyle dursun, bebem, karım,
Sensin, zira, tek göz a�rım,
Kendim ayrı, senle canım,
Et, tırnaktan geçmez ANAM…
“Delim” dersin, ayırırsın,
Rızkın ile doyurursun,
Hep kollarsın, kayırırsın,
Hiç gözümden kaçmaz, ANAM…
Hakk’ın gösterdi�i yolum,
Rab’dan sonra, sana kulum,
Sensin tek kanadım, kolum,
Kanatsız ku� uçmaz, ANAM…
162
Gayrısına, özüm yakmam,
Sensin dertlerime Lokman,
Sen olmadan, yavan lokmam,
Bo�azımdan geçmez, ANAM…
KURTO�LU’yum, yormu� isem,
Belki üzmü�, kırmı� isem,
Affet, kar�ı gelmi� isem,
Dikensiz gül açmaz, ANAM…
Ö�retmenim
Ben, ben isem, bugün e�er,
Sayendedir ki, benim,
Her övgü sana de�er,
Az bile, ö�retmenim…
Seninle vücut buldu,
�u bedenim, �u canım,
Sevginin kutsiyeti,
�nancım, hem imanım…
Ana-baba sevgisinden,
Seninkinin farkı yok.
Senden ö�rendim hakkı,
Yüre�imde korku yok…
�çimdeki sevgimin,
Layıkı, gönül eri.
�lim, irfan ordusunun,
Ey isimsiz neferi…
163
Ömrüm oldukça seni,
Ba�ıma taç yaparım.
O mübarek ellerin,
Binlerce kez öperim…
KURTO�LU’m, sıralasam,
Cümleler yetmez, hocam,
Yoluna kurban olsam,
Hakkın ödenmez, hocam…
Ben Oldum Deme
Nelere gebedir, gelece�imiz,
Belli mi, yarın ne olaca�ımız,
Nerede, ne zaman ölece�imiz?
�eytan’a aldanıp, “Ben oldum.” deme…
Gönülüne, bugünün ho� gelir belki,
Yaz döner degüze, kı� gelir bil ki,
Zamanla, ba�ına i� gelir bil ki,
Bugüne aldanıp, “Ben oldum.” deme…
An gelir, ba�ına ters döner yuvan,
Gün olur derdine bulunmaz devan,
Bozulur fiyakan, söner o havan,
Ne olurum de, “Ben oldum.” deme…
Bulanıp bulanıp durulmak da var,
�a�ırıp, ziyana sarılmak da var,
Yarı aç, yarı tok sürünmek de var,
Halına güvenip, “Ben oldum.” deme…
164
Mahkemeler, kadıya mülk olurdu,
Tahtlı, taçlı sultanlar mı ölürdü?
Kalsa, Sultan Süleyman’a kalırdı,
Makama Güvenip, “Ben oldum.” deme…
Lâl olanda, nasıl �akır o dilin?
Kesilir tutmazsa aya�ın, elin,
Can bedene yükse, ne olur halın?
Gençli�e güvenip, “Ben oldum.” deme…
Unutursun bir gün �öhreti, �anı,
Arasın gençli�in, sıhhatin hani,
Madem ki dünyanın her �eyi fani,
Sakın bel ba�layıp, “Ben oldum.” deme…
KURTO�LU’m misali yanarsa çıran,
Çok beklersin amma, gelmez ki sıran,
Kâr eylemez o an, ne pulun, paran,
�a�ırıp, yanılıp “Ben oldum.” deme…
Görmedik!
Mevlâ’m vermi�, verece�i kadarın,
Sayarsın oynaya-güle, görmedik.
Ne çare ki, bu da senin kaderin,
Nispet eder fakir kula, görmedik.
Nerden aldın sen bu gücü, takadı,
Dü�ündün mü, mücrimleri, sakatı?
Belli ki, hiç yememi�sin tokadı,
Ma�rurlan gez böyle, hele görmedik.
165
Kanaat etmezsin, daha istersin,
Yalnızca hep bana, hep bana dersin,
Senden a�a�ıyı gözetmez, yersin,
Dolamı� servetin, dile görmedik.
Zekâtını, kaç yoksula a� ettin?
Kaç öksüzü evlendirip, e� ettin?
Allah için, ne yararlı i� ettin?
Sanki binmeyecek, sala, görmedik.
Yetim mi kolladın, ocak mı yaktın?
Hayır hasenata çivi mi çaktın?
Bir yere, bir tane fidan mı diktin?
Kokar benzemezsin, güle görmedik.
KURTO�LU’m der, emanet o, üç-be� kuru�,
Evla olan etmek, cömertle yarı�,
Hamallık seninki, bo�una kırı�,
Yaparsın bile bile görmedik.
Biz Neredeyiz?
Birbirimiz gırtla�ında elimiz,
Birbirimiz gıybetinde dilimiz,
Birbirimiz aleyhinde yolumuz,
�nsaniyet nerde, biz nerdeyiz?
Olmu�uz hep nefsimizin esiri,
Yok mu bize, nasihatin tesiri,
Ho� görmek gerektir, kulda kusuru,
O meziyet nerde, biz nerdeyiz?
166
Unutmu�uz hatır, gönül saygıyı,
Bilmiyoruz, sevmek denen duyguyu,
Ta�ıyoruz endi�eyi kaygıyı,
Emniyet nerede, biz nerdeyiz?
Gözetiriz cebimize gireni,
Ayırmayız helalini haramını,
Amaç yalnız bu dünya mı, para mı,
Ahiret nerede, biz nerdeyiz?
Kalmadı mı içimizde do�ruluk,
Töremizde olan iyi huyluluk,
Soyumuzdan gelen köklü soyluluk,
O asalet nerde, biz nerdeyiz?
Ben ben deriz, benlikteyiz, gafiliz,
Ben diyerek ziyandayız, cahiliz,
Ben demezsek, ancak öyle ehiliz,
O fazilet nerde, biz nerdeyiz?
Nerde kaldı, o hak yolun mizanı,
Nerde inanın gerçek imanı,
Bütün Müslümanlar garda�tık, hanı,
O uhuvvet nerde, biz nerdeyiz?
Musa ile Tur’umuzdu o bizim,
Yunus ile nurumuzdu o bizim,
Mevlâna’yla sırrımızdı o bizim,
O marifet nerde, biz nerdeyiz?
167
Sabır ile muradına erenler,
Sevgi ile gönüllere girenler,
Hakk yolunda tatlı canın verenler,
O kudret nerde, biz nerdeyiz?
KURTO�LU’yum, sevgi olsa harmanım,
Sevgi olsa, dertlerime dermanım,
Sevgi olsa içim dı�ım her yanım,
O muhabbet nerde, biz nerdeyiz?
Ey O�ul
Ey o�ul, insan suratın asmaz,
Yüzü, tevazuyla gülenlerden ol.
Yerdeki yüze kimseler basmaz,
Yüzünü yerlere sürenlerden ol.
�limin irfanın önemi malum,
Kör kalma, onunla eyle de talim,
Gün gelip kemalde olursan alim
Cehalet zincirin kıranlardan ol.
Kulun kalbi, günde kırk kez yoklanır,
Kibirden ıraklar yunur paklanır
“Yi�it gölgesinde, yi�it saklanır.”
Dü�küne kol kanat gerenlerden ol.
�yiye iyilik, “her” kulun i�i,
Kötüye iyilik “er” kulun i�i,
Her iki cihanda yer bulur ki�i
Sen bunun sırrına erenlerden ol.
168
�nsan ne yaparsa kendine yapar
Ele tuzak kursan, ilk seni kapar,
Nefsine uyanlar, yolundan sapar,
Gururuna bir gem vuranlardan ol.
Adamı küçülten, yalanla riya,
Yücelten dürüstlük, vakarla haya,
�nsanlık denilen engin deryaya,
Ü�enip çekinme, girenlerden ol.
Baban bile olsa, çekme sözünü,
Budaksa da esirgeme gözünü,
Daima Hakk’a tam tut özünü,
Do�ruyu arayan, soranlardan ol.
Mevlâ yerden, gökten verir cömerde
Sakın ha, sırrını açma namerde
Korkma, gövdeni bas, merdo�lu merde,
Azmı� yaraları, saranlardan ol.
Rezil rüsva olma ele, aleme,
Kötüye dost olup, gönül eyleme
Aman, el kızına, pek bel ba�lama…!
O hassas dengeyi kuranlardan ol.
�nsanın ba�ına gelmedik olmaz,
Dünyada geçmedik kara gün kalmaz,
Hak yolun yolcusu asla yorulmaz,
Gerekirse canın verenlerden ol.
169
KURTO�LU’m söyler de, kendisi tutmaz,
Amelsiz nasihat be� para etmez,
�undan ötesine pek aklım yetmez,
�nsanı insanca görenlerden ol.
Barı�
Barı� ne güzelsin, ho�sun,
Milletim el ele ko�sun,
Vatan mutluluktan co�sun,
Yurtta barı� ne güzeldir.
Dostluk ki insanca, Hakça,
Münasip dince, ahlakça,
Tüm duygular temiz, pakça,
Kalpte barı� ne güzeldir.
Yen yoklu�u sefaleti,
Yık zulümü, cehaleti,
Bil hukuku, adaleti,
Hak da barı� ne güzeldir.
Hainlik ömür bitirir,
Kavga ölüm kin getirir,
�kilik vatan batırır,
Birde barı� ne güzeldir.
170
5.1.4. “A�k” Ba�lı�ı Altında Topladı�ı �iirleri
Gizli Sevdam
Bir ben biliyorum,
Bir Yaradan’ım beni,
Bilmem, anlıyor musun,
Sen de bendeki beni?
A�kınla kavrulurum,
Yakarım da sinemi,
Bir türlü söyleyemem,
Çok sevdi�imi, seni…
Bekliyor, istiyorsun
“Seviyorum” dememi,
Ve çok seviyorsun,
Biliyorum da beni,
Gel, ilk önce sen söyle
Sevgini, sevdi�ini,
Ondan sonra sevgilim
“Dile” sen benden-beni…
Kavi ya cesaretim,
Lâkin diyemiyorum,
ALLAH �ahidimdir ki,
Seni çok seviyorum.
171
Kar�ılıklı açılıp,
Yanmayalım bo� yere,
Hüsran olmasın bu a�k,
Uzamasın mah�ere…
Bir Diyebilsem
Yabancı de�ilim a�ka, sevgiye,
Tutulmasa dilim, bir diyebilsem.
“Deliler gibi çok severim” diye,
Ah.. Dilim dönse de, bir diyebilsem…
Görür-görmez ya�adı�ım co�kuyu,
�çimdeki “söyle” diyen baskıyı,
“Kaybedersem” diye ta�ıdı�ım ku�kuyu,
Ah.. Dilim dönse de, bir diyebilsem …
Yanında ya�adı�ım o mutlulu�u,
Gözlerinde buldu�um o huzuru,
Bir kenara bırakıp da gururu,
Ah.. Dilim dönse de, bir diyebilsem…
Gönlümü alan o sultanımı,
Adadı�ımı, yollarına canımı,
Yenebilsem de, �u heyecanımı,
Ah.. Dilim dönse de, bir diyebilsem…
Kalbimdeki �u tarifsiz ilgimi,
Sana ait her hissimi duygumu,
Ölümüne, ölesiye sevgimi,
Ah.. Dilim dönse de, bir diyebilsem…
172
Verdi�in Umutlar Yeterli De�il
Merakım, bahtına küskünlü�üne,
Kanaatim; bana dü�künlü�üne,
Hayretim, sükutuna-suskunlu�una,
Tavrın çeli�kili, tutarlı de�il…
Seviyorsan, bunu benden saklama,
Kısa günde, kırk kez kalbim yoklama,
“Seviyorum”… Söylememi bekleme,
Verdi�in umutlar, yeterli de�il…
A�ı�ım ��te
Hor görme duygumu, kınama beni,
Bildi�in gibiyim, a�ı�ım i�te.
Tereddüt gösterip, sınama beni,
Bildi�in gibiyim, a�ı�ım i�te…
Sevmesem, gönlüme geçmiyor sözüm,
Seviyorum desem, tutmuyor yüzüm,
Yüz yüze, açıkça açılmak çözüm,
Bildi�in gibiyim, a�ı�ım i�te…
Seviyorum, Seviyorum
Duysun gökte uçan ku�lar,
Seviyorum, seviyorum.
Duysun beni da�lar, ta�lar,
Seviyorum, seviyorum.
173
Sevmek çok tatlı bir rüya,
Ayıplarlar beni güya,
Umurumda de�il dünya,
Seviyorum, seviyorum.
Bir ba�ka sevgiye ko�mam,
Olsam da sonunda pi�man,
Duysun ne çıkar…! Dost dü�man,
Seviyorum, seviyorum.
Esiriyim
Sevgimi çekip alan,
Beni çöllere salan,
Beni, benden alan,
Bir bakı�ın esiriyim,
Ayrılamam, o gülümden,
A�ı�ım ona gönülden,
Bu derde dü�eli ben,
Bir duygunun esiriyim…
Önce gözüme bakan,
Sonra kalbime akan,
Beni yürekten yakan,
Bir güzelin esiriyim…
Diyemem Çok Sevdi�imi
Ne kadar ümit edip beklesen,
Bekleme. Diyemem, çok sevdi�imi,
Yardımcı olsan, cesaret versen,
Yine de diyemem, çok sevdi�imi…
174
Belki, hissettirir, sana her halim,
Bir bilsen söylemeyi, nasıl isterim,
Heyecandan, tutulur da �u dilim,
Yine de diyemem, çok sevdi�imi,
Yanılıp bu kalbi, ilgisiz sanma,
Sabret suskunlu�uma, sakın usanma,
“Deliler gibi çok severim amma”,
Yine de diyemem çok sevdi�imi…
Ben de Var Mıyım?
Ak�amları odana çekildi�inde,
Bilmem, hiç aklında ben de var mıyım?
Kalbin sevdalara takıldı�ında,
Aklında, fikrinde ben de var mıyım?
Ellerin yüzünde ufka dalırken,
Göz göze gelince, donup kalırken,
Kar�ımda öyle heyecanlanırken,
Zihninde, bir parça ben de var mıyım?
Görü�ünce, gözlerinin o ne�esinde,
O anlamsız, suskun endi�esinde,
Kalbinin, en ufak bir kö�esinde,
Kız, çok meraktayım, ben de var mıyım?
Belli ki o gönlün birine tabi,
Ben miyim onun, yoksa sahibi?
Dilinde mert ise, gözlerin gibi,
Söyle ne olursun, ben de var mıyım?
175
Geceleri uyurken, rüyalarında,
Gündüz kurdu�un, hülyalarında,
Kavu�mak için dualarında,
Söyle, yalvarırım, ben de var mıyım?...
Kulakların Çınlamaz mı Hiç?
Kaç defa anarım günde ismini,
Da�lara, ta�lara döker içimi,
Haykırır gezerim, çok sevdi�imi,
Bilmem, kulakların çınlamaz mı hiç?
Açılmam lâkin, sı�mam ben, bana,
Ne çare, hâyalin kâr etmez cana,
Gözlerim, sevdamı söylerken sana,
Bilmem, kalbin a�ktan anlamaz mı hiç?
Bir dert ki bendeki, �ifasız, sensiz,
Geçirmez günümü cefasız, gamsız,
Görmezden gelir de, vefasız, kansız,
Bilmem vicdanını dinlemez mi hiç?
Yine Diyemedim
Bu gün, “Dünya Sevgililer Günüdür”,
Yine diyemedim, çok sevdi�imi.
Diyememek, a�kın en zor yanıdır,
Yine diyemedim, çok sevdi�imi.
Hayalledim ikimizi el elde,
Sayıkladım gezdim ismini dilde,
Sevdan tanıyalı vardı gönülde,
Yine diyemedim, çok sevdi�imi.
176
Gönlüm gönül de�il, a�kına mabet,
Sevdan ki, gönlüme ettirmez sebat,
Benim için her gün, hep on dört �ubat,
Yine diyemedim, çok sevdi�imi.
Umut Ver de Sevdi�imi Söyleyim
Bir yerlerden,patlamamı beklersin,
Umut vermez, derdime dert eklersin,
Seviyorsun amma, sen de saklarsın,
Umut ver de sevdi�imi söyleyim.
Kar�ılıklı oturalım diz dize,
Konu�alım, açılalım yüz yüze,
�nsan isek bu yakı�ır, bu bize,
Umut ver de sevdi�imi söyleyim.
Ömrünce sürecek, bu devri-çarkım,
Kül oldum Kerem’den, kalmadı farkım,
Seni kaybetmektir, en büyük korkum,
Umut ver de sevdi�imi söyleyim.
KURTO�LU’yum, yoluna ne adayım?
Bir canım var, iste kurban edeyim,
Dilimde tüy bitti, daha ne deyim?
Umut ver de sevdi�imi söyleyim.
Görmüyor Musun?
Nedendir bu ilgim, niye alâkam,
�öyle bir kendine, sormuyor musun?
Hasret i�kencemdir, hicran falakam,
Neler çekti�imi, görmüyor musun?
177
Niye pe�in sıra, böyle dönerim,
Niye her nefeste, adın anarım,
Niye tutu�urum, niye yanarım,
Gönlümün sırrına, ermiyor musun?
KURTO�LU’yum, yerim kendi kendimi,
Can bedene sı�maz, yırtar bendimi,
Dünya kadar büyük, yüce sevgimi,
Hissedip, farkına varmıyor musun?
Darısı Sana
Kalbimi ortadan ikiye böldüm,
Yarısı mazime, yarısı sana…
Seninle huzuru, kendimi buldum,
Ömrümün gerisi, kalanı sana…
Hasretim, varlı�ın gözümde tüter,
Sensiz ya�amak mı, ölümden beter,
Seni görmek için, biri de yeter,
Al, iki gözümün birisi sana…
KURTO�LU’m, çaresiz gönlüne uydu,
Sevmenin hazzını içinde duydu,
Bu a�kı gönlüme, YARADAN koydu,
�n�allah, tez günde darısı sana…
Seni Tanıyalı
Seni tanıyalı, bir hal var bende,
Deli divaneyim, hastayım güzel…
Gece-gündüz, aklım, fikrim hep sende,
Göremezsem, kara yastayım güzel…
178
Günlerim geçiyor bin bir hicranla,
Ne olur benim �u halimi anla,
Orak tarlasında, sanki tırpanla,
Biçilmi�, bir sarı desteyim güzel…
Hayal eder, uçu�urum ku�larla,
Gecelerim süslü, tatlı dü�lerle,
O göz süzmelerle, o gülü�lerle,
Gâh barı�ık, gâhi küsteyim güzel.
Garip KURTO�LU’mun, hali peri�an,
Böyle m’olur, a�k derdiyle yarı�an,
Sanki deli rüzgarlara karı�an,
Bir içli, bir yanık, besteyim güzel…
Beceremedim
Gözlerin, ufkuma gerilmi� perde,
Daldım, girmemeyi beceremedim.
Ba�ımı çevirip baktı�ım yerde,
Seni görmemeyi beceremedim.
Kaçamadım, her çareye ba� vurdum.
Ba�rıma ta� bastım, hayaller kurdum.
Yatıp uyudumsa, rüyamda gördüm.
Seni sevmemeyi beceremedim.
Dü�ündüm, üstüne bir yâr tutmayı,
Seni �u gönlümden silip atmayı
Çok istedim amma, çok.. unutmayı,
Unutmak imkansız beceremedim.
179
Doldurdum doluya, dolu almıyor.
Aktar-kotar ettim, bo� da dolmuyor,
Ne çare ki, elden bir �ey gelmiyor.
Aciz kalmamayı beceremedim.
KURTO�LU’mun sevdasına �a�arsın
Dilerim Mevlâ’dan sen de dü�ersin.
Her �eyimsin, bende benle ya�arsın
Sensiz ya�amayı beceremedim.
Ate�teyim
Bir ahûya dü�tü gönül,
“Gitme” dedim, ko�tu gönül,
�rademi a�tı gönül,
Gâh da�dayım, gâh ta�tayım
Aslı-Kerem, Mecnûn-Leylâ,
Belki sevmemi�tir böyle,
“Kara sevda” denen �eyle
Sönmedik bir ate�teyim.
KURTO�LU’yum keder, elem,
Gölge sanki bana çilem
Ya�antım bir garip âlem
Ne hayalde, ne dü�teyim
Bir Çare Ver
Mevlâ’m her hikmetin hayır,
Rahmansın, Rahimsin, kayır,
Ba�rım yanar, cayır cayır
Bu derdime bir çare ver.
180
Seviyorum birisini
Diliyorum darısını
Hislerimin yarısını
Götür bir de, o yare ver
KURTO�LU’mu büryân ettin
Onu bende bir can ettin
Genç ömrümü ziyan ettin
Onu sönmez bir nâra ver
Benim Gibi
Karıncayı duyan Mevlâ’m,
Sana her �ey ayan Mevlâ’m,
Beni a�ka koyan Mevlâ’m,
Onu da koy, benim gibi.
Zay etti�im bu ça�lara,
Yol etti�im �u da�lara,
Gönlümdeki sevdalara,
Onu da koy, benim gibi.
A�k ile yansın süresiz,
Ba�rı kalmasın yarasız,
Benden bin beter çaresiz,
Onu da koy, benim gibi.
Hayal kurdur yücelerde,
Belirsiz neticelerde,
Uykusu çok gecelerde,
Onu da koy, benim gibi.
181
Sevgimi hissettir, sezdir,
Diyemezse mektup yazdır,
Benim sevgim umutsuzdur,
Onu da koy, benim gibi.
Sı�mazsın
Umut gözlüm, içimdeki sızısın,
Bahar yüzlüm, alnımdaki yazısın,
�iir sözlüm, sen gönlümün kızısın,
Sayfa sayfa, kitaplara sı�mazsın.
Her nefes a�kını, ruhumda duydum,
Kaderini, kaderimle bir saydım,
Çıkmayasın diye, kalbime koydum,
Sen gönlümden ba�ka yere sı�mazsın.
Bu Telefonlar
O titrek sesini bana duyurur,
Ne ömür �ey bilsen, ne ömür bunlar.
Seni görmü� kadar, gönlüm doyurur,
Yegane sevincim, bu telefonlar.
Sana ermek için, çok yol aradım,
Her saniye, seni görmek muradım,
Aslında aramız üç, be�, yüz adım,
Aramızda köprü, bu telefonlar.
182
Bazı gözlerimden döktürür ya�ı,
Bazı da�dan, da�a çektirir ta�ı,
Bazen de ruhuma salar bir hu�u,
Gönlümü co�turur, bu telefonlar.
Hasretin, sevdalı gönlüme çile,
Sensiz geçen ömür bana nafile,
Yetiyor, yüzünü görmesem bile,
A�kıma �ahittir, bu telefonlar.
Göremiyorum
Bu nasıl hikmettir, canımdan geçtim,
Ya�ayan ölüyüm, badeler içtim,
Allah’ım, umutsuz bir a�ka dü�tüm,
Gözümün önünü göremiyorum.
Kavu�sam, engeller yolumu ba�lar,
Unutsam, sevdası sinemi da�lar,
Dayansam, yürekte eridi ya�lar,
Tavrına, bir anlam veremiyorum.
Bende Ben Oldu
Ta�ıyamaz oldum, bu yük çok a�ır
Allah’ım affeyle çekemiyorum
Bir yaman a�k ile yanmada ba�ır
O yâre derdimi, dökemiyorum
183
Ben mi yörüksezim, o mu insafsız
Unuturum desem, o da imkansız
Ya�ayamaz oldum, bir nefes onsuz
Bu i�in içinden çıkamıyorum
KURTO�LU’m, ömrümün mühleti doldu
Ne çare bedenim onda can buldu
�çimde ya�ayan, bende ben oldu
Onu �u gönlümden sökemiyorum
Senin �çin
Kolay mı sanırsın hasret çekmeyi?
Ba�rını kor edip, böyle yakmayı,
Seninle olunca so�an ekme�i,
Sayarım sevdi�im, bal senin için.
Çaren bende ise, çare olayım,
Yaradan’a kulum, sana köleyim.
Adadım canımı, “öl” de öleyim,
Ölüm bana tozlu, yol senin için.
Çeker Gezerim
Vefasız yar, ne haldayım bilmezsin,
Derdimi da�lara, döker gezerim.
Biçare gönlüme, umut olmazsın,
A�kınla sinemi, yakar gezerim.
184
�u dünyada, kendimce bir er idim,
Yanmak �öyle dursun, hemi kar idim,
Tutulalı için için, eridim,
Sel ettin bendimi, yıkar gezerim.
Kör olsaydım, görmeseydim ke�ke ben,
Tanımadım, senden güzel ba�ka ben,
Kerem eyle, yaman dü�tüm a�ka ben,
Çekilmezsin amma çeker gezerim.
Bul Bana Mevlâ’m
Umurumda de�il, ya�am mal-para,
Gözümde set-servet pul bana Mevla'm,
Elalem kürkünen sarına, sara,
Yeter kırk yamalı, çul bana Mevla'm.
Buldu da ben gibi, merdo�lu merdi,
�imdi terk eyledir sılayı, yurdu,
Sana haval ettim, devayı, derdi,
Ne olur bir çare, bul bana Mevla'm.
Gücüm yok, bırakıp savu�mak için,
Vefasızdan kaçıp, sıvı�mak için,
Ölesiye sevdim, kavu�mak için,
Yerden-gökten sebeb, kıl bana Mevla'm.
KURTO�LU'm nefsimle, kavgam bitmiyor,
Deli gönül, asla sözüm tutmuyor,
Yıllar geldi geçti, vefa etmiyor,
Gönlüme koydu�un, kul bana Mevla'm.
185
Geçmiyor
Kınamayın beni a�alar, beyler,
Gözlerim bir ahu gördü, geçmiyor...
Ate�i içimde volkanı neyler,
O �imdi gönlümün derdi, geçmiyor...
Halden anlamaz ki, halim söylesem,
Elimde de�il ki, böyle sevmesem,
Bir umut verse de gönül eylesem,
Sevdasın ba�ıma sardı, geçmiyor...
KURTO�LU'm da insan, kemikten etten,
Sevgiyle yücelmi�, o mert yürekten,
Ba�ım alıp gitsem yuvadan, yurttan,
Vatan, ana-baba yurdu, geçmiyor...
Ben Bilirim Bir Tanem
Ah çektikçe ci�erlerim sökmeyi,
Ya� yerine gözümden kan dökmeyi,
�âd olmayıp, a�kta boyun bükmeyi,
Eller de�il, ben bilirim birtanem.
Sı�madı�ım olur, tenden ta�arım,
Hayal aleminde, dü�le ya�arım,
A�kın ile nasıl da, kan kusarım,
Ben ya�arım, ben bilirim birtanem.
186
Hicranınla, derdine dert eklemek,
Umut edip, içerinde saklamak,
Gözünü yollara dikip beklemek,
Ne acı �ey ben bilirim bir tanem.
KURTO�LU'yum, ba�ım çıkmaz beladan,
A�k ate�i beni yakan kül eden,
"Kar�ılıksız sevmek" denen çileden,
Ben anlarım ben bilirim bir tanem.
Yaz Benim �çin
Akıl mı bıraktın sevdalı ba�ta
Gönlüme nasihat, kâr etmez i�te,
Sen de benim gibi, da�lara dü� de,
Dilerim sevdi�im, gez benim için.
Bu derdi sen sardın, garip ba�ıma
Acımadın, kıydın, �u genç ya�ıma,
A�kından ölürsem, mezar ta�ıma,
"Kadersiz kul" diye, yaz benim için.
KURTO�LU'ma böyle bir cefa hak mı,
Bu kadar sevgime, bir vefa çok mu,
O i�velerinle, o nazın yok mu?
Yaramda basılmı� tuz benim için.
Gözlerimi Senden Alamıyorum
Bir anlasan içimdeki niyeti,
Kayboldum ben beni bulamıyorum,
N’olur zehir etme bana hayatı,
�stersem de, sensiz olamıyorum.
187
Sanma gelip geçen bir hevesteyim,
A�ı�ınım tutulmu�um hastayım ,
Hicranla gece gündüz yastayım,
Haram oldu gülmek, gülemiyorum.
Burcu burcu kokar oldu nefesin,
Kula�ımda yankılanır, o sesin,
Cin misin, peri misin, sen nesin?
Bana bir hâl ettin, bilemiyorum.
Dal boylum, i�velim, edalım, nazlım,
�iirim, �arkım, bülbül avazlım,
Mehtaba �evkini veren ay yüzlüm,
Gözlerimi senden, alamıyorum.
A�kın mührünü, vurdun gönlüme,
Yerle�tin gittin, tüm benli�ime,
�art mıydı i�lemen, iliklerime,
Elimde de�il ki silemiyorum.
Ölemez Oldum
Kahpe felek, yollarımı ba�ladın,
Nedendir garezin, bilemez oldum.
Hasret ate�iyle, sinem da�ladın,
Derdime dermanı, bulamaz oldum.
Gönüldeki derde tabip neylesin,
Ba�larsa yaramı o yar ba�lasın,
Aklı fikri eren varsa söylesin
Ölüm de nasiple,ölemez oldum.
188
Umutsuz sevdayı sardın, ba�ıma
Sönmedik ate�ler koydun dö�üme ,
Bari bir çe�me kur �u göz ya�ıma,
Çürüdü mendiler silmez oldum.
KURTO�LU'm ki da� ta� dolandı durdu,
Azdı yaralarım azdı kudurdu,
Vefasız bir çift göz ile vurdu,
Yanımı bö�rüme alamaz oldum.
Yine Bu Gece
Yava� yava� tükenirken umudum,
Seni hayal ettim yine bu gece
Yoklu�unu nefes nefes soludum.
Hep seni özledim, yine bu gece.
Ah bir bilse ne garip bir devrandım,
Bilmiyorum çok mu hissi davrandım?
Sabaha dek yata�ımda kıvrandım,
Hep seni aradım yine bu gece.
Aklımı fikrimi sevgine takıp,
Gelmi�sin zannettim, kapıya bakıp,
Gözümü o ıssız, yollara dikip,
Hep seni bekledim, yine bu gece.
Ne Güzel �ey
Cemaline gül bezenir,
Yanakların gamzelenir,
Battıkça can tazelenir,
Gülmek sende ne güzel �ey....
189
Hayran oldu�um her huyu,
Ta�ıdı�ım her duyguyu
Hiç tatmadı�ım sevgiyi,
Bulmak sen de ne güzel �ey..
Yıllardır gülmeyen bu yüz,
Gerçek a�kı buldu henüz,
Ey, sıcacık, sevecen kız..
Kalmak sende ne güzel �ey...
Mutlulu�um, huzurum sen,
Sen olmadan neyim ki ben?
Sen bir gül ol bende diken,
Solmak sende, ne güzel �ey...
Seni çok geç buldum amma,
Daha unuturum sanma,
Duyar isen bir gün yanma,
Ölmek sende ne güzel �ey...
Gül Gibisin
Kara ka�lım, kara gözlüm,
Ba�rı yaslım güler yüzlüm,
Tatlı dillim �iir sözlüm,
Petek petek bal gibisin....
Gönlün karun gibi zengin,
Kalbin derya gibi engin,
Yoktur e�in yoktur dengin,
Has ipekten �al gibisin.
190
Ey hali benden yamanım
Ba�ımdan gitmez dumanım,
Hislerine tercümanım,
Suya hasret çöl gibisin...
Seni hep çok sevmek böyle,
Kabahatse suçsa söyle,
Merhamet et, insaf eyle,
Boz bulanık sel gibisin...
Hurimde sen, perim de sen,
�çimdeki sırrım da sen,
Anam, bacım yarim de sen,
Niye böyle el gibisin?
Çıkıp yoluma duraydın,
Gelip bahtıma gireydin,
Önceleri neredeydin?
Yemi� yüklü dal gibisin...
Dile canımı vereyim,
Naçar koydun biçareyim
Ba�banın olup dereyim,
Gonca gonca gül gibisin...
KURTO�LU'yum sine beni,
Derde koydu gine beni,
Ne hor gör ne kına beni,
Hakk’a varan yol gibisin...
191
Gözümdesin Sen
Kenarda kö�ede aramam seni
Tarifsiz sevgimde, hazımdasın sen..
Gelenden geçenden sormam seni,
�çimde, ruhumda, özümdesin sen...
Zenginin parası pulları gibi,
Yoksulun en mutlu anları gibi,
Dünyanın nadide gülleri gibi.
Hissimde, gönlümde, güzemdesin sen...
A�kın gibi sakladı�ım sırdasın,
Yüre�imi kor eyleyen nardasın,
Bilmem anladın mı �imdi nerdesin,
Mızrabında sazımda sözümde sen...
De�i�emem ki
Gülücükler dolu güler yüzünü,
"Seviyorum" diyen bir tek sözünü,
Beni Mecnun eden ela gözünü,
Dünyayı verseler de�i�mem ki...
�evki gö�e vuran ay cemaline,
O ballar süzülen tatlı diline,
Sırma saçlarından, bir tek teline
Dünyayı verseler, de�i�emem ki....
192
Güzeller Güzelim Benim
Gözlerinde bin bir mana,
Güzeller güzelim benim,
Tahammül mümkün mü sana?
Güzeller güzelim benim...
Al al olmu� yana�ı var,
Kiraz gibi duda�ı var
Sinesinde gül ba�ı var,
Güzeller güzelim benim...
Yüzü gökteki ay gibi,
Ka�ları sanki yay gibi,
Ömrüm u�runa zay gibi,
Güzeller güzelim benim...
Sensiz
Alı�mı�tım her edana nazına,
Gönül kanatlanıp uçmuyor sensiz,
Dört-be� gündür hasretim ay yüzüne,
Yıl oldu günlerim geçmiyor sensiz.
Bu ulvi sevdamı ne bilsin eller,
Andıkça gözümden bo�anır seller,
Mateme bürünmü� goncalar güller,
Yastadır sevgilim açmıyor sensiz.
KURTO�LU'm ya�ıyor umutsuz dü�te,
Ömrünü tüketen bir özleyi�te
Bak adeta küsmü� ay da güne� de,
Dünyama bir ı�ık saçmıyor sensiz.
193
Yok
Dertlere dü� oldum gencecik ya�ta,
Halimden anlayıp bilenim de yok,
Göz göz oldu yaram depre�ir dö�te,
Ne çare bir merhem olanım da yok.
Sıtkınan severdim alamaz oldum,
Çekerim çekerim ölmez oldum,
Gamdayım yastayım gülemez oldum,
A�larım gözya�ım silenim de yok.
KURTO�LU'yum can evimden vuruldum,
Ça�ıl ça�ıl ça�lar iken duruldum,
Ecel geldi aha cana kuruldum,
Nazlı yare haber salanım da yok.
Bil Gayrı
Nice nice me�akkatten a�ırdın,
Umut verip beni a�ka dü�ürdün,
Bir göz süzüp tebdilimi �a�ırdın,
Hakikat yâr isen halim bil gayri...
�flah olmam bu yaralı dö�ünen,
Koyma beni bu sevdalı ba�ınan
Her bir günüm hayalinen dü�ünen
Gel de dü�lerimi gerçek kıl gayri...
194
�ncinir
Seyreyleyip, bir bakmaya kıyamam,
Belki gözüm de�er, dalın incinir...
Ömrümce görsem de, yine doyamam,
Solar, yanaktaki gülüm incinir...
Seni merhem ettim, gönül yarama,
Kalbimdesin, ba�ka mekan arama,
Sırma saçlarını, her gün tarama,
Da�ılır zülüfün, telin incinir...
Çektirme cefayı, sevdadan yana,
Hasretin, tarifsiz i�kence cana,
Ellerimi tutup, gel, sokul bana,
Konu�ma, duda�ın, dilin incinir...
Gözümde, gönlümde yerin pek yüce,
Öyle sevmi�im ki, sanki delice,
Sarayım desem, seni bir gece,
Kıyamam, o ince belin incinir...
Ne Güzel �eysin
Hala kulaklarımda, o gülü�lerin,
Kiraz dudakların, inci di�lerin,
Ucu yüre�imde bir ok, ka�ların,
Güzeller güzelisin, ne güzel �eysin...
195
Dilinde kelamın, sözün bal gibi,
Cemalin, tıpkı bir, gonca gül gibi,
Salınırsın, boy-bos, selvi dal gibi,
Güzeller güzelisin, ne güzel �eysin...
O pamuk ellerin, kardan da beyaz,
Bir bamba�ka tat da o i�ve, o naz,
KURTO�LU'm ki sana, bir ömür doymaz,
Güzeller güzelisin, ne güzel �eysin...
Vurma Sineme Sineme
Ok eyleyip kalem ka�ı
Germe, sineme sineme,
Yaralı ba�rımın ba�ı
Vurma, sineme sineme,
Sahte i�ve edaları
�nledi�im sedaları
Hüsran olan sevdaları
Sorma sineme sineme
KURTO�LU der, "gençlik demi"
Dündü geldi geçti hemi
lokman isen de, merhemi
Sürme sineme sineme
Sen �le Beni
Suçum ne? Kar�ıma çıkan sensin,
Gözüme sevgiyle bakan da sensin,
Sinemi kor eden, yakan da sensin,
Sevdan bırakmıyor, ben ile beni.
196
"Seviyorum" dedim, açtım olmadı,
Unuturum diye, kaçtım olmadı,
Bu candan, kaç kere geçtim olmadı,
Yazan, bile yazmı� sen ile beni.
Çırpındıkça batıyorum dalmı�ım,
Elim kolum ba�lı böyle kalmı�ım,
A�kınla divane deli olmu�um,
Kodun gittin geçmez gün ile beni.
KURTO�LU'm figanla ba�rını yırtar,
Kız, seni ömrüne bedel der tatar,
Alacaksan al da çabucak kurtar,
Gayrı bo�u�turma can ile beni,
Hep yan yana diz dize
Hep el ele göz göze
Hep ba� ba�a biz bize
�ki beden bir canız
Yaz Yeter Bana
Ey sevdi�im koyma beni eleme,
"Seviyorum" dersen söz yeter bana,
Diyemezsen sarıl ka�ıt kaleme,
O bir kelimeyi yaz yeter bana.
Kendimden kıskanıp özleyi�imi,
Yolunu bekleyip gözleyi�ini,
�çimde saklayıp gözleyi�ini,
Kalbimin sırrını çöz yeter bana,
197
A�kı ıstırapla inlemiyorsan,
Kalbinin sesini dinlemiyorsan,
Madem ki sevdamı anlamıyorsan,
Birazcık hissedip sez yeter bana.
�nsan bu kadar da katı mı olur?
Kadın olan kadın sevmeyi bilir,
Gönül ilhamını gözlerden alır,
Sevgiyle bakı�an göz yeter bana.
KURTO�LU'mu hala çözmeyeceksen,
Susacak üstelik yazamayacaksan,
Seni sevdi�imi sezemeyeceksen,
Getir sar, üç ar�ın bez yeter bana,
Sunam
Sürmeli, gözlerin sinem pareler,
Ne yaman haldeyim gör beni Sunam...
Göz göz olmu�, içerimde yareler,
Sevdan bin bir derde kor beni Sunam...
Yad ellere, gelin oldu�un günde,
Esi�en yellerden sor beni Sunam...
�ayet kalmı� ise bu can bu ten de,
Do�rult martinini,vur beni Sunam...
(Bozlak)
198
Yalnız Sen
Ak�am oldu yata�ıma uzandım,
Aradı�ım birisi var yalnız sen,
Ay de�il yıl de�il artık usandım,
Bekledi�im birisi var yalnız sen.
Gündüzleri hayalini kurdu�um,
Geceleri rüyalarda gördü�üm,
Deli gibi sevip gönül verdi�im,
Ba�landı�ım birisi var yalnız sen.
Uzaklı�ı ölümden de bin beter,
Hasreti her saat canıma yeter,
Öyle ki vefasız gözümde tüter,
Özledi�im birisi var yalnız sen.
Bir buseyi esirgiyor çok gibi,
�çerimde saplı durur ok gibi,
�u dünyada bir benzeri yok gibi,
�mrendi�im birisi var, yalnız sen.
Zemzem olsa üzerine içilmez,
Onu güller bile görse açılmaz,
Ölünür de asla ondan geçilmez,
Vazgeçilmez birisi var yalnız sen.
KURTO�LU'yum i�vesine yandı�ım,
�ahin olup pe�i sıra döndü�üm,
Bakı�ına gülü�üne kandı�ım,
Be�endi�im birisi var yalnız sen.
199
Seninle Bamba�ka Dünyadayım Ben
Bak i�te kar�ımda yine ay yüzün,
Bir tatlı muhabbet bir buruk hüzün,
Ayrı de�il senden gecem gündüzüm,
Seninle ba�ba�a rüyadayım ben...
Almı� kollarına a�k denen deniz,
Kavrulsa da sinem, solsa da beniz...
�kimiz tek vücut, bir tek bedeniz,
Seninle bir çılgın hülyadayım ben...
Yetiyor bana ayda bir gelsen,
Fark etmiyor sanki, ayrı da olsan,
Ah beni anlayıp, bir bilebilsen,
Seninle bamba�ka dünyadayım ben...
Al Senin Olsun
Sevgi denen �eyde özveri gerek,
Benden ne istersen al senin olsun,
Sana mahkûm zaten bendeki yürek,
Kabul eder isen al senin olsun,
Kazancım çiledir, servetim zulüm,
Ne malım mülküm var ne param pulum,
Ben de senin gibi bir garip kulum,
Bir kuru canım var al senin olsun.
200
�nsan isen beni bence görecek,
Sana sevdam mah�ere dek sürecek,
Bir ömür adadım sana verecek,
Sensiz ya�ayamam al senin olsun.
Bu Canı Ben Zaten Adadım Sana
Dile sefa ile yüzümü güldür,
Dile i�kence et böyle süründür,
Dile ya�at beni dilersen öldür,
Bu canı ben zaten adadım sana...
Dile ortak eyle sevincine acına,
Dile garda� eyle garda�ına bacına,
Dilersen çek beni dara�acına
Bu canı ben zaten adadım sana...
Güne�in Ba�rımda Batı�ı Gibi
Seninle gülerim senle a�larım,
Co�kunla sevinir gönül e�lerim,
A�kına �arkılar yazar söylerim
Has güle bülbülün ötü�ü gibi...
�ncinirsen diye, çekinen benim,
Gözümden kıskanan sakınan benim,
�çin için yanan tükenen benim,
Eriyip bir mumun biti�i gibi...
Gündüz hayalimsin, geceler dü�üm,
Mecnun'dan beterim, dumanlı ba�ım,
A�kın gönlümdeki sönmez ate�im,
Güne�in, ba�rımda batı�ı gibi...
201
Kavu�ur Muyum?
Olsa da dermanım dert ile karsam,
Yar diye ba�rıma ta�ları sarsam,
Ferhat misali da�ları yarsam,
Acep, �irin'ime kavu�ur muyum?
Açmı� a�k ba�ının al al gülleri
Canan diye �akır canın dilleri
Essem sizin ile seher yelleri
Acep sevdi�ime kavu�ur muyum.
Yardan ayrılalı, �u gönül mahsun,
Bana yar olmayan, sebep kahrolsun,
Olursam çölleri a�ıp da Mecnun;
Acep ben Leyla'ma kavu�ur muyum?
Dü� Benimkisi
El uzatsam yeti�emem eremem,
Yeti�sem de koklayamam saramam
Ba�ban olsam güllerini deremem,
Kupkuru bir hayal dü� benimkisi.
Bir kara sevdadır onmadık ba�ta,
Yerimde olsaydı erirdi ta� da,
Böyle de yanmaz ki ba�ır, bu ya�ta,
Cehennemden beter dö� benimkisi.
202
�u zindan dünyama ı�ık ay yüzü,
Hasreti bir sızı görmek bir sızı,
Onun mevsimleri a�ustos yazı,
Zemheri ayında kı� benimkisi.
KURTO�LU'm tükendi gençlik ça�larım,
Ba�ımı ta�lara çalar a�larım,
Dermansız dert ile gönül e�lerim,
Bir deli divane ba� benimkisi.
Hayallerim Olmasaydı
Seni nasıl bulurdum ben,
Hayalerim olmasaydı?
Hasretinle ölürdüm ben,
Hayellerim olmasaydı.
Seni gönlümden atardım,
Uzanır gamsız yatardım,
A�kında bende biterdim,
Hayallerim olmasaydı.
Uzaktasın eri�emem,
Sevdan ile yarı�amam,
Bulu�amam görü�emem,
Hayallerim olmasaydı.
�mkansız �ey bana ermek,
Mucizedir yüzün görmek,
Mümkün müdür seni sarmak,
Hayallerim olmasaydı.
203
KURTO�LU'm ki hep o tavda
Yanar durur bir alevde
Çekilir miydi bu sevda
Hayallerim olmasaydı.
Dert Beni
Kader bana bir ahuyu yâr etti.
Diyemedim "Sevdam ile tart beni".
Kahpe felek vatanımı dar etti,
Sı�maz oldum barındırmaz yurt beni.
Dalım kırık saklayamam yen ile,
Her solukta can bo�u�ur ten ile,
Sözüm geçmez gücüm yetmez gönüle,
�çin için kemiriyor kurt beni.
Ka�ın gözün içerimde yaramdır,
Tabibe göründüm, dedi "veremdir",
Sensiz yalan dünya, bana haramdır,
Ölmedikçe, iflah etmez dert beni.
KURTO�LU'ma da, hak vaki olanda,
Ecel gelip kapımızı çalanda,
Tutam tutam ellerine gelende,
Sırma sırma saçlarınla ört beni.
204
Bilmiyor
Anlatılmaz bir ate� var sinemde,
Ne yapsam ne etsem, sönmek bilmiyor...
Bir heyecan, bir hüzün ki gönlümde,
Ya�ar sa�nak sa�nak dinmek bilmiyor,
Bir vefasız baktı �öyle gözüme,
Umut verip giriverdi özüme,
Yanar gibi görünse de gözüme,
Ben gibi bir türlü yanmak bilmiyor...
Gönül bir dü�ünce, yaman dü�üyor,
Sevdasını nefes nefes ya�ıyor,
Vazgeçmek imkansız aklım �a�ıyor,
Gönül ba�kasına konmak bilmiyor...
Duy Beni
Kadir Mevla'm a�kta yüzüm gülmüyor,
Figan feryat eder oldum duy beni,
Vefasıza ömür verdim bilmiyor,
Etme n’olur, bir yâr için zay beni.
Bu sevdayı koyan sensin, serime,
Kan kusarım düçar oldum vereme,
Kavu�tur da beni nazlı yarime,
Kırk satırla kıyık kıyık kıy beni.
205
Ellerim koynumda mahzun kalırsam,
Yine bu a�kta da hüsran olursam,
Birgün olur bu sevdadan ölürsem,
O yarinen bir mezara koy beni.
KURTO�LU'yum aha geldim giderim,
Tükenirim sinep pay pay ederim,
O yar de�il ise bahtım kaderim,
�u dünyada ya�amadım say beni,
Esir Ettin
Kakülleri kıvır kıvır kıvrılır,
Al yazmadan ta�ar ka�a devrilir,
Yel estikçe sa�a sola savrulur,
Akıl koymaz bu ba�ımda sevdi�im,
Ahu gözler kalem ka�ın oyna�ı,
Yirmi küsür olmu� yeni de ya�ı,
�evki aratmıyor ayı güne�i
Esir ettin �u ya�ımda sevdi�im,
Bülbüllerden almı� �irin dilleri,
Aklım aldı yumuk yumuk elleri,
Kıskandırır teni gonca gülleri,
Yerin büyük �u dö�ümde sevdi�im.
Hilal ebruları cana yay eder,
Oktur kirpikleri gerer hay eder,
Bir bakı�ı bir ömürü zay eder,
Gece gündüz hep dü�ümde sevdi�im,
206
KURTO�LU'mu böyle a�ka dü�üren,
Mecnun edip çölden çöle a�ıran,
Bir güzel ki tebdilimi �a�ıran,
Kara sevdan hep ba�ımda sevdi�im.
A�k Beni
Hem kabıma, hem Çorum’a sı�madım,
Gurbet elde yatar etti, a�k beni.
Ömür boyu, kula hiç ba� e�medim,
Canana can atar etti a�k beni.
Gölge gibi, pe�isıra dönerim,
Bir sevdalı bakı�ına kanarım,
Kerem oldum, gece gündüz yanarım,
Duman duman tüter etti a�k beni.
Derdim dökemedik, dile kızarım,
Deli poyraz oldum, eser tozarım,
“Ferhat” gibi, da�lara der gezerim,
“Mecnûn”dan da beter etti a�k beni.
KURTO�LU'yum ne deyim, ne söyleyim?
Vefasıza tutulalı, böyleyim,
“Mansur” gibi dar a�acın boylayım,
Kan kusar, kan yutar etti a�k beni.
Senin O Bakı�ların
Yüre�imde yaredir,
Ci�erimde paredir,
Her derdime çaredir,
Senin o bakı�ların…
207
Gece uykumda rüyam,
Gündüz, gözümde hülyam
Senle dolu bir dünyam,
Senin o bakı�ların…
Gâh yüzümü güldürür,
Gâh benzimi soldurur,
�nan, beni öldürür,
Senin o bakı�ların…
Gözlerin
�stanbul, Ankara, �zmir, Bolu’ya
Konya'ya, Çorum'a, Kastamonu'ya
Köy, kasaba, �ehir, Anadolu’ya
De�er sevdice�im, de�er gözlerin
Hicaz’a, Yemen’e, Arabistan’a
Hindistan, Pakistan, Afganistan’a
Ata yurtlarına, tüm Türkistan’a
De�er sevdice�im, de�er gözlerin
Afrika, Avrupa, Koca Asya’ya
Avustralya’ya Amerika’ya
Dünya yüzündeki yedi kıtaya
De�er sevdice�im de�er gözlerin
KURTO�LU der hem güne�e, hem aya,
Bütün arzı alem, ar�ı Âlâ’ya,
Ahrete, faniye, iki dünyaya
Der�er sevdice�im, de�er gözlerin
208
Ömür Gözlerin
Canımdadır, lâkin canım de�ildir,
Ellere aittir, elin de�ildir,
Korkarım Allah’tan benim de�ildir,
Ne çare, haramdır, ömür gözlerin…
Ay parçası yüzün, o gülü�ünen,
Goncadır leblerin, inci di�inen
Ne de güzel sinmi�, kalem ka�ınan
Yar, ci�er paremdir, ömür gözlerin…
Yüzüme baktıkça güler, balla�ır,
Konu�ur benimle, sanki dille�ir,
Söyler dertlerini, bir bir halle�ir,
Gönlümde heremdir, ömür gözlerin…
Sürmelice gördüm, tebdilim �a�tı,
Sı�maz can kafese, bedenden ta�tı,
Öyle bir hançer ki, ba�rımı de�ti,
Sinemde yaramdır, ömür gözlerin…
Gönül sensiz koyan sebebe küser,
Dilim, sevdi�imi diyemez, susar,
KURTO�LU'm kahrından her gün kan kusar,
�çimde veremdir, ömür gözlerin…
Ahu Gözlerin
Akıl olur, da�a dü�mü� deliye,
�lham olur, a�ı�ına, veliye,
Dünden terk-i dünya etmi� ölüye,
Can alır, can verir, ahu gözlerin…
209
Öyle bir bakar ki, yakarcasına,
�lmek ilmek sevda dokunurcasına,
Azrail’e meydan okunurcasına,
Can alır, can verir, ahu gözlerin…
KURTO�LU'm övme de, gerçe�i söyle,
Takatın var ise, feragat eyle,
Da�a ta�a bile, bir baksa �öyle,
Can alır, can verir, ahu gözlerin…
Gözlerinden Okuyorum
Güzelli�i ruhundaki,
Sıcaklı�ı canındaki,
O sevgiyi kanındaki,
Gözlerinden okuyorum...
Duygu yüklü o demleri,
Kalbindeki gizemleri,
�çindeki özlemleri,
Gözlerinden okuyorum…
Bakıp bakıp yanıyorum,
Manasına dalıyorum,
Sen demeden anlıyorum,
Gözlerinden okuyorum...
Ya�mur gibi ya�ı�ını ,
Sen de tekrar do�u�umu,
Kâbusları bo�u�unu,
Gözlerinden okuyorum...
210
Ne asabi, ne de kinci,
Sanki birer siyah inci,
Yüre�indeki sevinci,
Gözlerinden okuyorum...
Gözlerinin Sarho�uyum
Bilmezmi� gibi durursun
Hazlarının sarho�uyum.
��ven edân, �öyle dursun
Nazlarının sarho�uyum.
Ne hayaldir ne de dü�tür
Bilmem bu ne garip i�tir.
Ka� çatı�ın kara kı�tır
Yazlarının sarho�uyum.
Ahu gibi bir baktı�ın,
Bakıp sinemi yaktı�ın,
Yüre�imde bıraktı�ın,
�zlerinin sarho�uyum.
Anlamaz a�ık olmayan,
“Deli” der, halim bilmeyen,
Beni çeken, cezbeyleyen,
Sözlerinin sarho�uyum.
KURTO�LU'yum candan geçtim
Gönlüme yar, seni seçtim,
Ne rakı ne �arap içtim,
Gözlerinin sarho�uyum.
211
Bırak Gözlerin Söylesin
Bakı�ın �evk, iç huzurum,
Sevgin onurum, gururum,
Diyece�ini yalvarırım,
Bırak, gözlerin söylesin…
Bende açtı�ın yarayı,
Ataca�ın o narayı,
Gönül derdime çareyi,
Bırak, gözlerin söylesin…
Ho�landı�ını benden,
�öyle içten ve gönülden,
Yalansız, riyasız, candan,
Bırak, gözlerin söylesin…
“Susadım a�ka, sevgiye”,
“Ben, yazgından bir hediye,
Ko� gel kollarıma” diye,
Bırak, gözlerin söylesin…
Kaybolur Giderim Gözlerinde Ben
Eritir mahveder bitirir beni,
A�kın umanına batırır beni,
Alır sanki benden, götürür beni,
Kaybolur giderim, gözlerinde ben…
Sırma saçlarına hayran oldu�um,
Sevdasıyla, hülyalara daldı�ım,
Her bakı�ta ne�e, huzur buldu�um,
Kaybolur giderim, gözlerinde ben…
212
KURTO�LU’m meyletmez, ba�ka nimete
Uyarım baktıkça farza, sünnete,
Bilmem cehenneme, bilmem cennete,
Kaybolur giderim, gözlerinde ben…
Kara Gözlüm
Görmeseydim seni ke�ke,
Öyle dü�tüm ki ben a�ka,
Yüre�imde senden ba�ka,
Yare mi var? Kara gözlüm…
Zülüfüne, ak gerdana,
Hayran olmu�um edana,
�u içindeki sevdana,
Çare mi var? Kara gözlüm…
Vurdu Gözleri
Bir afet-i cihân gördüm, bu ak�am,
Ba�rımı kavuran, kordu gözleri.
Mümkün mü bir daha, do�rulup baksam,
Sevgiler fı�kıran, sırdı gözleri.
O anda görür görmez, kendimi buldum,
Sevgi deryasında, sevdaya daldım,
Sanki o ana dek, takatsiz kuldum,
Cismime can veren, ferdi gözleri.
Anladım ki a�kta, sevgide aklı,
Kim bilir içinde, ne hazlar saklı,
Kızmadım gönlüme, elbet ki haklı,
Gö�e direklenmi�, nurdu gözleri.
213
Ondan beridir, ba�rım yanıyor,
�çimde bir �eyler kıpırdanıyor,
Yüre�imde, fırtınalar dönüyor,
Aklıma takıldı, durdu gözleri.
Biçare gönlüme, daim gerek o,
Yaradan’dan dile�im, “dilek” o,
Güzellikte benzeri yok, melek o,
Beni can evimden, vurdu gözleri.
KURTO�LU’yum yaramdaki tuz gibi,
Ba�rımın ba�ını yaktı, köz gibi,
Sanki benim derdim, bana az gibi,
Ba�ıma sevdayı, sardı gözleri.
Yaralıyım
Kader yolumu ba�lıyor,
Hasret içimi da�lıyor,
Garip gönlüm, kan a�lıyor,
Yaralıyım, yaralıyım.
Hasret kaldım nazlı yare,
�flah olur mu bu yare?
Ci�erlerim pare pare,
Yaralıyım, yaralıyım.
Beni yakan gurbet oldu,
Hasret ile benzim soldu,
�çim dı�ım hep dert doldu,
Yaralıyım, yaralıyım.
214
Kimseler duymaz sesimi,
Kimse bilmez yeisimi,
Vuran vurmu� sillesini,
Yaralıyım, yaralıyım.
Zalim
Dilin, di�in mi yok, böyle susarsın?
Çıkmıyor a�zından bir çift söz, zalim…
Bazı sokulursun, bazı küsersin,
Çekilesi de�il, bunca naz, zalim…
Hakikat yar olan, ölse unutmaz,
Sevdamı tarife, lisanım yetmez,
Kar beyaz ellerin, kalem mi tutmaz?
Hiç de�ilse, iki satır yaz, zalim…
Yüzde Görü�ek
Ka�ı, gözü kudretinen sürmelim,
Astarını gördük, yüzde görü�ek…
Zülfü yarim, perçemleri sırmalım,
Cepheni bir döndür, yüzde görü�ek…
Gönlümün tahtına girip oturan,
Harareti narın, ar�a yetiren,
Hasretindir fersah fersah bitiren,
Hakk nasip eylerse, yüzde görü�ek…
Erse ba�ın, da�lar gibi dumana,
Gelirdin ya vallah billah imana,
Kara sevda denen, uçsuz ummana,
Dalıp, Kerem gibi yüzde görü�ek…
215
Â�ı�ın sinesi yare sıladır,
Çekmesi mü�güldür, hayli çiledir,
Kavil etmi� can canınan biledir,
Diri diri tenin, yüzde görü�ek…
KURTO�LU der, “ferin fesin çekilir”,
“Ak dü�er ba�ına, di�in dökülür,
�nce belin, büklüm büklüm bükülür”,
Seksende, doksanda, yüzde görü�ek…
Bu �ehir
�ki sevdam vardı, deli gönlümde,
Birisi sen idin biri bu �ehir.
Terk etmek de yazılıymı� anlımda,
Koymayacak beni, diri bu �ehir…
Hep ça�ırdın, bir gün çıkıp gelmedin,
Talih misin, bir yüzüme gülmedin?
Kölen oldum, kadirimi bilmedin,
�çimin, seninle sırrı bu �ehir…
Aklıma dü�ecek, baharla yazla,
Hasretim olacak �arkıyla sazla,
�kimizden biri burada fazla,
Yürü sı�dırmadın, yürü bu �ehir…
216
Sar da gidelim
�ki gönül, söyle�irken bir dilden,
Durmayalım daha burada, gidelim.
Sevdalıya hayır gelmez bu elden,
Kadir kıymet bilen yurda gidelim.
Ezelden ebede, sevda silinmez,
Dü�tün mü kötüye, ölsen ölünmez,
Ayrılık derdine, deva bulunmaz,
Sinemi sinene sar da gidelim.
Yılmayalım, ne derlerse deseler,
Keder midir, kıtır kıtır keseler,
Bilsek ki, bu yolda bizi asalar,
�kimiz bir ipten, darda gidelim.
KURTO�LU’yum bırakmıyor gururum,
Akız, seni sürüm sürüm sürürüm,
Dünya dü�man olsa, kar�ı dururum,
Yersiz inadını kır da gidelim.
Da�lara Döndü
Senden beri, her düzenim da�ıldı,
Baharda sam vurmu�, ba�lara döndü,
Efkârla dertlerim, kat kat yı�ıldı,
Hasretin içimde, da�lara döndü.
217
Ne zaman ki, senin, sevdana dü�tüm,
Dü�tüm de, sönmedik od ile pi�tim,
Nasıl dayanırım, hep ben de �a�tım,
Günlerim geçmiyor, ça�lara döndü.
Gönlüm Ba�kasıyla Olamaz Ay�e’m
Güzellerin �ahı, gözümün nuru,
Kıskansın aynalar, hurisin huri,
Gönülden sevdi�im, gönlümün yari,
Bu a�kı, ba�kası bilemez Ay�e’m…
Delin divanenim, kulum köleyim,
Canımsa iste�in, hemen vereyim,
Tanrıdan muradım, bir tek dile�im,
Gönül ba�kasını dilemez Ay�e’m…
Yürüdüm çıkmadı, sana yollarım,
Uzattım, yeti�mez asla ellerim,
Bilmem malumun mu, benim hallerim?
A�kımı ba�kası bilemez Ay�e’m…
Gözümle ba�kası bakmasın sana,
Ben gibi ba�rını yakmasın sana,
Bahtında hiç kimse çıkmasın sana,
Gönlüm, ba�kasıyla olamaz Ay�e’m…
Kirpi�in de�erdi kalem ka�ına,
Gör bak, neler neler açtı ba�ıma,
Avcınım ey ahum, dü�tüm pe�ine,
�zini ba�kası süremez Ay�e’m…
218
KURTO�LU’m kor oldu, a�kın odunda,
Gözüm, gönlüm yoktur ba�ka kadında,
Gönül karar kıldı, senin adında,
Bu kalbe, ba�kası giremez Ay�e’m…
Yüre�im Sel Olup Akıyor Ay�e’m
Göz göze geldikçe, içim gidiyor,
Yüre�im sel olup akıyor Ay�e’m…
�nan, o bakı�lar, deli ediyor,
Ate�in sinemi yakıyor Ay�e’m…
Mertli�ime halel gelir mi dersem?
�sterim demeyi de, ya kaybedersem?
Belki de anlarsın, sırrımı versem,
Tavrın, bin mü�gile sokuyor Ay�e’m…
Sustukça ta�ıyor bu can, bedenden,
Umut ver, fırsat ver, kaçma da benden,
Beklentim, a�kıma anlayı�, senden,
Suskunluk, ruhumu sıkıyor Ay�e’m…
�nsan kar�ılıklı sevemeyince,
A�kında haz bulup doyamayınca,
Seviyorum bile diyemeyince,
Usanıyor gönül, bıkıyor Ay�e’m…
E�sin Ay�e’m
Ci�er parem, körpe kuzum
Ruhum benim, iki gözüm
Kaderimsin, alın yazım
�u gönlüme, e�sin Ay�e’m
219
Yolum ba�ladın kaçamam
Kimseye derdim açamam
Tutulmu�um, vazgeçemem
Bir sevdalı ba�sın Ay�e’m
KURTO�LU’mu anla gayrı
Mert özümü etme e�ri
Ya�ayamam senden ayrı
�nsafın yok ta�sın Ay�e’m
Ölürüm Ay�e’m
�u bendeki sevdan, beni bitirir,
Gözya�ımı Ummanlara yetirir,
Çaresi yok mezara dek götürür,
Umutsuz bir a�k bu, bilirim Ay�e’m.
KURTO�LU’m kahırla, hasretle sargın,
�ster de gülemez, bahtına dargın,
A�kınla veremdir, kan kusar hergün,
Sensiz ya�ayamam, ölürüm Ay�e’m.
Do�alım Ay�e’m
Saatler mi durdu, geçmiyor zaman,
Dinmiyor gönlümde, gam ile güman,
Bu zalim ayrılık, bitti�i zaman,
Hicranı co�kuyla bo�alım Ay�e’m.
Bahar gelir gelmez bizim ellere,
Meydan okuyalım, acı yıllara,
Sevgiye susamı� tüm gönüllere,
Gün olup seninle do�alım Ay�e’m.
220
KURTO�LU der, ibibikler öterken,
Lale sümbül, mor menev�e biterken,
Bir gece yarısı mehtap batarken,
A�ka çisil çisil ya�alım Ay�e’m.
Diye Diye
Ay bacayı çoktan a�tı, günaydın (!)
Kaç kere söyledim, yeni uyandın,
Bak beni de yaktın, kendin de yandın
“Bizim kavu�mamız zor.” diye diye.
Önce a�kın ile yakıp kül ettin,
Sonra küçümsedin, kullanıp attın,
Hemi beni, hem kendini aldattın,
“Beni garda� gibi gör.” diye diye.
KURTO�LU’m gayrı gözünü açtı,
Ne çare ki artık gençli�im geçti,
Oyaladın, en güzel yıllarım uçtu,
“Gönlümde Yalnız sen var.” diye diye.
Yâr Ettin Felek
Ya�mur amma, benden yana ya�mıyor,
Güne� olmu�, üzerime do�muyor,
Onsuz bu can, bu bedene sı�mıyor,
Dünyamı ba�ıma dar ettin felek,
Halimi söylerim, halden bilmiyor
Çarem odur, lakin çare olmuyor
Ne yapsam, ne etsem unutulmuyor
Sevdamı ba�ıma kâr ettin felek.
221
Onu tanıyalı dinmez bu sızı
Ne kader ne kısmet ne kara yazı
Ba�ka yokmu� gibi bir vefasızı
Tutup, �u gönlüme yâr ettin felek.
KURTO�LU meyletti birine yandı,
Gün gelir, vefasın görürüm sandı.
Ne kavu�tu gönül, ne de usandı.
Ba�rımı sönmedik nâr ettin felek.
Gittin
Sana u�ramı�tım, evi bo� buldum
Tarifsiz bir gamla, hüzünle doldum,
Bilemezsin, nasıl yıkıldım kaldım,
Ba�rımın ba�ını oydun da gittin.
Sanki yüre�imden parçaydın, koptun,
Biçare gönlümde bir ızdıraptın,
Anlamadım gitti, bana ne yaptın?
�çime da�ları koydun da gittin.
Sana yönelmi�tim, yönsüzüm �imdi,
Karanlıkta aysız, günsüzüm �imdi,
Gidi�in o gidi�, sensizim �imdi,
Gurbet kervanına uydun da gittin.
Tertemiz sevgimi bilmiyor muydun?
�lgime sevinip, gülmüyor muydun?
Yoksa, hiç ciddiye almıyor muydun?
Söyle bana nasıl kıydın da gittin?
222
Hani söz vermi�tin özletmemeye
Yoluna bakıtıp, gözetmemeye
Açtı�ın yaramı, sızlatmamaya
Demek ki, sözünden caydın da gittin.
KURTO�LU’m, al kana boyanamam ki
Umutsuz dü�teyim uyanamam ki,
Ölür sessizli�e dayanamam ki,
Belki de figanım duydun da gittin.
Yıkılın Da�lar
Yâr gurbet elinde, ben sıladayım,
Yol verin geçeyim, bükülün da�lar.
Ölüp kurtulmadım, bir çiledeyim,
Çekilin aradan, çekilin da�lar.
Tütüyo gözümde yâr buram buram,
Söyleyin, burada ben nasıl duram?
Dünya gözüyünen, bir kere görem,
Sonra yollarıma dikilin da�lar.
�çimde hasreti, hicranı çoktur,
Bilirim yamanız, beliniz diktir!
Heç mi imanınız, dininiz yoktur,
Utanın arlanın, sıkılın da�lar.
�u dünyada bir yâr için ya�arım,
�ahin olur zirvenizden a�arım,
“Ferhat” gibi ba�rınızı de�erim,
Dayanmaz ne kumun, ne kilin da�lar.
223
KURTO�LU’m gücümü a�ktan alırım,
Kavu�mak nasipse, bir yol bulurum,
Kaderde var ise, dü�er ölürüm,
Hepiniz yok olun, yıkılın da�lar.
Zor Ankara
Yârim emanettir sana
Yaraların sar Ankara
Sebep kıl da, bir lokmana
�ifasını, sür Ankara
Sabırsızım eviyorum
Hep sinemi dövüyorum
Canımdan çok seviyorum
Hallerimi gör Ankara
Neme gerek diyemem ki,
Gül yüzüne doyamam ki
O çekmesin kıyamam ki,
Derdin bana ver Ankara
Dilimdeki duamdır o
Gece gündüz rüyamdır o
Ya�amımdır, dünyamdır o
Onsuz hayat, zor Ankara
Derdine dermanı bulsun
Sa� selâmet dönüp gelsin
Kınalı koç kurban olsun
Adaklarım var Ankara
224
KURTO�LU’m, umudum sonsuz
O kalsa da olur bensiz
N’olur, beni koyma onsuz
Ona kanat ger Ankara
Sen Olmayınca
Avutmuyor artık, kuru hayaller
Dar geliyor bana, sensiz bu eller,
Açmıyor gönlümde, o eski güller,
Ya�amak mı ki bu, sen olmayınca?
Reva mıydı bana verdi�in zevâl,
Tertemiz sevmi�tim, zalim, bu ne hâl?
Ruhsuz bir bedenim, sanki bir çuval,
Ya�amak mı ki bu, sen olmayınca?
Anılar geçtikçe bir bir gözümden,
Çekerim hasreti, senin yüzünden,
Neler kaybetmedim, eski özümden,
Ya�amak mı ki bu, sen olmayınca?
Nerdesin?
Geceler çok uzun, sabah olmuyor,
Gündüzlerim asır, geçmek bilmiyor,
Sensiz bir saniye yüzüm gülmüyor,
Nerdesin ey kömür gözlüm, nerdesin?
A�ılmaz da�ların ardında mısın,
Vefasız kulların, yurdunda mısın,
Yoksa, bu garibin derdinde misin,
Nerdesin, ey kamer yüzlüm, nerdesin?
225
Kalmadı bu derdin çekilir yanı,
Her nefeste, ya�arım bu hicrânı,
Kastın, almak mıdır, yoksa bu canı,
Nerdesin, ey dudu sözlüm, nerdesin?
KURTO�LU der, artık inadı bırak,
Beklerim gelmezsin yolun mu ırak?
Dünyayı verseler, bana sen gerek,
Nerdesin, ey söyle nazlım, nerdesin?
Sensizli�i Ya�ıyorum
�ç geçirip dalı�ımda,
Duygularla dolu�umda,
Ben, her nefes alı�ımda,
Sensizli�i ya�ıyorum.
Ne zaman mehtaba çıksam
Ne zaman gözya�ı döksem
Neyi görsem, neye baksam
Sensizli�i ya�ıyorum
�iirlerde �arkılarda
Yanık yanık türkülerde
Hicran dolu korkularda
Sensizli�i ya�ıyorum
Umudumu gizleyerek
Her saniye özleyerek
Yollarını gözleyerek
Sensizli�i ya�ıyorum.
226
O eski ne�em nerde
Dü� oldum, binbir derde
Kenarlarda kö�elerde
Sensizli�i ya�ıyorum.
Söyle KURTO�LU’m söyle
Geçmez gün, çıkmaz ayla
Ya�amaksa bu böyle
Sensizli�i ya�ıyorum
Sen Gideli
Ne sarılacak bir garda�,
Ne dertle�ecek bir sırda�,
Ne ba�rıma basacak e�,
Bulamadım sen gideli.
Gönlüm hülyan ilk kutlu,
Sanma ki, senden umutlu,
�nan ba�kasıyla mutlu,
Olmadım sen gideli.
Hasretin içim da�lıyor,
Gönül karalar ba�lıyor,
Özüm gözüm kan a�lıyor,
Gülemedim sen gideli.
Her ne�eden arınırım,
Binbir gama bürünürüm,
KURTO�LU’yum sürünürüm,
Ölemedim sen gideli.
227
Sendeyim Yine
Hüzünlü bir sonbahar ak�amı �u an,
Hayalin gözümde, sendeyim yine.
Seni dü�ünür ya�arım inan,
Uzandım maziye, sendeyim yine…
Masamda mektubun, kar�ımda resmin,
Yüre�imde sevgin, dilimde ismin,
Unutsan da çoktan, sen beni miskin,
Unutamadım gitti, sendeyim yine…
A�kın co�kum benim, yoklu�un yasım,
Yalvarsam, gel diye, ula�maz sesim,
Seni koklar, seni solur nefesim.
Silsen de sen beni, sendeyim yine…
Yolunu beklerken, seni gözlerken,
Umut edip, bunu senden gizlerken,
Kalbim hicranınla, böyle sızlarken,
Senle beraberim, senleyim yine…
Kimseler Yerini Dolduramıyor
Bu ya�tan sonra, böylesi a�ka,
Dayanmaz �u kalbim kaldıramıyor,
Çok güzeller sevdim, ama sen ba�ka,
Kimseler yerini dolduramıyor.
228
Birisi gönlümde, e�lenip kalsa
Hep seni söyledim, seni sorarsa,
�çimde yer eden, kaç güzel varsa
Hiçbiri yüzümü güldüremiyor.
KURTO�LU’um, hicrânla girdi�im yaslar
Beni benden etti, bendeki hisler,
A�k sanıp kandı�ım bütün hevesler
A�kını kalbimde, öldüremiyor.
Müjdeler Olsun
Azrail’in kanatlarında tartılmı�,
Kesilmi�, biçilmi�, ba�rı yırtılmı�,
Çok �ükür! Duydum ki Ay�e’m kurtulmu�,
Sızlayan yüre�im, müjdeler olsun.
Kerem gibi, yâr a�kıyla tutu�up,
Mecnûn gibi, hasretlere katı�ıp,
Yusuf gibi, sabır ile yeti�ip,
Özleyen ey gönlüm, müjdeler olsun.
KURTO�LU’mun kimse bilmez halını,
Kaygısı kırardı, sanki belini,
Be� günü, be� sene sayıp yolunu,
Gözleyen gözlerim, müjdeler olsun.
229
Geleceksen Gel Artık
Gözümü yolda koydun,
Ba�rımı yerde koydun,
Vereme derde koydun,
Geleceksen gel artık.
Saatler yıla döndü,
Günüm yüzyıla döndü,
Sinem bir çöle döndü,
Geleceksen gel artık.
Ömrüm sonu gelecek,
Gözüm açık kalacak,
Yarın çok geç olacak,
Geleceksen gel artık.
KURTO�LU’yum burada,
Hasret denen, yara da,
Ne buldun, Ankara’da
Geleceksen gel artık.
Gel Deyi Yazmı�
Bir name yollamı� nazlım, sıladan,
“Çekilmiyo böyle bil.” deyi yazmı�…
“Ayrı ya�anır mı, gözü aleden,
Gül sinem, kavrulan çöl.” deyi yazmı�…
230
“Katmer katmer sevdan döner ba�ımda,
A�ular katılı, ö�ün a�ımda,
Her gece, her gecede seni dü�ümde,
Görüyom, yamandır hal.” deyi yazmı�…
“Aklım fikrim kalır, binbir tasada,
Unuttu mu deyi, hep vesvesede,
Kodun gittin beni böyle yasa da,
Arada bir selam sal.” deyi yazmı�…
“KURTO�LU, e� dost seni söyle�ir,
Yavruların boynu buruk a�la�ır,
Diyar-ı gurbette, can mı e�le�ir?
Kalma gurbet elde gel.” deyi yazmı�… (Uzun Hava)
Kanatlan Sevgilim Uçar Gibi Gel
Bilemezsin nasıl özledi�imi,
A�kını sır gibi gizledi�imi,
Her gün yollarını gözledi�imi,
Kanatlan sevgilim, uçar gibi gel…
Sen olmadan halim bir bilsen nice,
Hasretim,hicranım da�lardan yüce,
Bekleme sabahı, hemen bu gece,
Kanatlan sevgilim, uçar gibi gel…
Son bir yüreklilik, son bir cesaret,
Gücüm takatım yok, tükendi meret…
Uydur bir bahane, bul bir mazeret
Kanatlan sevgilim, uçar gibi gel…
231
Gururum elvermezken ricaya bile,
Yalvarıyorum sana, bak bile bile,
�çimde umutlar dönmeden küle,
Kanatlan sevgilim, uçar gibi gel…
Benim için a�kın onulmaz cefa,
Vefasız, ne olur göster bir vefa,
Görmek istiyorum, seni son defa,
Kanatlan sevgilim, uçar gibi gel…
Ulular, veliler, yatırlar için,
Önünden geçilmez hatırlar için,
“Besmele” yazılı satırlar için,
Kanatlan sevgilim, uçar gibi gel…
KURTO�LU’yum, sana olmu�um esir,
Sevgin yüre�imi kaplayan nasır,
Sensiz her saniyem, sanki bir asır,
Kanatlan sevgilim, uçar gibi gel…
Bu Bana Yeter
Gözümden ıraksın, gönlüme yakın,
Uzaktan görürsem, bu bana yeter.
Ebedi kılma bu hasreti, sakın,
Uzaktan görürsem, bu bana yeter…
Yeter ki, sevgimi yabana atma,
Gözlerime bakıp, ellerim tutma,
�stemem, kapımdan tek gelip gitme,
Uzaktan görürsem, bu bana yeter…
232
Fark etmez,dü�manız bilsin el âlem,
�ayet rastlar isen etme bir kelâm,
Ba�ınla da olsa, verme bir salâm,
Uzaktan görürsem, bu bana yeter…
O güzel gözleri, o kalem ka�ı,
O yürekler yakan mahur bakı�ı,
Yürür iken �öyle, o salını�ı,
Uzaktan görürsem, bu bana yeter…
KURTO�LU’m ba�rına ta�ları basar,
E�er göremezse, çöllere dü�er,
Böyle bir ba�ına, sanma ki ya�ar,
Uzaktan görürsem, bu bana yeter…
Neden Ayrıldık?
Sen olmadan boynum bükük kalırım,
Sensiz ya�ayamam, inan ölürüm,
Sadece yanında mutlu olurum,
Ne oldu böyle bize, neden ayrıldık?
Görü�medi�imiz gün deli olurduk,
Yalnız birbirimizde huzur bulurduk,
El ele göz göze donar kalırdık,
Ne oldu böyle bize, neden ayrıldık?
Hasret kâbus gibi ruhuma çöktü,
Sana ba�ladı�ım umudu yıktı.
Hani hesapta hiç ayrılık yoktu,
Ne oldu böyle bize, neden ayrıldık?
233
Çekemiyorum
Gençli�im, ömrüm geçiyor bo�a,
Sabır ede ede geldim bu ya�a,
Senden uzak, hayalinle ba� ba�a,
Sensiz bu hayatı çekemiyorum.
Yıllarca a�ladım gözya�ı döktüm de,
Ne mahrumiyetlere boyun büktüm de,
Nice dertler, ne çileler çektim de,
Sensiz bu hayatı çekemiyorum.
Ab-ı hayat gibi güzel sevgilim,
A�kıma anlatmakta aciz bu dilim,
Sarmadan kollarım, ermeden elim,
Sensiz bu hayatı çekemiyorum.
Yaradan, mah�erde ilk bunu sorsun,
Mümkün mü, gözlerim ba�ka yâr görsün.
KURTO�LU’ma dünyada yalnız sen varsın,
Sensiz bu hayatı çekemiyorum.
Ne Çare
Cehenneme döndü ba�rımın ba�ı,
Fizana ula�tı gözümün ya�ı,
Bir ahu gözünen, bir kalem ka�ı,
Aklımı ba�ımdan aldı ne çare.
234
Gönül çile çekti, sefa sürmedi,
Umutlarınca bir günün görmedi,
Vefasız a�kıma cevap vermedi,
Ellerim koynumda kaldı ne çare.
KURTO�LU’m büründü bir kara yasa,
Umut vermemesi içimde tasa,
Ah bende �u deli gönül olmasa,
Mecnûn edip çöle saldı ne çare.
Doyamadı�ım
Meskenin yerin �u yüre�imdi,
Yerlere, göklere koyamadı�ım,
Ya�adıkça yaram, hasretim �imdi,
Gül yüzün görmeye doyamadı�ım.
Duydum ki, bir kere yanılmı� �a�mı�,
Sürmeli gözleri kurumaz ya�mı�,
Ne çare ki, hoyrat ellere dü�mü�,
Benim koklamaya kıyamadı�ım.
Özümdü, gözümdü ba�ım, gövdemdi,
O ki, fele�inen zorlu kavgamdı,
Daha düne kadar kara sevdamdı,
Dü� oldu hayıra yoramadı�ım.
KURTO�LU’m misali bahtına küsmü�,
�akırdı dilleri, lâl olmu�, susmu�,
“Ah” dedikçe yüre�ine ta� basmı�,
Açılıp sevdamı diyemedi�im.
235
Görmez Olaydım
Görmez olayıdım, bir kere gördüm,
Ne elini tuttum, ne öptüm, sardım,
Umutlar ba�ladım, hazzına erdim,
Gel bunu da bana çok görme, nazlım.
�u kalbim her nefes senle atıyor,
Söylerim ya, gönül söz mü tutuyor,
Bir kuru hayalin bana yetiyor,
Gel bunu da bana çok görme, nazlım.
Olmayacaksan
�steyene versin mülkü, parayı,
Deva mı var, saramam ki yarayı,
Ben neylerim kö�kü, sırça sarayı,
�çinde yarim olmayacaksam.
“Cansın.” derdin bana, gör can mıyım ki,
Riyakâr olacak ben, sen miyim ki,
�nsanlıktan çıktım, ben ben miyim ki,
Bu dünyada varım, olmayacaksam.
Yok Artık
Varlı�ınla sevinen,
Yoklu�unla yerinen,
Hayalinle avunan,
O kul, �imdi yok artık.
236
Hicranınla cefalı,
Sana kara sevdalı,
Ölesiye vefalı,
O kul, �imdi yok artık.
Ne söylesen inanan,
Ba�rı a�kınla yanan,
Sana hep saygı duyan,
O kul, �imdi yok artık.
Sabır Ta�ı Mıyım Ben
�nsan diye gördüm ise,
Canı yola serdim ise,
Suç mu, gönül verdim ise,
Sabır ta�ı mıyım ben.
Dert olursun, kater kater,
Her bir günüm, dünden beter,
Çektirdi�in cefan yeter,
Sabır ta�ı mıyım ben.
Yeter gözya�ı döktü�üm,
Yeter boynumu büktü�üm,
Çekemez kimse çekti�im,
Sabır ta�ı mıyım ben.
Yasım oldun, hiç gülemem,
Senden gelir keder, elem,
Artık pe�inden gelemem,
Sabır ta�ı mıyım ben.
237
Yalan
Niye çıkıp geldin aylardan sonra,
Yalan bana ise, geli�in yalan.
O kadar üzücü �eylerden sonra,
Bu kadar samimi olu�un yalan.
Sakın ola sözü, getirme a�ka,
Anladım, senin maksadın ba�ka,
Yazık… Dürüst olabilseydin ke�ke,
Yalan bu yüzüme gülü�ün, yalan.
Sandın ki, KURTO�LU yutacak güya,
Gerek yok böyle masallar okumaya,
Her tavrın sahte, her edan riya,
Yalan �u halimi bili�in yalan.
Bir Vefasız Yare Dü�tüm
Gülmedi gitti, �u bahtım,
Gerçek olmaz hiçbir ahtım,
Yıkık viran, gönül tahtım,
�imdi vardan, dara dü�tüm.
Ya� gözümden dinmez oldu,
Gam sırtımdan inmez oldu,
Giden geri dönmez oldu,
Hep a�larım, zara dü�tüm.
238
KURTO�LU’m da ekti biçti,
Gençli�imin ça�ı geçti,
Yâr olmadı, elden uçtu,
Bir vefasız yare dü�tüm.
El Olduk �imdi
Dostların üstüne do�an gün iken,
Dü�künlere arka iken, yan iken,
Çaresiz dertlere, çare ben iken,
Bir ba�ından aciz kul olduk �imdi.
El ayak tutarken, beden sa� iken,
Ba�ı bulutlarda karlı da� iken,
Al ye�il bezenmi�, narlı ba� iken,
Üstünde ot bitmez, çöl olduk �imdi.
KURTO�LU’m ba�rında yanan kor idim,
Her nefes canında, bir ben var idim,
Cananıma candım, civan yâr idim,
Yedi kat yabandan el olduk �imdi.
Öldür Beni Kurtulayım
Kulaklarımdaki sesinden,
Gözlerinin etkisinden,
Bu sevdanın pençesinden,
Öldür beni kurtulayım…
Sevgime do�radın kanı,
Hüsrana getirdin sonu,
Bitir artık bu oyunu,
Öldür beni kurtulayım.
239
Hep pe�inden ko�uyorum,
Çeli�kine �a�ıyorum,
Sanma, zaten ya�ıyorum,
Öldür beni, kurtulayım…
Ta kapından kovmaktansa,
Oyalayıp, savmaktansa,
Kar�ılıksız sevmektense,
Öldür beni kurtulayım…
Olamıyorum gör sensiz,
Nasıl olsa ölece�iz,
�dam eyle, kur�una diz,
Öldür beni kurtulayım…
Saadet nere, biz nere,
Kavu�mak kaldı mah�ere,
Var mı ki ba�ka bir çare,
Öldür beni kurtulayım…
KURTO�LU’m der ki “yutamam”,
Gururumu hiç satamam,
Ölmeyince unutamam,
Öldür beni kurtulayım…
Ben Olaca�ım
Neyi de�i�tirir, sılaya dönmen,
Yine mahzun kalan ben olaca�ım.
Neye yarar bende büyük a�k olman,
Yine hasret kalan ben olaca�ım.
240
Yine diyemeyip susacak benim,
Yine kâbuslara dü�ecek benim,
Kanlar tükürecek, kusacak benim,
Yine verem kalan ben olaca�ım.
Uzaksın gök ile yer gibi bana,
Yakın ol ne olur, yâr gibi bana,
Sensiz ya�aması zor gibi bana,
Ya�arken bir ölen ben olaca�ım.
Sen yine kö�ende tasasız, gamsız,
Sevmekten habersiz, ba�ın dumansız,
Ben yine umutsuz, ben yine sensiz,
Yine hüsran olan, ben olaca�ım.
KURTO�LU’yum, aynı kalacak halim,
H�lâ sevmesen de sen beni zalim,
Sen yine sevgimsin, yine sevgilim,
Kar�ılıksız seven, ben olaca�ım.
Uslanmadı Gitti Gönül
Ömrü gitti yar pe�inde,
Saçı a�armı� ba�ında,
Henüz on dört on be�inde,
Ya�lanmadı gitti gönül…
Sevdi�inde huzur bulur,
Yanar, kor olur, kavrulur,
Her a�kında, hüsran olur,
Uslanmadı gitti gönül…
241
5.2. Deyzo�lu
5.2.1. Memleket Konulu �iirleri
�zi Çorum’un
Sırtını yaslamı� “Kandil Da�ı’na”,
Ankara’ya dönük, yüzü Çorum’un…
Tarihi uzanır, Hitit ça�ına,
Asırlardan belli, izi Çorum’un…
“Hıdırlık’tan” ezan okur imamı,
Ecdat yâdigârı, hanı hamamı,
Caddesinin soka�ının tamamı,
Tertemizdir eli yüzü Çorum’un…
“Kırkların” dumanı, kırk �ehit tüter,
“Elvançelebiler” nöbetin tutar,
“Suhey bi Rumiler” ba�rında yatar,
Er dolu bayırı düzü Çorum’un…
Her kö�ede bir fabrika bacası,
Birbirini takip eder nicesi,
Gündüzüyle garda� olmu� gecesi,
Çalı�kandır o�lu kızı Çorum’un…
Uçaktan, trenden, çift yoldan öte,
En büyük hayali, üniversite,
�n�allah tez günde, dertleri bite,
Sorunları dizi dizi Çorum’un…
242
KURTO�LU’m a�kıma çizilmez sınır,
Bu a�kı ancak tanıyan tanır,
“Çorumluyum” demek, farklı bir onur,
Söylenmez ya�anır, hazzı Çorum’un…
Benden Selam Edin Çorum Eline
Benden selam edin, Çorum eline,
Yâr boynunu bursun, bursun a�lasın…
Esk-ekin’den esen, seher yeline,
Havâdisim sorsun, sorsun a�lasın…
Kurban etti beni, kine kibire,
Takatım kalmadı, daha sabıra,
Zalım diri diri, koydu kabire,
Hâyalimi kursun, kursun a�lasın…
KURTO�LU’nu sarmı� ince bir sızı,
Muratsız dünyanın yok tadı tuzu,
Kadrimi bilmedik , gavurun kızı
Dizlerine vursun, vursun a�lasın…
Vah Benim Kadersiz “Esk-ekin’im” Vah
Yaylımında elin malı davarı,
Çöplük gibi, pislik dolu civarı,
Yıkılmı� mektebin avlu duvarı,
Vah benim kadersiz Esk-ekin’im vah…
Belediye suyunu elinden almı�,
O nazlı ba�ları kuruya kalmı�,
Çiftlikler çekilmez , bir koku salmı�
Vah benim kadersiz Esk-ekin’im vah…
243
Yetkililer bir gün gelip gitmiyor,
Senelerdir derdi zoru bitmiyor,
�çme suyu âhaliye yetmiyor,
Vah benim kadersiz Esk-ekin’im vah…
Sava�ın ba�ında ça�layanı yok,
Azmı� yaraları, ba�layanı yok,
Ölmü� de ne çare, a�layanı yok,
Vah benim kadersiz Esk-ekin’im vah…
Dikti�im sayısız, fidanlar küsmü�,
Diplerini adam, boyu ot basmı�,
Herkes birbirinden, selamı kesmi�,
Vah benim kadersiz Esk-ekin’im vah…
Biri çıkmı� mezarlı�ı söküyor,
Biri kalkmı� meraları ekiyor,
Köylü suskun aval aval bakıyor,
Vah benim kadersiz Esk-ekin’im vah…
Kaçtı gine KURTO�LU’nun ne�esi,
Pınarları dolmu�, içki �i�esi
Viran olup çıkmı� her bir kö�esi
Vah benim kadersiz Esk-ekin’im vah…
Kimler Geldi, Kimler Geçti Bu Koyden
Köyümüzde üç-dört oda varıdı,
Orta yerde mangal dolu korudu,
O zamanlar geçim hayli zorudu,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
244
“Kıpık Emmim” örtse, tırpan di�erdi
“Tohur Salim” ba� komazdı, e�erdi,
“Karacüvek” di�i komü� ko�ardı.
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden
“�ükrü Emmim” zollu sınır sürerdi,
Kom�ulara ka�nı, saban kurardı.
“Üsey-na�a” muhkem duvar örerdi,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“�braam Emmim’in” kumük di�leri,
“Arif A�-nın” karman çorman i�leri,
“Kâzım A�-nın” çatık çatık ka�ları,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Kupkıran’ın” öyküsü çok acıklı,
Hep süründü garip, çollu-çocuklu,
“Çollu Memet Emmim” yayvan bacaklı,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Totuk” yol boyunda, çöl-çöp toplardı,
“Apil-emmim” pire gibi zıplardı,
“Kara Yılan” hopur- hopur hoplardı,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Latif Çavu�” nice harplere girmi�,
“Topal Salih” Yunan zulmünü gormü�,
“Goca Yonuz” epey kır, bayır sürmü�,
Kimler geldi ,kimler geçti, bu koyden…
245
“Kekeç Mıstık” konu�urken tınlardı,
“Kadir A�a” söylemeden anlardı,
“Çürük Ya�ar” inim inim inlerdi,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Küpkıran’ın �ükrü” gencecik getmi�,
“Hac’Amed’i” hovardalık tüketmi�,
“Turan’a” nettiyse tamahı etmi�,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Ahmet A�a,” birez tuhaf biriydi,
“Gev�ek Gazi” tam bi gönül eriydi,
“Sami” için, ne söylesem yeriydi,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“�ip�ili�in Arap” koyden goçtüydü,
“Mahir’in” üstüne, duvar uçtuydu,
“Ziyano�lu” zaten, serden geçtiydi,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Koca Mıstık” o saf aklından buldu,
“Kara Mamut” desen, kazadan öldü,
“Haydar A�‘ya” kanser, pek erken geldi,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Nutfu Emmim’i” bir nüzol götürdü,
“Cemahat’i” astım yedi bitirdi,
“Apık” ecelini kendi yetirdi,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
246
“Kadir A�’nın Mıstık “ gibi sabiler,
Küçücükken gidenlere tabiler,
Dayıo�lum �air “Mıstık Abiler”,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Kamil Emmim” ak�am sabah candadır,
Ya�ına bakarsan “Gıdo” ondedir,
Kimbilir! Belki de sıra bendedir!
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Ferik nenem” birez söllüm söklümdü,
“Zekiye’nin” evi, dıklım dıklımdı,
“�ekire’nin beli, iki buklümdü,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Hatem nenem”hayırı çok severdi,
“Hanim nenem” dizlerini uvardı,
“�ip�ilik” sokuda, bulgur düverdi,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Satı nenem” gou-gaybet ederdi,
“Kazım A�’nın” karı, cücük güderdi,
“Yonuz’un” avradın ömrü hederdi,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Rabiye Karı” çok Kur’an okurdu,
“Makkan” gobümeden, i�lik dokurdu,
“�efika Nenem” desen, hayli fakirdi,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
247
“Re�ide” tevatür, metel satardı,
Gelene gedene nazar atardı,
“Hukkûk Karı” hep çardakta yatardı,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“Kemaliye” kıyak çörek çekerdi,
“Tangır Nenem” yamar yamar dikerdi,
“Döndü” tüllü tevür zavzu ekerdi,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
“An�a Nenem” baston elde gezerdi,
“Elmas Ebem” çok yüzellik dizerdi,
“Nimet” süt anamdı, eser tozardı,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
Kendini bilmeyen aslın neyleye,
Bizi bizden sonrakiler söyleye,
Mevla’m hepsine rahmet eyleye,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
KURTO�LU der, Esk-ekin’den nicesi,
Kondu göçtü böyle, genci kocası,
�imdi tütmez bir ço�unun bacası,
Kimler geldi, kimler geçti, bu koyden…
Deyzo�lu (1)
Eskiler getti de gelmeli oldu ,
Gel de gör, köyünde köylük mü galdı,
O de�erler birer birer hep öldü,
�stersen kandil yak, ara Deyzo�lu…
248
Deme ki köyünü bo�a kararsın,
Neyi yitirdin de, sen ne arasın,
“Esk-ekin”den havadis mi sorarsın?
Havadisler kara kara Deyzo�lu…
Gecekondu “A�da�lara” ula�tı,
“Yılgınlıya” çiftlikçiler dolu�tu,
“Uluyol’da” villacıklar olu�tu,
Dutuyo ba�ımı sara Deyzo�lu
“Bacakgerenlerde” gözüm sa�ridi,
Sakızlık burnunda dizim fa�ridi,
“Kuyu pınarının” suyu kurudu,
Yanıyo yüre�im, çıra, Deyzo�lu…
Davulu, zurnayı, susturdu eller,
Haleyi, sin-sini, götürdü yeller,
Mastikaynan kıvırıyo, göbeller,
Atılmıyo gayrı, nara Deyzo�lu…
Bilirsin ki mazi geri gelmiyo,
Eski güzellikler öyle galmıyo,
Do�rusu ya, benim aklım ermiyo,
Belki senin aklın ere Deyzo�lu…
Mezarında mal gudüyok ölenin,
Kalan sa�lar, arayanın bulanın,
Künyesi okunmaz, ”Karayılan”ın,
Tevellütün kimler, sora Deyzo�lu…
249
Deyzeni sorarsan, a�sıyo kıçı,
Çebi�in postuna, benzedi saçı,
Ba�ına beladır, ikicik koçu,
Olamadık getti çare, Deyzo�lu…
“Küpkıranın Kamil” kefeni yırttı,
Ezrâyil babamın, bö�rünü dürttü,
“Gıdo’nun” ömrü arttı da arttı,
Bilmiyom kimdedir sıra, Deyzo�lu…
“Çil Kamil Emmi’m” tekliyo birez
“�ahander Nene’me” ,solu�u garez
“Fevzük Aba’ma da” musallat maraz
Çıkar mezerlikte Tur’a, Deyzo�lu…
Hafızı sorarsan, Hafız hep aynı,
Kanberlerin hepsi, o�lunun kaynı,
Gine muziplikte, hep aklı beyni,
Vermiyo bir zerre fire, Deyzo�lu…
“Mahir’inen Arap” getti bilirsin,
“Ani�’in Memed’i,” belki bulursun,
Gelsen kimlerinen, masa kurursın,
Kim kaldı, o ceme gire, Deyzo�lu…
Dilim dönmez, her bi�eyi, sayası,
Hepsini, anadamam, doyası,
“Deli Gazi” gine köyün kâyası
Ba�ka da rakip yok zira, Deyzo�lu…
250
Beni sorar isen, ben aynı benim,
Yarın ölsem, hala yoktur, kefenim,
Kader de�il amma, kader diyelim,
Adam olamadık, bre Deyzo�lu…
Bilmem ortak mısın benim acıma
Biz bizlikten, çıktık gider gücüme
Dedikodu , bacıma da , bacıma(!)…
Sıraladık sıra sıra, Deyzo�lu…
KURTO�LU’m kesildi, kolumun feri,
Gözümden getmiyo, eskinin yeri
Eyice ba�ını, a�rıttık heri,
Sohbetimiz burada, dura Deyzo�lu…
Deyzo�lu (2)
�u bizim köylüye, kimler ne yapmı�?
Beni bir dü�ünce sardı deyzo�lu…
Millet birbirinden eyice kopmu�,
Ah bu gözler, neler gördü, Deyzo�lu…
Kimseden kimseye , kalmamı� saygı,
Babadan o�la, kar�ı bir kaygı,
Büyükte küçükte, o bencil duygu,
�u aklım izanım, durdu Deyzo�lu…
�imdi hatır gönül, sözde ya�ıyo,
Vefasızlık riyâ, boydan a�ıyo,
Garda� garda�ını, öndüç ka�ıyo,
Cümlede adamlık, vardı Deyzo�lu…
251
Gine zengin, zengin; fakir, fakirdi,
Dü�ün de, dernek de, �ıkır �ıkırdı
O insanlar mütevazi, vakurdu,
Hırsızlık soysuzluk, ardı Deyzo�lu…
Harmanda kalanı, kaldırırlardı,
Ambarı bo�usa, doldururlardı,
Olmadık çareyi, oldururlardı,
O eski insanlar, erdi Deyzo�lu…
Kom�u kom�usuna, gelir giderdi,
Keder; hepsine aynı kederdi,
Birinin yasını, biri güderdi,
Herkes birbirine, yârdı Deyzo�lu…
Sanki tek bir beden, tek yürek gibi
Dinle�irdi konu�urken, erbâbı,
Ortak kullanırdık, ka�ı�ı kabı,
Herkes bir kazandan, yerdi Deyzo�lu…
Biz bizi unuttuk, bak gide-gide,
Herkes birbirine, kin güde güde,
Belli mi kim torun, kim ebe-dede?
O eski muhabbet, sırdı Deyzo�lu…
Ya biz çok de�i�tik, ya da bu asır,
Yüzyılın suçu ne, bizdedir kusur,
Bence “nefsimize olduk da esir,
Araya nefisler, girdi” Deyzo�lu…
252
Niye kendim için, dünyada çabam,
Neden uza�ımda hısım-akrabam?...
Me�er ne haklıymı�, rahmetli babam
“Et tırnakla gerek.” derdi Deyzo�lu…
Nasıl da “medeni” olduk, bak güyâ (!)...
Dünden geri gittik, “ça�da�lık” diye,
Niye bu hâllere geldik, biz niye?
Yoksa gözümüz mü kördü Deyzo�lu?...
Fertten ferde sevgi, olmalı niyet,
Sevgisizlik bir ya�anmaz eziyet,
Mâlesef ülkemde, aynı vaziyet
Bizi can evinden vurdu Deyzo�lu…
KURTO�LU’yum i�te, budur kederim,
Kin güdene gine, sevgi guderim
Soranlara bâki selam ederim
Ayrılıklar hayli yordu Deyzo�lu…
Deyzo�lu (3)
“Yaz” deyip dokerdin, aha yazıyom,
“Köy” dedi mi içim buruk, Deyzo�lu…
Yazıyom da datlı candan beziyom,
Bu sıra mırı�ım gırık Deyzo�lu…
“Ye�erdiyim” diyom gucüm yetmiyo,
Golu-gom�u, el uzadıp, dutmuyo,
Velhasılı, köyün derdi, bitmiyo,
Ol-gorüp dutmuyo, dırık Deyzo�lu…
253
Goçüp getti koyden, koyün yarısı,
Ne çobanı galmı�, ne de sürüsü,
Kula� asma, “Uluyol’dan” berisi,
Ya çütlükcü ya da, Yörük Deyzo�lu…
Her geçen gün, aradıyo yıl yılı,
Ba� gomadı bozdu “Kırpı�ın Ali”,
Sürmeli sürmeli çi�demle dolu,
“Oküz yata�ının”, doruk Deyzo�lu…
Sanma burada her �ey, yollu yolunda,
Su çeken bulunmaz, helki golunda,
Çüt sürecek, “Da�lıkların” çalında,
Galmadı dabanı, yarık Deyzo�lu…
Mis gibi gohmuyo ya�ı yamırı,
Goresidik getti, garı çamırı,
Ta �erden getiriyok hamırı,
Be� dene de�armen, duruk Deyzo�lu…
Aradım da, bulamadım, gavalı,
Sıçan kesmi� çulu, har-har çuvalı,
Sorma bahçadaki, godek zuvalı,
O senden benden de, arık Deyzo�lu…
Ah o çam bardaklar, ardıç senekler,
Laylon oldu �imdi, küpler çanaklar,
Kurudu pınarlar, ören yunaklar,
Makinede esbap, yuruk Deyzo�lu…
254
Samanlıkda mahsun; anadut, dirgen,
Dirakte asılı, o kendir urgan,
Sayfi yapa�ıdan, gobüme yorgan,
Yuklükte kilime, sarık Deyzo�lu…
Ne tandır ne yoha, ne yanıç pezi,
Arama davulu, heç sorma sazı,
Bozlaklar haykıran, gıcılak mazı,
Özüne kurt dü�mü�, çürük Deyzo�lu…
Eve televizyon, goduk goyalı,
Bitti çörek börek, ya�lı mayalı,
Dınnaklar oceli, dudak boyalı,
Hanim oldu, “Süflü Ferik” Deyzo�lu…
Kot pantol modası, bihayli duttu,
Karıda kızanda, ar hâyâ bitti,
Anam da ya�ma�ı, sıyırıp attı,
Ra�bete bineli, peruk Deyzo�lu…
Kostekli saatler, nerede galdı,
��li�in yerini, ti�örtler aldı,
Korüklü cizmeler, müzelik oldu,
Antiha sırımlı, çarık Deyzo�lu…
Çokeli�i çömleklere basardık,
Eyvazları hevek eder asardık,
�ınavat �ınavat üzüm keserdik,
Nasıldı unuttum, goruk Deyzo�lu…
255
Gurbette sılayı ararken sizler,
Bulduk da bınıyok burada bizler,
Silkilecek galdı, ulu cevizler,
Go�mada sokulu, sırık Deyzo�lu…
Suda su kadrini bilir mi balık?
Malımız mülkümüz, babadan kalık,
Yukü gorür görmez, kirirse golük!.
Ne yapsın üç günlük, kurük Deyzo�lu?
Tosba�lık tallıya, gırı�tık durduk,
Ekmedik biçmedik, azdık kudurduk
Kazı�ı kopardık, yuları kırdık
Çare midir bize, hörük Deyzo�lu?...
Yenide galmadı eskinin dadı,
Kedi aslan olmu�, aslansa kedi,
Mertli�in postunda, nâmertlik kadı,
�an ortada, sermeserik, Deyzo�lu…
�imdilik bu yanda böyledir durum,
Bundan sonasına, eh Allah kerim,
“Esk-ekin” ba�ına, kavu�tu “Çorum”,
Galmadı gedene, karık Deyzo�lu…
KURTO�LU’m tevellüt eskidi deyi,
Kızlar “emmi” diyo, gelinler “dayı”,
Havada dutardık dunnayı toyu,
Ne dersin olduk mu, moruk Deyzo�lu?...
256
Sorma Heç
Gonülda�ım de�ip durma yaramı,
Azdırırsan, sarı�ımı sorma heç…
El ardımdan deve yapar piremi,
Âleminen barı�ımı sorma heç…
Neler gelmedi ki bu garip ba�a,
Çıksam da bahara, giremem gı�a
Yavanı hep içe,ya�lıyı dı�a
El arına dürü�ümü, sorma heç…
Çoban durdum argaçdaki davara,
�u ya�ımda avarayım, avara,
Avludaki kırık dokük duvara
Bol bol tezek vuru�umu sorma heç…
Azı�ımı alıp, çıktım yazıya
Ecik bana, ecik ala tazıya
Isıcacık, o ciyerim peziye
Say ya�ını, sürü�ümü sorma heç…
Kerpiç dokmek dörpüyüdü ömüre,
Saman katıp, çı�nayarak çamıra,
Boz golükte, o gocekli semere,
Yük yük odun, sarı�ımı, sorma heç…
Kedi gibi yohu�lara çıhardım,
Dana buker, oküzleri çahardım,
Combayınan gule� dutar yıhardım.
Kır tayınan yarı�ımı, sorma heç…
257
Çok ütme üttüm de, çötül gavurdum,
Epey yolma yoldum, deste çevürdüm,
Eledim-çalhadım, savrum savurdum,
Çeci yele, veri�imi, sorma heç…
A�nar oldum, ireçbellik i�inden,
O�ürsemi�, bikomü�ün pe�inden.
Kur�un yemi� domuz gibi dö�ünden,
“Yaydi�in”e varı�ımı, sorma heç…
On be�imde sevdim bi’köylü kızı,
Gız gız de�il, sanki çıtlık sakızı,
Alamadım ahtı, içimde sızı,
�u boynumu buru�umu, sorma heç…
Davul sesi,”kalk” derimi� ölüye,
Zunna desen, yel verir bu deliye,
Gece sinsine de, gündüz haleye
Muktar gibi duru�umu sorma heç…
Esger oldum, anam yaktı gınayı
Tesgiremde, babam buldu sunayı
Da� olukta, ku� yutmadık deneyi
Yuyup yuyup, seri�imi sorma heç…
Cibresini sıka dursun cendire,
�ire içtim, tas bandıra bandıra,
Ba� kaynatmak için, kara tandıra,
Guzün kûre guru�umu sorma heç…
258
Bebeklikten dü�tüm geçim derdine,
“�u fele�in beniminen derdi ne?...”
Sa�sı dutup sar’oküzün ardına
Yazın düven sürü�ümü sorma heç…
�flah olmam kaderime küsmeynen,
Kusüp kusüp, Hakk’tan umut kesmeynen,
Yar sandı�ım, bir anadan yosmaynan
Kiri�leri karı�ımı sorma heç…
Umarım ki “�smet A�a’m”alınmaz
A�ıkların e�i, kolay bulunmaz
Hikmettir ki kimde ne var bilinmez,
Bu konuda görü�ümü, sorma heç…
KURTO�LU’m anlamam, sazdan �iirden
Ko�arım hayıra, kaçarım �erden,
“Karac’o�lanların,” kaldı�ı yerden,
A�ka gonül yoru�umu, sorma heç…
5.2.2. A�k ve Ayrılık Konulu �iirleri
Beni Beniminen Vuru�turasın
Akıl ermez sevda, senin i�ine,
A�uyu balınan, karı�tıransın…
Sen bir gelmeye gör, kulun ba�ına,
Dü�manı dü�manla barı�tıransın…
259
Sende murat olmaz, ah bilmem niçin,
Kaçın hüsran ettin, kimbilir kaçın?
Kays’ı Mecnûn edip, bir Leyla için,
O yüce makama, eri�tirensin.
KURTO�LU’yum, sır eyledin ahtımı,
Viran ettin viran, gönül tahtımı,
Sen mi yazdın kaderimi bahtımı?
Beni beniminen, vuru�turansın!..
Sen Bendesin Ben Sendeyim
�çimizde aynı hisler,
Aynı umut, aynı dü�ler,
Büyük a�klar böyle ba�lar,
Sen bendesin, ben sendeyim…
Ayırmasın bizi kader ,
Etme ne gam, ne de keder.
Ta ki kıyamete kadar,
Sen bendesin, ben sendeyim…
Bu gönül “pes” etmeyecek,
Ba�kasına gitmeyecek,
Bu a�k asla bitmeyecek,
Sen bendesin, ben sendeyim…
KURTO�LU’mu yıkmadıkça,
Sen ki benden bıkmadıkça,
Can bedenden çıkmadıkça,
Sen bendesin, ben sendeyim…
260
Beni bende görme sakın
Sanmayasın ben bendeyim
Bu can benden sana yakın
Seninleyim, hep sendeyim
Ben senin A�kınla Yüceliyorum
Hayattan bir zerre murat ummadan,
Bir meçhul bo�lukta bocalıyorum
Sabahlara kadar gözüm yummadan,
Her gece seninle geceliyorum…
Her ak�am güne�in batı�ında ben,
Her seher gecenin biti�inde ben,
Her nefes kalbimin atı�ında ben,
Hep senin ismini heceliyorum…
KURTO�LU’m ya�arım i�te bu halda
Elindeyse sevme, yerimde ol da.
Sevda dedikleri bu çetin yolda
Ben senin a�kınla yüceliyorum…
Yâr Günlünde Yerim Vardır
Ben neyleyim malı mülkü,
Bir sevdalı, serim vardır.
Güne� sönük kalır belki,
Yüre�imde narım vardır…
Ondan ba�ka, nasıl sevem,
Odur benim derdim, devâm,
Olmazsa da yurdum yuvam,
Yar gönlünde yerim vardır…
261
Kalpten kalbe çıkar yolum,
Sevgisinden pektir belim,
Görür gözüm, erer elim,
Selvi boylu yârim vardır…
KURTO�LU’ma hor baksa da,
Umutlarımı yıksa da,
Geçemem ipe çekse de,
O yâre ikrarım vardır…
Dünyalar Bir Yana Sen Bir Yanasın
Cefan ile ben sürünü sürünü,
Ölsem de aramam ba�ka birini,
Bilemezsin gönlümdeki yerini,
Dünyalar bir yana, sen bir yanasın…
Bin güzeli de�i�mem bir beninle,
Has gülleri kıyaslamam teninle,
Hiçbir de�er ölçülemez seninle,
Dünyalar bir yana, sen bir yanasın…
Gelse bile elimdeki saz dile,
Güzelli�in anlatılmaz söz ile,
Gülüm sana bu mısralar az bile,
Dünyalar bir yana, sen bir yanasın…
Ezgisin sen name name sazımda,
Seni ya�arım her gönül sızımda,
Allah �ahidim ki, benim gözümde,
Dünyalar bir yana, sen bir yanasın…
262
KURTO�LU’yum ben bilirim, beni ben,
Sırlarıma eri�emez ilim fen,
Önemlisin, de�erlisin bana sen,
Dünyalar bir yana, sen bir yanasın…
Seni Hep Sevece�im
Elini tutmasam da,
Sarılıp yatmasam da,
Hazzını tatmasam da,
Seni hep sevece�im..
�nlesem inim, inim ,
Ben ki sevdanla benim,
Toprak olsa da tenim,
Seni hep sevece�im…
Ba�rım dertle dolsa da,
Hasretin kâr kalsa da,
A�kın ecel olsa da,
Seni hep sevece�im…
Yıllar geçse aradan,
Geçip gitsem buradan,
�ahit olsun Yaradan,
Seni hep sevece�im…
Üstüne yar tutamam,
Yüre�imden atamam,
Ölmeden unutamam,
Seni hep sevece�im…
263
Senden Ba�ka Kimim Var ki
Bir sen varsın, bir �man’ın,
Yollarına kurban canım,
Koskoca dünyada benim,
Senden ba�ka kimim var ki…
Kollarımda, dö�ümde sen
Hâyâlimde , dü�ümde sen,
�çimde sen, dı�ımda sen,
Senden ba�ka kimim var ki…
Co�kusuyla haz duydu�um,
Canımdan aziz saydı�ım,
Sevdasına ba� koydu�um,
Senden ba�ka kimim var ki…
Gözlerine vuruldu�um,
Doya doya sarıldı�ım,
Umuduyla duruldu�um,
Senden ba�ka kimim var ki…
Müptelânım, tiryakinim,
Ancak seninle sâkinim,
Sensin benim en yakınım,
Senden ba�ka kimim var ki…
KURTO�LU’mun nasibisin,
Gönlümün tek sahibisin,
Sen ki bana, ben gibisin,
Senden ba�ka kimim var ki…
264
Allah A�kına
Gönül hasretinle çıldırdı yine,
Bir umut, bir söz ver, Allah a�kına…
�nat ne imana sı�ar, ne dine,
Bir umut, bir söz ver, Allah a�kına…
Çocuk gibi sevineyim co�ayım,
Bu karamsar duyguları a�ayım,
O küçücük umudunla ya�ayım,
Bir umut, bir söz ver, Allah a�kına…
Aylarını yıllarına ekleyim,
Sır eyleyim, yüre�imde saklayım,
Sen “peki” de, ben bir ömür bekleyim,
Bir umut, bir söz ver, Allah a�kına…
Bakmıyorsun kederime yasıma,
Kulak bile asmıyoyorsun sesime,
Sevgilim yeter ki son nefesime,
Bir umut, bir söz ver, Allah a�kına…
Diyar Diyar Giderim
Sevdice�im tutmaz isen elimi,
Ömrümü beyhude sayar giderim…
Daha çektirirsen bana zulümü,
Allı turnalara uyar giderim…
265
Yine “gel” dedikçe, gelmeyeceksen,
Yine hiç yüzüme , gülmeyeceksen,
Kadirim kıymetim, bilmeyeceksen,
Seni bu ellerde, koyar giderim…
KURTO�LU’mu etme, oddan ocaktan,
Kırık sazım inmez olur kucaktan,
Yamadan, bayırdan, belden, bucaktan,
Alır ba�ım diyar,diyar giderim…
Durma Gel
Ahu gözlüm, haberimi alınca,
Gine boynum buruk buruk, burma gel…
Halım yaman, ba�ındaki halınca,
�ki elin kanda olsa, durma gel…
Gözya�larım da�ı, ta�ı suluyo,
Yaman sevdim, Kâdir Mevla’m biliyo,
Benim derdim, bana az mı geliyo?
Hasretini yüre�ime, sarma gel…
Sel gibiyim, yata�ımdan ta�arım,
Sevdan ile, çölden çöle a�arım ,
Senelerdir bir dü�ünen ya�arım,
Sevdice�im umudumu kırma gel…
Bir bakı�ın, diri kılar ölüyü,
Yeti� gayrı, bekletme bu deliyi!
Sever isen Muhammed’i, Ali’yi,
Diyâr, diyâr gurbet ele, sürme gel…
266
KURTO�LU’m müptelân, evveli-âhir,
Ey ka�ları kâlem, gözleri mahmur,
Bilirsin ki can bedene misafir,
Daha bundan, öte sebep, sorma gel…
Yeti�
Gönlümün sultanı, mahsunum burada,
Ay buluda girdi, batmadan yeti�…
Hani �u verdi�in sözünde dur da,
Yaralarım kabuk tutmadan yeti�…
Çekilmiyor ayrılı�ın zulümü,
�lden ile u�ratmadan yolumu,
Gel kırma da, kırk yerinden belimi,
Kader gurbet ele, atmadan yeti�…
Bahtımdan vurulmu� sevdanın mührü,
Edânla, nazınla, çektirme kahrı,
Sun da ak elinden, içeyim zehri,
�çimde umudum bitmeden yeti�…
Gün gelir ki, gör desen de göremem,
Sırma saçın belik belik öremem,
Fırsat elde iken, sefân süremem,
Gençli�im elimden, gitmeden yeti�…
Hevesim gö�sümde, yüzüm gülmüyor,
“Ben varayım” desem, felek salmıyor,
KURTO�LU’yum, can gözüme gelmiyor,
Tenim tene�ire yatmadan yeti�…
267
Goncayı Neyleyim Gülü Neyleyim
Nazlı yârim gözlerimde tütüyo,
Yabanı neyleyim, eli neyleyim…
Benim tutu�tu�um bana yetiyo,
Ate�i neyleyim, külü neyleyim…
Felek bin bir derde, buladı beni,
Un ufak etti de, eledi beni,
Gözlerimin ya�ı, suladı beni,
Ya�muru neyleyim, seli neyleyim…
Ah ederim gelip gidip vurana,
Ok i�lemez sevdi�ini sarana,
Gönül ba�ım döndü gine virana,
Goncayı neyleyim, gülü neyleyim…
Kuldan Gelen Çekilmiyor
�u gönülde biri var ki,
Ecel olsa, bıkılmıyor…
Sevda öyle bir çınar ki,
Ömür boyu sökülmüyor…
Saçın döker, di�in döker,
Genç ya�ında, belin büker,
Ancak canı, canân yıkar,
�nsan ba�ka yıkılmıyor…
268
KURTO�LU’yum yandım bo�a,
Derdim sı�maz da�a ta�a,
Hakk’tan gelen, kâder ba�a
Kuldan gelen çekilmiyor…
Gittin Vefasız
Kökünden kopardın kanatlarımı,
Niye böyle çekip gittin vefasız?...
Da�lar kadar yüce umutlarımı,
Birer birer yıkıp gittin, vefasız
Hasretinle kaldım vatansız elsiz
Viran gönül ba�ım, bülbülsüz gülsüz,
Ba�rım kavruluyor, dumansız külsüz
Cayır cayır yakıp gittin, vefasız…
Zından oldu dünyam, erken mi erken
Reva mı bu zulüm ya�amak varken
“Ömrüm boyunca hep seninim.” derken
Ne de çabuk, bıkıp gittin, vefasız…
Gittin Gideli
Saatler gün bana, günlerim sene,
Geçmiyor zamanım, hasretle sana,
Hicran pınarından, ben kana kana,
Yudum yudum içtim, gittin gideli…
Güldü�ümü i�itirsen inanma,
Sen olmadan hayat, ya�anır sanma,
Canıma garezin var ise dönme,
Ben bu candan geçtim, gittin gideli…
269
Tapacak mı Sandın Beni
Ete�inden serme sefil,
Öpecek mi ssndın beni?
Sevdim diye, seni gafil,
Tapacak mı sandın beni?
Naz edeni u�urlarım,
Sökülse de ci�erlerim,
Bana kalsın de�erlerim,
Kopacak mı sandın beni?
Kalan kala, ölen öle,
Giden gider, “güle güle”
Kız ömrümü sana köle
Yapacak mı sandın beni?
Bıktım artık bu zulümden,
Asla korkum yok ölümden,
Bir a�k u�runa yolumdan,
Sapacak mı sandın beni?
Arama Derken
�ki damla ya� süzüldü gözümden,
“Bundan sonra beni arama.” derken…
Sanki bir �ey koptu gitti özümden,
“Bundan sonra beni arama.” derken…
270
Dizlerimden ferim-fesim çekildi,
Azrail’im ba� ucuma dikildi,
Sanki dünya üzerime yıkıldı,
“Bundan sonra beni arama.” derken…
Hazana u�radı, baharım, yazım,
Yine a�ktan yana, gülmedi yüzüm,
Birden dü�üm dü�üm, oldu ba�azım,
“Bundan sonra beni arama” derken…
A�kımızın Suyu Çıktı
Bo�lukta kalakalmı�ken,
Kar�ıma “a�k” deyi çıktı…
Nicesine aldanmı�ken
Sandım ki bu iyi çıktı…
O duyguda yunur iken
�çin için yanar iken,
Ben kendimi sanır iken,
O benden de dayı çıktı…
Katı inat saçma gurur
Hem sever hem geri durur,
Ne ayak ne de, el verir
Türlü türlü, huyu çıktı…
KURTO�LU’mu etti kuzu
Hatırlarım bazı bazı
Gönüm acı, dünüm mazi
A�kımızın suyu çıktı…
271
Hani Ne Oldu?
“Özlemi hasreti iyi bilirim
Her nereye gitse arar bulurum
Sen beklersen bende çıkar gelirim
Sesle” diyen sendin, hani ne oldu?
“Gözlerinden hiç döktürmem ya�ını,
Zehir etmen üç ö�ünde a�ını,
Ak gö�süm üstüne, dertli ba�ını,
Yasla” diyen sendin, hani ne oldu?
Umuduma yeni umutlar katıp,
Titrek ellerimi sıkıca tutup,
“Ayrılık” deyince ka�ını çatıp
“Asla” diyen sendin, hani ne oldu?
De�mezsin Ki Sen!
Gülüm olsan gülüm, gönül ba�ında,
Derilmeye bile, de�mezsin ki sen…
Huri olsan, sarılacak ça�ında,
Sarılmaya bile, de�mezsin ki sen…
Bunca engel girdik sonra araya,
Koysam girmem daha, sırça saraya,
Merhem olsan, sinemde ki yaraya,
Sürülmeye bile, de�mezsin ki sen…
272
Gölge olsam, sürmem daha izini,
Dinleyemem, yalan yanlı� sözünü,
Göresim yok, o riyâkâr yüzünü
Görülmeye bile de�mezsin ki sen…
KURTO�LU’m geriye, döner mi giden,
Toprak olup gitse, çürüse beden
Aramam Çorum’da, sormam kimseden
Sorulmaya bile, de�mezsin ki sen…
Kapına Kilitler Takıla
Ba�rıma basmı�tım, ku� oldun uçtun,
Sırrımı vermi�tim, ellere açtın,
Yoluna ba� koydum, çi�neyip geçtin
Kapına kilitler takıla hayın…
Günlerin benden gördü�ün olsun
Sevilme sarılma, sardı�ım olsun
Dertlerin içinde kör dü�üm olsun
Ci�erinin ba�ı, söküle hayın…
Yaraların birle be�le kalmasın,
Çırpınsın tabipler çare bulmasın,
Dilerim ömrünce yüzün gülmesin
Ba�ına bayku�lar, dikile hayın…
KURTO�LU’mu böylesine doldurdun
Riyâkârca goncalarım soldurdun,
�u genç ya�ta beni, bende öldürdün
Oca�ın ba�ına yıkıla hayın…
273
Kul Eyledin Kula Beni
Ey gönlümde yatan melek,
Rüsvây ettin ele beni…
Kastın neydi kahpe felek?
Kul eyledin kula beni…
“Kurbanınım” demi� iken,
Yoluna ba� komu� iken,
Altın iken, gümü� iken
Satıverdin pula beni…
Mecnûn ile yarı�ırken,
Keremler’e karı�ırken,
Her gün sarıp sarı�ırken
Hasret koydun bele beni…
KURTO�LU’m der: “boyun büküp”,
Gün mü gördüm çile çekip?
Bir a�k için yakıp yakıp
Döndürürsün küle beni…”
Geldi Geçti
Bir güzele gönül verdim,
Ok misâsli, deldi geçti…
Onda gerçek a�ka erdim,
Baharımda seldi geçti…
274
Sanki bir peri kızıydı,
Önce her �eye razıydı,
Sonra ak�am poyrazıydı,
O bir kaba yeldi geçti…
��i gücü, yalan riya,
Umutlarım dü�tü suya,
�imdi artık o bir rüya,
Bir dü� imi�, geldi geçti…
Bitti Sonunda
�lk göz a�rım, yaman kırdı dalımı,
Hayatımı zından etti sonunda…
�kincisi yedi, on dört yılımı,
Beni bir kenara, attı sonunda…
Üçüncüsü çok allandı, pullandı,
Dördüncüsü sinsi sinsi kullandı,
Be�incisi dile dü�tü dillendi,
Varıp bir belâya, çattı sonunda…
Altıncısı cilveliydi ho� idi,
Yedincinin altı üstü bo� idi,
Sekizinci dudu dilli ku� idi,
Gidip sa�da solda, öttü sonunda…
Dokuzuncu yine, vefa etmedi,
Onuncusu söz verdi de tutmadı,
On birinci lafa, söze gitmedi
Dü�tü bir bata�a battı sonunda…
275
On ikinci Yaradan’dan dilekti,
On üçüncü bulunmaz bir melekti,
On dördüncü olmamı� ham kelekti
O da tadaca�ın, tattı sonunda…
Ne yamanmı� me�er benim i�lerim,
Göz açmaya yeni yeni ba�larım,
Bütün hülyalarım, bütün dü�lerim,
Gönül fırtınamdı, bitti sonunda…
Leyla
Kafesten farkı yok, sıkıyor sıla,
Ömrüm tükendi de bitmedi çile,
Umutlarım sarktı hep yıldan yıla,
Talih bir kapımı, çalmadı Leyla…
Ömrümce ba�ımdan gitmedi kı�lar,
Bir derdim bitmeden, birisi ba�lar,
Hedefe attı�ım, sayısız ta�lar,
Nedense yerini bulmadı Leyla…
Kırk ku�luk pirimden, badeler içtim,
Gök kubbe üstünde, kanatsız uçtum,
Engin deryaları, yürüdüm geçtim,
Felek menzilime, salmadı Leyla…
Hem sudan duruyum, hem aydan arı,
Kiminden yüceyim, kiminden zarı,
Dinmedi ba�ımın, boranı karı,
Bir türlü �u çilem, dolmadı Leyla…
276
A�ıkların ba�rı sel gibi ça�lar,
A�larsa özüynen gözüynen a�lar,
Aramıza girmi�, sıralı da�lar,
Vuslata bir umut, kalmadı Leyla…
Ömür bitti biter, bitmez a�k faslı
Kaç yıldır bıraktı, bak bizi yaslı,
Beni Kerem etti, seni de Aslı,
Bu a�kta yüzümüz, gülmedi Leyla…
Terk Etti Hiç Yoktan Seni
Deli gönül unut artık,
O unuttu çoktan seni…
Melek sandın çıktı “sürtük”!
Sildi geçti, kökten seni…
Tanı gönül, artık tanı,
Söz verip te unutanı,
Mazi �imdi, acı anı,
Hep dilerdi, Hakk’tan seni…
Anlatsan da tane tane,
Anlamaz ki, o “divane”
Buldu da bir, bo� bahane,
Terk etti hiç, yoktan seni…
E� Bulamadım
Alnımın yazısı, do�u�tan kara
Bir de�il, bin de�il, bendeki yara
Bilmem göze geldik, bilmem nazara
“Halime münasip e� bulamadım.”
277
Lokmanım olacak biri yok mudur?
Gönlüme bir gönül eri yok mudur?
A�lasam sızlasam yeri yok mudur?
Ba�rıma basacak ta� bulamadım.
O yârin hasreti, derde dert katar,
Figânım feryadım, dünyayı tutar,
Her kime rastlasam, benden bin beter,
Âlemde bir dertsiz, ba� bulamadım…
Kurtulurum Elbet Bir Gün
Allah bilir, bu çileden,
Kurtulurum elbet bi gün…
Kara topra�a, karılır
Örtülürüm, elbet bi gün…
Harcanmı�ım bir düzende,
Sırlarımı kim çözende,
Ol divanda, ol mizanda
Tartılırım, elbet bi gün…
Saran Olmandı
Akla bali� olup, kendim bileli,
Gönlümün sırrına, eren olmadı…
Evvel ahir ömrüm, geçti çileli,
Neler çektim neler, gören olmadı…
Gül sinemi ezik, ezik ezdim de,
Gün oldu ki, ben bu candan, bezdim de,
Otuz sene, yana yana, gezdim de,
Azmı� yaralarım, saran olmadı…
278
Ayaktayken, beni derde, kodular,
Yıkılınca, türlü-tevir, dediler,
KURTO�LU’mu böyle böyle yediler,
Kimse bana, bence yaren olmadı…
Kurtlar Sofrasında Kuzuya Döndüm
Bir derdim bitmeden birisi ba�lar,
Bahtsızın alnında yazıya döndüm…
Dü�manım da ta�lar, dostum da ta�lar,
Avcının önünde tazıya döndüm…
Dizleyi, dizleyi bayırı düzü
A�sam da kı� olur, baharı gözü,
Yılandan so�ukmu�, fakirin yüzü
Bir kırık ka�nıda, mazıya döndüm…
Her gece her gündüz hep aynı hesap
Ne zihin bıraktı, ne akıl asap
Anlamadım gitti, herkes mi kasap?
Kurtlar sofrasında kuzuya döndüm
KURTO�LU bak dolar bo�alır kabın,
Her sene zarısın, her sene zabın,
Köküne bir kibrit e�, dost, ahbabın
Bir yanık yürekte, sızıya döndüm…
279
Genç Ömrüm Tükendi Dert Çeke Çeke
Yürü yalan dünya, günün görmedim,
Yolum sarpa sardın, hep dike dike…
Eller gibi bir gün, sefân sürmedim,
Genç ömrüm tükendi, dert çeke çeke…
Virânedir kalelerim surlarım,
Ayan beyân oldu, cümle sırlarım,
Kökünden kurudu, göz pınarlarım,
Kör oldu gözlerim, ya� döke döke…
KURTO�LU’m kurtulmaz, darınan bundan,
Bir murad almadan, giderim senden,
Gönül verdiklerim, bu aciz tenden,
Terk edip gittiler, can söke söke…
Çorum’un Ayıbıyım Ben
Halime bakıp da �a�mayın hani,
Bu elin bir garip seyibiyim ben…
Dı�ım sizi yakar, içimse beni,
Çorum’un sabırda Eyyüb’üyüm ben…
Unu oldum hayat denen ele�in,
Umuduyla varım, bin bir dile�in,
Pul gibi harcayıp, kahpe fele�in,
Çorum’un bir meçhul kayıbıyım ben…
280
KURTO�LU’yum dertlerimi yazarım,
Ne kısalır böyle, ne de uzarım,
�u ya�ımda hâlâ, i�siz gezerim
Çorum’un bir büyük ayıbıyım ben…
Gönül Sabreyle, Sabreyle
Hüzünlenme deli gönül,
“Biraz sabreyle, sabreyle”
Göz ya�ını sil de bir gül,
“Gönül sabreyle, sabreyle…”
Kırılsa da hayallerin,
Bo�a çıksa da ellerin,
Riyâmıydı emellerin?
“Gönül sabreyle, sabreyle…”
Dertten derde olsan düçar,
Umutsuzca kalma naçar,
“Her kara gün, gelir geçer,”
“Gönül sabreyle, sabreyle…”
Dünya senin olsa hani,
Gelen geçer, olur fani,
Süleyman da verdi canı
“Gönül sabreyle, sabreyle…”
Ferhat da�ları devirdi,
Yusuf da Mısır’a vardı,
Eyyüp sabır ile erdi
“Gönül sabreyle, sabreyle”
281
Sabır her �eyden evlâya,
Havâl eyle de Mevlâ’ya,
“Hasbünallah”de, belâya,
“Gönül sabreyle, sabreyle…”
Sabredenler, sebat bulmu�,
“Koruk bile, helva olmu�,”
Biz kullara tek kurtulu�
“Gönül sabreyle, sabreyle…”
�eytânidir, gurur kibir,
Menzilimiz, er geç kâbir,
Ermi�lerin yolu sabır
“Gönül sabreyle, sabreyle…”
Ben ki gârip bir, ozanım
Hakikatleri yazanım
Sabırla kaynar kazanım
“Gönül sabreyle, sabreyle…”
KURTO�LU’MUN ere�idir,
Yerin gö�ün dire�idir,
Dinimizin gere�idir
“Gönül sabreyle, sabreyle…”
5.2.3. Özgün Manileri
Kız gelin, gâvur gelin,
Bu nice tavır gelin,
O sırma saçlarını
Sinemde savur gelin…
282
Salın sallan, dön de gel
Sen ellerden önde gel
Bu gün ba�ım kalaba
Bir münasip günde gel.
Kızın hükmü bir gece
Gelinin ki her gece,
Kızın nazı çok olur
Gelinler gönüllece…
Bahçada gül biter mi,
Bülbül gülsüz öter mi,
Ömür versem yoluna
Yare bedel yeter mi?
Sürmeler göze dü�er
Dolanır söze dü�er
Civan gibi, koç yi�it
Bir kötü kıza dü�er.
Keklik seki�li yarim
Misket nakı�lı yarim
Sen baktın ben bayıldım,
Baygın bakı�lı yarim.
Gel ba�ıma tacım ol,
Umudum ol gücüm ol,
Bugünlük yarim ol da
Yarın, bir gün bacım ol.
283
Irak dü�er ta�larım
Kurumaz göz ya�larım
Bizde kı�lar çetindir
Kız koynunda kı�larım.
Ahrazım konu�amam,
Utanır danı�amam,
Dünden gönlüm var emme,
Nazından yana�amam.
Öküz düvene gerek
A�ık divana gerek
Bedenim riyakâra
Gönlüm sevene gerek.
Evleri var üç katlı
Dı� kapısı kanatlı
�stedim de vermedi
Baban gavur inatlı.
Kız Halime Halime
Bakmaz oldun halime
Ne dedin de, ba�landım
Senin gibi zalime…
Karaka� kaleminen,
Kara gün âleminen,
Böyle sevda olur mu?
Bir kuru selamınan.
284
Keten gömlek iki kat
Birini giy, birin sat
Benden ba�ka seversen
Kalkmazlar dö�eklere yat.
Kar�ıda yeni yapı,
�çinde kara kapı,
Beni yardan ayıran
Dilensin kapı kapı.
Sepette arı gördüm,
Ben bugün yari gördüm
Ke�ke görmez olaydım
Benzini sarı gördüm.
Kaya dibi karımı�
Günden yanı erimi�
Otuz iki meyvenin
En tatlısı yar imi�.
Ufak ufak böcekler
Duvarı delecekler
Sevmedi�im o�lana
Zorla mı verecekler.
Kardım eritti beni,
Seldim durulttu beni
Fârirmedik kul idim
Bir kız kuruttu beni.
285
Derelerde madımak
Ye�erir oymak oymak,
Arayıp sormam emme,
Dudakların bal kaymak.
Abam damda asılı
Ya�lık cepte basılı
Kırk köy gezsem bulamam
Senin gibi asılı.
Urbaları siminen,
Yemin eyle dininen
Sana bi haller olmu�,
Gine gezerdin kiminen.
Pınarında çörteni,
Üzdüm’ola görpemi,
Bir öpücük vermedin,
Terk edeyim gör seni.
Ba�ında kara üzüm,
Yoluna dönük yüzüm,
Acap yar mı gelecek,
Gine sâridi gözüm.
Kırı� güzelim kırı�
�yalerin be� karı�
Ba�lık vermeye de�men
Edece�in be� kuru�.
286
�arabı murt kurutur
Yi�idi dert kurutur
Asırlık bir a�acı
Kıl kadar kurt kevutur.
Eskiekinli Yarim (Derleme türkü)
Mavi yele�in o�landa
Nedir dile�in o�lan?...
Eller almı� yarini de,
Yansın yüre�in o�lan…
Eskiekinli yarim de,
Deste kekilli yarim…
Al beni sar sinene de
Ya�lı�ı güllü yarim…
Mavi yelek mor olur da,
Etekleri tor olur…
Hakikat yar sevenin de,
Ayrılması zor olur…
Eskiekinli yarim de,
Deste kekilli yarim…
Al beni sar sinene de
Ya�lı�ı güllü yarim…
Mavi yelek koluyum da,
O�lan senin oluyum.
�u kısacık günlerde de,
Seni nerde buluyum….
287
Eskiekinli yarim de,
Deste kekilli yarim.
Al beni sar sinene de,
Ya�lı�ı güllü yarim…
Mavi yelek var benim de,
Yanıllıma dar benim…
�u Çorum’un içinde de,
Selvi boylu yar benim…
Eskiekinli yarim de
Deste kekilli yarim…
Al beni sar sinene de
Ya�lı�ı güllü yarim…
Can Yolda�ım
Kötü günde arkamdasın,
�iirimde, �arkımdasın,
Gönül geçmez farkındasın,
Can yolda�ım, kadersizim…
Kaybetmekten korkum benim,
Sazım sözüm türküm benim,
Kara sevdam ”Ülküm” benim
Can yolda�ım kadersizim.
Üç yavruma oldun ana,
Hep dürüst ve merttim sana,
Helal eyle hakkın bana
Can yolda�ım kadersizim.
288
Dert doluydu dünlerimiz,
Acı tatlı günlerimiz,
Mutlu bitsin sonlarımız
Can yolda�ım kadersizim.
“Aç” demedin, “tok” demedin
“Var” demedin, yok” demedin
“Az” demedin, “çok” demedin
Can yolda�ım, kadersizim…
Çeke geldin hep kahrımı,
“Bal” deyip içtin zehrimi,
�en ettin gönül �ehrimi,
Can yolda�ım, kadersizim…
Everirken babam beni,
Kendi be�enmi�ti seni,
A�kım ilk gün gibi yeni,
Can yolda�ım, kadersizim…
KURTO�LU’mun müptelâsı,
Gönlümün hüsnü âlâsı ,
Ba�ımın tatlı belası!
Can yolda�ım, kadersizim…
Kul De�ilimi�
Nice ballar gördüm, sıralı rafta,
Velâkin hakiki bal de�il imi�…
Kimleri tanıdım, hep safu softa
Hiçbiri ihlaslı, kul de�il imi�…
289
Cahiller tanıdım, uyur da yatmaz…
Alimler bilirim, okur da tutmaz
Bildikleri hiçten, öteye gitmez
Belli ki hâlleri, hâl de�il imi�…
Kadınlar tanırım, erkekten erkek,
Erkekler tanırım tav�andan ürkek,
Anaya asidir avrada korkak,
Demek ki dölleri, döl de�il imi�…
Haklılar bilirim, hali saklıdır
Haksızlar tanırım, daim haklıdır
KURTO�LU’yum derdim, epey köklüdür
Anladım çöp çalı, dal de�il imi�…
Mustafa’m
Çocukken ba�ladın, mücadeleye,
Çocukluktan mahrum, kalan Mustafa’m…
Dürüsttün sapmadın, asla hileye,
Kur’andan icâzet, alan Mustafa’m…
Kimler sarmı� ona, o ak bezleri,
Hasretinden, açık kalmı� gözleri,
Goncalara durmu�, nurlu yüzleri,
Daha gonca iken, solan Mustafa’m…
Metele�in dahi, yokken cebinde,
Hep zenginlik vardı, gönül kabında,
�ki yetim koyup, kıyı dibinde,
Bizi mâtemlere, salan Mustafa’m…
290
Gelir mi dünyaya sen gibi bir can?
Asla gün görmedin, gülmedin bir an
Tebessüm ederdin, kan a�larken kan
Çareyi sabırda, bulan Mustafa’m…
KURTO�LU’m ellerim, kollarım ba�lı,
Anarken adını, gözlerim bu�lu,
O günden bugüne yüre�im da�lı,
Yalanmı� bu dünya, yalan Mustafa’m...
5.3. Seninle Güzel
5.3.1.A�k Konulu �iirleri
A�lama
Gidenler dönmüyor bu meçhûl yoldan,
Bo� yere pe�imden bakıp a�lama…
Yazan böyle yazmı�, ne gelir elden?
Ba�ımda gözya�ı döküp a�lama…
Yasımı sen de�il, sensizlik tutsun,
Gün hayale do�sun, ay dü�le batsın,
Bo�ver beni gülüm, “kader” de gitsin,
Her �eyi kafana takıp a�lama…
Aylar ulandıkça yeni bir yıla,
Her �afa�ın, umut borcu var kula,
Ayrılık ba�rını kavursa bile,
Hasretimi çekip çekip a�lama…
291
Silemez de zaman, gönül yurdundan,
Unutmazsan bir gün dünya derdinden,
Vuslat vuran saatlerin ardından,
“Umudu nöbete dikip” a�lama…
Söylemek kolay da, ya�amak acı,
�cat olmadı, bu derdin ilacı,
El olanda karde�, o�ul, kız, bacı,
Üzülüp boynunu büküp a�lama…
“KURTO�LU sözünde durmadı.” diye,
“Dünyada murada ermedi.” diye,
“Garibim gün yüzü görmedi.” diye,
Ardımdan a�ıtlar yakıp a�lama…
Görmedim
“Deli gönül” lafa söze gitmezsin,
Akıla ba� e�di�ini görmedim…
Bin nasihat etsem birin tutmazsın,
Nasihate de�di�ini görmedim…
Kısa günde kırk güzelle turlarsın,
Sonun yoktur, daha niye zorlarsın?
Ya�ı� yüklü bulut gibi gürlersin,
Kırk senedir ya�dı�ını görmedim…
Bilmem hesapların neye göredir?
Yükün teraziye gelmez daradır,
Bencileyin a�kta bahtın karadır,
Bir gönüle do�du�unu görmedim…
292
KURTO�LU’mu böyle candan üzersin,
Arı gibi çiçek çiçek gezersin,
Halince durmaz da niye azarsın?
Hiç kabına sı�dı�ını görmedim…
Gönül
Bo�a geçip giden bunca yılların,
Geri “getirsene, birini” gönül…
Yine Kaf Da�ı’ndan a�ar yolların,
Bitmez mi sanırsın yarını gönül?..
Az mı geldi bo� sözlere kandı�ın?
Yalan çıkmadı mı, gerçek sandı�ın?
Bo�unaymı� için için yandı�ın,
Tükendin sürünü sürünü gönül…
Ay mısın, gün müsün, do�ar batarsın?
“Kocamadım” derde çalım satarsın,
Hâlâ güzellerle a�ık atarsın,
Bulamadın gitti, yârini gönül…
Yetmedi mi daha esip tozdu�un,
Hem elleri, hemi beni üzdü�ün,
Zarardan ibaret, kârda gezdi�in,
�stemiyom senin kârını gönül…
Zincirler zaptetmez, bi’zır delisin,
Bazı bazı ululardan ulusun,
Kimin efendisi, kimin kulusun?
Çözemedim senin sırrını gönül…
293
KURTO�LU’m misali, çilen doldu mu?
Daha bu dünyada ahtın kaldı mı?
Hani ya dü�lerin gerçek oldu mu?
Tükettin ömrümün varını gönül…
Yıkılın Da�lar*
Yâr gurbet elinde, ben sıladayım
Yol verin geçeyim, bükülün da�lar.
Ölüp kurtulmadım, bir çiledeyim,
Çekilin aradan, çekilin da�lar.
Tütüyo gözümde, yâr buram buram,
Söyleyin, burada ben nasıl duram?
Dünya gözüyünen, bir kere görem,
Gelin yollarıma dikilin da�lar.
�çimde hasreti, hicranı çoktur,
Bilirim yamanız, beliniz diktir!
Hiç mi imanınız, dininiz yoktur?
Utanın arlanın, sıkılın da�lar.
�u dünyada, bir yar için ya�arım,
�ahin olur zirvenizden a�arım,
“Ferhat” gibi, ba�rınızı de�erim,
Dayanmaz ne kumun, ne kilin da�lar.
______________________________________________________________________
* Bu �iir, â�ı�ın 1994 yılında yayınlanan “Gönül Dilim” adlı �iir kitabında da yer almı�tır. Ayrıca,
Kurto�lu bu �iiriyle tanınmı�tır.
294
KURTO�LU’yum gücüm Hak’tan alırım,
Kavu�mak nasipse bir yol bulurum,
Kader de var ise, dü�er ölürüm,
Hepiniz yok olun, yıkılın da�lar.
Bi’gün
Bo�a ma�rurlanma “güzelim” deyi,
Gönül kalelerin yıkılır bi’gün…
Bi’sende mi gördük nazı, i�veyi?
Çekilmedik kahrın çekilir bir gün…
�imdi güzellikte, yok belki e�in,
O ahu gözlerin o kalem ka�ın,
Hele bir otuz be�, kırk desin ya�ın,
O inci di�lerin, dökülür bi’gün…
Gün gelir de, ya� kemâle eri�ir,
Güzel çirkin birbirine karı�ır,
Gamzelerin çöker, gerdan buru�ur,
Sanma ki, yüzüne bakılır bi’gün…
KURTO�LU’m top zülüf, gül yüzün örter,
�syankâr gö�üsler, yakanı yırtar,
O havalı burnun, yerlere sürter,
Bu ince bellerin, bükülür bi’gün…
295
Bende Sen
Benli�ime nüfuz eden,
Bir olgusun içimde
Ruhumu esir almı�
Bir kudretsin Bende Sen…
Hayatın ta kendisi,
Huzurun kayna�ısın.
Beni ayakta tutan,
Güç kuvvetsin Bende Sen…
“Sen” üstüne kurulu,
Bütün ya�amım dünyam.
Etten kemikten de�il,
Senden yapılı bünyem…
Adeta her nefeste,
Senden ibaretim ben.
�nan içimde benden
Bir bamba�ka bensin sen…
Bedenimde bir de�il,
�ki can ta�ıyorum.
Bende ben, benden öte,
Hep seni ya�ıyorum…
296
Sı�mazsın*
Umut gözlüm, içimdeki sızısın,
Bahar yüzlüm, alnımdaki yazısın,
�iir sözlüm, sen gözlümün kızısın,
Sayfa sayfa kitaplara sı�mazsın.
Her nefes a�kını, ruhumda duydum,
Kaderini, kaderimle bir saydım,
Çıkmayasın diye, kalbime koydum,
Sen gönlümden ba�ka yere sı�mazsın.
Ke�ke Mevlâ’m
Yetmez “ömür” denen nefes,
Dilimdeki me�ke Mevlâ’m…
Gönül bir ku�, dünya kafes,
Sı�mam sırça kö�ke Mevlâ’m…
Ne tadım var, ne de tuzum,
Tutmaz dalım, gitmez dizim,
Kör olsa da iki gözüm,
Görmeseydim ke�ke Mevlâ’m…
Yurdum yoktur, yuvam yoktur,
Da�ım yoktur, ovam yoktur,
Çok aradım devâm yoktur,
Bu umutsuz a�ka Mevlâ’m…
_________________________________________________________________
* Bu �iiri â�ık, 1994 yılında yayınlanan “Gönül Dilim” adlı �iir kitabından almı�tır.
297
KURTO�LU’m da derde dü�er,
Kuldur be�er, elbet �a�ar,
“Mecnûn” gibi biri ya�ar,
Bende benden ba�ka Mevlâ’m…
Sarılır Diye
Açamadım sana duygularımı,
“Reddeder de boynum burulur” diye…
Gün güne biriken kaygılarımı,
Sakladım “zamanla durulur” diye…
Ne zaman “haykırmak istesem” sustum,
“Sen” diye ba�rıma ta�ları bastım,
Gün geldi, kahrımdan kan bile kustum,
“Menzile sabırla varılır.” diye…
Say ki “divaneyim”, say ki “deliyim”,
Seninle ya�arım, sensiz ölüyüm,
Dost dü�man arına mesafeliyim,
“Yoluna tuzaklar kurulur” diye…
KURTO�LU’yum sana doyamıyorum,
Elini tutmaya kıyamıyorum,
Seviyorum amma, diyemiyorum,
Sırf seni “incinir, kırılır” diye…
298
Diledim Seni
Yerde gökte, didik didik aradım,
�nce eleklerden eledim seni...
Ben beni bileli, sendin muradım,
Dert edip, derdime uladım seni…
Kaç gece üst üste dü�ümde gördüm,
Her kime rastlasam hep seni sordum,
Mübarek vakitler duaya durdum,
Her seher Mevlâ’ dan diledim seni...
KURTO�LU’m ta�mı� da sı�maz kabına,
Çile, dü�ün, bayram, gam erbabına,
Bebe gibi kundaklayıp zıbına,
Gönül be�i�imde beledim seni…
Böyle
Bir nefes dilimden, dü�müyor adın,
Sen hangi duygunun selisin böyle?
Hiçbir nesnede yok Billahi tadın,
Sen hangi pete�in balısın böyle?
Â�ıklarla örtü�ür ruh hallerin,
Türkülerle kesi�iyor yolların,
Bülbüllere avaz olmu� dillerin,
Sen hangi bahçenin gülüsün böyle?
299
KURTO�LUM’m ne desem sı�mıyor söze,
O “vuslat” denen �ey hayalmi� bize
Hasretin gönlüme bitmedik ceza
Sen nasıl Mevlâ’nın kulusun böyle?
Nurten
Bilmem bu kaçıncı mektubum sana,
Yazmaya varmıyor ellerim Nurten...
Birazcık vefayı çok gördün bana,
Yetmedi döktü�üm dillerim Nurten...
��venden, edândan, nazından bıktım,
Arada ne kadar da� varsa yıktım,
Kaç asıra bedel, kaç sene çektim,
Gözüme gelmiyor, yıllarım Nurten...
KURTO�LU’yum artık sabırım bitti,
Bana ne ettiyse inadın etti,
Bu zalim ayrılık canıma yetti,
Kalmadı ya�anır hallerim Nurten...
Türkülerimsin
Nasıl anlatır bu sevda bilmem,
Gönül na�melerim, �arkılarımsın,
Derdine dü�eli a�larım, gülmem,
Sen benim o yanık türkülerimsin...
Senelerdir hep araya geldi�im,
Gökte arar iken yerde buldu�um,
Tatlı dillerine kurban oldu�um,
“Kaybederim” diye korkularımsın...
300
Sevdi�im
Bu kaçıncı mektup, yırtıp attı�ım?
Yazıp, sana veremeden sevdi�im?
Bu kaçıncı gece, sabah etti�im?
Göz ya�larım kurumadan sevdi�im?
“Ferhat” gibi da�larımı a�ayım,
“Mecnûn” gibi çöllere mi dü�eyim,
Söyle bu dert ile nasıl ya�ayım,
Gül yüzünü göremeden sevdi�im?
�çimizde göz göz iken yaramız ,
Ke�ke tabiplerden olsa çaremiz,
Kavu�alım yakın iken aramız,
Yer gök gibi ıramadan sevdi�im...
KURTO�LU’ma a�kın sonu, ilki de,
Sensin bana ideal de, ülkü de,
Gözüm açık gidece�im belki de,
Muradıma eremeden sevdi�im...
Sı�ar Gönlüme Gönlüme (Sarı Yıldız) *
Her gece bir sarı yıldız,
Do�ar gönlüme gönlüme...
Çöle rahmet gibi az az,
Ya�ar gönlüme gönlüme...
______________________________________________________________________
* Â�ık bu �iirini türkü olarak bestelemi�tir.
301
Ceylan gözlü, kor bakı�lı,
Gerdanı tavus nakı�lı,
Burcu burcu gül koku�lu,
A�ar gönlüme gönlüme...
A� elinden verir demi,
Hem dondurur, yakar hemi,
Sevdasıyla derdi, gamı,
Yı�ar gönlüme gönlüme...
KURTO�LU’yum doyamadım,
�ncitmeye kıyamadım,
Yere gö�e koyamadım,
Sı�ar gönlüme, gönlüme...
Ceza Mısın Sen? *
Ay yüzü gamzelim, gerdanı benlim,
Ödül müsün bana, ceza mısın sen?
�nsafı olmadık, ey kara dinlim,
Kadermisin bana, kaza mısın sen?
Kaçılmazsın, geçilmezsin, bendesin,
Her ne yöne baksam sen o yandasın,
Gözümdesin, gönlümdesin, candasın,
Algın bedenimde aza mısın sen?
______________________________________________________________________
* Â�ık bu �iirini türkü olarak bestelemi�tir.
302
KURTO�LU’mu “â�ık” ettin edeli,
Gündüz divaneyim, gece zır deli (!),
Nedir sana kavu�manın bedeli,
Yoksa eri�ilmez feza mısın sen?
Gülüm
Can bedene sı�maz olur,
Aramazsam gülüm seni...
Gönlüme gün do�maz olur,
Deremezsem gülüm seni...
Hep senden güç alırım ben,
Sende huzur bulurum ben,
Hasretinden ölürüm ben,
Göremezsem gülüm seni...
KURTO�LUM’m can pazarımda,
Ecel döner üzerimde,
Yatamam ki mezarımda,
Saramazsam gülüm seni...
Hacer
Sırma saçlarını dökme dö�üne,
Duman duman ba�ım dönüyo Hacer...
Kirpi�in de�dikçe kalem ka�ına,
Sinemde yaralar kanıyo Hacer...
Gamzeli gamzeli o al yanaklar,
Gerdana bezenmi� benler, benekler,
Güller, yasemenler orda konaklar,
Mevsimler nurunla yunuyo Hacer...
303
KURTO�LU’m can katar gözlerin cana,
Bir sana mı mahsus, güzellik sana?
Ben dü�tüm dü�eli senin sevdana,
Yüre�im kor gibi yanıyo Hacer...
Leyla *
Kafesten farkı yok, sıkıyor sıla,
Ömrüm tükendi de bitmedi çile,
Umutlarım sarktı hep yıldan yıla,
Talih bir kapımı, çalmadı Leyla...
Ömrümce ba�ımdan gitmedi kı�lar,
Bir derdim bitmeden, birisi ba�lar,
Hedefe attı�ım, sayısız ta�lar,
Nedense yerini bulmadı Leyla...
Kırk ku�luk pîrimden, badeler içtim,
Gök kubbe üstünde, kanatsız uçtum,
Engin deryaları, yürüdüm geçtim,
Felek menzilime salmadı Leyla...
Hem sudan duruyum, hem aydan arı,
Kiminden yüceyim, kiminden zarı,
Dinmedi ba�ımın, boranı karı,
Bir türlü �u çilem, dolmadı Leyla...
______________________________________________________________________
* Bu �iiri â�ık, 1998 yılında yayınlanan “Deyzo�lu” adlı �iir kitabından almı�tır.
304
Â�ıkların ba�rı sel gibi ça�lar,
A�larsa özüynen gözüynen a�lar,
Aramıza girmi�, sıralı da�lar
Vuslata bir umut, kalmadı Leyla…
Ömür bitti-biter, bitmez a�k faslı
Kaç yıldır bıraktı bak bizi yaslı,
Beni “Kerem” etti, seni de “Aslı”,
Bu a�kta yüzümüz, gülmedi Leyla...
Gülmem Sevdi�im
Cehennem eyledin, bana bu �eh’ri
Ba�lasalar burda, kalmam sevdi�im...
“A�k” dedi yükledi, felek bu kahrı,
Ben daha ebedî, gülmem sevdi�im...
Feryadı gibiyim, bülbülün güle,
Dönderdin üstünde ot bitmez çöle,
Gönlümü a�kına ettin de köle,
Azâdım mümkün mü, bilmem sevdi�im? ...
KURTO�LU’yum dert devayı buldurur,
Ayrılı�ı hangi yürek kaldırır?
Öldürürse beni bu dert öldürür,
Ben ba�ka bir dertten, ölmem sevdi�im...
305
Öldürecek Derdin Beni
�lmek ilmek, dü�üm dü�üm,
“A�” misâli ördün beni,
Ne ölüyüm ne de sa�ım,
Yüre�imden vurdun beni...
Kimselere açamadım,
Kaçamadım, geçemedim,
Kanadım yok uçamadım,
Her yanımdan sardın beni...
Seyyâh oldum kıta kıta,
Yurda “sıla” demek hata,
Gurbet eldir senden öte,
Diyar diyar sürdün beni...
KURTO�LU’yum gülemezken,
A�kı me�ki bilemezken,
Kırk derdinen ölemezken,
Öldürecek derdin beni...
Bitmez Sevdi�im
Eski yaram ilk gün gibi taptaze,
Ne�ter bile bi’kâr etmez sevdi�im...
Ben sadı�ım amma verdi�im söze,
Deli gönül söz-möz tutmaz sevdi�im...
306
Sen buralı, buruk buruk boynumu,
Dü�lerin doldurur �imdi koynumu,
Kara sevdan, kemiriyo beynimi,
Hayâlin gözümden gitmez sevdi�im...
Umuduna bel ba�ladım, çürüdüm,
Hasretinden için için eridim,
Can bedenden üzülüyo, kurudum,
Bu bendeki sevda bitmez sevdi�im...
KURTO�LU’yum o resmini saklarım,
Gece gündüz, öper öper koklarım,
Ben çareyi Azrail’den beklerim,
Bi’türlü ecelim yetmez sevdi�im...
Gül Sensin Bana
Güzidesin, istisnasın, özelsin,
Yakın sensin bana, “el” sensin bana...
Sen her güzellikten daha güzelsin,
Diken sensin bana, gül sensin bana...
Ben bir kulum Hak yazgısın bozamam,
Yüre�imi dü�ümledin, çözememem,
“Mecnûn” oldum, söyleyemem, yazamam,
“Leyla” sensin bana, çöl sensin bana...
Boynum buruk ko’ma beni burada,
Elim ermez engeller var arada,
Yosun gözlüm ermek için murada,
Menzil sensin bana, yol sensin bana...
307
KURTO�LU’yum her dem adın anarım,
Bir Umutsuz divaneyim, dönerim,
Sevdan ile için için yanarım,
Ate� sensin bana, kül sensin bana...
Sevdan �le
Gözlerini mor menev�e,
Sanıyorum sevdan ile...
O bakı�a, o gülü�e,
Kanıyorum sevdan ile...
Aklım, fikrim �a�’eyledin,
“Mecnûn’lara” e� eyledin,
De�irmende ta� eyledin,
Dönüyorum sevdan ile...
Senin kalbin yok mu kadın?
Ömrüme ipotek ko’dun,
Dü�mez oldu dilden adın,
Anıyorum sevdan ile...
KURTO�LU’yum derin yaram,
Ya�amayı ettin haram,
Gece gündüz buram buram,
Yanıyorum sevdan ile...
308
Pusu Gibisin
Dünya gözüm ile, bakınca sana,
Bizim köyün çorak kisi gibisin!
Gönül gözüm ile, baktıkça bana,
Cennet-i âlânın, süsü gibisin!
Yüzüne bir çanak boya sürsen de,
Burnun bulutlarda, hayal kursan da,
Dudak büküp, beni hakir görsen de,
Divane gönlümün, yası gibisin...
Kahretse de beni, o bencil huyun,
“Selvi dal” gözümde, bi’karı� boyun,
“Kedi” olsan, “dudu” bana her �eyin,
Bütün güzellerin hası gibisin…
KURTO�LU’m deliye çıksada adım,
Dünya “çirkin” dese, ben “güzel” dedim,
Kız senin yoluna ba�ımı ko’dum,
Ömrüme kurulmu�, pusu gibisin...
Zor Gülüm
�u gözlerim seni gördü göreli,
Yüre�imde cehennemim sır gülüm...
O gün, bugün yaralıyım yaralı,
Tabip ol da yaralarım sar gülüm...
309
Deli gönül umutsuzca bocalar,
Kâr etmedi yalvarmalar, ricalar,
Bi kâbus ki; sorma gitsin geceler,
Ne haldeyim, gel de bi’yol gör gülüm...
“Bugün, yarın” derken sene dolandı,
Günler güne, aylar aya ulandı,
Diyeceksen “benim sevdam yalandı”,
Al hançerin, vur sineme, vur gülüm...
Yeter artık n’olur ayak sürüme,
Bu kadar naz, gider gayrı zoruma,
Sı�maz oldum “Esk’ekin’e, Çorum’a”,
Dar geliyor bana dünya, dar gülüm...
Çeke çeke bunca gamı, kederi,
Kalakaldım bak bi’kemik, bi’deri,
“Yokluk” desen â�ıkların kaderi!
Yerse beni ancak bu dert yer gülüm...
Bu anlamsız ayrılıkta suç senin,
Kaç tanedir, sözün bana kaç senin?
Lügâtında insaf yok mu, hiç senin?
Bizim böyle kavu�mamız zor gülüm...
KURTO�LU’yum imanına, dinine,
Herkes yakı�anı yapar �anına,
Ettiklerin kalır sanma yanına,
Bu dünyanın ahreti de var gülüm...
310
Mihriban
Saymadım kaç mevsim, kaç sene oldu,
Dü�müyor dilimden adın Mihriban...
Gönül, muradını bir sende buldu,
Sen de ona “hayır” dedin Mihriban...
Bak senin de kırık kolun, kanadın,
Var mıdır ecelle ak’din, senedin?
Ne kadar katıymı� gâvur inadın,
Vermedin bir küçük ödün Mihriban...
Sab’ra tahammülle kalmadı halım,
Yoktur senden öte tutunur dalım,
Insan böylesine olmaz ki zalım,
Gö�sünü göynüklü ko’dun Mihriban...
KURTO�LU’yum “sevgi” hikmet görene,
O hikmetten gönül gözü köre ne?
Sırça saray idim, ettin virâne,
Kırk yıllık ömrümü yedin Mihriban...
Eriyorum Mihriban
Ellerim koynumda böyle,
Duruyorum Mihriban’ım...
Merhamet et, insaf eyle,
Kuruyorum Mihriban’ım...
311
Attın beni bir ate�e,
Barındırmaz kıyı, kö�e,
Adım adım tükeni�e,
Yürüyorum Mihriban’ım...
Kâderime küsüyorum,
Keyfimden mi susuyorum?
Kahrından kan kusuyorum,
Çürüyorum Mihriban’ım...
Mertli�ime riyân niçin?
Az mı söyle senin suçun?
“Kar” misali için için,
Eriyorum Mihriban’ım...
KURTO�LU’ma a�kın çile,
Sonum hüsran bile bile,
Mecbur ettin meçhûle,
Varıyorum Mihriban’ım…
Doyamadım Ki
Bu kaçıncı günüm senden uzakta?
Her nefes bir ölüm, sayamadım ki...
�nlerim tarifsiz bin bir azapta,
Kanlar kustum, sana kıyamadım ki...
Yalvarmak istedim o anda sana,
Hiç yüzüm tutmadı, gücenme bana,
Giderken bakmadan, dönüp arkana,
“Dön beni bırakma” diyemedim ki...
312
KURTO�LU’yum sanma “sevgim azaldı”,
O tertemiz sevdam sana özeldi,
Rüyâlar gibiydi, ne de güzeldi,
Ben, senli günlere doyamadım ki...
Doymayaca�ım
Gül yüzünden mahrum ko’ma yüzümü,
Dindir artık dindir, gönül sızımı,
Tuttum ikrarımı, tuttum sözünü,
Caymadım, cayamam, caymayaca�ım…
Gönlümce gününü göremedikçe,
Tenim toprak olup, çürümedikçe,
Ben senle murada eremedikçe,
Doymadım, doyamam, doymayaca�ım…
KURTO�LU’m ömrünü etse de zayi,
Kurusa da dilim, “gel” deyi deyi,
Ben gönlüme senden ba�ka kimseyi,
Koymadım, koyamam, koymayaca�ım…
Arıyom Leyla
Gine bi’hal mi var, sende bu sıra?
Kötü kötü dü�ler, görüyom Leyla…
Vesvesenden gece gündüz kaç kere,
Böyle halden hale, giriyom Leyla...
313
Sen olmadan can yadırgar yerini,
Buz so�utmaz, yüre�imin narını,
Burda sa� selamet bi’haberini,
Gelenden geçenden soruyom Leyla…
Ba�ıma sardın da gittin belâmı,
Gurbet ettin oca�ımı, sılamı,
Sen çok gördükçe bi’kuru selâmı,
Böyle hazin hazin eriyom Leyla…
KURTO�LU’yum ko’ma beni hayhayda,
Dola�tım dünyayı, etmedi fayda,
Divane divane yıldızda, ayda,
Ben seni, ben beni arıyom Leyla…
Gönder
Ne haldesin görmeyeli sevdi�im?
Ölü müsün, sa� mı, bi’haber gönder…
Elim sana ermeyeli sevdi�im,
Senle yanan yüre�ime kar gönder…
Arayıp sormazsın, gider a�rıma,
Hani “ba� koyandın”, benim u�ruma,
Serinleyim �u kavrulan ba�rıma,
Gerdanından birkaç damla ter gönder…
Yerdeki feryadım gökten duyulur,
Gel de bi’gör, tenim candan soyulur,
Fukara gönlüme “zekat” sayılır,
Al yanaktan bir öpücük ver gönder…
314
KURTO�LU’ yum yollarını beklerim,
Yadigârın ömür boyu saklarım,
Yoklu�unda ara sıra koklarım,
Al yazmanı, ak gö�süne sür gönder…
Yakan Yâr
Gül cemalin, gülden alır rengini,
Gonca gibi, burcu burcu kokan yâr…
Çok aradım ,bulamadım dengini,
Yüre�imi tutu�turan, yakan yâr…
Kalem ka�in ilham almı� eliften ,
Ahû gözler, duldalanır zülüften,
Dilim aciz, güzelli�in tariften,
O gülü�ün, beni sana çeken yâr…
KURTO�LU’yum elma yanak allanır,
Gül dudaklar �ekerlenir, ballanır,
Selvi boyun hep salınır, sallanır,
Umutsuzluk, beni böyle yıkan yâr…
Gayrı
Derdini kaderim, kısmetim saydım,
Umudum vuslatım, bo� etme gayrı…
U�runda her �eyi aklıma koydum ,
Ba�ima olmadık i� etme gayrı…
Sayende güz oldu ömrün baharı
Gam yemem, bir vefa etseydin bari,
Yı�ıp da ba�ıma boranı, karı,
Gönül da�larımı kı� etme gayri…
315
KURTO�LU’m denecek ne kaldı daha?
Can meydana dü�mü�, olur mu paha,
Havale etmi�im seni Allah’a,
Beni “Mecnûnlara” e� etme gayrı…
Neyleyim
A�kın ile inlemezse her teli,
Ben seni çalmadik sazı neyleyim?
Kopartırım anmaz ise bu dili,
Seni söylemedik sözü neyleyim?
“Ölmekse” bu garip, yolunda ölsün,
Ci�erlerim parça parça dökülsün,
E�er gülecekse, seninle gülsün,
Seninle gülmedik yüzü neyleyim?
Gam de�il, her gelen bir kur�un sıksın,
Yeter ki sen yıkma, bırak el yıksın,
Yalanım var ise, gözlerim çıksın,
Seni göremedik gözü neyleyim?
KURTO�LU’ma cengi kursa da felek,
Al, yürekse yürek, bilekse bilek,
Sensin Hak’tan diledi�im tek dilek,
Senden ba�ka a�kı, hazzı neyleyim?
Sen
Kafa tutan kimdi, geçen yıllara,
Ne çabucak unutmu�sun dünü sen?
Nasıl da benzedin, böyle ellere,
“Hiç ayrılık yok” diyordun hani sen?…
316
Gecelerde umut umut ye�erip,
Gündüzleri sokakları �a�ırıp,
Dakikaya üç-be� mısra dü�ürüp,
Sene gibi ya�adın mı günü sen?
Gözlerimi asla uyku tutmuyor,
Hayâllerim beni tatmin etmiyor,
Kelimeler ifadeye yetmiyor,
Anlamazsın, bilemezsin bunu sen…
Kahpe felek mahkum etmi� elimi,
Bundan arıyorum belki ölümü,
Bir ben bir de Allah bilir halimi,
Da� ba�ında ta� mı sandın beni sen?
Ne benzerin vardır, ne de bir e�in,
Sen misin ı�ı�ı ayın, güne�in?
Bilmem aynalarla nedir ki i�in?
Gel kendini bir de bende tanı sen…
KURTO�LU’m ne olur insafa gelsen,
Hayat “sevgi” demek ah bunu bilsen,
Billahi sevdi�im yerimde olsan,
Benden yaman sever idin seni sen…
Yalandan Olsun
Ey sevdi�im ne kız bana ne darıl,
Bir vefa etmedin yalandan olsun…
Hiç de�il ayrılık vakti bir sarıl,
�sterse kolların yılandan olsun…
317
Dört nala gelirken ecelin atı,
Bak hala yüre�in ta�tan da katı,
“A�ık” sa�ken görmeli ki vuslatı,
Ölmeden muradın alandan olsun…
KURTO�LU’mu inadınla so�udun,
�u gönüle kârı yoktur ögüdün,
Yâri dü�manından olsa yi�idin,
Bâri kadir kıymet bilenden olsun…
�u Duygu Seli
Ezelden ebede süresi vardır,
Adem’den beridir ilâhi sırdır,
Mevlâ’nın gönüle koydu�u nurdur,
“Sevgi” dedi�imiz, �u duygu seli…
Bazı canla, bazı ba�la biledir,
“A�k” sabırı bilmeyene çiledir,
O da vefa ile, sabat iledir,
“Sevgi” dedi�imiz, �u duygu seli…
Hülya
Bir sevda pınarı mavi gözlerin,
�çsem kana kana, doyulmaz Hülya…
Sanki nurdan derya, güzel yüzlerin,
Do�rulup bakmaya kıyılmaz Hülya…
Güldükçe gül açar, o ay yüzünde,
Kudret kâleminden, sürme gözünde,
Çok sır gizli her i�vende, nazında,
Saymaya kalkı�sam, sayılmaz Hülya…
318
KURTO�LU’m baktıkça olurum �a�ı,
Dil tarif etmez o kirpi�i, ka�ı
Seni bir kez gören gönül sarho�u,
Vallahi bir ömür, ayılmaz Hülya…
�nsafsız
Yeter bu etti�in eziyet yeter,
Tükettik kaç koca yılı insafsız…
“Ayrılık” denen �ey, ölümden beter,
Gel gör �u bendeki halı insafsız
Irak edip durma, daha yakını,
Çekemiyom artık gönül yükünü,
Neyleyim getirmez oldu kokunu,
Çorum’un poyrazı, yeli insafsız…
Bitir bu bitmedik inadı, nazı,
Yetmez mi bastı�ın yarama tuzu?
Göresim yok benim gülü, nergizi,
Sensin �u gönlümün gülü insafsız…
KURTO�LU’yum bilmem, daha ne deyim?
“Git” dersen bu elden, çekip gideyim,
Bedelin can ise, pe�in ödeyim,
Eyleme derdinle, deli insafsız…
Bitsin Bu Çile
Daha söylenecek sözüm kalmadı,
Kaç kere yalvardım, yüzüm kalmadı,
Benim sensiz tadım tuzum kalmadı
Geleceksen gel de, bitsin bu çile…
319
“Sevda” dedikleri sır ile olur
Kılıçtan dönmeyen ser ile olur
O da bir yürekli er ile olur
Bileceksen bil de, bitsin bu çile…
KURTO�LU’yum sarmı�, dört bir yanımı,
Bu ayrılık kurutuyor kanımı,
Beni benden aciz kılan canımı,
Alacaksan al da, bitsin bu çile…
Dillerin Nerde
�lkbahar gülüydün, hazan olmu�sun
Hani goncaların, dalların nerde?
Ay gibi parlardın, ama solmu�sun,
Ruhuma haz veren halların nerde?
Mayısta “san” vurmu� ba�a dönmü�sün,
Ba�indan kar kalkmaz da�a dönmü�sün.
Ocakta eriyen ya�a dönmü�sün,
Kemeri kıskanan bellerin nerde?…
Dudakların vardı, sanki bal akan,
Ahuydu gözlerin,sevgiyle bakan,
Ba�ımı onulmaz dertlere sokan,
Bülbülü cezbeden dillerin nerde?
KURTO�LU’ma artık, can de�il misin,
Gönlün mü yastadır, �en de�il misin,
Yoksa kar�ımdaki, sen de�il misin,
Seni tanıdı�ım yılların nerde?…
320
Sana Kalsın Bu Dünya
Bir zalim ki sevdalardan habersiz
Sevemedik cana kalsın bu dünya
Kız senden anlayı� beklemek yersiz
Ol mah�eri güne kalsın bu dünya…
Ben do�alı bir sevgiye fermandım
Döndüm durdum e�irmedik kirmandım,
Kendimi ögüten bir de�irmendim,
Ben durursam, döne kalsın bu dünya…
KURTO�LU’yum hep bekledim gelmedin
“Derde deva sende” dedim olmadın,
Sevdim amma anlamadın, bilmedin
Ben yolcuyum sana kalsın bu dünya…
Aldanma Bana
Bakma sen çalim cakama,
Görüp kanma fiyakama,
Sakın yapı�ma yakama,
Hüsran olur sonun güzel…
Çalısırım yerim günlük,
Rızkım ancak üç ö�ünlük,
Ne para var bende ne mülk,
Tenden olur canın güzel…
321
Gönlüm hayli zengin amma,
Derya gibi engin amma,
Belki tam da dengin amma
Kaygın olur yarın güzel…
5.3.2. Zamandan Yakınma Konulu �iirleri
Deyzo�lu – 3*
“Yaz” deyip dökerdin, aha yazıyom,
“Kôy” dedi mi içim, buruk Deyz’o�lu…
Yazıyom da datlı candan beziyom,
Bu sıra mırı�ım gırık Deyz’o�lu…
“Ye�erdiyim diyom, gücüm yetmiyo,
Golu gom�u el uzadıp dutmuyo,
Velhasılı koyün derdi bitmiyo,
Ol görüp dutmuyo dırık Deyz’o�lu…
Goçüp getti koyden, koyün yarısı,
Ne çobanı galdı, ne de sürüsü,
Kula�’asma “ Uluyol”dan berisi,
Ya çütlükçü, ya da yörük Deyz’o�lu…
Her geçen gün aradıyo yıl yılı,
Ba� gomadı bozdu “Kıpı�ın Ali”,
Sürmeli sürmeli çi�demle dolu,
“Öküz Yata�ı”nın, doruk Deyz’o�lu…
___________________________________________________________________
* Bu �iirini “Deyzo�lu” kitabından almı�tır.
322
Sanma burada her �ey yollu yolunda,
Su çeken bulunmaz, helke golunda
Çüt sürecek “Da�lıkların Çalında”
Galmadı dabanı yarık Deyz’o�lu…
Mis gibi gohmuyo ya�ı yâmırı,
Göresidik getti, garı çamırı,
Ta �eherden getiriyok hamırı,
Be� dene de�armen, duruk Deyz’o�lu…
Aradım da bulamadım gavalı,
Sıçan kesmi� çulu, har har çuvalı,
Sorma bahçadaki, godek zuvalı,
O senden benden de, arık Deyz’o�lu…
Ah… O çam bardaklar, ardıç senekler,
Laylon oldu �imdi, küpler çanaklar,
Kurudu pınarlar, ören yunaklar,
Makinede esbap, yuruk Deyz’o�lu…
Samanlıkta mahsun, anadut, dirgen,
Direkte asılı, o kendir urgan,
Sayfi yapa�ından, gobüme yorgan,
Yuklükte kilime, sarık Deyz’o�lu…
Ne tandır ne yoha, ne yanıç pezi,
Arama davulu, heç sorma sazı,
Bozlaklar haykıran, gıcılak mazı,
Özüne kurt dü�mü�, çürük deyzo�lu…
323
Eve televizyon, goduk goyalı,
Bitti çörek börek, ya�lı mayalı ,
Dınnaklar oceli, dudak boyalı,
Hanim oldu, “ Süflü Ferik,” Deyz’o�lu…
Kot pantol modası, bi hayli duttu
Karıda kızanda, ar hâyâ bitti,
Anam da ya�ma�ı, sıyırıp attı,
Ra�bate bineli, peruk Deyz’o�lu!...
Köstekli saatler, nerede kaldı?
��li�in yerini, ti�örtler aldı,
Korüklü cizmeler müzelik oldu,
Antiha sırımlı, çarık Deyz’o�lu…
Çökele�i çömleklere basardık,
Eyvazları hevek eder asardık,
�ınavat �ınavat üzüm keserdik,
Nasıldı unuttum, goruk Deyz’o�lu…
Gurbertte sılayı ararken sizler,
Bulduk da bınıyok burada bizler,
Silkilecek kaldı, ulu cevizler,
Go�mada sokulu, sırık Deyz’o�lu…
Suda su kadrini bilir mi balık?...
Malımız mülkümüz, babadan kalık,
Yukü gorür gormez, kirirse golük!...
Ne yapsın üç günlük, kurük Deyz’o�lu?...
324
Tosba�lık tallıya, gırı�tık durduk,
Ekmedik biçmedik, azdık kudurduk
Kazı�ı kopardık, yuları kırdık
Çare midir bize, hörük Deyz’o�lu?...
Yenide galmadı eskinin dadı,
Kedi aslan olmu�, aslansa kedi!
Mertli�in postunda, nâmertlik kadı,
�an ortada, serme serik, Deyz’o�lu…
�imdilik bu yanda, böyledir durum,
Bundan sonasına, eh… Allah Kerim,
“Esk’ekin” ba�ına, kavu�tu “Çorum”,
Galmadı gedene, karık Deyz’o�lu…
KURTO�LU’m tevellüt eskidi deyi,
Kızlar ”emmi” diyo, gelinler “dayı”(!)…
Havada dutardık dunnayı, toyu,
Ne dersin olduk mu,”moruk” Deyz’�olu?...
Vardı - 2
Do�up büyüdü�üm nazlı köyümün,
Eskiden derdine a�ları vardı,
Darmada�ın olmu� köklü soyumun,
Birbirine mu�nis kâ�ları vardı…
Kı�ları çetindi; kar, bora, tipi,
“Yer demir, gök bakır” kapanır kapı,
Herkesin ba�ında bir kara yapı,
Damında çekilen lo�ları vardı…
325
Her bi’yanı e�me idi, pınardı,
Be� de�irmen �akır �akır dönerdi,
Kı� günleri üç be� oda yanardı,
Muhabbetle geçen ça�ları vardı…
Bir yanına �ehir gelmi� sokulmu�,
Bir yanına çiftlikçiler dikilmi�,
Koca çayın suyu, seli çekilmi�,
Kekik, yav�an kokan da�ları vardı…
O boynu boncuklu sa�ınlar hani?
A�artı diz boyu, sürüler gâni,
El gibi kayma�ı almazdı sini,
Kehribar sarısı ya�ları vardı…
Her meyvenin en iyisi biterdi,
Dallarında sı�ırcıklar öterdi,
Bir imbalı, bir haneye yeterdi,
Kırmızı çubuklu ba�ları vardı…
Deri günü �ehirliler dolardı,
Semaveri semavere ulardı,
Çobanı yamaçta kaval çalardı,
Turnası gatarlı, gö�leri vardı…
Bebek, söbek gece öküz güderdi,
Gelinlerin ilk horozda su derdi!..
Herifler ku�lukta sapa giderdi,
Da�lar gibi saman, tı�ları vardı…
326
KURTO�LU’yum ararım o hazları,
Yüre�imde hatırası, izleri,
Çeten çeten i�rat verir güzleri,
Selesi, sepeti, ha�leri vardı…
Güce Dönüyor
Kahrolası bu düzenin bu çarkı,
Kendimelik içten içe dönüyor...
Sindirmi� alemi salmı� bir korku,
Güce döne gelmi�, güce dönüyor...
Kö�eleri tutmu� tuzu kurular,
Hepsi aydan arı, sudan durular (!)...
Senelerdir zarar ziyan veriler,
Emeksiz harmanda, çece dönüyor...
Sıktı be birader, vallahi sıktı,
Bu millet yalandan, talandan bıktı,
Emmiler yetmedi, ye�enler çıktı (!),
Biçare ömrümüz hiçe dönüyor...
Mevzuat kapıda dokutur mekik,
Kime rastladımsa hep benden yıkık,
Adalet firarda, kayıp hak hukuk,
Çeteler elinde maça dönüyor...
�erre mi gidiyor, ahiri zaman?
Heyhât seçilmiyor sap ile saman,
Dinsizler elinde kaldı din imân (!),
Hilâli bırakmı�, haça dönüyor...
327
Nereye varacak sonu nereye?
El ileri gider, bizse geriye,
Halkım aç ya�arken yarı yarıya,
Tokları görmeyip aça dönüyor...
KURTO�LU’yum insan sudan da ucuz,
Ölüsü ipotek, dirisi haciz,
Söyleyecek çok da dillerim âciz,
Do�ruyu söylemek suça dönüyor (!)...
Atam (Atatürk’e �ikayet mektubu 1)
�pi hür de kendi esir,
Gezenleri gördük Atam...
Memlekette bir tek cesur,
Ozanları gördük Atam...
Gökten yıldızlar indirip,
Yalan dolanla kandırıp,
Halkı açlı�a bandırıp,
Ezenleri gördük Atam...
Saltanata do�ar do�an,
Kimi emmi, kimi ye�en,
Aile resmine sı�an(!),
Kuzenleri gördük Atam...
Porsuk gibi pusup pusup,
Meydanlarda ahkam kesip,
Asılına kinler kusup,
Kızanları gördük Atam...
328
Gelen tembel tembel yattı,
Çaldı, çırptı yedi, yuttu,
Bu memleket bundan battı,
Hazanları gördük Atam...
Kimi sa�da, kimi solda,
Bilmiyorlar halk ne halda,
Bir elleri ya�da balda,
Yüzenleri gördük Atam...
Dini doladılar dile,
Laiklik oldu bir çile,
Kafasınca Kur’an bile,
Yazanları gördük Atam...
Hainlere arka çıkan,
Masumları ipe çeken,
Tekerine çomak sokan,
Düzenleri gördük Atam...
E�itimdir bize çare,
Yoksa iflah olmaz yare,
Dikdörtgen diye daire,
Çizenleri gördük Atam...
KURTO�LU’yum bo� emekten,
Usandık “a�, i�”demekten,
Bu ülkede ya�amaktan,
Bezenleri gördük atam...
329
Atam (Atatürk’e �ikayet mektubu 2)
Devlet malın bo�azına
Sokanları gördük Atam…
“Ya�” misali su yüzüne,
Çıkanları gördük Atam…
Oylarımız gider bo�a,
�rademiz gelmez ba�a,
Kimi a�a kimi pa�a,
Bakanları gördük Atam…
Tahammülsüz bu hiçli�i,
Bürokrasiden güçlü�ü,
Yavan ekme�e açlı�ı,
Çekenleri gördük Atam…
Vekil yabancı asıla,
Gezer kasıla kasıla,
Sadaka, milli hasıla,
Hakanları gördük Atam…
Madde yutmada manayı,
Çöktü ülkemde sanayi,
“Fırsat bu” deyip kınayı,
Yakanları gördük Atam…
Oyun içinde bir oyun,
Halka aslan, ele koyun,
Üç kuru�a bile boyun
Bükenleri gördük Atam…
330
Ekmek bulsak yoktur katık,
Köylü bitik, esnaf batık,
Her kesimde ka�lar çatık,
Çökenleri gördük Atam…
Soframızda a�a vergi,
Koynumuzda e�e vergi,
Gördü�ümüz dü�e vergi,
Dökenleri gördük Atam…
Yıl ettiler ayımızı,
Kuruttular soyumuzu,
Limon gibi suyumuzu,
Sıkanları gördük Atam…
KUTRO�LU’m ba�rımız ezik,
Yazık bu millete yazık,
Toplumsal barı�a kazık,
Çakanları gördük Atam…
Demokrasi �stiyorum
Ya�am boyu ülkem için,
Demokrasi istiyorum…
Memleketim, halkım için
Demokrasi istiyorum…
Dertlerime deva bulan,
Hem hukuku adil olan,
�rademi esas alan.
Demokrasi istiyorum…
331
Zulme kar�ı durabilen,
�effaf hesap sorabilen,
Hakça düzen kurabilen,
Demokrasi istiyorum…
Haksızları kayırmayan,
�nsanları ayırmayan,
Dayatmayan, buyurmayan,
Demokrasi istiyorum…
Ufku açık ilerici,
Olmasın ba�naz, gerici,
Eskizsiz, gerçek, kalıcı,
Demokrasi istiyorum…
Ne devleti halka so�uk,
Ne mazlumun ba�ı e�ik,
Adı de�il, kendi laik,
Demokrasi istiyorum…
Korkuları bitirecek,
Özgürlükler getirecek,
Ak�am rahat yatıracak,
Demokrasi istiyorum…
Ülkemin ufkunu açan,
Huzur, güven, umut saçan
Valisini oyla seçen ,
Demokrasi istiyorum…
332
KURTO�LU’mun hayalince,
“A�ık” ruhu kadar ince,
�nsanlı�ın gere�ince,
Demokrasi istiyorum…
Felek
Yine boynumuzu burup,
Önümüze saldı felek…
Belimize balta vurup,
Halimize güldü felek…
Konar iken daldan dala,
Yolum sarpa sürer hâlâ,
Kör olası bula bula,
Geldi bizi buldu felek…
“Kendinin yokken göyne�i
Çevrenin çare kayna�ı,
Dokuz körün bir deyne�i”
Dedi dedi çaldı felek…
KURTO�LU’yum aldık sattık,
Hani ne oynadık uttuk?
Ayda yılda bi’ku� tuttuk
Tüyün tüsün yoldu felek…
Gidiyorum
Ba�rı ba�ı yaslıları,
Diye diye gidiyorum…
“Kerem”leri “Aslı”ları,
Duya duya gidiyorum…
333
Derdi ile delilere,
Abdallara velilere,
A�k yolunda ululara,
Uya uya gidiyorum…
Hicranım var da�lar gibi,
Güle hasret ba�lar gibi,
Ak kanatlı çı�lar gibi,
Kaya kaya gidiyorum…
Dert bir okka, ben bir okka,
Boyunum kıldan ince Hakk’a,
Saat saat, dakka dakka,
Saya saya gidiyorum…
KURTO�LU’yum yanık sine
�nsanların hilesine,
�u dünyanın çilesine,
Doya doya gidiyorum…
Geceler 1
Tutsak vakitlerin haram uykusu,
Her birisi bedel yıla geceler…
Yıkık umutların meçhul öyküsü,
Gam ehline bitmez, çile geceler…
Kimi kaygısında ekme�in, a�ın,
Kimi duygusunda, bir kalem ka�ın,
Bazı bazı gözden, süzülen ya�ın,
Döner damlasında, sele geceler…
334
Kul ayrı dü�ende, ayâlden e�ten,
Günü ibarettir hayalden dü�ten,
Yata�ı, yorganı, ba�rı ate�ten,
Garibe, gurbette, sıla geceler…
Gönül ilhamların, mahzun hancısı,
Mısra mısra gelir, sözün incisi,
Yanık türkülerin, do�um sancısı,
Â�ı�a püsküllü, bela geceler…
KURTO�LU’m tatmayan, a�kın tadını,
Çözemez ki �ifresini, kodunu,
“Umut” koyup özlemlerin adını,
Kulu kul etmez mi, kula geceler?...
Geceler 2
Ülküsünde vuslat yatan a�klara,
Umutlardan tesbih dizer geceler…
Muhabbetle dostluk tüten kö�klere,
Dilden �eker �erbet süzer geceler…
Ardında ferahlık vardır a�ıdın,
Bin belayı savan bir tek ö�üdün,
Hudutta nöbete duran yi�idin,
Nefesiyle destan yazar geceler…
Kim kendiyle kalsa �öyle ba� ba�a,
Görür ki tüm hırsı, tamahı bo�a,
Nefsi vicdan ile sokup sava�a,
En zor bilmeceyi, çözer geceler…
335
Ehline emanet saklayan için,
Gözünü perdeler yoklayan için,
Derdine devalar bekleyen için,
Saati yıl gibi uzar geceler…
Ayın ota�ını kurdu�u yerde,
Yıldızlarca umut saklıdır ferde,
Rızıklarla gelen yeni seherde,
Nasipten kurulu, pazar geceler…
KURTO�LU’m ceht ile dolmayanlara,
Azimi gayreti olmayanlara,
Hakk’ın kapsını çalmayanlara,
Zamandan kazılmı�, mezar geceler…
Geceler 3
Çekilmez çiledir, seven gönüle,
�nsanı hüzüne, bo�ar geceler…
Bir dü�ü sı�mazken, birkaç yüzyıla,
Bazen bir hayale, sı�ar geceler…
Dudakları öpen, mansur ney gibi,
Umutlara ko�an, doru tay gibi,
Nurlu semâlarda, dolunay gibi,
Kalpten kalbe farklı, do�ar geceler…
Yıldızlar içinde, yitikken serap,
Can tende peri�an, göz gökte harap,
Her anı olsa da, binbir ızdırap,
Yine ya�amaya, de�er geceler…
336
Menziller a�arken ay usul usul,
Mehtabın hüzzamdan geçti�i fasıl,
“�man” gibi köklü, “a�k” gibi asil,
Gönüllere duygu yı�ar geceler…
KURTO�LU’mu koyar halden hallere,
Gâh güldürür gâh dü�ürür dillere,
A�ıkların gözlerinden güllere,
Çiy olup her seher, ya�ar geceler…
Bayramlar Bayram De�il
Yük ettiler omuza,
Bayramlar bayram de�il…
Bayram bizim ne’mize?
Bayramlar bayram de�il…
A�ılmayan yollara,
Öpülmeyen ellere,
Garip kalmı� kullara,
Bayramlar bayram de�il…
Yetimin boynu buruk,
Yoksulun gönlü kırık,
Sözde “hepimiz birik (!)”,
Bayramlar bayram de�il…
Yavan ekmek ya�sız a�,
Yalın ayak, açık ba�,
Giren âmâ, bakan �a�,
Bayramlar bayram de�il…
337
Bo� tencere, bo� tava,
Harap olmu� yurt yuva,
Olmazsa derde devâ,
Bayramlar bayram de�il…
Her �eyin suyu çıktı,
“�ükür” ortadan kalktı,
“Et çürüdü, tuz koktu”
Bayramlar bayram de�il…
Hırsız yer, fakir öder,
Bunun neresi kader?
Bu düzenle bu kadar,
Bayramlar bayram de�il…
KURTO�LU’m gönül yorgun,
Zam, zulûm, talan, vurgun,
Hayal kayıp, dü� sürgün,
Bayramlar bayram de�il…
Bayramdan Bayrama 1
Ya dü�ünde gülüyoruz,
Ya da bayramdan bayrama…
Eh yan yana geliyoruz,
Bi’de bayramdan bayrama…
Hatır, gönül, saygı �ayet
Her gün varsa güzel hayat,
Bir riyakâr samimiyet,
Moda bayramdan bayrama (!)
338
Cahil insan olur kaba,
Bir de görmemi�se caba,
Ayda yılda bir ”merhaba”,
O da bayramdan bayrama…
Mevlâ vermi� türlü nimet,
Hani �efkat ve merhamet?
Fukaraya bir dirhem et,
Gıda bayramdan bayrama (!)…
Dünya de�mez kine, küse,
Konup göçmek olmu� yasa,
“Ömür” denen mühlet kısa,
Vade bayramdan bayrama…
Son verelim dargınlı�a,
Biz bakalım sargınlı�a.
Edelim her kırgınlı�a,
Veda bayramdan bayrama…
Yoksul yetim gözettire,
Halimizi düzelttire,
Hayıra el uzattıra,
Hüdâ bayramdan bayrama…
KURTO�LU’mun yok bir kastı,
Nefsime çekmi�im resti,
Hatırlaman e�i dostu,
Sade bayramdan bayrama…
339
Bayramdan Bayrama 2
Üzer ci�er parelerim,
Üzer bayramdan bayrama…
�flâh olmaz yaralarım,
Azar bayramdan bayrama…
Gelir geçer aylar yıllar,
Öpülecek kalır eller,
Hasret kavu�turan yollar,
Uzar bayramdan bayrama…
Hani baba, nerde ana?
Sönmü� ocak, virân hane,
Gurbet eller garibana,
Mezar bayramdan bayrama…
Ey KURTO�LU, �ehrin köyün,
Kaldı mı ki emmin, dayın?
Kimi derdin bencileyin,
Yazar bayramdan bayrama…
Tez Gelir Geçer
Bir kaba soluktan ibaret varın,
Bu caka, bu çalım, poz gelir geçer,
Kim bilir kim nasıl olacak yarın?
Ço�u bu dünyadan yoz gelir geçer…
340
Hakk’ın her hikmeti derstir kuluna,
Herkesin etti�i gelir yoluna,
Kalırsan hayırsız evlat eline,
Gözünden kaç o�lan kız gelir geçer…
Dermanı yazmaz mı, derdini yazan?
Fırsatın var iken hep gönül kazan,
El olur kapında salınıp gezen,
Her murat, her sefa, haz gelir geçer…
Yenmeli benli�i, kibiri, kini,
Umutla geçmeli insanın günü,
Gündüze gebedir geninin sonu,
Her kı�ın ardından yaz gelir geçer…
Lânet olsun ah bu nefise lânet,
Onun i�i hâkîkate ihanet,
Neye sahip isen hepsi emanet,
Dünya malın olsa az gelir geçer…
KURTO�LU’m gelmedik hal olmaz ba�a,
Güvenme gençli�e sıhhate bo�a,
Dünyada ne kadar ya�arsan ya�a,
“Ömür” dedikleri tez gelir geçer…
Hallar Üstüne
Bir lokma, bir hırka ya�arken fakir,
Sinekler ü�ü�mü� ballar üstüne…
Zenginde kalmamı� kanaat, �ükür,
Hesabı, kitabı pullar üstüne…
341
E�ride tok; do�ruda aç yok fakat,
Tartılar hatalı, ölçüler sakat…
Hani do�ru namaz, nerde tam zekat?
Din mi icat ettik fallar üstüne?
Yalansız, yeminsiz rızık mı kaldı,
Haramsız bir lokma azık mı kaldı,
Ayıp mı, günah mı, yazık mı kaldı,
Daha ne denir bu hallar üstüne?
Bilen var mı “madde” nedir, “mana” ne?
Kimde kaldı adet, töre, anâne?
Yedi bizi “neme lazım”, “bana ne”,
Vebâli yıkalı yıllar üstüne!
Ne yazık vefalı kalmadı ahte,
Karde� karde�iyle gezer aleyhte,
Sevenler riyakâr, sevdalar sahte,
“Keremler” yanmıyor küller üstüne…
KURTO�LU bu kadar �ikayet yeter,
Görünenler bilinenden bin beter,
Dertlerin içinde derman da yatar,
Umutla çıkmalı yollar üstüne…
Eski Türküler Türküler
Asırlarca uzun ya�ı,
Eski türküler, türküler…
“Ezo Gelin, Hûma ku�u”,
Eski türküler, türküler…
342
Gâh “Dillala”, gâh “Papıra”,
“Zeybek” oynar sıra sıra,
Elaziz’de “Çayda çıra”,
Eski türküler, türküler…
“Köro�lu”nun kır atıdır,
Efsaneler i�ratıdır,
Aslımızdan ö�retidir,
Eski türküler, türküler…
Kalpten kalbe yoldur dosttan,
Mekanı ba�, bahçe, bostan,
A�ıt, ninni, divân, destan,
Eski türküler, türküler…
Davulcunun davulundan,
Çobanların kavalından,
Zalimli�in zevalinden,
Eski türküler, türküler…
Tattır keklik eti gibi,
Kattır cennet katı gibi,
Helâl ana sütü gibi,
Eski türküler, türküler…
“Göl Yazı”da “Orta Direk”
Cenkte mangal gibi yürek,
Türk’e türkü, �arkı gerek,
Eski türküler, türküler…
343
Türkülerdir bize nefes,
Her yörede farklı bir ses,
Türkü yalnızca Türk’e has,
Eski türküler, türküler…
�ri, diri olmak için,
Menzile yol almak için,
Bir a�layıp gülmek için,
Eski türküler, türküler…
KURTO�LU’ma haklı dava,
Onlarla �en bu yurt yuva,
Uzun hava, kırık hava,
Eski türküler, türküler…
�imdi Türküler Türküler
Karı�tırır balı tuza,
�imdi türküler türküler…
Vermez oldu bizi bize,
�imdi türküler türküler..
Sözleri samandan saptan,
Ezgisi çalıdan çöpten,
Ne yazık ki cazdan, poptan,
�imdi türküler türküler…
Kaynaktan asıldan uzak,
Divândan fasıldan uzak,
Umurdan, usûlden uzak,
�imdi türküler türküler…
344
Ne yeri var, ne yöresi,
Ne sazı var, ne curası,
Tam da müzik fukarası,
�imdi türküler türküler…
Pîri, narı, yâri de yok,
Davul, zurna, tarı da yok,
Halay, horon, barı da yok,
�imdi türküler türküler…
Çatmaz halkı ezenlere,
Dalavere düzenlere,
Kafa tutar ozanlara,
�imdi türküler türküler…
Cinsellikle biter ba�lar,
Ya “ısırır”, ya da “di�ler”,
“Madde” der “mana”yı dı�lar,
�imdi türküler türküler…
Yitmi� onuru payesi,
Belli kasıtı gayesi,
Çıplakların sermayesi,
�imdi türküler, türküler…
Bu nasıl bir kültür hayret,
Yozla�maya bunca gayret,
Ne bozlaktır, ne de hoyrat,
�imdi türküler, türküler…
345
KURTO�LU’m okurken lânet,
Daha niye bunca inat,
Ne kültürdür ne de sanat,
�imdi türküler, türküler…
5.5.3. Din Konulu �iirleri
A�k
Karanlıkların ziyası,
Üç harfinen, be� noktadır...
Yaradılı�ın gayesi,
Üç harfinen, be� noktadır...
Erir önünde her katı,
Onunla güzeldir kötü,
Dostun dosta muhabbeti,
Üç harfinen, be� noktadır...
Hakîkatler olmaz ırak,
Dü�ünene yakın gerek,
Yeri gö�ü tutan direk,
Üç harfinen, be� noktadır...
KURTO�LU’mun can sevdası,
Dört kitabın özü, hası,
Gönül yurdunun binası,
Üç harfinen, be� noktadır...
346
Sen Varsın
Her nefes içimde ta�ırım seni,
Bu deli divane kulda, sen varsın...
Derinden derine ya�arım seni,
Bendeki her türlü halde, sen varsın...
Bir garip a�ı�ım, ça�ladım, co�tum,
Vuslatın u�runa yollara dü�tüm,
“Arı” gibi, çiçek çiçek dola�tım,
Polende, petekte, balda sen varsın...
Ne gündüzüm gündüz, ne gecem gece,
Sevgin, sevgilerin hepsinden yüce,
Adındır, bildi�im en kutsal hece,
Zihinde, dudakta, dilde sen varsın...
Sı�mı�ken ba�rımda el kadar ete,
Tarife kalkı�mak, olmaz mı hata?
Bu öyle bir a�k ki, a�ktan da öte,
“Mecnûn”un olmu�um, çölde sen varsın...
KURTO�LU’yum bu can, tende kaldıkça,
Hikmetli duygular, kalbe doldukça,
Toplayıp, çıkarıp, çarpıp, böldükçe,
Hesaplar tükenir, elde sen varsın...
347
Senden �baret
Gündüz hayallerim, gece dü�lerim,
Bir a�kından, bir de senden ibaret…
Yürek yangınlarım, bu göz ya�larım,
Bir a�kından, bir de senden ibaret…
Halime “divane” dese de herkes,
Gördü�üm her güzel, duydu�um her ses,
An be an verdi�im, aldı�ım nefes,
Bir a�kından, bir de senden ibaret…
KURTO�LU’m benimki, tarifsiz çile,
Hele de hicranın, i�kence hele,
Umutla girdi�im her mücadele,
Bir a�kından, bir de senden ibaret…
Onu Söyler
Tek bir lisan var ki dünya yüzünde,
Derya onu söyler, çöl onu söyler,
Canlı cansız her nesnenin özünde,
Kurt ku� onu söyler, yel onu söyler…
Zor de�il bu lisan aksine kolay,
O gönül kabına en makbûl kalay,
Zerreden kürreye bin türlü olay
Damla onu söyler, sel onu söyler…
348
N’ola ki bu kutsal duygunun adı?
Onunla �ifadır yılanın ödü,
Her türlü lezzetten üstündür tadı,
Arı onu söyler, bal onu söyler…
Gönülden gönüle kurulu yol,
Her türlü güzellik içinde dolu,
Neyleyim dünyayı neyleyim malı?
Yürek onu söyler, dil onu söyler…
Dilin, dinin, ırkın, rengin yerine,
“Mevlâna”yı o daldırdı derine,
Beni kavu�turdu nice yarene,
Mızrap onu söyler, tel onu söyler…
Bu öyle bir haz ki tarifi yoktur,
Her derde devâdır, her derde doktor,
Yerden gö�e çıkan hikmeti Hak’tır,
Menzil onu söyler, yol onu söyler…
“Mecnûn”u çöllere vuran da budur,
“Yusuf”u Mısır’a süren de budur,
�ncil, Tevrat, Zebur, Kur’an da budur,
Mevla onu söyler, kul onu söyler…
KURTO�LU’mun derde dü�mesi ondan,
Bir ömür da� bayır a�ması ondan,
A�ı�ın ma�u�a ko�ması ondan,
Bülbül onu söyler, gül onu söyler…
349
Can �le Güzel
Ta�a ta� atmaynan ba� yaramazsın,
Kan yunur mu söyle kan ile güzel?
Yâr yanına elin bo� varamazsın,
Doldur gel hurcunu can ile güzel…
Güle sıtkınan bak aslı dikendir,
Lâkin her gönüle “sevigi” ekendir,
�nsan her insana aynı bakandır,
�nsan olunur mu kin ile güzel?
Oku… Kur’an, �ncil, Tevrat ve Zebur,
Dört kitabın hepsi “sabır” der “sabır”,
Varsa emmâreden benlik, kin, kibir,
Varılmaz Allah’a “ben” ile güzel…
Sevgide asl’olan sadâkat, vefâ,
Gönül azı�ına katıktır cefâ,
Çileyi çekmeden sürülmez sefâ,
Erilir vuslata bun’ile güzel…
Bülbülün sarayı bir kara çalı,
Âleme ibrettir dünyanın halı,
�u topra�ın altı kimlerle dolu,
Nice sultan ile han ile güzel…
Sanma ki kara gün kararıp kalır,
Dertlinin devâsı derdinden olur,
Her geceden sonra bir gündüz gelir,
Hak neler do�durur gün ile gezel…
350
KURTO�LU’m Allah’ın nûru sevgidir,
Kuluna ihsanı sırrı sevgidir,
�u yalan dünyanın kârı sevgidir,
Mecnûn’un Leyla’sı sen ile güzel…
Gül
Görünürde bir dikenli çalıdır,
Gülü hoyrat görü�ümdür, gül benim…
O muhabbet, o bir sevgi dilidir,
A�kta sırra eri�imdir, gül benim…
Odur benim âleminen barı�ım,
Sevgi a�ın, ilmek ilmek örü�üm,
Kalpten kalbe köprüleri kuru�um,
Her gönüle giri�imdir, gül benim...
O “Aslı”dır, yanıp “Kerem” olana!
“Mecnûn’ların Leyla’sıdır” bilene!
“Mevlâna”da bir davettir gelene!
“Yunus” ile yarı�ımdır, gül benim...
KURTO�LU’m â�ı�ı olalı beri,
Ak pak etti, yüre�imde her kiri,
Kokusuyla iki cihan serveri,
“Peygamber”e varı�ımdır, gül benim...
Elifinen
Kur’an’daki o ilk emir,
Ba�lar, biter elifinen...
Her yürek, bütün bir ömür,
Zikir tutar elifinen...
351
Yanan buzlar, donan közler,
Tohumda gizli filizler,
Bu ay, bugün, bu yıldızlar,
Do�ar batar elifinen...
Sancak sancak açar güller,
Ilgıt ılgıt esen yeller,
Figan eyleyen bülbüller,
�nler öter elifinen...
Var olanın bilcümlesi,
Bo� kabukta can hamlesi,
Rahimdeki kan damlası,
Sırdır, yatar elifinen...
Ey KURTO�LU, dalma derin,
Gözü görmez, gönlü körün,
Yedi katı gö�ün, yerin,
Yanar, tüter elifinen...
Çok �ükür
Mevlâ’m kulu rızkı ile yaratmı�,
Balına da,yalına da çok �ükür…
O her �eyi sebebiyle var etmi�,
Gülüne de, külüne de çok �ükür…
Olmayanlar sebebinden tutmalı,
Olanlarsa payla�mayı tatmalı,
Buldu�una kul kanaat etmeli,
�alına da, çuluna da çok �ükür…
352
Kimisine ahirette çektirir,
Kimisini bu dünyada sıktırır,
Dener, sınar, kaptan kaba aktarır,
Seline de, gölüne de çok �ükür…
KURTO�LU’m ufkunda da�ılır sisler,
Gönüle do�dukça, o nurlu hisler,
Akıllara hük’metmesin nefisler,
Halına da, yoluna da çok �ükür…
�lle de Sen *
Dünya güzel ile dolsa,
�lle de sen, ille de sen…
�stemem hep benim olsa,
�lle de sen, ille de sen…
Sen vermedin mi bu canı?
Hasretin ecel fermanı,
Benim derdimin dermanı,
�lle de sen, ille de sen…
KURTO�LU’mu etme deli,
Gel gör nice yaman hali,
Gözümde yok dünya malı,
�lle de sen, ille de sen…
______________________________________________________________________
* Â�ık bu �iirini türkü olarak bestelemi�tir.
353
Gitmem
Gelenin gitmesi muhakkak amma,
Dünya bir gününü, görmeden gitmem...
Beni bana, el eyleyen muamma,
Senin de sırrına, ermeden gitmem…
Ma�u�a malûmdur, â�ı�ın hali,
U�runa harcadım, kırk koca yılı,
Neyime dünyanın serveti, malı,
“Mecnûn’um Leyla’mı”, sarmadan gitmem...
Bir nefes ölümle, ya�am arası,
Kim bilir �u vakit, kimin sırası...
Her neyse ömrümün yükü, darası,
Hesabı ben burada, vermeden gitmem...
�çimde bir hakim, kılı kırk yarar,
Vicdan surlarımda, gedikler arar,
Geceler mahkeme, seherler karar,
Her ak�am mizanı, kurmadan gitmem...
Yüz ister çıkmaya, Mevlâ katına,
Ameli olmayan, neye tutuna?
O zapta gelmedik, nefis atına,
Aklın dizginini, vurmadan gitmem...
Ey gafil! Sen Hakk’ı, Hak’ça belle de,
Keramet arama �eyhte, mollada...
Üç hakikat dostla, bir musallada,
Kendi namazıma durmadan gitmem...
354
KURTO�LU’m anlamaz elin yobazı,
Nereden bilecek dili, mecazı?
Belki dolanmadan Hac’cı, Hicaz’ı,
“Beytullah”a yüzüm sürmeden gitmem…
5.3.4. Â�ıklık Üzerine Yazdı�ı �iir; Bazı �air ve Â�ıkları Konu Aldı�ı �iirleri
��imiz Bizim
Bir Tanrı lûtfudur “Â�ıklık” kula,
Gönülünen olur i�imiz bizim …
Ömrümüz ba�ından sonuna çile,
Dinmez gözümüzde ya�ımız bizim…
Bizler gülü dikeniyle sararız,
Biz damlada ummanları ararız,
Eker biçer döne döne süreriz,
A�kın harmanıdır dö�ümüz bizim…
Gerçek â�ık asla korkmaz, çekinmez,
Dalkavukça bir kapıya bekinmez,
Â�ık o ki lafın sözün sakınmaz,
Aynıdır içimiz dı�ımız bizim…
Sinemizde mertlik, cömertlik yatar,
Mevlâ ilham verir bize güç katar,
Az’cık kıttır amma herkese yeter,
Gönül soframızda a�ımız bizim…
355
Bellerimiz acılarla bükülür,
Yüre�imiz sevdalardan sökülür,
Otuz kırk demeden hepsi dökülür,
Dertten sıka sıka di�imiz bizim…
Tarih boyu hep itildik, kakıldık,
Yeri geldi dara bile çekildik,
�u asırda diri diri yakıldık (!)
Belâdan kurtulmaz ba�ımız bizim…
KURTO�LU der, halimizi sakladık,
Senelerce “sabır” deyip bekledik,
Asırları dakikaya yükledik,
“Eyüp” tür sabırda e�imiz bizim…
Üstadım
Turnalarla dosta giden selâmlar,
Pangunuta, pula kaldı üstadım…
Ba�lamadan bocalayan kalemler,
Tetik çeken ele kaldı üstadım!...
Biz yazarken derdimizi hep suya,
Eller vardı geldi, Merih’e Ay’a,
�çimiz riyâkar, dı�ımız boya,
Samimiyet role kaldı üstadım!...
Tüterse de acı tüter bacalar,
Karısına gebe gezer kocalar,(!)
Gözümüzde devle�eli cüceler,
Ahvâlimiz fala kaldı üstadım!...
356
Devir oldu çıkar devri, pu�t devri,
Ekme�in derdinde do�madık yavru,
Özü sözü dürüst olan sipsivri,
Ortalıkta kalakaldı üstadım!...
Kimi yer ararken kendine dipte,
Üstte çıkanların hepsi tek tipte (!),
�p mi cambazdadır, cambaz mı ipte?
Sırma saçlar kele kaldı üstadım!...
“�p, üzengi, tahta kılıç” i� çürük,
“Gürgen kadı, pelit müftü” ba� yarık!
“Din” dedi mi bildi�imiz saç sarık,
Kerâmetler kıla kaldı üstadım!...
Popçu, cazcı dadanalı türküye,
Halay, horon tutsak oldu korkuya (!)
Operayı belledi de Türkiye,
Bir tasamız bale kaldı üstadım!...
Çocu�umuzun derdi, zoru sade top!
Gâye oldu mide, �ehvet bir de cep (!)
Elâleme özenerek hayat hep,
Bir belirsiz hale kaldı üstadım!...
Modaya uyalı baharla, kı�lar (!)
Permadan ibaret ya�maklı ba�lar(!)
Ne hilâl kirpikler, ne kalem ka�lar,
Ne de gözü ela kaldı üstadım!...
357
Saatte kaç güne� do�up batıyor?
Sevginin koynunda yılan yatıyor!
Menfaat bitti mi a�k da bitiyor!
O sevdalar çöle kaldı üstadım!...
Gücü olan tepeleyip geçiyor,
“Para” desen her kapıyı açıyor,
Kız kocayı zengin ise seçiyor!
�imdi ra�bet mala kaldı üstadım!...
“Ta� devri” ya�arken “fezâ ça�ı”nda
Umuda çı� dü�tü, gönül da�ında!
Torpilin, rü�vetin zalim a�ında,
Geçim ba�a bela kaldı üstadım!...
Dolarınan borcu çıkar do�anın!
�pi hazır, zülfüyâre de�enin (!)…
“�mralı’da” besledi�imiz bo�anın (!)…
Düveleri döle kaldı üstadım!...
Gerçeklere sa�ır oldu kulaklar!
Hem akıllı,hem kıymetli salaklar (!)…
Her makamdan fasıl geçen yalaklar!
Çevremize dola kaldı üstadım!...
Dert içinde türlü dertler türedi,
Kuzu postalarında, kurtlar türedi,
Aslı haramzâde mertler türedi,
Mert nâmerde köle kaldı üstadım!...
358
�erefsiz �erefe kurmu� bin pusu,
Haklının haksıza çıkmıyor sesi,
Namuslular i�fal etti namusu (!)
Her fırıldak kula kaldı üstadım…
KURTO�LU ’yum uzun lafın kısası,
Bu de�ildi Hak yolunun yasası!...
A�ıklara dü�tü gamı, tasası,
Yine bize çile kaldı üstadım…
Reyhanî
Selam olsun â�ıkların �ahına,
“Ye�il Bursa “ gibi, ye�er Reyhanî…
Bilmem neler olmu� ozan ruhuna?
Böyle sazı sözü bo�ar Reyhanî…
Sürdükçe ummana, gönül tayını,
O bırakamaz eski, miskin huyunu
Ne �ahinler gibi alır payını
Ne de bildi�inden �a�ar Reyhanî…
Bir hayal u�runa geçerken günüm,
Kırk yıllık canana el oldu canım,
Aynadaki �u ben yabancım benim,
Hâl içinde bin hâl “Ya�ar Reyhanî”.
Can ci�er dostlarım arayıp sormaz,
Yâren bildiklerim bakar da görmez,
Ahbaplar çıkarsız bir selam vermez,
Efkârım boyumdan a�ar Reyhanî…
359
Tükürmek iltifat olalı yüze (!)
Gün o gün oldu ki, can gelmez göze…
Bizden olan zerre benzemez bize,
Nere gider böyle be�er Reyhanî?
Okuyup yazan da, yok oldu fikir,
Tükendi kanaat, kalmadı �ükür,
Her kö�e ba�ında çırpınan fakir,
El vurup yaramı de�er Reyhanî…
KURTO�LU’mun zehir ekme�i a�ı,
Herkesin nefsiyle belâda ba�ı,
Aktıkca Adem’in kanı gözya�ı
�çime cehennem dü�er Reyhanî…
5.3.5. Do�a Konulu �iirleri
Kara Toprak
Lisanın çok hangisini sayayım?
Dil içinde, dilin var kara toprak…
Sana kan mı, ten mi, can mı diyeyim?
Seni tarif etmek zor kara toprak…
Ezelden ebede bitmez davasın,
�çti�im su, soludu�um havasın,
�flah olmaz dertlerime devasın,
Azmı� yaralarım sar kara toprak…
360
“Ana” gibi �efkatlidir kuca�ın,
Canlılara vatan olmu� oca�ın,
Bir cömert sofrası kö�en, buca�ın,
Her nimetin ayrı, nur kara toprak…
Bazı co�up, bazı uslanı�ın var,
Dondan dona girip süsleni�in var,
Kendi öz canından besleni�in var(!),
Hikmetin çözülmez, sır kara toprak…
KURTO�LU’ma ekmek sensin, a� sensin,
Ömür sensin, emek sensin, i� sensin,
Ana, baba, evlat, karde�, e� sensin,
Â�ıklara “sadık yâr” kara toprak…
Kör Kösnü
Bıldır bu zamanlar dadandı ba�a,
Her bi’�eyi yedi, yuttu kör kösnü…
Ben bi’ırgat oldum, o da bi’a�a,
Sanki beni azap tuttu kör kösnü…
Gumpirleri çekti, çekti götürdü,
Pürçüklünün alayını bitirdi,
Müflis avrat gibi beni batırdı,
Eme�imi heba etti kör kösnü...
Erinmiyo, dozer gibi kazıyo,
Höbekleri sıra sıra diziyo,
Nerde ne var kıyı kö�e geziyo,
Ba�ı didik didik ditti kör kösnü…
361
Evlek, karık demez alır tünele,
Hendek yardım u�ramadı kanala,
Pe�i sıra dönele ha, dönele,
Canıma ili�’me, yetti kör kösnü...
Deli�ine sular tuttum, çıkmadı,
Aldı kaçtı, yedi yuttu bıkmadı,
Eksozunan zehirledim takmadı,
Gaz verdikçe, göbek attı kör kösnü (!)...
KURTO�LU’yum beni bana komuyo,
“Ortak” ettim, daha fazla umuyo,
Tek kırmaya “bana mısın” demiyo,
Yine gebermedi gitti kör kösnü...
5.3.6. Zamanın Valisine Yazdı�ı Dilekçe �iir, �ehir Güzellemesi ve Kahramanlık
�iiri
Vali Bey
“Yokluk” kırk yerinden kırdı belimi,
Demeye tutmuyo yüzüm Vali Bey…
Kimselere açamadım hâlimi
Bi’sana geçiyo nazım Vali Bey…
Fidan pazarladım kimse almadı,
Sebze yeti�tirdim kârı olmadı,
Bu yıl sazdan sözden kuru� gelmedi,
Tezeneye küskün sazım Vali Bey…
362
Be� horanta tek bile�e bakıyo,
“Mülkiyeli” “ha�lık” deyip döküyo,
Üç yavrumun üçü birden okuyo,
Perperi�an o�lum kızım Vali Bey…
“Ye�il kartla” derde baktıramadım,
“Emar” istediler çektiremedim,
Di�lerim döküldü taktıramadım,
Kalmadı bi’tadım tuzum Vali Bey…
Malum sürünmeye hep mahkum ozan,
Hayır hasenatla çıktı ramazan,
Bayramdan bu yana kaynamaz kazan,
Yok mu derdimize çözüm Vali Bey?...
Kazandı�ım geçimime yetmiyo,
Borcun harcın hiç arkası bitmiyo,
Kömür alamadım bacam tütmüyo,
Evde geçmez oldu sözüm Vali Bey…
Bu terazi çekmiyo bu darayı,
I�ık, su, telefon sorma orayı,
Aylar oldu veremedim kirayı,
Alemi yakarken pozum Vali Bey…
KURTO�LU’yum â�ılıktır hünerim,
Eller yazın, ben kı�ları yanarım!...
Selâm, saygı, muhabbetler sunarım,
Diri cana dirlik lâzım Vali Bey…
363
�skilip
Ne zaman dü�ünsem bir ho� olurum
Nedir bu bilinmez sırrın �skilip?
Görür görmez seni sarho� olurum,
Apayrı gönlünde yerin �skilip …
Sanki insanların ballar pete�i
Her karı�ın evliyalar ota�ı,
Asırlardır ilim irfan yata�ı
Cehaletle cihat zorun �skilip …
Tertemiz bakımlı ba�lar sendedir,
Ar�a kafa tutan da�lar sendedir,
Tarihin ı�ı�ı çaglar sendedir,
Sonsuza dek süre nurun �skilip …,
“Ulu Çay” baharda co�ar bulanır,
Bellerine Kızılırmak dolanır,
Ovaların kana kana sulanır,
Gani gani sende ürün �skilip …
O�uz Türkmen kokar gonca gülünde,
Bir tatlı �ivedir döner dilinde,
Cenneti soludum “Elmabeli”nde,
Ye�il “Kırkkızlar”dan berin �skilip…
Çıktım kalene de, baktım kar�ına,
Ahilik mirası eski çar�ına.
Doyum olmaz dolman ile tur�una,
Kimdir sanatında pîrin �skilip?
364
Ham demire tav vermede körükçün,
Merkep alır, merkep satar çerikçin,
Kunduracı oldu çıktı çarıkçın,
Helâldir kazancın kârın �skilip…
Olsaydı senin de bir i�lek yolun,
Böyle mi kalırdı, böyle mi halın?
Aslında do�rulmaz, de�il de belin,
Dinmez mi figânın zarın �skilip?
A�a geldin nice nice sorunu,
Mu�tulara gebe gördüm yarını,
Ahâlin var “Ebu-s Suud” torunu,
Derinsin manâda, derin �skilip?
Ey �skilip sen ne kutsi yöresin,
“�eyh Muhiddin Yavsilere” göresin,
Topra�ında alperenler töresin,
Saymakla biter mi erin �skilip…
“Süleyman” elinde mühür olasın
Her bi’yanın mamur, mahir olasın
Kaza kalmayasın, �ehir olasın,
Yakı�ır �anına �irin �skilip…
KURTO�LU’yum gözlerimin nurusun,
�skilip’im seni Mevlâ korusun,
Dünya var oldukça, namın yürüsün,
Bol olsun ye�ilin narın �skilip …
365
Gideriz
Türk milleti asker do�ar anadan,
Da�ları ça�ları a�ar gideriz..
�lham alır Kur’an’daki manâdan,
�man dolar kalbe, ta�ar gideriz…
Kınalıdır süngü tutan elimiz,
Tarih �ahit haktır bizim yolumuz,
Söylemeye varmasa da dilimiz,
Mertiz namertlere �a�ar gideriz…
Askerlikte yoktur asla dengimiz,
Dünya bilir yaman olur cengimiz,
Olmasa da tüfe�imiz tangımız,
Kazma kürek yola dü�er gideriz…
“Vatan” demek namus demek, ar demek,
Ana, baba, bacı, karde�, yâr demek,
Halay demek, horon demek, bar demek,
Davullu zurnalı co�ar gideriz…
Olmaz asla bizde yılmak, yorulmak,
Muradımız bin ölüp bin dirilmek,
Bir sevdadır al bayra�a sarılmak,
Yediden yetmi�e ko�ar gideriz…
Böyle yo�rulmu� bizim mayamız,
Ebediyen hür ya�amak gayemiz,
�ehitliktir mertebemiz payemiz,
Göz kırpmadan üçer be�er gideriz…
366
KURTO�LU’yum bunu bilmeyen bilmez
Bedel ödemeden toprak yurt olmaz,
Her canlı ölür de “�ehitler” ölmez,
Diriler içinde ya�ar gideriz…
5.4. �iir Kitaplarının Dı�ında Yer Alan Eserleri
Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun üç eserinin yanı sıra yerel basında da yayınlanmamı� pek çok
�iiri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları:
5.4.1. Gelecek Diye
Yıllar yılı gecelerle küs tuttum,
“Dü�lerin uykumu bölecek” diye…
Ben gönlümü hayalinle avuttum,
Gözlerin ufkuma dolacak diye…
Kes dertli ba�ımı, gücüme gitmez,
Gökten ne ya�ar da, yer kabul etmez?
Sevdi�im bu sevda burada bitmez,
Korkarım “mah�ere kalacak” diye…
U�runa adadım diye bu canı,
Tüketme ne olur, hasretle beni,
Ben böyle umutsuz, bak hâlâ seni,
Beklerim yıllardır gelecek diye.
Kurto�lu, �zzet ALTINME�E’yi 1979 yılında TRT Ankara Radyosu’nda çalı�ırken
tanıdı�ını, onun bir gönül insanı oldu�unu ve ona kar�ı tarifsiz sevgilerle dolu oldu�unu
belirtiyor. 1987 yılında, ALTINME�E’ye “�zzet’im” adlı �iiri yazmı�tır.
367
5.4.2. �zzet’im
Güzeldir, içlidir, yanıktır sesi
Sayısız insanın o, tektir gözdesi
Sanki Yaradan’ın bir mucizesi
Gönüllere sultan olmu� �zzet’im.
Açılmı� sıcacık kollar sanadır
Zirvede esi�en yeller sanadır
Sevgiyle ça�layan seller sanadır
Her bedende bir can olmu� �zzet’im.
Bir a�zın açınca dünyalar durur
Yanık sesin bizi yakar kavurur
Yürek yaraları merhemin bulur
Dertlerime derman olmu� �zzet’im.
Hüzünlü kalplere sevgiler katar
�anı, �öhreti dünyayı tutar
Milyonların kalbi seninle atar
Namın bütün yurdu sarmı� �zzet’im.
Alçak gönüllüdür, mütevazidir
Her haliyle içimizden biridir
Mayası, hamuru, özü sevgidir
Sevdalarda kendin bulmu� �zzet’im.
Aslına ba�lıdır, yoktur döngüsü
Tanıyanlar bilir, candır kendisi
Toplum insanıdır, halk efendisi
Tüm dillere destan olmu� �zzet’im.
368
Kalbi beraberdir sevenleriyle
Göklere ün vermi� övenleriyle
Gönüller fetheyler tatlı diliyle
Kurto�lu’na ilham olmu� �zzet’im.
Tez hazırlanma a�amasında iken Kurto�lu’nun kaleme aldı�ı son �iiri “Ay�e’m”dir.
5.4.3. Ay�e’m
Gözlerin gönlümün kıblegahıdır,
Sukûtu bahtıma zulm eden Ay�e’m…
Vuslatın ömrümün bitmez ahıdır,
Maksudum mah�ere kalmadan Ay�e’m…
Senden ibarettir bana alemler,
Yazdım aciz kaldı, ka�ıt kalemler,
Hicranınla elem çeker elemler,
Ne çare, sen bunu bilmeden Ay�e’m…
Meçhulüm meçhulde a�kınla varım,
Seninle bütünüm, sensizken yarım,
El dersen el belle, yâr dersen yârım,
Vazgeçmek imkânsız, ölmeden Ay�e’m…
Her günüm her anım asırdan beter,
Sabrıma ne sabır ne mecal yeter,
Kör olsun gözümü uyku mu tutar,
Dü�lerin koynuma dolmadan Ay�e’m…
369
Ben seni Mecnun’ca divane sevdim,
On de�il, yüz de�il, bin sene sevdim,
Nefsane sevmedim, efsane sevdim,
�çimde umudun olmadan Ay�e’m…
Kurto�lu’m a�kına olsam da köle,
Varsın hiç bitmesin çekti�im çile,
Razıyım sevmeye ecelsen bile,
A�kıma kar�ılık bulmadan Ay�e’m…
5.5. Â�ık Rıfat Kurto�lu’nun Beklentileri
Kurto�lu, â�ıklık gelene�inin Türk kültürüyle özde� oldu�unu, bu gelene�in gerek Türk
halkı gerekse devlet tarafından desteklenmesini istemektedir. Kendisi Kültür
Bakanlı�ı’nın da bu yönde çalı�malarını artırmasını; yapılan �ölen, festival vb.
etkinliklerin bir takvim halinde duyurulmasını ya da hangi zamanlarda yapıldı�ını
belirtir bir kitapçık hazırlamasını istemektedir. Bunların yanı sıra â�ıkların maddi olarak
da desteklenmesini istemektedir. Aksi takdirde bu gelene�in gün geçtikçe unutulaca�ını,
ileti�im ça�ında tutunmasının güç olaca�ını belirtmektedir.
370
SONUÇ VE ÖNER�LER
Çorum, yakla�ık olarak dokuz bin yıldır tarih sahnesinde olan bir �ehrimizdir. Bu
co�rafyada birçok devlet kurulmu�, zaman zaman da medeniyetlerin önderli�ini
yapmı�tır. Türklerin Anadolu’ya yerle�meleriyle Çorum da Türk egemenli�ine katılmı�
ve bundan sonra da gerek devlet yönetimlerinde gerekse ilmi anlamda Türk devletlerine
pek çok önemli �ahsiyet kazandırmı�tır.
Â�ıklar, halkın duygu ve dü�üncelerini çe�itli �ekillerde açıklayıp ifade etmesi
bakımından toplumda oldukça önemli bir yere sahiptirler. Bu duygu ve dü�üncelerin
çok de�i�ik kalıplarla ve bir ritim e�li�inde ifade edilmesi ba�lı ba�ına bir emek
ve yetenek sanatıdır. Â�ıklar kendi duygu ve görü�leri ile halkın duygu ve görü�lerini
birle�tirerek bir sanat meydana getirirler. Â�ıklar, kaynakları geçmi�e ba�lılıkları,
toplum ve ülke gündemini yakından takip edi�leri ile toplumun aynalarıdır. Â�ık
gelene�i ve â�ıklar ça�lar boyu önemini korumu�, ulusal kültürün korunmasında ve
ta�ınmasında önemli rol oynamı�tır. Â�ıklar bugün de hala zor �artlara ra�men bu
gelene�i devam ettirme çabası içindedirler.
Anlattıkları ve söyledikleri halk hikayeleri, destanlar, �iirler, kar�ıla�malar ile bu
sanatlarını icra eden halkın sanatçılarıdır. Â�ıklık gelene�i günümüz insanının
be�enisine uygun olarak özünden sapmadan, yozla�madan yeniden yapılanmalıdır.
Günümüzde â�ıklar, ulusal kültür mirası olarak ya�anılan halk kültürü ve dünya kültürü
arasında denge kurma çabası içindedirler. Ya�anılan ça� gere�i â�ıkların insana ve
dünyaya bakı�ları yeniden �ekillenmeye ba�lamı�tır. Â�ıklar yine toplumun sorunları ile
iç içedir ve kaynaklarını halktan, do�adan, sevgiden alırlar. Ça�da� â�ıklar, yerel-
geleneksel sesle ça�da�lı�a ve evrenselli�e yönelebilirse â�ık �iiri kalıcı olacaktır. Â�ık
�iiri Türk toplumunun ki�ili�ini yansıtır.
Gelenek gençlere, ülke insanına ve uluslar arası alana daha yaygın bir biçimde
tanıtılmalıdır. Türk dilini ezgilerle süsleyen, halka birlik, beraberlik, barı� mesajları
veren bu ki�ilere devlet, halk, medya, gereken önemi vermeli ve bu ulusal kültürün
korunmasına, devam etmesine yardımcı olmalıdır.
371
KAYNAKÇA
AKÜN, Ömer Faruk, (1994), Divan Edebiyatı, TDV. �slâm Ansiklopedisi, C. 9,
�stanbul
ALBAYRAK, Nurettin, (1993), Â�ık, �slâm Ansiklopedisi, MEB Bas., C. 1, �stanbul.
ARAT, Re�it Rahmeti, (1965), Eski Türk �iiri, Ankara.
ARTUN, Erman, (1995), Ozandan Â�ı�a Halk �iiri Gelene�inin Kültür Kaynakları,
�çel Kültürü, �çel.
ARTUN, Erman, (1996), Günümüzde Adana Â�ıklık Gelene�i (1966-1996) ve Â�ık
Feymani, Adana, Adana Valili�i �l Kültür Müdürlü�ü Yay., Hakan Ofset.
ARTUN, Erman, (1998), Günümüzde Yeniden Yapılanan Â�ıklık Gelene�inin
Sosyokültürel Boyutu, Emlek Yöresi ve Çevresi Halk Ozanları
Sempozyumu Bildirileri, Kulo�lu Matbaacılık, Ankara.
ARTUN, Erman, (2001), Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Edebiyatı, Akça� Yayınları,
Ankara.
ASLANO�LU, �brahim, (1976), Geçen Yüzyılda Folklorumuza I�ık Tutan
Kaynaklar, I. Uluslar arası Türk folklor Kongresi Bildirileri, Genel Konular,
Ankara.
ASLANO�LU, �brahim, (1976), Kul Himmet Üstadım, �stanbul
BA�GÖZ, �lhan, (1952), Â�ıkların Hayratlarıyla �lgili Halk Hikâyeleri, Journal Of
America, 65, 1952, No: 238.
BA�GÖZ, �lhan, (1968), �zahlı Türk Halk Edebiyatı Antolojisi, �stanbul
BA�GÖZ, �lhan, (1977), Halk Edebiyatı ve Folklor, Milliyet Sanat Dergisi, s. 216,
�stanbul.
BORATAV, Pertev Naili, (1968), Â�ık Edebiyatı, Türk Dili Dergisi, Türk Halk
Edebiyatı Özel Sayısı, Sayı: 207, Aralık, Ankara.
372
BORATAV, Pertev Naili, (1982), Folklor, Halk Edebiyatı ve Â�ık Edebiyatı, Folklor
ve Edebiyat, Adam Yayınları, �stanbul.
BORATAV, Pertev Naili, (1982), Folklor ve Edebiyat, �stanbul, Adam Yay.
CAFERO�LU, Ahmet, (1958), Türk Dili Tarihi, �stanbul.
ÇELEB�, Evliya, Seyahatnâme, Cilt 5
ÇET�N, �smet, (1997), Türk Edebiyatında Hz.Ali Cenknameleri, Ankara.
Ç�MEN, Halil (Boranî), (2006), Fadimeye Mektuplar, Lider Mat., Çorum.
ÇOBANO�LU, Özkul, (1999), Elektronik Kültür Ortamında Â�ık Tarzı �iir
Gelene�i Bölgemizde Çukurovalı Â�ıklar Üzerine Tesbitler 3. Çukurova,
Uluslar Arası Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Adana
Ofset, Adana.
ÇORUM HAK�M�YET GAZETES� (1999), Ozan Sesleri, 4 Ekim 1999, Çorum.
ÇORUM HAK�M�YET GAZETES� (1999), Ozan Sesleriyle Atasözlerimiz, 28 Aralık
1999, Çorum.
ÇORUM VAL�L��� (2003), Çorum �l Yıllı�ı, Özel �dare �l Müdürlü�ü Yay., Çorum.
ÇOTUKSÖKEN, Yusuf, (1994), �slâmiyetten Önce Türk Edebiyatı, Thema
Larousse, Tematik Ansiklopedi, �stanbul.
DEVELL�O�LU, Ferit, (1997), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat (14. Baskı),
Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
D�ZDARO�LU, Hikmet, (1969), Halk �iirinde Türler, Ankara, TDK Yayını.
ELÇ�N, �ükrü, (1976), Türkiye’de Halk Edebiyatı, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara.
ELÇ�N, �ükrü, (1988), Halk edebiyatı Ara�tırmaları, KTB Yayınları, Ankara.
ERASLAN, Kemal, (1994), Divan-ı Lügat-it Türk’te Aruz Vezniyle Yazılan �iirler,
Türk Dilleri Ara�tırmaları Yıllı�ı, Belleten, (1991), Ankara.
373
ERCAN, Abdullah, (1998), XIV. Yüzyıldan Günümüze Çorumlu �airler, 2. Baskı,
Çekva Yayınları, �stanbul.
ERG�N, Muharrem, (1997), Orhun Abideleri, Bo�aziçi Yayınları, �stanbul.
ERÜNSAL, �smail, (1970), Divan Edebiyatı, Meydan Larousse, C 3, �stanbul.
EYUBO�LU, Sabahattin, (2001), Dostlar Beni Hatırlasın, �nkılâp Kitabevi, �stanbul.
GÖKALP, Ziya, (1925), Türk Medeniyeti Tarihi, �stanbul.
GÖKALP, Ziya, (1958), Türkçülü�ün Esasları, �stanbul.
GÜNAY, Umay, (1988), Â�ık Tarzı Edebiyat Hakkında Dü�ünceler, Mehmet Kaplan
�çin, Ankara.
GÜNAY, Umay, (1992), Türkiye’de Â�ık Tarzı �iir Gelene�i ve Rüya Motifi, Akça�
Yayınları, Ankara.
GÜNAY, Umay, (1993), 17. yy. Saz �airi Karacao�lan’la �lgili Bir de�erlendirme,
2. Uluslar Arası Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Adana.
GÜNAY, Umay, (1998), Folklor Nedir?, 1. Türk Folklor Ara�tırmaları, Ankara.
GÜVENÇ, Bozkurt, (1993), Türk Kimli�i, Kültür Tarihinin Kaynakları, Kültür
Bakanlı�ı Yayını, Ankara.
HAFIZ, Nimetullah, (1983), Yugoslavya’da Yayımlanan Kitapların Bibliyografyası,
Sesler Dergisi, Sayı 180, Üsküp
HAFIZ, Nimetullah, (1985), Kosova Türk Halk Edebiyatı Metinleri, Pri�tine.
KAPLAN, Mehmet, (1981), Tip Tahlilleri, Türk Edebiyatında Tipler, �stanbul.
KARAHAN, Abdülkadir, (1991), Â�ık Edebiyatı, Türkiye Diyanet Vakfı �slâm
Ansiklopedisi, C.3, �stanbul.
KARAMAN, Mehmet, (1996), Tokat’ta Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Ceyhunî, Gazi
Ünv. Sosyal Bilimler Ens.Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
KAYA, Do�an, (1990), �airnameler, Ankara, HAGEM Yayınları.
374
KAYA, Do�an, (1994), Sivas’ta Â�ıklık Gelene�i ve Â�ık Ruhsatî, Sivas.
KAYA, Do�an, (2000), Â�ık Edebiyatı Ara�tırmaları, �stanbul, Kitapevi Yayınları.
KAYA, �.Güven, (1986), Yugoslavya Halk Yazımına Gerçekçi Bir Bakı�, Pri�tine.
KÖPRÜLÜ, M.Fuad, (1962), Türk Saz �airleri, Ankara, Güven Basımevi.
KÖPRÜLÜ, M.Fuad, (1981), Türk Edebiyatı Tarihi, Ötüken Yayınları, �stanbul.
KÖPRÜLÜ, M.Fuad, (1989), Edebiyat Ara�tırmaları, �stanbul, Ötüken Yayınları.
KÖPRÜLÜ, M.Fuad, (1989), Türk Edebiyatının Men�ei, Edebiyat Ara�tırmaları I,
�stanbul, Ötüken Yayınları.
KURTO�LU, Rıfat, (1994), Gönül Dilim, Çorum Belediyesi, E�itim Kültür ve Sosyal
�li�kiler Müdürlü�ü Yayınları, Kültür Edebiyat Serisi 1, Çorum.
KURTO�LU, Rıfat, (1998), Deyzo�lu, Çorum.
KURTO�LU, Rıfat, (2006), Seninle Güzel, Lider Mat., Çorum.
KUT, Günay, (1994), 13. Yüzyılda Anadolu’da �iir Türünün Geli�mesi, Türk Dili ve
Ara�tırmaları Yıllı�ı, Belleten (1991), Ankara.
OCAK, Ahmet Ya�ar, (1984), Türk Halk �nançlarında ve Edebiyatında Evliya
Menkîbeleri, M�FAD Yay., Ankara.
SAKAO�LU, Saim, (1987), Halk Edebiyatı Kavramı Üzerine, III. Uluslar arası Türk
Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri, Eski�ehir.
SAKAO�LU, Saim, (1987), Senin A�kınla, Kadirlili Â�ık Halil Karabulut, Nur
Matbaası, Konya.
SAKAO�LU, Saim, (1989), Türk Saz �iirine Genel Bir Bakı�, Türk Dili, Türk Dili,
Türk �iiri Özel Sayısı (Halk �iiri), C. LVII, s. 105-250
SAKAO�LU, Saim, (1998), Türk Saz �iiri, Türk Dünyası El Kitabı, 3. Baskı, Türk
Kültürünü Ara�tırma Enstitüsü, Ankara.
TANRIKULU, Nâzım �rfân, (1997), Â�ıklar Divânı-Günümüz Â�ıkları, �stanbul.
375
TATÇI, Mustafa, (1997), �slâmi Türk Edebiyatında Türlerle �lgili Bazı Makaleler,
Edebiyattın �çeri, Ankara.
TDK, Türkçe Sözlük, (2005), Türk Dil Kurumu Yayını, (10. Baskı) Ankara.
TEK�N, Talat, (1986), �slâm Öncesi Türk �iiri, Türk Dili Türk �iiri Özel Sayısı (Eski
Türk �iiri) TDK Yayınları, Ankara.
TOLASA, Harun, (1983), Sehi, Latifi, Â�ık Çelebi Tezkirelerinde �air Ara�tırması
ve Ele�tirisi, �zmir.
TURAN, �erafettin, (1990), Türk Kültür Tarihi, Bilgi Yayınevi, Ankara.
TYLOR, E. B., (1871), Primitive Culture: Researches into the Development of
Mytholgy, Philosophy, Religion, Language, Art and Custom, Londra: J.
Murray.
YILMAZ, �irin, (1994), Prof. Dr. Umay Günay ile Halkbilim Çalı�maları Üzerine
Bir Konu�ma, Milli Folklor, S. 22, Ankara.
376
ÖZGEÇM��
�smail Serdar YAKAR, 1977 yılında Çorum’un Kargı ilçesinde do�du. �lkö�renimini
Çorum’un çe�itli köylerinde, ortaokulu ve liseyi Çorum merkezde tamamladı. 1997’de
girdi�i Sakarya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümü’nden 2001 yılında mezun oldu. Halen Çorum Mimar Sinan Lisesi’nde edebiyat
ö�retmeni olarak görev yapmaktadır.
![#] +e A ) - 日本弁護士連合会│Japan Federation of … ý Â Â Ë Â Â Ä Â Â Â Å 1 ý Â Â Ë Â Â Ä Â Â Â Å 5U ÊKS 1 ý Â Â Ë Â Â Ä Â Â Â Å1 ý Â](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5ce9840888c993c0208d8cce/-e-a-japan-federation-of-y-a-a-e-a-a-ae.jpg)
![{%e0` ]edrive.ktaab.com/2019/q1/Ktaab.com_الإتقان.pdf · 2019-02-10 · ³º³"¹Â¯°¾²´ ,f$ {%e0` ]e. ³º³"¹Â¯°¾²´ ,f$ {%e0` ]e. ³º³"¹Â¯°¾²´](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5e4af2a192a09f7f28368b28/e0-pdf-2019-02-10-f-e0.jpg)
