Os Servizos

8/9/2019 Os Servizos

1/25

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez 1

TEMA 3. ESPAA, UNHA ECONOMA DE SERVIZOS

ESQUEMA DA UNIDADE3.1. Terciarizacin da economa e sociedade do benestar.

3.2. Distribucin comercial e espazos do consumo.

3.3. Os servizos financeiros a sa organizacin espacial e a balanza de pagamentos.

3.4. Transporte e comunicacins.

3.5. Os espazos tursticos.3.5.1. Paisaxes tursticas.

3.5.2. Impactos e polticas de ordenacin.

TEMA (pregunta terica)- Sector servizos e o proceso de terciarizacin da economa en Espaa e Galicia.

- Caractersticas do sector terciario.

- Causas da terciarizacin.

- Contrastes na localizacin dos servizos.

PRCTICOS

- Comentario de paisaxes tursticas.- Mapas da distribucin de redes e infraestruturas do transporte (AVE, autoestradas, autovas,

portos e aeroportos).

- Mapas ou grficos do movemento de viaxeiros.

- Mapas ou grficos sobre a distribucin e tendencias do turismo.

- Grficas sobre a evolucin do comercio exterior e/ou interior.

- Grficos e estudos sobre o impacto da sociedade da informacin.

VOCABULARIOBalanza de pagamentos/ Economa somerxida/ Ecoturismo/ Franquicia/ Plan Estratxico

de Infraestruturas do Transporte (PEIT)/ Taxas aeroportuarias/ Tour operadores. (7)

O sector terciario est integrado poraquelas actividades econmicas queteen como fin prestar servizos de todotipo sociedade. A diferenza dossectores primario e secundario, o sectorterciario moi difcil de definir e describir,debido non s a sa complexidade,senn tamn aparicin continua deinnovacins que multiplican asactividades terciarias, dicir, un sectormoi heteroxneo. un sector econmicoque usa bens intanxibles ou inmateriais

froito do traballo humano; ten unhacompoente eminentemente humana esocial; e abrangue unha gran diversidadede empregos en canto ao tamao dasempresas, o grao de especializacin ou asa distribucin espacial.

Para clasificalo atenderemos a quen presta os servizos e que finalidade teen os mesmo. Se quenpresta os servizos ten a misin de proporcionarlle bens intanxibles colectividade atendendo ao bencomn mis que ao afn de lucro, estamos a falar de servizos pblicos, onde a provisin estgarantida directamente polo Estado ou indirectamente a travs doutras administracins. En cambio,se o mbil de quen presta estes servizos o beneficio econmico, estaremos a falar de servizos

privados ou de mercado. Estes servizos poden dirixirse a persoas, como no caso dun pequenocomercio de barrio ou un supermercado, ou s empresas, ofrecendo servizos de seleccin depersoal, asesora, publicidade, etc. Moitos servizos poden ser tanto pblicos coma privados. o casoda sanidade ou a educacin, por exemplo.


2/25


En funcin de cal sexa a finalidade, os servizos poden agruparse en: comerciais, financeiros, detransporte, tursticos, de informacin e comunicacins, de empresas, da Administracin do Estado,etc.

1. A terciarizacin da economa e a sociedade do benestar

Desde hai xa case tres dcadas, pdese dicir que oEstado espaol ten unha economa de servizos,porque mis de dous terzos de todos os empregos ea producin que se xera proceden deste sector. Atendencia que esta proporcin contineaumentando nos prximos anos, tal coma ocorre noresto de Europa. Por iso falamos dun proceso deterciarizacinda economa.

un proceso recente, porque en 1960, osempregos nos servizos supuan menos do 30% daspersoas ocupadas, unha cifra parecida da industriae inferior ao do sector primario. Este crecemento doemprego terciario est tamn moi relacionado coaincorporacin da muller ao emprego

remunerado, pois mis do 85% fano no sectorservizos. No ano 2011 o sector servizos supua o69% do PIB e o 74,1% do emprego.

O rpido crecemento que experimentaron asactividades de servizos o resultado das profundas transformacins que viviu a sociedade e quehoxe presenta as seguintes caractersticas:

unha sociedade de consumo,na que o aumento do nivel derenda elevou a capacidade decompra e, con iso, odesenvolvemento do comercio etoda unha serie de servizosdestinados poboacin.

unha sociedade do benestar,na que aumentou a oferta de todotipo de servizos sociais (sanitarios,educativos, culturais,deportivos...), ofrecidos porinstitucins pblicas e privadas.

unha sociedade do lecer, naque aumenta o sector turstico ediversos servizos relacionados co tempo de lecer (hostalera, restauracin, espectculos,

etc.). unha sociedade capitalista avanzada, na que o sector financeiro e de seguros ocupa un

lugar destacado no control dos cartos e o crdito, bsicos para o funcionamento dasempresas e do propio consumo familiar.

unha sociedade do coecemento, na que cobran importancia unha serie de servizosavanzados que melloran a calidade e competitividade das empresas (enxeara, deseo,servizos informticos, asesora tcnica...), xunto a centros de investigacin e centrostecnolxicos para promover a I+D (investigacin e desenvolvemento tecnolxico).

unha sociedade rede, en tanto que as persoas, os produtos ou a informacin, teen cadavez mis mobilidade, xerando densas redes de fluxos s que os territorios queren estarconectados, o que aumenta a demanda de todo tipo de transportes e comunicacins.

unha sociedade regulada, na que a sa complexidade esixe unha administracin eficaz quexestione o seu funcionamento.

Todo isto supn unha gran diversidade de servizos, desde os mis especializados e modernos ata osmis tradicionais e precarios.


3/25


4/25


dalgns servizos (desde o transporte a as telecomunicacins, aos servizos informticos, xurdicos, demantemento e reparacin, de deseo e enxeera etc.).

Por ltimo, as administracins central, autonmica e localdistribense por todo o territorio, pero apresenza de persoas funcionarias e contratadas nelas maior naquelas provincias e cidades ondese localizan as capitais.

O emprego no sector terciario maior naquelas Comunidades Autnomas cun peso importante doturismo, como os arquiplagos e Andaluca, ou noutras que concentran un nmero importante deservizos pblicos e funcionan como centros territoriais, como Madrid.

Pola contra, no resto das Comunidades a presenza do sector terciario menor. En Murcia, Castela-La Mancha, Navarra, Galicia e a Rioja danse as porcentaxes mis baixas do emprego neste sector.Isto dbese a que as actividades do sector primario e as industrias relacionadas con elas teen maiorpeso relativo.

No futuro, estas desigualdades no proceso de terciarizacin poden aumentar. Anda existe marxepara o crecemento cuantitativo do sector, pero as cifras son semellantes s doutros pases docontorno, polo que o incremento orientase mellora cualitativa e diversificacin dos servizos.

- O sector servizos en Galicia

O total de ocupados no terceiro trimestre do 2014 nosector servizos era de 722.100 traballadores. Tendoen conta que neste ano existan un total de 982.800ocupados, podemos conclur que mis dostraballadores galegos desempean a sa labor nosector servizos.

En termos porcentuais o sector servizos pasou dedar traballo a pouco mis do 30% dos ocupados acomezos dos anos oitenta, a ocupar o 70% dostraballadores trinta anos despois. No ano 2012 osservizos supuan o 58,1% do PIB galego.

O sector servizos experimentou un gran crecementoe diversificacin nas ltimas dcadas. O turismo, ocomercio, os transportes e mais os servizos sociaisson exemplos desta transformacin.

A distribucin xeogrfica est pouco equilibrada; osservizos concntranse nas capitais provinciais e nos grandes ncleos urbanos, principalmente nasprovincias da Corua e Pontevedra.

2. Distribucin comercial e espazos do consumo.

2.1. Importancia e evolucin recente do comercio

O comercio a actividade que acta como intermediaria entre a producin e o consumo, ben en

puntos de venda localizados no territorio ou, agora tamn, de forma electrnica, a travs de internet.Resulta de grande importanciana economa de calquera territorio por varias razns:

Necesidade para o desenvolvemento dunha economa de mercado, onde a maior parte dosprodutos obtidos se destinan a venda.

Permite poer en contacto as reas onde se producen os bens con aquelas onde residen aspersoas consumidoras, o que xera densos fluxos de mercadoras, capitais e informacin

Xera gran cantidade de postos de traballo, pois, anda que algunhas formas comerciaisintentan reducir a seu nmero para aforrar custos (autoservizo, telecompra), anda predominao contacto persoal coa clientela.

No Estado espaol existan no ano 2012 mis de 735.884 empresas comerciais, con case 3 millnsde empregos; cifra similar de todo o sector industrial, e que triplica a do sector agrario.

Representaba arredor do 15% do PIB total do Estado, cun volume de negocios de 654.533 millns deeuros, facturando no exterior un 8,9% das vendas. Mis da metade da facturacin correspondeu aoComercio por xunto, mentres o Comercio retallista empregou ao 55,2% do persoal ocupado. As

Poboacin ocupada nos servizos. Galicia (miles depersoas)


5/25


empresas grandes (con 250 ou mis asalariados) representaban o 30,1% da cifra de negocios dosector, e as microempresas (de un a10 asalariados supuxeron o 29,8% dovolume de negocios do comercio.

A evolucin nas ltimas dcadaslevou reducin do nmero total delocais comerciais, ao desaparecer

moitos das que tian un tamaomenor. Porn, o emprego aumentoude forma continuada. O seu volumeactual duplica a existente en 1970, esupera nun milln de postos detraballo ao do ano 1990. A crise tenafectado moito ao sector, tanto nonmero de autnomos como nonmero de empregados.

As caractersticas do emprego comercialmissignificativas son:

Case o 50% das persoas que traballan nocomercio sgueno facendo en pequenosestablecementos familiares que nonsuperan as 10 persoas empregadas,anda que a sa participacin nas vendasse reduce agora pola competenciacrecente coas grandes empresas.

A presenza da muller moi elevada poissupn case a metade (48,5%) de todosos postos ocupados.

Case unha terceira parte son empregostemporais e o resto fixos, o que supn

un grao de precariedade elevado.

2.2. Tipos de actividades comerciais

Entre a producin e a consumo cranse canlesde distribucinde todo tipo de mercadoras noque se distinguen dous tipos de comercios:

Comercios por xunto, aqueles que llescompran s persoas produtoras, polo xeral en grandes cantidades, para vender a outroscomercios sen entrar en contacto directo coas persoas consumidoras.

Comercios polo mido, que compran por xunto e venden ao detalle, dicir, en pequenascantidades e directamente s e aos consumidores, todo tipo de produtos.

No Estado, o comercio por xunto representa soamente o 25% das empresas de distribucincomercial, pero o seu maior tamao permtelle acadar, pola contra, mis do 50% do valor ou riquezaque se xera. En cambio, o comercio retallista moito mis numeroso, pero de tamao moito misreducido; anda que nos ltimos anos, tamn xurdiron empresas de maior dimensin, localizadasmoitas veces en grandes superficies comerciais.

2.3.- Transformacins recentes no comercio polo mido

Anda que o comercio retallista unha actividade de longa tradicin, na actualidade estanseproducindo importantes cambios na sa organizacin:

Hai unha concentracin de empresas, ao diminur o nmero do pequenos comerciosfamiliares en beneficio das grandes firmas comerciais, s veces de capital estranxeiro, quepoden competir con vantaxe (prezos mis baratos, compra a prazos, publicidade...) e por iso

acaparan unha cota das vendas cada vez maior. A liberalizacin de horarios tamn prexudicaao pequeno comercio.


6/25


7/25


- Establecementos de libre servizo

Nos establecementos de libre servizo -xurdidos nos anos setentado sculo XX- desaparece a figura da persoa que vende, aclientela elixe os produtos, xeralmente envasados ouempaquetados que se distriben en expositores, pagando nacaixa ao finalizar a sa compra.Os autoservizos son os de menor tamao (ata 400 m2), e

aparecen en todo tipo de ncleos de poboacin; mentres ossupermercados (400-2.500 m2) son xa caractersticos dascidades, pois esixen maior volume de clientela. Neste tipo deestablecementos, predominan os produtos de alimentacin, xuntoa outros complementarios.Os hipermercadosteen un tamao anda maior, e a sa oferta mais variada. Xunto aos produtosde alimentacin, atopamos tamn artigos do fogar, roupa e calzado. Tratan de atraer unha grancantidade de clientela, pola variedade da sa oferta e uns prezos relativamente inferiores aos dopequeno comercio. Isto consgueno ao mercar elevadas cantidades directamente en orixe, ao sergrandes empresas (Carrefour, Hipercor, Mercadona, Gadis...). Adoitan localizarse nas periferiasurbanas, xunto a grandes vas de comunicacin e con amplas superficies de aparcadoiro paravehculos privados, que son o medio mis utilizado para acceder a este tipo de espazos.

- Centros comerciais e cadeas de franqua

Estes comercios, que xurdiron nos Estados Unidos a mediados dosculo pasado, apareceron en Espaa tamn nos anos setenta dosculo XX, e presentan as seguintes caractersticas: Agrupan nun mesmo edificio, de superficie superior a 1.000 m2,

moitas pequenas tendas independentes acompaadas poralgn grande almacn, supermercado ou hipermercado,xunto a outros servizos de ocio (bares, restaurantes, cines,axencias de viaxes...).

Son propiedade dalgn gran grupo inmobiliario, e teen unha

xestin unitaria (administracin , vixilancia, limpeza...). Trtase se espazos privados a vixiados, cun ambiente queanima a consumir, o xito converteunos nos espazos de consumo e ocio mis caractersticos dapoca actual.

A maiora de negocios que se localizan nestes centros pertencen a cadeas defranquas, un tipo decomercio onde unha empresa franqueadora cede a outras (chamadas franqueadas) o dereito deexplotar unha marca rexistrada e de certo prestixio, a cambio do pagamento dunha cantidade anual ede impoer determinadas condicins (caractersticas dos locais, os produtos vendidos, os prezos,estratexias comerciais...)Este tipo de negocio est en rpido crecemento, custa do tradicional pequeno comercioindependente. Sobre todo trtase de tendas de roupa, bares e restaurantes de comida rpida ascomo de supermercados de alimentacin. A sa localizacin limtase case en exclusiva aos centros

comerciais e s ras principais dos centros das cidades, tipificando esas novas paisaxes do consumocada vez mis estandarizadas, dominadas polas mesmas marcas, os mesmos produtos e o mesmotipo de locais. Por exempolo As Cancelas en Santiago ou Marineda na Corua.

2.5. O comercio exterior

o intercambio de produtos e de servizos dun estado co resto do mundo. Chmaselle exportacin venda de produtos estatais ao estranxeiro, e importacins, compra de produtos estranxeiros porparte dun pas. Nos ltimos anos ambas incrementronse, como resultado da incorporacin doEstado espaol globalizacin econmica mundial.No ano 2012 as exportacinsacadaron un total de 222.643 millns de euros, un 3,8% mis que no2011. Este aumento dbese orientacin das vendas a novos mercados fra da UE, ao descensodos custos laborais e ao aumento das empresas que exportan. Os principais sectores exportadores

foron os de bens de equipo (material ferroviario, motores, maquinaria industrial), os alimentos(bebidas, carne), os produtos qumicos, os autombiles e os semimanufacturados.


8/25


As importacinscaeron un 2,85% no 2012, ata os 253.401 millns de euros. A cada produciuse entodos os sectores (a crise frea a demanda), ags nos produtos enerxticos, debido a elevadadependencia enerxtica de Espaa. Nos sectores non enerxticos a balanza comercial espaolapresenta un superavit de 14.746 millns de euros. Con estes datos, reduciuse moito o dficitcomercial, un 33%, ata os 30,757 millns de euros. A taxa de cobertura, a porcentaxe dasimportacins que Espaa pode pagar coas sas exportacins, acada o 87,86%, o mellor dato desdeque hai rexistros.

Coa UE o superavit comercial seguiu medrando, ataacadar os 12.571 millns de euros. A diversificacin dasexportacins aprciase en que a participacin da UE nasmesmas pasou dun 80,1% no 2007 a un 62,8% no 2012.

A poltica comercial est influenciada poloestablecemento do mercado nico coa Unin Europea(libre circulacin de persoas e mercadoras, capitais eservizos) e polos acordos subscritos cos OrganizacinMundial do Comercio (rebaixas dos aranceis dosprodutos agrarios e dos industriais para terceirospases).

A poltica comercial espaola trata de favorecer as

exportacins mediante diversas medidas: a organizacinde feiras e exposicins para dar a coecer as empresase produtos estatais e as viaxes institucionais paracontactar coa administracin doutros estados; ainformacin s empresas das oportunidades noestranxeiro; a concesin de crditos FAD (Fondos de

Axuda ao Desenvolvemento) con outros pases acambio da subministracin de bens e servizos espaois;planos de formacin empresariais no comercio exterior...

2.6. O comercio en GaliciaAnda que a situacin mellorou nos ltimos tempos, a actividade comercial en Galicia estivo

condicionada polo retraso da estrutura produtiva do sector primario. Esta deficiencia impediu que asempresas galegas se fixesen cargo da comercializacin dos seus produtos, o cal orixinou a aparicinde empresas a grande escala que controlan os prezos agrarios e provocan a sa alza xeneralizada,cos conseguintes prexuzos tanto para quen produce como para quen consume.O comercio retallista est dominado, sobre todo no rural, por tendas de carcter familiar, poucoespecializadas e cun volume de vendas reducido que provoca a conseguinte suba de prezos paraque o negocio sexa rendible. Por iso, a crecente implantacin de grandes superficies comerciais nassete cidades galegas, e en moitas vilas de tamao medio provocou, o peche dun bo nmero destepequenos establecementos ou a sa reconversin cara as artesanas ou os produtos tradicionais oumoi especializados.O sector do comercio empregaba no 2012 a 178.381 persoas (52.000 deles autnomos), o querepresentaba o 18,2% dos afiliados Seguridade Social. A cifra de negocios do sector nese mesmo

ano foi de 38.992 millns de euros. A crise ten afectado con forza ao sector, que perdeu mis de10.000 empregos desde o 2008.A anlise da balanza comercialde Galiza pon de manifesto das caractersticas: o reducido peso docomercio exterior en relacin co conxunto do Estado, e a sa concentracin en poucos produtos,xeralmente asociados a empresas multinacionais instaladas no territorio galego, o que consecuencia do escaso desenvolvemento industrial.Mis da metade das importacins son de cru de petrleo, para a refinara coruesa. Destacantamn os alimentos -penso (soia ou millo), certos minerais- como a bauxita- e os produtospesqueiros. No referente s exportacins, a concentracin semellante: os autombiles, o aluminioe os derivados do petrleo supoen entre o 65-70% do comercio exterior. O peixe e os derivados damadeira, o granito e a lousa sen elaborar son outros dos produtos que exporta Galiza.En canto s reas de mercado, que coinciden en gran medida coas zonas de importacin, destacan

os pases da Unin Europea.


9/25


3. Os servizos financeiros a sa organizacin espacial e a balanza de pagamentos.

As actividades financeiras son unha partedestacada dentro do sector de servizos, eengloban un conxunto de funcinsestratxicas para o desenvolvemento emodernizacin da economa (xestionan ocapital, dicir, dieiro, crditos e

investimentos).O sector financeiro clave para odesenvolvemento econmico por variosmotivos:

Capta os aforros da cidadana e osexcedentes das empresas,concedendo logo crditos parafinanciar ao conxunto da poboacin(vivendas, autombiles...), as como a actividade coti das empresas.

unha actividade que medrou coa economa no seu conxunto, polo que a sa dimensin actual

chegou a ser moi importante: mis de 200.000 empregos e o 14% do PIB.Os xuros e comisins que cobra ao sector financeiro pola sa actividade xeran importantesbeneficios, o que lle permita adquirir importantes participacins noutros sectores (industrial,enerxtico...).

Por todo isto, un mal funcionamento do sector financeiro, repercute negativamente sobre todas asactividades, e provoca crises econmicas importantes como a do ano 1929 ou a xurdida no 2008.

O sistema bancario est composto por tres tipos de entidades financeiras, os bancos, as caixas deaforro e as cooperativas de crdito:

Bancos: son empresas privadas que teen por obxectivo a obtencin de beneficios. Caixas de aforro: son entidades de crdito similares aos bancos, pero teen entre os seus

obxectivos o interese pblico, polo que dedican parte do seu beneficio a fins culturais esociais.

Cooperativas de crdito: xurdiron para apoiar o pequeno aforro e iniciativas locais, e teenmenor importancia que as anteriores.

O sector financeiro unha actividade moi afectada pola globalizacin do capital e a creacin damoeda nica na Unin Europea, o que provocou importantes cambios:

Procesos de concentracin para enfrontar a libre competencia nos mercados, o queprovoca frecuentes fusins e absorcins.

Crecemento de nmero de oficinas. Forte internacionalizacin coa compra de bancos noutros estados, que ten como

contrapartida a entrada da banca estranxeira no Estado, o que aumenta a competencia. Intensa renovacin tecnolxica, que aumenta a eficiencia e que reduce empregos coa

proliferacin de caixeirosautomticos e a banca electrnicaa travs de internet.

Coa crise tense reestruturado osector, coa aportacin de enormescantidades de dieiro pblico e adesaparicin de moitas entidades,como ocorreu en Galicia coascaixas de aforro.

Hai dcadas as oficinas financeiras eran

pouco numerosas e localizbanse dentrodas cidades de maior tamao, nos


10/25


centros de negocios. Isto corresponda a un modelo de localizacin moi polarizado. Odesenvolvemento econmico supuxo unha multiplicacin do nmero deoficinas.

Estas oficinas disprsanse por todo o territorio para intentar a captacin do maior nmero de clientelaposible. Non obstante a cantidade de empregos non aumentou coa mesma rapidez, polaxeneralizacin dos caixeiros automticos e a banca electrnica.

A distribucin do sector financeiro non homoxnea, pois persisten importantes contrastesespaciais:

As sedes ou oficinas centrais, onde se encontra o persoal directivo e se toman as decisinsfundamentais de cada entidade financeira, concentrronse cada vez mis nas grandes cidades.

Respecto ao nmero de sucursais, as provincias de Barcelona e Madrid teen unha cantidadeparecida, e entre ambas renen unha cuarta parte do total.

En cambio, as reas mis dinmicas na apertura de novas oficinas son as zonas tursticas doMediterrneo, os dous arquiplagos de Baleares e Canarias, e Madrid, mentres o seu nmero sereduce en provincias interiores.

4. Transporte e comunicacins.

O sistema de transportes o conxunto de medios que permite o desprazamento de persoas emercadoras entre lugares xeogrficos. Desempea un importante papel econmico e naorganizacin espacial. Por un lado, o transporte reflicte os desequilibrios espaciais na distribucin dapoboacin e no desenvolvemento econmico, pois adptase localizacin dos maiores ncleosurbanos e econmicosPor outro lado, pode introducir cambios no territorio, pois un factor clave para o desenvolvementodos territorios, ao facelos accesibles a atractivos para as actividades econmicas. Iso fai dotransporte un elemento esencial na ordenacin do territorio, que debe orientarse a repartir aaccesibilidade, potenciando as redes dos espazos menos desenvolvidos e desconxestionando oseixes de comunicacin mis saturados.

As redes de transporte tamn vertebran o territorio, pois movementos de persoas e mercadorasconectan os distintos lugares. Estes movementos son cada vez mis intensos, rpidos e baratos eprodcense entre distancias crecentes, grazas aos avances tecnolxicos. Por outra parte, as formasde comunicacin a distancia ou telecomunicacins adquiriron actualmente enorme importancia, poisa conexin a elas acurta as distancias xeogrficas.


11/25


4.1. Caractersticas do sistema de transporte

- O medio fsico desfavorable, polo accidentado do relevo (as fortes pendentes non favorecen otrazado das estradas e das vas ferroviarias ) e por algns elementos do clima (xeadas, fortesprecipitacins e brtemas). Anda que as tcnicas modernas venceron certas dificultades, estascondicins fsicas implican un incremento dos custos, diminundo as a rendibilidade.

- As redes terrestres e area son radiais.A rede de transporte terrestre ten o seu centro en Madridcon radios cara as fronteiras e os portos principais. Este modelo iniciouse no sculo XVIII coa redede estradas dos Borbns e consolidouse no XIX, xa que a rede ferroviaria coincidiu basicamente coade estradas.Na rede de aeroportos, Madrid- Barajas ten conexins directas con todos os aeroportos do estado ecos principais estranxeiros; en cambio, moitos aeroportos perifricos teen que realizar os seusenlaces a travs de Madrid.

- No trfico de persoas e mercadoras predomina a estrada, dado que permite acceder a calquerapunto e proporciona un servizo porta a porta, a baixo prezo.

- A rede presenta importantes desequilibrios territoriais en canto densidade, intensidade ecalidade, debido a que prestou atencin preferente aos eixes de trfico principais. O resultado songrandes diferenzas de accesibilidade entre rexins e comarcas e unha desigual utilizacin da rede,

que conta con tramos saturados nos que se concentra a trfico e tramos pouco utilizados. - As competencias sobre transporte descentralizronse a raz da implantacin do estado dasautonomas. O Estado resrvase o control sobre o transporte internacional e ten competencias sobreo transporte terrestre que discorra por mis dunha comunidade autnoma, a maria mercante, osportos e aeroportos de interese xeral ( dicir, os comerciais), o espazo e o transporte areo e oscorreos e telecomunicacins.

As comunidades autnomas poden asumir competencias exclusivas sobre o transporte terrestre quediscorra integramente polo sa comunidade, os portos e aeroportos non comerciais e ascomunicacins por redes de cable.

- A poltica espaola de transportes rxese polo plan estratxico de infraestructuras detransporte (PEIT)(2005- 2020), cuxos obxectivos principais son:

Impulsar o desenvolvemento econmico e a competitividade da economa. Fortalecer a cohesin social, asegurando condicins de accesibilidade equitativas para todo o

territorio. Corrixir o predominio da estrada, fomentando o transporte ferroviario de persoas e mercadoras,

o martimo de cabotaxe e a intermodalidade ou interconexin dos diferentes modos de transporte. Incrementar a calidade e a seguridade. Axudar mobilidade sostible, diminundo as emisins do transporte e acatando directrices

medioambientais, internacionais e da UE.

- A rede de transportes do estado intgrase na rede europea. Xunto coa agricultura, o transporte un dos primeiros temas sobre o que se desenvolveu a poltica comunitaria da Unin Europea. Apoltica europea de transportes cntrase na eliminacin de obstculos nas fronteiras dos estadosmembros como contribucin libre circulacin de persoas e mercadoras. O Estado espaol ocupaunha posicin perifrica no conxunto da Europa comunitaria. Os obstculos naturais aumentaronos custos de conexin, o que impide participar en igualdade de condicins no mercado nico.Pero non s os problemas naturais explican esta situacin. Ata hai pouco tempo a rede de transportefoi moi deficiente. E as deficiencias nas infraestruturas implican un aumento dos tempos depercorrido e dos custos do transporte que hai que superar. Por iso, os Fondos de Cohesinestipulados no Tratado de Maastricht teen como obxectivo principal aportar unha axuda financeiraaos territorios perifricos, para que poidan mellorar as sas infraestruturas de transporte, promoverunha mobilidade segura e sostible, e contribur ao fortalecemento de redes transeuropeas detransporte.O sistema de transporte exerce un impacto sobre o medio ambiente, que pode ser visual

(alteracin da paisaxe), acstico (incremento do nivel de rudo nas proximidades de estradas,ferrocarrs e aeroportos) e de contaminacin atmosfrica (emisins nocivas dos vehculos). Por iso,desde 1986 obrigatorio valorar o impacto ambiental dos proxectos e destinar unha parte doorzamento a mitigar os problemas.


12/25


4.2. O transporte terrestre

Por transporte terrestre entendemos fundamentalmente o ferrocarril e as estradas, que son osmedios mis utilizados para o desprazamento de persoas e mercadoras. O trazado e a densidadeda rede de transporte terrestre est moi condicionada polo medio fsico: elevada altitude media eunha orografa moi accidentada. Isto esixe un complexo sistema de acondicionamento dasinfraestruturas, que teen que salvar fortes desniveis, unha orografa moi fragmentada e abundantescanles fluviais.

- As estradas

A rede de estradas conecta os distintos ncleos de poboacin, polo que unha infraestrutura clavepara a accesibilidade e articulacin do territorio. As caractersticas do transporte por estrada son asseguintes: A rede presenta deseo radial, con centro en Madrid. As competencias sobre a rede reprtense entre o Estado, as comunidades autnomas e as

deputacins. A rede estatal comprende os itinerarios de interese xeral. Enlaza os principaisncleos de poboacin e comunica coarede internacional. Soporta o 60% dotrfico total e incle a maior parte da redede gran capacidade, composta polasautoestradas e autovas.

A rede das comunidades autnomasfavorece a mobilidade interrexional eenlaza coa estatal, e a rede dasdeputacins e as insulares aseguran ascomunicacins intercomarcais e a accesode todos os ncleos de poboacin.

As caractersticas tcnicas dasestradas son variadas. As da rede estatalson satisfactorias (ningn tramo tenanchura inferior a nove metros e domina

o pavimento de aglomerado asfltico, ode maior calidade). As estradas das deputacins e dos concellos teen mis deficiencias(presentan unha alta porcentaxe cun ancho inferior a sete metros e menos do 50% con firmesespeciais).

A estrada recibe a maior parte do trfico de persoas e de mercadoras porque o prezo menor a porque permita a relacin directa entre os puntos de partida e de destino.

Existen claros desequilibrios territoriais na densidade e intensidade da rede e naaccesibilidade:

A densidade maior corresponde s comunidades mis desenvolvidas economicamente (Madrid,Catalua, Valencia), s que presentan poboacin dispersa (Galiza) e fragmentacin territorialpolo revelo (cornixa cantbrica en xeral) e s illas Canarias e Baleares. A menor densidadeatpase nas zonas de nivel econmico mis baixo e de poboamento concentrado, con distancias

relativamente grandes entre os ncleos de poboacin (Estremadura, Aragn, ambas Castelas eAndaluca).A intensidade do trfico mis elevada nos corredores transversais (mediterrneo, cantbrico edo Ebro), onde se atopan as maiores densidades urbanas, industriais e tursticas, e nos 60-80Km de estradas radiais a partir de Madrid.

A accesibilidade alta nas zonas industriais e tursticas, que crearon necesidades de transportee atraeron infraestruturas de mis calidade (gran capacidade). A accesibilidade especialmenteelevada en certos puntos onde conflen varias vas de gran capacidade (Madrid, Zaragoza,Barcelona).

O Plan Estratxico de Infraestruturas de Transporte contempla: Dotar a todo o territorio dunelevado grao de accesibilidade construndo unha rede mesta de alta capacidade que conectetodas as capitais de provincia, de modo que o 94% da poboacin se site e menos de 30 kmdunha va de alta capacidade. Acabar os eixes sen rematar: o peche da autova do Cantbrico; afinalizacin da ruta da Prata (Asturias- Huelva) e a prolongacin da autova do Mediterrneo ata

Alxeciras e Cdiz.


13/25


A rede de estradas aspira a unha maior integracin coa Unin Europea.A comunicacin porestrada co resto dos pases de Europa esixe a mellora dos eixes pirenaicos e a conexin dasdistintas rexins a eses eixes. A rede transeuropea de estradas contempla a construcin de dousnovos eixes transpirenaicos (Bordeaux Valencia e Barcelona Toulouse ); o financiamento denovos tramos de gran capacidade; e a mellora das conexins con Portugal.

- O ferrocarril

Entre a segunda metade do sculo XIX eprincipio do XX, o ferrocarril foi o modo detransporte principal. Desde entn, acompetencia doutros medios colocounonunha posicin secundaria e nunha gravesituacin financeira, ao ter uns custos deexplotacin moi elevados e menos demanda.Os dficits maiores producronse nas liassecundarias, o que supuxo o pechedalgunhas. Outras deron lugar ao programaVas Verdes, e convertronse en rutastursticas.

As caractersticas do transporte ferroviarioson as seguintes:

- Componse de tres redes:

A Rede Nacional de Ferrocarrs Espaois(RENFE), con 12.808 km de va, absorbe mis do 90% do trfico ferroviario. Ten unha estruturaradial (as grandes lias parten de Madrid cara s principais cidades) e arboriforme, xa que a partirda rede bsica brense ramas (rede secundaria e complementaria). Esta estrutura permite omaior nmero de conexins co menor nmero de lias, reducindo custos, pero obriga anumerosos rodeos que incrementan o tempo de transporte.

Os ferrocarrs de va estreita (FEVE) cobren 2.000 km, principalmente na cornixa cantbrica. O

seu problema principal a infrautilizacin da rede, que trata de solucionarse mellorando asinfraestruturas (reparacin de plataformas, renovacin de vas, etc) e asumindo a funcin demodo de locomocin de proximidade.

A rede de alta velocidade (AVE), na que se alcanza unha velocidade de 250 km/h, iniciouse coaapertura da lia MadridSevilla en 1992, MadridBarcelona no 2008, Madrid-Valencia... eestanse construndo outras como a de Galicia.

- As caractersticas tcnicas das lias presentan acusados contrastes. Anda que parte daslias e do material rdante se modernizou e se incrementou a seguridade, a maiora das vas sonmediocres: estn sen electrificar, son de direccin nica, teen fortes pendentes e altos ndices derodeo e non son aptas para o trfico pesado. O resultado un incremento excesivo de tempo detraxecto e do custo.- O trfico de persoas e mercadoras debe reorientarse.O trfico de persoas rendible nas lias

de proximidade, entre as residencias perifricas e o lugar de traballo na cidade central, pois permitedesconxestionar as estradas. O trfico de mercadoras cntrase nas cargas pesadas e de granvolume.- Existen claros desequilibrios territoriais en equipamento e investimento. As vas misequipadas e as que reciben mis investimentos e son as que comunican as cidades misdesenvolvidas economicamente (Madrid, Barcelona, Bilbao, Valencia e Zaragoza), mentres queoutras rexins contan con infraestruturas deficientes (Galicia, Len, Extremadura, Murcia e Andalucaoriental).- O Plan Estratxico de Infraestruturas de Transporte dlle prioridade ao transporte ferroviario eprev incrementar o trfico de proximidades, construr 10.000 km de va de altas prestacins parapersoas e mercadoras que conecten todas as capitais de provincia, ampliar a rede de altavelocidade e conectala coa europea, e mellorar a calidade e a seguridade (sistemas de bloqueo,

paso a nivel).- A rede ferroviaria espaola aspira a unha mellor integracin coa Unin Europea.As conexinsferroviarias con Europa vense obstaculizadas polos Pireneo e polo ancho de va espaol que


14/25


maior. Este ancho adoptouse a mediados do sculo XIX para incrementar a estabilidade daslocomotoras, que requiran caldeiras mis potentes ante a dificultade do relevo. A diferenza daanchos de va solucinase con vagns de eixes intercambiables (trens de mercadoras) ou rodasmovibles que se adaptan s das medidas (trens de pasaxeir@s), o que incrementa o custo e otempo de transporte. Por iso, na rede de alta velocidade adoptouse o ancho de va europeo.

4.3. O transporte martimo

O transporte por mar caracterzase polos seguintes trazos:

A rede portuaria est distribuda entre o Estado e as comunidades autnomas. A redeestatal incle os portos comerciais; e a das comunidades autnomas, un elevado nmero depequenos portos, moitos deles s con actividades pesqueiras ou deportivas. Non obstante, a Leide portos permteslle s comunidades participar nos portos comerciaenclavados no seu territorio,ao concederlles o nomeamento das autoridades portuarias.

O trfico de persoas a mercadoras presentagrandes contrastes: O trfico de persoas escaso. No trfico interior s teen certaimportancia as relacins entre ambos lados doestreito (AlgecirasCeuta) e entre as illas ou entreestas e a Pennsula, principalmente nos mesestursticos. No trfico martimo exterior influu acompetencia do avin. O trfico de cabotaxededcase principalmente a transportar os derivadosdo petrleo desde as refinaras litorais aos portosprximos s zonas de consumo industrial e urbano.O trfico internacional de mercadoras ten enormeimportancia, pois a maior parte das importacins eexportacins de mercadoras realzanse por barco, especialmente as transportadas encolectores.

Os portos requiren melloras tcnicas para converterse en puntos de captacin e distribucinde mercadoras. Necesitan custosas infraestruturas, aumentar a superficie para o depsito de

mercadoras e mellorar os accesos por estrada e por ferrocarril. Existen desequilibrios territoriais en equipamentos e investimentos, pois as grandes obras

s estn ao alcance dun limitado nmero de portos. As, o trfico de mercadoras xeral encolectores concntrase de forma crecente nos portos de Algeciras (pola sa inmellorablesituacin para as rutas transocenicas a travs do Estreito), As Palmas (pola sa situacin nasrutas atlnticas), Barcelona e Valencia (que emprenderon unha forte competencia para atraerennovas reas de negocio e ampliaren a sa rea de influencia) e Bilbao, en menor proporcin.

O Plan Estratxico de Infraestruturas de Transporte prev a especializacin dos portos comocentros de captacin e distribucin de mercadoras, mellorando os accesos terrestres e asinfraestruturas (construcin de plataformas loxsticas intermodais).

A Unin Europea elaborou un Libro Verde (1998) sobre os portos e as infraestruturas martimasque propn evitar que o financiamento estatal distorsione a libre competencia entre portos.

O transporte fluvial redcese ao porto de Sevilla, no ro Guadalquivir.4.4. O transporte areo

O transporte areo experimentou un rpido desenvolvemento, debido ao crecemento da renda, scambios na organizacin espacial da economa, ao aumento da demanda turstica, profesional e denegocios e ao desenvolvemento dos voos internacionais, en relacin coa integracin do estadoespaol na economa europea e global. O transporte areo presenta as seguintes caractersticas:

A rede de aeroportos bastante ampla, porque na dcada de 1970 seguiuse a poltica de quetodas as cidades de certo tamao contasen con un (modelo aeroportocidade). Esta redeorganizouse xerarquicamente, as Barajas en Madrid funciona como aeroporto central, conconexins directas con todos os aeroportos espaois e cos principais do estranxeiro. Os

aeroportos perifricos realizan, en xeral, os seus enlaces a travs do aeroporto madrileo ou o doPrat en Barcelona.


15/25


O trfico de persoas e mercadoraspresenta notables diferenzas: oavin moi competitivo no transportede persoas a longa e media distanciapola sa rapidez e comodidade. Encambio, o trfico de mercadoras escaso polo alto custo, que repercute

no prezo final dos produtostransportados, e cntrase nos bensperecedoiros ou valiosos.

Existen desequilibrios territoriais notrfico areo:os principais aeroportosespaois atpanse nos ncleosurbanos, econmicos e tursticos misdestacados. Ademais de Madrid eBarcelona, os aeroportos de Baleares,Canarias e as cidades do litoralmediterrneo reciben numerososfluxos tursticos internacionais e

estatais, e o aeroporto de Bilbao contacun trfico principalmente estatal e rexional. En cambio, algns aeroportos mis pequenos estninfrautilizados e son pouco rendibles.

O Plan Estratxico de Infraestruturas de Transporte prev potenciar as funcins econmicasdos aeroportos mellorando os accesos desde as cidades, as infraestruturas (novas pistas, torresde control...) e a seguridade.

A Unin Europea liberalizou as tarifas e os servizos areos. Esta medida afectoulles s grandescompaas estatais de bandeira, como Iberia, que tivo que afrontar un saneamento financeiro eun proceso de privatizacin.

4.5. O sector das comunicacins

O sector das comunicacins refrese a aquelas actividades que consisten en transmitir

coecementos e informacin de todo tipo, poendo en contacto ao emisor e ao receptor. Nomomento actual estamos asistindo a unha verdadeira revolucin nas comunicacins.

As formas de comunicacin a distancia ou telecomunicacins(telfono, tlex, telefax e intercambiode datos entre ordenadores) resultan imprescindibles para o desenvolvemento econmico, poispermiten un intercambio instantneo de informacin, aspecto esencial no proceso de globalizacineconmica mundial. O seu protagonismo aumentou ata tal punto, que xa non importa tanto gozardunha posicin central no espazo xeogrfico como estar ben conectado s redes detelecomunicacin.

A rede espaola de telecomunicacins, especialmente a rede telefnica, experimentou uncrecemento moi importante, anque anda se atopa lonxe das cifras doutros pases do seu contorno eexisten patentes desequilibrios entre territorios de maior desenvolvemento econmico, ondeacadaron maior difusin, e os territorios menos adiantados. As principais reas metropolitanas(Madrid, Barcelona, Sevilla, Valencia e Bizkaia) son as que mis fluxos telefnicos reciben.

4.6. O sistema de transporte en Galicia

- As comunicacins por estrada

O carcter fragmentado do relevo galego constite un obstculo moi importante para odesenvolvemento das comunicacins terrestres. Por este motivo, e ata datas recentes, amplossectores do interior contaban con deficientes infraestruturas viarias. Porn, a rede de estradasexperimentou notables melloras como consecuencia dos investimentos levados a cabo polosgobernos galego e central. Nos ltimos anos construronse 1.500 novos km, dos que algo mis de200 corresponden a Vas de Alta Capacidade (autoestradas, autovas, corredores e vas rpidas)

que melloraron as comunicacins coa Meseta ou Portugal e entre as diferentes cidades galegas.Levouse a cabo tamn o acondicionamento da denominada rede autonmica, que supuxo un


16/25


avance na comunicacin das reas rurais cos principais centros urbanos. Anda queda por rematar acomunicacin das vilas interiores.En conxunto, a actual rede de estradasorganzase en torno a tres eixes:- Eixe Norte: comunica a rexin urbanado Golfo rtabro (A CoruaFerrol) coaprovincia de Lugo a travs da nacional

VI. A recente construcin da Autova doNoroeste, que segue un trazadoparalelo, revitalizou as relacins entre asdas provincias do norte, as como a sacomunicacin coa Meseta.- Eixe Sur: est formado pola nacional525, xa desdobrada na sa totalidadepola Autova das Ras Baixas. Comunicaa rea metropolitana de Vigo coa cidadede Ourense e a sa provincia.Eixe Atlntico: o que presenta unhamaior cohesin, xa que comunica cinco

das sete principais cidades de Galiza eexcepcin de Lugo e Ourense. Constiteo sector de maior dinamismo econmico.

A unidade do eixe vertbrase ao longoda Autoestrada do Atlntico, queenlaza as das reas metropolitanas daCorua e Vigo.

- A rede ferroviariaOs primeiros quilmetros do ferrocarril enGalicia, que unan as localidades deCompostela e Carril, inaugurronse en 1873,

vintecinco anos despois de que o fixese aprimeira lia espaola. Desde aquela, a redeferroviaria aumentou notablemente a sadensidade, se ben cntrase fundamentalmenteno sector occidental e deixa de lado gran partedo territorio. Hoxe, as principais lias son asque comunican Galiza coa Meseta, con douspercorridos que parten desde a provincia deOurense cara Meseta e unha terceira lia deva estreita (FEVE) que, desde Ferrol, segue otrazado da costa norte cara a cornixacantbrica. parte destas, o trazado A Corua

Vigo, que pasa polas localidades misimportantes do eixe atlntico, constiten unhadas lias estatais con maior volume de pasaxeir@s.

A pesar do relativamente baixo custo do tren para o trfico e persoas e mercadoras, este medio detransporte presenta anda graves deficiencias no relativo ao seu trazado e densidade en Galiza. Decara ao futuro pretndese acometer a modernizacin da rede ferroviaria que culminara coainstalacin dunha lia de alta velocidade en conexin coa Meseta, cuxa rendibilidade est encuestin.

- O transporte martimo e o trfico areoTradicionalmente, a travs dos portos galegos desenvolveuse un enorme trfico, tanto de persoascomo de mercadoras. No transporte de persoas, que sufriu un gran descenso nos ltimos tempos,

sempre destacou o porto de Vigo. A travs del canalizouse boa parte do continxente migratoriodurante os sculos XIX e XX.


17/25


Na actualidade, dentro dos portos de mercadoras, o da Corua sitase cabeza, pois congregapreto da metade dos barcos que chegan a Galiza. Sguenlle, a certa distancia, o porto de Vigo (cun25% das transaccins ) e o de Ferrol.Dos tres aeroportos existentes na Galiza,o de Lavacolla, en Compostela,concentra mis do 80% do trfico depersoas. Sguenlle en importancia o de

Vigo (Peinador), que viviu unha certarevitalizacin nos ltimos anos grazas aotransporte areo de mercadoras, e o daCorua (Alvedro), especializado entraxectos comerciais de mbito estatal.

5. Os espazos tursticos

O turismo unha actividade que supn odesprazamento temporal de persoas pormotivos de ocio. Segundo os criteriosestatsticos oficiais, considerase turista aaquelas persoas que pasan polo menos

unha noite no lugar, mentres quedenomnase transente ou excursionistaa quen non o fai.

Ata mediados do sculo XX, o turismoera patrimonio case exclusivo dos grupossociais con rendas mis altas, quepasaban tempadas nalgns balnearios,praias ou lugares de repouso. Desdeentn o turismo converteuse nunfenmeno de masas, e actualmentedespraza centos de millns de persoaspor todo o mundo, convertndose nunhavaliosa fonte de emprego e ingresos paraalgns pases, entre os que destaca o estado espaol.

O turismo tamn un importante factor de transformacin da paisaxe e pode xerar impactosambientais significativos naqueles territorios sometidos a unha elevada densidade de ocupacinturstica.

A conversin do estado espaol nunha potencia turstica internacional un fenmeno recente. En1950, Espaa recibiu uns 800.000 turistas procedentes doutros pases. O crecemento a partir dadcada seguinte foi moi rpido e case continuo, superando os 13 millns de turistas en 1970 e os 46millns de turistas no 2000. O ano 2014 Espaa recibiu mis de 60 millns de turistas internacionais,un novo rcord histrico. O gasto superar os 59.000 millns de euros. O Reino Unido o principal

mercado emisor de turistas cara Espaa, seguido doutros pises europeos, como Francia, Alemaa,Italia e os Pases Baixos. Tamn aumentan as persoas chegadas de Xapn e China. Porn,descenden os turistas procedentes de Rusia.

Nas tres ltimas dcadas, xunto ao turismo internacional tamn creceu moito o turismo estatal,realizado por persoas residentes no propio estado. Os desprazamentos son realizados en autombilnun 80% dos casos, e xeran a metade dos ingresos totais do sector turstico.

5.1. Factores do desenvolvemento turstico

O auxe crecente do turismo explcase coa conxuncin de mltiples factores, uns externos e outrosinternos, cuxa importancia relativa variou ao longo do tempo.

Entre os factores externospoden destacarse:

- O crecemento econmicovivido polos pases de Europa Occidental desde mediados do sculoXX, que tivo como consecuencia un aumento das rendas da sa poboacin, a xeneralizacin dasvacacins anuais pagadas a das pensins de xubilacin.


18/25


- Mellora e abaratamento dos transportes, en especial do areo, acentuado coa aparicin dosvoos chrter e compaas de baixo custo, xunto xeneralizacin do autombil privado.

- Xurdimento das grandescompaas internacionais (tour operadores), que captan s persoasturistas nos seus pases de orixe e organizan as sas vacacins, que inclen o Estado espaolentre os seus principais destinos tursticos polos atractivos do territorio e a boa relacin calidadeprezo.

Xunto a estes factores externos, no desenvolvemento do turismo tamn axudaron outros factores

internos:- A situacin do pas na rexin mediterrnea, con clima favorable, e escasa distancia aos pases

de orixe.- Patrimonio cultural: arquitectnico, paisaxstico, etc.- Estabilidade poltica e social nas ltimas dcadas, que xera sensacin de seguridade fronte aos

maiores riscos noutros pases competidores do Mediterrneo, que se viron afectados por diversostipos de conflitos (Magreb, Balcns etc.).

- Mellora das infraestruturas de transporte (aeroportos, autovas, autoestradas, etc) e da ofertade aloxamentos, tanto en cantidade coma en calidade e variedade da oferta

- Desenvolvemento dunha demanda interna crecente debido mellora do nivel de vida dapoboacin que permitiu diversificar as destinos tursticos e aumentar os desprazamentos non snos perodos tradicionais de vacacins, senn tamn nas fins de semana, pontes...

5.2. O modelo turstico tradicional

O modelo turstico implantado a partir de 1960 caracterzase por unha abundante oferta, dirixida aunha clientela masiva, de poder adquisitivo medio, aloxada maioritariamente en hoteis eapartamentos de categora intermedia e en zonas de sol e praia. Tamn caracterstica adependencia do sector respecto a tour-operadores internacionais, polo que boa parte do gastototal turstico queda fra do Estado.

- A oferta turstica est integrada polos que venden o produto (as institucins, que promoven oturismo en feiras internacionais, como FITUR, e en oficinas instaladas en diversos pases; e asaxencias de viaxes, que contratan os servizos para a clientela) e polas instalacins tursticas, quecobren as necesidades de aloxamento, manutencin e recreo.

A oferta de aloxamento (hoteis, hostais, pensins, campamentos, apartamentos) moi ampla econcntrase no litoral mediterrneo e insular, anda que nos ltimos anos medrou a oferta dealoxamentos rurais no interior. A oferta de manutencin incle os servizos de restauracin, bares ecafetaras. Na oferta de lecer destacan as instalacins deportivas, os parques recreativos, osparques de auga, clubs hpicos, de golf e as instalacins nuticas.

- A demanda tursticaestivo dominada inicialmente polo turismo estranxeiro. Porn, na actualidade,a demanda estatal desempea un destacado papel.

A demanda internacional medrou desde finais da dcada de 1950, ags breves parntesescoincidindo con etapas de crises (1975, 1992). Desde a entrada do Estado espaol na UninEuropea, en 1986, aumentou notablemente o nmero de visitantes. Na sa maior parte proceden deEuropa occidental e do norte, sobre todo, de Alemaa, Gran Bretaa, Francia, Benelux, Italia e

Portugal. O turismo estranxeiro e maioritariamente estival; dirxese principalmente a zonas de sol epraias de Baleares, Canarias e Catalua, seguidas de Andaluca e Valencia; son principalmenteclientela de prazas hoteleiras.

A demanda estatal foi aumentando desde a dcada de 1960, a medida que medraba o nivel de vida.Procede das zonas mis industrializadas (Madrid e Catalua); reprtese mellor ao longo do ano;presenta menos polarizacin (no vern acude tamn s costas do norte e a vilas do interior); elixecomo destinos preferentes as comunidades do litoral mediterrneo e os arquiplagos e, tras elas, ascomunidades do interior peninsular; e, no vern acude mis oferta extra-hoteleira.

A excesiva estacionalidade da demanda un dos principais problemas do turismo. A demandaprincipal coincide coas vacacins do vern (temporada alta), ags nas estacins de esqu, onde atemporada alta o inverno, e en Canarias, onde non hai realmente temporada baixa. A maiorestacionalidade presntaa o turismo estranxeiro, que nun 80% toma as sas vacacins entre xuo e

setembro. O turismo estatal concentra as sas vacacins en agosto; anda que se incrementaron osdesprazamentos de fin de semana e das pontes, que supoen case a metade das ocupacinshoteleiras ao longo do ano. A concentracin da demanda nuns poucos meses causa un exceso de


19/25


utilizacin estacional das infraestruturas, coa conseguinte saturacin, perda de calidade e problemasambientais. En cambio, a escasa utilizacin durante o resto do ano dificulta a amortizacin da capitalinvestido.

5.3. A crise do modelo tradicional e o turismo alternativo

Anda que o nmero de turistas e os ingresos que proporcionan seguen crecendo, desde 1989 podefalarse de crise ou esgotamentodo modelo turstico tradicional. As causas son as seguintes:

Predominio do turismo de nivel medio- baixoA oferta turstica enfrntase con algns problemas, como o encarecemento dos prezos sen unhamellora equivalente da calidade; a sa rixidez e escasa adaptacin s novas esixencias dademanda; a estacionalidade; e a competencia doutros pases mediterrneos e do leste de Europa.

A dependencia dos tour-operadores internacionais, que demandan mis calidade vez quereducen os prezosO deterioro ambientale as alteracins paisaxsticas dalgunhas zonas tursticas.

Estes problemas esixen unha reconversin e renovacin do sector que debe basearse nunhapoltica de ordenacin territorial, que parta duns criterios globais e coordine as actuacins dossectores implicados (medio ambiente, infraestruturas, equipamentos e promocin).

A poltica tursticapretende so seguintes obxectivos:

Potenciar o turismo de calidade, creando boasinfraestruturas, modernizando as instalacins, mellorando acualificacin profesional e coidando o medio ambiente. Para isofxanse estndares de calidade de servizo asumiblesvoluntariamente polas empresas tursticas.

Mellorar a oferta para paliar a rixidez e estacionalidade, osdesequilibrios territoriais e a competencia doutros pases,fomentando novasmodalidades de turismo, entre elas:- O turismo da terceira idade, tanto estatal como

estranxeiro, que require investimentos en servizos e unhaoferta complementaria distinta da existente.

- O turismo deportivo, como o nutico e o relacionado cogolf.

- O turismo rural, favorecido pola promocin que del se estfacendo na Unin Europea.

- O ecoturismo, que valora principalmente as condicinsnaturais (parques naturais).

- O turismo urbano, cultural e de congresos econvencins. Este ltimo aprecia especialmente a oferta de aloxamento, a existencia detecnoloxa da informacin e a oferta complementaria (gastronmica, cultural, recreativa).

Diminur a dependencia do exteriormediante a creacin de tour-operadores estatais, tanto nomercado interno como no externo.

Compatibilizar o desenvolvemento do turismo coa calidade medioambiental.

5.4. Paisaxes tursticasAs reas tursticas son os espazos que contan cunha elevada afluencia de turistas, tantoestranxeiros como estatais. No Estado, as densidades mis altas corresponden s zonas de turismode sol e praia das Baleares, das Canarias e do litoral mediterrneo peninsular; e a Madrid, que recibeun importante turismo cultural. Sguenlle en importancia, as reas con densidades medias dascostas do noroeste e norte peninsular; e as do interior das comunidades catalana, valenciana eandaluza.

Xunto a estas grandes reas existen puntos tursticos illados baseados en atractivos diferentes,como as estacins de esqu, o turismo rural, e algunhas cidades histricas do interior (Santiago,Salamanca, Segovia...).

- As reas tursticas de sol e praiaSon as Illas Baleares e Canarias e a costa mediterrnea peninsular. Teen en comn recibir unhaimportante afluencia turstica baseada nas sas caractersticas climticas e nas sas praias. Ags no


20/25


caso de Canarias presentaunha forte estacionalidade,concentrndose nos meses devern (temporada alta). Noslitorais atlntico e cantbrico amasificacin menor e misrecente.

Os ncleos tursticos litoraisteen un nmero elevado dealoxamentos situados aolongo da lia de costa ou nassas proximidades, diminundo cara o interior. As maiores densidades rexstranse nalgunhas cidades(Benidorm, Torremolinos, Lloret de Mar, etc.) e outras reas onde se potenciou a construcin enaltura. Nalgunhas ocasins conservouse o antigo ncleo rural e pesqueiro, pero transformado poroutras actividades que teen aos turistas como clientes (restaurantes, hoteis, tendas, etc.).

Entre os ncleos anteriores aparecen grandes urbanizacins de baixa densidade que ocupanextensas superficies, moitas delas formadas por segundas residencias propiedade dos turistas,nacionais ou estranxeiros. Estas urbanizacins acostuman ter equipamentos destinados a atraer un

turismo de ingresos altos, como portos deportivos ou campos de golf.Este tipo de turismo enfrntase ao problema da saturacin, do deterioro do medio ambiente e acompetencia doutros destinos similares e mis baratos.

- Outras reas tursticas

Desde a dcada de 1990, intensificouse a difusin espacial do turismo. As, a parte das zonastursticas de sol e praia, configurronse outras baseadas en factores distintos: O litoral galego e cantbrico ofrece reas costeiras e interiores non saturadas e destacadas

paisaxes rurais e naturais. Os centros de turismo rural,

nacidos a raz de programas de apoioao desenvolvemento rural, pretendenestimular aspectos complementarioss actividades agrarias e recuperar asvivendas, a artesana e as tradicinslocais. Normalmente, inclenaloxamento privado e unha oferta deactividades de lecer relacionadas coanatureza. O rpido crecemento daoferta, grazas s subvencinsconcedidas, provoca que o nivel deocupacin sexa bastante baixo (20%dos das do ano de media).

Disprsase por todo o territorio, andaque destacan tres zonas: reas demontaa con paisaxes moi valorados,reas rurais prximas s cidades e ointerior das provincias mediterrnease das illas, como complemento aoturismo de praia.

As estacins de esqu, baseadas noturismo de neve, xurdiron en diversossistemas montaosos, sobre todo enSerra Nevada e no Pireneo de Huesca e Lleida. Existen 36 estacins de esqu, que reciben misde 6 millns de turistas ao ano. Moitas delas sitanse en zonas de alto valor paisaxstico, polo

que necesario unha ordenacin que evite o deterioro ambiental do entorno (impactos visuais,erosin das ladeiras, xestin dos residuos, etc.).


21/25


As cidades histricas e artsticas permiten un turismo cultural de visita de museos emonumentos, as como percorridos polos centros histricos (Toledo, Segovia, Santiago,Granada...). Predominan as estancias curtas de fin de semana, pontes e excursins dentro deviaxes de lecer, sendo a estacionalidade menos importante que nos destinos litorais. Este tipo deturismo fomentouse coa rehabilitacin urbanstica de moitos dos centros urbanos, e atrae aoturismo nacional e ao estranxeiro.

Turismo de negocios e congresos, asociado a reunins de traballo de empresas e grupos

profesionais. Soe realizarse en equipamentos especficos (palacios de congresos, recintos feirais,campus univesitarios, etc.), sobre todo nas grandes cidades como Madrid, Barcelona ouValencia. Supn unha demanda de hoteis e outros servizos de calidade (restuaracin, ocio) exera altos ingresos.

5.5. Impactos e polticas de ordenacin.

a. Impactos do turismo

O turismo ocasiona importantes impactos territoriais nas reas receptoras. Estes son mis evidentese intensos nas tradicionais zonas tursticas do litoral, pero afectan tamn ao resto das reas.

- Repercusins demogrficas e de poboamento

Nas reas litorais, o turismo incrementa os efectivos de poboacin, nuns casos son mozos queacoden en busca de traballo e noutros son poboacin adulta ou da terceira idade procedente daszonas mis desenvolvidas do Estado ou do estranxeiro, que se establecen de xeito permanente pormotivos teraputicos, de lecer ou empresariais. Ademais, aumenta a poboacin empregada no sectorterciario e na construcin.Nas reas rurais permitiu nalgns casos frear o despoboamento e estimulou a revitalizacin daartesana e das tradicins populares. Tamn mitigou a emigracin nalgunhas cidades histricas ensituacin de crise econmica.No litoral, o turismo contribe creacin de novas estruturas de poboamento, como a consolidacinde conurbacins en amplos tramos costeiros. Tamn provocou frecuentemente alta densidade deconstrucin e especulacin do solo.Nalgns espazos rurais e urbanos colaborou rehabilitacin de patrimonio edificado.

- Repercusins econmicasO turismo crea emprego, pois esixe un importante continxente de man de obra para realizar tarefasque non poden mecanizarse. O turismo demanda, especialmente, man de obra pouco cualificada,que a mis afectada polo paro. As no 2012 o turismo ocupou o 11.9% da poboacin ocupada.Porn, gran parte deste emprego estacional.Exerce un efecto multiplicador sobre outras actividade econmicas. Achega aproximadamente o11,% do PIB, polo que un dos principais piares da prosperidade econmica. Compensa a balanzacomercial e frea a dbeda externa.

- Repercusins polticas, culturais e sociolxicas

O turismo fomenta o achegamento dos pobos e o contacto entre culturas, favorecendo o

entendemento poltico entre os estados.Incide nos modos de vida da sociedade local, nuns casos en sentido negativo, perda de costumes esinais de identidade propias, e noutros positivamente, estimulando o cambio e a modernizacin.

Afecta calidade de vida das persoas residentes cando a masificacin conduce saturacin dosservizos e das infraestruturas.

- Repercusins na ordenacin do territorio

Nas reas mis tursticas o turismo ordena os espazos prximos en funcin das sas necesidades,convertndoos en superficies recreativas (complexos deportivos, parques de atraccins) ou enperiferias de servizos, onde se instalan os abastecementos bsicos (auga, alimentos). As sasconsecuencias son: Alteracin do medio e da paisaxe: construcin de pantanos, creacin de canteiras,

movementos de terras para o transporte... Transformacins na economa: revalorizacin de terras de cultivo e potenciacin das

actividades demandadas polo turismo.


22/25


Conflitos polo uso do solo e dos recursos: perda de solo cultivado ante a presinurbanizadora, conflitos polo uso da auga...

Nos puntos de interese turstico os centros histricos especialzanse en actividades ao servizo doturismo (artesana local, souvenirs, establecementos de aloxamento e de restauracin), ao tempoque as sas periferias reciben segundas residencias e hoteis para satisfacer a demanda.

- Repercusins ambientais

Proveen do forte desenvolvemento dosector en pouco tempo, nun espazoreducido e nun momento no que andanon estaba estendida a preocupacinambiental. As consecuencias foron alevantamento de grandes bloques deapartamentos e hoteis xunto s praias, aurbanizacin incontrolada en espazosnaturais e gran valor, a contaminacin depraias e bosques, etc. que esixenactualmente polticas de proteccin e derehabilitacin.Tense destrudo paisaxes singulares,sendo substitudos por outros vulgares eestandarizados, que resultan moisemellantes anda que estean en lugares moi afastados entre si.

"A beira do mar non foi un lugar hospitalario e, excepto nalgns promontorios, permaneceu desertaata hai unhas dcadas, en que se empezou a edificar en non importa que sitio. En Misent, sen ir mislonxe, hai urbanizacins xunto praia que se chaman La Laguna, Las Balsas, Saladar ou El Marjal, enas que os vecios se queixan de que se lles inundan as casas cada vez que chega a gota fra deoutono. Pero a quen se lle ocorre mercar un bungalow nun sitio que se chama as. Os nomes doslugares gardan memoria do que foron. Lameiros. Charcas. Fangais. Balsas para a explotacin de sal.Meu pai sentu especial desprezo pola xente que merca chalets e apartamentos neses terreos

gaados ao pantano. En realidade, desprezou a cantos chegaron comarca atrados pola chamadado mar. Golfos. Aventureiros. Especuladores. A costa un sitio pernicioso, dica. O mar trae ou atraeo lixo, aqu instlase o peor. Desde sempre: charlatns, trileiros, matns."

Rafael Chirbes: "En la orilla" (traducido).

b. Polticas de ordenacin

A gran importancia do turismo para a economa espaola, e o seu impacto sobre o territorio,xustifican a existencia de diferentes polticas pblicas que buscan a sa promocin e ordenacin.Nelas participan as distintas administracins, s veces en colaboracin coas empresas do sector.Desde a dcada de 1960 existen polticas de promocin turstica, pero non xurdiron ata 1992 osPlans de Excelencia Turstica, destinados a mellorar a calidade das zonas tursticas tradicionaismediante a mellora das infraestruturas, a renovacin urbana, o control da contaminacin, etc. Desdeo 2000 existe o Plan Integral de Calidad del Turismo Espaol, que substituu aos anteriores,mantendo o obxectivo de mellorar a calidade e a sustentabilidade, ademais de potenciar unha mellorformacin dos profesionais do turismo.

Os gobernos autonmicos e locais tamn fanpromocin turstica mediante campaaspublicitarias nos medios de comunicacin,asistencia a feiras internacionais (FITUR a misimportante de Espaa), apoio ao turismo rural, etc.E tamn establecen controis (pouco rigorosos, enxeral) que freen un crecemento incontrolado:Declaracin de espazos naturais protexidos;

aprobacin de planes de ordenacin territorial do turismo; moratorias para frear o aumento de prazashoteleiras evitando a excesiva urbanizacin do territorio (Baleares, Lanzarote); pago de ecotaxaspolos turistas para financiar accins de recuperacin ambiental; etc.


23/25


5.6. O turismo en Galicia

A pesar das potencialidades que ofrece o territorio, o turismo non atinxiu un elevado nivel dedesenvolvemento en Galicia. A estancia media das turistas tamn baixa (inferior a das noites),dato este no que intervn a acusada estacionalidade do sector. Os meses de xullo e agostoconcentran as das terceiras partes das viaxes a Galiza e o 80% dos das de estancia.

O turismo de sol e praia concntrase nas ras de Arousa,Pontevedra e Vigo, que contan con mis das de sol,numerosos areais e maior accesibilidade que outros tramosdo litoral. A base econmica dalgns ncleos das RasBaixas, como Portonovo e Sanxenxo, na ra de Pontevedra, eBaiona ou Panxn na de Vigo, xira case exclusivamente entorno a este sector, pero constiten casos excepcionais. Noresto da costa dse un tipo de turismo alternativo, no quequen as visita procedentes na sa maiora das grandescidades do interior, como Madrid acoden atrados polasuavidade trmica, a tranquilidade das praias e a beleza da

paisaxe.

Ademais do turismo cultural, centrado especialmente enSantiago de Compostela cidade que destaca tamn comounha importante sede da congresos e convencins-, na ltimadcada adquiriu un gran auxe o turismorural.Esta actividadefavorece o desenvolvemento endxeno da certas reas ruraisdo interior (como os ribeiras do Sil e as Serras orientais esurorientais ) xa que non s axuda a conservar a arquitecturapopular e as tradicins locais, senn que serve decomplemento aos labores agrcolas, o qu e permite diversificara economa desas zonas.

Outro tipo de modalidades tursticas desenvolvidas en Galizason o turismo de nevemonopolizado pola estacin invernal

de Cabeza de Manzaneda e cunha demanda en constantecrecemento e o turismo de balneario, de grandepotencialidade na nosa comunidade. Tras un longo perodo dedecadencia, balnearios como o de Mondariz, Caldas de Reis,Cuntis, Ourense, A Toxa e O Carballio, estn vivindo unnotorio auxe, pese a que, en moitos casos, anda non seacometeu a modernizacin necesaria das sas instalacins eservizos.

Xa non vale a escusa metereolxicaO cambio de modelo de reservas obriga a mellorar a presenza na RedeM. CEDRN redaccin / La voz 24 de marzo de 2013

As paisaxes nubradas convertronse nunha icona en Irlanda. Os tesouros do Hermitage benmerecen unha viaxe ata San Petersburgo, incluso en pleno inverno, cando chegar aos cero graos detemperatura podera cualificarse de bo tempo. Nin a choiva nin o fro son escusa para viaxar a esesdous destinos. Galicia ten ambas as cousas: natureza e historia, ademais doutros grandes potenciaiscomo o gastronmico, capaces de liberala da escravitude do clima. Anda que a sa localizacinperifrica pode ser unha traba, o problema que anda ten moito camio por percorrer para chegarao nivel de optimizacin dos seus atractivos tursticos que lograron territorios que, con moito menosque ofrecer, estn moito mellor explotados. E non s bastan as campaas oficiais de promocintuteladas pola Administracin. Do mesmo xeito que ocorre noutros pases, o propio sector ten quepr da sa parte realizando unha contina labor de reciclaxe para adaptarse ao que piden esesnovos mercados onde tratan de pr unha pica.Cales son os grandes clientes de Galicia?

Ao redor dun 80 % dos turistas que chegan a Galicia son espaois. Anda que o ano pasado xacomezou a apreciarse un incremento do nmero de estranxeiros. Non s foron portugueses, tamnvieron ingleses, franceses e italianos.


24/25


Por que mercados hai que apostar para facer remontar o sector?Algunhas fontes do sector, a curto prazo optan por afianzar mercados tradicionais como o turismoprximo de fin de semana. Pero esa ptica conservadora choca cunha das grandes apostas queagora est a desenvolver a Xunta, como son os mercados emerxentes. A secretaria xeral deTurismo, Nava Castro, fala da importancia que ten a presenza galega en feiras como a de Moscova,dado que o mercado ruso resulta, di, moi atractivo, igual que o resto dos pases emerxentes.Est preparado o sector para ese pblico?

Axencias rusas comezaron xa a ofertar algn paquete con destino Galicia. Coecer o idioma para darservizo a ese pblico algo fundamental. Ao contrario do que ocorre con outros estranxeiros comoos xaponeses, cos rusos non basta con saber ingls. Por iso polo que no sector haxa fontes quedubiden da eficacia dese mercado, porque o esforzo econmico para preparar ao persoal moiimportante.Como superar estar na periferia? estrao atopar a un norteamericano que vea a Espaa e non o levaron ata Toledo. Ese destinoadoita estar includo nos toursque se comercializan en Estados Unidos con destino Espaa. Galicianon adoita estar no folleto porque a ligazn desde Madrid, anda que en tren mellorou, anda nonest ao nivel do de Sevilla. A falta dun tren de alta velocidade ou o incremento de tarifas reasdebido falta de competencia son un freo. E non s iso. O cambio no modelo de reservas de viaxes -o cliente reserva o seu propio hotel na Rede- fai que sexa imprescindible estar presente nos

buscadores de viaxes en lia. E niso, din algunhas fontes consultadas, o sector en Galicia anda estverde.Que recursos fan a Galicia atractiva?Gastronoma, paisaxe, cultura, eventos... O problema non a falta de atractivos, que os turistashan de saber que os hai. A Rede un bo recurso para darlles eco.

VOCABULARIO

Balanza de pagamentos: un documento contable no que se rexistran as operacins comerciais, de servizose de movementos de capitais levadas a cabo polos residentes nun pas co resto do mundo durante un perododeterminado, normalmente un ano. En Espaa, a balanza de pagamentos realzaa o Banco de Espaaseguindo as normas ditadas polo FMI (Fondo Monetario Internacional).

Economa somerxida: toda actividade econmica ilegal, que non est controlada pola Facenda Pblica. As

actividades poden ser legais, pero sen cumprir a normativa legal (non pagar impostos ou non dar de alta a untraballador na Seguridade Social) ou ilegais (trfico de drogas, prostitucin...). polo tanto, unha economa quenon se reflicte nas estatsticas oficiais. A economa somerxida en Espaa supn arredor dun 20% do PIB. Osdous sectores onde maior o fraude son o inmobiliario (compra e venda de vivendas) e as profesins liberais(avogados, mdicos...).

Ecoturismo: Tipo de turismo centrado na visita a espazos naturais protexidos, como os parques naturais ounacionais. Combnase o uso recreativo e turstico coa proteccin ambiental. Gzase tanto dos atractivosnaturais como das manifestacins culturais do espazo visitado sen alterar o medio ambiente, educndose paraconservalo.

Franqua:Sistema de colaboracin entre das partes xuridicamente independentes, vinculadas por un contratomediante o cal unha das partes, a empresa franquiadora cede, a cambio dun pago, o dereito a utilizar a marcacomercial e o seu modelo empresarial, por un tempo limitado e nun territorio determinado.

Plan Estratxico de Infraestruturas do Transporte (PEIT): Elaborado para o perodo 2005-2020, rexe apoltica estatal de transportes. Os seus obxectivos son lograr un sistema de transporte equilibrado e eficaz, quefavoreza a cohesin territorial e social, a sostibilidade ambiental e a competitividade econmica. Entre asmedidas que propn: corrixir a radialidade da rede de transportes, equilibrar o excesivo peso da estrada,favorecer a integracin con Europa ou mellorar a eficiencia.

Taxas aeroportuarias:Prezo que pagan os viaxeiros, tanto en voos nacionais como internacionais polo usodos aeroportos.

Tour operadores:Son grandes axencias intermediarias entre os establecementos tursticos e as axencias polomido. Son as que confeccionan os programas e os paquetes tursticos e ofrcenllos s axencias polo midopor un prezo global no que se incle o transporte, o aloxamento e o tipo de pensin alimenticia. A axencia polomido vdelle directamente o paquete ao cliente, cobrando unha comisin.


25/25

NDICE

ESPAA, UNHA ECONOMA DE SERVIZOS

1. A terciarizacin da economa e a sociedade do benestar

- Contrastes na localizacin dos servizos

2. Distribucin comercial e espazos de consumo

2.1. Importancia e evolucin recente do comercio

2.2. Tipos de actividades comerciais

2.3. Transformacins recentes no comercio polo mido

2.4. Os tipos de reas comerciais

2.5. O comercio exterior

2.6. O comercio en Galicia

3. Os servizos financeiros

4. Transporte e comunicacins

4.1. Caractersticas do sistema de transporte

4.2. O transporte terrestre

4.3. O transporte martimo

4.4. O transporte areo

4.5. O sector das comunicacins

4.6. O sistema de transporte en Galicia

5. Os espazos tursticos

5.1. Factores do desenvolvemento turstico

5.2. O modelo turstico tradicional

5.3. A crise do modelo tradicional e o turismo alternativo

5.4. Paisaxes tursticas

5.5. Impactos e polticas de ordenacin

5.6. O turismo en Galicia

- Vocabulario

Documents

Os Servizos