Osb Willigis Jager - Fala Jest Morzem Rozmowy o Mistyce

8/6/2019 Osb Willigis Jager - Fala Jest Morzem Rozmowy o Mistyce

1/93

Willigis Jager OSB

Fala jest morzem

rozmowy o mistyce

RozmawiaChristoph Ouarch

Przekad: Zenon Mazurczak

JACEK SANTORSKI & CO

WYDAWNICTWO


2/93

Willigis Jager Fala jest morzem. Rozmowy o mistyce

SPIS TRECI

Przedmowa............................................3Przedmowa do wydania polskiego.............................4

WPROWADZENIENa progu milenium duchaJak duch czasu budzi potrzeb mistyki?....................5

PODSTAWY DUCHOWOCI MISTYCZNEJFala jest morzemCo to jest dowiadczenie mistyczne?........................16

Wiele drg - ale tylko jeden szczytJak religie odnosz si do mistyki?.........................29

Bg jest tancerzem i tacem

Jak na nowo interpretowa prawdy chrzecijaskie?..............39Na dnie pucharu czeka BgJak nauki przyrodnicze potwierdzaj dowiadczenia mistyki?........50

DUCHOWO MISTYCZNA W PRAKTYCESiedzenie, oddychanie, milczenieJakie kroki mona podj na drodze duchowej?................56

W drodze do rajuJak dowiadczenie duchowe wpywa na dziaanie?...............65Demony mog by pomocneDlaczego mistyka suy dobru czowieka?...................74

Wdraanie si w sztuk umieraniaCzy duchowo mistyczna zmniejsza lk przed mierci?..........82

Od wydawcy niemieckiego.................................90

Literatura.............................................91

2


3/93


PRZEDMOWA

Niniejsza ksika powstaa dla ludzi, ktrzy, co prawda, yj w chrzecijaskim krgukulturowym, ale nie zostali ochrzczeni albo nie czuj (ju) przynalenoci do kocioa.Przyjmuj tu nastpujcy punkt wyjcia: Boga widz nie jako stwrc ontologicznie

odrbnego wiata, lecz jako jedno, w ktrej nie ma rozdziau midzy Bogiem a wiatem,midzy duchem a materi, midzy bytem a nie-bytem. To, co my, ludzie Zachodu, nazywamyBogiem, widz jako Jedn Rzeczywisto. Objawia si ona pod wieloma postaciami, a przytym zawsze pozostaje sob. Jest jak morze, ktre objawia si w milionach fal, ale zawsze

pozostaje t sam wod.Podczas wieloletniego pobytu w Japonii uzyskaem bezporedni wgld we wschodni sposbwidzenia wiata. Mogem te z zewntrz spojrze na gmach naszej chrzecijaskiej wiary.Stwierdziem, e religie s modelami, za pomoc, ktrych czowiek stara si zrozumie siebiei wiat. Modele nie s jednak rzeczywistoci. Czsto opieraj si na postulatach, ktre sitylko powiela, a ktrych si ju nie sprawdza. Jeeli nauka tworzy model, by wyjani jakieskomplikowane procesy, to wie, e jest to tylko model i nie jest on rzecz sam, lecz tylko

wyjanieniem. Model zostaje zmieniony, gdy pojawiaj si nowe fakty. Religie s modelami.Skoro zmienia si widzenie wiata, to religie take powinny mie odwag tworzenia nowychmodeli albo ponownego interpretowania starych. W przeciwnym wypadku raczej zagradzajludziom drog, ni j otwieraj. S osoby gboko religijne, ktre nie czuj si zwizane zadnym wyznaniem. Z myl o nich spisane zostay te rozmowy.Zdaj sobie spraw, e myli zawarte w tej ksice mog niektrych zaniepokoi, a nawetsprowokowa do zajcia odmiennego stanowiska. Wanie, dlatego mog prowadzi dorozmowy o religii i mistyce. Niczego nie absolutyzuj. Nikogo nie chc przekona. Niedeprecjonuj istniejcych wyobrae religijnych. Nie lekcewa innych pogldw. Prbuj

jedynie zobaczy stare prawdy w innym wietle. Mam nadziej, e dziki temu pojawiaj sinowe wgldy w sens naszej ludzkiej egzystencji. Moje dugie dowiadczenie duszpasterskiemwi mi, e wypowiadam to, co ludzie nosz w sercach, i e dziki tym mylom poczuj sioni umocnieni na swojej drodze. Nierzadko jest to droga chrzecijaska. Z myl o nichzostaa napisana ta ksika.Od dziecka szukam odpowiedzi na najwaniejsze pytanie:, Dlaczego yj? Jaki jest sensszedziesiciu, siedemdziesiciu, moe osiemdziesiciu lat mojego ycia na tej absolutnienieznaczcej drobinie pyu na obrzeach ogromnego wszechwiata? Na Wschodzie znalazemdrogi duchowe, ktre gbi dorwnuj mistyce chrzecijaskiej. Uwaam, e w mistyceWschodu i Zachodu znalazem rzeczywist odpowied na pytanie o sens ycia. Czasamiwydaje mi si, e mistyka jest ratunkiem dla teologii. W buddyzmie i hinduizmie nieznana

jest instytucja kongregacji wiary, ktra podaje ludziom, w co maj wierzy. Religia odnawia

si wci dziki dowiadczeniu mdrcw i mistykw. Oczywicie, we wschodnich religiachistniej rwnie wszelkie formy wyobrae i praktyk religijnych. Ale tam wiadomo, eostatecznie tylko dowiadczenie rzeczywistoci moe by celem i e religia wyrosa zmistycznego dowiadczenia mdrcw. I ja tak rozumiem objawienie. Przypadek czyzrzdzenie - sowa te pisz w Bursfelde, w dawnym klasztorze benedyktyskim, gdzie

prowadz kurs kontemplacji. Tu rozpocz si w redniowieczu ruch reformatorski. Dzikiprzyjciu mistycznych impulsw powstaa wrd wieckich nowa forma pobonoci, devotiomoderna. Na pocztku praktykowano j tylko w krgach wieckich, dopiero potem wesza doklasztorw. W bursfeldzkim ruchu reformatorskim kontemplacyjne formy modlitwy przejlitake benedyktyni. Do witowania liturgii oraz modlitwy chrowej doczyli porann iwieczorn medytacj prywatn. Dzisiaj znw przede wszystkim ludzie wieccy spotykaj si,

by pielgnowa modlitw kontemplacyjn. Rozmowy niniejsze im zwaszcza maj dodaotuchy. Willigis Jdger OSB

3


4/93


PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGOI w dziwnym widzeniu

i wiatem byem, i renica razemAdam Mickiewicz

Od lat z zainteresowaniem obserwuj przemiany religijnoci i wiadomoci w Polsce oraz wEuropie Wschodniej, a wczeniej w tak zwanym bloku wschodnim. Myl, e moja ksikatrafia na dogodny moment. Po przeomie, po czasach obrony wiary i wolnoci, kiedyzwaszcza Polacy dawali niepospolite wiadectwa odwagi wiary, nasta wreszcie utsknionyczas penej otwartoci.Bogactwo ycia religijnego w Polsce zdumiewa. Wida je take w mistyce, ktra w Polscezawsze bya filarem wiary. Mam zwaszcza na myli pielgrzymki - zjawisko o niezwykejskali. Ze Wschodu zaczyna dzi znowu dociera do Europy medytacja w chodzeniu. Na

pielgrzymkach praktykuje si j w Polsce od dawna. Nie mog nie wspomnie o dziedzictwiechasydw, o ruchu mistycznym, ktry zawsze kojarzy mi si bdzie z Polsk, tak jak zPolsk kojarzy mi si Solidarno - niebyway w naszych czasach przykad przezwycienia

egocentryzmu. A polska poezja! W antologii tekstw mistycznych nie przypadkiemumieciem trzy wiersze Wisawy Szymborskiej. Nie znaem wtedy jeszcze, niestety, wierszaAdama Mickiewicza Widzenie", nadzwyczajnego zaiste wiadectwa mistycznego.Ciesz si, e w niespena rok po wydaniu niemieckim, ktre ma ju czwart edycj,rozmowy o duchowoci mistycznej mog si ukaza po polsku. To moja druga ksika

przetumaczona na jzyk polski. Mam nadziej, e niebawem uda si zorganizowa w Polscekurs kontemplacji.Bardzo zaley mi na tym, eby by to kurs dla Polakw i Niemcw. W pojednaniu polsko-niemieckim powiedziano ju wiele pamitnych i doniosych sw. Moe wanie, dlatego takwane jest, eby we wsplnym milczeniu otworzy si przed Bogiem i ludmi. Jednajc si, zBogiem, jednamy si ze sob i z innymi. Serdecznie zapraszam.

Mojemu uczniowi na drodze kontemplacji, Zenonowi Mazurczakowi, pragn bardzoserdecznie podzikowa za tumaczenie. Mojemu przyjacielowi, Alexandrowi Porajowi, za

pomoc w autoryzowaniu przekadu. Wydawnictwu dzikuj za trud i ryzyko wydania tejksiki. Wiem z dowiadczenia, e bdzie ona pomoc dla wielu poszukujcych. Niemaodzi ludzi, ktrzy stali si bezdomni w swojej wierze.

Willigis Jager

Dom w. Benedykta, 9.08.2001

4


5/93


WPROWADZENIE

NA PROGU MILENIUM DUCHA

JAK DUCH CZASU BUDZI POTRZEB MISTYKI

Jako zaoyciel i wieloletni kierownik Domu w. Benedykta - Orodka Duchowych Drg wWurzburgu ma Ojciec stale kontakt z ludmi. Codziennie spotyka si Ojciec z gomi, zeswoimi uczennicami i uczniami. Rozmawia Ojciec z nimi, zna ich lki i nadzieje. Co

porusza tych ludzi?Wiele kobiet i wielu mczyzn, ktrzy przychodz do mnie, czuje si obco w odziedziczonymchrzecijaskim otoczeniu. Z wiar, ktra jest nauczana w kociele, nie potrafi pocz nicalbo ju tylko niewiele. Ani nie pomaga im ona w trudach ycia codziennego, ani nie zgadza

si z ich obrazem wiata. Bo i jak? Astrofizyka ju dawno uwiadomia nam, e my, ludzie,nie jestemy ppkiem wiata. Nasza Ziemia to drobina pyu na skraju uniwersum,umieszczona w stosunkowo maej Drodze Mlecznej, jednej z dwustu pidziesiciumiliardw. Ten wszechwiat zacz si prawdopodobnie niewyobraalnie dawno odWielkiego Wybuchu i rozszerza si z prdkoci blisk prdkoci wiata. Syszymy o

pulsujcych kwazarach i o czarnych dziurach. Przypuszcza si, e po niewyobraalnie dugimczasie wszechwiat ten znw stopi si w jeden punkt. To, co dzisiaj wiemy, nie pasujezupenie do tego, czego uczy koci przez wieki i czego wielu chrzecijan trzyma si dodzisiaj. Prawie wszystkie dogmaty powstay przecie w czasach, w ktrych wierzono, eZiemia jest paska, a gwiazdy s dziurami w firmamencie.

Dlaczego ludzie wierz w co, co jest sprzeczne z ich wiedza?Poniewa potrzebuj religijnych wyobrae. Pomagaj one zachowa poczucie sensu inadziej, bez ktrych ludzie nie potrafi y. Znamienn cech naszego gatunku jest zdolnozastanawiania si nad sob. Mylenie o sobie prowadzi w sposb nieunikniony dozastanawiania si nad sensem ycia - nad cierpieniem, mierci i yciem po mierci. C.G.Jung widzia to bardzo wyranie: Nasze wyznania z ich susznie starowieckimi rytuaami iformami wyobrae ukazuj obraz wiata, ktry, co prawda, w redniowieczu nie stwarza

jeszcze powaniejszych trudnoci, ale dla czowieka dzisiaj jest raczej niezrozumiay, chociagboki instynkt wci jeszcze skania go do tego, eby mimo konfliktu z nowoczesnymwiatopogldem trzyma si wyobrae, ktre, wzite dosownie, nie czyni zado

rozwojowi ducha w ostatnich piciu wiekach. Dzieje si tak niewtpliwie, dlatego, ebyczowiek nie popad w otcha nihilistycznej rozpaczy". Ale dzisiaj dzieje si to corazczciej: Stary obraz wiata nie spenia ju swojej funkcji, a ludzie popadaj w rozpacz,

poniewa nie wiedz, dlaczego waciwie yj.

I wtedy przychodz do Ojca?Tak, ale to nie jedyny powd. Przychodz do mnie take wierzcy i praktykujcychrzecijanie, ktrzy popadli w zwtpienie, co do swej wiary. Uwiadomili sobie, e wiaradziecistwa nie ma ju siy, by poprowadzi ich przez ycie - a przede wszystkim przezmier. Mamy du liczb goci, ktrzy nie nale do adnego kocioa czy wyznania, niezostali ochrzczeni, ale jednak s gboko religijni. Ludzie ci przeczuwaj, e jest co, co w ich

dotychczasowym yciu nie odegrao jeszcze adnej roli, a co teraz jawi si jako absolutniekonieczne do zrozumienia sensu ycia.

5


6/93


Z czego to wynika? Nie ma prostego wyjanienia, ale mona wymieni kilka powodw. Od jakiego czasuobserwuj zjawisko przesycenia. Ludzie zachodniego wiata zostali tak obficie

pobogosawieni wszelkimi dobrami i towarami, e w kocu nie wiedz, jaki sens ma towszystko. Orientacj utrudnia im jeszcze wielo ideologii, ktre za pomoc nowych mediw

z zawrotn szybkoci atakuj nas z caego wiata. Politycy czsto nie mwi prawdy, gdybyaby ona zbyt ponura i nie przysuyaby si raczej ich kampanii wyborczej. Reklama orazselekcja informacji s narzdziami manipulacji.To wszystko prowadzi u wielu naszych wspczesnych do poczucia gbokiej niepewnoci. Izmusza ich do poszukiwania hierarchii wartoci, dziki ktrej moe si uda wspycie nanaszym globie.

Przez stulecia europejski humanizm proponowa uniwersaln hierarchi wartoci. Jednakzosta on zdyskredytowany. Peter Sloterdijk, filozof, podda go ostrej krytyce. Wytkn, ehumanizm nie by w stanie uczyni z nas istot, ktre odpowiadayby wasnym wymaganiometycznym. Dlatego domaga si on nowych regu dla ludzkiego parku" przyszoci. Czy

ludzie tego dzi potrzebuj?Za wywodami Sloterdijka kryje si bojaliwe pytanie o to, dokd zmierza gatunekHomo

sapiens, ktrego niedojrzao jest oczywista. Ani religiom, ani marksizmowi, aniegzystencjalizmowi nie udao si uczyni z czowieka lepszej istoty. Ani w antycznej, ani wchrzecijaskiej, ani w owieceniowej postaci humanizm nie rozwin czowieka w jakiznaczcy sposb. Miao raczej miejsce co przeciwnego. Tak przynajmniej si wydaje, jelispojrzymy na wiek XX. Po Stalinie, Hitlerze, Mao, Poi Pocie - eby wymieni tylkonajbardziej przeraajce nazwiska ludzi, wok ktrych grupoway si systemy pogardy dlaczowieka - po wszystkich walkach szczepowych w Afryce, po zuboeniu wielu ludzi wAmeryce aciskiej i wzrocie przestpczoci na caym wiecie czowiek nie moe uchylisi od pytania o waciwe humanum. W obliczu tak sromotnej klski humanizmu trzeba na

nowo postawi pytanie o formowanie czowieka. W tym sensie Sloterdijk ma racj. F.Nietzsche, na ktrego si powouje, widzia to zreszt ju sto lat temu. W Tako rzeczeZaratustra" porwnuje on czas modoci - a my moemy rozszerzy to na cae ycie - zwielbdem. Wielbd klka i pozwala si objuczy. Potem, chwiejc si, wstaje i dwigaswj ciar na pustyni. Tam przemienia si w lwa, tym silniejszego, im wikszy ciartaszczy. Lew musi zabi smoka. Imi smoka brzmi Powiniene!". Gdy zabije smoka,

przemienia si w dziecko, ktre rozwinie si w to, czym jest w swej najgbszej istocie.Nietzsche zwraca si tym samym przeciwko kapanom i nauczycielom, ktrzy pono majmonopol hodowlany. Nie deprecjonuje wychowania ani wychowawcw. Raczej zrozpaczonykrzyczy, e si nam nie udao z czowieka zrobi czowieka. Konstatuje potny deficyt wwychowaniu rodzaju ludzkiego spowodowany przez religi, teologi i filozofi, przez szkoy i

przez polityk. Deficyt ten prowadzi dzi do pytania o sens wychowania w ogle. Czy istniejeszansa uspoecznienia czowieka, ktra umoliwiaaby mu wspycie z innymi ludmi wsposb rzeczywicie godny czowieka?

Sloterdijk proponuje uwolni to pytanie od wszelkich moralnych skojarze. Nie wolno justawia go filozofom i teologom, poniewa wczeniej czy pniej odpowied na nie stanie sispraw inynierw genetycznych i biochemikw. Jego dewiza brzmi: Antropotechnika

zamiast humanistycznego wyksztacenia. Co Ojciec o tym sdzi?Antropotechnika, selekcja prenatalna i manipulacja genetyczna budz w nas lk. Susznie, bonikt nie wie, jak waciwie ma wyglda czowiek przyszoci. Sloterdijk ma jednak racj, e

oswojenie czowieka" nie dokona si zapewne poprzez moralne nakazy i zakazy.Potrzebujemy nie tylko regu - w tym take regu dla ludzkiego parku" - eby uoy nasze

6


7/93


wspycie z innymi. Rzeczywistego czowieka nie da si rwnie wyhodowa. Nasz rozumzosta skaony przez grony dla ycia egocentryzm. Znalelimy si w lepej uliczce.Zaprowadzi nas tam przerost ratio powizany z niszczycielskim narcyzmem. Widz tylko

jedno rozwizanie: Rzeczywisty humanizm osigniemy nie nakazami, lecz poznaniem imistycznym dowiadczeniem jednoci ze wszystkimi istotami. Musimy dotrze do naszego

waciwego rda, do naszej prawdziwej istoty, do naszego boskiego jdra - czy jakkolwiekto nazwiemy. Kada zewntrzna moralno wydaje si ostatecznie skazana na klsk. Mimoto musimy sprbowa powiedzie dzieciom, jak mog rozumnie istnie w tymspoeczestwie. Musimy ustanawia nakazy, poczwszy od sygnalizacji wietlnej naskrzyowaniu, a skoczywszy na spoecznej odpowiedzialnoci. Rzeczywista przemianaczowieka bierze si z gbi bytu.

Jak skoni ludzi, eby zapragnli takiej przemiany?To nie jest wcale takie trudne. My zachowalimy przeczucie, e istnieje miejsce, gdziewszystkie pytania maj swoj odpowied. Coraz wicej ludzi wyrusza na poszukiwanie tegomiejsca. I to wanie oni przychodz do nas albo szukaj instytucji podobnych do naszej.

Pewna kobieta powiedziaa mi kiedy, e pochodzi z rodziny ateistycznej. Ale ju w wiekuszeciu lat wiedziaa, e jej rodzice kami. Dlatego chodzia potajemnie do kocioa. Innizapewniali mnie, e prbowali wyjani swoim rodzicom, e nie s ich dziemi, lecz

pochodz skdind lub gdzie indziej maj swoje miejsce. Jeli ta pewno utrzymuje si dopnego wieku, to nie mona jej zby jako dziecinnego urojenia.

Co Ojciec oferuje tym ludziom? Co mog oni u Ojca znale?Id z tymi ludmi drog duchow, ktra prowadzi do dowiadczenia tego, co zwiastuj witeksigi wszystkich religii, co wyraaj rytuay i sakramenty, i co obiecyway pierwotnieludziom kocioy. Drog, ktra prowadzi do dowiadczenia tego, co stanowi cel religii: Bg,Bosko, Pustka, Brahman. Uywam tych okrele zamiennie, bo znajduj w nich wskazanie

na ostateczno i jedni.

Powiada Ojciec: To, co obiecyway pierwotnie ludziom kocioy. Czy to znaczy, e one dzitej obietnicy nie wypeniaj, e nie s ju w stanie przekaza dowiadczenia religijnego? Iludzie przychodz do Ojca, eby zdoby dowiadczenie religijne lub duchowe?I tak, i nie. Trafiaj do mnie zarwno ludzie, ktrzy chc poczyni pewne dowiadczenia, jakte i ludzie, ktrzy ju takie dowiadczenia mieli. Wsplna jest im wiedza lub przeczucie, enie zadowala ich czysto intelektualne przekazywanie wiary, e na czysto kognitywnej drodzenie mog znale odpowiedzi na pytanie o sens ycia.

Czy to powd, dla ktrego nasze kocioy s puste?

Zasadniczy problem wspczesnego kocioa polega na tym, e w zbyt maym stopniu przekazuje on wielki skarb swej mistycznej i duchowej tradycji. Mistyczne elementychrzecijastwa s w kociele prawie nieobecne. Jest rzecz znamienn, e wielcy fizycy XXwieku - Werner Heisenberg, Wolfgang Pauli, Erwin Schrdinger - nie zwrcili si dochrzecijastwa, lecz do hinduizmu i buddyzmu, gdy szukali jzyka, w ktrym moglibywyrazi duchowy wymiar swych odkry w zakresie fizyki. Kt dzi wie, e rwniechrzecijastwo ma tradycj mistyczno-duchow nieustpujc mdroci i gbi naukomWschodu? Mistyczni myliciele - Mistrz Eckhart, Jan Tauler, Mikoaj z Kuzy - na dugo

poszli w zapomnienie.Czy dlatego, e w dziejach chrzecijastwa zatriumfowaa teologia, ktra ukrya ich dorobek?Akademicka teologia wielkich religii rzadko zajmuje si dowiadczeniem mistycznym. Wliczcym osiemset stron Katechizmie Rzymskim sowo mistyka nie pada ani razu. Wdoktrynie katolickiej mistyk przypisano do dogmatyki. Jest kontrolowana przez racjonaln

7


8/93


doktryn wiary i tylko wtedy ma w ogle szans doj do gosu, jeli zgodzi si na jejabstrakcyjn terminologi. Chrzecijaskim mistykom posugiwanie si t terminologisprawiao znaczne trudnoci. Gdy chcieli wyrazi swoje dowiadczenia, musieli to czyni

przez filtr dogmatyki. Prowadzio to do zahamowania i stpienia siy bezporedniegoprzeycia, pierwotnego dowiadczenia. Z tego powodu chrzecijaska tradycja w globalnym

koncercie mistyki zawsze odgrywaa podrzdn rol. Mistyczne nurty w hinduizmie i buddyzmie, take w nieco mniejszym stopniu w islamie, maj duo szerszy krgoddziaywania, poniewa mogy rozwija si duo swobodniej ni dogmatycznie oswojonamistyka chrzecijaska.

Czy to tylko prymat dogmatyki podcina skrzyda mistyce chrzecijaskiej? A moe raczejczyni to teologia panujca w dogmatyce chrzecijaskiej?Trudno powiedzie. Faktem jest, e w teologii chrzecijaskiej ostatnich dwustu lat nie byomiejsca dla mistyki. Teologia uprawiaa konsekwentn racjonalizacj wiary i nie chciaa nicwiedzie o rzekomo irracjonalnej mistyce. Teologia sdzia, e musi sprosta tym samymnaukowym standardom, co nauki przyrodnicze. A to zwyke nieporozumienie. Mdrcy

wszystkich religii s zgodni, e to, o co im chodzi, ley poza wszelkimi pojciowymisformuowaniami i racjonalnym poznaniem.

Jak mogo wobec tego doj w chrzecijastwie do takiego racjonalistycznegonieporozumienia?Jego korzenie sigaj bardzo gboko, a do filozofii Arystotelesa. W rozwinitej przez niegoteologii Bg tronuje ponad wszystkim. Nie jest to Bg, ktry we wszystkim si istoczy. Jeston szczytem stworzenia, ale nie jest w stworzeniu. Jest celem, do ktrego wszystko dy. Aleon sam nie pynie w stworzeniu. Bg Arystotelesa nie jest przelewajc si peni, ktraobjawia si w stworzeniu. Pod wpywem arystotelesowskiej filozofii w redniowieczu AlbertWielki i Tomasz z Akwinu stworzyli teologi chrzecijask. Zaczo dominowa

wyobraenie o Bogu poza wiatem. Bg ten, tak jak staroizraelski Jahwe, okrela z zewntrzlos swego wiata. Co wicej, do takiego obiektywnego Boga mona zastosowa kryteriadotyczce obiektywnego, racjonalnego poznania. Std wzio si niezrozumienie mistyki.

Jakie konsekwencje ma to teistyczne nakierowanie teologii chrzecijaskiej?Teizm prowadzi do dualnego widzenia wiata. Ustanawia gbok przepa midzy Bogiem awiatem. Bg i wiat s ontologicznie rni, s rzeczywistociami istniejcymi dla siebie.wiat staje si dolin paczu, z ktrej naley uciec przez zbawczy most krzya Chrystusa. U

podstaw chrzecijastwa ley teistyczny sposb mylenia, a jego konsekwencj jestrozumienie Jezusa jako zbawiciela. Soterologia, chrystologia, teologia ofiary - wszystkie onemaj znaczenie tylko na tle teizmu.

Czy chce Ojciec przez to powiedzie, e Jezus nie roci sobie pretensji do bycia zbawicielem, wybawc lub odkupicielem, e okrelenia te s skutkiem teistycznejinterpretacji?

Na pewno Jezus przyczyni si do teistycznej interpretacji swego ycia i nauki. Wynika to znatury jzyka jego czasw. Decydujce jednak jest to, e chrzecijastwo swoj teologizbawienia, ktra bynajmniej nie pochodzi od Jezusa, lecz raczej od Pawa, wzio na siebieogromne brzemi. Po pierwsze, dlatego, e dzi ju prawie nie sposb wytumaczy komu, idwa tysice lat temu pewien czowiek umar na krzyu, aeby odpokutowa nasze winy. Podrugie za, dlatego, e z lekcewaeniem ziemskiego wiata czy si niezrozumiae dzilekcewaenie doczesnoci: Ziemi, przyrody, kobiety, ciaa, seksualnoci i zmysw. Jestemwiadom oglnikowoci tych wypowiedzi. Ale patrzc wstecz na dwa tysicleciachrzecijastwa, widz w nich jednak duo prawdy.

8


9/93


Dualne widzenie wiata istnieje jednak nie tylko w chrzecijastwie.Tak, to prawda. Teistyczne i dualistyczne elementy istniej w chrzecijastwie, w islamie i w

judaizmie. Ale te w praktykowanym buddyzmie i hinduizmie, o ile nie id one mistycznymidrogami swoich zaoycieli. Na przykad buddyjski amidyzm prawie nie rni si w

podstawowej strukturze od chrzecijastwa. Widziaem w Indiach skadanie ofiar ze zwierzt,

ktrymi prbowano zjedna sobie boginie Kali. Jak w innych religiach, tak i tu ustanawia sinajpierw przepa midzy Bogiem a wiatem. Potem obiecuje jej pokonanie dzikiwyrzeczeniom i darom ofiarnym. Na koniec przyrzeka zbawienie, ktre nadejdzie pniej. Natym polega obietnica zbawienia.

Jeli wszystkie wielkie religie maj elementy dualistyczne, to nasuwa si podejrzenie, eteistyczny sposb mwienia o Bogu a wic jego uprzedmiotowienie ley w naturzeludzkiego intelektu. Czy w ogle jest moliwa nie-teistyczna teologia? Czy teizm nie jestwaciwie jedynym moliwym sposobem mwienia o Bogu?To za duo powiedziane. Jeeli spojrzymy na histori filozofii, stwierdzimy, e nie wszyscywielcy myliciele reprezentowali podejcie dualistyczno-teistyczne. Jak na ironi, akurat

nauczyciel Arystotelesa, Platon, reprezentuje na Zachodzie nie-teistyczn teologi. AlbowiemPlaton -wbrew wszystkim bdnym interpretacjom jego tekstw - nie zna ontologicznegodualizmu. Jego filozofia w europejskim myleniu przetrwaa tylko jako podskrny prd -wanie jako mistyka. Plotyn i Proklos w III stuleciu s neoplatonikami, tak samo Dionizy iEwagriusz z Pontu w IV wieku. Rwnie Mistrz Eckhart, Mikoaj z Kuzy i G.W. Leibnizwracaj do Platona.

Jak Ojciec to tumaczy?W filozofii platoskiej Bg jest zarwno w wiecie, jak i poza wiatem. Materia sama nieistnieje, rzeczywistoci staje si dopiero dziki bezczasowym ideom, ktre si w niejmanifestuj. Znamienne, e ten idealizm" znalaz ponownie uznanie w naukach

przyrodniczych. Mechanika kwantowa pokazuje w kadym razie, e zmierzamy do przyjciaobrazu wiata, ktry w wielu elementach przypomina obraz platoski. Wiem dobrze, e todyskusyjne, czy Platona mona rzeczywicie tak rozumie. Jednak fakt, e mistycy do niegosigaj, skania do takiej interpretacji.

Jakie s najwaniejsze zbienoci midzy filozofi platosk a mistyk? Najwaniejsze zbienoci widz w przekonaniu, e nie ma przepaci midzy Bogiem awiatem, e wiat nie jest niczym innym jak zjawianiem si tego, co boskie. W konsekwencjizbawienie jest rozumiane nie jako pokonanie owej przepaci, lecz jako przebudzenie si do

prawdziwej istoty. Taki te by waciwy cel wszystkich mdrcw i wszystkich zaoycielireligii: Wyzwoli ludzi ze stanu mrocznoci i wprowadzi w dowiadczenie tego, co boskie.

Zbawienie rozumieli oni jako poznanie. Na tym te polega dla mnie znaczenie Jezusa: Natym, e wskaza nam drog do dowiadczenia jednoci z bosk prazasad, nie za na jegomierci na krzyu. Dowiadczenie, ktre poczyni, umoliwio mu okrelanie Boga nie tylko

poufale jako ojca, lecz ponadto pozwolio powiedzie: Ja i Ojciec jedno jestemy" (J 10,30)albo Kto Mnie widzi, widzi take i Ojca" (J 14,9), lub Zanim Abraham sta si, JAJESTEM" (J 8,58). Std mona powiedzie, e w chrzecijastwie chodzi o to, ebynaladujc Chrystusa, wej w proces poznawania w wiadomoci mistycznej.

Nawet, jeli w kociele ronie przekonanie o znaczeniu duchowoci i mistyki, to ci, ktrzyszukaj religijnych dowiadcze, nie pukaj ju do jego drzwi, lecz szukaj szczcia pozatradycyjnymi instytucjami.Pod wpywem tradycji buddyjskich i hinduskich powstay w wiecie zachodnim niewielkiegrupy i wsplnoty, ktre nie maj z kocioem nic albo prawie nic wsplnego. Wydaje si, e

9


10/93


mistyka wywdrowaa z kocioa. Naturalnie, istnieje rwnie pseudomistyka i dlategoniejeden szarlatan wczy si po tak zwanym targowisku dostarczycieli sensu. Rwnie ruch

New Age zrodzi wiele wtpliwych idei. Trzeba jednak przyzna, e ludzie, ktrych tamcignie, naprawd szukaj i e najwyraniej nie znaleli poza tym nigdzie czego, co by imodpowiadao.

Mwi Ojciec, e wielu przychodzcych do niego ludzi popado w kryzys tosamoci. Czy maOjciec wraenie, e takie kryzysy tosamoci s coraz czstsze?Tak. I przypuszczam, e przyczyn tego naley szuka w stylu ycia naszego spoeczestwa.Tradycyjne wzorce maestwa i rodziny s w stanie czciowego rozpadu. Zanika tosamoregionalna i narodowa. Jednoczenie przeywamy zawrotne przyspieszenie wszelkich

procesw yciowych. Ludzie czuj si wypaleni i niezadowoleni. Kieruj m.in. forumDuchowo dla menederw". Sysz tam cige skargi, e zawodowy sukces nie dajespenienia. Std zaway i zaamania psychiczne u wielu pidziesiciolatkw. To uczucieniedosytu typowe jest zwaszcza na wyszych szczeblach hierarchii przedsibiorstw. U wieluludzi prowadzi ono w kocu do dolegliwoci cielesnych. Dowodzi tego dramatyczny wzrost

liczby chorb przewlekych. Wielkie jest tutaj niebezpieczestwo wybuchania kryzyswyciowych. Nie trzeba jednak nad tym lamentowa. Kryzysy s te czym pozytywnym - albo

przynajmniej mog by czym pozytywnym, jeli si je rozpozna i wykorzysta do dokonaniaprzeomu. Ale udaje si to, niestety, tylko nielicznym.

Dlaczego?Poniewa ludzi tych zostawia si samych. Jednym z gwnych problemw naszego ycia jestsamotno. I nie agodzi tego fakt, e obecnie komunikujemy si przez Internet z caymwiatem. To wrcz ironia, jeli maestwo si rozpada, bo partnerzy uprawiaj tylkowirtualn, komunikacj na czatach i zapominaj o ywej partnerce. W Internecie nie ma nic,czego czowiek potrzebuje. Nie zdarzaj si tam rzeczywicie osobiste spotkania, a tylko one

mog pomc przezwyciy samotno.

Badania dowodz, e wikszo chrzecijan oczekuje od kocioa poczucia bezpieczestwa.A kto si od kocioa odwraca, czsto trafia na ono sekt i psychogrup, obiecujcychbezpieczne schronienie.Kto si sta bezdomny - a w dzisiejszym wiecie dotyka to niezwykle wielu ludzi - moe albot bezdomno zaakceptowa i wykorzysta do poszukiwania zupenie innej ojczyzny dlaswej tosamoci, albo szuka zastpczej ojczyzny w postaci okrelonych grup i wsplnot. Na

paszczynie mentalnej rodzi si z tego fundamentalizm, ktry w gruncie rzeczy jestrozpaczliwym poszukiwaniem ojczyzny przez zdezorientowanych ludzi. Kusi prostymiobietnicami zbawienia: Jeeli zrobisz to i owo, pobonie i posusznie podysz za wsplnot,

to pjdziesz do nieba. Za pomoc tej strategii sekty osigaj swoje sukcesy. Ludziom jednaknie pomagaj.

Czy takimi prostymi obietnicami zbawienia nie szafuj rwnie kocioy tradycyjne?Oczywicie, e tak. Rwnie hinduizm, buddyzm i islam znaj t prost logik: Zachowuj zaycia nasze przykazania, a zostaniesz zbawiony po mierci, a przynajmniej zasuysz nalepsze ponowne narodziny. To podstawowa struktura egzoterycznej postaci religii, od ktrejnaley odrni jednak jej mniej wyranie rozpoznawalne ezoteryczne jdro -wymiarmistyczny.

Wielu ludzi - przynajmniej pod nasz szerokoci geograficzn - odwraca si od

konwencjonalnej, egzoterycznej religijnoci. Jak to si dzieje, e znw dochodz oni dowiary dogmatycznej lub fundamentalistycznej?

10


11/93


Trzeba tu wprowadzi pewne rozrnienie. Istnieje naiwna i prosta religijno, na przykad wAfryce lub Ameryce Poudniowej. Wierzcy prosz Boga o pomoc i nie zaprztaj sobiegowy kwestiami teologicznymi ani egzystencjalnymi. Liczba tak wierzcych ronie z

powodu dodatniego przyrostu naturalnego na pkuli poudniowej. Ale ten poziom ludzieZachodu w wikszoci utracili, kiedy zatriumfowa naukowy obraz wiata. Doprowadzio to

do dezorientacji, ktra moe skutkowa ruchem wstecznym, fundamentalizmem isekciarstwem. Ale nie ma powrotu do pierwotnej naiwnej pobonoci, zostaa onanieodwoalnie utracona.

Czy dlatego chrzecijastwo powinno skorygowa swj obraz wiata i czowieka? Wkociele rzymskokatolickim istnieje, niestety, silna tendencja do unikania wszelkiegospoufalania si z duchem czasu.

Nie chodzi o spoufalanie si z duchem czasu, lecz o gotowo potraktowania wynikw badanaukowych jako pytania pod adresem teologii. Potraktowania na tyle serio, by w razie

potrzeby zrezygnowa z dogmatw nie do utrzymania albo przynajmniej na nowo jezinterpretowa. Ale to tylko pierwszy krok. Albowiem kolejny problem kocioa polega na

tym, e na propagowanym przez niego obrazie Boga ciy przestarzay obraz wiata. Bydotrze do ludzi wspczesnych, pozostajcych pod wpywem nowoczesnej nauki, i niewymaga od nich zbytnich akrobacji intelektualnych, koci musiaby na nowo przemyleswoj ofert teologiczn. Sposb, w jaki koci mwi o Bogu, musiaby si zmieni.Jednake brakuje odwagi do opuszczenia szczelnie zamknitego gmachu wiary i podjcianowej prby. yczybym sobie odwaniejszych teologw.

...ktrzy maj zmys mistyki i duchowoci?Ktrzy nie prbuj, jak wikszo ich kolegw, narzuca intelektualistycznego obrazu Boga.Wikszo teologw zamyka sobie dostp do mistyki. Jest to tylko skutek krtkowzrocznejteologii. Innym skutkiem, nie mniej szkodliwym, jest pomijanie cielesnego wymiaru

ludzkiego ycia. Religijno czowieka nie ogranicza si tylko do jego intelektu. Moemymie religijne dowiadczenia take poprzez ciao i psychik. Prosz tylko pomyle o obecnejmodzie na wellness lub o zachwycie sportem. Jazda na rolkach, na snowbordzie, latanie na

paralotni otwieraj ludziom niezwyke obszary dowiadcze cielesnych, duo bardziejfascynujce ni to, co ma im do zaproponowania koci.

Sport jako religia zastpcza?Dlaczego zaraz religia zastpcza? W jedzie na rolkach czy w lataniu na paralotni tkwi

potencjalnie tyle samo religijnoci, ile w naboestwie. Do znudzenia bd powtarza jedno zmoich powiedze: Religia jest naszym yciem, a spenianie ycia jest waciw religi. Bgnie chce by czczony, on chce, by nim y". Wiem, e to sformuowanie wywouje opr, ale

ciao jest blisze naszej prawdziwej istocie ni umys. Istnieje religijno zakorzeniona wciele, ktra nie wystpuje w kocielnej pobonoci, a powinna. I dlatego pytam, jak monawzbogaci wiar chrzecijask o elementy cielesne. Pewn nadziej pokadam w kobietach.

Dlaczego? Czy kobiety bardziej ni mczyni skaniaj si ku duchowoci cielesnej?Wielokrotnie mogem si przekona, e kobiety s bardziej ni mczyni otwarte nadowiadczenie mistyczne. Wedug mnie wynika to z tego, e kobiety s bardziejzintegrowane. Jeli wiadomie realizuj w yciu swoj integralno, s blisze przestrzenitranspersonalnej ni wikszo mczyzn. Rnica ta zaznacza si zreszt ju na paszczyniefizycznej, bo kobiety czciej myl obiema pkulami mzgu, natomiast mczyni

przewanie uywaj lewej, intelektualnej. Dlatego w formie ycia i w stylu mylenia kobietypozwalaj doj do gosu innym paszczyznom psychicznym. Jeeli t integralno ycia imylenia pojmiemy jako specyficznie kobiec, to stwierdzimy powszechny deficyt kobiecoci

11


12/93


w spoeczestwie zachodnim. Nie chodzi mi o to, eby wszyscy mczyni stali si bardziejkobiecy, lecz o przemian w podstawowej orientacji yciowej. O odejcie od jednostronnegozapatrzenia si w pienidze, wadz, sukces, presti i efektywno ku integralnemu stylowiycia, w ktrym stosowne miejsce znajd rwnie emocjonalno i cielesno.

Czy Ojciec mgby skonkretyzowa pojcie kobiecoci?Kobieco wie si z intuicj, czuciem, otwartoci i integralnoci rozumienia,naocznoci, wraliwoci, oddaniem i mioci. Te kobiece elementy zostay w naszych

patriarchalnych czasach stumione przez sposb bycia uwaany za typowo mski.Przezorno i troskliwo s za mao doceniane, by nie powiedzie lekcewaone. Kobieceelementy nie maj prawie adnego istotnego wpywu na rozwj spoeczestwa. Kobieta jestrozdarta midzy dwoma obszarami ycia, prywatnym i zawodowym. A przecie mogabyczy obszar ja" z obszarem my". Powizanie tych obszarw to jedno z najwikszychzada, przed jakimi stoi nasze spoeczestwo. Obecnie jestemy cakowicie uwizieni wmskim narcystycznym egoizmie. By nie zgin, musimy odzyska obszar my", ktremukobiecy sposb widzenia wiata przypisuje wiksze znaczenie. Obejmuje on m.in. otaczanie

opiek, szacunek dla czowieka i natury, suchanie, poczucie wizi i radoci wsplnoty, atake uczciw gospodark rynkow i socjalizacj kapitalizmu. Kreatywno, rado ycia,rado z piknych rzeczy mogyby uczowieczy pustynny pejza biznesu, menedmentu igospodarki. Nie licz za bardzo na ruchy feministyczne. Chodzi raczej o zmian od,wewntrz, ktr w jzyku mistyki nazywamy przemian, o integracj wartoci wewntrznychi zewntrznych.

Jeli dobrze Ojca rozumiem, to koci miaby zainicjowa te przemiany. Jakie konkretnekroki moe on podj, by doj do zintegrowanej pobonoci?Jeli chodzi o cielesne komponenty religijnoci, to jest moliwe ponowne odkrycie ciaa. WWiirzburgu, w naszym Orodku Duchowych Drg, mamy dobre dowiadczenia z gestami

modlitewnymi. Gesty modlitewne pozwala/ w trakcie naboestwa wcign ciao dorytuaw, a nie tylko siedzie nieruchomo w kocielnej awce. Dziki gestom modlitewnym -albo dziki tacowi medytacyjnemu - ciao staje si medium religijnego zdarzenia. W tensposb mona by te przywrci religijnoci w yciu codziennym nalene jej miejsce, ktrestracia wraz z zagubieniem cielesnoci. Wsplnie z Beatrice Grimm wydaem ksikzatytuowan Der Himmel in dir. Einiibung ins Kdrpergebet" (Niebo w tobie. Praktycznewprowadzenie do modlitwy ciaem"), ktra prbuje zapeni t luk.

Czy mistyka i cielesno, duchowo i codzienno nie wykluczaj si wzajemnie?Przeciwnie, przenikaj si wzajemnie. W tym kontekcie cytuj chtnie sowa Josefa Beuysa:Misterium odbywa si na dworcu gwnym". Tak to jest. Bg manifestuje si w

codziennoci - i tylko tam mona go znale. Mistrz Eckhart przedstawi t prawd bardzoplastycznie w przekornej wykadni biblijnej historii o Marii i Marcie (Kazanie 28). Nie Maria,ktra w zachwycie siedzi u stp Jezusa, miaa by wzorem, lecz Marta, ktra si krzta iobsuguje Jezusa. Marta znajduje si na duchowej drodze dalej ni Maria. Zna dowiadczeniemistyczne i przepenia nim swoj codzienno. Natomiast Maria rozpywa si jeszcze wradociach zachwytu. Maria musi dopiero przej przez dowiadczenie owiecenia, by znwdotrze do codziennoci, gdzie w prostych rzeczach trzeba dowiadczy boskiejrzeczywistoci. Bg nie chce by czczony, on chce, by nim y. Tylko z tego powodustalimy si ludmi, bo Bg chce by w nas.

12


13/93


To znaczy, e mamy codzienno rozumie jako wiczenie, jak to sformuowa Karlfriedhrabia Durckheim.Ja w kadym razie staram si przy wykonywaniu wikszoci codziennych czynnoci - ktrezawsze zawieraj element cielesny - odkrywa na nowo waciw im religijno i traktowa j

powanie. Staram si jazd na rolkach i snowbordzie rozpozna jako form wyrazu tak samo

religijn, jak modlitwa w kociele. Tylko tu i teraz, tylko w tej chwili istnieje moliwokomunikacji z Pierwsz Rzeczywistoci. Nie gra adnej roli to, gdzie akurat jestem. MistrzEckhart wyrazi to w klasyczny sposb: Z tego najgbszego powodu powiniene wszystkieswoje dziea czyni bez pytania: Dlaczego. Zaprawd powiadam: Jak dugo czynisz swojedziea ze wzgldu na krlestwo niebieskie albo na Boga, albo ze wzgldu na wiecznezbawienie, (a wic) z zewntrz, tak dugo zaiste nie jest dobrze z tob. Mona ci, co prawda,

przyj, ale nie jeste tym, co najlepsze. Albowiem zaprawd, jeli mniemasz w yciuwewntrznym, naboestwie, sodkim zachwycie i w szczeglnej asce Boga wicej dostani przy ognisku lub w stajni, to nie czynisz nic innego, jak gdyby wziwszy Boga nieowin go paszczem wok gowy i nie wsun go pod aw. Bo kto szuka Boga w(okrelonym) sposobie (Weise), ten bierze sposb, a gubi Boga, ktry jest ukryty w tym

sposobie. Kto jednak szuka Boga bez sposobu, ten ujmuje go, tak jak jest on sam w sobie; itaki czowiek yje z synem, a on jest samo ycie. Kto pytaby ycie przez tysic lat:Dlaczego yjesz? - to gdyby umiao mwi, odpowiedziaoby: yj dlatego, e yj.Bierze si to z tego, e ycie yje ze swej wasnej przyczyny i z siebie wypywa; dlatego yjewanie bez pytania, dlaczego w tym, e yje samo (dla) siebie. Jeeli kto prawdomwnegoczowieka zapyta, ktry dziaa ze swego wasnego powodu: Dlaczego czynisz swoje dziea? -czy odpowiadajc waciwie, nie powiedziaby nic innego jak: Czyni swoje dziea, dlatego,e je czyni" (Kazanie 6).

Naleaoby, zatem dowiadczenie cielesnoci wprowadzi do liturgii i naboestw?Tak. Dziki wzajemnemu przenikaniu si ciaa i religii ycie codzienne mogoby uzyska

nowy religijny wymiar. To codzienno jest modlitw. Moim uczniom i uczennicom zwykempo kursie mwi: Te dni byy przygotowaniem do codziennoci. wiczylicie dla ycia.Kady krok, ktry czynicie, jest kontynuacj kursu. Chd jest modlitw - i to chd jako taki.Mona go dowiadcza jako formy wyrazu boskiej rzeczywistoci". Stanie, na przykadczekanie na przystanku autobusowym, moe by modlitw. Chtnie opowiadam pewnydowsk histori. Uczniowie zapytali rabbiego, co jest tajemnic jego mdroci. Na co on imodpowiedzia: Gdy siedz, to siedz. Gdy stoj, to stoj. Gdy id, to id". Uczniowie poczulisi zakopotani i pomyleli, e nie zrozumieli waciwie. A wic zapytali ponownie: Rebe,co jest tajemnic twojej mdroci?". On ponownie odpowiedzia: Gdy siedz, to siedz. Gdystoj, to stoj. Gdy id, to id". Wtedy uczniowie si rozgniewali i odrzekli: Rebe, comwisz, czynimy rwnie, ale jestemy dalecy od twojej mdroci". Wtedy rabbi potrzsngow i powiedzia: Nie! Gdy siedzicie, to ju wstalicie. Gdy stoicie, to ju wyruszylicie wdrog. Gdy idziecie, to ju doszlicie".

Ta anegdota zdaje si wskazywa, e trzeba by mdrym rabinem, aeby odnale misteriumna dworcu kolejowym.Przenikanie si codziennoci i duchowoci staje si moliwe, kiedy dowiadczymy, ewszystko jest form wyrazu tego, co boskie. Zgodnie z tym spenianie ycia jest rzeczywisttreci religijnoci - wszystkie modlitwy i rytuay s czym, co do dodajemy, za pomoc,czego witujemy t prawd. Wane jest, eby rozpozna spenianie ycia jako zadaniereligijne. Nie trzeba by koniecznie mdrym rabinem, trzeba tylko mie gotowo wejcia na

drog duchow.

13


14/93


Potocznie z duchowoci i mistyk nie kojarzy si zanurzenia w codzienno, lecz ucieczkod wiata i ascez.Pozostawienie za sob przyzwyczaje yciowych i wizi stanowi pierwszy krok na drodzeduchowej. Ale nie jest to asceza dla samej ascezy, lecz uwolnienie si od uwarunkowa.Pierwszy krok jest konieczny, ale rwnie konieczny jest powrt do wiata - przy czym

dowiadcza si wtedy wiata w zupenie nowy, inny sposb. Chciabym opowiedzie jeszcze jedn histori. Pewien czowiek rba drewno na skraju lasu, zarabiajc w ten sposb nautrzymanie. Gdy przechodzi tamtdy pustelnik, drwal poprosi go o rad na ycie. Pustelnik

powiedzia: Id gbiej w las!". Wtedy w czowiek wzi siekier i poszed gbiej w las.Znalaz pikne drzewa, ci je i dobrze sprzeda. Tak sta si zamony. Pewnego dnia

przypomnia sobie sowa pustelnika: Id gbiej w las!". Znw wyruszy w drog i znalazpokady srebra. Wydoby je i sta si bardzo bogaty. Po latach jednak ponownie przyszy mudo gowy sowa pustelnika: Id gbiej w las!". Poszed i znalaz cudowne kamienieszlachetne - symbol owiecenia. Ucieszy si tym bardzo, ale potem znw przyszy mu dogowy sowa pustelnika: Id gbiej w las!". A wic raz jeszcze wyruszy w drog. I tak sizoyo, e pewnego dnia znw znalaz si dokadnie w tym samym miejscu na skraju lasu, w

ktrym, rbic drzewo, przed laty spotka pustelnika. Co mwi nam ta historia? Jeeli ktopjdzie do koca drog dowiadczenia, to jako odmieniony czowiek powrci ostatecznie docodziennoci. Laien Pangowi przypisuje si nastpujce sowa: Jak cudownie, rbi drewno,nosz wod". A w Ewangelii Tomasza Jezus powiada: Rozupcie kawaek drewna, a ja tam

jestem. Podniecie kamie, a znajdziecie mnie tam" (77).

Z naszych dotychczasowych rozwaa wynika, e yjemy w sytuacji progowej, w ktrej z powodu szalonych przemian spoecznych coraz wicej ludzi popada w kryzys sensu.Jednoczenie przemiany te prowadz do duchowego przeomu, a przynajmniej do nasileniaduchowej tsknoty. Istnieje wywodzce si od Joachima z Fiore wyobraenie, e trzecietysiclecie bdzie milenium ducha. Karl Rahnerpowiedzia kiedy, e chrzecijanin

przyszoci bdzie mistykiem albo w ogle go nie bdzie. Nawizujc do tej sentencji,powiada Ojciec, e nie tylko chrzecijanin, lecz take czowiek przyszoci bdzie mistykiemalbo go w ogle nie bdzie. Czy stoimy na progu epoki duchowej?Czowiek przyszoci bdzie mistykiem. Cakowicie si zgadzam z takim rozumieniem wizjiJoachima z Fiore, ale nie chciabym spekulowa na temat trzeciego tysiclecia. Myl, eXXI stulecie bdzie wiekiem mistyki. Si napdow bd stanowi jednak nie filozofowie iteologowie, lecz fizycy. Oni jednoznacznie odsyaj do rzeczywistoci, ktrej racjonalnie niemoemy ju udowodni. Inaczej mwic, oni odsyaj do tego, co wszystkie religiedotychczas susznie nazyway Bogiem. Znajdujemy si rzeczywicie w nadzwyczajnej,

przeomowej sytuacji. Czuj, e stoimy na pocztku przyspieszonej ewolucji naszegogatunku. Trudno na razie dostrzec, dokd ona poprowadzi.

To znaczy, e przepowiada Ojciec postp w ewolucji czowieka. Czym ten postp zostaniewywoany?Drzemi w nas moliwoci, ktre jeszcze nie zostay wzbudzone. Nasz potencja zostauaktywniony tylko na tyle, na ile byo to konieczne do przeycia gatunku. Gdy zmieni siwarunki przeycia, wzbudzone zostan nowe nieznane potencjay. Dokadnie tak, jak wniektrych grupach etnicznych rozwiny si zdolnoci, ktrych nie ma wikszo ludzi.Mario Morgan, lekarka, ktra przez trzy miesice ya wrd australijskich tubylcw,relacjonuje, e rozwinli oni zdolnoci potrzebne do przeycia wsplnoty, na przykadzdolno telepatycznego porozumiewania si, leczenia homeopatycznego lub oddania ducha

w moliwie krtkim czasie, gdy ycie wydaje si spenione. My, Europejczycy, podobnijestemy do pianistw, ktrzy wci brzdkaj na jednej oktawie. Ale fortepian ma siedem

14


15/93


oktaw. Uywamy tylko czci naszych duchowych i zmysowych zdolnoci. W gbi naszejwiadomoci drzemi potencjay, ktre mogyby pozwoli uj rzeczywisto zupenieinaczej. Te potencjay wydaj si mie wedug mnie ogromne znaczenie dla naszego

przeycia jako gatunku, jeli warunki ycia na Ziemi bd si dalej tak szybko i takdramatycznie zmienia; gdy nowe technologie zalej ziemi, gdy bdziemy klonowa ludzi i

konstruowa roboty, ktre zdewaluuj warto naszej pracy, gdy liczba ludnoci na Ziemi przekroczy dziesi miliardw, jeli zaczniemy dobr prenatalny. Nie ma logicznychprzesanek wskazujcych na to, e nasze dotychczasowe zdolnoci wystarcz, by sprosta tymproblemom. Pozostaje mie nadziej na ewolucyjny postp w ludzkiej wiadomoci. Nadziejna to, e gatunek Homo sapiens bdzie umia uwolni nowe potencjay wiadomoci - i e

bdzie mia na to do czasu. Nasza wiadomo si rozwina i nadal moe si rozwija.

15


16/93


PODSTAWY DUCHOWOCI MISTYCZNEJ

FALA JEST MORZEM

CO TO JEST DOWIADCZENIE MISTYCZNE

Wielu ludziom mistyka kojarzy si z czym irracjonalnym i tajemniczym. A przynajmniej zczym, czym nie zajmuje si czowiek wiaty. Jak Ojciec reaguje na takie opinie?Zaiste, Zachd ma mocno znieksztacony obraz mistyki. Sowo to ma posmak bigoterii iegzotyki, tajemnicy i elitarnej witoci. A wanie z tym wszystkim mistyka nie ma nicwsplnego. I dlatego wane jest, ebymy na pocztku wyjanili, czym mistyka jestnaprawd. Mistyka jest realizacj rzeczywistoci.

Realizacj rzeczywistoci? Brzmi to tak, jak gdyby rzeczywisto trzeba byo raz jeszczeurzeczywistni.Chocia moe si to wyda dziwne, tak wanie jest. Rzeczywisto, ktr uwaamy zarzeczywist, nie jest rzeczywist rzeczywistoci. Rzeczywista rzeczywisto otwiera si

przed nami dopiero wtedy, gdy opucimy codzienn wiadomo ego i wejdziemy w wyszsfer wiadomoci, ktr mona - w odrnieniu od personalnej wiadomoci w sferze ego -okreli jako wiadomo transpersonaln.

Dowiadczenie mistyczne jest, zatem czym w rodzaju skoku na wyszy poziomwiadomoci. O jakie poziomy chodzi?Rozrnienie poszczeglnych poziomw wiadomoci znajdujemy u wielu przedstawicielinowszej psychologii. Na przykad u Jeana Gebsera, pioniera bada nad rozwojemwiadomoci. Bardzo zrnicowan analiz spektrum wiadomoci nakreli Ken Wilber,amerykaski badacz wiadomoci. Rozrnia on paszczyzn prepersonaln, personaln itrans-personaln. T ostatni dzieli na warstw wiadomoci subtelnej, kauzalnej ikosmicznej. Prepersonalny lub preracjonalny stopie wiadomoci jest stopniem cielesnych izmysowych dozna, emocji, prostego obrazowego i symbolicznego poznania orazmitycznych wyobrae. Personalna paszczyzna wiadomoci, wiadomoci ego, jest towiadomo codziennoci z jej jasn racjonalnoci i logik. To paszczyzna nauki i

pojciowego poznania wiata. Natomiast na paszczynie transpersonalnej czowiek przekracza wiadomo ego. Zanurza si w rzeczywisto transcendujc ego. Napaszczynie subtelnej dzieje si to w postaci obrazw i symboli -to paszczyzna wizji iproroctw. Na paszczynie kauzalnej dochodzi do dowiadczenia jednoci z napotkanym - na

przykad z osobowym, Bogiem, bez rnicy, czy nazywa si on Parusha, Brahman, Jahwe czyAllah.

A co si dzieje na paszczynie wiadomoci kosmicznej? Na stopniu wiadomoci kosmicznej rozgrywa si waciwe dowiadczenie mistyczne -dowiadczenie Pustki, bezorzecznikowej Boskoci. Tutaj czowiek dowiadcza czystego bytu,

pocztku, z ktrego wszystko pochodzi. To stopie, ktry wyprzedza wszystko, co moepowsta. Dlatego nie jest to aden byt, ktry byby substancj. Piknie wyrazi to DionizyAreopagita: Pierwsza przyczyna przede wszystkim nie jest ani bytem, ani yciem. Albowiemto ona bya tym, co dopiero stworzyo byt i ycie. Pierwsza przyczyna nie jest te pojciemani umysem. Albowiem to ona bya tym, co stworzyo pojcia i umys". Mistyczne

dowiadczenie polega na dowiadczeniu jednoci formy i pustki, na przeyciu jednociwasnej tosamoci z Pierwsz Rzeczywistoci. Ten stan wiadomoci jest celem duchowej

16


17/93


drogi. To stan dowiadczenia mistycznego. A kto go dowiadczy, ten staje si innymczowiekiem. Jego religijne wyobraenia ulegaj zmianie. Dokonanie tego kroku przypomina

pod pewnym wzgldem mier, dlatego w tradycji mistycznej nosi nazw mierci ego.

Brzmi to tak, jak gdyby ego byo jakim ziem, od ktrego czowiek musi si uwolni.

Nie, nie o to chodzi. Mistyka nie chce usuwa ani zwalcza ego. Chce je poskromi i nadamu waciw rang. Dlatego dy do poznania, czym ono jest rzeczywicie. A jest centrumorganizacyjnym dla personalnych struktur kadego indywidualnego czowieka. Takie centrumorganizacyjne jest dla naszego ycia niezbdne. Czyni nas ludmi. To dla mistyki oczywiste.Ale mistyczne dowiadczenie doprowadza czowieka do tego, e nie identyfikuje si ju on z

pierwszoplanowym ego i tym samym staje si otwarty na rzeczywisto, w ktrej ego ju niedominuje.

Czy nie opuszcza Ojciec tym samym gruntu mylenia zachodniego? My, ludzie Zachodu, przywizujemy przecie do ego duo wiksz wag, ni czyni to ludzie Wschodu. Czywynika to z rnicy midzy tradycjami duchowymi?

Nie chodzi o rnic midzy duchowoci wschodni a zachodni, lecz o rnic midzyduchowoci mistyczn a nie-mistyczn. U Eckharta i Jana od Krzya znajdujemywypowiedzi, ktre podaj w tym samym kierunku, co wypowiedzi wschodnich nauczycielimdroci. Dla nich ego stanowi konglomerat uwarunkowa, ktre przyswoilimy sobie wcigu ycia. Caymi latami budujemy tosamo, ktr nazywamy ego. Dom rodzinny,szkoa, religia, spoeczestwo, partnerzy, przyjaciele, ideay, lki, yczenia, przesdy, iluzje

przyczyniaj si do tego. Utosamiamy si z tym zbiorem wzorcw. Z pasj i lkiem bronimyswojego ego. Wydajemy sdy o nim, wyrokujemy o ego naszym i innych ludzi. Bywamy zniego dumni i miewamy z jego powodu poczucie winy. To wzmacnia iluzj ego. Skada siono z wyuczonych konstruktw. Jest tylko funkcjonalnym centrum, ktrego nasza waciwaistota uywa jako instrumentu. Zginie wraz z nasz mierci. Pozostanie natomiast nasza

prawdziwa boska tosamo. Czy po mierci zostanie zachowana indywidualna cigo, niejest dla mnie wane. To, co toczy si dalej, to boskie ycie, ktre ani si nie rodzi, ani nieumiera. To jest moja prawdziwa tosamo.

I mistyka pozwala nam tego dowiadczy?W mistyce dowiadczamy, e ego jest tak samo manifestacj prarzeczywistoci, jak wszystkoinne. Dziki temu ego nie staje si mniej ego", lecz bardziej ego". Mistycy niedowiadczaj zaniechania swojego ego jako straty. Ego - dziki dowiadczeniu nadrzdnejrzeczywistoci - jawi si jako co jeszcze bardziej cennego. Myl o stracie w ogle si nie

pojawia. Dlatego mistycy s prawie zawsze bardzo silnymi osobowociami. Wielu z nich wprzeszoci miao tak wyrane ego, e raczej szo na stos, ni sprzeniewierzao si swoim

przekonaniom.

Ale dzisiejsi ludzie nie s ju gotowi zaniecha swojego ja". W nasz obraz wiata, styl yciai spoeczne wymagania ego wypisane jest wielkimi literami. Czy nakrelona przez Ojcadroga mistyczna nie kci si z duchem naszych czasw?

Nie tylko duch czasu przypisuje ego tak wielk wag. Rwnie religia wpajaa nam przez caewieki przekonanie, e musimy wykaza si okrelonym zachowaniem, eby zosta przedBogiem usprawiedliwionymi -albo dziki dobrym uczynkom, albo dziki niezomnej wierze.W obu wypadkach jestemy zobowizani wykaza si osigniciami ze wzgldu na naszeego. Mistyka natomiast powiada: Zaniechaj wszelkich zachodw. Wedle mistyki w yciu niechodzi, bowiem ani o usprawiedliwienie, ani o zaspokojenie ego, ani osamourzeczywistnienie. Chodzi wycznie o to, eby wszelkie przedsiwzicia motywowane

przez ego - take lub przede wszystkim religijne - rozpozna jako czasowo zdeterminowane.

17


18/93


W kontemplacyjnym wiczeniu chodzi o to, eby wyczy te wol, choby bya nie wiemjak dobra. Tak dugo, jak dugo wykonuje si religijne dziaania lub wypowiada wyznaniewiary, poniewa chce si dziki temu co dla siebie osign, nie idzie si drog mistyki.Trwa si w schemacie do ut des - Daj, eby mi da". To, co powiedziaem, nie jestskierowane przeciwko woli jako takiej, lecz wyjania niezdolno woli do wyjcia poza

przestrze personaln.

Nie zgadza si to zbytnio z zasadami etyki wydajnoci dyktowanymi przez ducha czasu.Tak, ale zrzucanie winy na ducha czasu byoby zbyt proste. Naley dostrzec, e poda on za

pewn tendencj znan z wielkich religii, tendencj do tworzenia struktur, ktre przygotowaydrog dla handlu wymiennego w sferze ducha. Zawsze wtedy, gdy tworzy si normy etyczne,a wyznanie wiary zachwala jako drog zbawienia, istnieje dua pokusa posuenia si tyminormami i wyznaniami do uspokojenia wasnego ego. Zamiast ustpi, ego zostaje w tensposb umocnione. Co wicej, udaje si do wzniesionego przez siebie wizienia, w ktrymdrepce ju tylko w miejscu.

Brzmi to jak krytyka religii.Religie maj rne stopnie. I kady z nich ma swoje uzasadnienie. Smutne jest tylkozatrzymanie si na jednym z tych stopni i uznanie go za ca religi. A to si wanie dzieje,gdy ego zadowala si przestrzeganiem zasad etycznych oraz prawd wiary jakiej' religii i tegosamego domaga si od innych. Na duchowej drodze mistyk zostawia te stopnie za sob.Droga ta prowadzi, bowiem na paszczyzn transkonfesyjn, na ktrej wyznanie wierz" otyle staje si pewnoci dziki dowiadczeniu, o ile ustpuje przywizanie do ego. Nawet,

jeli s to te same prawdy, to na kadym stopniu s inaczej interpretowane. Odnosi si to dowszystkich religii -do buddyzmu i hinduizmu tak samo jak do islamu i chrzecijastwa.

Przejcie z paszczyzny konfesyjnej na transkonfesyjn jest, o ile dobrze rozumiem,

rwnoznaczne z przejciem od wiadomoci personalnej do wiadomoci transpersonalnej.Okreli je te Ojciec jako przebudzenie si z pmroku do prawdziwej rzeczywistoci. Jak topogodzi?W zalenoci od tego, na ktrej paszczynie wiadomoci si znajdujemy, rzeczywisto jawisi nam w rnym wietle. Na wyszym stopniu wiadomoci to, co przedtem uwaalimy zaca rzeczywisto, rozpoznajemy jako jej cz. Wikszo ludzi porusza si

przynajmniej od epoki owiecenia - na intelektualnej lub mentalnej paszczyniewiadomoci. Znamienna jest dla niej silna dominacja wiadomoci ego. Widzi ona siebienaprzeciw obiektywnie danego wiata, ktry moe pozna i opanowa za pomocracjonalnoci. Jedn ze znamiennych form wiadomoci ego jest wspomniany przez nasteizm. Szczeglnie ostro manifestuje si ona w nowoytnym, scjentystyczno-

pozytywistycznym widzeniu wiata. Kto si porusza na tej paszczynie wiadomoci,zadowala si wyjanianiem wszystkich procesw yciowych wycznie chemiczno-fizjologicznie lub psychologicznie.

Dlaczego scjentystyczne widzenie wiata spaszcza rzeczywisto?Wedug pozytywistw najwaniejszy u czowieka jest mzg, ktry potrafi produkowakompleksowe neurologiczne procesy wiadomoci. Mistyka natomiast twierdzi co

przeciwnego. To nie mzg produkuje wiadomo, lecz to wiadomo stwarza sobie formy,w tym take mzg.Dlatego pierwotnie nie jestemy zoonym biochemicznym tworem komrkowym, leczduchem. Duchem, ktry nadaje sobie w mentalnej wiadomoci ego tylko jedn z moliwychform, cho nie jest z ni tosamy. Intelekt jest manifestacj ducha, a mzg jest materialnymzagszczeniem energii duchowej. W dowiadczeniu mistycznym duchowa rzeczywisto

18


19/93


dowiadcza siebie poza swymi manifestacjami i zagszczeniami. W dowiadczeniumistycznym duch dochodzi niejako do siebie samego, podczas gdy na paszczynieracjonalnoci z jej dualizmem podmiot - przedmiot jest jeszcze od siebie oddzielony.

A mistyka znosi ten dualizm?

W mistyce paszczyzna wiadomoci jest transpersonalna. Na niej ego nie uwaa si ju zasamodzielny podmiot stojcy naprzeciw obiektywnego wiata, lecz dowiadcza siebie w jednoci ze wiatem i uzyskuje inn rang. To wszystko nie ma nic wsplnego zmistycyzmem, lecz pokrywa si w swej istocie ze wspczesn fizyk. Od nikogo nie wymagasi, eby wierzy w co wydumanego i niedajcego si przey. Kto jednak uparciekwestionuje, e istnieje transpersonalna paszczyzna wiadomoci, ten z gry zamyka sobiedostp do mistyki. Argumentami nie da si go przekona. Albowiem mistyka nie jest sprawwiary, lecz dowiadczenia. Uj to trafnie C.G. Jung: Dowiadczenie religijne jest absolutne.

Nie mona o tym dyskutowa. Mona tylko powiedzie, e nigdy takich dowiadcze si niemiao, a rozmwca na to: Przykro mi, ale ja miaem. I to jest koniec dyskusji. Wszystko

jedno, co wiat myli o dowiadczeniu religijnym. Ten, kto je ma, posiada wielki skarb, ktry

sta si dla niego rdem ycia, sensem i piknem, ktry wiatu i ludzkoci daje nowy blask".

Czy nie ma adnych moliwoci przekonania ludzi o istnieniu trans-personalnej paszczyznywiadomoci?Chrzecijastwo dysponuje tu pojciem aski. Chce przez to powiedzie, e z zewntrz niesposb dotrze do materialistycznie mylcego czowieka. Jak miaoby to zreszt wyglda?Jemu przecie poniekd brakuje zmysu wymiaru mistycznego. Mwienie mu o tym byoby

prb wyjanienia lepemu kolorw. To niemoliwe. Transmentalna rzeczywisto nie da siuj rodkami mentalnymi - a niczego innego nie mamy do dyspozycji, dyskutujc z ludmitkwicymi na paszczynie mentalnej. Nie mona nikogo przekona o realnoci ducha, niemona przekona argumentami. Drzwi musz niejako otworzy si od wewntrz. Dzieje si

tak na przykad wtedy, gdy z powodu kryzysu yciowego zakwestionowane zostaje caedotychczasowe widzenie wiata.

Czy to jest kapitulacja przed pozytywistycznym rozumieniem prawdy?Nie, jest to najwyej kapitulacja przed gupot - i to przed jedn z najwikszych bzdur, dojakich ludzko daa si nakoni. Zatwardziali pozytywici kalecz niejako samych siebie,gdy uparcie zamykaj oczy na to, e rzeczywisto jest szersza i bogatsza ni wszystko, comog zmierzy, zway i zliczy. Hans-Peter Durr, ktremu na pewno nie mona zarzuciwrogoci wobec nauki, powiedzia: Nauki przyrodnicze pomagaj mi w poznaniu ich granic.Laik ma duo bardziej optymistyczne wyobraenia na temat tego, co mona poj dzikinauce. Nauka przypomina mi o granicach naukowego mylenia. Nie znaczy to, e nauk

naley wyrzuci za burt... Wszyscy czerpiemy z tego samego rda, z ktrego ostateczniemusz pochodzi wszelkie rozwizania". Tym rdem jest transmentalna przestrzewiadomoci.

Powiedzia Ojciec, e przywizanie do paszczyzny mentalnej jest zjawiskiem nowoytnym.Czy to znaczy, e ludzko przechodzi przez rne paszczyzny wiadomoci?I dalej bdzie przechodzi. Istnieje ewolucja wiadomoci, czego dowiedli J. Gebser, K.Wilber i inni. Przyszlimy z archaicznej przedwiadomoci. Rozwinlimy pniejwiadomo magiczn. Jej lady znajdujemy w mitologicznych przekazach dawnych kultur,w bajkach i w obyczajach niektrych yjcych jeszcze ludw, o ktrych wiedz przynosi nametnologia. Potem jednak ludzko dosza do punktu, w ktrym ju jej si nie udawaowyjani wiata na tej paszczynie wiadomoci. Dlatego posza dalej, na paszczyznmityczn. Teraz istniao ju niebo z bogami - albo te tylko z jednym jedynym Bogiem -

19


20/93


organizujce i chronice wiat. Krtko mwic, powstay religie do dzi ksztatujce yciewielu ludzi. Ale czas, w ktrym wiadomo religijno-mityczna obejmowaa wszystkiedziedziny ycia, min. Zostaa osignita kolejna paszczyzna wiadomoci, paszczyznamentalna, ktra od kilku pokole panuje nad naszym rozumieniem wiata i siebie samych.Obecnie jednak uksztatowanie i rozwj naszych mentalnych moliwoci dochodzi do kresu.

Osigamy prg, ktry moc naszego naukowego i technicznego rozumu moemy, co prawda,jeszcze troch przesun, ale ktrego nie jestemy w stanie przekroczy za pomoc rozumu.Tym samym osignlimy punkt, w ktrym jestemy zmuszeni uwolni drzemice w nas

potencjay, aeby dziki nim dowiadczy wicej z prawdziwej rzeczywistoci. Uwolnienie potencjau drzemicego w wiadomoci dokonuje si w przestrzeni transpersonalnej. Tomistyka.

Brzmi to tak, jak gdyby mistyka bya pnym albo wrcz ostatecznym produktem trwajcejtysice lat ewolucji wiadomoci. To o tyle dziwne, ze wikszo znanych wiadectwwielkich mistykw ma ju adnych par wiekw. Budda y przed dwoma i p tysicami lat,

Mistrz Eckhart przez omiuset laty.

Tak, to prawda, ale to nie jest argument przeciw uznaniu ewolucji wiadomoci. Jeliwyjdziemy od tego, e nasz duch od pocztku ludzkoci jest wyposaony w moliwocimistyczne, to okae si rzecz zupenie naturaln, e w kadej epoce yy jednostki, ktre

byy swego rodzaju prekursorami dowiadcze mistycznych. Nie byo ich jednak zbyt wiele.W dziejach nie wida epoki, w ktrej ludzko jako cao wyksztaciaby mistycznwiadomo wiata i siebie. Ale istniej chyba powody pozwalajce sdzi, e zmierzamy wtym kierunku.

Jakie to powody?Jak pokaza w swoich badaniach Jean Gebser, nasza wiadomo znaczco si rozwina.Przed czterema i p miliardami lat utworzy si nasz system soneczny. Przed szeciuset

milionami lat pojawio si ycie na Ziemi. Przed trzystoma siedemdziesicioma milionami latwyszy z wody gady, od ktrych pochodz krgowce. Przed trzema milionami lat z mapyrozwin si czowiek. Dlaczego rozwj miaby si zatrzyma na obecnym etapie?

Rozmawialimy ju o dowiadczeniach mistycznych. Wspomnia Ojciec, e waciwie niesposb o nich mwi, poniewa dokonuj si na paszczynie wiadomoci, ktrej niemona odda rodkami jzyka, poj i logiki. Jednak mistycy podejmowali wci prbydokonania rzeczy niemoliwej i ubierali swoje przeycia w sowa i obrazy. Czy mog Ojca

poprosi o to samo?Najpierw chciabym powiedzie, e mistycy, co prawda, zawsze uywali obrazw i symboli,ale pojawiaj si one dopiero po dowiadczeniu. Od chiskiego mistrza Foyana pochodzi

zdanie: Jeli ludzie uywaj sw, by opisa ducha, to nie pojli ducha, ale jeli nie uywajsw i opisuj ducha, to rwnie nie pojli ducha".

Co to znaczy?Wszystkie obrazy, symbole i jzyki podlegaj cigym zmianom, natomiast to, co boskie,

pozostaje nietknite. Eckhart powiedzia tak: Gdybym mia Boga, ktrego mgbym pozna,to nigdy nie uwaabym go za Boga" (Kazanie 42 ). Oto, dlaczego Jan od Krzya mwi oBogu: Nada, nada" - Ani to, ani tamto". Wicej o Bogu nie da si powiedzie. Mistycywszystkich religii s, co do tego zgodni. Std w zen recytuje si tekst Daio Kokushiego:Istnieje pewna rzeczywisto, ktra wyprzedza nawet niebo i ziemi. Nie ma formy, a tym

bardziej imienia. Oczy nie widz jej, gdy jej szukaj. Nie ma gosu i dlatego nie jest doodkrycia dla uszu". I dalej: O, moi mili, czcigodni przyjaciele. Jeli tsknicie, by usyszegrzmicy gos dharmy, skoczcie wasze mowy, oprnijcie myli, wtedy dojdziecie do tego,

20


21/93


by pozna jeden byt".

Musimy, wic wzi sobie do serca synne sowa Ludwiga Wittgensteina: O czym niemona mwi, o tym trzeba milcze"?Jedynym wyjciem, ktre pozostaje, s - jak ju powiedzielimy metafory, parabole i

obrazy, o ktrych wiadomo, e s, co najwyej przyblieniem. Chtnie w tym celu uywamnastpujcego obrazu: Jeeli wyobrazimy sobie Pierwsz Rzeczywisto jako nieskoczonemorze, to wtedy jestemy jak fale na tym morzu. Jeli fala dowiadcza jestem morzem", towtedy wci jest nas dwoje: fala i morze. W mistycznym dowiadczeniu jednak ten dualizmzostaje przekroczony. Ego fali rozpywa si, a w jej miejsce morze dowiadcza siebie jakofali. Dowiadcza siebie w jednoci z obiema i jako jednoci obu. Tego kroku mistyk niedokonuje, on mu si przydarza. Mistyk nie rozpatruje rzeczywistoci przedmiotowo, niejakoz, zewntrz, lecz dowiadcza jej od wewntrz. Mwic obrazowo, dowiadcza, e wszystko

jest fal i morzem jednoczenie. Wszystko jest form wyrazu tej jednej rzeczywistoci. Iponiewa wszystko jest form wyrazu tej samej rzeczywistoci, istnieje te absolutna wi zewszystkim. Morzem s wszystkie fale i wszystkie fale s jednoci. Wszystko jest kosmosem

i wszystko w kosmosie jest manifestacj tego samego kosmicznego bytu. Mistyk dowiadczatego w tym, e znika rozrnienie midzy nim a manifestacjami bytu. Mistyk nie jest pozaBogiem i wiatem. Mistyk jest Bogiem i wiatem, nierozdzieln jedni. Dlatego napiciemidzy oboma biegunami nie zostaje zniesione. Jest to napicie midzy jednym kocem kijaa drugim. Jest to napicie midzy fal a morzem, midzy gazi a drzewem. Bg i czowieknie zostaj bynajmniej zrwnani ze sob. Morze objawia si jako fala. Morze i fala daj si,co prawda, rnie okreli, ale ich istot jest woda. Do ma dwie strony. Rozum kaeoglda jedn stron po drugiej. Od wewntrz obie strony s dowiadczane jako jednia.Dlatego jest to jednoczenie dowiadczenie zupenej pustki i cakowitej peni.

Sowo pustka brzmi w uszach wielu ludzi negatywnie. Drani ich to sowo wzite z

duchowoci wschodniej, dopatruj si w nim zamachu na osobiste spotkanie z Bogiem wmistyce zachodniej.Pustka jest etapem przejciowym, ale nie celem. Celem pozostaje zawsze pustka i forma, jaksi mwi w zen. Nirwana nie jest rozpuszczeniem si w oglnej nieokrelonoci. Nirwana jestdowiadczeniem tu i teraz, nie za stanem w odlegej przyszoci. Pustka nie jest pusta.Powinnimy skoczy z trzema nieporozumieniami dotyczcymi mistyki Wschodu.Pierwszym jest zarzut, e zatrzymuje si w pustce. W zen nazywaoby si to martwym zen".Jednak pustk mona z powodzeniem nazwa peni. Nie ma w niej adnego bytu, lecz tylkodowiadczenie kosmicznego wsp-bycia. To dowiadczenie potwierdzaj wszyscy mistycy.Std Mistrz Eckhart pisze w Mowach pouczajcych": Kto tak ma Boga (tj.) w Jego realnym

byciu, ten ujmuje Boga w sposb boski i temu Bg janieje we wszystkich rzeczach;albowiem wszystkie rzeczy smakuj mu Bogiem i we wszystkich rzeczach jawi mu si obrazBoga. W nim Bg byszczy zawsze, w nim dokonuje si uwalniajce odwrcenie si (odwiata) i odcinicie w nim (obrazu) ukochanego, obecnego (w nim) Boga" (Mowa 6). ARamana Maharishi powiada o owieconym: Doznajcy doznaje przez bezporednie doznanieBoga". Zachwyt, poryw i wizje nie s celem mistyki. To wszystko tylko etapy przejciowe.Jan od Krzya mwi to bardzo jasno: Na skutek tego przychodz zachwyty, omdlenia irozlunianie si koci. Stany te zdarzaj si zawsze, gdy udzielanie si Boga duszy nie jest

jeszcze czysto duchowe, czyli w samym duchu. Tego ostatniego doznaj dusze ju doskonaei oczyszczone przez noc ducha. Ustaj u nich zachwyty i mczarnie ciaa, gdy raduj si juswobod ducha, bez zaciemniania si i omdlewania zmysw".

Na czym polega drugie nieporozumienie?Na zarzucaniu wschodniej mistyce, e uprawia samozbawienie. Zbawieniem w mistyce jest

21


22/93


poznanie lub dowiadczenie rzeczywistoci, ktr obdarowywany zostaje ten, kto potrafi siotworzy. Tylko poprzez otwarcie si, nie za poprzez robienie wchodzi si we wci obecn,nie-zaciemnion przez ego rzeczywisto. My, chrzecijanie, czujemy si zobowizanizasuy sobie na niebo dobrymi uczynkami.

A trzecie nieporozumienie?Przekonanie, e mistyczne dowiadczenie jest subiektywne. Subiektywne s tylkoodtworzenie i wyraz dowiadczenia. Kto poczyni gbokie mistyczne dowiadczenie,rozpoznaje za wszelkimi werbalizacjami i obrazowymi przedstawieniami jedni i prawd, podwarunkiem, e opisuj one rzeczywicie takie dowiadczenie. Mam ksik z tysicemdwustoma haiku. S zupenie rne, ale za kadym rozbyskuje nieomylnie jednia, ktrazostaa doznana. Nikt tu nie moe uda czego, czego nie przey. Zatem zarzut, e kady maswoj religi, jest niewybaczalnie gupi. Jednia zostaa doznana i - stosownie do osoby -wyraona w sposb jednoznacznie rozpoznawalny.

Czy w tym kontekcie mgby Ojciec opowiedzie o swoich wasnych dowiadczeniach?

Pocz je z opisem dowiadcze osb, z ktrymi id t drog. Prosz jednak nie zapomina,e zawsze s to opisy postfactum. Dlatego powraca wci sowo ja", chocia nie ma adnegoego w dowiadczeniu. Pustka, ktra nie jest pusta, z ktrej pyn dwiki, barwy, uczucia imyli. Jest to meta- i suprakosmiczna pustka. Ja i pustka zlalimy si w jedno. - Pustka,Bosko, Nada moe te nazywa si peni. Jest to penia brzemienna wszystkimimoliwociami. Zawiera wszystkie potencje i jest przyczyn stworzenia. - U celu, w domu,niczego nie brak. miech, ale nie miech z czego, po prostu miech. - Szczcie, ale nie

bycie szczliwym z czego. Bezgraniczna mio, ale nie ja kocham ciebie. Paradoksalnienie ma ani mioci, ani nienawici, ani ycia, ani mierci, ani ty, ani ja, adnych granic,

przestrzeni, czasu. - Lekko, oczywisto i wolno. - Wszelka biegunowo zostajezniesiona. Nic nie jest absurdalne, przeciwnie, wszystko jest zupenie oczywiste. Uderzenie

bbna. Te dwiki kapi z nicoci jak pery i znikaj. adnego wewntrz, adnego zewntrz.yk soku, oto tylko ten intensywny smak. - I, tylko ten jeden krok. Idzie, widzi, czuje, ba,

jakkolwiek to dziwne: myli. Rwnie myli pojawiaj si jak pery i na powrt znikaj". Otomoje dowiadczenie. Wida je we wszystkim, co tutaj przedstawiem i zapisaem. Dlategomoje sowa brzmi czsto dziwnie. Dlatego s czasami mylce. Pochodz z innej

paszczyzny. To, co mwi, nie ma nic wsplnego z elitarn wiadomoci. Ale nie mogmwi inaczej, bo w przeciwnym razie wyparbym si mojego dowiadczenia.

Czy to, co Ojciec opisuje, jest odpowiednikiem unio mystica?Tak. Unio mystica jest chrzecijaskim okreleniem zanurzenia si w kosmiczn,transmentaln i transpersonaln jedni. W innych religiach i krgach kulturowych utrwaliy

si inne nazwy tego samego dowiadczenia: pustka, owiecenie, wyzwolenie, satori, nirwana,samadhi. Zawsze chodzi o to samo dowiadczenie czystego bytu, w ktrym wszystko tak jest,

jak jest, i tak jak jest, jest doskonae. Ale czysty byt nie jest substancj. Tam nie jest siszczliwym ani nieszczliwym, zadowolonym ani niezadowolonym, pogodnym anismutnym. Stwierdzenie: Jestem radosny" byoby powrotem na paszczyzn ego. Wkosmicznej wiadomoci nie wystpuje bogo, szczcie w sensie uczucia. Albowiemuczucia s zawsze uczuciami jakiego ego. W kosmicznej wiadomoci jest rado, a nie jasi raduj". Jest szczcie, a nie ja jestem szczliwy".Zachwyt, a nie ja jestem zachwycony". Kto przekroczy ego, temu wszystkie paszczyznywiadomoci wydaj si wzgldne. Natomiast wiadomo kosmiczna wydaje si doskonaa ido ostatecznoci wypeniona. Tak, wiadomo kosmiczna jest spenieniem wszystkichnaszych tsknot. I dlaczego nie miaaby by celem wszystkich istot? Dlaczego nie nazwa jejniebem?

22


23/93


S ludzie, ktrzy twierdz, e chrzecijaskie dowiadczenie mistyczne ma przewag nadduchowoci innych religii. Czy Ojciec si z tym zgadza?Oczywicie, e nie! Gdy czytam wiersze Jana od Krzya, nie widz adnej rnicy midzychrzecijaskim dowiadczeniem mistycznym a mistycznymi dowiadczeniami innych religii.Dwa jego wiersze chciabym szczeglnie wyrni: Wszedem - hen kdy w nieznane" oraz

Znam dobrze rdo...". W tych tekstach nie ma niczego personalnego i niczegochrzecijaskiego. Dlatego John Chapman - chrzecijaski ojciec duchowy, ktry w pierwszejpoowie XX wieku by doradc i towarzyszem dla idcych drog duchow - napisa: wityJan od Krzya jest niczym gbka nasiknita chrzecijastwem. Jeli wszystko wycisn,zostanie pena teoria mistyczna. Dlatego nienawidziem Jana od Krzya przez pitnacie lat inazywaem go buddyst. Kochaem wit Teres, czytaem j bez przerwy i po wielokro.Ona jest przede wszystkim chrzecijank, a tylko wtrnie mistyczk. Potem zrozumiaem, e

jeli chodzi o modlitw - byo to pitnacie straconych lat". Jan od Krzya towarzyszy miprzez dziesiciolecia na mojej wasnej drodze. Podpisuj si pod t wypowiedzi Chapmana.

***

Zaspokojenie naszych tsknot mona, wic znale we wszystkich religiach?Wszystkie religie s drogami do dowiadczenia tego, co boskie, ale adna z nich nie moetwierdzi, e ma do wyczny dostp. By to lepiej wyjani, chtnie sigam po nastpujce

porwnanie: Religie s jak pikne kolorowe witrae. Nadaj one wiatu, ktre przez nieprzewieca, okrelon struktur. Jednak, jeeli wiato nie wieci, s martwe i milcz. Dlategowiato jest decydujce. Ale wiata nie widzimy. Ono czyni widzialnym, samo pozostaje

jednak niewidzialne. Widzialne staje si dopiero wtedy, gdy rozszczepia si na barwy i przyjmuje struktur. Podobnie religie. Nadaj temu, co nieuchwytne, co boskie pewnuchwytn struktur. Cen, jak musz za to zapaci, jest zredukowanie tego, co boskie, do

pewnego wycinka spektrum. Branie tego wycinka za cao byoby gupot. Rwnie gupio byoby sdzi, e witra wieci sam z siebie. Trzeba te widzie, e wiato musi si

rozszczepi, jeeli chce nie tylko wieci, ale take si objawi. Bg zjawia si w religiach.Ale nie jest on w nich nigdy dowiadczany w caej peni swego wiata, jeeli nie s oneotwarte na dowiadczenie.

Aby bezporednio dowiadczy Boga, musielibymy wyj z mroku kocioa i stan podgoym niebem? Nie sdz, eby to, co boskie, byo dla nas dostpne poza wszelk struktur i pozarozszczepieniem. Nie widz niczego, co nie byoby faset jedni. Pierwsza Rzeczywisto jestzawsze wszystkim. Bg istnieje jako forma i jako nie-forma. Tak jak wiato nie da si pozna

bez owietlanego przez nie przedmiotu, tak samo nie ma poznania Boga bez formy. Tam,gdzie nic nie jest owietlane, nie wida wiata. Co wicej, dzisiaj wiemy, e to, co nazywamyowietlonym przedmiotem, tak naprawd nie jest niczym innym, jak tylko skupionymwiatem. Inaczej mwic, istnieje tylko wiato. I wiato zjawia si, owietlajc samo siebie.Dokadnie tak samo jest z Bogiem. Istnieje tylko Bg, albowiem Bg sam jest bytem. Iwszystko, co jest, jest przejawem bytu, niejako skupionym bytem. I to jest to, czego mistykdowiadcza. On nie dowiadcza czystego, nagiego Boga poza religiami, on nie wychodzi

przed koci i nie patrzy w soce. (Zniszczyby sobie oczy, jak ostrzega Platon w metaforzejaskini.) On dowiadcza raczej, e wszystko, z nim samym wcznie, jest przejawem Boga -wizk boskiego bytu. Kosmos jest epifani Boga. Dlatego te prawdziwa mistyka przekraczanauk o karmie. Przyczyna i skutek s sposobami przejawiania si tego, co boskie. Jeelimiayby istnie ponowne narodziny, to wtedy musiaaby si ponownie rodzi tylko ta boska

prazasada. Ale ani mistyka Wschodu, ani mistyka Zachodu nie mwi o ponownychnarodzinach. Tu i teraz to bezczasowa chwila Boga. Niedawno kto mi zarzuci, e degraduj

23


24/93


czowieka do roli swojego rodzaju podgrzewacza przepywowego. Nie zauway, e jestemyte wod przepywajc przez w podgrzewacz.

Jak naley to rozumie?Bg i czowiek maj si do siebie jak zoto i piercie. S to dwie zupenie rne rzeczy.

Zoto nie jest piercieniem, piercie nie jest zotem. Ale tylko w zotym piercieniu mog sipojawi razem. Wspistnie. Zoto potrzebuje formy, a piercie materiau, eby mogy siuwidoczni. Tak Bg objawia si jako czowiek. Bg i czowiek mog si pojawi tylkorazem. Na tym polega dla mnie sens inkarnacji Jezusa. Uwidacznia ona, e wszystko jestinkarnacj Boga, od kwarkw i leptonw po czysto duchowe formy, o ktrych nie mamy

pojcia. Kady jest Bogiem czowiekiem. Mog te powiedzie: Bg zamanifestowa si jakoczowiek.

Czowiek jest Bogiem?Tak. Nawet, jeeli to zdanie brzmi w uszach chrzecijanina skandalicznie, wrcz heretycko iarogancko. Ale taka ocena wynika z mylnego zaoenia, e mistyk wypowiada takie zdanie z

poziomu wiadomoci ego. Naprawd za pochodzi ono z tego dowiadczenia jednoci, wktrym nie ma podziau na ja i ty. Poza tym podejrzenie o herezj bierze si std, echrzecijastwo przez Boga rozumie co zupenie innego ni to, co nazwalimy Boskim,Pierwsz Rzeczywistoci, Kosmiczn wiadomoci albo Bogiem. Chrzecijastwo rozumie

przez Bogaper definitionem kogo naprzeciw mnie. Ale ten teistyczny obraz Boga ma senstak dugo, jak dugo poruszamy si na racjonalnej paszczynie wiadomoci. Tylko tutaj

potrzebujemy Boga, ktry nas zbawia w okrelony sposb. Z perspektywy mistyki nauka ozbawieniu jest metafor zdarzenia, ktre odbywa si w dowiadczeniu mistycznym.Zbawienie jest wci obecne. W dowiadczeniu mistycznym czowiek wdziera si dozbawienia.

Czy to rozstanie z klasyczn nauk o zbawieniu?Nie. Religijno ma bardzo rne paszczyzny. Ludzko jeszcze dugo bdzie przebywa na paszczynie religijnoci, na ktrej zbawienie mona sobie wyobrazi tylko jako dzieozbawiciela. To zdanie nie jest wyrazem lekcewaenia. Ale kady wierzcy musizaakceptowa fakt, e istnieje paszczyzna wiadomoci, ktra przekracza jego religijnewidzenie wiata. Jeeli wwczas stanie przed pytaniem o sens ycia, bdzie gotw wej nadrog wewntrzn, drog duchow.

Co si z nim potem dzieje?Najpierw dzieje si to, co mistycy nazywaj procesem oczyszczania. Uywajc terminologiipsychologicznej, mona by te mwi o procesie indywiduacji, w ktrym psyche staje si

przezroczysta w stosunku do wszystkich duchowych blokad i uwarunkowa, ktre narosy wtrakcie wychowania, uspoeczniania i religijnego nauczania. Nie chodzi o to, eby pozby sitych uwarunkowa, lecz o to, eby je sobie trzewo uwiadomi i zaakceptowa. Wraz zosigniciem przejrzystoci duszy zaczyna si przemiana w rozumieniu siebie, przedewszystkim w rozumieniu siebie na paszczynie religijnej. Bg w niebie, do ktrego modlimysi jako dzieci, rozpada si. I niejeden wzdycha wtedy wraz z Nietzschem: Bg umar! Wrzeczywistoci jednak to nie Bg si rozpad, lecz okrelony obraz Boga. Jest taki przebjClaudii Mitsch-Eibel, ktry wyraa wietnie uczucia dzisiejszego czowieka: W niebie cichosi zrobio, prcz milczenia nic nie sycha. Czy kto, kto tam mieszka, umar? Moecichcem musia zmyka?". Ten stan jest dla wielu ludzi obcieniem. Oto nie wiedz ju,czego si maj trzyma. Jednak w tym kryzysie tkwi zalek przejcia do nastpnego etapu nadrodze wewntrznego rozwoju. Wtedy zaczyna si faza oprniania wiadomoci alboujednolicania wiadomoci - w zalenoci od tradycji oraz otoczenia, w jakim si yje.

24


25/93


O co tu chodzi?Na drodze ujednolicenia wiadomoci chodzi o to, aby strumie wiadomoci skierowa naokrelone tory. Moe to polega na przykad na skupieniu si na okrelonym dwiku, na

jakim sowie lub - w obszarze azjatyckim - na mantrze albo te na wykonywaniuokrelonych ruchw. Zawsze chodzi o skupienie rozproszonej zwykle wiadomoci. Inna

droga stara si o oprnienie wiadomoci. W tym wypadku ustaje wszelka aktywno ego.Istnieje tylko czujna obecno. Myli przychodz i odchodz, bez zatrzymywania si. To jednak nie jest atwe, poniewa nasz intelekt przywyk do zwracania si ku napywajcymwraeniom, do ich porzdkowania i rozwijania. Obie drogi prowadz do punktu, w ktrymego rozpoznaje, e nie jest tym, za co si dotd uwaao. Oto zaamuje si tosamo ego i

przychodzi poznanie, e waciwa tosamo siga duo gbiej ni nasze ego. Tym samymczowiek staje na progu dowiadczenia, ktre opisaem obrazowo na pocztku, gdy

powiedziaem: Fala nie dowiadcza siebie jako czci morza, lecz jest morzem. Jest jednibez jakiejkolwiek dualnoci.

Czy nie istniej takie duchowe dowiadczenia, w ktrych wystpuje pewna dualno? Myl

na przykad o przeyciach stopienia si, jakie wystpuj w szamanizmie.Typowa dla szamanizmu identyfikacja ze zwierztami lub innymi istotami jest zapewnerodkiem do przezwycienia wskiej tosamoci ego. Moim zdaniem istnieje wielkieniebezpieczestwo, e adept zatrzyma si na tym stopniu i jedynie przesunie swojtosamo, lecz nie dotrze do mistycznego dowiadczenia jednoci. Dualnoci nie

przezwyciy si w ten sposb. Opiekuj si pewn kobiet, ktra praktykuje drogszamask. Ma ona doznania wiata, ktre s dla niej znaczce. Tu si zatrzymaa, niezdolnazostawi swojego ja, ktre dziki tym wizjom uszlachetnia. Dlatego drepce w miejscu,niejako w przedsionku wityni, i nie jest w stanie uczyni kroku w kierunku dowiadczenia

jednoci.

Czy zatem odradza Ojciec praktyki szamaskie?Wskazuj w kadym razie na niebezpieczestwa z nimi zwizane. Najwiksza trudno

polega na tym, e przerywa si drog w poowie. Nie jest to zreszt mj pomys. Mistycznetradycje wielkich religii przestrzegaj przed przypisywaniem zbytniej wagi zjawiskomtowarzyszcym ludziom na drodze rozwoju duchowego, takim jak telekineza, prekognicja,wizje, ekstaza, lewitacja, rzekome przeycia reinkarnacyjne i tym podobne. Oczywicie, takiedowiadczenia mog by wane dla poszczeglnych osb, a nawet dla jakiej grupy, ale nies one celem. Przede wszystkim nie naley ich interpretowa bdnie jako znakuszczeglnego wybrania. Te parapsychologiczne zdolnoci nie maj nic wsplnego zduchowoci. Poprzez nie ujawniaj si potencjay, ktre posiadaj wszyscy ludzie, a ktretylko nieliczni potrafi rozwin. Podobnie jest ze zdolnociami muzycznymi. Maj jewszyscy, ale tylko nieliczni staj si wirtuozami.

Czy istnieje co takiego jak talent mistyczny, ktry umoliwia ludziom zdobycietranspersonalnych dowiadcze jednoci bez wchodzenia na drog duchow jakiej religii?Kady czowiek bez przygotowania moe zdoby takie dowiadczenia. Nie potrzeba w tymcelu wykonywa adnych specjalnych praktyk duchowych. Myl o ludziach jak F. Holderlin,R.M. Rilke lub F. Nietzsche, ktry przy skale w Sils Maria przey owiecenie. Jego

powiedzenie Bg umar" jest przypuszczalnie wyrazem prawdziwego dowiadczeniamistycznego. Ale na przykadzie Nietzschego mona te zobaczy, jakie niezwyke trudnoci

pociga za sob przedarcie si do transpersonalnoci bez przygotowania. Czsto brakujeludziom ukadu odniesienia, w ktrym mogliby zlokalizowa swoje dowiadczenia, alboodrzucaj religijn wykadni z powodw ideologicznych. Nietzsche nie umia sobiewyobrazi, e mona interpretowa dowiadczenia egzystencjalne w kontekcie

25


26/93


chrzecijaskim lub w ogle religijnym. Std pozosta mistykiem, ktry zatrzyma si w pdrogi. Ktry, co prawda, przebi si do obszaru transpersonalnego, potem jednak straciorientacj.

Czy mgby Ojciec rozwin ten temat?

Odwoam si do tego, co F. Nietzsche napisa w Ecce homo". Opowiem teraz dziejeZaratustry. Zasadniczy pomys dziea, pomys wieczystego nawrotu, ta najwysza formuapotwierdzenia, jak w ogle osign mona -, siga sierpnia roku 1881: zapisany zosta nakartce z napisem: 6000 stp poza czowiekiem i czasem. Pewnego dnia szedem lasami nad

jeziorem koo Silvaplana; zatrzymaem si przy potnej, piramidalnie spitrzonej skale obokSurlei. Wtedy nawiedzia mnie ta myl. - Cofnwszy si od dnia tego o kilka miesicy wstecz,spostrzegam, jako zapowied, nag i do gbi rozstrzygajc zmian smaku, przedewszystkim w muzyce". I kontynuuje: Pojcie objawienia, - w tym znaczeniu, e co nagle zniewysowion pewnoci i dokadnoci widzialne, syszalne si staje, co, co czowieka dogbi wzburza i wstrzsa, - okrela po prostu stan rzeczy. Syszy si, nie szukajc, bierze si,nie pytajc, kto daje; myl wystrzela jak byskawica, z koniecznoci, w formie bez wahania,

- nie miaem nigdy wyboru. Zachwyt, ktrego napicie wyzwalao si niekiedy w strumieniuez, w ktrym krok poniewolnie ju to jak burza gna, ju to powolny si staje; zupenanieprzytomno przy cisej wiadomoci subtelnych dre i dreszczw, a do koczyn stp;gbia szczcia, w ktrym to, co najboleniejsze i najpospniejsze, nie dziaa jako

przeciwiestwo, lecz jako co uwarunkowanego, wywoanego, jako konieczna barwa wrdtakiego nadmiaru wiata; instynkt stosunkw rytmicznych, przysklepiajcy dalekie

przestrzenie form - dugo, potrzeba dalekononego rytmu jest nieledwo miar potginatchnienia, rodzajem wyrwnania wzgldem ucisku i napicia... Wszystko dzieje si wnajwyszym stopniu, poniewolnie, lecz jakby w wichurze uczucia wolnoci,

bezwarunkowoci, mocy, boskoci... Poniewolno obrazu, przenoni jest rzecznajprzedziwniejsz; nie ma si ju zgoa pojcia, co jest obrazem, co przenoni, wszystko

jawi si jako wyraz najbliszy, najwaciwszy, najprostszy. Zdaje si naprawd, by przypomnie sowa Zaratustry, jak gdyby rzeczy podchodziy same i narzucay siprzenoni...". Nietzsche opisuje przeycie gbokiego wstrzsu. Podobnie jak wielu mistykwzrazu nie potrafi zaklasyfikowa tego, co przey. Oni take przechodz przez niebo i pieko.Zwyke ycie i to, co ujrzeli, nie dadz si ze sob poczy. To, co przeyli, wydaje sinieprzydatne w yciu. Indywiduum jako nonik prostodusznej racjonalnoci nie ma ju sensu.A w dodatku wszystko to moe si przydarzy komu, kto tego nie szuka.

Ale Nietzsche przynajmniej na pocztku mia intelektualna si, by ubra swojedowiadczenia w sowa, i w ten sposb je przetrawi. Co si dzieje z mniej twrczymi

jednostkami, jeli zaskoczy je dowiadczenie mistyczne?Poniewa osoby te przekraczaj granice tosamoci ego, popadaj czsto w gronniepewno. Jest ona tym groniejsza, im bardziej ludzie ci pozbawieni s religijnych ram, wktrych mogliby umieci swe przeycia i zrozumie siebie. Niejeden udaje si do psychiatry,

bo myli, e zwariowa. Nawet tak przenikliwy psycholog jak Zygmunt Freud nie miawaciwego podejcia do dowiadcze transpersonalnych. Uwaa je za nienormalne i

psychopatyczne.

Chyba nie tylko Freud. W literaturze mistycznej czsto mwi si o okropnych lkach iokresach cierpienia. Jan od Krzya uku metafor ciemnej nocy, ktr musi przej mistykna drodze do Boga. Czy mistyka nie jest ostatecznie czym, czego naley si ba?

Nie. To, co przey i co wycierpia Jan od Krzya, byo dug drog oczyszczenia.Studiowaem intensywnie jego wspaniae teksty. Wynika z nich, e nie mia on atwego ycia.Wzrasta w ciasnym i gronym wiecie inkwizytorskiego katolicyzmu hiszpaskiego. Czu si

26


27/93


tam nieswojo. Istnieje jego cudowny wiersz zaczynajcy si od sw: Wszedem - hen kdyw nieznane...". Cztery razy musia stawa przed inkwizycj. Nie byo mu atwo dochowawiernoci swojemu dowiadczeniu. Dzi nie jestemy nawet w stanie wyobrazi sobie tychtrudnoci. Jan nie mia adnego wsparcia, adnej podpory - niczego, na co mgby si

powoa. Jego towarzyszce, Teresie z Avila, byo troch atwiej. Nie krpowaa si przy

opisywaniu mistycznych przey siga do chrzecijaskiej dykcji. Jan od Krzya czyni totake, ale rzeczywistym mistykiem jest on w tych swoich wierszach, w ktrych czsto niewystpuje adna religijna terminologia. To rwnie byo czci jego ciemnej nocy.

Czy chce Ojciec przez to powiedzie, e wewntrzna droga nie musi prowadzi przez mrok?Lki, obawy, uczucie opuszczenia i rozpaczy w obliczu mierci Boga" mog, ale nie muszsi pojawi. Niemao ludzi z du atwoci osiga szczyt - a gdy si tam znajd, czstowybuchaj gonym miechem. Mj mistrz zen, Yamada Roshi, mia si bez przerwy trzydni, gdy poczyni decydujce dowiadczenie. Jak atwo zgadn, jego ona mylaa, ezwariowa. Ale nie. On mia si, dlatego, poniewa owiecenie okazao si takie proste -

poniewa si przebudzi i stwierdzi, e rzeczywisto moe by zupenie banalna, a jednak

doskonaa. Nagle czowieka mieszy cay ten moz, caa teologia, caa filozofia. Duchowawdrwka przebiega rnie. Zaley to ostatecznie od psychicznych predyspozycji jednostki.

Zatem szeroko rozpowszechnione mniemanie, ze mistyka jest czym, co kae by zawszebardzo powanym, wydaje si nieuzasadnione.Oczywicie, to przekonanie jest zupenie bezpodstawne. Obraz mistyki jest na Zachodzie

bardzo wypaczony. Moe, dlatego, e w kociele katolickim ustalono bardzo swoiste kryteriawitoci. Rzadko spotykamy miejcych si witych. Koci wymaga od nichnadzwyczajnych cnt, czynienia cudw i tym podobnych rzeczy. To wszystko nie ma nicwsplnego z dowiadczeniami mistycznymi. Chodzi raczej o katalog moralnych wymaga,ktrego nie da si zastosowa do mistykw. Mistycy czsto byli odrzucani, poniewa nie

przystawali do kodeksu moralnego okrelonej epoki. Odpowiadali z grubsza obowizujcymnormom i konwencjom, jednak dobrze wiedzieli, e to wszystko jest tymczasowe i wzgldne.

Istniej przecie tzw. wici gupcy, ludzie, ktrzy lekcewa wszelki konwencje, poniewadostrzegli wzgldno wszystkiego, co doczesne.Wystpienia witych gupcw wywouj najczciej wielk irytacj. Znam wiele wschodnichanegdot o takich ludziach, na przykad o mistrzu zen Ikkyu, ktry chodzi do burdeli, bynawraca tam kobiety. A w naszej tradycji? W yciu Jezusa s epizody, ktre jemuwspczesnym musiay si wyda kamieniem obrazy. Jezus jada z kobietami wtpliwychobyczajw, spotyka si ze znienawidzonymi celnikami. Nawet wasnych uczniw zgorszytym, e pozwoli si namaci kosztownymi olejkami, zamiast przeznaczy pienidze na

biednych.

Brzmi to tak, jak gdyby mistyczne dowiadczenie wykraczao poza moralno. Czy mistycy by raz jeszcze posuy si sowami Nietzschego - yj poza dobrem i zem?Mistyczne dowiadczenie gruntownie zmienia czowieka. Uwiadamia, e normy moralnewi si za kadym razem ze sposobem rozumienia siebie. Z jednej strony rozumienie tozaley od poziomu wiadomoci, na ktrym si znajdujemy. Z drugiej strony osignicietrans-personalnego poziomu wiadomoci zmienia nasz sposb rozumienia siebie - a to zkolei nasze wyobraenia moralne. Albo inaczej. Dla kogo, kto zdoby dowiadczeniemistyczne, moralno schodzi na drugi plan.Wypenia go wszechogarniajca mio do wszystkiego i do wszystkich. Mio staje si dlaniego jedyn norm, przenika cae jego postpowanie. Do takiego czowieka odnosz

Documents

Osb Willigis Jager - Fala Jest Morzem Rozmowy o Mistyce