Düzgün, Osman Türkçe-Arapça / Arapça-Türkçe karlklar klavuzu /
Osman Düzgün.--Ankara: Türk Dil Kurumu, 2020. 870 s.; 24 cm—
(Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu
Yaynlar; 1367)
Kaynakça var.
ISBN 978-975-17-4718-1
492.73423
Türk Dil Kurumu Yaynlar: 1367
TÜRKÇE-ARAPÇA / ARAPÇA-TÜRKÇE
KARILIKLAR KILAVUZU
ISBN: 978-975-17-4718-1
Datm: Türk Dil Kurumu
Atatürk Bulvar No.: 217 Kavakldere/ANKARA 06680 Telefon: +90 (312)
457 52 00
Belgegeçer: +90 (312) 468 07 83
Genel a: http://tdk.gov.tr
eserin bütün yayn, çeviri ve alnt haklar
Türk Dil Kurumuna aittir.
çindekiler
Ön Söz • 7 Klavuz Hazrlama lkeleri • 9 Klavuzun Kullanm • 10
Ksaltmalar Listesi • 12 Kaynaklar • 13 Türkçe-Arapça • 15
Arapça-Türkçe • 325
ÖN SÖZ Diller, kültürler arasnda bir iletiim ortamnn tesis edilmesi
için insana
özgü, bu vazgeçilmez ihtiyac karlad içindir ki insanln ilk
dönemlerinden beri, her yerde ve zamanda varln sürdürmütür. Karlk
klavuzlar, hem dille gerçekleen iletiim ortamlarnn bir rehberi hem
de dil öreniminin vazgeçilmez kaynaklarndan biridir. Toplumun
fertleri arasnda gelien ve yaylan iletiim orta- mnn bütün unsurlar
bu klavuzlarda bulunan sözcüklerle somutlar ve bu söz- cükler dil
örenimiyle birlikte hayati bir gerçeklie, belirli bir iletiim
formuna kavuur. letiimin en iptidai koullarda bile doru
gerçeklemesi, bu unsurlarn baka bir deyile sözcüklerin nasl
yorumland ve açkland ile de yakndan ilgilidir. Sözcükleri doru
açklamak, iletiimin doru gerçeklemesi için önemli bir çk noktas ve
mercisidir. Alclar sözcükleri doru anlayabildikleri ölçüde, bir
dili daha iyi örenebilir, daha iyi kullanabilirler. Dil edinimi
bireylerin, üst düzey bilinç ve zevkinin gelimesine ve mensubu
bulunduu toplumun deerlerini be- nimsemesine hizmet ederken yabanc
diller ve kültürler arasndaki iletiimin tesis edilmesine öncülük
eden bu ve benzeri örenme kaynaklar da bu kültürlemenin
mütekabiliyetini salayarak iletiimin en üst düzeyde gerçeklemesine
yardm ve rehberlik eder.
Ülkemizde kullanlan Arapça-Türkçe sözlük ad altndaki klavuzlar
çeitli yaynevleri tarafndan genelde Arapça örenen Türk örencilerine
yönelik olarak tasarlanmtr. Bunlar büyük çounluu Arap dilinde
bilinen önemli sözlüklerden veya bunlarn baka dillerdeki
tercümelerinden yararlanlarak Türkçeye aktarlan eserlerdir. Bu
çalmalarn çk noktalarna bakldnda, karlanmas öngörülen temel
ihtiyacn kahir ekseriyetle, ilahiyat vb. dinî eitimle veya yabanc
dil olarak Arapça öretimindeki akademik ihtiyaçlara younlat,
özellikle bu alanda itigal eden Türk vatandalarna yönelik olduu
görülmektedir.
Öte yandan, ülkemiz eitim kurumlarnda Türkçe örenen ve saylar yüz
bin- leri aan Arap örenciler ile aileleri açsndan en önemli ihtiyaç
hiç kukusuz, farkl dilleri ve kültürleri temsil eden toplumlar
arasnda kültürler aras iletiim ve uyu- mun salanmasdr. Bu sürecin
en önemli parçalarndan biri olan Türkçe eitimi, di- er yandan ana
dilinde eitim konusunda, yabanclarn temel yaam ihtiyaçlarnn
karlanmasndan çocuk yatakilerin eitim ve öretimlerine devam
etmelerine ka- dar almas gereken en önemli engel dildir.
Ülkemizdeki eitim kurumlar bu en- gelin almas ve ülkesini terk etmi
bu insanlarn ülkemizde kaldklar sürece Türk toplumuna intibaklarn
salamak için büyük çaba sarf etmektedir. Milyonlarca kültür
elçisini misafir ettiimiz ülkemizde bu çabalarn zaman içerisinde
olgunla- mas ve meyvelerini vererek dünya sathna yaylmas için,
verilen eitimler kadar bu eitimlerin hangi kaynaklarla ve yardmc
araçlarla verilecei de büyük önem kazanmtr. Dil engelinin amnda
pratik kullanm olan ve çok hacimli olmayan klavuzlar da bu kaynak
ve yardmc araçlardan biridir.
8
Son yllarda dünyada ve bölgemizde meydana gelen gelimeler,
özellikle Orta Dou’da yaanan savalar, siyasi ve toplumsal
istikrarszlarn dourduu bü- yük göç ve iltica hareketleri sonucunda,
milyonlarca insan ülkelerini terk ederek Türkiye’ye göç etmek
zorunda kalm, bu durum Arapça konuan göçmenler için eitimden sala,
ekonomiden teebbüs ve i imkânlarna kadar pek çok alanda, Türkçe ve
Arapça örenimini en temel akademik ihtiyaçlardan biri hâline
getirmi- tir. Türkçe, ülkemizde yaayan bütün Araplar için beerî
hayata intibakn ayrlmaz bir parças olmutur. Okulda, markette,
berberde, manavda, pazarda, hastanede, tra- fikte ve sosyal yaamn
neredeyse bütün birimlerinde konuulan dil olarak, Arap insannn
yaamna yerlemitir.
Türkiye’de yaamaya balayan ve saylar 4,5 milyona varan Arap
göçmenin, ülkemiz toplumu ve kurumlaryla olan münasebetlerinde
Türkçenin yan sra bu insanlara salk, eitim, ekonomi vb. alanlarda
hizmet götüren insan kaynaklar açsndan da Arapça örenimi her geçen
gün daha fazla önem kazanmaya balam- tr. Farkl dil ve kültürleri
temsil eden toplumlarn çatma olmadan bir arada yaa- yabilmesi ve
iletiim zemininde müterek bir yaamn paydalar olarak hayatlarn
sürdürebilmeleri için ana dili örenimi kadar yabanc dil örenimi de
her alanda kaçnlmaz bir ihtiyaç olmutur.
Elinizdeki bu klavuz, Türk dilinin doru yorumlanmas ve kültürler
arasnda- ki temel iletiim ihtiyaçlarnn karlanmasna yönelik mütevaz
admlardan biridir. lk ve ortaöretim çandaki çocuklarn pedagojik
düzeyleri göz önünde bulundu- rularak hazrlanan bu eser, öncelikle
ülkemizde Türkçe örenen okul çandaki Arap örenciler ile günlük
ihtiyaçlarn karlamak isteyen Arap aileler için bir k- lavuz
olacaktr.
Türkçe-Arapça, Arapça-Türkçe Karlklar Klavuzu hazrlanrken önce-
likle Türk toplumunun daarcndan yola çklm, hileli yönlendirme ve
bilgi kirliliine yol açmas muhtemel dil felsefesinden uzak
durularak sözlerin özü ve gerçek hayattaki karlklar Türk dili ve
kültüründeki tanmlklarla açklanmtr. Türkçeden Arapçaya olan ksmda
Türk Dil Kurumunun yaymlad Okullar çin Türkçe Sözlük’ün 8. basks
(2019) esas alnmtr. Madde balarnn seçimi, kalp ifadeler ve baz
deyimlerin seçimi bu sözlükten yaplmtr. Arapça-Türkçe ksmn- da yer
alan madde balar içinse Türk dilinde e deer bir karl bulunan Arapça
maddeler esas alnm, bu alanda yurt içi ve yurt dnda telif edilen
örenci sözlük- lerinden faydalanlmtr. Karlklarn verilmesinde ve
açklanmasnda, yararlan- lan sözlüklerde yer alan karlk ve
açklamalarn çevirileri deil, bu sözcüklerin Türk dili
sözlüklerindeki e deerleri verilmitir. Ayrca bu klavuzun Türkçeden
Arapçaya olan bölümünde 17.830 madde, Arapçadan Türkçeye olan
ksmnda ise 11.730 madde bulunmaktadr.
9
Klavuz Hazrlama lkeleri Arapça sözcüklerin kök harf esasna göre
alfabetik olarak sraland çal-
mada, bütün fiiller mazi, muzari ve mastar sygalaryla birlikte
harekeli olarak verilmitir. Ksaltmalar Arapça sözlük bilimi
kurallarna göre yazlrken, Türkçe ibarelerde geçen ayn anlamdaki
ifadeler arasna virgül (,) farkl anlamdaki ifade- ler arasna (;)
noktal virgül konulmutur. Hemze iaretleri hemze imla kurallarna
göre, elifimaksureler ise imla kurallarna uygun yazlmtr. Son
harfleri dnda bütün ksa ve uzun seslere hareke konulurken, elifin
altnda yazlan hemzeye ha- reke konulmam, eddeler ise iaretlenmitir.
Sygalar ise mücerretlik ve mezitlik esasna göre u ekilde
sralanmtr:
a) Sülasi, b) Sülasi mezit, c) Rubai, d) Rubai mezît. Çalmada, isim
soylu sözcüklerin yaygn çoullar verilmitir. Mastarlar
mansup formda kullanlm, fiillerin bavuru kaynaklarnda esas olan
eril formlar verilmitir. Fiillerle birlikte kullanlan harficerler
parantez içerisinde gösterilmitir. Sülasi ve mezit tüm fiillerin
çeitli alanlarda sk kullanlan anlamlar harficerler veya kalp
hâlindeki kullanmlaryla birlikte belirtilmitir. Özellikle fasih
Arapçada olmayan ve beldelere göre deien kelimelere sk kullanlan
birkaç istisna dnda yer verilmemitir.
10
ine; ibre; rnga
dedikoducu, laf
tayan
ine yapan veya
satan
koltuk altnda ) (
deve veya
deve; deve sahibi (
)
eytan
(
)
geri durmak; uzak
küçümseyen, kibirli
vermek; sunmak;
)
donatmak
iz, alamet, eser, iaret;
)
su dökülürken çkan ses; alev
salamlatrmak,
ödeme; maa, aylk
içi; ücretle
ölüm; gecikme; mühlet
gecikmeli, tehirli; daha sonra, ileride
gelecek, istikbal
belirlenmi bir
vakit; son, biti
aslan yatana
suyun rengi, tad
bir, biri, herhangi biri
nefret )(
kaynak; kaynakça,
gecikmek, ) (
dier, baka; ahiret (
ziyafet vermek;
edep, terbiye; edebiyat
deri, cilt ( )
beer
sunma; yerine getirme, icra
etme, uygulama
-dnda; çünkü, zira
-dnda, eer
öyleyse
istemek
hedef, amaç
Ortodoks
tarih atmak, tarih
lam çukuru
ate; ocak
)
)
güçlendirmek,
izar, petamal; al; örtü
kriz; kritik durum
ezel
zor / skntl bir
bunalm,
esas, temel;
üzülmek, ) (
sünger
düz
çimento
doktor, cerrah
üzülmek, tasalanmak
salam olmak; asil
) (
kök; gövde; sebep,
kurallar
Yunanl
çok of diyen, her
üstün gelmek;
)
)
emin ) (
(araziyi) (
)
aralarn ) (
sevmek;
olumak, )(
dost, yakn
ey Allah'm! !
ükran, hamt
Uzak ol!, Kendine gel! !
yoksa
dier taraftan
emretmek; talimat ) (
baa geçmek;
istemek;
emare, iaret
görüme; entrika,
entrikac; plan yapan kimse
dün, geçen gün
akam; akam
göz pnar
ümit beslemek, )(
ümit, beklenti
ümit
gitmek; önde
millet; nesil
emin, doru olmak
birinin ) (
emniyet, güvenlik; bar, huzur
emniyet, güvenlik; bar, huzur
emin, güvenilir,
güvenilirlik, dürüstlük;
inançl, mümin
-mek, -mak, (mastar anlam
verir)
insanlk, beeriyet; insan
hanm
nezaket
nazik
( )
beer, insanolu
tedbirlilik
hayvan derisi, post
layklk, uygunluk
yetenekler, kabiliyetler
çokça tövbe eden
çokça tövbe eden
zirve, tepe; en yüksek
derece
ozon
Özbekistan
açklamak; ) (
bunlar, unlar
susuzluk, hararet
vakit, zaman
)
eyvan; saray, kök
çok ah çeken, çok
korumak; konaklatmak,
barndrmak
yumurta ak
olmak
destekleyen
desteklenen
mays
deimek
baka, yine
nerede, her nerede, her ne
yapsa
alamet, iz; ibret, öüt; mucize; ayet
Hangi? Hangisi?,
ne, her kim … yaparsa
Hangi? Hangisi?,
yani
Ey! (dl.) !
Nasp hâlindeki bitiik zamirlerden önce kullanlr, tek bana anlam
yoktur.
beni, bana
seni, sana
347
(harficer) -de, -da, içinde; … ile, yardmyla; için; -den dolay; -e
karlk; … yemin ederim ki
papa
(çocuk) “baba” demek
balamak, girimek; olmak
harman yeri
icat etmek, ilk ) ( defa yapmak
yaratmak, ortaya )(
çkarmak, icat etmek; baarl olmak; aykr davranmak
kabul edilmi görüe
zt davranmakla suçlamak, bidatle itham etmek
) (
kefetmek; aykr davranmak
yeni, sonradan çkan, moda, yeni keif; dine sonradan eklenmi,
bidat
benzersiz, çok güzel, harika, acayip
yenilikçi,
müceddit; bidatçi
eklini ) (
deitirmek, yerine getirmek; deitirmek; (sözü) tahrif etmek
karln vermek,
alternatif; yedek
takm elbise,
takas, deitirme
iman
imanlk, obezite
aniden gelmek, birdenbire olmak; sürpriz yapmak