13-14 Nisan 2007

Bildiriler Kitabı

~ TÜRCEK

Dr . Nevzad Kaya Onuruna . 1. Ulusal İslam Elyazmaları Sempozyumu

13-14 Nisan 2007

Bildiriler Kitabı

Bilim Kurulu Prof. Dr. Mahmud Erol KILIÇ İslam Elyazmalan Birliği Yön. Kur. Bşk.

Prof. Dr. Zekeriya KURŞUN Mamıara Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. HarunANAY Mannara Üniversitesi Öğretim Üyesi

Emir EŞ Siileı;maniye Kütüphanesi Müdür Vekili

Yayına Hazırlayan

İbr~Gümüş Creavizyon İletişim Danışmanlığı'

Grafik-Tasarım

Caner Yıldırım CreagrafDesign Studio

Baskı Yeri ve Yılı İstanbul, Ş~bat 2009

Baskı

Ebru Matbaacılık AŞ. İki.telli Organize Sanayi Bölgesi - ·

Atatürk Cad.No:135 İkitelli/İstanbt;ıl +90 212 671 93 70

~ .. ~ TURCEK

Türbeler Çeşmeler Taşınır Taşınmaz Kültür Varlıklarım Koruma ve Yaşatma Derneği

Divanyolu Cad. No:82 Eminönü / İstanbul

Dünden Bugüne Atatürk Kitaphğı Koleksiyonlar.

Nail BAYRAKTAR Emekli Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdür Yardımcısı

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı'run çok çeşitli eserlerle dolu

değerli koleksiyonları; bir taraftan sabn alma yoluyla, bir taraftan da kitap~e­verlerin bağışlarıyla oluşmuştur. Kütüphanenin 1939' da Beyazıt' daki eski 'bi­nasında "İnkılap Müzesi ve Kütüphanesi" adıyla açılışıru takip eden yillarda

alınan bir kararla; 500' d€11 fazla kitap bağışlayanların koleksiyonuna kendi adlarının verilmesi uygun görülmüştür. Bu karar bir teşvik olmuş ve pek çok kişi kitaplarım kütüphaneye bağışlamıştır.

1953' deki bir kayda göre ilk ko'leksiyonlar şunlardır<1>:

Muallim Cevdet Kitapları

Belediye Kitapları Ziya Emiroğlu Kitapları Yahya Recai Kitapları Talat Bayrakçı Kitapları

Osman Ergin Kitapları Türkçe ve Yabancı dillerde Gazeteler Türkçe ve Yabancı dillerde Mecmualar

Daha sonraki yıllarda diğer bağışlar onları takip etmiştir. Halit Bayrı' dan Halit Fahri Ozansoy' a, İsmail Habib Sevili<' den Ahmet Kutsi Tecer' e, Fahret­tin Kerim Gökay'dan Tank Zafer Tunaya'ya kadar pek çok isim kitaplarım kütüphaneye bağışlamıştır. Bunlardan Fahrettin Kerim Gökay'ın üç kolek­siyonunun (Osmanlıca, Yabancı Dil ve Yeni Harfli Türkçe Kitaplar) tutan 7800'dür.

Kütüphanede şahıs adıyla anılan 48 koleksiyon vardır. Bunların bir kısmı

yeni harfli Türkçe kitaplardan oluşur. Bir kısmı Osmanlıca kitaplardan ibaret-

(l) İstanbul Belediye Kütüphanesi alfabetik kataloğu 1 : Osman Ergin kitaplan "Arapça ve Farsça basma eserler''. haz. M. Orhan Durusoy. İstanbul: Belediye Kütüphanesi, 1953. s. fil

- 96 -

Nail Bayraktar

l !

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı

1939 - 1981 yılları arasında İstanbul Belediye Kütüphanesi olarak kullanılan Beyazıd Medresesi

- 97 -

tir; aralarında Müteferrika baskılarına da rastlaıur. Sadece yazma eserlerden müteşekkil koleksiyonlar ise ayn bir kıymeti haizdir. Bu koleksiyonları şalus­lar ya kendileri, ya da kendilerinden sonra yakınlan kütüphaneye armağan etmiştir.

Satın alınan ve az sayıda bağışlanan kitapların bir araya geldiği koleksiyonla­ra "Belediye Kitapları" adı verilmiştir.

Kütüphanedeki materyalin konularına ve özelliklerine göre genel ayırınu şöyledir:

1. Yazma Eserler 2. Yazma ve Matbu Evrak 3. Haritalar 4.Albümler 5.Kartpostallar 6. Osmanlıca, Arapça ve Farsça.Basma Kitaplar 7. Yem Harfli Türkçe Kitaplar 8. Yabancı Dil Kitaplar 9. Gazetele,r

10. Dergiler

)

Görülüyor ki; Atatürk Kitaplığı, kültür mirasııruz olan yazma ve eski harfli nadir basma eserler ile yeni harfli kitaplara birlikte sahip olan ve onları koru­yarak okuyuculara sunan bir kütüphanedir.

Kütüphaneye geniş çapta ilk bağış, 1935 yılında, kütüphanenin hazırlık çalış­maları sırasında eğitimci, arşivci ve tarihçi Muallim Cevdet tarafından yapıl­nuşbr. O, hayan boyunca değerli yazma eserler toplanuş, birçok evrak birik­tirmiştir. M. Cevdet, bu eserleri, yakın arkadaşları Osman Ergin, Dr. Süheyl Ünver ve Raif Yelkenci'nin teşvikleriyle, ölümünden üç ay evvel Belediye Kütüphanesi' ne hediye etmiş ve sağlığında kütüphaneye taşıtrruşbr.<2l

Muallim Cevdet'in ölümünden sonre1: o.sınan Ergin bir kacfuşinaslık örneği olarak onun adına bir anı kitabı hazırlanuş ve Belediye Başkanlığınca bu eser 1937' de bastınlmışbr. Çok aranan kitabın 2005' de yeni basınu yapılmışbr.(3l Muallim Cevdet Y azmalan koleksiyonunda; sık sık aranan vakıf · defterleri

(2) ag.e., s. iV

(3) Ergin, Osman. Muallim M. Cevdet'in bayatı, eserleri ve kütüphanesi. 2. bs. İstanbul: Büyilkşehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2005. XVI, 746, 96, [6) s. resimli.

- 98 -

Nail Bayraktar

yanında, tarih ve edebiyata dair çok kıymetli eserler bulunmaktadır. Bunlar yıllarca araşbrmacılar tarafından incelenmiş; haklarında yayınlar yapılmış,

bir çok makalede kaynak olarak zikredilmiştir. Ayn bir koleksiyon halinde kaydedilen Muallim Cevdet Evrakı'nda eğitim, dil, edebiyat ve tarih konula­rındaki araştırmalar, ders notlCl!J, harita ve planlar, fotoğraflar, kartpostallar ve diğer belgeler göze çarpmaktadır. Bunların devanunda ferman-berat ve vakfiyeler gelmektedir. Aralarında silsilenameler ve icazetnameler de vardır. Bu üç koleksiyonun ayn ayn katalogları yayınlaruruşbr.<4>

İkinci yazma eser koleksiyonu olan "Belediye Y azmalaİı"; :inuhtelif şahısların değişik zamanlarda bağışladığı kitapların bir arada kaydedilmesinden mey­dana gelmiştir. Bunlar arasında azımsanmayacak sayıda olanlar da vardır. Mesela: Sadettin Ferit' in 1960 yılında hediye ettiği 21 yazma, daha sonra Ke­mal Salih Sel'in bağışladığı 35 yazma, Metin Nigarın bağışladığı 292 yazma, Hasan Cafer Ergin'in bağışladığı 189 yazma, Hüseyin Pektaş'ın bağışladığı 64 yazma, Ş. Nail Bay:raktar'ın bağışla,dığı 74 yazma kayda değer niteliktedir. Aynca, diğer bağış sahiplerinden bir kısmının yazma kitapları da Belediye Yazmaları bölümünü zenginleştirmiştir. Bu koleksiyonun kataloğu da yayın­laruruş bulunmaktadır. Bunlar 3 cilt halindedir. Birincisi ve ikincisi, /1 Atatürk Kitaplığı'na Yeni Bağışlanan Yazma Eserler Alfabetik Kataloğu" adını taşı­maktadır. Üçüncü cilt ise, Belediye Yazmaları yanında, iki koleksiyonu daha içine almaktadır. Adı, /1 Atatürk Kitaplığı Belediye Yazmaları, Cevdet Paşa Yazmaları ve Kur'an-ı Kerimler Alfabetik Kataloğu" dur.(5)

Büyük devlet adamı, tarihçi ve hukukçu Cevdet Paşa'nın yazma eserleri, kü­tüphaneye kızı Fatma Aliye Hanım'ın terekesinden intikal etmiştir.<6l 53 adet olan kitapların çoğu Cevdet Paşa'nın yayımlaruruş eserlerinin müsveddeleri­dir; dolayısıyla kendi el yazısı iledir. El yazması Kur' anlar ayn bir koleksiyon halinde kaydedilmiştir. Kütüphane-

( 4) - Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet yazınalan alfabetik kataloğu. haz. Nail Bayraktar. İstanbul:

Büyük.şehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 1998. VI, 162 s. -Atatürk Kitaplığı Muallim. Cevdet evrakı kataloğu. haz. Ayhan Gökalp, Ayhan Uçar. İstanbul: Büyük.şehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 1994. rv, 143 s.

-Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet ferman - berat v~ vakfiyeleri alfabetik kataloğu. haz. Hüseyin Türkmen. İstanbul: Büy~ehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2001. VI, 58 s.

(5) Atatürk Kitaplığı Belediye yazmaları, Cevdet Paşa yazınalan ve Kur'an-ı Kerimler alfabetik kataloğu. haz. Nail Bayraktar. İstanbul: Bü}'ilkşebir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü 1997.

x, 118 s.

(6) isıam Ansiklopedisi. M. E. B. İstanbul, 1963. c. 3, s. 123

- 99 -

- 100 -

ATATÜRKKİTAPLIÔI MUAllİM CEVDETEVRAIO

KATALOÖU

tnA.,'t\'\ IU'tll(.,,<oı!J a:a.n.UUI L\l.1\ .. bWJ°"'QJ:WU..'4.JGI

U.'ı\.'P11-.'1.\t~Ml1ıl'tLL.'GU

Nail Bayraktar

- .. - - . .. , .'. ATATlffiKKiTAI'h!}I.;,'"":

TÜRKÇ.E YAZMA DİVANLAR ' ALFABETİK KATALOGU'.

- 101 -

ATATÜRK KİTAPUGI

FATMA ALİYE HANIM EVRAKI KATALOGU-1

nin ilk kuruluşundan beri bağış yoluyla kazarulan ve aralarında hat, tezhip ve cilt sanab.run güzel örnekleri bulunan bu Kur'an-ı Kerimler, iyi şartlarda ve güvenli bir ortamda özenle korunmaktadır.

Y azmakoleksiyonlann bir diğeri ve önemli olanı" Osman Ergin Yazmaları" dır. Eğitim ve Belediyecilik konulannda birçok eseri bulunan Osman Ergin; önce Türkçe, Arapça, Farsça ve Yabancı Dil matbu kitaplarını kütüphaneye bağış­lamışbr. Yazma kitaplarını tespit fişlerini kendisi hazırladıktan sonra vermeyi uygun görmüştür. Tasavvuf konulu eserlerin ağırlıklı olduğu koleksiyonun kataloğu 4 cilt olarak yayınlanmışbr.(7) )

Muallim Cevdet, Belediye ve Osman Ergin yazmalannın katalogları tamam­landıktan sonra; bu koleksiyonlarda bulunan "Türkçe Yazma Divanlar" ın ayn bir kataloğu da basılmışbr. Burada 119 şairin divanlarının 241'i bulan farklı nüshaları tanıtılmaktadır. <8l

Diğer bir yazma eser koleksiyonu, "Fatma Aliye Hanım Evrakı" dır. Kolek­siyonda; mektuplar, y~ ve şiir taslaklarının bulunduğu defterler, _gazete kupürleri, kitaplar ve fotoğraflar bulunmaktadır. 1 numarada kayıtlı Enin adlı romanı 31 defter tutmaktadır. Fatma Aliye Hanım ile Ahmet Midhat Efendi'nin birbirlerine yazdıkları mektuplar 232 adettir. İlk Türk kadın ro­mancı olan Fat;ma Aliye Hanım'ın, bugüne kadar yayınlanmamış "Tezahür-i Hakikat" adlı yazma kitabı "Osman Ergin Yazmaları" 1236 numarada kayıt­lıdır. Koleksiyonun kataloğu yayınlamruştır.<9l

öncü bir kadın romancının koleksiyonu yanında, öncü bir tiyatrocunun kolek­siyonu da Atatürk Kitaplığı'nın raflarında yerini almışbr. Muhsin Ertuğrul' un evrakı Koç V akh tarafından sabn alınarak kütüphaneye bağışlanmışbr. cıoı Tas­nif çalışmaları bitmek ilzere olan bu koleksiyon, Türk tiyatro tarihi açısından çok zengin belgeleri ihtiva etmektedir. Muhsin Ertuğrul' a gelen mektuplar,

(7) Dördüncü cildin bibliyografik künyesi:

Atatürk Kitaplığı Osman Ergin yazınalan alfabetik kataloğu rv. haz. Nail Bayraktar, Hüseyin Türlanen.

İstanbul: Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2003. VII, 168 s.

(S) Atatürk Kitaplığı Türkçe yazma divanlar alfabetik kataloğu. haz. Nail Bayraktar. İstanbul: Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2001. VI, 58 s.

(9) Atatürk Kitaplığı Fatma Aliye Hanım evrakı kataloğu. baz. Mübeccel Kızıltan, Tülay Gençtürk. İstanbul: Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 1993. rv, 108 s.

{lO) Kıraç, Suna. Ömrümden Uzun İdeallerim Var, Yay. Haz: Rıdvan Akar. İstanbul, Suna ve İnan Kıraç Vakfi, 2006. s. 168

- 102 -

Nail Bayraktar

keneli el yazısıyla tiyatro metinleri, fotoğraflar, tiyatro afişleri v.b. belgeler ya­kında sanatseverlerle buluşacaktır.

Atatürk Kitaplığı'na 1992 yılında, Türk musikisi nazariyatçısı ve tanbur sanatkarı Laika Karabey'in ac:4na kızı Filiz Ofluoğlu tarafından bir değerli arşiv hediye edilmiştir. İçinde matbu ve el yazması notalar, fotoğraflar, ka­set, plak ve ses bantları ile yerli ve yabancı musiki eserleri bulunan bu ko­leksiyon "Laika Karabey Evrakı" adıyla tasnif edilmiş ve sonra kataloğu da yayınlaruruştır. <11l

Kütüphanede bir de, Belecliye'nin Harita Müdürlüğünden devredilenlerle bir­likte 9.000 dolayında bir harita koleksiyonu bulunmaktadır ki, bunların çoğu el yapınudır. Bu itibarla Atatürk Kitaplığı, İstanbul Haritaları bakınundan Türkiye'nin en zengin koleksiyonuna sahip kütüphanedir, diyebiliriz. Araştı­rıcılar tarafından çok müracaat edilen bu haritaların katalogları 4 cilttir.(12) Bir cilt daha yayınlanmak üzeredir.

Henüz basılı katalogları yayınlanmamış olmakla beraber; albümlerin, kart­postalların ve Osmarılıca matbu eserlerin katalog bilgileri, Intranet ve Intemet üzerinden okuyucuların hizmetine açılmıştır. Aynca bu kapsamda araştırma­cılar, intranet ve İnternet üzerinden kartpostalların görüntülerine de ulaşabil­mektedir.

Son yıllarda bağışlarla yetinilmeyip; kütüphanenin nadir eserler mevcudunun satın alma yoluyla çoğaltılmasına ağırlık verilmiştir. Yazma Eserler, Kıymetli Evrak, Albümler, Kartpostallar, Fotoğraflar, Haritalar, Osmanlıca Matbu Ki­taplarla Gazete ve Dergiler değişen oraı;Uarda satın alınmakta, okuyucuların istifadesine hazır hfile getirilmektedir.

(11) Atatürk Kitaplı!;,'1 Laika Karabey evrala kataloğu. baz. Ayhan Uçar, Abdullah Gül; yay. haz. İrfan Dağdelen, Hüseyin Türlanen. İstanbul: Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü,

2oos. xvm. 446 s.

(12) Dördüncü cildin bibliyografik künyesi:

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı haritalar kataloğu iV. baz. İrfan Dağdelen. İstanbul: Bü­yükşehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü, 2004. VIlI, 200, 24 s.

- 103 -

- 104 -