Osmanl n n kanl tarihituruz.com/storage/Turkologi-1-2019/5554-Osmanlinin_Qanli...Lütfi Şahin 9 TAHTTAN İNDİRİLEN OSMANLI PADİŞAHLARI 1- I. Bayezid (1360-1403): Dördüncü Os-manlı

Lütfi

Şah

in

1

Lütfi

Şah

in

2

© 2015, AZ Kitap© Bu kitabın her türlü yayın hakları Fikir ve Sanat Eserleri Yasası gereğince AZ Kitap’a aittir.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: 27414

AZ Kitap: 48Tarih Dizisi: 1

Yayın Yönetmeni: Mehmet Zekai KüpçükYayın Koordinatörü: Safure Nermin ÖzEditör: Çiğdem Aktepe

Kapak Tasarım: Murat Karanfilİç Tasarım: Yeliz Yıldız Karasakal

Baskı: Çalış Ofset Ltd. Şti.Davutpaşa Cad. No:8 Topkapı / İstanbulTel: 0212 482 11 04Sertifika No: 12107

ISBN: 978-605-4812-24-0

1. Baskı: 2015

internet: www.azkitap.come-mail: [email protected]

Ares Yayıncılık, Kağıt, Matbaa ve Reklam Hz. San. Tic. Ltd. Şti.İkitelli Organize Sanayi Bölgesi, Heskop San. ve Tic. Mrkz.M5 Blok, No: 79, İkitelli-Başakşehir-İSTANBULTel - Faks: 0212 512 86 64L

ÜT

Fİ

ŞA

HİN

OS

MA

NL

I’

NI

N K

AN

LI

TA

Rİ

Hİ

Lütfi

Şah

in

3

A’dan Z’ye İyi Kitaplar

OSMANLI’NIN KANLI TARİHİ

LÜTFİ ŞAHİN

Lütfi

Şah

in

4

1975 yılında Konya’da doğmuştur. İlk, orta ve lise tahsilini Konya’da tamamladıktan sonra, Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölü-mü’nden mezun olmuştur. İçindeki bilim aşkı hiçbir zaman bitmeyen Şahin, bir gazetede bilim sayfasını, 2000 yılından itibaren hazırlamaya başlamış, haftalık yazdığı bilimsel makalelerle, büyük bir okur kitlesine ulaşmıştır. Almış olduğu teleskop ile geceleri yıldızları incelemiş, sahip olduğu mikroskop ile de görev yapmış olduğu yerdeki bitkilerin hücre yapılarını, katalog hâline getirmiştir. 2009 yılından itibaren, Genç Gelişim dergisi, Süper Beyin dergisi ve Beyin Gücü dergisinde makaleleri yayımlanmaya başlamıştır. 2010 yılında, ilk kitabı olan, “Midyeden Damlalar” yayımlanmıştır. 2009 yılından itibaren, makalelerini yayımlayan dergilerde, daha çok tarihî kişiliklerin özelliklerini anlatan konulara değinmiştir. Bilimin sadece fennî yönünde değil, aynı zamanda sosyal dallarında da çalışmalarını yoğunlaştırmıştır. Lütfi Şahin, birçok web sitesi hazırlayarak hem fen konularında hem de sosyal konularda makaleler yayımlayarak, topluma ışık tutmaya çalışmıştır. Aynı zamanda Osmanlı’daki adaletin inceliği, Şahin’i bir nevi Osmanlı hayranı yapmıştır. Tarih ile ilgili birçok eseri inceleyen Şahin, özellikle de Osmanlı Tarihi üzerine araş-tırmalarını artırmıştır. Şahin’in iki oğlu ve bir kızı vardır.

İletişim: [email protected]ü

tf

i

Şa

hi

n

Lütfi

Şah

in

5

İÇ

İN

DE

Kİ

LE

R

Önsöz ...............................................................................7

TAHTTAN İNDİRİLEN OSMANLI PADİŞAHLARI ........................................ 9

I. BAYEZİD ................................................................13

II. MURAD ................................................................21

II. MEHMED ...........................................................31

II. BAYEZİD ..............................................................41

I. MUSTAFA .............................................................51

II. OSMAN.................................................................57

I. İBRAHİM ...............................................................69

IV. MEHMED ............................................................81

II. MUSTAFA ............................................................91

III. AHMED............................................................ 103

III. SELİM ............................................................... 115

IV. MUSTAFA ........................................................ 125

I. ABDÜLAZİZ ...................................................... 131

V. MURAD ............................................................. 139

II. ABDÜLHAMİD ................................................ 147

VI. MEHMED VAHİDEDDİN ........................... 163

“Bu eseri kızım Şerife Sena Şahin’e ithaf ediyorum.”

Lütfi

Şah

in

6

OSMANLI’DA KARDEŞ KATLİ VE GÜN YÜZÜ GÖRMEYEN ŞEHZADELER ................................. 171

OSMANLI DEVLETİ’NDE ÖLDÜRÜLEN DEVLET ADAMLARI ............................................ 209

ÇANDARLI HALİL PAŞA ................................... 209

RUM MEHMED PAŞA ......................................... 211

MAHMUD PAŞA .................................................. 212

GEDİK AHMED PAŞA......................................... 213

KOCA MUSTAFA PAŞA ...................................... 214

DUKAKİNOĞLU AHMED PAŞA ...................... 215

YUNUS PAŞA ........................................................ 215

PARGALI İBRAHİM PAŞA ................................. 216

KARA AHMED PAŞA .......................................... 217

FERHAD PAŞA ...................................................... 218

HADIM HASAN PAŞA ........................................ 218

YEMİŞÇİ HASAN PAŞA ...................................... 219

DERVİŞ PAŞA ........................................................ 220

NASUH PAŞA ........................................................ 221

BENDERLİ ALİ PAŞA .......................................... 222

Kaynaklar ....................................................................223

Lütfi

Şah

in

7

Önsöz

Hepimiz düşünürüz, keşke padişah olarak doğ-muş olsaydık. Neden böyle düşünürüz? Rahat ede-lim, güzel bir yaşantımız olsun diye. Ancak elinizde bulunan bu eseri okudukça Osmanlı padişahlarının hiç de rahat bir hayat sürmediklerini göreceksiniz. Yaşantılarında hem ülke içi siyaseti dengelemek hem de ülke dışı siyasette etkin rol oynamak zorunda ka-lan bu padişahlardan bir kısmı, tahtlarından indiril-miştir. Kimdir tahtından indirilen sultanlar? Neden indirilmişlerdir? Kafanıza takılan sorulara cevaplar bulacağınız bu eseri, bir solukta okuyacağınızı tahmin ediyorum.

Aynı sıkıntıları çeken şehzadeleri bulacaksınız bu eserde… Sürülen ve öldürülen şehzadelerin sıkıntılarına tanık olacaksınız.

Sıkıntıları ortak olan, devrik padişahların 16’sı burada yer almaktadır. Bunların arasından sadece iki padişah, idam edilmeyerek eceli ile ölmüş ancak, O

sman

lı’nı

n K

anlı

Tarih

i

7

birer kez taht’tan indirilip tekrar çıkmıştır. Peki, sa-dece Hanedan mensupları mı bu sıkıntıları yaşadı? Tabii ki hayır…

Anlayacağınız, Osmanlı’nın gözyaşları damla damla aktı ve ben elimden geldiği kadar bu acılara ortak olmak istedim. Ecdadımız, gerçekten büyük insanlardan oluşmuş. İstedim ki bu büyük insanların çektiği acıları paylaşalım. Ne derler bilirsiniz: “Acılar paylaşıldıkça azalır.”

Lütfi

Şah

in

8

Lütfi

Şah

in

9

TAHTTAN İNDİRİLEN OSMANLI PADİŞAHLARI

1- I. Bayezid (1360-1403): Dördüncü Os-manlı Padişahı’dır. Babası Sultan I. Murad, annesi Gülçiçek Hatun’dur. 1402 yılında, Ankara Savaşı’nda Timur’a, oğlu Mustafa ile tutsak düşmüş, tahtından da indirilmiştir böylece.

2- II. Murad (1404-1451): Altıncı Osmanlı Padişahı’dır. Babası I. Mehmed, annesi Emine Ha-tun’dur. 1444 yılında, oğlu II. Mehmed lehine tahttan feragat eder. Ancak, 1446 yılında, Yeniçeri isyanı ne-ticesinde taht’a geri dönmek zorunda kalır ve 1451 yılında eceliyle ölene kadar da inmez.

3- II. Mehmed (1432-1481): Yedinci Osman-lı Padişahı’dır. Babası II. Murad, annesi Hüma Ha-tun’dur. 1446 yılında, Babası II. Murad’a, tekrar padi-şah olmasını rica ettikten sonra, tahtı teslim etmiştir. 1451 yılında babası ölünce, ikinci kez taht’a geçer ve 1481 yılında eceliyle ölene kadar kalır. O

sman

lı’nı

n K

anlı

Tarih

i

9

4- II. Bayezid (1447-1512): Sekizinci Osman-lı Padişahı’dır. Babası II. Mehmed, annesi Gülbahar Hatun’dur. Oğlu I. Selim lehine tahttan feragat etmiş-tir. 1512 yılında, Dimetoka yakınlarında ölmüştür. Zehirlenerek öldürülmüş olduğu da söylenir.

5- I. Mustafa (1591-1639): On Beşinci Os-manlı Padişahı’dır. Babası III. Mehmed, annesi Fulda-ne Valide Sultan’dır. 1617 yılında geçtiği tahttan, 1618 yılında, zekâ geriliğinden ötürü, genç yeğeni II. Os-man lehine, Kapıkulu tarafından indirilmiştir. 1622’de bir kez daha taht’a çıkarılmış ve aynı gerekçeyle bir yıl sonra tekrar indirilmiştir.

6- II. Osman (1604-1622): On Altıncı Osman-lı Padişahı’dır. Babası I. Ahmed, annesi Hatice Valide Sultan’dır. 1622 Yeniçeri isyanında tahttan indirilmiş ve Sadrazam Kara Davud Paşa tarafından zindanda öldürülmüştür. Orduyu yeniden düzenlemek istediği için başına gelmiştir bütün bunlar.

7- I. İbrahim (1615-1648): On Sekizinci Os-manlı Padişahı’dır. Babası I. Ahmed, annesi Kösem Sultan’dır. Şeyhülislam liderliğinde gerçekleştirilen darbe ile tahttan indirilmiştir. 1648’de, İstanbul’da isyancıların önderi olan, Sadrazam Mevlevî Sofu Mehmed Paşa tarafından boğdurulmuştur.

8- IV. Mehmed (1642-1693): On Dokuzun-cu Osmanlı Padişahı’dır. Babası I. İbrahim, annesi Lü

tfi Ş

ahin

10

Lütfi

Şah

in

11

Turhan Hatice Valide Sultan’dır. 1648 yılında çıktı-ğı tahttan, II. Mohaç Muharebesi’nde, Osmanlı’nın uğradığı yenilginin ardından 1687’de indirilmiştir.

9- II. Mustafa (1664-1703): Yirmi İkinci Os-manlı Padişahı’dır. Babası IV. Mehmed, annesi Rabia Gül-Nuş Valide Sultan’dır. 1695 yılında çıktığı tahttan, “Edirne Vakası” olarak anılan Yeniçeri ayaklanması sonucu, 1703 yılında indirilmiştir.

10- III. Ahmed (1673-1736): Yirmi Üçüncü Osmanlı Padişahı’dır. Babası IV. Mehmed, annesi Rabia Gül-Nuş Valide Sultan’dır. II. Mustafa’nın öz kardeşidir. 1703 yılında çıktığı tahttan, Patrona Halil öncülüğün-deki Yeniçeri isyanıyla, 1730 yılında indirilmiştir.

11- III. Selim (1761-1808): Yirmi Sekizinci Osmanlı Padişahı’dır. Babası III. Mustafa, annesi Mih-rişah Valide Sultan’dır. 1789 yılında çıktığı tahttan, 1807 yılında, Kabakçı Mustafa önderliğindeki Yeniçe-ri isyanıyla indirilmiştir. Bir yıl sonra da İstanbul’da Padişah IV. Mustafa’nın emriyle katledilmiştir.

12- IV. Mustafa (1779-1808): Yirmi Doku-zuncu Osmanlı Padişahı’dır. Babası I. Abdülhamid, annesi Ayşe Seniyeperver Valide Sultan’dır. Alemdar Mustafa Paşa tarafından gerçekleştirilen ayaklanma neticesinde, 1807 yılında çıktığı tahttan, 28 Temmuz 1808 yılında indirilmiş ve 17 Kasım 1808’de de Padişah II. Mahmud’un emriyle idam edilmiştir.

13- I. Abdülaziz (1830-1876): Otuz İkinci Os-manlı Padişahı’dır. Babası II. Mahmud, annesi Pertev-niyal Valide Sultan’dır. 1861 yılında çıktığı tahttan, 30 Mayıs 1876’da, bakanları tarafından indirilmiş, beş gün sonra da ölü bulunmuştur. Ya intihar ettiği ya da muh-temel bir suikasta kurban gittiği düşünülmektedir.

14- V. Murad (1840-1904): Otuz Üçüncü Os-manlı Padişahı’dır. Babası Abdülmecid, annesi Şevk Efza Valide Sultan’dır. 1876 yılında taht’a çıkmasından 3 ay sonra, akıl hastası olduğunun anlaşılması üzerine indirilmiştir.

15- II. Abdülhamid (1842-1918): Otuz Dör-düncü Osmanlı Padişahı’dır. Babası Abdülmecid, annesi Tir-i Müjgân Üçüncü Kadınefendi’dir. 1876 yılında çıktığı tahttan, 1909’da 31 Mart Vakası sonra-sı, indirildi. 1912’de Selanik’in Yunanistan’a kaybedil-mesiyle, 10 Şubat 1918’deki vefatına kadar, Beylerbeyi Sarayı’na kapatıldı.

16- VI. Mehmed (1861-1926): Otuz Altıncı Osmanlı Padişahı’dır. Babası Abdülmecid, annesi Gü-listan Münire Dördüncü Kadınefendi’dir. 1918’de çıktı-ğı tahttan, 1922’de Saltanat’ın kaldırılmasıyla indirildi. 1926 yılında İtalya’da sürgündeyken öldü.

Lütfi

Şah

in

12

Lütfi

Şah

in

13

I. BAYEZİD

Doğum Tarihi : 1360

Ölüm Tarihi : 1403

Tahta Çıkış Tarihi : 1389

Tahttan İniş Tarihi : 1403

“Bizim kudretimizin yapabileceklerini sizin hayalleriniz bile yapamaz.”

(Fatih Sultan Mehmed)

Lütfi

Şah

in

15

I. BAYEZİD (1360-1403)

“Dünyayı insanların hırsı yönetmektedir. Önemli olan, insanların, hırsını doğru işlerde kullanmalarıdır.”

İster dünya işlerine yoğunlaşsın, isterse din işle-rine yoğunlaşsın; tüm insanlar için yukarıdaki ifade geçerlidir. Dünyayı idare eden şey, insanların sahip oldukları hırstır.

Dünya yönetiminde direkt söz sahibi olan insan-ların hırsı, eğer ki ilmî verilerle ve eğitimle yönlendi-rilecek olursa düzgün işler ortaya çıkar, aksi takdirde yanlış işler ortaya çıkmaktadır.

Hırsı, ilmî eğitimle törpülenmiş bir padişahtır I. Bayezid. Osmanlı padişahlarının dördüncüsü olan ve Yıldırım lakabıyla anılan I. Bayezid, 1360 tarihinde Edirne’de dünyaya gelmiştir. Babası I. Murad, annesi Gülçiçek Hatun’dur.

I. Bayezid’e, Kosova Savaşı’nda babasının öldürül-mesi üzerine biat edilir ve taht’a geçer. Bu biat töreni biter bitmez, düşman peşindeki kardeşi Yakub Çelebi çağırtılarak, çadırda boğdurulur.

Lütfi

Şah

in

16

Bayezid, birçok seferler düzenlemiş ve savaşlarda gösterdiği çeviklik ve başarıdan dolayı Yıldırım laka-bını kazanmıştır.

ANKARA SAVAŞI

Yıldırım Bayezid’in, Anadolu Beyliklerini bitirme safhasına getirmesi, bazı çevrelerce tedirginliğe yol açmıştır.

1398 yılında Karaman’a ve 1399 yılında Dulka-dirli topraklarına girmesi, beylerin tedbirler almasına neden olmuştur. Bu tedbirlerden birisi de Hindistan seferinden dönen Timur’a sığınmak olmuştur. Ti-mur’u, Yıldırım’a karşı kışkırtmışlardır.

Bu sırada Timur’dan kaçan Karakoyunlu ve Ce-layirli Beyleri de Yıldırım’a sığınmışlar ve bu büyük Osmanlı Sultanı’nı, Timur’a karşı kışkırtmaya başla-mışlardır.

Timur’un ordusu Anadolu’da ilerlemeye başla-mıştır. Ordunun Sivas’ı alması ve yağma yapması üze-rine Yıldırım, ordusuyla harekete geçer.

Yıldırım, Çubuk Ovası’na geldiğinde Timur’un ordusunu dağınık bir vaziyette bulur. Vezirlerinin ve evlatlarının, “Bu fırsat kaçmaz, hemen saldıralım.” de-melerine karşı Yıldırım Bayezid, bunu kabul etmemiş ve Timur’un ordusunun toplanmasını beklemiştir.

Lütfi

Şah

in

17

Daha önce Timur ile anlaşan Menteşeoğulları, Saruhanoğulları ve Germiyanoğulları, daha savaş baş-lamadan Timur’un ordusuna geçer. Bu, Osmanlı or-dusunda büyük moral bozukluğuna neden olmuştur.

Yıldırım Bayezid’in büyük oğlunu, bir şey olursa taht’a çıksın, diye savaş alanından kaçırırlar. Bunu gö-ren diğer oğlanları da savaş alanını bırakıp çekilirler.

10 bin askeri ile kalan Yıldırım, kahramanca sava-şır, ama sonunda esir düşer.

Timur’un fetihnamesine göre, Ankara Savaşı’nın bitiminde Bayezid, bir gürz darbesiyle atından düşü-rülüp yakalanmış ve “Ben Sultan Bayezid’im. Beni sağ olarak hükümdarınıza götürünüz.” demesi üzerine, elleri bağlı olarak Timur’un çadırına götürülmüştür. Timur tarafından Bayezid’in iyi karşılandığı belirtil-miştir. Yıldırım’ın oğulları Mustafa Çelebi ve Musa Çelebi de aynı savaşta tutsak düşmüşlerdir. Timur ve askerleri, Bursa ve İznik’i ve sonra İzmir’i ele geçir-mişler; talan edip yakıp yıkmışlardır. Timur, bu sefer-lerinde ve Anadolu’da bulunduğu sıralarda, Bayezid’i devamlı olarak yakınında tutup, ayrılmasına izin ver-memiş. Bayezid’i kaçırmak için birkaç girişim ortaya çıkartılınca Bayezid ve eşi Sırp Prensesi Olivera’nın birlikte tutsak alınarak demir kafeste tutuldukları da söylenmiştir.

Savaş, Timur tarafından kazanılınca, sonrasında, Osmanlılar tarafından himaye edilen, bulundukları

Lütfi

Şah

in

18

yörelerde yöneten konumundayken yönetilen konu-muna düşen ve Anadolu’da bir zamanlar beylik olarak yer alan ailelere Timur, topraklarını iade edince, Os-manlı Devleti’nin Anadolu’da yürüttüğü himaye an-layışı bozulmuş ve devletin sınırlarının gerilemesine sebebiyet vermiştir.

I. Bayezid’in savaşta esir düşmesi ve tahttan uzak kalması, bir bakıma devletin yıkılma sürecine girme-sine sebep olmuştur. Böylece; I. Bayezid, dolaylı yol-dan da olsa tahttan inmiştir ve bu şekilde, Osmanlıla-rın Anadolu’da yaşadıkları kaotik ortam, yani Fetret Devri dönemi başlamıştır.

Timur tarafından hapsedilen I. Bayezid(Çizen: Stanisław Chlebowski, 1878)

Yıldırım Bayezid, 8 Mart 1403’de, 43 yaşındayken Akşehir’de, nedeni tam olarak hâlâ bilinmeyen bir şekilde ölmüştür. İbn-i Arabşah, eceliyle öldüğünü yazar. Bazı kaynaklara göre; Timur’un beraberinde, Orta Asya’ya doğru Hazar Denizi kıyılarından ge-çerek götürülmek isteniyordu ve en yakınlarından

Lütfi

Şah

in

19

uğradığı ihanete dayanamayan I. Bayezid, hastalandı-ğı için bırakılarak tedavisi için geriye gönderildiyse de vefat etmiştir. Diğer kaynaklar; hastalığının, ilerleyen romatizma ve bronşit olduğunu bildirirler. Bizanslı ta-rihçi Dukas, kendini zehirlendiğini, diğerleri ise esa-ret altında intihar ettiğini de belirtmektedirler.

Yıldırım’ın naaşı, geçici olarak Akşehir’de, Seyyid Mahmud Hayrani’nin türbesine defnedilmiştir. An-cak Semerkant’a dönerken Timur’a kendisini beğen-dirmiş olan Musa Çelebi’ye, babası Yıldırım’ın naaşını Bursa’ya götürmesi emri verilmiştir. Bazı kaynaklar, cenaze Musa Çelebi tarafından Bursa’ya getirilmiş ve Yıldırım Camii yanındaki türbesine gömülmüştür, derken diğer kaynaklar ise, Musa Çelebi’nin, babası-nın naaşını mumyalanmış olarak Germiyanoğlu Ya-kup Bey’e, Kütahya’ya getirdiğini; burada sakladıktan sonra naaşın, 1404’de Çelebi Mehmed tarafından Bur-sa’ya getirilerek türbesine gömüldüğünü yazar.

EŞLERİ

1- Devlet Şah Hatun2- Devlet Hatun3- Hafsa Hatun4- Sultan Hatun5- Marya Olivera Despina Hatun

6- Maria Hatun

7- Angelina Hatun

Lütfi

Şah

in

20

ERKEK ÇOCUKLARI

1- Musa Çelebi

2- Süleyman Çelebi

3- Mustafa Çelebi

4- İsa Çelebi

5- Mehmed Çelebi

6- Ertuğrul Çelebi

7- Kasım Çelebi

8- Şehzade Musa

KIZ ÇOCUKLARI

1- Fatma Sultan

Lütfi

Şah

in

21

II. MURAD



Tahta Çıkış Tarihi : 1421 - 1446

Tahttan İniş Tarihi : 1444 - 1451

“Davamız kuru bir cihangirlik davası değildir. Bilakis davamız, İslam davasıdır.”

(Ertuğrul Gazi)

Lütfi

Şah

in

23

II. MURAD (1404-1451)

“Gerçi kim haddüm degüldür bûseni kılmak dilekÂrif olan çün bilür anı ne lâzım söylemek.”

Muradî

II. Murad, Altıncı Osmanlı Padişahı’dır. Şairdir ve “Muradî” mahlasıyla şiirler yazmıştır. Fatih Sul-tan Mehmed Han’ın babası olan II. Murad’ın babası I. Mehmed, annesi Dulkadiroğulları Beyliği’nden Suli Bey’in kızı Emine Hatun’dur.

Mevlevî tarikatına mensup, hattat bir şair olan Sul-tan II. Murad, saza, söze ve eğlenceye düşkündü. Türk musikisine önemli hizmetleri olmuştur. Kalem ve kılıç; her ikisi de onun zamanında çok kıymetliydi. Döne-minde Arapça ve Farsçadan önemli eserler Türkçeye tercüme edilerek kazandırılmıştır. Edipler, âlimler ve şairler, sarayın en önemli konukları hâline gelmişlerdir.

Çocukluk yılları Amasya’da geçer. 1410’da, baba-sıyla Bursa’ya gelerek saray eğitimi aldı. 1415’de lala-sı Yörgüç Paşa gözetimi altında, merkezi Amasya’da bulunan, devletin doğu sınırında olmasından dolayı stratejik önem taşıyan Rum ve Danışmendiye eyaleti

Lütfi

Şah

in

24

valisi olarak görevlendirildi. Taht’a çıkıncaya kadar 6 yıl bu görevi yaptı. Amasya, önemli bir Anadolu kül-tür merkeziydi ve bu merkezde bilim, din âlimleri ve şairler meclisleri tertip edip, şehrin kültür hayatına iz bıraktı.

1416’da Börklüce Mustafa’nın, İzmir ve Saruhan tarafında çıkardığı ayaklanmaların bastırılmasında görev aldı. 1418’de, sonraki lalası Hamza Bey ile Çan-daroğullarından Samsun’u aldı.

Babası I. Mehmed, Edirne’de bir av kazası sonun-da ağır yaralanınca, ölüm yatağında, devletin idare-sinin bir an evvel oğlu Murad’a devrini vasiyet etti. Amasya’dan taht’a geçme töreni yapılarak Bursa’ya gelinceye kadar devlet adamları, babasının ölümünü sakladılar. Murad, 25 Haziran 1421’de Bursa’da biat törenleri yapılıp, devletin ileri gelenleri ve yeniçerile-rin desteğiyle, 17 yaşındayken taht’a çıktı.

Sultan II. Murad, babası Mehmed’in ölümünden sonra saltanat davası güden şehzadeler sebebiyle, üç yıl süren büyük bir bunalım dönemini yaşadı.

1428-1429’da, ülkede veba salgını başladı. Bu veba salgınında, Bursa’da İslam ve tasavvuf dünyasın-da tanınmış düşünce adamı Emir Sultan, devlet ada-mı, asker, mimar Hacı İvaz Paşa, Sadrazam Çandarlı İbrahim Paşa ve II. Murad’ın, gözlerine mil çektirdiği küçük kardeşleri Mahmud Çelebi ve Yusuf Çelebi, ha-yatlarını kaybettiler.

Lütfi

Şah

in

25

Murad, Anadolu’da barışı sağladıktan ve veba salgını atlatıldıktan sonra, tüm gücünü Venediklile-re yöneltti. Venedik Cumhuriyeti, bu zamana kadar Selanik’i elinde tutarak Çanakkale Boğazı’nda abluka uygulamaktaydı. 29 Mart 1430’da Selanik’i, ardından da “Yuvan-ili” ve sonra Yanya’yı ele geçirdi. Ve sonun-da bir Osmanlı-Venedik Antlaşması imzalandı.

1430’da Rumeli’de toprak tahriri başlamıştı. Bu sayımlardan sonra bu arazilere tımar sistemi uygulan-maya başlandı. Arnavutlar, tımar sisteminin uygulan-ması aleyhtarı olarak 1432-1434 yıllarında Arnavut-luk isyanını çıkardılar.

II. Murad, Arnavut isyancılar üzerine Evreno-soğlu Ali Bey komutası altında bir akıncı ordusunu görevlendirdi. Arnavutlar, çete ve pusu savaşları ile Osmanlı akıncılarına karşı önemli başarılar elde etti-ler. Fakat 1435 ve 1436 Evrenosoğlu Ali Bey ve diğer akıncı beyi Turahan Bey, Arnavutluk isyanını bastır-mayı başardılar.

II. Murad, 1437’de Anadolu seferine çıkarak, Karamanoğulları’nın elinde bulunan Konya, Beyşe-hir ve Hamideli topraklarını tekrar Osmanlı Devleti idaresine aldı.

II. Murad, üç yıl Rumeli’de kalarak, özellikle Sır-bistan ve Eflak sorunları üzerine eğildi. Sırbistan ve Eflak prensliklerinin koşulsuz olarak kendisine bağ-lanmalarını sağladıktan sonra, 1438’de ilk Macaristan

Lütfi

Şah

in

26

Seferi’ne çıktı. Tuna’yı geçerek Severin, Demirkapı, Orşova ve Şebeş kalelerini topa tutup yıkarak, Erdel’in merkezi Zeybin (sonradan Hermannstadt ve şimdi Si-biu) Kalesi’ni kuşattı. Bu kaleyi eline geçirip, Karpat Dağları geçitlerini aşarak Eflak topraklarına girdikten sonra Yergöğü üzerinden Edirne’ye geri döndü. Bu olay, tarihte Osmanlı Sultanı’nın ilk büyük kapsamlı seferi oldu.

Murad, 1440’ta Stefan Lazaroviç’in ölümünden beri Macar işgali altında olan Belgrad’ı altı ay süreyle kuşattı, ancak başarısız oldu. Bazı tarihçiler, “Belgrad Ricati” adı-nı verdikleri bu başarısızlığın, II. Murad döneminde bir dönüm noktası olduğunu iddia etmektedirler.

János Hunyadi önderliğindeki Macar ve Bosna or-dusunun, Osmanlı topraklarını istila etmekte olduğunu II. Murad, Karaman seferi dönüşünde öğrendi. II. Mu-rad çok ivedi bir hareketle Balkanlara döndü. Macar, Sırp, Eflak ve Bulgar birliklerinden oluşan ordusuyla János Hunyadi, önüne çıkan her Osmanlı kuvvetini ye-nip, İzladi Derbendi’ne (Slatiska) kadar ilerledi.

BALKANLAR’IN İLK İSTİLASI VE TAHTTAN FERAGAT

II. Murad, büyük bir gayretle ve güçlükle Os-manlı kuvvetlerini tekrar toplayıp, birleştirip, direniş yapabilecek hâle getirebilmiştir. II. Murad, 24 Kasım

Lütfi

Şah

in

27

1443’te İzladi Geçidi’nde yapılan İzladi Muharebesi’n-de, János Hunyadi ordusu ile yeni bir çatışmaya giriş-ti. Osmanlılar, arabalar üzerinde ateşli silah kullanan askerler ve okçular nedeniyle çok sıkıntıya düştüler ve geri çekilmeye zorlandılar. Sonuçta her ne olursa olsun İzladi Muharebesi, çok büyük sayıda ve Osman-lıları barışa zorlayacak kadar zayiat doğurmuştu.

Bugünlerde zor bir muharebe geçiren II. Murad, Amasya Valisi olan çok sevdiği oğlu Alaaddin Çele-bi’nin ölüm haberini de aldı.

Birçok tarihçi, zaten çok hissi bir kişi olan II. Mu-rad’ın; bu Balkan isyanı, sıra sıra yenilgi, büyük askerî zayiatla zorla kazanılan bir muharebe süreci devam ederken hükümdarlıktan bezdiğini ve oğlunun kay-bından dolayı da büyük bir depresyona girdiğini iddia ederler. Eşi Mara Hatun’un ve Sadrazam Çandarlı Halil Paşa’nın önerdikleri gibi, II. Murad, uğranılan büyük kayıplar dolayısı ile Osmanlılar aleyhinde olan bir barış yapılması gereğini kabul etmek zorunda kalmıştı.

1444’ün Haziran ayında, taraflar arasında, tarih-te Edirne-Segedin olarak bilinen, 10 yıl süreli olacağı öngörülen bir kalıcı barış antlaşması yapıldı.

Bu yeminli Edirne-Segedin Antlaşması’nın ar-dından II. Murad, oğlu Mehmed’i Edirne’ye getirtti ve onu, başkentte “kaymakam” olarak bıraktıktan sonra Karamanlılar ile ilgilenmek üzere Anadolu’ya geçti. Karamanoğlu İbrahim Bey ile görüşerek bir

Lütfi

Şah

in

28

sulh anlaşması yapılmasını kabul etti. Bu anlaşma için Göller Bölgesi’ni Karamanlılara bırakmayı kabul etti. Temmuz 1444’de iki taraf arasında diğer bir yemin-li anlaşma yapıldı ve Karamanoğlu İbrahim Bey, II. Murad’a, barışı koruyacağı hakkında “sevgendname (yemin belgesi)” adı verilen ciddi bir belge verdi. Bu “Yenişehir Sevgendnamesi” ile Göller Bölgesi, özellik-le Akşehir ve Beyşehir, Karamanlılara bırakıldı.

Edirne-Segedin Antlaşması ve Yenişehir Sev-gendnamesi ile o zamana kadar II. Murad’ın, 23 yıl süren hükümdarlığı sırasında Osmanlı Devleti’ne katmış olduğu arazilerin büyük bir kısmı tekrar el-den çıkmaktaydı. Fakat bu şekilde II. Murad hem batıda hem doğuda barışı sağladığını düşünüyordu. Yaşlı, yorgun ve hatta bir depresyon geçirdiği kabul edilen II. Murad, bu antlaşmaların ardından Os-manlı tarihinde ne daha önce ne de daha sonra hiç eşi görülmemiş bir karar alarak, tahtından çekildi. Ağustos 1444’de, Mihaliç’te bulunan hanedan çiftli-ğinde, devletin ileri gelen idarecilerini ve askerî ko-mutanlarını; yüksek ulemayı, kapıkulu (yeniçeri ve sipahi) subaylarını bir toplantıya çağırdı. Bu toplan-tıda, kendisinin bir köşeye çekilip dünya işlerinden ve eğlenceden uzaklaşacağını, Tanrı’ya yöneleceğini bildirdi. Edirne’den getirttiği oğlu II. Mehmed’in, bu nedenle taht’a geçeceğini ilan etti.

II. Murad’ın, bu kararı hakkındaki şiiri:

Lütfi

Şah

in

29

“Gerekdir-kim idem âheng-i uzletKoyub gayri tutam nefsi ülfet.”

II. Murad, 1444 yılında, küçük yaştaki oğlunu taht’a çıkarınca, ümide kapılan Haçlılar, Osmanlı top-raklarına girdiler.

Oğlu II. Mehmed (Fatih), babasına haber göndere-rek; “Baba, Osmanlı Sultanı sen isen, gel şu ordularının başına geç, Haçlı ordusuna ders ver. Baba, şayet Sultan ben isem, sana emrediyorum ve ordu komutanım tayin ediyorum, gel şu ordularımızın başına geç ve Haçlı or-dusuna haddini bildir!” dediği rivayet edilmiştir.

Ve Kasım 1444’de Varna Zaferi kazanıldı. Var-na Zaferi’nden sonra II. Murad, tekrar taht’a geçti. 1445’de Mora’ya ve Arnavutluk’a savaş açtı. 1448 sene-sinin Ekim’inde Haçlılar yeniden saldırdılar. Bu defa da İkinci Kosova Zaferi kazanıldı.

1451 senesinde Sultan Murad, bütün esirleri salı-verdi. Henüz çok genç; 47 yaşında iken, Edirne Sara-yı’nda vefat etti.

EŞLERİ

1- Dulkadiroğlu Alime Hatun2- Yeni Hatun3- Hüma Hatun4- Tacünnisa Hatice Halime Hatun

5- Mara Hatun

Lütfi

Şah

in

30

ERKEK ÇOCUKLARI

1- Alaaddin

2- Büyük Ahmed

3- Mehmed

4- Orhan

5- Hasan

6- Küçük Ahmed

KIZ ÇOCUKLARI

1- Hatice Hatun

2- Fatma Hatun

3- Şehzade Hatun

4- Erhondu Hatun

Lütfi

Şah

in

31

II. MEHMED





“(…) Yola çıkışımızı seyretmek için halk etrafımıza toplanmıştı; fakat hiçbir ha-karete uğramadığımız gibi eşyamızdan da hiçbir şey zayi olmadı. Osmanlı’da doğruluk, sokaklarda dahi bir fazilet hâ-lindeydi. Kahvenin önündeki ağaçların altında oturanlar ve yoldan gelip geçen çocuklar, at ve arabalarımıza eşyala-rımızı yüklerken bize yardım ettiler. Yere düşen öteberilerimizi ve unuttu-ğumuz şeyleri toplayıp kendi elleriyle bize getirdiler.”

(La Martinez)

Lütfi

Şah

in

33

II. MEHMED (1432-1481)

“Sırrıma sakalımın bir tek telinin vakıf olduğunu bilsem, onu yolar atarım.”

Bu sözü çok meşhur olan II. Mehmed; ince yüzlü, uzunca boylu, dolgun vücutlu olup seyrek güler, yü-züne bakıldığında hürmet ve korku telkin ederdi. Her şeyi öğrenmek isteyen zeki bir araştırıcı idi. Harp sa-natından çok hoşlanır, yapacağı seferlerden, en yakın-larını bile haberdar etmez ve bunların gizli kalmasına çok dikkat ederdi.

II. Mehmed, Yedinci Osmanlı Padişahı’dır. Divan edebiyatında “Avnî” mahlasını kullanmış, Osman-lı’nın şair padişahlarından biridir. Sultan II. Murad ve Hüma Hatun’un oğludur.

İstanbul’u fethettikten sonra Ebû’l-Feth (Fethin Ba-bası) ve daha sonraki asırlarda “Fatih” lakabıyla anılmıştır.

Ayrıca döneminde Avrupa’da, “Büyük Türk” (Grand Turco) olarak da zikredilmiştir.

İstanbul’un fethi; Orta Çağ’ın sonu Yeni Çağ’ın başlangıcı olmuştur.

Lütfi

Şah

in

34

Devrinde Osmanlı Devleti’nin bütün temel mü-essese ve teşkilatı en mükemmel hâle gelmiştir. Zey-tinyağı döktürerek, insanlık tarihinde, yağla makine soğutmasını; havan topunun balistik hesap ve planını yaparak dik mermi yollu ilk silahı keşfeden de odur. Yine onun devrinde başta İstanbul olmak üzere, im-paratorluğun bütün şehirleri cami, mescit, medreseleri, eserlerle donatılmıştır.

II. Mehmed, iki yaşına kadar Edirne’de kaldıktan sonra 1434’te sütninesi ve küçük ağabeyi Alaaddin ile birlikte, 14 yaşındaki büyük ağabeyi Ahmed’in Rum Sancakbeyi olduğu Amasya’ya gönderildi. Burada ağa-beyi Ahmed’in erken yaşta ölmesi üzerine Mehmed, altı yaşında Rum Sancakbeyi oldu. Diğer ağabeyi Ala-addin ise, Manisa’da Saruhan Sancakbeyi oldu. İki yıl sonra babaları II. Murad’ın talimatıyla iki kardeş yer değiştirdiler ve Mehmed, Saruhan Sancakbeyi oldu.

Mehmed’in eğitimi için babası çeşitli hocalar gö-revlendirdi. Ancak zeki olduğu kadar hırçın bir çocuk olan Mehmed’in eğitilmesi kolay olmadı.

Sonunda babası, heybetli ve otoriter bir âlim olan Molla Gürani’yi görevlendirdi. Anlatılana göre Mu-rad, Gürani’ye bir değnek vermiş ve Mehmed itaat-sizlik ederse kullanmasını söylemişti. Molla Gürani, Mehmed’e, dersini dikkate almayan bir öğrencinin hocası tarafından dövülmesi ile ilgili edebî bir cüm-leyi inceletmiş, Mehmed, durumun ciddiyetini kavra-yarak eğitimine önem vermeye başlamıştır.

Lütfi

Şah

in

35

Şehzade Mehmed’in medrese kökenli hocalarının yanı sıra, bilgi edindiği Batılı şahsiyetler de bulun-maktaydı. Saruhan (Manisa) Sarayı’nda İtalyan hü-manisti Anconalı Ciriaco ve saraydaki başka İtalyan-lar, onun Avrupa tarihi ile Antik Yunan filozoflarının hayatlarıyla ilgili kitaplar okumasına önayak olmuştu. Bu durum, Şehzade Mehmed’in birçok kültüre hâkim olmasını sağlamıştır.

İLK TAHT’A ÇIKIŞININ ARDINDAN BABASI II. MURAD’A TAHTI TESLİM EDİŞİ

II. Murad, 1443 yazında, bir Hristiyan ordusu-nun, Tuna’nın güneyindeki Osmanlı topraklarını is-tila etmeye başladığı haberini aldı. Aynı dönemde Amasya’dan Şehzade Alaaddin’in öldüğü haberi geldi. İki ağabeyinin erken yaştaki ölümleri sonucu Meh-med, tahtın vârisi oldu.

II. Murad’ın 1444 yazında, doğuda ve batıda barışı sağladığını düşünerek tahttan çekilmesi, Edirne’de bir otorite boşluğu yaratarak, devleti buhrana sürükledi. Dış siyasette ihtiyatlı davranmayı tercih eden Sadra-zam Çandarlı Halil Paşa ile Mehmed’in etrafında top-lanmış olan Şahabeddin, Zağanos, Turahan Paşalar arasında rekabet baş gösterdi. Bu rekabet, 1444-1453 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde yaşanan başlıca politik gelişmelerin belirleyici sebeplerinden biri

Lütfi

Şah

in

36

olmuştur. Ağustos başında Kral Ladislas’ın Osmanlı-larla yapılan barışı geçersiz sayarak yeni bir Haçlı Se-feri’ne çıkacağını ilan etmesi, başkent Edirne’de paniğe yol açtı ve halk, şehri terk etmeye başladı. Konstan-tinopolis’te Rumların himayesinde olan ve Osmanlı tahtında hak iddia eden Orhan Çelebi de bu dönemde Çatalca yakınlarında İnceğiz’e ve Dobruca’ya geçerek, bir isyan girişiminde bulundu. Bu girişim Şahabeddin Paşa tarafından önlendi ve Orhan Çelebi, Konstanti-nopolis’e kaçtı. Aynı dönemde başkentte kendini Hu-rufilik taraftarlarının elçisi olarak tanıtan bir İranlı, halktan epey yandaş toplamıştı. Mehmed de İranlının öğretisine ilgi duymuş ve koruması altına almıştı. An-cak Müfti Fahreddin ve Sadrazam Halil Paşa’nın bu duruma tepki göstermesi üzerine Mehmed, çok geç-meden desteğini çekmek zorunda kalmış ve sonunda başkentte bir Hurufi katliamı yaşanmıştı. Fahreddin-i Acemi tarafından kâfir oldukları gerekçesiyle Hurufi-ler’in canlarının alınması gerektiği yolunda bir fetva çıkartılması üzerine, Hurufiler diri diri yakılarak öl-dürülür. Bu sırada şehirde çıkan yangında bedesten ile birlikte 7.000 ev kül olmuştu.

Sadrazam Halil Paşa’nın çağrısıyla ve Mehmed’in ricasıyla II. Murad, Anadolu Hisarı’nın bulunduğu noktadan Rumeli’ye geçerek Edirne’ye geldi ve 10 Kasım 1444’te Hristiyan ordusunu Varna’da ağır bir yenilgiye uğrattı. Varna Savaşı sırasında ve sonrasın-da fiilen padişah II. Murad’tı. Zağanos ve Şahabeddin

Lütfi

Şah

in

37

Paşalar, Genç Padişah’ın otoritesini güçlendirmek için Mehmed’i Varna Savaşı’na götürmek istemişler ama Sadrazam Halil Paşa buna mâni olmuş ve onlara karşı II. Murad’a, gerçek padişah muamelesi yapmıştı. Ancak II. Murad, savaştan sonra oğlunun konumunu Konstantinopolis’teki Orhan Çelebi’ye karşı zayıflat-mamak için, fiilî durumu hakiki bir cülus hâline ge-tirmeden Manisa’ya çekildi.

Murad, 1446’nın Mayıs ayında, Sadrazam Halil Paşa’nın çağrısıyla bir kere daha Edirne’ye, tahtına döndü. Bunun sebebi, Mehmed’in Konstantinopolis’e saldırma planları yapıyor olmasıydı. Halil Paşa, kendi gücünü zayıflatacağı düşüncesiyle bu saldırıya karşı gelirken, Mehmed’in yandaşı olan Zağanos ve Şaha-beddin, bu planı destekliyordu. Sonunda Halil Paşa, bir yeniçeri isyanı düzenleyerek Mehmed ve yandaş-larını iktidardan uzaklaştırdı. Murad’ın yeniden taht’a geçmesi üzerine Mehmed, Manisa’ya çekildi, Zağanos Paşa da Balıkesir’e sürgüne gönderildi.

İKİNCİ KEZ TAHT’A ÇIKIŞI VE İSTANBUL’UN FETHİ

II. Murad, 3 Şubat 1451’de öldü. Mehmed, ba-basının ölüm haberini Sadrazam Halil Paşa’nın, özel ulakla Manisa’ya gönderdiği mektupla aldı. Anlatılana göre, “Beni seven ardımdan gelsin!” diyerek atına at-layıp, kuzeye doğru yola çıkmıştı. Mehmed. 19 Şubat

Lütfi

Şah

in

38

1451’de, Edirne’de ikinci kez taht’a çıktı. Çandarlı Ha-lil Paşa’yı sadrazamlık makamında tuttu, İshak Paşa’yı da Anadolu Beylerbeyi olarak atadı ve babasının ce-nazesine eşlik etmek üzere Bursa’ya gönderdi. Daha sonra babasının İsfendiyaroğulları Beyi’nin kızından olan sekiz aylık oğlu Küçük Ahmed’i boğdurttu. Bu şekilde kardeş katli yasası da uygulamaya konmuş oldu. Ahmed Çelebi’nin cenazesi de babası Murad’ın-kiyle birlikte Bursa’ya gönderildi.

21 yaşında ikinci kez taht’a oturan Genç Sultan, daha ilk günlerde devleti ve ordusunu daha büyük hamleler yapacak bir kudrete ulaştırdı. Şehzadeliğin-den beri bir an önce İstanbul’u fethetmek ve Hazreti Peygamber’in “Konstantiniye (İstanbul) muhakkak fethedilecektir. Bu fethi yapacak hükümdar ne güzel hükümdar ve onun askerleri ne güzel askerdir.” müj-desine mazhar olmak istiyordu.

Bu gaye ile askerî tarihin kaydettiği ilk büyük ateşli silahlar ve toplarla, ordusunu dayanılmaz bir kudret hâline getirdi. Ayrıca surları aşmak için seyyar kuleler kurdu. Nihayet 6 Nisan’da başlayan kuşatma, 22 Nisan’da II. Mehmed’in, donanmayı Beşiktaş’tan Haliç’e indirmesiyle çok şiddetli bir duruma girdi. 29 Mayıs 1453’te yapılan son taarruzla şehri alarak, Orta Çağ’a son verdi.

Fatih Sultan Mehmed, 1481’de, Anadolu’ya doğru yeni bir sefere çıktı. Ama daha yolun başında hastalandı

Lütfi

Şah

in

39

ve 3 Mayıs 1481’de Gebze yakınlarında, Hünkâr Çayı-rı’ndaki ordugâhında öldü. Gut hastalığından öldüğü sanılmakla birlikte, zehirlendiği de söylenir.

EŞLERİ

1- Emine Gülbahar Hatun

2- Helene Hatun

3- Alexias Hatun

4- Gülşah Hatun

5- Sitti Mükrime Hatun

6- Çiçek Hatun

7- Anna Hatun

ERKEK ÇOCUKLARI

1- II. Bayezid

2- Mustafa

3- Cem Sultan

KIZ ÇOCUKLARI

1- Gevher Sultan

“Bu dünya ölümlüdür. Her fâni gibi ben de ölümü tadacağım.”


Lütfi

Şah

in

41

II. BAYEZİD





“Cesaret, insanı zafere, kararsızlık tehli-keye, korkaklık ise ölüme götürür.”

(Yavuz Sultan Selim)

Lütfi

Şah

in

43

II. BAYEZİD (1447-1512)

“Osmanlı padişahları rahat yaşamamış, aksine çok cefalar çekmişlerdir.”

Yukarıdaki sözü ispatlar tarzda birçok cefalar çekmiş padişahlardan birisi de Sofu Bayezid olarak anılan II. Bayezid’dir.

Babası Fatih Sultan Mehmed, annesi Gülbahar Hatun olan Bayezid, 3 Aralık 1447’de bugün Yunanis-tan sınırları içerisinde kalan, Osmanlılar zamanında ise Edirne’ye bağlı bir kaza merkezi olan Dimetoka’da dünyaya geldi.

II. Bayezid uzun boylu, yağız çehreli, ela gözlü ve geniş göğüslüydü. Yumuşak bir tabiata sahipti. Genç-liğinde serbest bir hayat sürdüğü hâlde padişahlığında ibadete ve hayır işlerine yöneldi. Bu sebeple de Baye-zid-i Veli ismiyle anıldı. Mecbur olmadıkça savaştan uzak kalmaya dikkat etti. Ayrıca ülke yönetimine ver-diği önem nedeniyle, çoğunlukla İstanbul’da kalmayı tercih etti.

Şehzadeliğinden beri ünlü bilginleri etrafına top-ladı ve kendini yetiştirmeye çalıştı. Zamanında yetişen

Lütfi

Şah

in

44

pek çok âlim, sanatkâr ve şaire, çalışmalarından dola-yı ihsanlarda bulundu, hediyeler verdi.

II. Bayezid oldukça dindar bir insandı. İstanbul’da kendi adına yaptırdığı Bayezid Camii’nin inşası bitin-ce, “Her kim ömrü boyunca ikindi ve akşam namaz-larının sünnetlerini terk etmemiş ise, ilk cuma nama-zında imam olsun.” demişti. Bu hususta kendisinden başka kimse çıkmamış, savaşta ve barışta hiçbir sün-neti bırakmadığı için, namazı kendisi kıldırmıştır.

Edebiyata yoğun bir ilgi duyan Bayezid’in müh-rünü taşıyan birçok eser hâlen Türkiye ve Avrupa kü-tüphanelerinde mevcuttur. Hatta okuduğu kitaplar hakkında düşüncelerini de yazmaktaydı. Namına çok eser yazılmıştır. Bunun yanı sıra, Türk dilinin geliş-mesi için büyük hizmet verdi. O, eserlerin açık ve an-laşılır bir dil ile yazılmasını isterdi. II. Bayezid, musiki ile de ilgilendi. Sultan’ın eserlerinden yalnız sekiz ta-nesinin notası zamanımıza kadar gelebilmiştir. “Adlî” mahlasıyla şiirler yazdı.

Fatih, oğlunun çok iyi bir eğitim almasını isti-yordu. Bayezid yedi yaşlarındayken Hadım Ali Paşa danışmanlığında Amasya Valisi oldu. Burada, o döne-min en ünlü âlimlerinden dersler aldı. İslami ilimler alanında dersler aldığı gibi matematik ve felsefe ala-nında da dersler aldı. İslam ilmi alanında ders aldı-ğı hocalarından birisi de Bayrami tarikat şeyhi olan Muhyiddin Mehmed-i İskilibi olmuştur. Bunların yanı

Lütfi

Şah

in

45

sıra Şeyh Hamdullah’tan da hat dersleri aldı. Arapça ve Farsçanın yanı sıra, Çağatay lehçesi ve Uygur alfa-besini de öğrendi.

Görüldüğü gibi padişah adayı olan bir kimsenin, çocuk yaşlarda aldığı ilim bile yeterince ağır; peki, ge-rekli mi? Halkına hizmet etmeyi düşünen herkes için gerekli… Osmanlı padişahları sadece halklarına de-ğil, tüm insanlara hizmet etmeyi gaye edinmişlerdir, bu yüzden onlar için daha fazla ilim elzemdi.

Fatih Sultan Mehmed, 4 Mayıs 1481’de Gebze ya-kınlarında vefat etmiştir. Bunun üzerine Sadrazam Karamanlı Mehmed Paşa hem Bayezid’e hem de Baye-zid’in kardeşi Cem Sultan’a haberciler gönderdi. An-cak Cem Sultan, kendisine gönderilen haberci, yolda Anadolu Beylerbeyi Sinan Paşa tarafından yakalanıp alıkonduğu için babasının ölüm haberini geç öğrendi. Bu arada Bayezid’in tarafını tutan yeniçeriler, İstan-bul’da isyan çıkararak Cem Sultan taraftarı Karamanlı Mehmed Paşa’yı öldürdüler ve Bayezid’in oğlu Şehza-de Korkud’u, babasına vekâleten taht’a çıkardılar. Ba-basının vefatını öğrenen ve devlet büyüklerinin, acele başkente gelmesi hakkında gönderdikleri mektupları alan II. Bayezid, maiyetinde 4.000 kişi olduğu hâlde Amasya’dan yola çıkıp dokuz günde Üsküdar’a geldi. Ertesi gün oğlu Şehzade Korkud’tan saltanatı resmen teslim alıp, 22 Mayıs 1481’de Osmanlı tahtına çıktı ve devleti idare etmeye başladı. II. Bayezid, ilk olarak

Lütfi

Şah

in

46

kapıkullarına üçer bin akçe cülus bahşişi dağıttı. Yeni-çerilerin ulufelerini de beş akçeye çıkarttı.

Cem Sultan, kardeşi II. Bayezid’in padişahlığını kabul etmedi. Bu nedenden dolayı uzun bir süre taht kavgası yaşandı.

Cem Sultan, 4 bin askeriyle İnegöl taraflarında Bayezid’in henüz hazır olmayan Ayas Paşa idaresin-deki ordusu ile savaştı. Cem Sultan bu savaşı kazandı ve akabinde Bursa’da, kendi adına hutbe okutmak ve para bastırmak suretiyle padişahlığını ilan etti. Bura-da 18 gün saltanat süren Cem Sultan, II. Bayezid’e im-paratorluğu eşit olarak paylaşma teklifinde bulundu. Buna göre imparatorluğun Anadolu tarafı Cem Sul-tan’a, Avrupa tarafı ise Bayezid’e verilecekti. Devletin ikiye bölünmesi anlamına gelen bu teklif hem Bayezid tarafından hem de devletin ileri gelenleri tarafından dehşetle karşılandı. Bu konuda Cem Sultan’ı Avrupa-lılar ve Memluklular desteklediler.

1481 Haziran ayında Bayezid’in, ordusuyla Ye-nişehir ovasında yaptığı savaşta yenilen Cem Sultan, Konya’ya çekildi. Konya’da istediği desteği alamayan Cem Sultan, Tarsus’a geçti. Daha sonra Mekke’ye gi-derek hac vazifesini yerine getirdi. Bu dönem içeri-sinde II. Bayezid, kardeşine, padişahlıktan vazgeçme-si için 1 milyon akçe vermeyi teklif etti. Cem Sultan, bunu kabul etmedi. Benzeri teklifler yapıldıysa da sonuç vermedi. Cem Sultan, Memlukluların ve

Lütfi

Şah

in

47

Karaman Beylerinin desteğiyle bir ordu topladı. 27 Mayıs 1482’de Konya’yı kuşattı. Osmanlı ordusunun Konya’ya hareket etmesi üzerine kuşatma kaldırıldı. İki taraf Akşehir’de karşılaştı ve Cem Sultan yenik düştü. Cem Sultan önce Ankara’ya geldi. Daha sonra Rodos’a gitti. Bundan sonra Cem Sultan için, Avru-pa’da maceralı bir esaret hayatı başladı ve hayattayken bir daha vatanına dönemedi.

21 Ağustos 1511 günü II. Bayezid, büyük oğlu Ah-med’i, taht’a geçirmek üzere İstanbul’a çağırdı. Veliaht Şehzade’nin Maltepe’ye kadar gelmesi üzerine Şehza-de Selim’i destekleyen birlikler ayaklandı. Bunun üze-rine Şehzade, İstanbul’a giremedi ve Maltepe’den geri dönmek zorunda kaldı. Amasya’ya döneceği yerde Konya’ya geçen Şehzade Ahmed, burada padişahlığı-nı ilan ederek, babasının orduya söz geçiremediğini iddia etti. Şehzade Ahmed’in bu tavrı üzerine ulema, yüzünü Ahmed’den çevirdi.

Bu arada Şehzade Korkud’un ansızın İstanbul’a gel-mesi, işleri iyice karıştırdı. Ağabeyinin bu tavrı üzerine umuda kapılan Korkud, babası ve paşalarla görüşmüş ve büyük saygı görmüştü fakat babasının hayatta olma-sı nedeniyle paşalar, Korkud’u desteklemediler.

1512 yılının ilk günlerinde Kızılbaşlar Amasya, Tokat bölgesinde tekrar ayaklandılar. Şehzade Ah-med’in orayı bırakması, bölgede büyük bir boşluk oluş-turmuştu. Bu olay üzerine 6 Mart günü İstanbul’da,

Lütfi

Şah

in

48

Kapıkulu Ocakları isyan çıkardı. Bu olaylar üzerine Şehzade Ahmed’i desteklemekten vazgeçen Sultan, küçük oğlu Selim lehine bir name yazarak, onu İstan-bul’a davet etti.

TAHTTAN FERAGATI VE VEFATI

Şehzade Selim, 19 Nisan’da İstanbul’a ulaştı. Bu arada Şehzade Korkud da İstanbul’daydı. Kendisinden üç yaş küçük kardeşinin padişahlığını tanıdı ve tebrik etti. 24 Nisan 1512’de II. Bayezid, oğlu Selim namına tahttan feragat ettiğini açıkladı. Böylece babasının ve-fatından sonra yeniçerilerin desteği ile taht’a çıkan II. Bayezid, uzun bir saltanatın sonunda yine yeniçerilerin baskısıyla tahttan çekilmiş oldu. II. Bayezid, tahtını oğluna bırakırken şu sözleri söylemiştir:

“Adaletten ayrılma, acizlere ve biçarelere karşı merhametli ol. Kimsesizlere şefkat göster, herkesin sana ram olmasını istiyorsan ulemaya çok saygı göster, zaru-ret olmadıkça kimseye sert davranma.”

II. Bayezid, Dimetoka’ya gitmek istedi. 11 gün sonra kalabalık bir maiyet ile İstanbul’dan yola çıktı. Yola çıktığında çok hasta ve bitkin olan Sultan, yola tahtırevan ile devam edebildi. Dimetoka’ya ulaşama-dan, yola çıkışından 32 gün sonra Edirne’nin güney-doğusundaki Havsa ilçesinin Abalar köyünde, 26 Mayıs 1512’de vefat etti.

Lütfi

Şah

in

49

II. Bayezid’in cenazesi İstanbul’a getirildi, Fatih Camii’nde kılınan cenaze namazından sonra kendi yaptırdığı Bayezid Camii’ndeki türbesine defnedildi. 62 yaşında vefat eden II. Bayezid’in padişahlık süresi, 31 yıldan 9 gün eksikti. Ölümü, tüm İslam âleminde üzüntü ile karşılandı. Kahire’de ölümü işitilince başta Sultan Kansu olmak üzere çok sayıda kişinin katıldığı gıyabi cenaze namazının yanı sıra, İslam dünyasının başka yerlerinde de gıyabi cenaze namazları kılındı.

EŞLERİ

1- Nigar Hatun

2- Şirin hatun

3- Gülruh Hatun

4- Bülbül Hatun

5- Hüsnüşah Hatun

6- Gülbahar Hatun

7- Ferahşad Hatun

8- I. Ayşe Hatun

ERKEK ÇOCUKLARI

1- Şehzade Korkud

2- Şehzade Ahmed

3- Yavuz Sultan Selim

Lütfi

Şah

in

50

4- Şehzade Mahmud

5- Şehzade Mehmed

6- Şehzade Alemşah

7- Şehzade Abdullah

8- Şehzade Şehenşah

KIZ ÇOCUKLARI

1- Gevher Müluk Sultan

2- Selçuk Sultan

3- Hatice Sultan

4- Ayşe Sultan

5- Hundi Sultan

6- Ayn-i Şah Sultan

7- Fatma Sultan

8- Hüma Sultan

9- Kamer Sultan

10- Meliha Sultan

Lütfi

Şah

in

51

I. MUSTAFA





“Beni evhamlı sanıyorlardı; HAYIR! Ben sadece gafil değildim, o kadar.”

(II. Abdülhamid)

Lütfi

Şah

in

53

I. MUSTAFA (1591-1639)

“İlim ilim demektir / İlim kendin bilmektir / Sen kendini bilmezsin / Ya nice okumaktır?”

Yunus Emre

On Beşinci Osmanlı Padişahı, I. Mustafa’dır.

Babası Sultan III. Mehmed, (Annesinin ismi kesin olarak bilinmemekle birlikte, bazı tarihçiler tarafın-dan Fûldane Valide Sultan olduğu rivayet edilmiştir.) 1591 tarihinde Manisa’da doğmuştur. Kardeşinden sonra taht’a geçmesiyle, o güne kadar olan babadan oğula sultanlığın geçmesi kuralını bozmuştur.

Sultan I. Mustafa, ağabeyi Sultan I. Ahmed’in pa-dişahlığı süresince, 14 yıl sarayın bir odasında hapis hayatı yaşadı. O devirde bu, gerekli görülüyordu. Aksi hâlde şehzadeler devlet yönetimine karışıyor, hat-ta padişahı devirmek için harekete bile geçebiliyor ve devlet birliği tehlikeye düşüyordu. Buna mey-dan vermemek için şehzadeler ya öldürtülür veya bir odaya kapatılırdı. Sultan Birinci Ahmed, taht’a geçtiğinde kardeşini öldürtmemiş, ancak sarayda mahpus tutmuştur. Kösem Sultan’ın, eşi I. Ahmed’i

Lütfi

Şah

in

54

etkileyerek, kayınbiraderi I. Mustafa’nın hayatta kal-masını sağladığı söylenir.

I. Mustafa ile birlikte kardeş katli nadiren görül-müş, artık şehzadeler, sarayda kafes ardında taht’a ge-çecekleri günü beklemeye başlamışlardır. Tabii valide sultanlar, şehzade anaları arasında rekabetler başlamış, her biri bir vezire ve diğer gruplara dayanarak entrika-larla padişah değiştirmeye çalışmışlardır bu arada.

I. Mustafa, zayıf ve narin bir yapıya sahipti. Sık sık türbe ziyaretleri yapar, sarayda Kur’an-ı Kerim eği-timi alır, dinî eserler okurdu, çok dindar bir insandı. Sadaka vermeyi çok severdi. Bazı kaynaklarda “Deli Mustafa” olarak da geçen Sultan Mustafa’nın deliliği-ne delil olarak, sarayın havuzuna para atması göste-rilir. Oysa Mustafa’nın, havuza para atmasının sebebi bunu, saraydaki hizmetkârlara sadaka vermenin bir yolu olarak benimsemiş olmasıydı.

Sultan Mustafa’nın kardeşi I. Ahmed öldüğün-de, veliaht olarak Genç Osman bulunuyordu. Genç Osman 13 yaşında olduğu için, I. Mustafa’nın taht’a çıkmasına karar verildi. I. Mustafa, 22 Kasım 1617’de Hanedan’ın en yaşlı mensubu olarak taht’a geçmiştir. I. Mustafa devlet meseleleri ile ilgilenmediğini ifade ederek saltanatı kabul etmediyse de bu hâl, devlet erkânı tarafından göz önüne alınmadı.

Sorunlar ondan sonra başlamıştır. I. Mustafa ger-çekten devlet işleriyle ilgilenmemiş, ülkesinin kötüye

Lütfi

Şah

in

55

gitmesini önlemek için devlet işini ehline vermek iste-miştir. Nitekim tahtta geçtikten 96 gün sonra, 26 Şubat 1618 tarihinde tahttan indirildi. Yerine II. Osman geçti.

Ancak yenilik taraftarı olmayanların tahrikleri neticesinde isyan eden yeniçeriler, 19 Mayıs 1622’de II. Osman’ı tahttan indirdiler. I. Mustafa tekrar taht’a oturdu. Taht’a geçmesi için ikinci kez davet edildiği zaman I. Mustafa, odasında Kur’an-ı Kerim okuduğu-nu ve padişahlık istemediğini bildirmişti.

Bu sırada, Veziriazam Kara Davud Paşa’nın, II. Os-man’ı şehit ettirmesi, büyük karışıklıklara neden oldu. I. Mustafa, Davud Paşa’yı azletti, ancak isyanlar dur-madı. İstanbul’daki ve Anadolu’daki karışıklıklar ne-deniyle Osmanlı Devleti’nin başında devlet işlerinden anlayan bir padişahın olması gerektiğine karar verildi. Şeyhülislam Yahya Efendi ve devlet erkânı, I. Musta-fa’nın yerine IV. Murad’ın geçmesine karar verdi.

Sultan I. Mustafa, ikinci padişahlığının başlama-sından 1,5 yıl sonra, 10 Eylül 1623 tarihinde şeyhü-lislam fetvası ile tekrar tahttan indirildi. Fetvanın ge-rekçesi olarak da “Akli dengesi tam olmayan birisinin halife olamayacağı” gösterildi. Sultan, tahttan indiril-dikten 16 yıl sonra, 20 Ocak 1639 günü, Topkapı Sara-yı’nda vefat etti. Ayasofya Camii’nde Roma dönemin-de vaftizhane olarak kullanılan yapıya defnedilmiştir.

Bazı tarihçiler de I. Mustafa’nın akıl sağlığının bozuk olduğunu söylemektedirler. Hatta ölüm sebebi,

Lütfi

Şah

in

56

sinirsel bir hastalık olarak düşer çoğu kayıtlara. An-cak akıl sağlığı bozuk bir kimsenin, devlet işlerini eh-line vermek istemesine ne demek lazım? Akıl sağlığı bozuk olsa, işlerin ehil kişilerce yapılması gerektiğini düşünebilir mi? Belki değişik sorunları olabilir, ancak akli dengesinin bozuk olduğu konusu şüphelidir.

Sultan I. Mustafa, hayatı boyunca hiç evlenme-miştir.

Lütfi

Şah

in

57

II. OSMAN





“Türk’ün şefkat ve insaniyet duygusu-nu tarif etmek mümkün değildir. Bu duygu insanı adalete sevk edip, sefaleti artırmakla beraber, teşkilatı düzensiz toplumun bir derdine tek çare demek-tir. Türk ırkının soyluluğunu gösteren diğer duygular, yani en küçük iyilikle-re karşı besledikleri minnet ve şükran duygusu, ölmüşlere karşı besledikleri minnet ve şükran duygusu, büyük bir nezaketle yapılan konukseverlik âdeti ve hayvanlara saygı alışkanlığı gibi fazilet-lerin inkârı da mümkün değildir.”

(Edmondo de Amicis İtalyan yazarı, 1908)

Lütfi

Şah

in

59

II. OSMAN (1604-1622)

“Bir şah-ı alişan iken şah cihana kıydılarGayretli genç arslan iken şah cihana kıydılar…”

Osmanlı padişahlarının on altıncısı olan ve 26 Şu-bat 1618’de henüz on dört yaşının içinde iken taht’a çıkan II. Osman, zekâsı, eğitimi, terbiyesi ve devletin ıs-lahına ilişkin gerçekleştirmeyi düşündüğü hedefleriyle tanınmış bir şahsiyetti.

Babası I. Ahmed, annesi Mahfiruz Haseki Sul-tan’dır ve İstanbul’da, 3 Kasım 1604 tarihinde doğ-muştur. Genç Osman olarak da bilinir.

Çok iyi bir şekilde yetiştirilen Genç Osman; Arapça, Farsça, Latince, Yunanca ve İtalyanca gibi dil-leri ileri düzeyde öğrenmişti.

Genç Osman, taht’a çıktığı sırada Sadrazam Halil Paşa İran seferindeydi. Osmanlı ordusunun yenilgi-ye uğramaya başlamasına rağmen İranlılar, kendileri için önemli olan Erbebil şehrinin Osmanlılar’ın eline geçme ihtimaline üzerine barış istediler. 26 Eylül 1618 tarihinde Serav Antlaşması imzalandı.

Lütfi

Şah

in

60

Protestanlara destek vermek için Otuz Yıl Savaş-ları sürdürüldü. Protestan isyanlarında Osmanlı’nın büyük etkisi vardır.

Halil Paşa’nın komutanlığında Osmanlı donan-ması, Akdeniz seferine çıktı. İspanyollara ait olan Manfredonia şehri işgal edildi. O zamana kadar Le-histan ile Osmanlı arasında barış mevcuttu. Osman-lı-Avusturya savaşlarında Lehistan ilişkileri gerildiyse de barış bozulmamıştı. Ama bu sıralarda Lehistan, Boğdan’a müdahale etmeye başlamıştı. Ayrıca Eflak ve Erdel’in iç işlerine karışmaya da başlamışlardı. Bu nedenlerden dolayı Genç Osman, Lehistan’a sefer yapmaya karar verdi. İskender Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu, 20 Eylül 1620 tarihinde Lehlileri bozguna uğratır.

Lehistan, daha büyük bir ordu hazırlığına giriş-ti. Osmanlı ordusu da harekete geçti. 2 Eylül 1620 tarihinde Osmanlı ordusu, Hotin Kalesi önüne gel-di. Değişik olumsuzlukların yaşanması üzerine kesin bir sonuç sağlanamadı. 29 Eylül 1621 tarihinde Hotin Antlaşması yapılarak, sefere son verildi. Bu antlaşma-ya göre Osmanlılar ve Lehler, birbirlerinin topraklarına saldırmayacaklardı.

Genç Osman, Lehistan seferindeki başarısızlığın asıl nedeni olarak askeri görüyordu. Bu nedenden dolayı askerî alanda yenilikler yapma kararı verdi. Maaş defterindeki sayı ile asker sayısının birbiri ile

Lütfi

Şah

in

61

uyuşmadığını gördü. Bu tespitinden sonra fazla para vermeyi kesti.

Genç Osman Anadolu, Mısır ve Suriye’den gele-cek askerlerle yeni bir ordu kurmak istiyordu. Kapı-kulu askerleri, bu durumdan rahatsızdı.

Bu yeniliklerin yanı sıra saray ve ilmiye teşkilatını da yeniden düzenlemek istiyordu. Bu yenilik için yap-tığı çalışmalar, Genç Osman’ın düşman kazanmasına neden oldu.

Genç Osman Anadolu’ya geçerek, bu yenilikleri gerçekleştirmek istiyordu. Ancak her fırsatta kendisi-ne engel çıkartılıyordu. Başka bir çaresi kalmayan II. Osman, hacca gideceğini açıkladı. Sadrazam Dilaver Paşa ve Şeyhülislam Es’ad Efendi, bu fikirden caydır-mak için çok uğraştıysa da fikrinden caymadı.

Hayatı boyunca hep yenilik yapmak ve ülkesine bir şeyler vermek için çalışmış genç bir padişahtı. Bel-ki tecrübesizliği, onun yapmak istedikleri konusunda başarısızlığa uğramasına neden olmuştu. Ancak Os-manlı’ya birçok şey kazandırmış bir sultandır.

II. OSMAN’IN RÜYASI

II. Osman, hac farizasını yerine getirme hususun-da ısrar ettiği sıralarda, bir gece son derece önemli bir rüya gördü. Bu rüya şöyle idi: Üzerinde sefer elbisesi olduğu hâlde oturuyor ve Kur’an-ı Kerim okuyordu.

Lütfi

Şah

in

62

Efendimiz Hazretleri (s.a.v.), yanında cihan yâri gü-zin olduğu hâlde odaya giriyor, mübarek elleriyle ba-şından miğferini çıkarttığı Genç Padişah’a bir tokat atıyor. Padişah, yere düşmesi ile beraber, Efendimiz Hazretleri’nin ayaklarına yüz sürmek için hamle edi-yorsa da buna muvaffak olamıyor ve uykudan dehşet içinde uyanıyor.

Genç Padişah, terden sırılsıklam olmuş, gözleri, manzaranın verdiği dehşetten büyümüş, âdeta göz ka-paklarından dışarı fırlamış, kademi mübarekeye yüz sürememenin çıldırtıcı üzüntüsü içinde perişan bir hâlde, ilk doğru kararı veriyor: “Âlimler toplansın.” Zahir ve bâtın uleması geliyorlar. İşte bu iki sınıf ule-ma arasındaki ezelî ve ebedî fark ortaya çıkıyor. Şöy-le ki: Padişah’ın hocası ve lalasının zahire açık tabiri: “Sultan’ım; siz bu rüyayı ve reva kaldığınız durumun sebebini, hac gibi bir farzı eda edeyim mi etmeyeyim mi tereddüdüne bağlamalısınız. Size düşen, hac fariza-sının edasında en ufak tereddüt göstermeden ifayı hac etmenizdir.”

Babasının da şeyhi olan Aziz Mahmud Hüdai Hazretleri’nden de gördüğü rüyayı tabir etmesini is-ter. Gelen cevap: “Tahtında oturması ve nizamı âlemi temine gayret göstermesi fakat akıbetin iyi görülmedi-ği” şeklindedir.

Genç Osman, biraz şaşkın biraz da endişe içinde, İstanbul’daki sahabi kabirlerinin, başta Eyüp Sultan

Lütfi

Şah

in

63

Camii’ndeki, Eyyub el Ensarî Hazretleri’nin kabri ol-mak üzere hepsini ziyaret eder. Dualar edip, samimi bir yakarışla sığınır. Fakirlere ve talebelere mali yar-dımlarda bulunur. Fakat yine de hac yolculuğu kara-rından vazgeçmediğini belirten şu emri verir:

“Otağı hümayunumu, Üsküdar’daki mutat yerine kurun!”

YENİÇERİ İSYANININ BAŞLAMASI

Genç Osman’ın, özellikle Hace-i Sultani Ömer Efendi ve Darüssade Ağası Süleyman Ağa’nın teş-vikleriyle, yeni bir ordu kurmak niyetini duyan ye-niçeriler ve sipahiler, varlıklarını tehlikede görerek, kazan kaldırıp isyan etmişler ve Sultanahmet Mey-danı’nda toplanmaya başlayıp, isteklerini Padişah’a bildirmişlerdi.

İsyancı askerler Padişah’a: “Hacca gitmek istemiş-sin, gitmeyesiniz. Ve dahi eski kulları cümleten kırıp yerlerine Halep’ten Şam’dan yeni kullar yazıp, sultanlık kurmak istemişsiniz. Biz razı değiliz.” demişlerdi. Genç ve tecrübesiz olan üstelik hiçbir tedbiri de bulunma-yan II. Osman ise, padişahlık makamına güvenerek buna; “Bildiklerinden kalmasınlar. Ben hacca gitmek-ten vazgeçmem.” diye cevap vermişti.

Bunun üzerine Şeyhülislam Esad Efendi’ye giden yeniçeriler ondan: “Cihanın Bekçisi Padişah’ı azdırıp,

Lütfi

Şah

in

64

bütün Müslüman’ı telef ettirip, fitne ve fesata sebep olan kişilere, şeriata göre ne lazım gelir? Cevap: Katli lazım gelir!” şeklinde fetva almış ve bu fetva, bir ulema heye-ti tarafından sarayda Padişah’a iletilmişti.

Genç Osman, bir nevi tehdit manası taşıyan ve bir şeriat hükmü olan bu fetvaya çok sinirlenir. Fetvanın yazılı olduğu kâğıdı paramparça ederek fırlatıp atar. Bunun üzerine iş alevlenmiş ve isyanın ikinci günün-de askerler, Padişah’a yazdıkları bir arzuhâlle, Sad-razam Dilaver Paşa, Hoca Ömer Efendi, Darüssade Ağası Süleyman Ağa başta olmak üzere, Padişah’ın ya-kınlarından olan altı kişinin idamını istemişlerdi. Bu talebe karşı Genç Osman: “Katli talep olunan âdemleri vermem!” demiş ve bu talebi kabul etmesi yönünde ıs-rar eden ulema heyetine de “Önce sizi kırar geçerim, sonra da onları. Ol taifenin tedariki görülmüştür.” şek-linde bir cevap vererek, onları alıkoymuştu.

Gönderdikleri heyetin gecikmesi üzerine asi as-kerler; Topkapı Sarayı’na saldırmak üzere harekete geçmişler ve Ayasofya minarelerine gözcüler çıka-rıp, Padişah’ın kendilerini tehdit eden, “Önce sizi kı-rar geçerim, sonra da onları. Ol taifenin tedariki gö-rülmüştür.” sözlerinin doğru olmadığını ve savunma için herhangi bir karşı tedbir alınmadığını görünce, tekbirler getirerek, naralar ve tüfekler atarak Sulta-nahmet Meydanı’ndan yürüyüşe geçmiş, Saray’a gir-mişlerdi. Birinci ve İkinci Avlu’da mukavemetsiz iler-leyen asiler, Osmanlı tarihinde ilk defa olarak Harem

Lütfi

Şah

in

65

kapısından da içeri girip, “Şer ile Sultan Mustafa Han’ı isteriz!” şeklindeki sloganlarla, eski Sultan I. Musta-fa’yı, hapsolduğu odadan çıkararak ona biat etmişler ve “Biz istediğimizi bulduk, evvelce bizim padişahımız Sultan Mustafa Han idi, yine Padişah’ımızdır.” diyerek, II. Osman’ı bertaraf etmişlerdir.

Bu sırada kelleleri istenen Sadrazam Dilaver Paşa ve Darüssade Ağası Süleyman Ağa, asi askerlere teslim edilmiş ve ikisi de öldürülerek cesetleri, Sultanahmet Meydanı’nda sürüklenmişti. Böylece Saray darbesi başarıya ulaşmış, Genç Osman’ın saltanatı da sona er-mişti. Çaresiz kalan Genç Osman, padişahlığını geri alabilmek ve yeniçerileri yanına çekebilmek umudu ile Yeniçeri Ocağı’na sığınmış, Yeniçeri Ağası Kırkçeş-meli Ali Ağa ile görüşerek, askerleri ikna etmesi ko-nusunda anlaşmıştı. Yeniçeri Ağası Ali Ağa, asi asker-lere: “Yoldaşlar, padişahınız mübarek ola amma Sultan Osman da kapımıza gelmiştir, ocağınıza sığındı…” diye söze başlayacağı sırada yeniçeriler, naralar atarak üze-rine saldırıp, Ali Ağa’yı öldürürler. Ağa Kapısı’nda bulunan Genç Osman’ı da üzerinde beyaz bir entari ve başı açık olduğu hâlde bir beygire bindirerek, ha-karetlerle sokaklardan geçirip, Orta Camii’ye getirir-ler. Hatta bunların arasından bir asker, eski padişahın baldırlarını sıkıp küfürler edince II. Osman, “Nedir bu ettiğiniz cefa!” diyerek ağlamıştır.

Lütfi

Şah

in

66

GENÇ OSMAN’IN ŞEHİT EDİLMESİ

İsyanın üçüncü gününde Orta Camii’ye getiri-len Genç Osman burada, sadrazamlığa atanan Kara Davud Paşa’nın emriyle boğdurulmak istenmişse de Ocak Ağalarının araya girmesiyle kurtulmuş ve Cami avlusundaki askerlere hitaben yaptığı konuşmada: “Benim sipahi ve yeniçeri ağalarım. Beni istemez mi-siniz?” diye sormuş: “Seni hilafete kabul etmeziz, kat-line dahi rızamız yoktur.” cevabını alınca, “Ocağınıza geldim; çünkü beni katle razı değilsiniz, Yedikule’ye göndermeyin, Sultan Mustafa’nın olduğu odaya hap-sedin. Padişahımız mübarek olsun.” der. Bir süre Orta Camii’de gözaltında tutulan padişah, cuma namazın-dan sonra Sadrazam Kara Davud Paşa’nın emriyle bir pazar arabasına konarak yine hakaretlerle Yedikule Zindanı’na nakledilir. Burada Kara Davud Paşa’nın nezaretinde cellatlar, Genç Osman’ı öldürmek üzere harekete geçmişken, bunlara karşı direnen eski Padi-şah, boğuşma sırasında bir omzu baltayla kırılıp da yere düşünce, Cebecibaşı, kemendi boynuna geçirir.

20 Mayıs 1622’de bu şekilde şehit edilen II. Os-man, Osmanlı tarihinde, kendi askerlerince öldürü-len ilk padişahtır. Genç Osman’ın feci sonu, Şehzade Mustafa’nın katlinden sonra Anadolu’da çok büyük üzüntü ve mateme sebep olmuş ve Türkçe, Arapça ve İbranice olarak mersiyeler kaleme alınmıştır. Bunlardan en meşhur olanlarından biri, şu mersiyedir:

Lütfi

Şah

in

67

“Bir şah-ı alişan iken şah cihana kıydılar

Gayretli genç arslan iken şah cihana kıydılar

Gazi bahadır handı ali nesebi sultandı

Namıyla Osman Han idi şah cihana kıydılar

Niyet edip hacc etmeğe komadı kullar gitmeğe

Kulak gerek işitmeğe şah cihana kıydılar

Hükmetmeğe kadir iken Hakk emrine nazır iken

Haccetmeğe hazır iken şah cihana kıydılar

Eşrat-ı saatdir bu dem ruz-ı kıyamettir bu dem

Kula nedamettir bu dem şah cihana kıydılar

Tuği ciğerler doldu hun derdim bir iken oldu on

Kan ağladı ehl-i fünun şah cihana kıydılar.”

II. Osman, Şeyhülislam Esad Efendi’nin ve Pertev Paşa’nın kızları ile evlenmişti.

Çocukları olmuş, ancak yaşamamıştır.

“Osmanlı’ya iki kıta üzerinde hükmetmek yetmez! Zira i’lâ-yı kelimetullâh azmi, iki kıtaya sığmayacak kadar büyük bir davadır. Selçuklu’nun vârisi (mirasçısı) biz olduğumuz gibi Roma’nın (Avru-pa’nın) vârisi de biziz!..”

(Orhan Gazi)

Lütfi

Şah

in

69

I. İBRAHİM





“Galip geldik Kral’ım (Avusturya Kralı II. Karl). Şimdi Tisa Suyu, büyük zafe-rimizin şanlı hikâyesini Tuna Nehri’ne götürüyor. Sadrazamın mührü bile elimde. Elmas Mehmed Paşa, kılıçları-mızın altında can verdi. Fakat Kral’ım (Avusturya Kralı II. Karl), itiraf etmeye mecburum: Osmanlılar, taşıdıkları par-lak şöhrete layık bir biçimde dövüştüler. Türk’e yakışır bir feragatle ve celadetle çarpışa çarpışa öldüler. Onların sönüşü, pırıltılarda göz kamaştırdıktan sonra sö-nen şimşekleri andırıyor. Karşımızdan, ağır ağır kaybolan bir ışık kütlesi gibi, beyaz bir eriyişle çekildiler, görünmez oldular. Onların galibiyetleri gibi mağ-lubiyetleri de şanlı ve ibretli.”

(Prens Eugen, 1736, Avrupa Kutsal İttifak’ın Başkomutanı)

Lütfi

Şah

in

71

I. İBRAHİM (1615-1648)

“Elhamdülillah. Ya Rabbi! Benim gibi zaif (güçsüz) bir kulunu bu makama layık gördün. Saltanat günlerimde milletimi hoş-hâl eyle ve birbirimizden hoşnut eyle.”

Ellerini açıp böyle dua eder I. İbrahim; 1640 yı-lında, 25 yaşında, On Sekizinci Padişah olarak taht’a oturduğunda…

Sadrazam Kara Mustafa Paşa, taht odasına geçen I. İbrahim’in başına, Hırka-i Saadet Dairesi’nden geti-rilen, Hz. Ömer’in sarığını yerleştirmiştir.

Zaten ölüm düşünceleriyle harap olmuş Şehzade İbrahim, Ağabeyi Sultan IV. Murad’ın ani vefatıyla çok sarsılır ve padişah olduğuna inanmak bile iste-mez. Annesinin ve devlet erkânın ısrarlarından ve ağabeyinin cenazesini gördükten sonra ancak inanır ağabeyinin vefatına.

I. İbrahim, 5 Kasım 1615 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Babası I. Ahmed, annesi Mahpeyker Kösem Sultan’dır.

Lütfi

Şah

in

72

Uzun boylu, kuvvetli vücutlu ve kumral sakal-lıydı. Annesi, onun yetiştirilmesi için çok gayret göstermişti. Şehzadeliğinde çok sıkı bir saray hayatı yaşamış, kardeşleri öldürüldüğünden, korku içinde büyümüştü.

I. İbrahim, taht’a geçtiği ilk yıllarda, sinir hastalığı yüzünden sık sık kriz geçiriyordu. Ancak, daha son-raki yıllarda devlet işleriyle bizzat ilgilenmeye başladı. Taht’a çıktığında, soyunun tek şehzadesi o kalmıştı. Bu yüzden ilk oğlu Şehzade Mehmed (IV. Mehmed) doğduğunda ülkede şenlikler düzenlendi (2 Ocak 1642). I. İbrahim, çok cömert ve lütufkâr bir padişah-tı. Fakirlere ve kimsesizlere yardım etmeyi çok sever-di. Çıkardığı fermanlarla açlık ve kıtlığın önlenmesine çalıştı. Saltanatı sırasında, annesi Kösem Sultan’ın et-kisinde çok kaldı.

Sultan I. İbrahim hakkında, kendi devrine kadar uzanan Osmanlı kaynaklarında, akli dengesinin bozuk olduğuna dair hiçbir bilgi yoktur. Bu kaynaklar, I. İbra-him’in özelliklerinden ve yaptığı işlerden övgüyle bah-setmektedir. Sadece son zamanlarda bazı yazarlar, onun için “deli” demektedirler. I. İbrahim’e “deli” ve “gaddar” diyen ve adının öyle yayılması için çalışanlardan bazı-larının, onun tarafından idam ettirilen İranlı Şii Emir-güneoğlu’nun adamları olduğu söylenmektedir.

Sultan I. İbrahim dönemi, sarayda birçok entri-kanın ve makam kavgasının döndüğü bir devir oldu.

Lütfi

Şah

in

73

Tüm bu karışık ortam içerisinde dahi bazı askerî ba-şarılar elde edilmiştir.

HANYA KALESİ’NİN FETHİ

Osmanlı ordusu, Girit Adası’na çıkartma yapmış-tı. Hanya Kalesi gerek denizden gerekse de karadan abluka altına alındı. Yusuf Paşa, üçüncü hücumu yap-mak üzereydi. Padişah’tan yardım istedi. Çok geçme-di ki Cezayir ve Tunus üzerinden yardım geldi. Karşı-larındaki kuvvetin üstünlüğünü anlayan Hanya Kalesi Komutanı, teslim olmaya hazır olduklarını bildirdi. Yusuf Paşa, Kale’deki hiç kimsenin canına ve malına zarar vermeden çıkıp gitmelerine izin verdi.

Hanya Kalesi’nin fethi, önemli sonuçlar doğur-muştur. Osmanlı için Girit Adası üzerinde bir köprü vazifesi görecektir. Bunun farkında olan Yusuf Paşa, derhâl Kale’nin yıkılan bölümlerinin tamir edilmesi için çalışmalara girişti. Bu amaçla Deli Hüseyin Paşa, kale tamiri ile vazifelendirildi.

Burada Deli Hüseyin Paşa hakkında bilgi vermek uygun olacaktır. Deli Hüseyin Paşa, IV. Murad zama-nında odun taşıyıcısı idi. Kendi hâlinde yaşıyordu.

O sıralarda İran’dan bir elçi gelir ve hediye olarak bir yay getirir. Yayı, saraydaki hiçbir pehlivan boşalta-mamıştır. Yayı boşaltamadıkları için, yeniden kurma şansını da elde edememişlerdi.

Lütfi

Şah

in

74

Bu yay, kapıcılar kethüdasının odasına kaldırıldı. Deli Hüseyin Paşa, odun getirdiği bir sırada odada yayı görmüştü. Yayı indirmiş, bozmuştu ki yeniden kurmaya davrandığında yaklaşan ayak sesleri üzerine elindeki yayı sedirin üzerine bırakarak odadan çıktı. Odaya giren Kethüda Efendi yayı görmüş ve aramalar sonunda Deli Hüseyin Paşa’nın yayı boşaltıp kurduğu ortaya çıkmıştır. Bu durum, IV. Murad’a haber veril-miş ve IV. Murad, bu duruma çok sevinmiştir. Derhâl İran Elçisi’ni ve Deli Hüseyin Paşa’yı huzuruna ça-ğırtır. Deli Hüseyin Paşa, yayı boşaltıp kurar. “Tekrar boşaltıp kur.” denilir. Tekrar boşaltır, ancak kurarken kuvvetine dayanamayan yay, kırılır. İran elçisinin göz-leri âdeta yerinden fırlar. Bundan sonra IV. Murad, Deli Hüseyin Paşa’yı himayesine alır.

İSTANBUL’DAKİ FELAKETLER VE İFTİRALAR

İstanbul’da meydana gelen yangın, kısa bir za-manda şehrin büyük bir kısmına zarar vermiştir. Daha yangın henüz biter ki arkasından bir de büyük bir tufanın yaşanması, halkı ürkütür. Bu olanları, kötü olayların başlangıcı saymaya başlarlar.

O ara Girit’ten dönen Yusuf Paşa ile kızını nişan-lar Padişah. Bu olup bitenler, Sadrazam Semin Meh-med Paşa’yı endişelendirir. Çünkü olayların gidişatı, Yusuf Paşa’nın sadrazam olacağını gösteriyordur.

Lütfi

Şah

in

75

Yusuf Paşa’yı Padişah’ın gözünün önünden ayır-mak isteyen Sadrazam Semin Mehmed Paşa, bu amaçla onu Mısır’a vali yapmak için çaba gösterir. An-cak başaramaz. Böyle olunca da çareyi, Yusuf Paşa’ya iftira atmakta bulur. “Hanya Kalesi’nin muhafızlarını neden öldürmedi de serbest bıraktı?” sorusunu dil-lendirerek, rüşvet iddiasını ortaya koyarken, bunun yanında, Yusuf Paşa’nın Girit’ten iki direk getirdiği, altından olan direği kendisinin aldığı, mermer olanı Padişah’a verdiği iftirasını da atar.

Padişah, derhâl Yusuf Paşa’nın hapsedilmesini emretse de bu duruma gerek Kösem Valide Sultan, gerekse de Cinci Hoca karşı çıkar.

Padişah, Sadrazam ile Yusuf Paşa’yı yüzleştirmeye karar verir. Sadrazam Semin Mehmed Paşa, bu yüz-leşmede galip gelemeyeceğini anlayınca, edebe sığ-maz sözler söyleyerek huzurdan ayrılır. Böylece sad-razamlık mührü, Semin Paşa’dan alınıp Yusuf Paşa’ya verilmek istenir ancak, Yusuf Paşa kabul etmez. Yusuf Paşa’nın mührü reddetmesi üzerine mühür, Bosnalı Salih Paşa’ya verilir.

İBRAHİM PAŞA İSYANI

Bir müddet sonra, öldürülen Salih Paşa’nın gö-revlendirdiği memurların da işlerine son verilmeye başlanmıştır. Bu görevden alınanlardan birisi de Bağ-dat Valisi İbrahim Paşa idi.

Lütfi

Şah

in

76

Salih Paşa öldürülünce sadrazamlık, Musa Paşa’ya kalmıştı. Ancak Ahmed Paşa, yaptığı hilelerle sadra-zamlığı kendi üzerine almayı başardı. İbrahim Paşa’yı valilikten alıp yerine Musa Paşa’yı görevlendirdi. Bir nevi Musa Paşa’yı gitmeye mecbur bıraktı.

İbrahim Paşa, kendisinin de öldürüleceği endi-şesi içerisinde harekete geçti. O sıralarda Bağdat’ta iki tip asker bulunuyordu. Bunlardan birincisi kapı-kulu denilen yeniçeriler, diğer tip ise gönüllü asker-lerdi. Bu gönüllü askerleri kandıran İbrahim Paşa, isyan etti. Kapıkulu askerleri ise İbrahim Paşa’nın yanında yer almadı.

Sadrazam Ahmed Paşa, bu olaylar cereyan eder-ken Musa Paşa’yı valilikten alıp yerine Murtaza Paşa’yı tayin etti. İbrahim Paşa’nın idam emri de Murtaza Pa-şa’nın eline verilmişti. Murtaza Paşa, İbrahim Paşa’nın kellesini koparttı.

İstanbul’a dönen Musa Paşa, saraya gittiği zaman, asıl valinin kendisi olduğu, Murtaza Paşa’nın valiliği-nin bir düzmece olduğu belirtilir. Bağdat’a gidip Mur-taza Paşa’nın ve İbrahim Paşa’nın kellelerini getirmesi istendi. Bu duruma karşı çıkmaya çalışan Musa Pa-şa’ya; “Ya kelleler, ya kellen!” denilince, mecburen Bağ-dat’a geri döner. Her iki kelleyi de alarak İstanbul’a ge-lir. Ama Musa Paşa da Yedikule zindanlarına atıldı. Birkaç gün sonra da idam edildi.

Lütfi

Şah

in

77

HÜKÜMETİN DÜŞÜRÜLMESİ

Sadrazam Ahmed Paşa, Padişah’ın kızını oğluna istemişti. Padişah da kızını vermişti. Ancak bu sıra-larda ülke çok karışık günler yaşıyordu. Yeniçeriler, Osmanlı Padişahı’nı değiştirmek istiyorlardı. Bu fi-kirlerini Sadrazam Ahmed Paşa’ya da açarak onun da işlerine yardım etmesini istediler. Ancak Ahmed Paşa, bu fikre karşı çıktı. Bu karşı çıkış, askerlerin ona düşman olmasına neden oldu.

Sadrazam Ahmed Paşa, Padişah’a suikast düzen-lemeye niyetlenenleri ortadan kaldırmak istiyordu. Bu amaç için, düğünde silahlı kişilerce suikast düzen-lenecekti. Ancak düğüne katılan yeniçeri ağaları, silahlarını çıkartmamışlar ve kendilerine suikast düzenleneceğini anlamışlardı.

Düğünden çıkanlar, doğruca Şehzadebaşı Ca-mii’ne gittiler. Ulema sınıfını da yanlarına aldılar. Bu yeni vaziyet, Saray’ın kulağına ulaşmıştı. Saraydan ge-len haberciye, Sadrazam Ahmed Paşa’yı istediklerini bildirdiler.

Durumun vahametini kavrayan Sadrazam Ah-med Paşa, saklanmaya başlar. Bu sırada sadrazam ola-rak Sofu Mehmed Paşa, mührü alır.

Padişah I. İbrahim, Ahmed Paşa’nın kendi dama-dı olduğunu ve onu kendisine bağışlamalarını ister. Darbeciler bunu kabul etmediler.

Lütfi

Şah

in

78

Kapı kapı dolaşan eski Sadrazam Ahmed Paşa, nihayet Aksaray’da Hacı Behram’dan, ummadığı bir alaka görür. Çok sevinir. Ancak bilmediği şey, Hacı Behram’ın kendisini, Sadrazam Sofu Mehmed Paşa’ya ispiyonlamış olmasıydı.

Bir müddet sonra gelenlerin amacı Ahmed Paşa’yı katletmekti. Oysa Ahmed Paşa katledilmiş, cesedi de bir gün sonra At Meydanı denilen yere atılmıştı.

SULTAN İBRAHİM’İN SONU

Ahmed Paşa’nın katledilmesinden sonra I. İb-rahim, isyankârlara, “artık dağılın” diyordu. Ancak isyanlar süreceğe benziyordu. Padişah, bostancıları silahlandırmış ve itaatsizliğe devam edenleri katlede-ceği haberini yayıyordu.

Ama maalesef ki Sultan yanılıyordu. Bostancıba-şı, isyancılardan yana olacağını gizlice bildirdi.

Cuma günü saraya dalan isyankârlar, I. İbrahim’in oğlu Mehmed’e biatlarını bildirirler. Daha küçük yaşta olan yeni Padişah, korkarak ağlamaya başladı. Bu ka-dar biat yeter denilerek, biat töreni sona erdirildi.

I. İbrahim’i Harem Dairesi’nde bulan asiler sal-dırırlar, yakalayarak zindana atarlar. Burada, isyan-cılar ve bunların önderi olan Sofu Mehmed Paşa tarafından I. İbrahim, boğularak şehit edildi (18

Lütfi

Şah

in

79

Ağustos 1648). Naaşı, Ayasofya Selatin Haziresi’nde-ki, Roma döneminde vaftizhane olarak kullanılan ya-pıya defnedilmiştir.

EŞLERİ

1- Turhan Hatice Sultan

2- Saliha Dilaşub Sultan

3- Hatice Muazzez Sultan

4- Hüma Şah Haseki Sultan

5- Ayşe Sultan

6- Mah-i Enver Sultan

7- Şivekar Sultan

ERKEK ÇOCUKLARI

1- IV. Mehmed

2- II. Süleyman

3- II. Ahmed

4- Şehzade Orhan

5- Şehzade Bayezid

6- Şehzade Cihangir

7- Şehzade Selim

8- Şehzade Murad

Lütfi

Şah

in

80

KIZ ÇOCUKLARI

1- Ümmü Gülsüm Sultan

2- Peykân Sultan

3- Atike Sultan

4- Ayşe Sultan

Lütfi

Şah

in

81

IV. MEHMED





“Savaş yalnız sınırlarda olmaz. Savaş, bir milletin topyekûn ateşe girmesidir.Eğer bu bütünlük sağlanmamışsa zafer tesadüfi, yenilgi kaderdir.”

(II. Abdülhamid)

Lütfi

Şah

in

83

IV. MEHMED (1642-1693)

“Beyâzlar giydügince bir dür-i yektâya benzersünSiyâhlar giydügince sen hemen Leylâ’ya benzersünYeşiller giydügince tûti-i gûyiya benzersünBenüm hoş-bû Afîfe’m sen gül-i ra-nâya benzersün.”

Vefâî

Bestekârlığının yanı sıra şair ruhlu olan IV. Meh-med, “Vefâî” mahlasıyla birçok şiir de yazmıştır. Hatta hanımları içerisinde, şair olan Afife Hanım’ı, diğer ha-nımlarından daha çok sevdiği ifade edilmektedir.

Sultan İbrahim ile Turhan Hatice Sultan’ın çocuk-ları olan IV. Mehmed, 2 Ocak 1642 tarihinde doğdu-ğunda, Sultan İbrahim çok sevinmişti. Sultan İbra-him’in verdiği bir söz vardı; oğlu olursa gördüğü ilk kişinin adını vereceğini söylemişti. Kızlar Ağası Meh-med Efendi müjdeyi verince Sultan İbrahim, oğlunun adını Mehmed koydu.

IV. Mehmed, orta boylu, beyaz tenli ve yanık çeh-reliydi. Ata çok bindiği için vücudu öne doğru eğikti. Annesi onu çok iyi yetiştirdi. İyi bir ilim tahsili gördü.

Lütfi

Şah

in

84

Babası Sultan İbrahim’in öldürülmesi üzerine 8 Ağustos 1648 günü, henüz yedi yaşında iken Padişah oldu. Ava ve edebiyata çok meraklıydı. Ava olan me-rakı yüzünden, tarihte Avcı Mehmed olarak anılır.

Beş vakit namazını cemaatle kılardı. İçkiyi şid-detle yasaklayıp, içki imalathanelerini kapattırdı. Sad-razamlığı Köprülü ailesine vermekle çok isabetli bir karar aldı. Sultan Dördüncü Mehmed zamanında, Osmanlı Devleti en geniş sınırlarına kavuştu.

IV. Mehmed, yumuşak, şefkatli ve cömert olarak ömrünü geçirmiştir. Çok renkli bir saltanat hayatın-da nice badireler atlatmış ve 39 yıl gibi uzun bir dö-nem padişahlık etmiştir. Üç evreye ayırabileceğimiz padişahlığının birinci dönemi müthiş sıkıntılarla ve kadınların söz sahibi olduğu çeşit çeşit entrikaların geçtiği evredir. Köprülü Mehmed Paşa’nın sadrazam-lığa geçtiği dönem, ikinci dönemi oluşturmaktadır ki parlak bir dönemdir bu. Viyana bozgunundan sonra-ki olaylar ise üçüncü evreyi oluşturmuştur ve bu dö-nemde devlet, sıkıntılı günler geçirmiştir.

Sultan IV. Mehmed, taht’a çıktığında Çanakkale Boğazı, Venediklilerin ablukası altında bulunuyordu. Saray içindeki çekişmeler, yeniçeri ve Celâli isyanları devam ediyordu. Dört padişahın saltanatı süresince Kösem Sultan, devlet ve harem hâkimiyetini ele geçir-mişti. Yaptığı entrikalara bir yenisini eklemeye çalışan Kösem Sultan ve yakın çevresi, Padişah’ı zehirleyip

Lütfi

Şah

in

85

yerine Şehzade Süleyman’ı geçirmeyi planladılar. An-cak Turhan Sultan, durumu son anda haber alınca IV. Mehmed, Kösem Sultan’ı boğdurttu.

Sadrazam olarak Mevlevi Sofu Koca Mehmed Paşa vardı. Padişah, bu sadrazamın görevine son ver-di. Mevlevi Sofu Koca Mehmed Paşa, Sultan İbra-him’in sonunu getirenlerden birisiydi. Daha sonra IV. Mehmed, bu sadrazamı boğdurmuştur. Sadrazamlık görevine Kara Murad Paşa getirilmiştir. Kısa bir süre sadrazamlık yapan Kara Murad Paşa’dan sonra yerine Melek Ahmed Paşa getirilmiştir ki onun da sadareti kısa sürmüştür. IV. Mehmed, yirmiden fazla sadra-zamı getirip, daha sonra görevlerine son vermiştir. Bazıları aylarla ifade edilen sürelerde görev yapmış-lar, bazıları ise günlerle ifade edilen sürelerde görev yapmışlardır.

Bunların arasında, bir yıl süreyle Sadrazamlık ya-pan Tarhuncu Ahmed Paşa, Girit’i fethetmek, donan-mayı yeniden kurmak ve devlet bütçesini düzenlemek için çalışmalar yaptı. 1652 yılında Sadrazam olan Tar-huncu Ahmed Paşa, bütçeyi denkleştirmek için veri-len gereksiz hediye ve bahşişleri sınırlandırdı.

Saray harcamalarını azaltmaya çalışan, ilk kez mali yıl bütçesini önceden hazırlayan Ahmed Paşa, çıkarları elden gidenlerin yalan ve dedikoduları so-nucu idam edildi (1653). Tarhuncu Ahmed Paşa’nın öldürülmesinden sonra ülkede siyasi istikrar kalmadı.

Lütfi

Şah

in

86

Yeteneksiz kişiler yönetime hâkim oldu. Yeniçeri ve sipahi ayaklanmaları, Celâli hareketleri durmadı. Kıtlık sonucu köylülerin arazilerini terk etmeleri, şe-hirlerde nüfus artışına yol açtı ve işsizlik boy gösterdi.

Bunun ardından, IV. Mehmed’in sekizinci sadra-zamı olan Damat İbşir Mustafa Paşa döneminde mey-dana gelen “Vaka-i Vakvakiye”, Osmanlı tarihinin en kanlı olaylarından birini teşkil eder.

Damat İbşir Mustafa Paşa, sadrazamlığa getirildi-ğinde, çok kanlı bir politika izler. Kimse ne malı ba-kımından ne de canı bakımından artık güvencededir. Yaşanan bu olaylar hem halkın hem de askerin takati-ni keser. IV. Mehmed’e gönderilen mektupta, 30 kadar kimsenin kellesi istenir. Padişah, istemeye istemeye bu kişilerin kellelerini vermek zorunda kalır.

KÖPRÜLÜLER

IV. Mehmed yaklaşık 12 tane sadrazam değiştir-dikten sonra, sadrazam olması için teklif götürülen, yaşı yetmişi bulmuş Köprülü Mehmed Paşa, bazı şart-lar ileri sürer.

Osmanlı tarihinde ilk kez bir kişi, sadrazam ol-mak için şartlar ileri sürüyordur. Saray, devlet islerine karışmayacak, istediği atamaları yapacak, hakkında bir şikâyet olursa savunması alınmadan bir işlem ya-pılmayacaktı. Bu şartları kabul eden Sultan Mehmed,

Lütfi

Şah

in

87

15 Eylül 1656 tarihinde Köprülü Mehmed Paşa’yı sad-razamlığa getirdi.

Köprülü Mehmed Paşa hem iç siyasette hem de dış siyasette sağladığı başarılar ile Osmanlı’nın zor zamanlarında âdeta bir kurtarıcı olmuştur. Mali ko-nularda birçok düzenleme yapan Köprülü Mehmed Paşa, ulema arasında mevcut olan dinî tartışmayı da sona erdirdi. Venedikliler tarafından işgal edilen Lim-ni (15 Kasım 1657), Bozcaada ve İmroz geri alındı.

Sadrazam Köprülü Mehmed Paşa’nın 30 Ekim 1661 tarihinde vefatı üzerine, oğlu Köprülü Fazıl Ah-med Paşa sadrazamlığa tayin edildi.

Bu sırada Erdel Beyliği yüzünden Osmanlı-Avus-turya savaşları devam ediyordu. Köprülü Fazıl Ahmed Paşa, Avusturya üzerine sefere çıktı. Uyvar (24 Eylül 1663), Novigrad (4 Kasım 1663) kalelerinin fethedil-mesi üzerine Avusturya barış istedi.

Yapılan Vasvar Antlaşması’yla (10 Agustos 1664), Erdel Beyliği Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacak, Uyvar ve Novigrad kaleleri Osmanlılara bırakılacak ve Avus-turya, savaş tazminatı verecekti.

Venediklilerin Girit için vergi vermeyi teklif etme-sini kabul etmeyen Köprülü Fazıl Ahmed Paşa, donan-mayla sefere çıktı. Selanik limanlarından Girit adasına silah ve cephane nakledildi. Benefse üzerinden Girit’e gelip, Hanya’dan karaya çıkan Fazıl Ahmed Paşa, Kan-diye Kalesi’ni kuşattı. Yirmi altı ay süren bir kuşatmadan ve

Lütfi

Şah

in

88

şiddetli çarpışmalardan sonra Kandiye, 5 Eylül 1669’da teslim olunca Girit’in fethi tamamlandı.

İKİNCİ VİYANA KUŞATMASI VE IV. MEHMED’İN SONU

IV. Mehmed dönemindeki en önemli olaylardan birisi Viyana Kuşatması’dır. Köprülü Fazıl Ahmed Pa-şa’nın vefatı üzerine sadrazam olan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ile Sultan IV. Mehmed, Viyana’ya kadar gitmiştir. Ancak kuşatma başarısızlıkla sonuçlanınca, Padişah İstanbul’a geri dönmüştür.

İki ay kadar süren kuşatma, Osmanlı Ordusu’nun hazin yenilgisi ile sonuçlanmıştır. Yenilginin sorum-lusu olarak görülen Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Belgrad’da idam edilmiştir. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın yerine Kara İbrahim Paşa geçer.

Viyana Kuşatması’nın ardından Avusturya, Le-histan ve Venedikliler bir araya gelerek karşı saldırıya geçtiler. Osmanlı Devleti; Estergon, Peşte ve Budin’i kaybetti. Arkasından Venedikliler; Avamavra, Preveze, Mora ve Atina’yı ele geçirdiler. Ordunun Mohaç’ta ağır bir yenilgiye uğraması, IV. Mehmed’e olan güvenleri sarstı. Ordu ayaklanarak, Padişah’ın tahttan indirilme-sini ve yerine kardeşi Süleyman’ın geçmesini istedi.

IV. Mehmed, 1687’de tahttan inmek zorunda kalmıştır. İki oğluyla hayatının sonuna kadar Edirne

Lütfi

Şah

in

89

Sarayı’nda yaşadı. 6 Ocak 1693 tarihinde 51 yaşında vefat edince, cenazesi İstanbul’a getirilerek Eminönü Yeni Camii Turhan Valide Türbesi’nde, annesi Turhan Valide’nin yanına defnedilmiştir.

EŞLERİ

1- Mâh-Pâre Ümmetullah Râbia Gül-Nûş Valide Sultan

2- Afife Kadın

3-Gülnar Kadın

4- Kaniye Haseki

5- Siyavuş Haseki

ERKEK ÇOCUKLARI

1- II. Mustafa

2- III. Ahmed

3- Şehzade Ahmed

4- Şehzade Bayezid

KIZ ÇOCUKLARI

1- Hatice Sultan

2- Safiye Sultan


4- Fatma Sultan

“Çanakkale’yi bir asker olarak anlatmak imkânsızdır. Çelikten, manevi güç-ten, vatan aşkından bir insan yapısı ne demektir? Bu sorunun cevabı; işte şu gösterişten uzak, mütevekkil ve sakin Anadolu çocuğunun kendisi idi! Tarih kitaplarında Türkler hakkında yazılı olanlar, hatta onlarla savaşanların anlat-tıkları, gerçekleri ifadeden acizdir. Mut-luluk, Türklerle aynı safta savaşmaktır. Bu şerefi ömrümün sonuna kadar taşı-yacağım. Taş üzerinde yatıyor, güneşe, fırtınalara, soğuğa, yağmura karşı ko-runmasız siperlerde çamur ve toz içinde günler geçiriyor, fakat dünyanın bütün vasıta ve imkânlarına sahip düşmanla-rıyla aslanlar gibi dövüşüyorlardı. Bu ne sessiz, gösterişsiz bir yurt sevgisi idi! Allah adını yürekten tekrarlayarak düş-manın üzerine atılıyorlardı. Düşmanla-rı da onlara hayrandı. Yıllar süren silah arkadaşlığımız döneminde, kendisini öldürmeye, yurdunu elinden almaya ge-lenlere karşı hiçbir gaddarlıklarını gör-medim. Yaralı düşmanlarını, sırtlarında siperlerine getiriyor, sargı bezi olmadığı zaman, yedeği bulunmayan gömleklerini yırtarak, onları sarıyorlardı...”

(General Liman von Sanders, 1915, Çanakkale’de 5’inci Türk Ordusu’na

komuta etmiş Alman Generali)

Lütfi

Şah

in

91

II. MUSTAFA





“Dün sabah padişah-ı cihan idim, şimdi üryan kaldım; merhamet edip hâlimden ibret alın; dünya size dahi kalmaz; hangi padişahın kulları, padişahlarına bu ihaneti ettiler?”

(Genç Osman)

Lütfi

Şah

in

93

II. MUSTAFA (1664-1703)

“Bana ağırlık ve hazine lazım değil. Yerine göre kuru ekmek yerim. Vücudumu din uğruna harcarım. Sıkıntının her çeşidine sabrederim. Milletime hizmet tamam olmadıkça, seferden dönmem. Elbette sefere bizzat kendim giderim.”

II. Mustafa, 1695 yılında taht’a geçtiğinin üçün-cü günü yayınladığı, yapacağı işleri anlatan hatt-ı hü-mayunda, vezirlerine söylüyordu yukarıdaki sözleri. Ayrıca aynı hatt-ı hümayunda, “Zevk, sefa ve rahatı kendimize haram eylemişizdir.” diyordu.

II. Mustafa, Yirmi İkinci Osmanlı Padişahı’dır. 6 Şubat 1664 tarihinde İstanbul’da doğmuş, Babası IV. Mehmed, annesi Emetullah Rabia Gülnuş Sultan’dır.

Sultan II. Ahmed’in vefatı üzerine, Osmanlı ta-rihinde ilk defa ve enteresan bir olay gerçekleşti. 31 yaşında olan Şehzade Mustafa, vefatını duyduğu am-casının yerine taht’a çıkmak üzere, hiç kimseye boyun eğmeden, bir bildiri beklemeden, yaşamakta olduğu Edirne Sarayı’ndan çıkıp, taht odasına girdi ve taht’a geçti. Devletin ileri gelenlerini padişah sıfatıyla hu-zuruna getirtip, onlardan hem biat aldı hem de ülke işlerini müzakereye başladı.

Lütfi

Şah

in

94

AVUSTURYA SEFERLERİ

II. Mustafa taht’a geçtiği sıralarda Osmanlı Dev-leti, Avusturya ve Venedik ile savaş içerisindeydi. Bu arada Lehistan ve Rusya ile anlaşmazlıklar vardı. Mustafa, Avusturya üzerine bizzat kendisinin katıldığı üç sefer düzenlemiştir.

Sultan II. Mustafa, birinci Avusturya seferi için bütün hazırlıkları tamamlamış, ordunun başında Macaristan üzerinden Avusturya’yı vurmak hesabını yaparken acı bir sürprizle karşı karşıya kaldı. Yeniçe-riler; cülus bahşişi almadıklarını ile sürerek kazan kal-dırmışlardı. II. Mustafa düşündü ve yapacağını yaptı. Bu işte sorumluluk, Sürmeli Ali Paşa üzerinde kaldı. Dolaysıyla Sürmeli önce azledildi, arkasından da öl-dürüldü. Yeniçerinin isyanına, seferin aksamasına sebep olan cülusun bahşişi, hayatını kaybeden Sadra-zam’ın terekesinden yeniçeriye ödendi.

Yeniçerinin isyanı bu şekilde halledildikten sonra, muharebe için 30 Haziran 1695 tarihinde ordusuyla yollara düşen Sultan II. Mustafa, bu ilk Avusturya Se-feri’nden başarıyla dönmüş ve zaferden dolayı “Gazi” unvanını almıştır.

İkinci Avusturya Seferi, 8 Nisan 1696’da II. Mus-tafa’nın Davutpaşa ordugâhında kurulan Sultan Ota-ğı’na çıkması ve oradan da Macaristan üzerine yü-rümesi ile başlamıştır. 27 Ağustos 1696’da Osmanlı ordusu, Avusturya ordusunu yenilgiye uğrattı. 26 Ekim 1696’da II. Mustafa, ordusu ile İstanbul’a döndü.

Lütfi

Şah

in

95

Çeşitli cephelerde açılan savaşlar, devletin mali düzeninde de birtakım aksaklıklara sebep oluyordu. Kayıplar kısa zaman içinde telafi edilmek istendiğin-den, harcamalar birbiri üstüne biniyordu. Bu sıralarda II. Mustafa, tütün içme yasağı koyma yoluna gitmişti. Ancak, gelir getirme vasıtası olarak kullanılmak niye-tiyle, bu yasaktan vazgeçildi.

11 Eylül 1697 tarihinde olan üçüncü Avusturya Se-feri’nde Osmanlı ordusu büyük bir yenilgiye uğramıştır. Bu arada Venedikliler, Mora ve Dalmaçya’ya; Lehistan ise Boğdan’a saldırdı. Aynı dönemde Rusya’nın başına Deli Petro geçmişti. Deli Petro, ordusunu modernize et-miş, boğazlardan Akdeniz’e inme ve Karadeniz’e egemen olma çabalarına girişmişti. Ayrıca şartlarını da sıralama-ya koyulmuştu. Eline geçirdiği toprakları vermeyeceğini beyan ediyor, ele geçiremediği Kerç Kalesi’nin kendisine verilmesini, kabul edilmediği takdirde derhâl Osmanlı Devleti aleyhinde bir ittifak kuracağını bildiriyordu.

KARLOFÇA ANTLAŞMASI

Karlofça Antlaşması müzakereleri

Lütfi

Şah

in

96

Son Avusturya seferindeki yenilgi tam bir buhran olmuştur. Yeni Sadrazam Hüseyin Paşa’nın girişimle-riyle II. Mustafa, antlaşmaya razı olmuştur. 26 Ocak 1699 tarihinde imzalanan Karlofça Antlaşması’yla Banat ve Temeşvar hariç, bütün Macaristan ve Erdel Prensliği Avusturya’ya, Ukrayna ve Podolya Lehistan’a, Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklilere bırakıldı.

Karlofça Antlaşması’ndan sonra Osmanlı sınırları

Karlofça Antlaşması Osmanlı Devleti’nin büyük ölçüde toprak kaybettiği ilk antlaşmadır. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti’nin Gerileme Dönemi başlamıştır.

Osmanlı Devleti’nin kötü gidişatı durdurulama-mıştı. II. Mustafa, devlet işlerini sadrazamlarına ve hocası olan Feyzullah Efendi’ye bırakmıştı.

Bu arada Fransa, kendince malum sebeplerden, Osmanlı’daki büyükelçisini geri çekmiş, yerine Fer-yol adlı bir diplomat yollamıştı. Fransa Kralı’nın he-diyelerini sunmak üzere Padişah’ın huzuruna doğru yürürken, Çavuşbaşı, belinde bir kılıç sallandığını fark ederek elçiyi durdurdu. Elçi Feryol, daha önceki elçinin

Lütfi

Şah

in

97

de kılıçla huzura girdiğini -ki bu aslı olmayan bir şey-dir- kılıcı alınırsa itibarının da gideceğini söylese de Sadrazam Hüseyin Paşa, bunun mümkün olmadığı-nı söyleyerek, kabul etmedi. Fevri bir çıkışla ısrarına devam eden Feryol, saraydan çıkarak elçiliğe döndü. Ertesi gün de Fransa Kralı’nın hediyeleri, elçiliğe iade edildi. Bu olaydan sonra Feryol, on sene daha elçi ola-rak görevde kalmıştır ancak, bir kez olsun padişah hu-zuruna çıkmaya nail olamamıştır.

Padişah’la Edirne’deyken rahatsızlanan Sadrazam Hüseyin Paşa, istifa eder, Padişah, üzüntüyle kabul eder bu istifayı. Yerine, Daltaban Mustafa Paşa getiri-lir. Sırp asıllı olan Daltaban Mustafa Paşa, İslamiyet’i samimiyetle kabullenmiştir. Kahraman, cesur ve di-rayet sahibidir ama ne var ki tahsili yoktu. Daltaban Mustafa Paşa, Sadrazam olduğunda ilk olarak Müslim ve gayrimüslimlerin birbirinden farklı giyinmelerini emretmiş ve bu hususta bir talimat yayınlamıştır. Bu talimata nazaran Hristiyan ve Yahudiler, dinlerinin gereğine aykırı olmayan giyime davet edildi. İslam kadınlarına ise, geniş elbise ve kalın yaşmak kul-lanmalarını emretti. Bu emre aykırı harekette ısrar eden Venedik elçiliği baş tercümanı, dayakla ceza-landırıldı. Daltaban Mustafa Paşa’nın Sadrazam ol-masında Şeyhülislam Feyzullah Efendi’nin katkısı olduysa da Paşa’nın yüksek karakteri, esen rüzgâra göre yelken açan cinsten olmadığından, Sadrazam ve Şeyhülislam arasında anlaşmazlıklar meydana

Lütfi

Şah

in

98

geldi. Şeyhülislam, Daltaban Mustafa Paşa’yı azlettir-me çalışmalarına girişmişti.

Daltaban Mustafa Paşa, Rus hudutlarına dönük çalışmalar yapmakta, buralarda kuvvetli istihkâmlar kurdurmaktaydı. Rus hududunda birtakım hazır-lıklarını yürütürken, Giray Han’dan gelen bir haber, devlet adamlarının heyecanlanmasına yol açtı. Ha-ber şuydu: Ruslar, saldırılabilecek bölgelere kuvvet yığıyordu. Rus elçisi derhâl mülakata davet edildi. Büyükelçi, devletinin asla böyle bir niyet taşımadı-ğını beyan ettikten sonra, Azak Denizi’nde bulunan 12 parça gemisini, Osmanlı Devleti’ne satma teklifi getirdi.

Devlet Giray ise, yapılanın yanlış olduğunu ileri sürerek itirazını büyütüp, isyan mertebesine getirdi. Bu vaziyet karşısında üzerine asker yollanması kararı alındı. Sadrazam’ın konuşmalarından ahali, Avustur-ya-Rusya üzerine sefer yapılıyor hükmünü çıkarmak-taydı. Şeyhülislam ise Padişah’ı, Veziriazam aleyhine bilgilendirmekte idi. Veziriazam’ın, Padişah’tan farklı politika takip etmek istediğinden, zehirletmek düşün-cesinde olduğunu, bu adam sadrazam oldukça, Kı-rım’ın karışıklıktan kurtulamayacağını ifade ediyor ve şahit olarak da Rami Efendi ile Mavro Kordato Bey’i gösteriyordu. İftira ve şehadet tamamlanınca Dalta-ban Mustafa Paşa’nın azli gerçekleşti, üç gün sonra da hayatına son verildi.

Lütfi

Şah

in

99

Ardından, Sadrazam olarak Rami Paşa tayin edil-di. Son zamanlarda Gürcistan; Osmanlı devletine ödemekle yükümlü olduğu vergileri veremez olmuştu. Sadrazam, ilk iş olarak bu ülke üzerine asker sevk etti ayrıca da memleketin dâhili işlerini tanzim etmeye koyuldu. Devletin tahsil edemediği gelirleri toplama hususundaki gayreti isabetliydi ancak, askerlik mes-leğinden hiç anlamadığı için, askerlerin hazırlamakta olduğu isyanı sezemedi. Gürcistan’a sevk edilen asker, birikmiş maaşlarını istiyordu. Bunların ödeneceği va-dedilse de yedi ocak askeri, bu sözleri kale almayarak, Et Meydanı’nda tekbir getirip, dolaşmaya başladılar. İsyancılar, Abdullah Paşa’nın konağı önünde toplandı. İsyanı engellemeye çalışan, Devlet’e sadık Sekbanbaşı ve askerleri, ne hikmetse, Şeyhülislam’ın damadı olan Kadı Seyyid Efendi ile birlikte hapsedildi. Şiddetlerini artıran isyancılar, yeniçeri ağalığına Çalık Ahmed adlı birini seçtiler.

Bu ihtilal sonucu, Şeyhülislam Feyzullah Efendi ve oğullarının derhâl azli, Padişah’ın ise Edirne’den İstanbul’a dönmesini talep eden bir mektup kaleme alındı ve ulemadan beş, yedi ocak askerinden ikişer kişi olmak üzere on dokuz kişilik bir heyet, ültimatom niteliğindeki mektubu, Edirne’de bulunan Padişah’a tebliğ için yola çıkarıldı.

Bu olaylar aşama aşama gerçekleşirken Gülnuş Valide Sultan, hemen oğlunun yanına Edirne Sa-rayı’na gider. İsyancıların yolda olduğunu ve her an

Lütfi

Şah

in

100

Edirne’ye ulaşacaklarını, bu yüzden Padişah’ın, Şey-hülislam ve oğullarını bir an önce azletmesini ister. Bu tavsiyeye uyan II. Mustafa, onları azletti. İhtilalcilerin, Edirne’ye gelmelerine müsaade edildiğine dair de bir ferman çıkarır. İhtilalciler, Şeyhülislam olarak Bursalı İmam Mehmed Efendi’yi istemektedirler. Padişah bu isteği de gerçekleştirdi.

Ancak, İstanbul’ dönmesi isteklerine karşılık, bir süre daha Edirne’de kalacağını bildirdi. İşte, bütün is-teklere bir nevi boyun eğdiği hâlde, Edirne’de kalma kararı, isyancıların hiç hoşuna gitmedi. Edirne’ye yü-rüyüşe devam etmeye ant içmişler ve Padişah’ı tahtın-dan etmeye karar vermişlerdi.

Öte yandan Rami Paşa, zaten askerlik mantığın-dan hiç anlamadığı için, çok yanlış bir zamanda çok yanlış bir karar vererek, Rumeli ve Anadolu askerin-den oluşturduğu 80 bin kişilik bir orduyla, Edirne’ye yürümekte olan ihtilalcilerin üzerine yürüyüşe geçti. Oysa karşıt gibi görünen iki grup, aralarında anlaş-mışlardı. Ertesi gün, karşılaştıkları noktada kucak-laştılar. Edirne ordusunun komutanları, kardeş kanı dökmemek için geri çekildiler. Rami Paşa’nın ise bu ittifaktan çok geç haberi olmuştu.

Nihayetinde Edirne’ye giren ihtilalciler, 22 Ağus-tos 1703 tarihinde II. Mustafa’yı tahttan indirilip ye-rine III. Ahmed’i çıkarıldı. Feyzullah Efendi’yi de öl-dürdüler. 29 Aralık 1703 tarihinde de II. Mustafa vefat

Lütfi

Şah

in

101

etti. Cenazesi İstanbul’a getirilip IV. Mehmed’in yanı-na gömülmüştür.

EŞLERİ

Kadınefendiler;

1- Ali-cenab; Başhaseki

2- Şeh-Süvar Valide Sultan: 4. Haseki

3- Saliha Sebkati Valide Sultan: Cariyelerinden

4- Hüma Şah Haseki

5- Afife Haseki

6- Hatice Haseki

İkballeri;

1- Hanife Hatun: İkinci veya üçüncü ikbaldir.

2- Fatma Şahin Hatun

ERKEK ÇOCUKLARI

1- Şehzade Mahmud

2- Şehzade Mehmed

3- Şehzade Selim

4- Şehzade Murad

5- Şehzade Murad

6- Şehzade Ahmed

7- Şehzade Osman

8- Şehzade Hasan

9- Şehzade Hüseyin

10- Şehzade Ahmed

11- Şehzade Süleyman

KIZ ÇOCUKLARI

1- Emine Sultan

2- Safiyye Sultan

3- İmmetullah Sultan

4- Rukiye, Fatma, Ümmügülsüm, Rukiyye, Zeyneb ve Esma; küçük yaşta ölmüşlerdir.

Jan

Dev

rim

102

Lütfi

Şah

in

103

III. AHMED





“Gidiniz, yeniden ordular toplayınız ve bizim üzerimize geliniz. Bana bir kere daha zafer kazanmak imkânı sağlamış olursunuz.”

(Yıldırım Bayezid)

Lütfi

Şah

in

105

III. AHMED (1673-1736)

“Bu şehri İstanbul ki bi misl ü behâdir;Bir sengine yekpare Acem mülki fedadır.Bazari hüner madeni ilm ü ulemadır.”

Nedim

Bu mısralar, Osmanlı’nın ünlü divan edebiyatı şa-irlerinden Nedim’in, Lale Devri’nin günlük hayatını ve İstanbul’un tasvirini yaptığı unutulmaz mısraları-dır. Lale Devri, Osmanlı Devleti’nde, III. Ahmed’in sultanlığı döneminde, 1718 yılında Avusturya ile im-zalanan Pasarofça Antlaşması ile başlayıp, 1730 yılın-daki Patrona Halil İsyanı ile sona eren dönemdir.

Babası IV. Mehmed, annesi Mehpare Emetullah Rabia Gülnuş Sultan olan III. Ahmed, 30 Aralık 1673 tarihinde doğmuştur. Yirmi Üçüncü Osmanlı Padişah’ı III. Ahmed, uzun boylu, kara gözlü, doğan burunlu ve buğday benizli idi. Hattat ve şairdi. “Necib” mahlasıyla şiirler yazmıştır. Musikiden de çok iyi anlardı.

III. Ahmed’in gençliği, diğer Osmanlı şehzadele-rine rağmen bir hayli serbest geçmiştir. Şehzadelerin öldürülme geleneği kalktığı için, rahat bir hayat sürdü.

Lütfi

Şah

in

106

İstediği her şeyle ilgilendiği için bilgisi de görgüsü de arttı. Avrupa’daki gelişmeleri inceleme fırsatı buldu. Matbaanın Osmanlı Devleti’ne girmesi için çok çaba sarf etmiştir.

Sultan II. Mustafa’nın tahttan indirilmesi üzeri-ne III. Ahmed, 22 Ağustos 1703 tarihinde Edirne’de taht’a geçmiştir.

Padişahlığının ilk günleri, tamamen disiplinden çıkmış yeniçerileri yatıştırma çabalarıyla geçti. Ancak kendisini padişah yapan yeniçerilere karşı etkili ola-madı. Sadrazam olarak tayin ettiği Çorlulu Ali Paşa, ona idari konularda yardımcı olmaya çalıştı, hazine için yeni düzenlemelerde bulundu ve Sultan III. Ah-med’e, rakipleriyle mücadelesinde destek oldu.

Ayrıca, ilkokulun zorunlu hâle gelmesi, III. Ah-med’in padişahlığı döneminde başlamıştır.

Sultan III. Ahmed zamanında, Rusya ile olan iliş-kilerde gerginlik yaşandı. Bunun sebebi Rusya’nın, Orta Asya üzerinde yayılma siyaseti izlemesi, Balkan-lar’daki toplumları Slavlaştırmaya çalışması, açık ve sıcak denizlere inmek istemesiydi.

Saltanatı döneminde gerçekleşen önemli olaylar, sırasıyla; Prut Savaşı, Osmanlı-Avusturya-Venedik Savaşı ve Pasarofça Antlaşması, Lale Devri, Osman-lı-İran Savaşı, Hemedan Antlaşması ve son olarak, tahttan inmesine sebep olan Patrona Halil İsyanı’dır.

Lütfi

Şah

in

107

PRUT SAVAŞI

Osmanlı Devleti Sadrazamı Baltacı Mehmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun, Rusları, Prut Nehri yakınlarında yenmesi üzerine Prut Antlaşması imzalanmıştır. Antlaşmanın koşulları şunlardır:

1- Azak Kalesi Osmanlılara geri verilecek. (Kara-deniz tekrar Osmanlı gölü hâline geldi.)

2- Ruslar, İstanbul’da daimi elçi bulundurmayacaklar.

3- İsveç Kralı Şarl’ın, serbestçe ülkesine dönmesine izin vereceklerdir.

4- Ruslar, Lehistan’ın iç işlerine karışmayacaklardır.

Osmanlı ordusunun zayıf düştüğünü ve Rusla-rın yeni bir ittifak oluşturabileceğini düşünen Baltacı Mehmed Paşa, antlaşmayı imzalamıştır.

PASAROFÇA ANTLAŞMASI

Avusturya, Karlofça Antlaşması’nın şartlarına göre Mora’nın geri verilmesini istiyordu. Bu nedenden dolayı Avusturya’ya savaş açılmıştı. Sadrazam Damat Silahtar Ali Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Ma-caristan’a girdi. 5 Ağustos 1716 tarihinde Petrovaradin Muharebesi’nde, Osmanlı kuvvetleri yenik düştü. Bu savaşta Sadrazam Silahtar Ali Paşa şehit düşmüştür. Belgrad, düşman eline geçti. Sadrazamlığa getirilen Damat İbrahim Paşa, barış teklif etti. 1 Temmuz 1718

Lütfi

Şah

in

108

tarihinde yapılan Pasarofça Antlaşması’na göre Yukarı Sırbistan, Belgrad ve Banat Yaylası Avusturya’ya; Dal-maçya, Bosna ve Arnavutluk kıyıları Venedik’e verildi. Mora Yarımadası, Osmanlılarda kalmıştır.

1724 yılında, İran’da taht kavgaları başlamıştı. Bu durumdan yararlanarak İran’ı ele geçirmek isteyen Rusya, harekete geçti. İran’ın, Rusya’nın eline geç-mesini istemeyen Osmanlı Devleti, İran’a sefer dü-zenledi. Ruslarla yapılan İstanbul Antlaşması’na göre Azerbaycan’da alınan yerler Osmanlılarda kalacak, Derbent, Bakü ve Dağıstan, Ruslara bırakılacaktı.

LALE DEVRİ

Pasarofça Antlaşmasından sonra 12 yıl süren dev-re, “Lale Devri” denmektedir. III. Ahmed ve Damat İbrahim Paşa, barışçı bir siyasetten yanaydılar. Bu po-litikadan dolayı Lale Devri ortaya çıkmıştır.

III. Ahmed’in oğullarının 14. gün şenliklerinde oynayan köçekler (Surname-i Vehbi, 1720)

Lütfi

Şah

in

109

Osm

anlı’

nın

Kan

lı Ta

rihi

109

Lale Devri’nde birçok alanda yenilikler olmuş-tur. Avrupa’ya ilk kez geçici elçiler gönderilmiştir. Bu dönem içerisinde İbrahim Müteferrika, ilk matbaayı kurmuştur. Bunların yanı sıra Yalova’da bir kâğıt fab-rikası kurulmuştur. İtfaiye örgütü, bu dönem içerisin-de oluşturulmuştur.

Bu dönem içerisinde her yerde köşkler, saraylar ve lale bahçeleri yapılmıştır.

III. Ahmed yeniçerilere altın atarken

1723-1727 OSMANLI İRAN SAVAŞI VE HEMEDAN ANTLAŞMASI

1723 yılında Şirvan’da çıkan karışıklıklar üzerine Rusya ile anlaşan Osmanlı Devleti’nin, Kafkasya ve İran’a üç cephede savaş açtığı; Hoy, Hemedan ve Re-van’dan sonra Van Valisi Serasker Köprülüzade Abdul-lah Paşa’nın, 1725 yılında Tebriz’e girdiği bilinmektedir.

Lütfi

Şah

in

110

Ama ardından Andican’da Safevîlerin Afşar asıllı ku-mandanı Nadir karşısında alınan yenilgi üzerine, İran Şahı II. Tahmasp ile Hemedan Barışı imzalanmıştır.

PATRONA HALİL İSYAN

Patrona Halil

Patrona Halil İsyanı sırasında yaşananlar; Ressam Jean-Baptiste van Mour’un tablosu

Lütfi

Şah

in

111

Damat İbrahim Paşa’nın meydana getirdiği zevk devrinden memnun olmayanlar, tüm bu yapılanları israf olarak görenler vardı. Bu sırada İran seferinden de olumsuz haber gelmesi, her şeyin tuzu biberi ol-muştu. Yeniçeriler içerisinde de huzursuzluklar baş-lamıştı. 17. Ağa Bölüğü Yeniçerisi Patrona Halil ve yandaşları, 25 Eylül 1730’da ayaklanmayı başlatmış-lardı. Ancak bazı endişelerden dolayı vazgeçmişlerdi. Üç gün sonra ayaklanmayı tekrar başlattılar. Esnafı da kendilerine katılmayı razı ettiler.

Bu isyanlar üzerine III. Ahmed, isyancılara ne is-tediklerini sorar. İsyancılar, Damat İbrahim Paşa ve 37 kişinin kendilerine teslim edilmesini ister. İsyancı-ların istekleri kabul görür.

Ancak isyankârlar durmadılar. Bu sefer de III. Ahmed’in tahttan indirilmesini istediler. Bunu kabul eden III. Ahmed, 1 Ekim 1730 tarihinde tahtı Şehzade Mahmud’a bıraktı.

III. Ahmed, altı yıl sonra, 1 Temmuz 1736 tari-hinde vefat eder. Yeni Camii Turhan Valide Türbesi’ne defnedilir.

EŞLERİ

1- Emetullah Sultan

2- Rukiyye Sultan

3- Emine Mihr-î-Şah Kadın Sultan Osm

anlı’

nın

Kan

lı Ta

rihi

111

4- Rabia Sermi Sultan

5- Zeyneb Sultan

6- Emine Musall Kadın

7- Hanife Sultan

8- Gülşen Kadın


10- Meyli Sultan

11- Fatma Hüma Şah Sultan

12- Nijad Sultan

13- Nazife Sultan

14- Nazife Sultan 2

15- Hafsa Sultan

16- Yenihan Şah Sultan

ERKEK ÇOCUKLARI

1- III. Mustafa

2- Şehzade Süleyman

3- Şehzade Bayezid

4- Şehzade Mehmed

5- Şehzade İbrahim

6- Şehzade Numan

7- Şehzade Selim

8- Şehzade Ali

9- Şehzade İsaLütfi

Şah

in

112

Lütfi

Şah

in

113

10- Şehzade Murad

11- Şehzade Seyfeddin

12- Şehzade Abdülmecid

13- Şehzade Abdülmelik

KIZ ÇOCUKLARI

1- Emine Sultan

2- Rabia Sultan

3- Habibe Sultan

4- Zeyneb Sultan

5- Zübeyde Sultan

6- Esma sultan

7- Hatice Sultan

8- Rukiye Sultan

9- Saliha Sultan

10- Atike Sultan

11- Reyhan Sultan

12- Esime Sultan

13- Ferdane Sultan

14- Nazife Sultan

15- Naile Sultan

16- Ayşe Sultan

17- Fatma Sultan

18- Emetullah Sultan Osm

anlı’

nın

Kan

lı Ta

rihi

113

19- Ümmüselma Sultan

20- Emine Sultan

21- Rukiye Sultan

22- Zeyneb Sultan

23- Sabiha Sultan

Lütfi

Şah

in

114

Lütfi

Şah

in

115

III. SELİM





“Ey Almanlar, bırakınız Türkler, Al-manya’yı istila etsinler; hakkın, adale-tin ne olduğunu Türkler (Osmanlılar) size öğreteceklerdir.”

(Martin Luther, Protestan mezhebin kurucusu, Almanlara hitap ediyor. 1546)

Lütfi

Şah

in

117

III. SELİM (1761-1808)

“Bâg-ı âlem içre gerçi pek safâdur saltanatVakf itsen bir kurı gavgâya câdur saltanatBu zamânun devletiyle kimse magrûr olmasunKâm alursan adl ile ol dem becâdur saltanat”

İlhamî

III. Selim, 24 Aralık 1761 tarihinde doğmuştur. Babası III. Mustafa, annesi Mihrişah Valide Sultan’dır. III. Mustafa 1774 yılında öldüğünde, III. Selim sadece 13 yaşında olduğu için, amcası I. Abdülhamid taht’a çıktı. I. Abdülhamid, Şehzade Selim’e, kendisinden önceki padişahların tersine oldukça iyi davrandı. Ka-fes (oda hapsi) hayatı yaşamasına rağmen Selim’in iyi bir eğitim almasına izin verdi.

III. Selim, babası ve amcasının, eğitimine verdiği önemden dolayı bilgili ve kültürlü bir şehzade olarak yetişti. Bir yandan Doğu kültürüne ilgisini devam ettirirken Batı kültürüne de ilgi duyuyordu. İlk defa 1797 yılında, III. Selim zamanında, İstanbul’a Avru-pa’dan gelen bir grup, opera gösterisi sergiledi.

Fransız mimar ve ressam Antoine Ignace Melling, İstanbul’da birçok yapılar inşa etti.

Lütfi

Şah

in

118

İstanbul’un çeşitli manzaralarını gösteren gravür-ler çizdi. Melling, 1804 yılında III. Selim’in kız kardeşi Hatice Sultan’a ait Ortaköy-Kuruçeşme arasındaki Ne-şetâbâd Sarayı’nın kısmi onarım ve iç dekorasyonunu yaptı. 1809 yılında Arnavutköy’de bir arazi satın alarak kız kardeşi Beyhan Sultan ve amcasının kızı Esma Sul-tan (1778-1848) gibi adını taşıyan sahil sarayını, Mel-ling’e inşa ettirdi. Bu saray, İstanbul halkı ve Avrupalılar arasında bir yandan çok ün kazanırken diğer yandan da eleştirilere neden oldu. III. Selim, sık sık kız kardeşi-nin sarayına uğramaktan büyük zevk alırdı.

III. Selim’in kız kardeşi Hatice Sultan’ın sarayı

Şehzade Selim, müzik ve edebiyatla da ilgilendi. Şiirlerinde “İlhamî, İlham, Selim ve Selimî” mahlasla-rını kullanan III. Selim’in, şiirlerinden oluşan bir di-van’ı bulunmaktadır. Şiirlerinde divan edebiyatı nazım türlerinin tamamına yakın şekil ve türleri denemiştir. Yaşına göre bilge, alçak gönüllü, sanatkâr bir gönle

Lütfi

Şah

in

119

sahip, aynı zamanda en önemli bestekârlarımızdan da birisiydi. “Sûz-i dilâra” makamı, onun icadıdır. Mevlevi tarikatına mensuptur ve Şeyh Galip’in hamisidir.

Fransa’nın Fransız Devrimi öncesindeki son kra-lı olan XVI. Louis’le mektuplaştı. Daha taht’a çıkma-dan Osmanlı Devleti’nde köklü bir yapısal değişikliğe gerek olduğu inancına vardı. I. Abdülhamid, 7 Nisan 1789 yılında ölünce III. Selim, Avrupa’yı temelinden sarsacak olan Fransız Devrimi’nin eşiğinde, Yirmi Se-kizinci Osmanlı Padişahı olarak taht’a çıktı.

1774 yılında Rusya ile imzalanan Küçük Kaynar-ca Antlaşması’yla Osmanlı Devleti, Kırım’ı Rusya’ya vermek zorunda kalmıştı. III. Selim taht’a çıktıktan sonra, Kırım’ı geri almak için savaş ilan edilmişti. Rusya’nın başında yine II. Katerina vardı.

II. Katerina

Ancak bu sırada Avusturya da Osmanlı ile savaş-maya başlamıştı. Rusya ile 1 Ağustos 1789 tarihinde O

sman

lı’nı

n K

anlı

Tarih

i

119

Lütfi

Şah

in

120

Fokşan ve 22 Eylül 1789 tarihinde Boze Savaşlarında Osmanlı Devleti, büyük kayıplara uğradı. Akkerman Kalesi ve Besarabya, Rusların eline geçti.

Bu arada Avusturya ile yapılan savaşta yeteri kadar başarı sağlayamayan Avusturya, 4 Ağustos 1791 tari-hinde Ziştovi Antlaşması’nı yaptı. Avusturya’nın savaş-tan çekilmesiyle Rusya da Osmanlı Devleti ile 9 Ocak 1792 tarihinde Yaş Antlaşması’nı imzaladı. Bu antlaş-ma ile Osmanlı Devleti, Kırım’ın Rusya’nın egemenliği altına geçtiğini tekrar kabul etmek zorunda kaldı.

1792 tarihinden itibaren Osmanlı Devleti ile Rus-ya, barış içerisinde yaşadı. Böylece III. Selim, Osmanlı ordusunda çoktandır yapmak istediği yenilikleri yap-ma fırsatı buldu. 1793 yılında Nizam-ı Cedid ordusu-nu kurdu. Bu sırada Napolyon Bonapart’ın komutası altındaki Fransız orduları, bütün Avrupa’ya üstün-lüğünü kabul ettirmiş, Osmanlı Devleti’ne ait olan Mısır’a saldırmıştı (1798). Osmanlı ordusu, Mısır’ı başarıyla savundu. 1801 yılında yapılan El-Ariş Ant-laşması’yla Fransa, Mısır’daki emellerinden vazgeçti.

24 Eylül 1805 tarihinde Osmanlılar ile Ruslar, yeni bir dostluk antlaşması imzaladılar. Ancak bu dostluk antlaşmasından kısa bir süre sonra Rusya, Eflak ve Boğdan’a girdi. III. Selim, 22 Aralık 1805 tarihinde boğazları kapatıp, Rusya’ya savaş ilan etti.

Osmanlı Devleti, Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra defalarca Avusturya ile savaşa girmiştir. III.

Lütfi

Şah

in

121

Selim taht’a geçtiğinde, Avusturya ile yine savaş vardı. Osmanlı Devleti Avusturya’ya karşı İsmail Zaferi’ni kazandı. Ancak buna rağmen Avusturyalılar Sebeş, Muhadiye, Lazarethane, Pançova, Belgrad ve Semen-dire’yi işgal ettiler. Avusturya, hem iç hem de dış iliş-kiler bakımından zayıf düşmesi sonucu Osmanlı Dev-leti ile barış antlaşması yapmak istedi. 4 Ağustos 1791 tarihinde imzalanan Ziştovi Antlaşması’yla Avustur-ya, ele geçirdiği toprakları Osmanlı Devleti’ne geri verdi. Ayrıca Rusya’ya yardım etmeyeceğine de söz verdi. Bu savaş, Avusturya ile Osmanlı Devleti arasın-daki son savaş oldu.

Fransa İmparatoru Napolyon Bonapart Osm

anlı’

nın

Kan

lı Ta

rihi

121

Osmanlı Devleti ile Fransa arasında, Kanuni Sul-tan Süleyman zamanından beri dostluk ilişkileri var-dı. Fransızlara verilen kapitülasyonlar nedeniyle bu dostluk temelleri atılmıştı. 16. Louis, Ruslarla sava-şan Osmanlı Devleti’nin tarafını tutuyorlardı. Ancak Fransa’nın, Büyük Britanya’nın Mısır ve Uzak Doğu üzerindeki ticaret yollarını kırmak istemesi, bu dost-luğu bitirmişti. General Napolyon Bonapart, Mısır’ı ele geçirmek istiyordu. Bu nedenle 2 Temmuz 1798 tarihinde Napolyon Bonapart, İskenderiye’yi işgal etti.

Kahire’nin de 22 Temmuz 1798 tarihinde işgal edilmesi üzerine Osmanlı Devleti, Mısır’ı savunma ka-rarı verdi. 2 Eylül 1798 tarihinde Fransa’ya savaş ilan etti. Şubat 1799’da Filistin’e doğru ilerleyen ve Gazze ile Yafa’yı teslim alan Bonapart, Akka’da Cezzâr Ahmed Paşa tarafından durduruldu. “Akka’da durdurulmasay-dım, bütün Şark’ı ele geçirirdim.” diyen General, İstan-bul’dan bir ordunun Mısır’a doğru geldiğini duyunca Paris’e döndü. 9 Ekim 1801 tarihinde imzalanan Paris Antlaşması ile Fransa’nın Mısır seferi bitmiş oldu. Böy-lece Mısır, tekrar Osmanlı’nın yönetimine geçmiş oldu.

KABAKÇI MUSTAFA İSYANI VE III. SELİM’İN TAHTTAN İNDİRİLMESİ

Nizam-ı Cedit adı verilen orduyu kuran III. Se-lim’in, bu ordudan çok beklentileri vardı. 1600 tane askeri İstanbul’a, diğer 12 bin kişiyi ise diğer vilayetlere Lü

tfi Ş

ahin

122

Lütfi

Şah

in

123

gönderdi. Mısır’ın savunulmasında etkin rol oynayan bu ordu, 1806-1812 yılları arasında gerçekleşen Os-manlı-Rus Savaşı’nda fazla etkin olamamıştır.

Önceleri Nizam-ı Cedid’e taraftar olan ve en azın-dan ses çıkarmayan âlimler, Nizam-ı Cedid erkek-lerinin suiistimallerini ve ahlaksızlıklarını görünce, aleyhe geçmeye başladılar. Kasım 1806’da Şeyhülis-lam olan İshakzade Mehmed Atâullah Efendi, âlimleri Nizam-ı Cedid grubuna ve hatta Padişah’a karşı tahrik etti. İş çığırından çıktı ve Padişah, İslam’a aykırı bazı fiilleri yapmakla (mesela ney üflemesi ve tambur çal-ması, kız kardeşlerinin ve hanımlarının Avrupaî bir hayat yaşamaya başlamaları gibi) suçlandı.

25 Mayıs 1807’de, Kastamonulu Kabakçı Mustafa denilen bir neferi, kendilerine reis tayin eden yeniçeri yamakları, 19 yıl sürecek olan bir iç isyanı başlattılar. III. Selim halim selim birisi olduğu için, kan dökmeye değil, taviz vermeye taraftardı. Bu sebeple 28 Mayıs 1807’de Nizam-ı Cedid’i kaldırdı ve bir gün sonra da kendisi tahttan indirildi. Yerine, amca oğlu olan IV. Mustafa taht’a çıkarıldı. IV. Mustafa, III. Selim’i tekrar kafese geri gönderdi.

Ancak kaos bitmedi. Yeniçeriler, kapı kapı do-laşarak eski Nizam-ı Cedit ordusu mensuplarını öl-dürmeye başladılar. Bu sırada Nizam-ı Cedit taraf-tarlarından Ruscuk Âyanı Alemdar Mustafa Paşa, bu kargaşaya son vermek için bir ordu oluşturarak

Lütfi

Şah

in

124

İstanbul’a yürüdü. IV. Mustafa, taht’a çıkabilecek iki kişi olan III. Selim’i ve Mahmud’u boğdurtmaya karar verdi. Böylece tahtın vârisi kalmayacak ve tahtta ken-disi kalacaktı. III. Selim, cellatlarla büyük bir gayretle mücadele etse de sonunda canından oldu. III. Selim’in cenazesi, Laleli Camii’nin avlusunda, babası III. Mus-tafa Türbesi’ne defnedildi.

III. Selim, rivayetlere göre 16 kere nikâh kıymış, bugün dahi ürolojik bir tedaviyle çok kolay çözüm-lenmeyecek akametten dolayı hiç çocuğu olmamıştır.

EŞLERİ

1- Nef-i Zar Sultan

2- Husn-i Mah Sultan

3- Zib-i Fer Sultan

4- Afitab Sultan

5- Re’fet Sultan

6- Nur-i Şems Sultan

7- Gonca-nigar Sultan

8- Dem-hoş Sultan

9- Tab-i Safa Sultan

10- Ayn-i Safa Sultan

11- Mahbube Sultan

Lütfi

Şah

in

125

IV. MUSTAFA





“Devletleri yıkan tüm hatanın altında nice gururun gafleti yatar.”

(Yavuz Sultan Selim)

Lütfi

Şah

in

127

IV. MUSTAFA (1779-1808)

“En kısa süreli tahtta kalan padişahlardan birisidir IV. Mustafa.”

IV. Mustafa, Yirmi Dokuzuncu Osmanlı Padişa-hı’dır. 8 Eylül 1779 tarihinde doğmuş, babası I. Abdül-hamid, annesi Ayşe Seniyeperver Sultan’dır.

Yetişmesi ile annesi meşgul olmuş, iyi bir tahsil yaptırmıştır. Diğer padişahlar gibi o da hattatlığa çalış-tı. Gayet güzel yazıları vardır. Osmanoğulları içinde V. Murad’dan sonra en az padişahlık yapanlardan birisidir. Kabakçı Mustafa, III. Selim’in yenileşme hareketlerine karşı koyup mâni olmak maksadı ile III. Selim’in de mer-hametinden istifade edince, III. Selim’i tahttan indirmiş-ti. İsyan sırasında III. Selim’in tahttan indirilmesine göz yumması, hatta neden olması söz konusudur IV. Musta-fa’nın. Bunun üzerine asiler tarafından Padişah yapıldı.

Sultan IV. Mustafa, hırçın bir tabiata sahipti. Ba-bası I. Abdülhamid öldüğünde 10 yaşında olan Padi-şah, III. Selim’in saltanatı boyunca sarayda özgürce bir hayat yaşadı.

IV. Mustafa’nın taht’a çıkmasıyla birlikte im-paratorluğun merkezî otoritesinde çöküş yaşandı.

Lütfi

Şah

in

128

Devlet yönetiminde üst düzeydeki kişiler öldürüldü. IV. Mustafa zamanında birçok karışıklık olmuştur. Ka-rışıklıklar içerisinde taht’a gelmiş ve kısa süren saltana-tında da karışıklıklar devam etmiştir. Kabakçı Mustafa ve yandaşları, önemli mevkilere getirilmiş, III. Selim zamanında yönetimde olan kişiler de bir bir cezalandı-rılmıştır. Nizam-ı Cedid ordusu dağıtılmış, yanlıları İs-tanbul’dan kaçmış veya yakalanıp cezalandırılmışlardır.

Bu isyandan sonra yeniçerilere çok büyük taviz-ler verildi. Osmanlı Devleti, ilk defa isyancılarla bir antlaşma yapmıştır. Antlaşmaya göre ayaklanmada ön planda olan yeniçeri ağaları ve yamakları hiçbir ceza almayacaklar, isyandan sorumlu tutulmayacaklar, buna karşılık da bir daha ayaklanmayacaklardı.

İsyandan sonra Sultan III. Selim yanlıları, Rus-çuk Âyan’ı Alemdar Mustafa Paşa’ya sığınmışlardır. Alemdar Mustafa Paşa, 1806-1812 Osmanlı-Rus Sa-vaşı sırasında büyük başarılar göstermiş bir Osmanlı paşasıdır ve Sultan IV. Mustafa’nın tahttan indirilip, II. Mahmud’un yerine geçmesinde aldığı rol ile bu dö-nemin en önemli isimlerindendir.

IV. MUSTAFA’NIN TAHTTAN İNDİRİLMESİ

Alemdar Mustafa Paşa ve taraftarları, tekrar III. Selim’i taht’a geçirmek istiyorlardı. 16 bin kişilik bir

Lütfi

Şah

in

129

ordu ile İstanbul’a yürüyen Alemdar Mustafa Paşa, ilk önce Kabakçı Mustafa’yı öldürttü. Arif Efendi’yi şey-hülislam yaptıktan sonra saraya gitti.

Alemdar Mustafa Paşa’nın geldiğini öğrenen IV. Mustafa, derhâl III. Selim’in ve Şehzade Mahmud’un öldürülmesini emretti. III. Selim bulunarak öldürül-dü. Ancak Şehzade Mahmud saklanmıştı. Alemdar Mustafa Paşa, IV. Mustafa’yı tahttan indirerek Şehza-de Mahmud’u saltanata getirdi. Sultan II. Mahmud, Alemdar Mustafa Paşa’yı sadrazam yaptı.

II. Mahmud’un saltanatı sırasında sarayda ya-şayan IV. Mustafa, yeniçerilerin onu tekrar padişah yapmaya çalıştıkları bir ayaklanma sırasında II. Mah-mud’un emriyle, 17 Kasım 1808 tarihinde öldürüldü. Babasının Eminönü’ndeki türbesine defnedildi.

EŞLERİ

1- Şevkinur Sultan

2- Dilpezir Sultan

3- Seyyare Sultan

4- Peykidil Dil Sultan

KIZ ÇOCUKLARI

Emine Sultan

“Tarih değil, hatalar tekerrür ediyor!”

(II. Abdülhamid)

Lütfi

Şah

in

131

I. ABDÜLAZİZ





“Ben, Osmanlı mülkünde takriben on dört sene kaldım. Bütün şekavetler gibi hırsızlığın da son derece nadir olduğunu gördüm. Hususiyle İstanbul’da hiçbir hırsızlık hadisesi olmadığına şahit oldum. Yol kesip haydutluk yapanların cezası ağırdı. On dört sene içinde bu cezaya altı haydut çarptırıldı. Bunlar da hep Rum ırkından idi. Türklerde yankesici-nin olduğu malum değildi. Bunun için ceplerin, el çabukluğundan korkusu yoktu.” diye yazıyordu, La Motraye.

Lütfi

Şah

in

133

I. ABDÜLAZİZ (1830-1876)

“Bî-huzûram nâle-i murg-ı dil-i divanedenFark olunmaz cism-i bîmârum bozulmuş lânedenBunca derd ü mihnete katlandugum âyâ nedenTerk-i cân itsem de kurtulsam şu mihnethâneden”

Abdülaziz

I. Abdülaziz, 8 Şubat 1830 tarihinde doğmuştur. Babası II. Mahmud ve annesi Pertevniyal Sultan’dır. Abdülaziz, 25 Haziran 1861 tarihinde kardeşinin ölü-mü üzerine taht’a geçmiştir. Otuz İkinci Osmanlı pa-dişahıdır. Çeşitli kaynaklarda, sanat adamı olduğu ve şiirle de meşgul olduğu yazılmıştır.

Güreş, cirit ve av sporlarına meraklı olan Padi-şah’ın, tahtta kaldığı sürece en çok üzerinde çalıştığı konu, Osmanlı donanmasının modernizasyonu idi. Bu nedenle, o dönemlerde Avrupa devletlerinden alı-nan kredilerin çoğu bu konu için harcandı. Sayısı gün geçtikçe artan Osmanlı ordusunun askerlerine yete-cek son model top ve tüfeklerin de sağlanması da Ab-dülaziz döneminde gerçekleşmiştir. Sultan Abdülaziz, hükümdarlığı süresince sık sık ülke içi ve ülke dışı temaslarda bulunmuş, Avrupa ülkelerine ziyaretler

Lütfi

Şah

in

134

düzenlemiştir. Yavuz Sultan Selim’den sonra Mısır’ı zi-yaret eden ilk ve tek Osmanlı Padişahı, Abdülaziz’dir.

Abdülaziz’in Abdullah Biraderler tarafından çekilen

1863 tarihli fotoğrafı

Abdülaziz Avrupa seyahatinde (1867)

Lütfi

Şah

in

135

1867 yılında Paris’te açılan büyük bir sanat sergisi-ne, III. Napolyon’un daveti üzerine katılan Abdülaziz, sergiden sonra İmparator ile temaslarda bulunmuş, İngiltere, Belçika, Almanya, Avusturya-Macaristan gezilerinden sonra da geri dönmüştür. Ayrıca Richard Wagner’in “Bayreuth” operasına maddi yardım yap-mış ve davet edilmiştir.

Seyahatlerinde İngiltere kraliçesi Victoria, Belçi-ka kralı II. Leopold, Prusya kralı I. Wilhelm, Avustur-ya-Macaristan imparatoru François-Josef ve Roman-ya Prensi I. Karol ile görüşmüştür.

Abdülaziz döneminde, Batı’yla iyi ilişkiler kurul-masına özellikle dikkat edildi. Tanzimat Fermanı ile Osmanlı’nın girdiği Batılılaşma süreci, bu dönem-de de devam etti. Ülke genelinde yeni vilayetler ilan edildi ve İstanbul Üniversitesi, Fransız Eğitim sistemi örnek alınarak tekrar düzenlendi. Doğu Ekspresi’nin bir durağı olan Sirkeci Garı’nın temelleri, Abdülaziz döneminde atılmıştır.

Abdülaziz’in 15 senelik hükümdarlığı boyunca yaptığı diğer bazı önemli yenilikler şunlardır:

- Yeni asker üniformaları hazırlandı.

- İlk kez posta pulu kullanıldı.

- Sahillere deniz fenerleri inşa edildi.

- Osmanlı Bankası açıldı.

- Bugünkü Sayıştay ve Danıştay seviyesinde ku-rumlar oluşturuldu.

Lütfi

Şah

in

136

- Lise ve sanayi okulları açıldı.

- Orman madencilik ve tıp okulları açıldı.

- İtfaiye teşkilatı kuruldu.

Döneminde yaşanan önemli olaylar arasında Bal-kan isyanları vardır. Karadağ isyanı da Abdülaziz Dö-nemi içerisinde olmuştur. Karadağ harekâtı yapılmış, ancak sorun küçüleceği yerde büyümeye devam etmiş-tir. 1861-1866 tarihlerinde gerçekleşen Eflak- Boğdan olayları, Romanya’nın doğuşunu hızlandırmıştır. 1862-1867 tarihleri arasındaki Sırbistan olayları ise, Türk as-kerinin Sırbistan’dan çekilmesi ile sonuçlanmıştır.

Sultan Abdülaziz’in hükümdarlığının son yılları ise, 1875-76 yılındaki Hersek İsyanı ile 1867’de baş-layan ve 1876’da iyice yayılan Bulgar İsyanları ile mü-cadele ederek geçti. Bu büyük Padişah, 30 Mayıs 1876 tarihinde gerçekleşen bir darbe ile indirilmiştir. Gö-zaltında olduğu Feriye Sarayları’nda, 4 Haziran 1876 tarihinde bilekleri kesilmiş olarak ölü bulundu. İnti-har etmiş olduğu söylense de son bulgular, öldürül-müş olabileceği yönünde kanıtlar vermiştir.

EŞLERİ

1- Dürr-i Nev Baş Kadınefendi

2- Hayran-î-Dil İkinci Kadınefendi

3- Eda-Dil İkinci Kadınefendi

Lütfi

Şah

in

137

4- Neş’erek (Nesrin) Üçüncü Kadınefendi 5- Gevheri Dördüncü Kadınefendi 6- Yıldız (Gözde)

GÖZDELERİ

Çeşmidil Hanımefendi

ERKEK ÇOCUKLARI

1- Abdülmecid2- Yusuf İzzettin Efendi 3- Mahmud Celaleddin Efendi 4- Mehmed Selim Efendi 5- Mehmed Seyfeddin Efendi 6- Mehmed Şevket Efendi

KIZ ÇOCUKLARI

1- Nazime Sultan 2- Esma Sultan 3- Emine Sultan 4- Saliha Sultan 5- Emine Sultan 6- Fatma Sultan

7- Münire Sultan

“Yapmak istediğimi, sakalımın bir teli bile bilseydi, sakalımın o telini hemen koparır ve yakardım.”


Lütfi

Şah

in

139

V. MURAD





“Türklerin namuslu oluşlarını ifade et-mek hususunda bir an bile tereddüt ede-mem. Ben dalgın bir kimseyim. Muh-telif dükkânlardan öteberi satın alırken bazen kesemi, bazen vakti anlamak için baktığım saatimi, eşya yığınları arasın-da unuttuğum çok olmuştur. Bazen de vereceğim paranın iki mislini bıraktık-tan sonra, dükkâncının, fazla verdiğim parayı görmesine vakit kalmadan çekip gittiğim olur. Fakat şunu ifade edeyim ki benim bütün bu hâllerime rağmen, Türk dükkânlarında hiçbir şeyim ve bir tek meteliğim bile kaybolmamıştır. Zira dükkâncılar, vaziyeti anlar anlamaz pe-şimden hemen adam koştururlar. Eğer dalgınlığımın neticesini anladıktan son-ra dükkâna dönememişsem, o zaman da unuttuğum şeyi iade için ikamet-gâhımın bulunduğu Beyoğlu’na kadar adam gönderirler. Bu hâl bir kez değil, defalarca tahakkuk etmiştir.”

(Aubry de La Motraye)

Lütfi

Şah

in

141

V. MURAD (1840-1904)

“Kan istemem, padişahlık istemem!”

V. Murad, 21 Eylül 1840 tarihinde, İstanbul’da Çı-rağan Sarayı’nda doğmuştur. Otuz Üçüncü Osmanlı Padişahı’dır. Babası Abdülmecit, annesi Şevkefza Ka-dınefendi’dir. Sultan Abdülaziz’den sonra taht’a geç-miş ve tahtta en kısa süreli kalan Osmanlı padişahı ol-muştur. Şiir ve nesir üzerinde çalışmalar yapmış olan Şehzade Murad, taht’a çıktığında 35 yaşında idi.

V. Murad nazik, hassas yaradılışlı ve ilgi çekici bir yüz güzelliğine sahipmiş. Çok iyi Fransızca bilir, bu dilde edebî ve felsefi kitaplar getirtip okur, şiir ve mü-zikle ilgilenirmiş. Giyiminde gösterdiği önem yüzün-den ona, “İstanbullu, Parisli genç” derlermiş. Gençlik yıllarında, Kurbağalıdere’deki köşkünde rahat bir ha-yat yaşamıştır.

Taht’a çıkacağı kendisine bildirilmediği için, dai-resine gelen askerler tarafından tutuklanacağı korku-su ile depresyona girmiştir. Taht’a çıktığı zaman akli dengesi tamamen bozuktu. O gece yaşadığı korku, padişahlığı döneminde gitgide ağırlaşıp cinnete kadar

Lütfi

Şah

in

142

varmıştır. Dünyanın en mütehassıs doktorlarına teda-vi ettirilmesine rağmen iyileşemez.

V. Murad’ın ilk büyük cinneti, amcası Abdüla-ziz’in katledilmesinden sonra baş gösterir. Zamanın-da, Hüseyin Avni Paşa, Midhat Paşa ve kafadarları tarafından, bir başka ihtilal olur da Abdülaziz tekrar taht’a çıkarılır korkusuyla Sultan’ı, hapsettikleri Feriye Sarayı’nda hunharca şehit etmeleri sonucu iyice ken-dini kaybetmiştir. Bu hadiseden 11 gün sonra, Binbaşı Çerkez Hasan Olayı gerçekleşir. Bir kabine toplantı-sında, Sultan Abdülaziz’in kayınbiraderi olan Binba-şı Hasan Bey, Hüseyin Avni’yi, Hariciye Nazırı Raşit Paşa’yı ve bir de subayı öldürür. Böylece Hüseyin Av-ni’den, eniştesinin intikamını almıştır.

Rivayete göre; merdivenlerden inip çıkarken ya-rıdan dönüyor, huzuruna gelen herkesi kucaklayıp öpüyormuş. Bir gün Yıldız Sarayı’nın havuzuna atla-mış, bir gün atına ters binmiş… En sonunda da “Kan istemem, padişahlık istemem!” diyerek dolaşmaya başlamış.

Bu tarz olaylar öyle sıklaşmaya başlar ki artık Pa-dişah’ın durumu halktan gizlenemez olur. Bu durum-daki bir Padişah’la, meşrutiyetin kurulmasının müm-kün olamayacağına kanaat getiren (O dönem devlet adamları, artık meşrutiyetin kurulmasını öngörüyor-lardı ve bu yüzden, şehzadeliği döneminde, kibarlığı, iyi eğitimi ve modernliğini göz önünde bulundurarak,

Lütfi

Şah

in

143

Şehzade Murad’ın taht’a geçmesini tercih etmişlerdi.) Rüştü ve Midhat Paşalar, veliaht Abdülhamid ile giz-lice görüşerek, V. Murad’ı tahttan indirmeye karar verirler.

Bunun üzerine V. Murad, 93 gün kaldığı Osmanlı tahtından, 31 Ağustos 1876 tarihinde indirilir. Çıra-ğan Sarayı’na kapatılarak, her arzusu yerine getirilir bir şekilde, vefatına kadar tam 27 yıl 11 ay 29 gün, dışarıyla ilişkisi kesilerek, âdeta bir hapis hayatı yaşar.

İlginçtir ki tahttan indirildikten iki yıl kadar son-ra, akıl sağlığı düzelir. Abdülhamid’in idaresini be-ğenmeyen Ali Suavi (gazeteci ve bir süre Galatasaray Lisesi’nin müdürlüğünü de yapmıştır), V. Murad’ı tek-rar taht’a çıkarmak için, 20-25 kişiyle bir darbe girişi-mi yapar ama bu darbe başarılı olmaz ve öldürülür.

Belli bir süre sonra, sevdiği akrabalarını arka ar-kaya kaybetmesi, V. Murad’ı olumsuz şekilde etkile-miştir. Özellikle büyük bir sevgiyle bağlı olduğu anne-si Şevkefza Valide Sultan’ın vefatından sonra günlerce kimseyle görüşmemiş, yemek yemeyi bile reddederek kederini uzun zaman yaşamış, eski günlerindeki ha-yata bağlı hâlinden eser kalmamıştır. Kızı Hatice Sul-tan’ın, II. Abdülhamid’in damatlarından Kemaleddin Paşa ile giriştiği bir gönül ilişkisinin açığa çıkması üzerine şeker hastalığına yakalanmış ve bu rahatsızlı-ğına eşlik eden kanlı basurun da etkisiyle 29 Ağustos 1904’de vefat etmiştir.

Lütfi

Şah

in

144

Sultan II. Abdülhamid tarafından, sessiz sedasız ve gösterişsiz şekilde Yeni Camii Türbesi’nde, annesinin yanına defnedilmesi emredildi.

HANIMLARI

1- Elru Mevhibe Başhatun

2- Reftar-ı Dil Valide Sultan

3- Şayan Kösem Sultan

4- Meyl-i Servet Haseki Sultan

İKBALLERİ

1- Resan Hanımefendi: Başikbal

2- Cevher-riz Hanımefendi: İkinci İkbal

3- Nev-Dürr Hanımefendi: Üçüncü İkbal

4- Remiş-Naz Hanımefendi

5- Filiz-ten Hanımefendi

GÖZDELERİ

Visal-i nus Hanım

ERKEK ÇOCUKLARI

1- Şehzade Mehmed Selahaddin Efendi

Lütfi

Şah

in

145

2- Şehzade Süleyman Efendi

3- Şehzade Seyfeddin Efendi

KIZ ÇOCUKLARI

1- Hatice Sultan

2- Fehime Sultan

3- Fatma Sultan

4- Aliye Sultan

“Bir karış dahi olsa vatan toprağını sat-mam, zira bu vatan bana değil, milletime aittir. Milletim de bu toprakları ancak aldığı fiyata verir. Çünkü bu topraklar kanla alınmıştır, kanla verilir!”

(II. Abdülhamid)

Lütfi

Şah

in

147

II. ABDÜLHAMİD





“Unutma ki yüce ecdadımızın büyük zaferleri, görünüşte kılıcın gölgesinde olmuşsa da hakikatte akıl, mantık ve muhabbet güçleriyle gerçekleşebilmiştir.”

(Çelebi Mehmed)

Lütfi

Şah

in

149

II. ABDÜLHAMİD (1842-1918)

Bir tarihçinin deyişiyle: “Dünya tarihinin en hadiseli otuz küsur yılı, onu yormuştur.”

Otuz Dördüncü Osmanlı Padişahı Sultan Abdül-hamid, Osmanlı padişahları arasında en uzun süre tahtta kalan padişahlardan birisidir (1876-1909). Sultan Abdülhamid hakkında birçok eser mevcuttur. II. Abdülhamid, I. Abdülmecid’in; dördüncü Kadı-nefendisi olan Çerkez asıllı Tîr-i Müjgân Kadınefen-di’den, Çırağan Sarayı’nda 1842 yılında dünyaya gelen oğludur. 10 yaşında annesini kaybetmiştir. Annesini kaybettikten sonra manevi annesi Perestz Kadıne-fendi’nin terbiyesi altında büyümüştür. Perestz Ka-dınefendi şefkatliydi. Genç Şehzade’nin muhabbetini kazandı. II. Abdülhamid, kendisini iyi yetiştiren ana-lığını, taht’a çıkınca sultan ilan etti. Aralarında nere-deyse bütün saltanatı tarihinde çok yakın bir ana-o-ğul ilişkisi vardır. Her öğle yemeğini validesiyle yediği bilinmektedir.

II. Abdülhamid, şehzâdeliğinin ilk günlerinde musiki dersleri almıştır. Daha ileriki yaşlarda devrinin

Lütfi

Şah

in

150

âlimlerinden hat, Arapça, Farsça, Osmanlı edebiyatı ve diğer İslami ilimler konularında eğitim almıştır. Buhari okuyan Abdülhamid, devrin Maarif Bakanı’n-dan politika ve iktisat, Vakanüvis Lütfi Efendi’den Os-manlı tarihi derslerini dinlemiştir. Kendinden önceki padişahlardan farklı olarak, Şâzelî tarikatına mensup olan Abdülhamid, daha ileriki yaşlarda Kadiri tarika-tının derslerini almaya başlamış ve ömrünün sonları-na doğru Nakşibendi tarikatına da bağlanmıştır.

Amcası Sultan Abdülaziz Han, onu da meşhur Avrupa gezisine götürdü. Boylu boslu, Fransızcası mükemmel, zeki, güzel dans eden, musikiden iyi an-layan ve ressam bir hükümdar adayıydı. O gezide Sul-tan Abdülaziz Han da başka bir hükümdar portresi ile ortaya çıkmıştı. Padişah, ayak bastığı Fransa ve İngil-tere’de, kendi bestelediği marşlarla karşılanıyordu

II. Abdülhamid, bir kenarda durup gözlem yap-masını bilirdi. Para piyasalarını ve bilgi getirecek in-sanları tanıyordu. Batı müziğini alaturkadan daha çok severdi ama Türk müziğine toplum önünde gereken saygıyı ve teşviki göstermiştir.

Son derece kuşkulu birisi olan Abdülhamid, kurul-duğu yıl Yeni Osmanlılar Cemiyeti’ne girmiş ve ancak gayelerinin bozuk olduğuna kanaat getirince ayrılmıştır.

Amcası Abdülaziz Han’ın hâli, ardından taht’a çıkan ağabeyi Sultan V. Murad’ın ancak üç ay tahtta kalabilmesi, ona saltanatın yolunu açtı.

Lütfi

Şah

in

151

Osmanlı-Rus Savaşı’nı takiben Ali Suavi’nin, Çı-rağan Sarayı’nı basıp tahttan indirilmiş olan V. Mu-rad’ı yeniden taht’a geçirme isteği, onu daha da otori-ter bir yönetim biçimine ve polis rejimine sürükledi. Onun en büyük talihsizliği, devleti çok kötü şartlar altında eline almış olmasıdır. Buna rağmen hiç yıl-madan, bıkmadan müthiş bir zekâ, sabır ve büyük bir maharetle devleti, otuz üç sene, ciddi bir kayba uğrat-madan idare etmiştir.

I. MEŞRUTİYETİN İLANI VE MİDHAT PAŞA

II. Abdülhamid, Midhat Paşa ve ekibini taltif ederek taht’a çıkmıştır. Bu nedenden dolayı Mebusan Meclisi’nin kapatıldığı tarihe kadar, idarede hep onla-rın sözleri geçmiştir.

II. Abdülhamid, Midhat Paşa ve Rüştü Paşa’nın meş-rutiyetle ilgili şartlarını kabul ederek Sultan olmuştur.

Aralık 1876 tarihinde, Midhat Paşa’yı sadrazam-lığa getirir. Rusya, İstanbul’da Tersane Konferansı’nı tertip etmiştir. Rus Çarı II. Aleksandr, barışçı bir tavır izlemesine rağmen Midhat Paşa, Rusya’ya savaş ilan edilmesini savunmuştur. Midhat Paşa ile aynı fikirde olanlar, sadece Rusya’daki Panslavistlerdi.

Böyle bir dönemde Osmanlı Devleti, Midhat Paşa ve ekibinin ısrarıyla, 23 Aralık 1876 tarihinde 1.

Lütfi

Şah

in

152

Meşrutiyet’i ilan etti. Temel itibarıyla 1960 yılına ka-dar yürürlükte kalacak olan ilk yazılı anayasayı, yani Kanun-ı Esasî’yi ilan etti.

Bu yapılanlardan cesaret alan Midhat Paşa, ordu-nun harp istediğini söylüyordu. Harp ilanına karşı çı-kanları vatan haini olarak ilan ediyordu. II. Abdülha-mid çaresizdi. Harp tekliflerini incelemek üzere Ocak 1877’de Meclisi Mebusan toplanır. Mebusan Meclisi, harp ilanına karar verir. Bu karar, Osmanlı ile Rus-ya’nın baş başa kalmasına neden olur. Memleketin fe-lakete gittiğini gören II. Abdülhamid, Midhat Paşa’yı sürgün eder.

Mart 1877’de Londra Protokolü imzalanır. Bu Protokol’ü, Kanun-ı Esasî’ye aykırı bulan Babıali, Nisan 1877’de, büyük Rus-Osmanlı Savaşı’nın başla-masına yol açtı. 93 felaketi denen bu savaştan son-ra, Meclisi Mebusan kapanmış ve II. Abdülhamid’in ikinci saltanat devresi başlamıştır.

MİDHAT PAŞA’DAN SONRAKİ DÖNEM

Bu döneme Cumhuriyet dönemi tarihçileri İstib-dat Devri demektedirler. Bu dönem, yaklaşık 30 yıl sürmüştür.

93 Harbi’nin sonuçları çok vahimdi. Meclisi Me-busan, bağımsız Ermenistan, Pontus ve Kürdistan gibi devletlerin kurulması konusunu tartışmaya başlamıştı

Lütfi

Şah

in

153

bile. Bu durumu gören Abdülhamid, 13.02.1878 tari-hinde Meclis’i feshetti.

Osmanlı çok zor günler yaşıyordu. Bu arada Ruslar, yeni saldırılar düzenliyordu. Ruslar, Yeşil-köy’e kadar ilerlemişti. 03.03.1878 tarihinde çok ağır şartlara sahip Ayastafanos Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmadan İngiltere, Fransa ve Almanya rahatsız oldu. Yaptıkları baskılar neticesinde 4,5 ay sonra bu antlaşma yok sayıldı. Bu antlaşma yerine 13.7.1878’de, Berlin Antlaşması imzalandı. Berlin Antlaşması da Osmanlı Devleti’ni, Romanya, Sırbistan ve Karadağ’a özgürlük vererek, Avrupa’dan tasfiye ediyordu. Bos-na-Hersek eyaleti Avusturya’ya verilirken, otonom bir Bulgaristan Prensliği kuruluyordu.

Ermeniler, yapılan antlaşmadan cesaret alarak, Doğu Anadolu’da katliamlara girişir. Amaçları bağım-sız bir Ermenistan kurmak olan Ermenilerin katliam-ları, 1895-1896 yıllarında çok büyük boyutlarda ger-çekleşir. II. Abdülhamid, meydana getirdiği Hamidiye Alayları sayesinde bu katliamların önüne geçmiştir. Ermeni isyanına karşı bu sağlam duruşu gösteren Ab-dülhamid’e Ermeniler, “Kızıl Sultan” demişlerdir.

II. Abdülhamid, yapmış olduğu etkili siyaset sa-yesinde Batılı devletlerin Ermenilere vermiş olduğu imkânların önüne geçmiştir. İngiltere, bu diplomatik girişimler üzerine Çanakkale Boğazı’na kadar getirdi-ği Akdeniz filosunu geri çekmiştir.

Lütfi

Şah

in

154

Ermenilerden bir sonuç alamayan İngiltere, ken-disine borçlu olan Hidiv İsmail Paşa’dan, Süveyş Ka-nalı tahvillerini aldı. İngiltere, Mısır’a baskı yapmaya başladı. 1879’da Hidiv Paşa azledildiği hâlde Mısır yine sükûn bulamadı. İngilizler, bu karışıklıklardan istifade ederek Mısır’a saldırdı. II. Abdülhamid, Mı-sır’a Arabi Paşa’yı başbakan olarak tayin etti. Arabi Paşa’ya bağlı ordu, Eylül 1882’de İngilizlere yenildi. Artık Mısır, fiilen İngiliz işgali altındaydı.

Bu sıralarda Yunanistan, Epir ve Girit eyaletle-rine göz dikti. Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmesi, kendi aleyhine oldu. Osmanlı orduları Atina’ya ka-dar yaklaştı. Araya büyük devletlerin girmesi üze-rine Aralık 1897’de İstanbul Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre, Tesalya geri verildi, Girit’e de özerklik tanındı.

Neredeyse bütün dünya, II. Abdülhamid’e düş-man olmuştu. Bunun temelinde yatan en büyük iki neden; Ermenileri püskürtmüş olması ve Yahudilere, Filistin’den arazi vermeyişi idi. Ama son derece dindar olan Padişah, halk tarafından çok seviliyordu. Azın-lıklar yer yer sorunlar çıkartıyordu ama II. Abdülha-mid, yaptığı siyaset sayesinde bunları bastırıyordu.

Padişah’ı ortadan kaldırmak için Ermeniler, Bel-çikalı Jorris isimli kiralık katili tuttu. 21 Temmuz 1905 tarihinde Cuma Selamlığı’nda bomba patlatılmış, an-cak Padişah’a bir şey olmamıştı.

Lütfi

Şah

in

155

İngilizler de boş durmamış, kandırdıkları Arap kabileleri ile ülkeyi kaosa sokmaya çalışmışlardı. Ama tüm bu olaylar bertaraf edildi.

31 MART OLAYLARI VE PADİŞAH’IN TAHTTAN İNDİRİLMESİ

93 Harbi’nin çetin sonuçlarına rağmen Midhat Paşa hayranlığı tekrar uyanmaya başlar. Bu arada bü-tün basın yayın organları Abdülhamid aleyhinde ya-yınlara başlamıştır.

Genç aydınlar ve askerler arasında Yeni Osman-lılar fikirleri yeniden dirilir. 1890 yılında bazı harbiye ve askerî tıbbiye öğrencilerinin teşebbüsü ile kurulan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin tek amacı; II. Abdül-hamid’i tahttan indirmekti. Ermenilerin ortaya attığı “Kızıl Sultan” iftirası çokça kullanıldı. Abdülhamid’in bir Ermeni canisi olduğu söylendi.

3. Ordu’daki Talât Bey, Enver Bey, Niyazi Bey ve benzeri genç subayları da arasına alan İttihat ve Te-rakki Cemiyeti, askeri siyasete karıştırmayı başarmış-tı. II. Abdülhamid’e, Kanun-ı Esasî’yi ve Meclis’i aç-mak üzere baskı yaptılar. 23 Temmuz 1908’de, İkinci Meşrutiyet ilan edildi.

Bu kargaşalıktan istifade eden Bulgaristan ve Bos-na-Hersek, Osmanlı Devleti’nden ayrıldı.

Lütfi

Şah

in

156

140’ı Türk, 100 tanesi azınlık üyelerden oluşan Meclisi Mebusan 17 Aralık 1908’de açıldı. Müslüman-ları öldürmüş olan azınlıklar için af getirildi.

Bu kargaşalıklar esnasında, 31 Mart İhtilali ger-çekleştirildi. Şeriat elden gidiyor diye yapılmıştı bu ihtilal. Kontrol edemediği 31 Mart olaylarında, uzun bir iç savaş yaratacak müdahaleden de çekindi II. Ab-dülhamid. Kaçınılmaz sonu kabul etti.

Silah baskısı ile Meclis’e kararı imzalatan İttihat-çı Talât Bey, aralarında hiç Müslüman olmayan dört kişilik bir heyet ile durumu, 27 Nisan 1909 tarihinde bildirdi. Böylece II. Abdülhamid, tahttan indirilmiş oldu ve Selanik’e sürgün edildi.

Üç yıl, Selanik’teki Alatini Köşkü’nde ev hapsinde tutulduktan sonra 1912’de, İstanbul’daki Beylerbeyi Sarayı’na getirildi.

İlber Ortaylı, 10.02.2013 tarihli gazete yazısında, bu durumu şöyle kaleme almıştır:

“Alatini’yi terk ederken, gözlerine ve kulaklarına inanamamıştır. Beylerbeyi Sarayı’nda mecburi ikame-te tabi tutuldu. Tabii ki tanıdığı yerdi. Sarayın yemek odası takımını şehzadeliğinde, kendi usta marangozlu-ğunun eseri olarak yapmış ve babası Abdülmecid Han’a hediye etmişti. I. Dünya Savaşı’na girildi. İttihat Te-rakki liderleri, Hakan’a başka gözle bakıyorlardı; savaş boyu görüşmeye ve danışmaya başladılar.

Lütfi

Şah

in

157

Uzun bir devr-i saltanatı oldu. İmparatorluk coğ-rafyası çalkantılar geçirdi. Demir yolları, posta sistemi, eğitim sisteminde merhaleler aşıldı. Müflis maliyenin ve Düyun-u Umumiye’nin sınırlamalarına rağmen Ana-dolu ve bilhassa Suriye, Filistin, imar edilmeye çalışıldı. Sir Marks Sykes’in hatıratında belirttiği gibi; Suriye şe-hirleri, onun saltanatının başıyla ortasında yapı olarak adamakıllı fark ediyorlardı. Anadolu ise 19’uncu asrın imarını o devirde görmüştü. Uzun saltanatı sansür ve hafiyelik gibi hatalarla doludur. Ne var ki bunları izah edecek olaylar da onun zamanında oluştu.

Geçen yüzyılın sonunda Sultan Abdülhamid için yazılanlar çok farklıdır. Birbirine zıt raporların ardı kesilmez. Bizim kuşağın mekteplerde okuduğu Sultan Hamid değerlendirmesi ise, bugün artık tekrarlanmı-yor. Kimsenin de Sultan Hamid üzerinden spekülas-yon yapmasına gerek yok. Dirayetli bir Türk hüküm-darıydı.”

10 Şubat 1918’de İstanbul’da vefat etti. Mezarı, bü-yük babası için Divanyolu’nda yaptırılmış Sultan II. Mahmud Türbesi’nde bulunmaktadır.

Çok çalışkan ve dinine düşkün bir padişah olan II. Abdülhamid, maalesef ki Yahudilerin ve Ermeni-lerin kışkırtmaları sonucu dünya ülkeleri tarafından kötü olarak algılanmıştır. Hâlbuki tamamen hoşgörü dini olan İslam’a sıkı sıkı bağlı bir kişinin kötü olması ve kötülük yapması pek mümkün değildir.

Lütfi

Şah

in

158

Kızı Ayşe Sultan, babasının dindarlığı hakkında şunları söylemiştir:

“Babam, doğru ve tam itikada sahip bir Müslü-man’dan başka biri değildir. Beş vakit namazını kılar, Kur’an-ı Kerim okurdu. Daima camilere devam etti-ğini, ramazanlarda Süleymaniye Camii’nde namaz kıldığını, o zamanlar camilerde açılan sergilerden alış-veriş ettiğini, hikâye tarzında anlatırdı. Babam, her-kesin namaz kılmasını, camilere devam edilmesini çok isterdi. Sarayın hususi bahçesinde beş vakit Ezan-ı Mu-hammed-i okunurdu. Babamın bir sözü vardı: ‘Din ve fen…’ derdi. Bu ikisine de itikat etmenin caiz olduğunu söylerdi.”

Böyle bir sultanın, insanlara kötü lanse edilme-si tamamen taraflı bir harekettir. Neticede yıkılmak üzere olan bir imparatorluğu, 30 yıl boyunca ayakta tutmayı başarmış bir kişidir. Öyle ki başına bu işleri açanlardan birisi olan Süleyman Nazif, şu mısralarıyla pişmanlığını dile getirmiştir:

“Padişah’ım gelmemişken ya da biz,İşte geldik senden istimdada biz,Öldürürler başlasak feryada biz,Hasret olduk eski istibdada biz.”

Bu büyük Sultan hakkında, diğer ülke başkanları da atıflarda bulunmuşlardır. Bunlardan birisi olan Al-man devlet adamı Prens Bismarck, şunları söylemiştir:

Lütfi

Şah

in

159

“Dünyada 100 gram akıl varsa, bunun 90 gramı Abdülhamid Han’da, 5 gramı bende, kalan 5 gramı da diğer dünya siyasilerindedir.”

Ülkesi için birçok çalışmalarda bulunan II. Ab-dülhamid’in yaptığı önemli şeylerden birisi askeri-yenin modernleştirilmesi için gösterdiği çabadır. Bu amaçla Almanlarla iş birliği yapmıştır.

İlk denizaltılar, bu dönem içerisinde yapılmıştır.

KADINEFENDİLERİ

1- Nazik-eda Baş Kadınefendi

2- Bedr-i Felek Baş Kadınefendi

3- Safi-naz Nur-efzun İkinci Kadınefendi

4- Bidar İkinci Kadınefendi

5- Dilpesend Üçüncü Kadınefendi

6- Mezide Mestan Üçüncü Kadınefendi

7- Emsal-i Nur Üçüncü Kadınefendi

8- Ayşe Dest-i Zer Müşfika (Kayıhan) Dördüncü Kadınefendi

İKBALLERİ

1- Saz-kar Hanımefendi: Başikbal

2- Peyveste Hanımefendi: İkinci İkbal

Lütfi

Şah

in

160

3- Fatma Pesend Hanımefendi: Üçüncü İkbal

4- Behice (Maan) Hanımefendi: Dördüncü İkbal

5- Saliha Naciye Hanımefendi: Dördüncü İkbal

GÖZDELERİ

1- Dürdane Hanım: Baş Gözde

2- Calibos Hanım: 2. Gözde

3- Nazlıyar Hanım: 3. Gözde

ERKEK ÇOCUKLARI

1- Mehmed Selim Efendi

2- Ahmed Nuri Efendi

3- Mehmed Abdülkadir Efendi

4- Mehmed Burhaneddin Efendi

5- Şehzade Abdürrahim Efendi

6- Ahmed Nureddin Efendi

7- Mehmed Bedreddin Efendi

8- Mehmed Abid Efendi

KIZ ÇOCUKLARI

1- Refia Sultan

2- Ayşe Sultan

Lütfi

Şah

in

161

3- Şadiye Sultan

4- Naile Sultan

4- Fatma Naime Sultan

5- Zekiye Sultan

6- Ulviye Sultan

7- Hatice Sultan

8- Aliye Sultan

9- Cemile Sultan

10- Saliha Sultan

“Yerinde söz söylemesini bilen, özür dilemek zorunda kalmaz.”


Lütfi

Şah

in

163

VI. MEHMED VAHİDEDDİN





“Osmanlılar, hayvanlara gayet iyi dav-ranırlar. Onları durmadan okşar ve muhabbetlerini kazanırlar. Son derece zorda kalmadıkça, kızgınlıklarını çıkar-mak için değnekle hayvana vurmazlar. Bunun sonucu olarak da atlar, insan-lara karşı gayet muhabbetli oluyorlar.”

(Ogier Ghislain de Busbecq, 1662, Hollandalı diplomat)

Lütfi

Şah

in

165

VI. MEHMED VAHİDEDDİN (1861-1926)

VI. Mehmed Vahideddin, 36. ve Son Osmanlı Padişahı’dır.

Sultan Abdülmecid’in, Gülistan Münire Dördün-cü Kadınefendi’den olan, sekizinci oğludur. Kendisin-den önce taht’a geçen V. Murad, II. Abdülhamid ve V. Mehmed Reşad’ın küçük kardeşidir.

Vahideddin, küçük yaşlarda annesini ve babasını kaybetmiştir. Şayeste Hanım tarafından büyütülmüş-tür. Taht’a geçme ihtimali düşük olduğu için gözden uzakta bir hayat sürmüştür. Küçük yaşlardan itiba-ren medrese eğitimi almış, bu nedenden dolayı da şeri konularda konuşabilecek bilgiye sahiptir.

Vahideddin, ilk evliliğini Emine Nazikeda Hanım ile yapmıştır. Başka bir eş almaması şartı ile Vahided-din’e, Emine Nazikeda verilmiştir. Ancak ilerleyen yıl-larda Sabiha Sultan ve Fatma Ulviye Sultan doğduktan sonra doktorların, bir daha çocuklarının olmayacağı-nı bildirmeleri üzerine, eşinin de rızasını da alarak başka evlilikler yapmıştır.

Lütfi

Şah

in

166

Uzun yıllar boyunca Çengelköy’de Alexandre Vallaury’ye yaptırdığı köşkte kimseye karışmadan yaşamıştır.

Padişah olması çok uzak ihtimal gibi görünüyor-du. O sırada V. Mehmed Reşad tahtta idi. Veliaht ise Sultan Abdülaziz’in oğlu Yusuf İzzeddin Efendi idi. Yusuf İzeddin, yurt dışına çıkacaktı. Yurt dışına çıka-cağı gün intihar etmesi sonucu Vahideddin, veliahtlık makamına yükseldi. 3 Temmuz 1918’de Sultan Re-şat’ın ölümü üzerine 57 yaşında taht’a çıktı.

Taht’a çıkışından kısa bir süre sonra şöyle dediği anlatılır:

“Ben bu makam için hazırlanmadım. Çocuklu-ğumdan beri vücutça rahatsız olduğumdan layıkıy-la tahsil edemedim. Yaşım kemale erdi, dünyada bir emelim kalmadı. Biraderle hangimizin evvel gideceği-miz malum olmadığından, bu makamı bekleyişte de-ğildim. Fakat takdiriilahî böyle teveccüh etti, bu ağır vazifeyi deruhde eyledim. Şaşmış bir hâldeyim, bana dua ediniz.”

Vahideddin taht’a çıktığı zaman birçok sorun var-dı. Öncelikli olarak 1. Dünya Savaşı’nı en az hasarla bitirmek, öbür sorun ise İttihat ve Terakki rejimine karşı alternatif oluşturmak... Taht’a geçtikten sonra İt-tihat ve Terakki rejimine muhalefetiyle tanınan Mus-tafa Kemal Paşa’yı, Suriye cephesi kumandanlığına atar.

Lütfi

Şah

in

167

8 Ekim 1918’de savaşın kaybedileceğinin anlaşılması üzerine Talât Paşa başkanlığındaki İttihat ve Terakki Ka-binesi istifa etti. Yerine Ahmed İzzed Paşa başkanlığında bir kabine kuruldu ve bu kabine, savaşı bitiren Mondros Mütarekesi’ni 30 Ekim 1918’de imzalandı. İzzed Paşa’nın “artçı” kabinesinin de sadece 25 gün süren iktidardan sonra istifası üzerine Padişah, diplomat Ahmed Tevfik Paşa’yı 13 Kasım’da sadrazamlığa getirdi.

Birinci Dünya Savaşı’nın şartları kabul edilme-miş ve Mustafa Kemal önderliğinde Kurtuluş Savaşı başlatılmıştır. Kurtuluş Savaşı 9 Eylül 1922’de İzmir’in kurtuluşu ve 13 Ekim 1922’de Mudanya Mütarekesi ile sona erdi. Bu sırada İstanbul henüz itilaf devletleri askerlerinin işgali altındaydı. 6 Ekim’de TBMM or-dusunu temsilen Refet Bele komutasındaki bir askerî birlik İstanbul’a girdi.

Bugünlerde basın organları, Vahideddin aleyhin-de geniş çaplı ve kamuoyunda etki yapan yayınlarda bulundular. Padişah Vahideddin’in, Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları hakkında ölüm fermanı imzala-masının ve Millî Mücadele karşıtı tavırlarının, son padişahın vatan haini olduğunu açıkça göstermekte olduğunu düşünen halk arasında bazı gruplarca ha-karet ve tehdit içeren gösteriler yapıldı.

Vahideddin’in, 11 Nisan 1920 tarihli kararname ile başlayan girişimleri, “isyan” kavramının da ötesin-de iç savaş girişimi olarak kabul edilmiştir.

Lütfi

Şah

in

168

Kurtuluş Savaşı zafer ile neticelendikten son-ra Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti, 1 Kasım 1922’de, hilafet ile saltanatın ayrıldığını ve saltanatın kaldırıldığını, bir kanun ile ilan etti. Vahideddin’in adı hutbelerden kaldırıldı. Bunun sonucunda Sultan Vahideddin, 17 Kasım 1922 Cuma günü Dolmabah-çe Sarayı’ndan Malaya harp gemisi tarafından alınıp, Malta Adası’na götürüldü.

Sultan Vahideddin İstanbul’dan Ayrılırken

1922 sonunda Hicaz Kralı Hüseyin’in daveti üzerine hacca gitti. 20 Nisan 1923 tarihine kadar Hi-caz’da kalır ancak, İngiltere’nin baskısı üzerine buradan ayrılır.

Bir süre İtalya’nın Cenova kentinde yaşar. 11 Ha-ziran 1923’te San Remo kasabasında, Mısır kraliyet ailesinden bir prensin maddi yardımıyla kiralanan bir villaya taşınır. Bu dönemde anılarını kayda geçirmiştir.

Lütfi

Şah

in

169

Başlangıç bölümünü kendi el yazısıyla yazar, kalan bölümlerini de yakınlarına dikte ettirir.

San Remo’da kötü şartlar içerisinde son günleri-ni yaşayıp, burada hayata gözlerini yumar. 16 Mayıs 1926’da vefat eden Padişah’ın cenazesi Şam’a getirilerek, Sultan Selim Camii kabristanına defnedilir.

EŞLERİ

1- Emine Nazik-Edâ Baş Kadınefendi

2- Seniye Inşirah Hanımefendi

3- Şadiye Müveddet Kadınefendi

4- Nevvare Baş Hanımefendi

5- Nimet Nevzad Hanımefendi

ERKEK ÇOCUKLARI

Mehmed Ertuğrul Efendi

KIZ ÇOCUKLARI

1- Fenire Sultan

2- Fatma Ulviye Sultan

3- Rukiye Sabiha Sultan

“Osmanlı ülkesinin hiçbir tarafında, halktan üstün sayılabilecek beylerle asilzadelerden oluşmuş hiçbir yüksek tabaka, yahut soylular sınıfı yoktur.”

(Chalcondyle, Histoire générale des Turc, Paris, 1662)

Lütfi

Şah

in

171

OSMANLI’DA KARDEŞ KATLİ VE GÜN YÜZÜ GÖRMEYEN

ŞEHZADELER

Osmanlı Hanedanlığı’nda kardeş katli, Fatih Sultan Mehmed zamanında kanunlaştırılmıştır. Ancak, Fatih tarafından başlatılmamıştır. Fatih Sultan Mehmed, kendisinden önceki dönemlerde yaşananların bir daha yaşanmaması adına, bu yolu bir çare olarak uygulamış-tır. Fatih, bu konudaki kanunnamesinde şöyle der:

“Evladımdan her kimesne (kime) saltanat müyesser (nasip) ola, karındaşların nizam-ı âlem (dünyanın dü-zeni) için katletmek münasiptir (uygundur). Ekser-i ule-ma (âlimlerin geneli) dahi tecviz vermiştir (caiz görmüş, onaylamıştır). Anınla amil olalar (böyle uygulasınlar).”

Osmanlı Devleti, kuruluşundan itibaren merkezi-yetçi bir anlayışa sahipti. Hanedan içinde dahi olsa hiçbir ayrılıkçı güç odağını kabul etmezdi. Ayrıca bir veraset kanunu olmadığı için kimin hükümdar olacağı da belli değildir. Eski Türk devlet anlayışına

Lütfi

Şah

in

172

göre devlet, kardeşler arasında bölünürdü. Osmanlı-lar da ilk önce bu anlayışa yönelmişti.

Osman Bey öldüğünde oğlu Orhan Bey, kardeşi Alaeddin Bey’e, ülkenin ortak bir biçimde yönetilme-sini teklif etmiş fakat Alaeddin Bey, Osmanlılarda sal-tanat anlayışının temelini atacak olan şu sözleri sarf ederek, yönetimi kardeşi Orhan’a teslim etmiştir:

“Bir sürüye bir çoban, bir devlete bir baş gerek.”

Bu anlayış, artık Hanedan’da ikinci bir güce yer bırakmıyordu…

Osman Bey, kendisine siyasi rakip olarak gördü-ğü (o sıralarda doksan yaşlarında olan) amcası Dün-dar Bey’i bizzat kendi eliyle ve okla öldürmüşse de aslında Osmanlı Hanedanı’ndaki ilk “kardeş katli”ni I. Murad, saltanat davasına girişen kardeşleri İbrahim ve Halil Beyleri öldürterek gerçekleştirdi.

Osman Bey

Lütfi

Şah

in

173

Hanedanlık tarihi boyunca, bu uygulamalar ne-deniyle tahtın vârisleri azalmış ve Osmanlı soyunun tükenmesi tehlikesi ortaya çıkmıştır. Bu yüzden, ola-sı vârislerin, “kafes”te, ev hapsinde tutulması sistemi daha güvenceli görülmüştür. Padişah I. Ahmed, ha-nedan veraset sistemini değiştirip, kardeş katli yasa-sını kaldırmış, bunun yerine ekberiyet (genel manada veliahtta, yaşça büyük olanın hak sahibi olması için kullanılan Osmanlıca terim) ve erşediyet (şehzadenin akıl sağlığı ve olgunluk niteliklerini taşımasını şart koşan yöntemin adıdır) esasları uyarınca taht’a ge-çilmesini ve kafes sistemini getirmiştir. Ancak bu kez de taht’a geçen yeni hükümdarların halktan kopuk ve devlet yönetiminden habersiz olması sorunları baş göstermiştir.

“Sığar bir kilim içine on gedâ (yoksul, fakir)Bir iklime sığamaz iki padişâ”

Kemal Paşazade’ye ait olan bu dizelerdeki gibi, bir iklime sığamayan padişahlar arasında, katledi-len ve “kafes” hapsinde tutulan gün yüzü görme-miş bahtsız şehzadeleri ve onlara bu yöntemleri uygulayan padişahlarla birlikte, eline hanedan kanı değmemiş olanları da tarihî sırayla kısa kısa analım istedik.

Lütfi

Şah

in

174

I. Murad (Hüdavendigâr)

Osman Gazi, 1324’te vefat ettiğinde üç oğlu hayat-taydı. Oğulları arasında saltanat mücadelesi olmadan Orhan Gazi taht’a çıktı. Orhan Gazi’den sonra oğlu I. Murad, 1362’de taht’a çıktığında Halil ve İbrahim isimli iki kardeşi vardı. I. Murad, Eskişehir bölgesinde yöne-ticilik yapan kardeşlerini ortadan kaldırdı. Şehzadelerin isyan ettiklerine dair rivayetler vardır. İki şehzadenin öl-dürülmesi ile birlikte hanedanda ilk kardeş kanı akmıştı.

Yıldırım Bayezid

Lütfi

Şah

in

175

I. Murad’ın ilk eşi Marya (Gülçiçek) Hatun’dan doğan büyük oğlu Yıldırım Bayezid, Hanedan cina-yetlerine bir yenisini eklemiştir. Babasının 1. Kosova Savaşı’nda ölmesi üzerine kendisi onun yerine geçer geçmez (daha savaş sürmekte iken), kardeşi Şehzade Yakup’u “Baban çağırıyor.” diye çağırtarak boğdurmuş, babasıyla ikisinin cesetlerini Bursa’ya göndererek defnettirmiştir (1389).

Çelebi Mehmed

Ankara Savaşı sırasında Yıldırım Bayezid’in altı oğlu hayattadır. Süleyman, Mustafa, Musa, İsa, Meh-med ve Kasım. Bunlar Olga, Olivera ve Devlet Hatun isimli üç eşten olmadır.

Yenilginin ardından oğullar arasındaki bölünme ve on bir yıl kadar süren kavgalardan sonra 1413 yı-lında Çelebi Mehmed’in iktidara hâkim olmasıyla Os-manlı’nın yeniden kurulduğu söylenebilir.

Lütfi

Şah

in

176

Düzmece Mustafa (Mustafa Çelebi)

Kardeşlerden Mustafa, savaşta kayboldu. Süley-man, Musa, İsa, Mehmed Çelebi, aralarında sürekli mücadele ettiler. Önce Mehmed Çelebi, İsa’yı Eskişe-hir’de yakalayıp boğdurttu. Sonra Musa Çelebi, ağa-beyi Süleyman Çelebi’yi boğdurttu. Daha sonra Musa Çelebi, Mehmed Çelebi’den kaçarken bir su arkına düşüp boğuldu. Ölen üç kardeş de Bursa’da babala-rının yanına gömüldüler. Savaş sırasında çok küçük olduğu için Bursa’da kalan en küçük kardeş Kasım da Bizans İmparatoru’na rehin verildiğinden, İstan-bul’da kalıp Bizanslı olmuştur. Böylece Mehmed Çe-lebi, 1413 yılında, tek hak sahibi olarak iktidara geçer. Kaybolan Mustafa Çelebi de 1418’de ortaya çıkmış, Yıldırım’ın özbeöz oğlu olduğu hâlde adı Düzmece Mustafa olarak kalmıştır. Bu yeniden kuruluş yılları-nın iktidarı olduğundan ona da “Padişah” değil “Çe-lebi” denmiştir.

Lütfi

Şah

in

177

Musa Çelebi

I. Mehmed 1421’de otuz üç yaşında iken bir av ka-zası sonucu öldü. Bir kısım tarihçiye göre, cesedinin iç organları sökülüp, cesedin bulunduğu odaya gömül-dükten sonra içi boş ceset, yatakta sanki canlıymış pozu verilerek yatırılıp, kırk gün Edirne Sarayı’nda saklandı. Bütün bu operasyonun maksadı, Mustafa Çelebi’nin çıkıp gelerek tahtta hak iddia etmesinin önüne geçmekti. Mehmed Çelebi öldüğünde, arka-sında üç tane oğul bırakmıştı; 18 yaşındaki Murad, 13 yaşındaki Mustafa, 9 yaşındaki Mahmud. Kırk gü-nün sonunda büyük oğul Murad, Sancak Beyi olduğu Amasya’dan Bursa’ya geldi ve babasının ölümüyle bir-likte kendisinin de padişahlığı ilan edildi.

On sekiz yaşındaki II. Murad’ın padişahlığını ilan etmesiyle birlikte amcası Mustafa Çelebi de Edirne’de hükümdarlığını ilan etti. Taht’a çıkışının birinci yılın-da amcasıyla savaşa tutuşan II. Murad, sonunda Çelebi

Lütfi

Şah

in

178

Mustafa’yı Edirne’deki hisar burcuna astırdı (1422). Bir yıl sonra da on üç yaşındaki öz kardeşi şehzade Mustafa’yı İznik’te yakalatıp, bir incir ağacının dibin-de boğdurduktan sonra, Bursa’da babası I. Mehmed’in yanına gömdürdü (1423). Daha da küçük yaştaki öbür iki kardeşleri Mahmud ile Yusuf ’un da sadece kızgın demirle gözlerini çıkartıp kör ettirmekle yetinmiştir.

II. Murad

Murad, tıpkı babası Mehmed Çelebi gibi, inme sebebiyle öldü. O sırada kırk dokuz yaşındaydı. Top-lam otuz yıl kalmıştı iktidarda. Oğlu II. Mehmed, Ma-nisa’dan Edirne’ye gelinceye kadar, ölümü on altı gün gizlendi. (1451)

Sultan II. Mehmed, taht’a geçtiğinde, kardeş katli-ni yasallaştırmıştır. Kendisi de emzikteki kardeşi Ah-med’i öldürterek, bu yasanın, yasal olan ilk uygulama-sını gerçekleştirmiştir.

Lütfi

Şah

in

179

Fatih Sultan Mehmed

Otuz yıl iktidarda kaldıktan sonra, kırk dokuz yaşında dünyadan ayrılan Fatih’in, zehirlenerek öl-dürüldüğü iddiaları da boşuna çıkmamıştır ortaya… Bizans’ı yıkmak yerine, onun başına geçme aranışı, besbelli ki pek hazmedilememiştir çevresinde.

Sultan Mehmed’in çağdaşı olan Âşık Paşazade, Fatih’in ölümünü imalı bir dille şöyle anlatıyor:

“Vefatına sebep ayağunda zahmet vardı. Tabibler macundan aciz oldular. Ahir tabibler cem oldu, ittifak ittüler. Ayağından kan aldular. Zahmet ziyade oldu. Şarab-ı fariğ verdüler. Allah rahmetine vardı.”

Hekimler nasıl bir ilaç vermişlerse, Fatih o ilacı içer içmez ölmüş. Hem de yine Âşık Paşazade’nin deyimiyle “ciğeri doğranarak” yani acılar içinde kıvranarak. (1481)

Fatih’in ölümünden sonra oğlu II. Bayezid ile kendisinden on bir yaş küçük olan kardeşi Cem

Lütfi

Şah

in

180

arasındaki iktidar kavgası, tam bir anarşi ortamı için-de başlamıştı. II. Bayezid otuz dört, Cem Sultan da yirmi üç yaşındaydı. Fatih ölünce, Karamani Mehmed Paşa, Amasya Valisi olan Bayezid’e haber göndermiş ama el altından Konya Valisi olan Cem’e de ağabeyin-den daha önce gelmesi için haber göndermişti.

Bayezid’i tutan yeniçeriler, Cem’e uçurulan haberi öğrendiler ve hem Karamani’yi parçaladılar hem de birçok konağı yağmaladılar. Sonunda II. Bayezid hü-kümdar oldu ama Cem’le kavga bitmedi. Cem, Rodos şövalyelerine sığındı.

Şövalyeler bir yandan II. Bayezid’le pazarlığa gi-riştiler, bir yandan da Osmanlı Sultanı’nın Rodos’u kuşatmasından korktuklarından, Cem’i Fransa’ya götürdüler. II. Bayezid, şövalyelere yılda kırk beş bin altın vermeyi kabul ederken, Fransa Kralı’yla da öde-yeceği haracın hesabını yapmaya başladı. O sırada Mısır’daki annesiyle karısı da kendisini kurtarmak için yine Rodos şövalyelerine boyuna para veriyorlar, şövalyeler, Cem’i bazen tekrar Rodos’a getiriyor, ba-zen tekrar Fransa’ya götürüyorlardı.

Cem’in oradan oraya tutsak olarak dolaştırılma-sı yedi yıl sürdü. Sonunda Fransa Kralı ve şövalyeler, Papa ile anlaştılar. Cem, Papa’ya teslim edildi. Baye-zid’in yılda ödediği kırk bin altından artık Papa da pay alıyordu. Kardeşinden kesinkes kurtulmak azminde olan Bayezid, Cem’in öldürülmesi karşılığı üç yüz bin

Lütfi

Şah

in

181

altın ödeyeceğini bildirdi. Bunu öğrenen Fransa Kralı VIII. Charles, İtalya seferi sırasında Cem’i, o tarihte-ki Papa’dan aldı. Ve tam o günlerde Cem, yüzü gözü şişerek öldü (22 Şubat 1495). Söylentilere göre Papa Alexandre Borgia, Cem’i zehirledikten sonra teslim etmişti. Cem, öldüğünde otuz dört yaşındaydı. Baye-zid, kardeşi Cem’in öldürülmesi için Papa’ya üç yüz bin altın ödemişti.

Cem Sultan

Cem’in oğlunun adı Oğuz Han’dı. II. Bayezid taht’a çıktıktan sonra, Edirne’de bir ziyafet vermiş ve ziyafete, Fatih’in eski veziriazamlarından Gedik Ah-med Paşa’yı da davet etmişti. Gedik Ahmed Paşa, Cem yanlısıydı ve Cem’in oğlu Oğuz Han’ı bir süre koruyup kollamıştı.

II. Bayezid, ziyafet sırasında Gedik Ahmed Pa-şa’ya, “ölüm” işareti olan kara kaftan armağan etti ve

Lütfi

Şah

in

182

yemeğin sonunda da kendisini cellatlara boğdurttu. Sonra da İstanbul muhafızı İskender Paşa’ya şu fer-manı gönderdi:

“Kulum İskender! Bu emir sana vasıl olduğu gibi bilesin ki Gedik’i tepeledim; gereklidir ki sen de Cem’in oğluna mecal vermeyip boğdurasın ki gayet mühimdir.”

İskender Paşa, boğdurttu Cem’in oğlu Oğuz Han’ı (1483). Yani Cem’in ölümünden on iki yıl önce…

Cem’in diğer oğlu Murad, Mısır’da ailesinden ayrılarak Rodos’a gelmiş ve orada kalarak Katolik ol-muştur. Rodos, Kanuni Sultan Süleyman zamanında zapt edilince, ele geçen Murad ile oğulları öldürü-lüp, iki kızıyla zevcesi İstanbul’a yollanmıştır. Cem’in üçüncü oğlu Ali hakkında bir bilgimiz yoktur. Yalnız, onun bir kızı olduğunu biliyoruz.

Fatih’in yerine yirmi dokuz yaşında hükümdar olan II. Bayezid, otuz yıllık iktidarı sonunda bir hayli yorulmuş ve ruhsal çöküntülere düşmüştü. Sekiz oğlu olmuş, kendisi altmış yaşına geldiğinde, bunların sa-dece üçü hayatta kalmıştı: Ahmed, Korkud ve Selim… Kendisi, sağlığında iktidarı bırakmayacağına dair kü-çük oğlu Selim’e söz vermiş olduğu hâlde bir gün o sözü yok sayıp; “Muaccelen Ahmed Han’ı getürün ve mülkü sahibine vîrem, tahtı vârisine teslim kılam.” diye bir ferman buyurmuştur.

Lütfi

Şah

in

183

Yavuz Sultan Selim

Selim, babasının fermanını haber aldı ve kendisi-ne verilmiş olan sözün çiğnendiğini görerek, kırk bin kişilik bir kuvvetle, Çorlu’da babasının kuvvetlerinin bulunduğu Karıştıran Ovası’na geldi. Sözde, babasını ziyaret ederek elini öpmeye gelmişti.

Şehzade Ahmed’in padişah olmasını isteyenler, II. Bayezid’i Selim’e karşı kışkırtmak için, Padişah’ın içinde bulunduğu saltanat arabasının perdelerini aç-tılar ve “Elinizi öpmeye gelen oğlunuzun kuvvetini gö-rün; tertipli ve silahlı askerlerle oğul, babayı böyle mi ziyaret eder?” dediler. Sonuçta, II. Bayezid’le oğlu Se-lim arasında savaş başladı. Selim’in kuvvetleri bozul-du. Selim de kaçtı.

Artık Ahmed’in hükümdarlığı kesinleşmiş gibiydi. Padişah olmak için kalktı, İstanbul yakınlarına geldi. Ne var ki Ahmed’in İstanbul’a girmek için babasından

Lütfi

Şah

in

184

izin istediği akşam, üç bin yeniçeri, “Ahmed’i isteme-zük!” diye ayaklandı.

Veziriazam Hersekzade Ahmed Paşa’nın, ikinci vezir Koca Mustafa Paşa’nın, Rumeli Beylerbeyi Ha-san Paşa’nın, Kazaskerlerden Müeyyedzade Abdurah-man ve Nişancı Tacizade Cafer Çelebilerin evlerini yağma ettiler. Veziriazam, korkudan saklandı ve he-men azledildi.

Ahmed de Anadolu’ya geri döndü ve yeğeni Şeh-zade Mehmed’in vali olduğu Konya’yı kuşattı. Yeniçe-riler, Selim’in padişah olmasında diretiyordu. Sultan II. Bayezid, çaresiz, Selim’i İstanbul’a davet etti.

Selim kalkıp geldi İstanbul’a ama babasıyla sa-rayda değil, açık havada at üstünde konuşmayı kabul etti. Saraya girerse tuzağa düşürülmekten korkuyor-du. Baba oğul konuştular. II. Bayezid, “Asker neredeyse ben oradayım.” diyerek, tahtı, oğlu Yavuz Selim’e ister istemez terk etti. II. Bayezid, Yavuz’a tahtı bırakırken ufak bir ricada bulunmuştu:

“Sana karşı koymadıkları sürece kardeşlerini öl-dürme.”

Eski Padişah’ın artık tek isteği, yılda iki milyon akçe maaşla, Dimetoka’ya gitmekti.

İsteği kabul edildi ve görkemli bir heyetle yola çı-karıldı. Yeni Padişah Yavuz Selim de babasını uğur-ladı. Ama II. Bayezid, daha Dimetoka’ya varmadan

Lütfi

Şah

in

185

Çorlu civarında ansızın öldü. Çünkü Yavuz, babasını hem tahttan indirmiş hem de zehirletmişti. Böylece I. Bayezid’ten sonra zorla tahttan indirilmiş ikinci padi-şah da II. Bayezid oluyordu. 1. Bayezid’i Ankara Sa-vaşı’nda Timur devirmişti. II. Bayezid’i da oğlu Yavuz Selim devirmiş oldu (Nisan 1512).

Yavuz, şehzade boğdurmaya önce ölmüş ağabey-lerinin çocuklarından başladı. Bursa’ya geldi ve ilk olarak merhum ağabeyi Şehinşah’ın oğlu Mehmed’i boğdurttu. Ardından merhum ağabeyi Mahmud’un oğulları Musa, Emin ve Orhan’ı boğdurttu. Sonra merhum ağabeyi Alemşah’ın oğlu Osman’ı boğdurdu. Sonra da sıra, hayattaki iki ağabeyine geldi, Korkud’la, Ahmed’e…

Korkud’un, padişahlıkta gözü yoktu. Yavuz da yaş tahtaya basmak istemiyordu. Önde gelen kişilerin ağ-zından, Şehzade Korkud’a, başkaldırmayı öneren kış-kırtıcı mektuplar yazdı.

Korkud da bu oyuna düştü ve gerekirse saltanata sahip çıkabileceğini açıkça belirtti. Yavuz, hâlâ hırsı olduğunu düşündüğü Şehzade Korkud’un, Manisa’da-ki sarayını kuşatmaya gitti.

Korkud bu haberi alınca, yükte hafif pahada ağır ne varsa toparlayıp, sakalını da beyaza boyayarak, sa-rayının arka kapısından kaçtı. Bir köylü ihbar edene değin, üç hafta kadar mağaralarda saklandı. Yavuz’un adamları, yakaladılar Korkud’u. Bursa’ya getirilirken

Lütfi

Şah

in

186

de bir gece Emet kasabasında uyuduğu sırada, Kapıcı-başı Sinan Ağa tarafından kementle boğuldu. Cesedi, Bursa’da Orhan Gazi Türbesi’ne gömüldü.

Şehzade Korkud’un oğlu, Yavuz Selim’in yanında rehin duruyordu. Yavuz, onu da boğdurttu. Sıra gel-di Yavuz’un ikinci ağabeyi Şehzade Ahmed’e… Yavuz önce Şehzade Ahmed’le gizli gizli mektuplaşan veziri-azam Koca Mustafa Paşa’yı Bursa’da boğdurttu. Son-ra da Şehzade Korkud’a uyguladığı yöntemi, Şehza-de Ahmed’e uyguladı. Devlet adamlarının ağzından, kendisine şu mealde mektuplar yazdı:

“Şehzadelerin ve Veziriazam Koca Mustafa Pa-şa’nın katlinden çok muzdarip ve zor durumdayız. Ordunuzla Bursa’ya gelirseniz, size hemen iltihak edeceğiz.”

Şehzade Ahmed, inandı bu mektuplara ve Bur-sa’yı kuşatmak için yola çıktı. Yenişehir Ovası’nda or-dular karşılaştı. Şehzade Ahmed, yazılan mektupların uydurma olduğunu anlamıştı ama iş işten geçmişti. Savaşı sürdürmek zorunda kaldı. Ordusu bozuldu, kendisi de attan düşerek yakalandı.

Padişah olan küçük kardeşi Yavuz Selim’in karşı-sına getirdiler Şehzade Ahmed’i. Hayatının bağışlan-masını rica etti Yavuz’dan… Sultan Selim, kulak as-madı bu ricaya ve Ahmed’i hemen boğdurttu.

Şehzade Ahmed’in oğullarına gelince: Süleyman ile Aleaddin, Kahire’ye kaçıp orada vebadan öldüler.

Lütfi

Şah

in

187

Murad, Şah İsmail’in yanına kaçtı, orada öldü. On beş yaşındaki Kasım da Memluk Sultanı Gavri’nin yanına kaçtı.

Yavuz Selim, Mısır’ı zapte gidince Kasım, kölele-rinin ihbarı üstüne Yavuz’un adamları tarafından ya-kalandı ve zindana kondu.

Yavuz Selim’in adamları, Şehzade Ahmed’in oğlu Şehzade Kasım’ı öldürmeye karar verdiler ve kendisi-ni boğduktan sonra, başını keserek bir çekmece için-de Yavuz Selim’e götürdüler.

Şehzade Ahmed’in, Osman adındaki oğlunun akıbeti ise pek bilinmemektedir. Fatih’in yasası, sadece karındaşların katline izin verirken, uygulamada öldür-me eylemi, şehzadelerin çocuklarını da kapsamıştır.

Yavuz Selim, onca siyasal cinayete rağmen ancak sekiz yıl kalabildi iktidarda. Elli yaşında sırtında çıkan bir “şiri pençe” yüzünden ayrıldı dünyadan (1520).

Oğlu Kanuni Sultan Süleyman’ın ise öldüreceği erkek kardeşi yoktu. O sadece kendisine kafa tutan iki oğluyla bazı torunlarını ve büyük amcası Cem’in oğ-luyla torunlarını öldürttü.

Kanuni Sultan Süleyman, 1520’de babası Yavuz Selim’in yerine taht’a çıktığı zaman yirmi beş yaşın-daydı. Büyük amcası Cem Sultan’ın, Alexandre Borgia tarafından zehirlenerek öldürüldüğü yıl, yani 1495’te doğmuştu.

Lütfi

Şah

in

188

Kanuni Sultan Süleyman

Taht’a çıkmasından iki yıl sonra Rodos’u kuşatıp orasını zapt etti. Ve adanın bundan böyle Osmanlı egemenliğine geçtiğini kabul eden anlaşmaya da giz-li bir madde koydurdu. Rodos şövalyelerinin başkanı Villiers de L’lsle Adam, Cem Sultan’ın Rodos’ta ya-şamakta olan şehzadesi Murad’la ailesini, kendisine teslim edecekti. Kanuni’nin aşırı ısrarı üstüne, Rodos şövalyelerinin başkanı, Cem’in elli yaşındaki oğlu Şehzade Murad’la oğlu Cem’i ve karısıyla iki kızını tu-tuklatıp, I. Süleyman’a teslim etti.

Sultan Cem’in, dünyaya gelmiş olmaktan başka bir kabahati olmayan o bedbaht vârisi, bir yahut iki oğluyla beraber, 27 Aralık 1522 Cumartesi gönü bo-ğularak idam edilmiş ve karısıyla iki kızı da İstanbul’a gönderilmiştir.

Yavuz Selim, sekiz yıllık bir iktidardan sonra 1520’de, elli yaşındayken öldüğü zaman, arkasında

Lütfi

Şah

in

189

altı kız çocuğuyla sadece bir erkek çocuğu bırakmıştı. O nedenle de Sultan I. Süleyman olarak taht’a çıkan erkek çocuğu, Uzunçarşılı’nın dediği gibi; “Kendisine rakip olacak kardeşleri bulunmadığından dolayı, kar-deş cesedi üstüne basarak çıkmamıştı taht’a.”

1300’de devleti kuran Osman Gazi’den Kanuni’ye kadar sıralanan dokuz padişah arasında, Orhan Ga-zi’den başka, aile yakınlarından birilerini öldürmemiş hiç kimse yoktu.

Erkek kardeşi bulunmadığı için Kanuni, ellerini kana bulamadan iktidara gelmiş ikinci Osmanlı hü-kümdarı sayılacaktı neredeyse ama olmadı…

Kanuni Sultan Süleyman ki taht’a çıktıktan sonra, o zamana kadar gizli tutulmuş bir erkek kardeşi ol-duğunu öğrenmiş ve ona asla dokunmamıştı. O kar-deşin adı Üveys Paşa’ydı. Yavuz Selim’in şehzadeliği sırasında, bir cariyeyle olan ilişkisinden dünyaya gel-mişti. Cariye, Yavuz’dan gebe kalınca, kendisi önemli kişilerden birisiyle evlendirilmiş ve doğum gizli tutul-muştu. Bebek de Yavuz’un sarayına alınmıştı.

I. Süleyman, gizli kardeşi Üveys Paşa’yı öldürmek şöyle dursun, Yemen’e (biraz uzakça dahi olsa) beyler-beyi olarak atadı.

Kendisine, “Onu niçin fitne ihtimaline binaen öl-dürtmediniz?” diye sorulduğu zaman, şu yanıtı ver-mişti: “Gönlümdeki Allah korkusu o işe daima engel olmuştur.”

Lütfi

Şah

in

190

Ancak, Kanuni Sultan Süleyman, işin içine Hür-rem Sultan’la damadı Rüstem Paşa’nın kışkırtmaları girince, en yakın dostu ve veziriazamı İbrahim Paşa’yı, gözünü kırpmadan boğdurtmuştur. Ardından, oğlu Şehzade Mustafa’yı da... Hatta Hürrem’in ölümünden sonra ikinci oğlu Şehzade Bayezid’i ve onların çocuk-larını, yani özbeöz torunlarını da boğdurtmuştur.

Kanuni’nin oğlu Şehzade Mustafa’nın boğdurulması

Kanuni Sultan Süleyman’ın büyük oğlu Şehza-de Mustafa, Kanuni henüz Manisa’da şehzade iken, Lehistan kökenli olduğu söylenen Mahidevran Sul-tan’dan doğmuştu.

Mahidevran Sultan’dan sonra, bir Rus papazının kızı olduğu söylenen Roksalan, yani yeni adıyla Hür-rem Sultan, Padişah’ın gözdesi oldu. Hürrem Sultan da dört oğlan çocuğu doğurdu I. Süleyman’a: Selim, Bayezid, Mehmed ve Cihangir.

Lütfi

Şah

in

191

Bunlardan Şehzade Mehmed, Manisa Sancak Beyi iken genç yaşta öldü. (Kanuni’nin padişah oldu-ğu yıllarda da peş peşe üç oğlu ölmüştü. Üçü de küçük yaştaydılar.)

Şehzade Mustafa en büyük şehzadeydi ama Hür-rem, kendi doğurduğu Şehzade Bayezid’in hünkâr ol-masını istiyordu. Kanuni Sultan Süleyman, neredeyse altmışına dayanmıştı… Hayattaki dört oğlundan Şeh-zade Mustafa otuz dokuz, Selim otuz, Bayezid yirmi sekiz, Cihangir de yirmi üç yaşındaydılar. Babaları yaşlandıkça hepsinin de kaygısı artıyordu. Hürrem Sultan, Büyük Şehzade Mustafa hakkında bir karalama tezgâhı hazırlandı.

Şöyle ki: Veziriazam Rüstem Paşa, Kanuni ile Hürrem Sultan’ın damadıydı. Ve çok yakındı Hürrem Sultan’a. Şehzade Mustafa’nın, İran Şahı’yla gizlice mektuplaştığını gösteren birtakım uydurma mektup-lar yazmaya başladı. Mektupların altına, Mustafa’nın çaldırdığı mührünü basıyordu.

O sıralarda İran Şahı Tahmasb, Osmanlı’ya karşı saldırıya geçmişti. Kanuni Sultan Süleyman da İstan-bul’da kalmış ve İran’ın üstüne Rüstem Paşa’yı gön-dermişti.

Veziriazam Rüstem Paşa, Aksaray’a gelince durdu ve Kanuni’ye şu haberi gönderdi:

“Asker, Şehzade Mustafa’ya eğilimli. Kocadığı için sefere çıkamayan Padişah’ı tahttan indirip, yerine

Lütfi

Şah

in

192

Mustafa’yı çıkarmak gerektiği söylentileri dolaşıyor. Padişah’ın bizzat gelerek ordunun başına geçmesi için, orduyu Aksaray’da bekletiyorum.”

Kanuni Sultan Süleyman, bu haberi alınca Rüs-tem Paşa’yı geri çağırdı. 1553 Ağustos’unun sonların-da da İran seferine bizzat kendisi çıktı.

Şehzade Mustafa da bu sefere gelmiştir ve bu, ar-tık son seferi olacaktır. Cellatlar, Şehzade Mustafa’yı boğarlar. Şehzade Mustafa, Kanuni’nin çadırında boğulmuştur. Şehzade Mustafa boğulurken, Kanuni Sultan Süleyman da aynı çadırın içinde bir perdenin gerisinde miydi değil miydi tartışmalıdır.

Mustafa’nın boğulmasına yardımcı olan Zal Mah-mud, sonradan vezir olmuş olan Zal Mahmud Paşa’dır. Mustafa’yı kurtarmak için peşinden içeri girmek iste-yen adamları ise, divanhane çadırının kapısı önünde öldürüldüler. Mustafa’nın öldürüldüğünü öğrenen yeniçeriler, Veziriazam Rüstem Paşa’ya karşı ayaklan-maya kalkışırlar. Kanuni Sultan Süleyman da hemen o sırada, Rüstem Paşa’yı veziriazamlıktan azleder.

Kanuni’nin pek sevdiği için yanından hiç ayırma-dığı kambur ama ince, zarif, şair küçük bir oğlu daha vardır; Cihangir. Cihangir’in de annesi Hürrem Sul-tan’dır. Ancak Cihangir, öz ağabeylerinden çok, üvey ağabeyi Şehzade Mustafa’ya hayrandır. Onun Akte-pe’de nasıl boğularak öldürüldüğünü görünce, bu ağır acıya dayanamamış ve aynı yıl o da ölmüştür.

Lütfi

Şah

in

193

Kanuni’nin yerine oğlu Bayezid’i hazırlamak için onca hain planlar yapıp, kanlı dolaplar çeviren Hür-rem Sultan, I. Süleyman’dan sekiz yıl önce, Şubat 1558’de vefat etmiştir.

Şehzade Bayezid

Şehzade Selim ve Şehzade Bayezid, birbirlerine düşmüşler; Şehzade Bayezid, İran’a kaçmak zorunda kalmış ve orada çocuklarıyla birlikte boğularak öldü-rülmüştür. 1300’den 1566’ya kadar saltanat sürmüş on padişah içinde Sultan I. Süleyman, oğlu Savcı Bey’i öldüren Sultan I. Murad’tan sonra, evladını idam ettiren ikinci padişah olmuştur; hem de bir değil iki evladını…

Kanuni Sultan Süleyman, kırk altı yıl süren salta-natıyla, otuz altı padişah içinde en uzun saltanat reko-runu kırdıktan sonra, Zigetvar Seferi’nde, yetmiş bir yaşındayken öldü (1566).

Lütfi

Şah

in

194

Öldüğü zaman tahtın sadece bir vârisi vardı, ha-yattaki tek oğlu II. Selim (Sarı Selim).

II. Selim’in on bir çocuğu vardı; yedi oğlan, dört kız. Yedi şehzadeden Mehmed, kendisinden iki yıl önce ölmüştü. Ve kendisi de ölünce, veziriazam So-kulu Mehmed Paşa, Manisa’da Sancak Beyi olan en büyük Şehzade Murad’a çarçabuk haber göndererek, taht’a çıkmaya davet etti.

III. Murad

İstanbul’da bulunan öteki beş şehzade, babaları II. Selim’in öldüğünden habersiz tutuldular. Şehza-de Murad, Manisa’dan koştura koştura Mudanya kı-yısına geldi. Sözde kendisini Kaptan Kılıç Ali Paşa alacaktı. Ama ortalıkta ne Kılıç Ali Paşa vardı ne de donanması. Sultan Murad, Mudanya kıyısında bir rastlantı olarak bulunan Tevkiî Feridun Bey’in kayı-ğına bindi.

Lütfi

Şah

in

195

Yedi saat boyunca sert bir lodos rüzgârında, kayık çalkalana çalkalana, binbir zorlukla Sarayburnu’nda karaya çıkabildi.

III. Murad’ın ilk yaptığı şey, saraydaki beş erkek kardeşini derhâl boğdurtmak oldu. Şehzade Süley-man, Şehzade Mustafa, Şehzade Cihangir, Şehzade Abdullah ve Şehzade Osman, hemen hemen aynı anda öldürüldüler.

II. Selim’in saraydan çıkan cenazesini, büyük oğlu tarafından boğdurulmuş beş küçük oğlunun cenazesi izledi.

On Birinci Osmanlı Padişahı ile beş şehzadesi aynı gün, Ayasofya Camii yanındaki türbeye gömül-düler. (21 Aralık 1574)

III. Murad’ın yirmi bir yıllık iktidarı süresince, babası olduğu çocukların sayısı yüzü bir hayli aştı. Kimi tarihçiye göre yüz dört oldu, kimi tarihçiye göre yüz on dört.

Çocukların bir kısmı ölüyor, yeni çocukları olu-yordu. III. Murad, 1595’te kırk dokuz yaşındayken öldüğü zaman, arkasında tam kırk yedi tane çocuk bırakmıştı. Bunlardan yirmisi erkek, yirmi yedisi de kızdı. Erkeklerin en büyüğü, o sıralarda yirmi dokuz yaşında olan Şehzade Mehmed’ti.

Şehzade Mehmed, babası III. Murad’ın yerine, Sultan III. Mehmed olarak taht’a çıkar çıkmaz, erkek kardeşlerinin on dokuzunu da boğdurttu.

Lütfi

Şah

in

196

III. Mehmed, tüm Osmanlı padişahları arasında, bir daha asla rastlanmayacak biçimde çok kardeş katli gerçekleştirmiştir.

Ayrıca boğdurttuğu iki ergin şehzadeden daha önce, hamile kalmış olan yedi cariyeyi de ileride ne olur ne olmaz, diye denize attırdı. Ve bir de on altı yaşındaki büyük oğlu Şehzade Mahmud’u boğdurttu. Böylece I. Murad’la, I. Süleyman’dan sonra, oğlunu öl-düren üçüncü padişah da yine o oldu.

III. Mehmed’in, İtalyan ressam Cristofano dell’Altissimo tarafından yapılmış bir yağlı boya tablosu.

Şehzade Mahmud, kendisine saygı duyduğu şeyh efendilerden birinin etkisi altında, padişah babasının aleyhinde mektuplar yazmaya başlamış bazı önem-li kişilere… Mektuplar, kızlar ağası aracılığıyla elde edilmiş ve Şehzade Mahmud önce hapsedilmiş, sonra da boğdurulmuş. Ayrıca annesi ve Şehzade’yi bu yola iten şeyh efendi de denize atılmıştır. III. Mehmed de bu olaydan yedi ay sonra, otuz yedi yaşındayken ölür.

Lütfi

Şah

in

197

Sultan III. Mehmed, arkasında iki oğul bırakmıştı. On dört yaşındaki Ahmed’le, on üç yaşındaki Mustafa…

I. Ahmed

Henüz sünnet bile olmadan taht’a çıkan I. Ahmed, kardeşi on üç yaşındaki Mustafa’yı boğdurtursa ve sonra kazara kendisine de emrihak vaki olursa, Osmanlı tahtı sahipsiz kalacaktı. Onun için Mustafa’yı “akılca zayıftır size bir ziyanı dokunmaz” gerekçesiyle boğdurtmadılar ve kendisini bir kafese kapamakla yetindiler.

Böylece Fatih’in 1477’den sonra resmileştirdiği “kardeşin kardeşi öldürme” yasası, bu sebeplerle ber-taraf edildi.

I. Ahmed, on dört yıl kalabildi iktidarda ve yirmi sekiz yaşındayken öldü (1617).

Sultan I. Ahmed, öldüğü zaman arkasında yedi şeh-zade bırakmıştı: Osman, Mehmed, Murad, Bayezid, Sü-leyman, Kasım ve İbrahim. En büyük Şehzade Osman,

Lütfi

Şah

in

198

henüz on üçündeydi. Ve ilk kez taht’a bir padişahtan sonra, çok küçük olduğu için oğlu değil, kardeşi çıktı.

Kanuni’yle birlikte kendiliğinden yeni bir gele-nek başlamıştı. Taht’a çıkan şehzadeler; ya hayatta tek olan şehzadelerdi ya da en büyük şehzadelerdi. Ve I. Ahmed’ten sonra yeni bir gelenek daha başlar; ölen padişahın kardeşinin taht’a çıkması… Yani I. Mustafa taht’a çıkmıştı (1617).

I. Mustafa taht’a çıktığı zaman yirmi yedi yaşın-daydı. Ne var ki cinneti saklanamayacak bir duruma geldiğinden, saltanatı ancak üç ay on gün sürebildi ve kendisini tahttan indirdiler.

I. Mustafa’nın üç aylık saltanatından sonra, Os-manlı tahtına I. Ahmed’in büyük şehzadesi, on üç ya-şındaki II. Osman çıkarıldı (1618).

II. Osman’ın, tarihsel lakabıyla Genç Osman’ın, altı erkek kardeşi vardı. Çocuk Padişah, bir süre dokunma-dı onların hayatına. Hepsi kapatıldıkları kafeslerde, her gün cellat bekleyerek nefes alıp vermeye devam ettiler. Ancak II. Osman, iktidarının üçüncü yılında Lehistan seferine çıkarken, kendisinin yokluğunda herhangi bir oldubitti olasılığını engellemek için, altı kardeşinden en büyüğü olan Şehzade Mehmed’i boğdurttu (1621).

II. Osman’ın öldürülmesi, ikinci kez I. Mustafa’nın taht’a çıkarılmasının ve yeniden tahttan indirilmesi olaylarının ardından, I. Ahmed’in en büyük şehzadesi olan on bir yaşındaki IV. Murad taht’a çıkar.

Lütfi

Şah

in

199

IV. Murad da önce, tıpkı II. Osman gibi kardeşle-rine dokunmaz. Hani neredeyse Fatih’in yasası artık iyice uygulamadan çıkmak üzeredir.

IV. Murad

Ne var ki dış seferlere çıkarken, içeride beklenme-dik bir iktidar değişikliği olmasından kaygı duyuyor-du. Bu yüzden Revan seferine başlamadan, kardeşle-rinin en büyükleri olan Şehzade Bayezid ile Şehzade Süleyman’ı boğdurtur (1635).

Ardından, Bağdat seferine çıkarken de Şehzade Kasım’ı boğdurtur (1638). Böylece yirmi sekiz yaşın-da ölen I. Ahmed’in yedi şehzadesinden sadece ikisi kalmıştır hayatta. Biri iktidardaki IV. Murad, öteki de saray kafesindeki Şehzade İbrahim.

IV. Murad’ın saltanatı on yedi yıl sürer. O da ba-bası gibi yirmi sekiz yaşında ölür. Hem de dünyaya hiçbir şehzade getirmeden. Tahtın tek vârisi, IV. Mu-rad’ın son kardeşi I. İbrahim’dir.

Lütfi

Şah

in

200

Kitabın ilk bölümünde, tahttan indirilen padi-şahlar kısmında, ayrıntılarıyla bahsetmiştik I. İbra-him’den ve ondan sonra taht’a geçen büyük oğlu IV. Mehmed’ten (Avcı Mehmed). Her ikisinin de kardeş katli gibi bir vukuatları söz konusu olmamıştır. Ancak IV. Mehmed, babaannesi Kösem Sultan’ı, perde ipiyle boğdurtarak öldürtmüştür. Çünkü Kösem Sultan, IV. Mehmed ilk taht’a çıktığında onu zehirletmek istemiş, bunu başaramamış ama komplolarına hâlen devam etmektedir. Bunun haberini alan IV. Mehmed de böy-le bir çözüme başvurmuştur.

IV. Mehmed tahttan indirildikten sonra, iki oğlu Mustafa ve Ahmed’le birlikte kardeşi Süleyman’ın kırk yıldır oturduğu Şimşirlik Dairesi’ne götürülerek kafese kondu. Yerine geçirilen kardeşi II. Süleyman, 40 yıl boyunca hapis hayatı yaşamıştı. Kafesten çıka-rıldığında, üstü başı perişandı. Hemen bir samur kürk getirip giydirdiler ve öyle çıkardılar taht’a (1687). Kırk yedi yaşındaydı o tarihte.

II. Süleyman

Lütfi

Şah

in

201

II. Süleyman, dört yıllık bir iktidardan sonra, kırk dokuz yaşında ölür ve II. Ahmed taht’a geçirilir. II. Ahmed, kırk üç yıl boyunca bir kafesin içinde, her iki ağabeyinden sonra padişah olmayı beklemiş; ne çare ki bu uzun bekleyişe karşı sadece üç yıl, sekiz ay, yirmi beş günlük bir saltanatla yetinmek zorunda kalarak, elli iki yaşında dünyadan ayrılmıştır (1695).

II. Ahmed

I. İbrahim’in üç oğlundan sonra, artık sıra Avcı Mehmed’in büyük şehzadesi II. Mustafa’ya gelmiştir. II. Mustafa, otuz iki yaşında hükümdar olur. Yine ki-tabın başında bahsettiğimiz üzere kendisi, iktidarda sekiz yıl kalacak ve tıpkı babası, dedesi ve dedesinin büyük ağabeyi gibi saltanattan, yeniçerinin ayaklan-masıyla indirilecektir…

Şehzadeler, artık eskisi gibi ne padişah olunca boğdurtuyorlardı küçük kardeşlerini ne de padişah-ken devrilen ağabeylerinin tahtına geçince, devrik büyük kardeşlerini.

Lütfi

Şah

in

202

II. Mustafa’nın yerine çıkan kardeşi III. Ahmed, padişah olduğu zaman yirmi dokuz yaşındaydı. Onunla Osmanlı tarihinde bir başka dönem daha başlıyordu. Daha ince, daha süzülmüş, daha renkli ve hayatın sadece kahrı değil, tadının da olduğunun gö-rülmeye başlandığı bir dönem…

Biliyorsunuz, ihtilalcilerin iktidara getirdiği Lale Devri Sultanı III. Ahmed de Patrona Halil’in başını çektiği bir sokak ayaklanmasıyla tahttan indirilmişti.

III. Ahmed’in yerine, devrik ağabeyi II. Musta-fa’nın oğlu, I. Mahmud geçti.

Sultan I. Mahmud, padişahlığının ilk günlerinde, kendisini taht’a çıkaran isyancıların isteklerini yerine getirmek zorunda kaldı. Sultan III. Ahmed devrinde yapılmış olan köşk ve konakların çoğu, isyancıların is-tekleri sonucu yakılıp yıkıldı. Devlet adamları ve me-murlar, isyancıların düşünceleri doğrultusunda atandı.

I. Mahmud

Lütfi

Şah

in

203

İsyancıların önderi konumundaki Patrona Halil de Sultan Birinci Mahmud’a olan bağlılığını bildirmiş olmakla birlikte, devlet işlerine müdahale etmekten vazgeçmiyordu. Bu müdahale öyle bir aşamaya gel-di ki Patrona Halil, Sultan I. Mahmud’dan, kendisini yeniçeri ağalığına getirmesini ve Rusya’ya karşı savaş açmasını istedi. 15 Kasım 1730 günü, tören yapılacağı bahanesiyle Saray’a çağrılan Patrona Halil ve yandaş-ları, yakalanarak öldürüldü.

Patrona Halil yandaşları, öldürülme korkusuyla tekrar ayaklandılar. Sultan I. Mahmud, Sancak-ı Şe-rif çıkarttı ve halktan, ayaklanmanın bastırılması için yardım istedi. İsyanlardan bıkmış olan halk, padişaha yardımcı olarak ayaklanmanın, 28 Ocak 1731 tarihin-de kısa sürede bastırılmasını sağladı.

1754 yılında I. Mahmud’un vefatının ardından, II. Mustafa’nın Şehsuvar Valide Sultan’dan olana oğlu III. Osman taht’a geçer.

III. Osman

1754-1757 arasında üç yıl iktidarda kalmış olan III. Osman da o sırada kırk iki yaşında olan yeğeni Veliaht Şehzade Mehmed’i (küçük amcası III. Ah-med’in oğlu) boğdurtmuştur.

Taht’a çıkmadan öldürülmüş son veliaht, Şehzade Mehmed olmuştur.

III. Osman’ın ardından sırayla taht’a geçen III. Mustafa, I. Abdülhamid’ten sonra III. Selim geçer taht’a. Kendisi, devrik padişahların dokuzuncusu-dur. Yeniçeri isyanıyla tahttan indirildikten sonra, Sultan IV. Mustafa’nın emriyle katledilmiştir (28 Temmuz 1808).

Otuzuncu Osmanlı Padişahı IV. Mustafa, Alem-dar Mustafa Paşa sayesinde taht’a geçmiştir.

Yeniçeri yine ayaklanır. IV. Mustafa’yı devirip ye-rine II. Mahmud’u çıkarttıktan sonra veziriazamlığa getirilmiş olan Alemdar Mustafa Paşa’yı öldürür.

Yeniçerinin asıl derdi, II. Mahmud’u alaşağı et-mek ve saltanata, eski devrik padişah IV. Mustafa’yı bir kez daha oturtmaktı. Otuz bir yıl iktidarda ka-lan II. Mahmud, ağabeyi IV. Mustafa’yı boğdurtur. Yeniçeri Ocağı’nın binlerce adamını kılıçtan geçi-rerek ağaçlara astırır. Bu eski ve yozlaşmış ocağın ortadan kaldırılmasına, “Vak’a-i Hayriye” (Hayırlı Olay) dendi.Ja

n D

evrim

204

Lütfi

Şah

in

205

II. Mahmud

Sultan II. Mahmud, elli beş yaşında eceliyle öldü (1839). Yerine, on altı yaşındaki Sultan Abdülmecid geçti.

I. Abdülmecid, demokrasiye geçiş olarak kabul edilen Gülhane Hattı Hümayunu (Tanzimat Fermanı) ilan eden padişahtır. Kuleli Vakası olarak anılan olay ile padişahlıktan düşürülmek istendi ise de bu ön-lenmiştir. Suçlular yakalandı, mahkemeleri Kuleli’de yapıldı ve suçlulara çeşitli cezalar verildi. Cafer Dem Paşa, cezalandırılmak için Kuleli Kışlası’na götürülürken kayıktan denize atlayarak intihar etti.

Sultan Abdülmecid

Lütfi

Şah

in

206

Bir ara saltanatın, büyük kardeşten sonra gelen kardeşe değil de doğrudan babadan oğula geçmesini düşünmüştü Sultan Abdülmecid. Veziriazam Meh-med Paşa, böyle bir uygulama için küçük kardeşi Şeh-zade Abdülaziz’i boğdurtması gerektiğini ima etmiş-ti. Abdülmecid, bu imalı teklifi nefretle karşılamıştır. Sultan Mecid, yirmi iki yıl kaldı iktidarda ve devril-meden öldü (1861).

Birinci Abdülmecid, Osmanlı Devleti’nin son dört padişahının (V. Murad, II. Abdülhamid, V. Meh-med Reşat ve VI. Mehmed Vahideddin) babası olup, genç yaşta veremden öldü. Eline haneden kanı bulaş-mayan padişahlardan biridir.

Sultan Abdülmecit’in yerine geçen, kardeşi Sultan Abdülaziz’in de eli, hanedan kanına bulaşmamıştır.

Darbe ile tahttan indirilen on birinci padişah ola-rak Feriye Sarayı’nda gözaltında bulunduğu sırada, bileklerinden damarları kesilmiş olarak ölü bulunan Sultan Abdülaziz’in yerine, Abdülmecid’in büyük oğlu V. Murad çıkarıldı.

V. Murad da eline hanedan kanı bulaşmayan ve tahttan indirilen on ikinci padişah olup, eceli ile terki dünya eylemiştir.

V. Murad’tan sonra taht’a çıkan, sırasıyla son üç Osmanlı padişahı; II. Abdülhamid, V. Mehmed Reşad

Lütfi

Şah

in

207

ve VI. Mehmed Vahideddin de yine ellerine hanedan kanı bulaşmayan padişahlardır.

V. Mehmed Reşad

“Türkler, yeryüzünün en şerefli insan-larıdır. Huyları temiz ve yücedir. Yiğit-likleri bozulmaz bir güç hâlindedir. İşte tarih bunun en canlı örneğidir. Onlar din ve vatan konusunda, öz değerlerine bağlılık noktasında tarafsız, adil davran-masıyla saygı telkin ederler. Türkle-rin yurdu; efendiler, kahramanlar ve şehitler diyarıdır. Böyle bir milletin düş-manı olmak, bence insanlığın düşmanı olmaktan farksızdır.”

(Fransa devlet adamı, Dış İşleri Bakanı olan Lamartine)

Lütfi

Şah

in

209

OSMANLI DEVLETİ’NDE ÖLDÜRÜLEN DEVLET ADAMLARI

ÇANDARLI HALİL PAŞA

•

II. Murad’ın saltanat döneminde, 1439’da başve-zir olan Osmancıklı (Amasyalı) Koca Mehmed Niza-müddin Paşa vefat ettikten sonra başvezirlik görevine geçmiştir. Çandarlı Halil Paşa, idam edilecek ilk ve-ziriazam olacağını bilmemektedir. II. Murad zama-nında Çandarlı Halil Paşa, devletin tek egemeni gibi olmuş, bütün gücü elinde toplamıştır. İktidarı, henüz on üç yaşındaki oğlu II. Mehmed’e bıraktığı, sonra tekrar geri aldığı ve sonra tekrar geri verdiği olaylı dönemlerden sonra II. Murad, 1451 yılında ölür. II. Mehmed, üçüncü ve son kez padişah olur. Akıllı bir insan olan veziriazam Çandarlı Halil Paşa’nın da üstün gayretleriyle İstanbul fethedilir.

II. Mehmed artık “Fatih” olmuştur. İşte ancak ondan sonradır ki yaşlı veziriazam, Bizans’tan rüşvet

Lütfi

Şah

in

210

olarak torik balıkları içinde altın aldığı ve kuşatmayı uzattığı gibi gülünç isnatlarla İstanbul’da tutuklanıp, Edirne’ye gönderilir. Orada cellatlar urganlarla ge-lip, 24 yıllık Sadrazam Çandarlı Halil Paşa’yı boğarak idam ederler. (1 Haziran 1453)

Çandarlı Halil Paşa

Paşa’nın o sırada kazasker olan oğlu azledilir. Edirne kadısı olan diğer oğlu Süleyman Çelebi ise, Fatih’in oğlu II. Bayezid döneminde veziriazamlı-ğa kadar yükseldikten sonra İnebahtı Deniz Muha-rebesi’nde ölür. İşte bu tarihten sonra imparatorluk yönetimi, artık tümüyle Türk kökenlilerden çözülüp devşirmeden yetişmiş devlet adamlarının eline geçer. Fatih ise Çandarlı Halil Paşa ile başlattığı veziriazam idamlarını sürdürecek ve sonraki iki veziriazamını da cellatlara verecektir.

Lütfi

Şah

in

211

RUM MEHMED PAŞA

•

Çandarlı’dan sonra iki yıl İshak Paşa’nın vekâlet ettiği veziriazamlığa, 1455’de Mahmud Paşa getirilir. 12 yıl sadarette kaldıktan sonra 1467’de azledilip, onun yerine getirilen Rum Mehmed Paşa da üç yıllık iktida-rından sonra boğdurulan Osmanlı veziriazamlarının ikincisi olarak 1470’de boğduruldu. İdamına neden olan olaylar ise kısaca şöyledir: Varsak Türkmenleri üzerine hareket etmiş ancak Varsak beylerinden Uyuz Bey tarafından mağlup edilmiş, Karaman seferinde ele geçirdiği bütün mal ve para, Türkmenlerin eline geçmiştir. Karamanlı Mehmed Paşa’nın teşvikiyle az-ledilmiş ve 1470 yılında boğularak öldürülmüştür.

Lütfi

Şah

in

212

MAHMUD PAŞA

•

Mahmud Paşa, ikinci kez sadarete getirilmişti. İki yıl kadar sadarette kaldıktan sonra 1474 tarihinde önce azledilmiş, daha sonra da boğdurulmuştur. Fa-tih zamanında boğdurulan veziriazamların üçüncüsü olmuştur.

Azline sebep olan esas hadise; Otlukbeli Zaferi’nin ardından Tebriz’e doğru kaçan Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’ın peşinden gitmemesi olmuştur.

Bu olayın yanı sıra, Mahmud Paşa ile Şehza-de Mustafa’nın arası açıktır. Kadınlara düşkün olan Şehzade Mustafa, Mahmud Paşa’nın karısına tecavüz etmiştir. Paşa, hanımını boşamış ancak, Fatih’in em-riyle tekrar nikâhlamıştır. Şehzade’nin ölümü üzeri-ne Paşa’nın düşmanları Fatih’i fitlemişlerdir. Paşa’nın pek keyiflendiği ve hatta Şehzade’yi, Paşa’nın öldür-müş olabileceği konusunda söylentiler yayılır. O sıra-da Edirne dolaylarındaki çiftliğinde sürgün yaşayan Paşa, Fatih’e başsağlığı dilemek için İstanbul’a geldi-ğinde tutuklanarak, Yedikule zindanlarına atılır. On sekiz gün sonra da idam edilir.

Lütfi

Şah

in

213

GEDİK AHMED PAŞA

•

1474 tarihinde veziriazam olan Gedik Ahmed Paşa, aynı yıl içerisinde Fatih tarafından Arnavutluk seferini yapması için görevlendirilir. Paşa, inatla bu sefere karşı durması üzerine azledilir. Rumeli Hisa-rı’na hapsedilir. Ama kısa bir süre sonra hapisten çı-karılarak kaptanıderya olarak atanır.

Gedik Ahmed Paşa

Fatih’in iki oğlu vardır. Gedik Ahmed Paşa, Cem Sultan’ı tutmaktadır. Ancak taht’a II. Bayezid geçer. Cem Sultan Rodos’a kaçar. Gedik Ahmed Paşa, II. Bayezid’in verdiği davet üzerine Edirne’ye gider. Bütün davetlilere beyaz kaftanlar hediye edilirken, Gedik Ahmed Paşa’ya siyah kaftan hediye edilir. Davetin çıkışında da Gedik Ahmed Paşa, cellatlara boğdurulur. (18 Aralık 1482)

Lütfi

Şah

in

214

KOCA MUSTAFA PAŞA

•

Koca Mustafa Paşa bir devşirmeydi. Sultan II. Bayezid, kendisine tehdit amacıyla kullanılan kardeşi Cem Sultan’ı, Papa 8. Inosan’dan alması için Roma’ya Kapı Ağası Mustafa Ağa’yı gönderir. Papayla yaptığı anlaşma sonucu Cem Sultan’ın öldürülmesini sağladı-ğı için Mustafa Paşa, veziriazamlığa getirilir. Böylece Bayezid’in son, Yavuz’un ilk veziriazamı olur.

Yavuz, babasından kalma Veziriazam Koca Mus-tafa Paşa’yı, 1512 tarihinde, kendisiyle yemek yerken kementle boğdurtur.

Lütfi

Şah

in

215

DUKAKİNOĞLU AHMED PAŞA

•

Arnavut asıllı olan Ahmed Paşa, kendi isteğiyle Müslüman olup, Osmanlı’ya hizmet etmiştir. Veziria-zamlıkta sadece iki buçuk ay kalabilmiştir. Kendisine yapılan suçlama ise, “yeniçeri ayaklanması düzenle-mek” şeklinde olmuştur.

YUNUS PAŞA

•

Yunus Paşa, yaklaşık yedi ay veziriazamlık yapmış-tır. Öldürülmesine neden olan olay ise, Yavuz Sultan Selim’in Mısır valiliğine getireceği kişiyi eleştirmesi ol-muştur. 1517 Eylül ayında kellesi kopartılmıştır.

Lütfi

Şah

in

216

PARGALI İBRAHİM PAŞA

•

Pargalı İbrahim Paşa

Pargalı İbrahim Paşa, yaklaşık 13 yıl boyunca veziriazamlık yapmıştır. Kanuni Sultan Süleyman zamanında, 1536 tarihinde boğdurtulmuştur. Boğ-durtulmasına, Hürrem Sultan’ın neden olduğu kay-dedilmektedir.

Lütfi

Şah

in

217

KARA AHMED PAŞA

•

Kanuni Sultan Süleyman ile İran seferine katıl-mıştı. Damat Rüstem Paşa’nın sadaretten azli üzerine veziriazamlığa tayin edildi (1553). Sefer dönüşünde Rüstem Paşa’nın tekrar sadrazamlığa getirilebilmesi için kışkırtılan Padişah’ın fermanıyla suçlu görülerek, bir divan toplantısı sonrasında arz odası önünde idam edildi (1555).

Lütfi

Şah

in

218

FERHAD PAŞA

•

III. Mehmed döneminde veziriazam Ferhad Paşa, önce azlediliyor sonra da 1595 yılında cellatlara boğ-durularak idam ediliyor. Ferhad Paşa, Osmanlı tari-hinde, fitne fücur kurbanı edilerek idam edilen bir veziriazamdır.

HADIM HASAN PAŞA

•

Ölüm cezasına çarptırılan veziriazamlardan birisi yine III. Mehmed’in veziriazamlarından Hadım Ha-san Paşa’dır. Veziriazamlığının yedinci ayında, Safiye Sultan’ın yaptıracağı Yeni Camii’nin temelini atmaya giderken, bostancıbaşı tarafından yakalanıp, önce beş altı gün Yedikule zindanlarında hapsedilmiş, sonra da boğularak idam edilmiştir. (Mayıs 1598)

Lütfi

Şah

in

219

YEMİŞÇİ HASAN PAŞA

•

III. Mehmed, bir veziriazamını daha boğdurt-muştur. O da Yemişçi Hasan Paşa. Aşırı rüşvetçi Safiye Sultan’ın önerisiyle göreve getirilen Arnavut asıllı bu Sadrazam’ın, işkenceyle vergi toplatma ve bol bol adam öldürtme huyu vardır. 1603 Eylül ayında azledilir. Daha sonra da Yeniçeri Ocağı’nı başkaldır-maya teşvik suçlamasıyla, Sütlüce’deki konağına bir bostancıbaşı gönderilip, kendi konağının bahçesinde boğdurularak idam edilir.

Lütfi

Şah

in

220

DERVİŞ PAŞA

•

Üçüncü Mehmed’ten sonra yerine oğlu I. Ahmed geçiyor. Derviş Paşa, Bosnalı. Bostancıbaşı (yani sara-yın baş celladı) olarak göreve başlamışken, Sultan’ın gözüne girerek hem vezirliğe hem de kaptan paşalığa terfi ediyor. Sultan I. Ahmed, o sırada veziriazam olan Lala Mehmed Paşa’ya, İran’a sefer başlatma emri veri-yor. Durup dururken başlatılmış olan Avusturya Sa-vaşı sürüp gitmekte iken bir de İran’a savaş açılmasına karşı çıkan Sadrazam’a Sultan, “Bak canından olursun ha!” deyince, Lala Mehmed Paşa öyle kahroluyor ki felç iniyor. Birkaç gün içinde de ölüyor. Sultan, Ah-med Derviş Paşa’yı başvezir yapıyor. (Mayıs 1606)

Ölen Lala Mehmed Paşa’nın malına mülküne el konuluyor. Parası orduya dağıtılıyor. Padişah, mal-larının, yetim kalan çocuklarına bırakılmasına izin veriyor. Ancak yeni veziriazam Derviş Paşa, bu mal-lara da el koyarak Lala Mehmed Paşa’nın çocukları-nı açıkta bırakıyor. Zengin Yahudilerden, sonradan ödeme vaadiyle gümüş ve mücevher toplayıp üzeri-ne yatıyor vb. Kendisine öfkelilerin artması üzerine, Demirkapı’dan Saray’a doğru (Saray’ı basmak üzere) tünel kazdırttığı söylentisi çıkartılıyor. Sultan Ahmed

Lütfi

Şah

in

221

ise, bu söylentinin doğruluğunu araştırmaya bile ge-rek görmeden öldürülmesini emrediyor. Sarayda şeh-zadeler muallimhanesine girdiği sırada acemioğlanlar tarafından öldürülüyor. (Aralık 1606)

NASUH PAŞA

•

1611 Ağustos’unda göreve gelmiştir. Padişah’ın bir emrine kaşı çıkması üzerine, Ekim 1614’de katline ferman verilmiş. Kendisini boğan cellat, Ohrili Hüse-yin Ağa da daha sonra Ohrili Hüseyin Paşa namıyla veziriazam olmuştur.

Lütfi

Şah

in

222

BENDERLİ ALİ PAŞA

•

Benderli Ali Paşa, II. Mahmud saltanatında, 26 Mart 1821-30 Nisan 1821 tarihleri arasında bir ay üç gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. Yunan Ayaklanması’nı gizlice desteklediği gerekçesi ile 22 Nisan 1821’de Fener Patriği Grigoryos’un asıl-masına ferman buyurmuştur. Ancak bu irade sonra-sında 30 Nisan’da Kıbrıs’a sürülmüş ve idam edilmiş-tir. Tarihte padişah emri ile idam edilen 44. ve son sadrazamdır.

Lütfi

Şah

in

223

Kaynaklar

1- ARMAĞAN, Mustafa; Gerçek Tarihin Peşinde, Timaş Yayınları

2- ARMAĞAN, Mustafa; Geri Gel Ey Osmanlı, Timaş Yayınları

3- ARMAĞAN, Mustafa; Osmanlı Sultanları Albümü, Timaş Yayınları

4- ARMAĞAN, Mustafa; Osmanlı Tarihinde Maskeler ve Yüzler, Timaş Yayınları

5- BARDAKÇI, Murat; Şahbaba, İnkilap Kitabevi

6- http://tr.wikipedia.org/wiki/V._Murad

7- http://tr.wikipedia.org/wiki/III._Selim

8- http://tr.wikipedia.org/wiki/VI._Mehmed

9- http://tr.wikipedia.org/wiki/II._Abd%C3%BClhamid

10- http://tr.wikipedia.org/wiki/II._Mustafa

11- http://tr.wikipedia.org/wiki/I._Bayezid

12- http://tr.wikipedia.org/wiki/III._Ahmed

13- http://tr.wikipedia.org/wiki/II._Bayezid

14- http://tr.wikipedia.org/wiki/II._Osman

15- http://liberteryen.org/2013/03/oldurulen-osmanli-sehza-deleri-ve-devrilen-padisahlar/

16- http://liberteryen.org/2013/01/idam-edilen-44-veziriaza-min-drami/

17- Genç Gelişim dergisi arşivi (www.gencgelisim.com)

A’dan Z’ye İyi KitaplarParola: Suriye İşaret: Türkiye / Sırrı Çınar / İnceleme - Araştırma

Şimdi Sen Mevsimidir / Mehmet Emin Kazcı / DenemeRecep Yazıcıoğlu’nun Liderlik Sırları / Turan Yalçın / Biyografi

Bilgelik Kitabı / Lev Tolstoy / Bilgelik ve HikmetBilgelik ve Hikmet Yolcusuna Hikayeler / Selçuk Alkan / Bilgelik ve Hikmet

Bilgelik ve Hikmet Yolcusuna Nükteler / Mehmet Akbulut / Bilgelik ve HikmetBilgelik ve Hikmet Yolcusuna Öğütler / Selçuk Alkan / Bilgelik ve Hikmet

Bilgelik ve Hikmet Yolcusuna Özlü Sözler / M. Zekai Küpçük / Bilgelik ve HikmetBilgelik ve Hikmet Yolcusuna Satırlar / Adem Özbay / Bilgelik ve Hikmet

Yalnızlık Sensizliktir / Adem Özbay / DenemeBeni Yüreğinle Dinle / E. Ali Okur / Edebiyat - Roman

Hiç Sesler / Nurdal Durmuş / Edebiyat - DenemeEyvah! Boşandım Özgürüm / Ayşegül Kuşçu / Edebiyat - Roman

Mor Sokak Sakinleri / Serpil Tuncer / Edebiyat - ÖyküAşkın Kırk Kuralı / Şems-i Tebrizi / Aşk Dizisi

Böyle Bitmez Ama Git... / Candan Ünal / DenemeBilinmeyen Atatürk / Yüksel Mert - İsmail Çorbacı / İnceleme - Araştırma

Bilgelik Kitabı / Halil Cibran / Bilgelik ve HikmetGelibolu Korsanı / Serkan Ertem / İnceleme - Araştırma

Allah Var Problem Yok! / Ferudun Özdemir / Din ve YaşamSınav Psikolojisi / M. Hakan Alşan / Sınavlara Hazırlık

Önce Allah / Uğur Karaca / Din ve YaşamSensiz Kelimeler Sözlüğü / Adem Özbay / Deneme

Işığı Arayan Çocuk / E. Ali Okur / Edebiyat - RomanMemleketimin Koyunları / Nihat Doğan / Düşünce-Deneme

Konuşmanızla Hipnoz Edin / Özlem Aktaş - İnci Aktaş / Bireysel GelişimDünya Kapısı / Ayşegül Kuşçu / Fantastik Roman

Allah De Kalbim / Ferudun Özdemir / Din ve YaşamYazmak ve Yaşamak / Nurettin Durman / Edebiyat-Söyleşi

Ayıkla Bilincin Taşını / Salih Koca / AforizmalarOsmanlı’nın İstanbul Projeleri / Selçuk Alkan / İstanbul Kitaplığı

Bilgece Yaşamak / Cuma Özusan / Bilgelik ve HikmetAşka Gittim Dönmeyeceğim / Adem Özbay / Edebiyat - Roman

Aşka Konan Pervaneler / Selçuk Alkan / Edebiyat - RomanAşk Yüreğe Düşünce / E. Ali Okur / Edebiyat - Roman

Engelleri Aşanlar / Turan Yalçın / Bireysel GelişimBaşarının Götürdüğü Yere Git / N. Fırat Eres / Başarı Dizisi

Yaşamını Bilgelikle Taçlandır / Taşkın Kılıç / Bilgelik ve Hikmet2015’te Başınıza Ne Gelecek? / Neşe Erden / Yaşam Dizisi

Etkileyiciliğin Psikolojisi / Erhan Aydın / PsikolojiSağlıklı Beslenme ve Kilo Kontrolü / Yavuz Furuncuoğlu / Sağlıklı Yaşam

Bu Da Geçer Ya Hû! / Ferudun Özdemir / Din ve Yaşam

www.azkitap.com [email protected] azkitap azkitap

Documents

Osmanl n n kanl tarihituruz.com/storage/Turkologi-1-2019/5554-Osmanlinin_Qanli...Lütfi Şahin 9 TAHTTAN İNDİRİLEN OSMANLI PADİŞAHLARI 1- I. Bayezid (1360-1403): Dördüncü Os-manlı