Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Müzik Adamı · ÖNSÖZ Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş süreci çoklarınca zannedildiği gibi bir gecede gerçekleşmemiştir. 19. asrın

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Müzik Adamı

Hâfız Sâdettin Kaynak

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Adına SahibiHüseyin ÖZTÜRK

Yayın KoordinatörleriFaik ÖZDEMİR - Müjdat ULUÇAM

Program KoordinasyonGülşen TOPCU - Murat ERDEM

EditörMehmet Yalçın YILMAZ

Yardımcı Editörİlknur ÖZER

FotoğrafFatma Asiye ŞENATMehmet GÜNTEKİN

RedakteKamil ENGİN

Görsel Sanat YönetmeniAydın SÜLEYMAN

Grafik TasarımMine DİLAVER ATUK

Basım TarihiAralık 2011, İstanbul

YapımKültür A.Ş.

BaskıPelikan Basım Matbaa ve Ambalaj San. Tic. Ltd. Şti.

ISBN978-605-5592-98-1

Bu kitap, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından 17 Aralık 2011 tarihinde Fatih Ali Emiri Efendi Kültür Merkezi’nde gerçekleştirilen “Vefatının 50. Yılında Sâdettin Kaynak” programında ücretsiz olarak dağıtılmak üzere basılmıştır.

İçindekiler

TAKDİM 5

ÖNSÖZ 7

SÂDETTİNKAYNAK/İlknurÖZER 9

SONYÜZYILTÜRKDİNİMUSİKİTARİHİNDESÂDETTİNKAYNAK’INYERİVEÖNEMİ/MuratÖZER 16

TÜRKMÜZİĞİNİNPOPÜLERLEŞMESİNDESÂDETTİNKAYNAK/HüseyinÖZKILIÇ 18

EMİNIŞIKİLESÂDETTİNKAYNAKÜZERİNE.../Röp.:İlknurÖZER 22

SÂDETTİNKAYNAKVETÜRKÇEİBADETMESELESİ/Dr.TuncaÖZGİŞİ 25

SÂDETTİNKAYNAK’INFİLMMÜZİĞİBESTECİLİĞİ/SinemÖZDEMİR 28

SÂDETTİNKAYNAKBESTELERİNDEVECDİBİNGÖL/ErenÖZEK 38

SÂDETTİNKAYNAKESERLERİNDEAŞKKONULUTASAVVUFİMOTİFLER/Y.Doç.Dr.FatmaAsiyeŞENAT 46

SÂDETTİNKAYNAKBESTELERİARŞİVLİSTESİ 52

KAYNAKÇA 134

KENDİSESİNDENHÂFIZSÂDETTİNKAYNAK 135

TAKDİM

Sevgili İstanbullular,

Binlerce yıllık tarihimizi ve kültürel birikimimizi geleceğe aktarmaya, sanat değerlerimizi tanıtmaya ve de-ğerli hemşehrilerimize çeşitli yollarla ulaştırmaya devam ediyor, çalışmalarımızın niteliği konusunda büyük titizlik gösteriyoruz.

Çünkü biliyoruz ki; her yıl daha da büyüyen İstanbul’da yaşayan vatandaşlarımızın farkındalığını artırma konusunda hayata geçirdiğimiz her proje, hem insanımızda kentlilik bilincinin oluşmasına katkı sağlayacak hem de kültürel bağlamda bir bilinç oluşmasını hızlandıracaktır.

Mesai arkadaşlarımın, musikimizin kilometre taşlarından Hâfız Sâdettin Kaynak hakkında hazırladığı bu ki-tap da, musiki sanatımızın değerlerini yâd etmek niyetiyle ilginize sunduğumuz bir çalışmadır.

Bir kenti içinde yaşayanlardan ayrı düşünebilmemiz mümkün değildir. O kentin sâkinlerinin kültürel alışkan-lıkları, o şehrin asıl belirleyenlerinden biridir. Kentlilik kültürünün başta gelen gösterenlerinden biri, bireyin kendini şehrin aktif, katılımcı bir parçası olarak görmesidir. Kentlilik bilinci kazanmış birey, o kenti evi gibi düşünür. Bu da ancak sanat ve kültür bilinci kazanmakla mümkün olabilir. Kültür politikamızın belirleyen-lerinden biri olan bu amaç doğrultusunda istifadenize sunduğumuz “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Müzik Adamı Hâfız Sâdettin Kaynak” adlı eser ile klasik müziğimize önemli katkılarda bulunmuş bir bestekârımızı çeşitli yönleriyle sizlere tanıtmayı umuyoruz.

Sâdettin Kaynak, Türk musikisinin son yüzyıldaki en önemli isimlerindendir. Hâfızlık, gazelhanlık, bestekârlık ve hânende yönleri bulunan Sâdettin Kaynak, Türk musiki sanatının yeni yüzyıla aktarılması konusunda köprü görevi icra etmiş, Türk musikisinin hemen her alanına önemli katkılar ve intikaller sağlamıştır.

Bizlere, “Leylâ Bir Özge Candır”, “Niçin Baktın Bana Öyle”, “Çile Bülbülüm Çile”, “Ben Güzele Güzel Demem”, “Benim Yârim Gelişinden Bellidir”, “Gönlüm Seher Yeli Gibi”, “Muhabbet Bağına Girdim Bu Gece”, “İncecik-ten Bir Kar Yağar”, “Dertliyim Ruhuma Hicrânını”, “Enginde Yavaş Yavaş” gibi nâdide eserler bırakan Hâfız Sâdettin Kaynak’ı minnetle yâd ediyoruz. Umuyorum ki, elinizdeki bu kitap ile değerli bestekârımızın anısını yaşatma hususunda bir nebze katkı sağlamış olalım.

Bu vesileyle, siz değerli hemşehrilerime sevgi ve saygılarımızı sunarken, esenlikler diliyorum.

ÖNSÖZ

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş süreci çoklarınca zannedildiği gibi bir gecede gerçekleşmemiştir. 19. asrın başlarından itibaren tepeden aşağıya inen medeniyet algısındaki değişimler 20. yüzyılda Türkiye’yi sarmıştır.

Tanzimat ve Meşrutiyet devri fikir ve sanat hayatı yeniliklere, farklı düşünce ve estetik algılara kapılarını ardına kadar açabilmiştir. Batılılaşma isteklerinin yanı sıra derin köklerin de tesiri şüphesiz Türk aydınının ve sanatçısının eserlerinde kendisini göstermiştir.

Gelenek ve Batı karşıtlığı üzerinden okunan bir modern Türkiye tarihi zaman zaman bizi yanılgılara da sürüklemiştir. Günümüzde halen devam eden “medeniyet” eksenli tartışmaların sebebi ise bu değişimi Türk entelijansiyasının hâlâ okuyamamasıdır. Meselenin dünyadaki örnekleri ile karşılaştırılarak okunması ve tarihi tabu olmaktan kurtarmak belki de bizi doğru yola götürecek en kestirme yol olacaktır.

Bu geçiş sürecinde Sâdettin Kaynak Türk müziği serüveninin anlaşılması adına önemli bir isimdir. Onun aldığı geleneksel eğitim ve hâfızlığı elbette sanatında büyük etkiler yapmış, icrasındaki zenginlik ve beste-lerindeki form çeşitliliği ise bir devrin son seslerinden olmasını sağlamıştır.

Bugün Türk müziğinin nerede olduğunu sorgularken Sâdettin Kaynak’ın devrini iyi tahlil etmek gere-kir. Eğitim ve kültür reformlarının süratle devam ettiği günlerde maişetini memuriyetten temin eden Kaynak’ın, kimilerince yargılanması kimilerince de model alınması çok sık karşılaştığımız temel bir hatadır.

Vefatının 50. yılında Hâfız Sâdettin Kaynak’ı anmak, bir devrin hikayesini anlamak bakımından son derece mühimdir. Bu sebeple elinizdeki çalışmada çok yönlü bir Sâdettin Kaynak portresi verilmeye gayret göste-rilmiştir.

Ailesi, eğitimi, imamlığı, bestekârlığı gibi hususiyetlerinin irdelendiği bu çalışma umarız ki tarih ve müzik sevenlere rehberlik edecektir.

Bestekârın kudretini göstermesi bakımından farklı form ve makamlardan seçilmiş eser örneklerinin titizlik-le derlenmiş notaları ise müzikseverlere faydalı bir kaynak olacaktır.

Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen araştırmacılara; husûsen talebesi Prof. Dr. Alâeddin Yavaşça’ya, araştırmacı Mehmet Güntekin ve Murat Özer’e şükranlarımı sunarım.

Mehmet Yalçın Yılmaz

HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK

9

Türkmusikisinin son yüzyıldaki en önemli isimle-rinden biri olan Sâdettin Kaynak, birçok özelliği do-layısıyla çeşitli unvanlarla anılmıştır. Hıfziyyeti (yaniKur’ân-ıKerimhâfızlığıkonusundakiözelliği)sebebiy-lehâfız,icracılığısebebiylehânende,klasikmusikininson derece önemli bir branşı olan gazel formlarınıokumasıvesilesiylegazelhânlığıvebestelediğipekçokformdakieserdendolayıbestekârunvanlarıylaanılmışolması sebebiyleTürkmusikisinin sonyüzyıldaki çokyönlü isimlerindenbelkideenönemlisiolarakkabuledilebilir.

Bunlarla birlikte Sâdettin Kaynak’ın belki de enönemli özelliği Türk musikisinin popülerleşen dünyakültüründebiryeredinmesiadınagösterdiğifaaliyet-lerdir.Buaçıdanbakıldığında,Türkiye’deTürkmüziği-nin popülerleşmesi adına faaliyetlerin Sâdettin Kay-nakdönemiilebaşladığınısöylemekbirabartıniteliğitaşımaz. Kendisi hakkındabu konuyla alâkalı olumluyadaolumsuzbirçokfarklıbakışaçısıbulunmaklabir-likte,TürkmusikisininyeniyüzyılaaktarımıhususundaSâdettin Kaynak’ın taşıdığı bu vazife son derece bü-yükbirönemarzetmektedir.Buaçıdanbakıldığında,SâdettinKaynak,Türkkültürününsonyüzyıldasayıla-bilecekönemliköprüayaklarındanbiridir.

SâdettinKaynak’ınbirçokkonudakihassasduruşu-nu, hayat hikâyesini incelediğimizde de görebilmek-teyiz.Kendisihayathikâyesinibizzatkalemealmıştır.BuhayathikâyesiilkdefasonyüzyıldakiTürkmusiki-şinaslarınınhayathikâyelerininanlatıldığısondereceönemlibirbiyografiantolojisiolanİbnüleminMahmutKemalİnal’aait,“HoşSada”isimlieserleyayınlanmış-tır. Bu eser, Sâdettin Kaynak’ın biyografisi adına çokönemlibir köşe taşıdır.ÇünküSâdettinKaynak’ın İb-nüleminMahmutKemalİnal’agönderdiğiotobiyogra-finiteliğindebirmektupbulunmaktadırveİbnüleminMahmutKemalİnalbubiyografiyieserindeaynenya-yınlamıştır.Budurum,“HoşSada”adlıeserdekidiğerbestekârlara göre son derece önemli bir farklılık arzetmektedir;hattabirSâdettinKaynakayrıcalığıdırde-nebilir.GünümüzdeSâdettinKaynak’la ilgilihazırlan-mış birçok biyografinin ana kaynağı bu otobiyografi-dengeçmektedir.

Babası Ali Alâeddin Efendi

Kaynak’ın ailesi Rize Derepazarı’nda bulunan Çu-kurlu(Çaklı)köyünemensuptur.Aileninbuköyeyer-leşmedenönceise,İranileIrakarasındabulunanbirbölgedeyerleşmişküçükbirTürktopluluğunauzandı-ğıdaaileileilgiliedinilenbilgilerarasındadır.

Sâdettin Kaynak’ı tanımanın yolu, kendisininSâdettin Kaynak kimliği ile var olmasında en büyükemek sahibi olan babası Ali Alâeddin Efendi’yi tanı-maktangeçer.Rize’ninÇukurlu(Çakli)köyündedünya-yagelenAliAlâeddinEfendi,babasıİsmailEfendi’ninaltı çocuğundan üçüncüsüdür ve diğer kardeşlerinehiçbenzemeyenbirşekildeokumaya,öğrenmeyeçokmeraklı bir çocuk olarak büyümüştür. Babası İsmailEfendi’nin vefatından sonra ise, sorumlulukları dahaartmışolmaklabirliktedevamlı İstanbul’agitmeyiveoradadahaçokşeyöğrenipkendisinidahadageliştir-meninhayalleriyleyaşamıştır.

AliAlâeddinEfendinihayet1862yılındabuhayalinigerçekleştirebilmişveİstanbul’unFatihsemtineyerle-şerekzamanınenünlüveehliyetsahibihocalarındandersler almış; diğer taraftan da geçimini sağlayabil-mekiçinçalışmıştır. İstanbul’agelişininüzerindensa-deceikiyılgeçtiktensonra,AliAlâeddinEfendibaşarılıbir imtihan sonucuhâfızlıkunvanını kazanmıştır.Bu-nunüzerine,sesideoldukçagüzelvedokunaklıolanAliAlâeddinEfendi,onyılıaşkınbirsüremedresevecamilerdederslervermiştir.

1872 yılına geldiğindeDersiâmunvanını almış veRamazanaylarındabirçokâlimvehocaylabirliktesa-rayadavetedilmeyebaşlamıştır.1882yılındaise,FatihCamiiMucîziolur.Bumertebeyegelebilmekiçin,Fıkıhilmini iyibilmek,onyılfıkıhokumuşolmakveonyıldaokutmuşolmakgerekir.İştetümbubaşarılarındansonraAliAlâeddinEfendi,HuzurHocasıveTetkikât-ıŞeriyyeAhkâm-ıŞahsiyyeAzâsı(kişilerleilgilihüküm-lerin şer’i kanunlara uygunluğunu araştıran temyizmahkemesiüyesi)görevlerinegetirilmiştir.

Ali Alâeddin Efendi, yedi defa evlenmiş olmak-labirliktehiç ikihanımlıolmamıştır.Yedincievliliğiniise,Rize’deSâdettinKaynak’ınannesiHavvaHanımileyapmıştır.Buevliliktenkısabirsüresonradaİstanbul’agelerek görevi icabı Fatih Sarıgüzel’deki Yahya Tev-fik Medresesi’ne yerleşmişlerdir. Havva Hanım ileolan evliliğinden dünyaya gelen, aralarında SâdettinKaynak’ın da yer aldığı, üçü kız, üçü erkek evladınınhepsibumedresededoğmuşlardır.

Sâdettin Kaynak henüz dokuz yaşında iken AliAlâeddin Efendi “şîr-i pençe” denilen hastalığa ya-kalanmıştır. Ali Alâeddin Efendi, yapılan tedavilerinsonuç vermediğini görünce ve durumuda hissetmişolduğundanİstanbul’danayrılıpmemleketiRize’yeav-detetmişvesongünleriniburadageçirmekistemiştir.1905 yılında Rize’de vefat eden Ali Alâeddin Efendi,

SÂDETTİN KAYNAKİlknur ÖZER

Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı

10

padişahfermanıileFatihtürbesinedefnedilmekisten-sedekendisivasiyetigereğiRize’detoprağaverilmiş-tir.KabriRizeDerepazarıÇukurluköyündedir.

Çocukluğu ve İlim Serüveni

Bazı kaynaklarda Sâdettin Kaynak’ın ilk adının Aliolduğu zikredilmektedir. Ayrıca kendisinin doğumgünüileilgiliikifarklıtarihsözkonusudur.Bunlardanbiri28Mart,diğeriise15Nisan1895olmaklabirlikte,buveladetileilgilienönemliayrıntıKaynak’ındoğdu-ğu andan itibaren yaşadığı yerinmedrese olmasıdır.Kendisibusayedeilimirfanileiçiçebüyümevebaba-sınınsarayileolanirtibatlarıvesilesiylesarayâdâbınadaâşinâolmafırsatıbulmuştur.

Sâdettin Kaynak, babasının hâfızlık hususundagösterdiğiehemmiyetvehassasiyettennasibinibüyükölçüdealabilmişvehenüzdokuzyaşında ikenhıfzınıvererekhâfızolmuştur.KendisindensonrakardeşleriEminveLütfidebabalarınınvasiyetleriniyerinegeti-rerekhâfızolmuşlardır.

AliAlâeddinEfendi’ninvefatıylagençyaştadulka-lanHavvaHanım,hayataveçocuklarınadörtellesa-rılmış güçlübir kadındır.Aynı zamanda çokbecerikliolan Havva Hanım, eşinin arzusunu yerine getirereküççocuğuylabirlikteİstanbul’agöçetmişveEminönüKüçükpazar’damütevazıbireveyerleşerekpeştamalve bez dokumakla hayatını devam ettirmiştir. Ancakkısa bir süre sonra yaklaşan Balkan Harbi sebebiyledeAliAlâeddinEfendi’ninemeklimaaşıdayeterligel-memeyebaşlamışveyaşamakiçingerekliolanbirçokşeyinbulunmasıdazorlaşmıştır.Buzamandiliminde,tümbu zorluklara rağmenHavvaHanım,bir yandanaileningeçimiiçinuğraşırkendiğeryandançocukları-nınöğreniminiihmaletmemekiçindeelindengeleniyapmıştır.

ÇocukluğundanberitıpkıbabasıAliAlâeddinEfen-digibiilimsahibiolmakarzusuyladoluolanSâdettinKaynak ilk öğrenimini oturdukları semtteki taşmek-tepte tamamlamıştır. Dokuz yaşında iken hıfzını ta-mamlayan Kaynak, ilk dinî bilgilerini de babasındanedinmiş, ancak Ali Alâeddin Efendi’nin hastalanma-sından sonra tekrar İstanbul’dan Rize’ye göç etmekzorunda kalmaları ve Ali Alâeddin Efendi’nin vefatı,öğreniminin aksamasına sebep olmuştur. Akabinde,babasınınvasiyetiüzerineyenidenannesiHavvaHa-nımvekardeşleriilebirlikteİstanbul’aavdetetmelerineticesinde,annesiHavvaHanım’ındaçabalarıylaöğ-reniminedevamedebilmeşansıyakalamıştır.

YaşadıklarıbütünsıkıntılararağmenSâdettinKay-nak ve kardeşleri öğrenimlerini asla yarıda bırakma-mışveüçüdehemhıfziyyetlerinitamamlamışhemdeilimirfansahibikişilerolmuşlardır.

Sâdettin Kaynak orta öğrenimini Mercan İdadî(Lisesi)’ndetamamladıktansonraDârül-fünûn’un (İs-tanbul Üniversitesi) Ulûm-ı Şeriyye Şubesi (İlahiyatFakültesi)’ne kayıt olarak öğrenimini devam ettir-miştir.Ancaküniversiteyebaşladıktanbir yıl sonra I.DünyaHarbibaşgöstermişveaskerihtiyacısebebiyleSâdettinKaynakdadiğertalebelergibiöğreniminiya-rımbırakmakzorundakalmıştır.

Dünya Harbi Yılları

İhtiyatlarlabirlikteoluşanasker ihtiyacı sebebiyleSâdettinKaynakdayedeksubayolarakKafkasOrdusugrubundavatanîgöreviniyapmaküzere1917yılındaDiyarbakır’agitmiştir.BağlıolduğubirliğinGaziantep-Adana çevresinde Fransızlarla karşı karşıya gelmesiüzerinebölgeleriniterkedipçekilmelerisırasındaAlaySancağı’nın salimen uzaklaştırılması görevi SâdettinKaynak’a verilir. Kaynak, sancağı katlayıp üniformasıiçine koyar ve hızla bulunduğu yerden uzaklaşmayabaşlar. Ancak yolda atının tökezlemesi sonucu attandüşerekbirçukurayuvarlanırvealdığıdarbeilekendi-nikaybeder.

Hastaneye getirildiğinde ancak kendine gelmeyebaşlayanSâdettinKaynak,alnındakiderinyarasebe-biylebirsüretedavigörür.Sonra1920yılınınortala-rındaterhisedilerekİstanbul’aavdeteder.

Sâdettin Kaynak’ın yedek subaylık terhis belgesi


11

İstanbul’a Dönüş ve İlk Meslekî Tecrübeler

1920yılındaİstanbul’adönenSâdettinKaynak,hayatı-nıkazanmakiçinçalışmayabaşlamıştır.OğluGünaydınKaynak’tan edinilen bilgilere göre bir süre Odesa’yaseferyapangemilerdekâtipolarakgörevyapmış,an-cak bu göreve bir türlü ısınamamıştır. Bunun sebebiise,kendisinindebabasıAliAlâeddinEfendigibidinadamıolmaarzusudur.

Kaynak,kâtiplikgörevinidevamettirirkenaynıza-manda imtihanlarını vererek İlahiyat Fakültesi’ndeyarım kalan öğrenimini de tamamlamış ve diploma-sınıalmıştır.BununüzerineSultanSelimCamii İkinciİmamlığınatayinedilerekdinadamlığındakiilkresmigörevine başlamıştır. Bu görev ile birlikte de kendisiiçintahsisedilenlojmanataşınmışvegörevisırasındaburadaikametetmiştir.

Evliliği ve Çocukları

Sultan Selim Camii’ndeki görevinin Kaynak içinbütünhayatıboyuncaçokşeyler ifadeettiğinikendi-sidedilegetirmiştir.1926yılındaSultanSelimCamiibaşimamıÖmerEfendi’ninkızıFatmaZehraHanım’laevlenir.AilesininGönen-Manyastaraflarındangeldiğisöylenen Fatma Zehra Hanım ise, rüştiye (ortaokul)mezunudur. SâdettinKaynakveFatmaZehraHanım’ınevlilikle-

rindenEmineCavidan,AliYavuz,ÖmerFeyyaz,CengizveMustafaGünaydınadındabeşçocuklarıolmuştur.

1927 yılındadünyaya gelenEmineCavidan, FatihKızOrtaokuluveİstanbulKızLisesi’nibitirdiktensonraİngilizFilolojisiokumuşancakfilolojiöğreniminiyarıdabırakarakçalışmahayatınabaşlamıştır.Hayatıboyun-cahiçevlenmemişolanEmineCavidan,1993yılındavefatetmiştir.

Büyük oğulları Ali Yavuz ise, 1929 yılında dünya-ya gelmiş veGalatasaray Lisesi’ni, ardından İstanbulİktisadîveTicarîİlimlerAkademisi’nibitirmiştir.Öğre-nim hayatının ardından bankacılık ve özel teşebbüs-te muhasebemüdürlüğü görevlerinde bulunmuş ve1994yılındavefatetmiştir.AysunKaynakHanımefendiileevlenenYavuzKaynak’ınCengizveOğuzadındaikioğludünyayagelmiştir.

1931doğumluolanÖmerFeyyaz ise,PertevniyalLisesi’nibitirdiktensonrabankacılığabaşlamışveuzunyıllar bu görevine devam etmiştir. 1980 yılında, birbankanın Sıracevizler Şubesi’nden emekli olmuştur.Feyyaz Kaynak Cihangir’deki Kaynak Apartmanı’ndaikametetmekteolupSâdettinKaynak’ınşuanyaşayantekevladıdır.

SâdettinKaynak’ınCengizadlıoğluise,fazlayaşa-mamışveikibuçukyaşındavefatetmiştir.

Sâdettin Kaynak; annesi, eşi ve çocukları ile

Sâdettin Kaynak’ın kızı Cavidan, oğulları Yavuz ve Feyyaz


12

Kaynak’ınenküçükçocuğuMustafaGünaydınise,1938yılındadünyayagelmiş veBeyoğluErkek Lisesiile İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nibitirmiştir.BayındırlıkBakanlığındamimarlıkveEdirneBayındırlıkMüdürlüğügörevlerindebulunduktanson-raTrakyaÜniversitesi’ndeyardımcıdoçentolmuştur.Üniversitedekigöreviniyerinegetirdiğisıralarda1993yılındahayatagözlerini yumanGünaydınKaynakba-bası ile ilgili çeşitli çalışmalar da yapmıştır. SâdettinKaynak’ın eserlerinden bazılarının notalarını yazmış,babasının hayatı ile ilgili bir kitap hazırlamak üzerenotlar kaleme almış ve Türkmusikisinin nazariyatınıkonualançalışmalaryapmıştır.

Sâdettin Kaynak, 1940 yılından hayatının sonu-nakadareşiFatmaZehraHanım’danayrıbir yaşamıtercih etmiştir. Sultan Selim Camii’nin lojmanındansonraFatihKıztaşı’ndayaptırdığıevde,dahasonradaBebek’teİnşirahSokak’tabahçeiçerisindebirköşktehayatınıdevamettirmiştir.BirsüreCihangir’deAslan-yatağıSokağındabirevdeikametedenSâdettinKay-nak,yarıhissesinesahipolduğuSıraselviler’dekiKay-nakApartmanındadauzuncabirsüreikametetmiştir.Hastalandıktansonraise,kısabirsüredinlenebilmekamacıylaömrününsonyıllarınıKoşuyoluMehmedAk-manSokağı’nda51numaradakimüstakil evdegeçir-miştir.

“Kaynak” Soyadı

Günaydın Kaynak, yaptığı çalışmalar sonucuSâdettinKaynak’ın“Kaynak”soyadınıalmasıkonusu-nuşöyleifadeetmektedir:

“SoyadıKanunuçıktıktanepeybirzamansonrasınakadar, SâdettinKaynak gönlünce bir soyadı seçeme-miştir.BirgünFatih’tekievinenüstkatındaoturmuşdüşünüyorken yapmış olduğubestelerin arka arkayagelişivebununkaynağınınneolduğuaklınatakılmış.İştebununsonucu‘Kaynak’soyadınıalmasınıniyiola-cağınakararvermiş.”

SâdettinKaynak’ındiğeroğluFeyyazKaynak’ınifa-delerinegörede,Kaynak’ınkardeşlerininçocuklarıdadahasonrakendisindenizinisteyerek“Kaynak”soya-dınıalmışlarveböylece“Kaynak”bütünaileninsoyadıolmuştur.

Giyim Kuşamıyla Sâdettin Kaynak

SâdettinKaynakgençlikyıllarındauzunsayılabile-cekboyuveoldukçagenişomuzlarıyladikkatçekenbi-ridir.Ancakerkenyaştasaçlarıdökülmeyebaşlamışvebirazbuyüzdenbirazdazamanınmodasınaayakuy-durmakmaksadıylaçoğunlukla fötr şapkakullanmış-tır.GençlikyıllarındagiyimineoldukçaözengöstermişolanKaynak,sonrasındayineözenliveşıkamadahamütevazıgiyinmeyitercihetmiştir.

Yaz aylarında çoğunlukla krem rengi keten takımelbisegiymiştir.Elbisesineyakınrenktefötrşapkavekahverengi tonlarındahasır örgüayakkabıları da yazaylarınınvazgeçilmezaksesuarlarıolmuştur.Özelgün-lerdevebazendeçoksıcakgünlerdeise,beyaztakımelbiseyitercihetmiştir.

Sâdettin Kaynak, soğuk günleri ise gri ve siyahtonlarında kaşepalto ile geçirmiştir. Kışmevsimindeçoğunluklagriçizgili,kahverengivelaciverttakımel-biselertercihetmiştir.Herhalindenolduğugibihava-lardan da asla şikâyet etmeyen ve rahatsız olmayanSâdettinKaynak,süreklişükretmişvedaimahayatın-danmemnunolduğunudilegetirmiştir.

Karakteristik Özellikleri

SonderecemütevazıbirkişiliğesahipolanSâdettinKaynak, öğünecekpek çoközelliği bulunmasına rağ-men öğünmeyi hiç sevmemiştir. Mütevazılık bir an-lamdaonunhayatınınbirparçasıdırvebusayedeKay-nak,hayatındanhepmemnunveşükürhaliiçerisindeyaşamıştır.

Sâdettin Kaynak, en nefret ettiği şeyin yalan ol-duğunusöylemiştir.Ayrıcacehaletveonabağlıolanmantıksızdavranışvekonuşmalardakendisiniçileden

Eski zamandan


13

çıkararak ve en tahammül edemediği hususların ba-şındagelmiştir.

Kaynak,RadyoDünyasıadlımecmuanın12Ekim1950tarihli sayısına verdiği bir röportajında, kendisini ençok kızdıran şeyin ne olduğu sorulduğunda, “Yalansöylemek” “Yalan söylemek” diye cevap vermiş veşöyledevametmiştir:

“…İhtiyacım olan bir şeyin karşımdaki tarafındanbenimsöylememelüzumkalmadanhissedilmesi,an-laşılmasıçokhoşumagider.Benimyapamayacağımbirşeyiyapanınisekuluolurum…”

Hem yaradılışı hem de sahip olduğu özelliklerbakımından son derece ciddi bir tabiata sahip olanSâdettinKaynak’ın,herinsandaolduğugibimuzipveşakalaryapmayısevenbirtarafıdaolmuştur.SâdettinKaynak’ınbutabiatındanoğluGünaydınKaynakşöylebahsetmiştir:

“İleriyaşlarındaKaynak’ıziyaretegelenbirdostu,gençlikyıllarınaaiteskibirfotoğrafıgörünce,kendisi-ne‘SâdettinBey,vaktiylegüzeladammışsınız’dediğin-deodadostuna‘Ee..TabibizdeböyleMorapatlıcanıgibideğildik’cevabınıvermişti.”

Sâdettin Kaynak uzunca bir süre sigara kullanmışolmasına rağmen, sigaradandahaçokenfiyetiryaki-sidir.Burunaçekilerekkullanılanvehapşırtanbir türçürütülmüş tütün tozu olan enfiye dönemin birçok

sanatkârı içinolduğugibiKaynakiçindevazgeçilmezbirzevktir.Yurtdışınagidendostlarınınkendisineenfi-yegetirmesindenbüyükmutlulukduymuşveenfiyeyienmakbulhediyeolarakkabuletmiştir.

EnfiyetiryakiliğiilebirlikteKaynak’ın,yanındabü-yükçebirmendil taşımaalışkanlığıdaolmuştur.Bazızamanlardakendisinikızdırankişileriçin“Onuenfiyegibiburnumaçekerim”diyeespri yaptığıhatıralardayeralmaktadır.

HastalığınınbaşgöstermesinekadarSâdettinKay-nak,damakzevkioldukçaiyiveboğazınadabirokadardüşkün bir kişidir. Fazla yemek seçmemekle birlikteKaradenizyöresineaitbazıyemeklereayrıbirdüşkün-lükgöstermiştir.Yemekleilgilienbüyükzevklerindenbiri de kendi evindeolduğu zamanlarda sofrasındanhiçeksiketmediğitahtakaşığıileyemekyemektir.

Sâdettin Kaynak, kazandığı paranın kıymetini herzaman bilmiş, lüzumsuz harcamalardan kaçınmaklabirliktehayatınıdasonunakadarkimseyemuhtaçol-madangeçirmişsorumluluksahibibirkişidir.Buyüz-dençevresitarafındanticarimeselelerdesonderecekatıbir kimseolarak tanınmışvehesabınıda çok iyibilmiştir.

Zor Zamanlar, Vefalı Dostlar

Tüm alışkanlıklarıyla birlikte Sâdettin Kaynak ka-zancını imamlıkyaptığızamanlardaaldığımaaşı,filmçalışmalarıveplâklarındaneldeettiğigelirlerdensağ-lamıştır.Hastalığıkendinigöstermeyebaşladıktanson-raçalışmalarını sürdüremezhalegeldiğinde ise,Kay-nakapartmanındakiüçdaireninkiralarıylageçinmekdurumundakalmıştır.

Hastalığının son zamanlarına geldiğinde ciddi de-recedemaddisıkıntılarçekmişolanKaynak,tedaviveilaçlarıntemini içingerekliolanparayıbulmaktabilebüyükzorluklarçekmiştir.Çünkübuzamanlardafilmveplâkşirketleriileolanmaddiproblemleriniçözeme-mişvebüyükmiktarlardaalacaklarıolmasınarağmenhiçbirinitahsiledememiştir.

Musıkîşinas Sâdettin Kaynak İstanbul’daki jübile gecesinde Sâdettin Kaynak; Hasan Tahsin Parsadan, Mualla Gökçay, Münir Nureddin Selçuk ve Feyzi Aslangil ile birlikte.


14

Sâdettin Kaynak’ın çektiği maddi zorluklara tanıkolanyakındostları,budurumabirçözümbulabilmekiçinjübileyapmayıuygunbulmuşvebununiçinçabagöstermeyebaşlamışlardır.Ancakhatıralardabelirtil-diğiüzerekıymetlisanatçınındostlarınıngösterdiğibuçaba,pekdeamacınaulaşamamışvesanatkârarka-daşlarıSâdettinKaynakiçindüşündüklerigibibirgecehazırlayamamışlardır. Bu jübile ile ilgili önemli geliş-melerÜlküErakalın’ın26Ağustos1954tarihliRadyoÂlemidergisinin 79. sayısında yer alan “Açıkhava Ti-yatrosundafiyasko ilebiten,SâdettinKaynak’ın jübi-lesi”adlıyazıdadetaylarıylayeralmaktadır.Adıgeçenyazınınbirbölümü“SâdettinKaynak’ınArdından”adlıkısımdayeralmaktadır.

Sona Doğru

SâdettinKaynak,sadecemesleği ile ilgilideğilço-cukluğundan itibaren hayatının her safhasında dur-makbilmezbir şekildeçalışmayıveherzamandahaçoköğrenmeyibirprensiphalinegetirmiş,örnekbirkişi olmuştur. Kendisini her alanda başarıya götürenenönemliözelliğidebudurki,mesleğineolansaygı-sı ile SâdettinKaynak ismini bilen herkese bir ilhamvesilesidir. Çalışma hayatındaki tertipliliği ve özverisievraklarını alfabetik sıraya göre sıralamasına kadarvarmışvebudurumkendisinesugötürmezbirbaşarıgetirmeklebirlikteyakınlarıveberaberindeçalışanlariçindeunutulmazbirmodelteşkiletmiştir.

SâdettinKaynak’ınhayatını,dinadamıolarakyaptığıçalışmalarınyanısıratamamıylaTürkmusikisidoldur-muştur.Kendisininnasılaydınbirdinadamıolduğuvegeleneklere bağlılığıyla birlikte yeniliklere açık kişili-ğiyletanımlamaksondereceyerindebirdavranıştır.

Sabahın ilk ışıklarına kadar çalışan ve ancak sa-bahnamazını kıldıktan sonra dinlenecek vaktibulanKaynak’ıfilmçalışmalarıdahayliyormuşvesağlığıbudurumdan ciddi şekilde etkilenmiştir. Kendisinin herdaim yakınlarında olan ve çalışmalarına şahit olanAlâeddinYavaşçabirhekimolarakvaziyetişöyledilegetirmiştir:

“TabiikiherşeyAllah’ıntakdirinde.Ancakfilmveplâkçalışmalarınınstresveaşırıyorgunluğuhocamınzamansızveönemlirahatsızlığınahızkazandırmıştır.”

Hersanatçıgibiçokparakazanıphayatıbollukiçin-de geçtiği zannedilen SâdettinKaynakömrünün sonzamanlarını sıkıntılar içinde geçirmiştir. Hastalığınınilerisafhalarındabiledinlenmefırsatıbulamamış,ilaçve hastane paralarını denkleştirebilmek için yollaradüşmüştür.

1953 yılında Hamiyet Yüceses’in Şişli’deki evinde“YavuzSultanSelimAğlıyor”filmininşarkılarınınpro-vası sırasında Sâdettin Kaynak geçirdiği beyin kana-masısonucufelçgeçirerekhayatitehlikeileŞişliEtfalHastanesi’nekaldırılmıştır.OğluFeyyazKaynak’ınsöz-leridebudurumunaslındabirsürprizolmadığınıorta-yakoyuyor.ZiraburahatsızlıktanbirhaftakadaröncekendisininKaynakApartmanı’ndakikiracısıolanBellosadındakiRumdoktorbusonucuhabervermiş.OgünekadarKaynak’ıntansiyonuçokyüksekseyretmiştir.

Hastaneyeyatırıldıktansonradoktorlarınneredey-seümitlerinikestiklerihaldeSâdettinKaynak,birsürekomadakalmışolmasınarağmenyavaşyavaşdüzele-reksekizyılayakınbirsüreyifelçliolarakgeçirmiştir.

Kaynak, hastalandıktan sonra dinlenmek ve gez-mek amacıyla bir defa İstanbul dışına çıkmıştır. BugezintiHâfızAhmetKibritçioğluilebirliktegerçekleş-mişvevapurlaSamsun’agiderekbirayayakınbirsüreSamsun’dakievindekalmışlardır.BusürezarfındaAh-metKibritçioğlu’nuneşiMuallaHanım,kendisinebirevlatyakınlığıvealakasıylamuameleetmişveAhmetKibritçioğluilebirlikteKaynak’açokiyibakmışlardır.

VefatındankısabirsüreöncerahatsızlıklarıarasınaböbrekyetmezliğideeklenenSâdettinKaynak,Koşu-yolu’ndakievindekalmışvebakımıilebirlikteilaçları-nınteminidehergeçengünzorlaşmıştır.

Alâeddin Yavaşça, hocası Sâdettin Kaynak’ın hasta yatağında kendisi ile sohbet ederken

Sâdettin Kaynak aralarında Samsunlu yakın dostu Sıtkı Kefeli’nin de bulunduğu arkadaşları ile birlikte


15İstanbul Merkez Efendi Mezarlığı’ndaki kabri

….

SâdettinKaynak,uzunyıllarboyuncasavaştığıhas-talığına3Şubat1961Cumagünüyenikdüşmüştür.

Ertesi gün, Nuruosmaniye Camii başimamı veKaynak’ıntalebesiolanHâfızHasanAkkuş’unkıldırdı-ğıcenazenamazınınardından,vasiyetiüzereMerkezEfendiMezarlığı’ndatoprağaverilmiştir.


16

Musiki tarihimizde son yüzyıla kadar “dini yahutlâdini”birtasnifbulunmasadatarihisüreçiçerisindekimilerinegöremodernleşmekimilerinegöreisegele-nektenkopmanınbirsonucuolarakgeleneğimizinenönemliunsurlarındanbirisiolanTürklerehasmusiki,ciddibirgerilemesüreciiçerisindedir.Dâhilbulundu-ğubuzamandilimi içerisindebirbütünolarakkabuledilmesi gerekenmusiki, bazıları tarafındanözellikle“ilahiyata dair” unsurlardan soyutlanmaya çalışılmışvebununbirsonucuolarakyukarıdazikredilenikisunitasnif günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Fakatbuyüzyılınönemlişahıslarıüzerindenhareketedildi-ğindegörülecektirkimusikikenditedrisatıiçerisindebirtevhidarzeder.YanigünümüzifadesiyleTürkmu-sikisidinliyahutdinsizbirtasnifkonusubarındırmaz.İşte musiki tarihinde ve kendi müzik yaşamında butevhidin ifade edilebileceği belki de en önemli isimHâfızSâdettinKaynak’tır.

Türkmusikisininhemenhemenheralanınaönem-li seviyede katkılar ve intikaller sağlamış olan HâfızSâdettin Kaynak’ın son yüzyılmusiki tarihimizde ne-densesadecebellihususlarıyla ilgili çalışmalaryapıl-mıştır. Üzücüdür ki bu çalışmalar Sâdettin Kaynak’ıngenelde salt bir gazelhân yahut bir bestekâr olarakanılmasını sağlamıştır. Fakat hayat hikâyesinin çeşitlianekdotlarıincelendiğindegörülürkiSâdettinKaynak,kendiyüzyılınıngerektirdiğibütünmodernargüman-ları sergilemekle birlikte hem tradisyonel mânâdahemde inançbazındasahipolduğumanevikarakte-rini ifade etmekten en ufak bir şüphe duymamıştır.BukonuileilgilienbüyükanekdotSâdettinKaynak’ınhâfızlıkunvanıileilgilidir.

Merhum Ali Rıza Avni’nin kaleme aldığı ve dahasonrasında SâdettinKaynak’ın bizzat tashih ettiği bi-yografininbaşındaşuuyarıyıyaptığıbilinmektedir:

“Evlât, benim için ileride yazacağın veya sendenisteyecekleri tercüme-i hâlim için yazılanların başına‘Hâfız’demeyisakınunutma!”

Hayatının hemen hemen her safhasında bu un-vanmerkezinde yaşamışbulunan SâdettinKaynak’ınhâfızlıkvasfıailedengelmebirözellikolarakkarşımızaçıkmaktadır.BabasıHâfızAliAlâeddinEfendi’ninsonderece önem verdiği oğullarının hâfız olması isteğiilkolarakSâdettinKaynak’tavücutbulmuşveKaynakhenüz dokuz yaşındayken hıfziyyetini ikmal ederek

ve hâfızlık unvanını kazanmıştır. Bu temelle bakıldı-ğında Sâdettin Kaynak’ın dinî musikideki en önemlivasfıKur’ânkârîliğidir.HâfızlıkimtihanınıverdiğiFatihCamii’nde imtihandansonrababasınınKaynak’asöy-lediğisözlerkendisindekibukabiliyetinbirürünüolsagerektir.Hocavehâfızlarınhuzurundahâfızlıkimtiha-nınıverenSâdettinKaynakbabasındanşumüjdeyial-mıştır:

“Oğlum, ileride kendinden söz ettirecek kadarKur’ânkıraatindesözsahibibirhâfızolacaksın.”

BirçokdünyevîunvankazanmaklabirlikteSâdettinKaynak’ınkendisinedairbetimlemelerdehâfızlıkun-vanınadikkat çekmesindendeanlaşılıyor kihayatın-daKur’ânkıraatisondereceönemlibiryerteşkilet-mekteydi.YaptığıicralaragetirilenyorumlarabakılırsaSâdettinKaynak’ınhayatındaençokönemverdiğiveüzerindetitizlikledurduğuişKur’ânkıraatidir.Buaçı-danbakıldığındaSâdettinKaynak’ıntümicralarınınvemusiki ile olan irtibatının bu temelden incelenmesionunsanatdünyasınınanlaşılmasındaçokdahaetkiliolacaktır,diyebiliriz.

Hakkında yazılmış biyografilerde zikredilmektedirkiSâdettinKaynak’ın,kendisindenbahsedildiğindeic-racılığınıntemelindeKur’ânkıraativardır.Sondereceparlak ve karakteristik sesiyle gerçekleştirdiği Kur’ânkıraatinde tecvid gibi teknik kaideler hususunda dasonderecebaşarılıolduğukaynaklardayeralmakta-dır.

SâdettinKaynak’ın,Kur’ânüslubuylaalakalıolarakdönemininönemli isimlerindendetakdiraldığıbilin-

Sâdettin Kaynak, Vecihe Daryal ve Perihan Altındağ Sözeri ile Ankara Radyosu Stüdyosu’nda, yıl 1941

SON YÜZYIL TÜRK DİNÎ MUSİKİ TARİHİNDE SÂDETTİN KAYNAK’IN YERİ VE ÖNEMİ

Murat ÖZER*

* Araştırmacı, müzisyen.


17

mektedir.BunlardayazılıolarakkaydageçenlerdenenönemlisiHâfızAliRızaSağman’ın,hakkındayazdıkları-dır:

“‘Kur’ânNasılOkunur’daonun(SâdettinKaynak’ın)Kur’ânokuyuşuhakkındabildiklerimiyazacağım.Kay-nakbugünKur’ânokumaişindebirincilerdensayılır.Otatlı,oyumuşakveozenginsesi,her şeydenziyadeKur’ân okumak için yaratılmıştır. Sâdettin’in hali iyiolurdaneşeliokursa;dinleyenlerüzerindeenilâhîte-siriyapar.Oibrişim(ipekiplik)sedâ,ogüzeledâ,neKur’ân’ı sıkar, ne kulakları tıkar, ne de ruhları boğar.SâdettinKaynak,bugünmüzikeserleri ile en yüksekbaşarılarakavuşmuş,âtileredoğrukök salmışparlakbirsanatkârımızdır.”

YukarıdakisatırlardandaanlaşılmaktadırkiSâdet-tinKaynak’ınKur’ânkıraati,döneminenparlakseviye-sindedir.BununlabirlikteKur’ânkıraatiicrasıyanındaSâdettinKaynak’ınenönemlivasfıcamiiiçimusikidekiicralarıdır.Özellikleezanokumakonusundakitavrıveüslubu literatürümüzde son derece nitelikli bir yeresahiptir. Yeri gelmişken şu anekdotu da belirtmektefaydabulunmaktadır:Kur’ânkıraatindevecamiimu-sikisinde Sâdettin Kaynak’ın ilham aldığı en büyükisimHâfızSâmi’dir.BunuicralarındagörmeklebirlikteSâdettinKaynak’ınkendibeyanlarındandabilmekte-yiz.

Sâdettin Kaynak’ın dinimusiki içerisindeki vasfınıkategorizeetmekgerekirseonunenönemliözellikle-rinicamiimusikisi icrasındagörebiliriz.Hernekadarmusikihocaları arasındaŞeyhCemalEfendigibi tek-kemusikisineait isimlerdebulunsadönemin sosyalyönlendirmelerininsonucuolarakSâdettinKaynak’ıneserlerinidahaçokcamiimusikisinedairolankatego-ridegörmekteyiz.

İcrasında bulunduğu ezanlar tıpkı Kur’ân kıraatikadarbüyükbirbaşarıörneğiolarakliteratüregeçmişolanSâdettinKaynak’ınneyazıktırkimüezzinlikmü-essesesinekazandırdığıbubaşarılarsiyasalbirsonuçla“Türkçeezan”ıngölgesindekalmıştır.

Sâdettin Kaynak’ın dini musikideki faaliyetlerin-den birisi de şüphesiz camii kürsüsünde bulundu-ğu icralardır. Bir başka ifadeyle mevlithânlık unvanıSâdettinKaynak’ındiğer faaliyetlerikadarönemlibirseviyededir.Kendidönemindeçıtasıçokyüksekolanmevlithânlararasındafarklıbiryeresahipolmasıonunmevlithânlığı konusundaki kabiliyeti için son dereceönemlibirveriolarakkarşımızdadurmaktadır.

SâdettinKaynak’ındinimusikidekifaaliyetleriicra-cılıkkısmıylabirliktebestecilikkısmıiledebüyükönemarz eder. Kayıt altına alınmış onlarca ilahisi bulunanSâdettinKaynak’ınbueserlerininbirçoğugünümüzde

dehâfızgruplarıtarafındanmeşkveicraedilmektedir.SâdettinKaynak’ınbestelediğiilahilerleilgilişusöyle-nebilir ki, camiimusikisininbütünözelliklerini yansı-tanbubestelerSâdettinKaynak’ınmelodikkarakterinideiçlerindebarındırır.Fakat“HâfızSâdettin”izlerita-şıyanbueserlerinkaliteleridebestekârınıgölgedebı-rakmıştırdiyebiliriz.Öyleki,günümüzdecamiimusiki-sindeokunanpekçokeserihalkımızınkulaklarındayeretmişolmaklabirliktebueserlerinSâdettinKaynak’aaitolduğuçokazkişitarafındanbilinir.Kaynak’ındinimusikidekibestekârlığı içerisindekayıtaltınaalınmışüçadetnefesveikiadetşuulformundaeserimevcut-tur.

SâdettinKaynak’ındinimusikidekibaşarısıhakkın-dasöylenecekönemlibirhususdahernekadardiniform içinde gözükmesede bestelediğimersiyelerdir.Vefatedenkişininarkasındanmatemfelsefesiyleka-lemealınanmersiyeler,Türkedebiyatındasondereceönemlibiryeresahiptir.SâdettinKaynakşehitleriçin,güftesinikendiyazdığı,AşkYolundaCanVerenBuMa-sumlarEşdilermısralıdügâhmakamındabirmersiyebestelemiştir.Kaynak’ınbestelediğiikincimersiyeise,sözleriünlüşairMehmetAkif’eaitolanÇanakkaleşe-hitleri içinyazılmışEyBuTopraklarİçinToprağaDüş-müş Asker mısralı şiirdir. Bununla birlikte güftesininkime ait olduğu bilinmeyen dügâh makamında CânVatanCânânVatanBûy-iVatanmısralıüçüncübirmer-siyesidebulunmaktadır.

Sâdettin Kaynak’ın mersiyeciliği hakkında döne-minönemlimusikişinaslarındanolanAhmetMuhtarGölge’ninbirtespitinidepaylaşmaksondereceyerin-deolacaktır.Gölge’yegörehernekadartekkemusi-kisi formundaeserlerbestelemişolmasadaSâdettinKaynak’ın bu konudaki kabiliyeti kaleme aldığı diğerbestelerindeki potansiyelde görülmektedir. Örneğin;SâdettinKaynakhiçKerbelâmersiyesibestelememiş-tir.Fakatbestelediğimersiyeve icralarabakıldığındaşusöylenebilirki,ünsiyetibulunmadığıtekkeformun-daeğerbirKerbelâmersiyesibesteleseydibumersiye,şuankiKerbelâmersiyeleri repertuarı içerisindesonderecemüstesnabiryeresahipolurdu.BelkideAllah,Ehl-i Beyt âşıklarının gönlü dayanmayacak düşünce-siyleSâdettinKaynak’ıbunimettenmahrumetmişti.

Günümüzde klasik Türk musikisinde yapılan tas-niflerlekonuyabakıldığındaSâdettinKaynak’ınsahipolduğudinimusiki faaliyetlerininbirekololduğugö-rülmektedirvegünümüzünözelliklecamiimusikisindefaaliyetgösterenhâfızvemevlithânadaylarıiçinbubi-rikimbirderyadır.


18

Cumhuriyet ve Hâfız Sâdettin

Her şeyden evvel hem Sâdettin Kaynak’ın hemde diğer Türk müziği icracılarının ve bestekârlarınınneredeyse tamamının yeni tesis edilen cumhuriyetrejimi ile barışık bir tavır içinde olduğunu söylemekmümkündür.PekçokçağdaşıgibiSâdettinKaynakdaOsmanlı’danalmışolduğumusikimirasını,çağıyakala-magayretiiçindekicumhuriyetingetirdikleriylebirleş-tirmeyiiyibilmiştir.

YenirejiminilkyıllarındabirkaçdefaAnkara’yagi-den SâdettinKaynak’ın, Kur’ân-ı Kerim’deki savaş ilealâkalı ayetler hakkında komutanlara konferanslarverdiğidebilinmektedir.

Cumhuriyetle birlikte değişen ve gelişmeye çalı-şanTürkiye’deki sosyo-kültürelkoşullarçerçevesindeKaynak,kendidehâsınıortayakoyabilmekiçinyeterlialan bulmuştur. Lâkin bestekâr zaman zaman klâsik

üslubahâizolmaklabirliktedahaçokpiyasakoşulla-rınaayakuydurmahususundabaşarılıdır.BuşartlardabileSâdettinKaynakdiğerbirçokbestekârdantarzba-kımındankendiniayırabilmiş,birbirindenfarklıbirçokkitletarafındandaharahatanlaşılabilirüslûbuylahaklıbirşöhretekavuşmuştur.

Film Müzikleri ve Musikide Yeni Açılımlar

Kaynak,gerek1920’live1930’luyıllardakitaşplakkayıtları gerekse daha sonra Arap filmlerine yaptığıyenifilmmüzikleriylegenişkitleler tarafından tanın-maimkânınıyakaladı.ZatenHâfızSâdettin’easılşöh-reti getiren film müzikleri oldu. “Leyla ile Mecnun”“Allah’ınCennetinde”baştaolmaküzerebirçokfilmeTürkiyeşartlarınagöreyenidenmüzikbesteledi.

SözüedilendönemhernekadarbirçokmüzikologagöreTürkiye’dearabeskinbaşlangıcıolaraknitelendi-rilsedeKaynak’ınmüziği,saltarabeskolmaktanuzak-

TÜRK MÜZİĞİNİN POPÜLERLEŞMESİNDE SÂDETTİN KAYNAK

Hüseyin ÖZKILIÇ

Sultan Selim Camii imamı Sâdettin Kaynak


19

tır.Helekikendisinden20-30yılsonraortayaçıkacakolan arabesk müzikle hemen hiçbir alâkası yoktur.Kaynak’ıneserlerininneşeli,birtürlüyerindedurma-yanbirtarafımutlakavardır, lâkinbudurumunbirazdaonuneserlerinisonradanyorumlayanlarınicradakitercihleriylealakalıolduğunudasöylemekmümkün-dür.AyrıcaSâdettinKaynakaçısındanbukeyfiyet,ha-yatşartlarıçerçevesindeyapılmasıgerekenbirvazifeolarakanlaşılmalıdır.

Kaynak,bunlarınyanındagerçekleştirdiği taşplakicralarında da geleneksel hâfız tavrının temsilcisi ol-muştur.BukayıtlardagerekgazelformugereksediğerTürkmusikisiformlarındayapmışolduğuönemliicra-larlabugünhâlâkendindensözettirmektedir.

SâdettinKaynak’aşöhretigetirenasılunsurlardanbirinindefilmmüzikleriolduğunubelirtmiştik.HernekadarSâdettinKaynakpiyasaiçinbestelediğieserlerleönplanaçıkmışolsadabestekârınmusikimizdekienbelirleyiciolduğualanklâsiküslupiçindekaldığıalan-dır.

Bir Bestekâr Olarak Sâdettin Kaynak

YukarıdazikredildiğiüzereSâdettinKaynakhembiricracıhemdebirbestekârolarakdönemininsivrilenisimlerindendi. Eserlerinde kullandığı üslûbun kendi-nehasvebirokadardayeniolduğu,birçokkişi ta-rafındankabuledilmektedir.Kaynak, sadeceyenibirşeyleryapmaklakalmamış,müziğinegeleneğinruhu-nu fevkalâdebir şekilde nakşedebilmiştir. Buözelliğisebebiyle diğer birçok bestekârdan ayrı olarak elealınmalıdır.

Bu meyanda, bestekârın, güftesi Şeyh Gâlib’eait olan “Fâriğ olmam eylesen yüz bin cefa sevdimseni”adlıısfahanmakamındakieseripekçokkişiiçinSâdettin Kaynak’ın klâsik üsluptaki en kıymetli eser-lerindenbiridir.Kaynak’ınbestekârlıkadınanelerya-pabileceği,nerelerekadargidebileceğibuşarkıdaçoknettirveüzerindeçokçadüşünülmesigerekir.

Erbâbı bilir; düyek usûlünde ve ısfahan maka-mındabestelenenşarkınınmeyanbölümündedevr-irevânusulünegeçilir.BuusulMevleviayinlerindesık-lıklakullanılanbirusulolmasıhasebiilemühimdirveâyinlerinbirinciselâmlarında icraedilir.Dîvânedebi-yatımızınbüyükşâiriveaynızamandaeseringüftekârıolan Şeyh Gâlib de bir Mevlevi şeyhidir. DolayısıylaSâdettinKaynakburadakiusûltercihleriylehemŞeyhGâlib’ehürmettekusuretmezhemdedevr-irevân’ıntesiriyle adeta bir âyin-i şerif iklimimeydana getirir.BelirlibirkısmakadarsankiKûçekMustafaDerviş’inkadimBeyâtiâyinininperdeleriterennümedilmekte-

dir.Buperdeleroldukçacanlıvehissiyatıyükseknağ-melerbütünüdür.

GüftedeŞeyhGâlibkendihissiyatınıbizlereşuşe-kildeanlatmaktadır:

FâriğolmameylesenyüzbincefâsevdimseniBöyleyazmışalnımakilk-ikazâsevdimseniBenbusözdendönmezemdevreyledikçenûhfelekŞâhidolsunaşkımaarzusemâsevdimseni

Gâlib-idivâneyimFerhâdüMecnûn’asalâYüzçevirmemolsadünyabiryanabenbiryanaŞem’inepervâneyimpervânelâzımdırbanaAnlasınbîgânebilsinâşinâsevdimseni

Şiirinin ilkvesonkıtalarıkullanılarakbestelenmişolan bu şarkı bizler için SâdettinKaynakmerhumunbaşyapıtıdır.Hemenhereserindeolduğugibibuşarkı-dadayenibirmusikidünyasınınkapılarınınaçıldığınaşâhidoluruz.

Kaynak’ınbesteciliğindebutürdenince-ışıklıoyun-larbolcabulunur.Yukarıdaverdiğimizörnekeserdı-şında Kaynak merhumun güftesi Fuzûlî’ye ait olan“Merhem koyup onarma sinemde kanlı dağı” adlıacemaşiranmakamındaki bestesi de eser işlenişi vemakamanlayışıbakımından19.yüzyılbesteciliğindenizlertaşır.Bueserdedeikiusûlü;“LenkFahte”ve“Yü-rükSemâi”usûllerini dönüşümlüolarak kullanmıştır.Bestede Hammâmîzâde İsmail Dede Efendi havasıkuvvetlehissedilir.

Kaynak’ın şarkı formunda bestelediği eserleri detekdüzeolmaktanuzaktır.Formdâhilindekullanılabi-lecek hemenher usûlü kullanması buna delil olarakgösterilebilir.Bestelerindeçeşitlimakamveusûlgeç-kileri yaparak ritmik vemelodik zenginliği dâima te-sisetmiş,dinleyiciyesürprizlerhazırlayankudretlibirbestekârdır.TümbunlarlaberaberSâdettinKaynak’ınbir istiklâl marşı bestelemiş olduğunu hatırlatmaktafaydavardır.

Dinîmusiki formlarındadabelirginbirüsluba sa-hipolanKaynak’ınPeygamberEfendimiziçinbestele-diği“LevlâkeLevlâkYâMuhammed”isimlirastilâhisidebugünhâlâzevkleicraedilenvedinlenenkıymetlieserlerinden biri olarak kabul edilmekle birlikte dinîmusîki repertuarınınöndegeleneserlerindenbiridir.Ayrıca Kaynak’ın din dışımusiki alanında bestelediği“Leylâacebnedensesvermiyorferyâdıma”,“İncecik-tenbirkaryağar”“Engindeyavaşyavaşgülünminesisoldu”gibieserleridesanatbakımındanoldukçakuv-vetlieserlerdir.


20

Sâdettin Kaynak’ın eserlerinde güfte-nağme uyu-mukuvvetlidir.HemkendiyazdığıgüftelerikullanmışhemdeVecdiBingölgibidönemininen iyigüfteya-zarlarıylaçalışmıştır.Bestekârıneserlerindekullandığınağmelerkendinehasözelliklertaşır.Beyliksaznağ-melerini kullanmaktan mümkün mertebe kaçınmış,hersazbölümüveyaaranağmeyibaşlıbaşınayenibirbesteolarakelealmıştır.BubakımdanKaynak’ındev-rinin birçok bestekârına kıyasla kendi orijinal tarzınıoluşturduğurahatlıklasöylenebilir.Dinleyiciyiyormaz,sıkmaz;âdetadeğişikdiyarlarda,zamanzamankeyifli,zamanzamandahuzurluyolculuklaraçıkarır.BöylesifarklıtarzvetavırlardaeserlerortayakoyanSâdettinKaynak, Zeki Arif Ataergin, Cevdet Çağla,MünirNu-reddinSelçukgibiisimlerlebirlikteşüphesiz20.yüzyı-lınbirkaçbüyükbestekârındanbiriydi.

Türk Müziğindeki Popülerleşme ve Sâdettin Kaynak

Sâdettin Kaynak Türk müziğinin popülerleşmesi-ne en fazla katkıyı sağlayan bestekârlardan biridir.Kendisihayattaikenbesteleri,taşplâkveradyoneş-riyatlarıyla birlikte günlük hayatın içinde daha fazlayer almış, şarkıları dildendile söylenir hâle gelmişti.ZatenhalkınsevdiğibirbestekârolanKaynakbuvesileilegenişkitleler tarafından tanındı. Eserleriünlü ses

sanatkârlarının repertuarlarındaherzamanbir şekil-deyeraldı.MüzeyyenSenar’danBekirSıdkıSezgin’e,Alâeddin Yavaşça’dan Nesrin Sipahi’ye kadar birçokünlüsolistyıllarcaKaynak’ınşarkılarınıokudular.Hat-ta ondan sonra gelen bestekârlar Sâdettin Kaynak’aözenip onun bestelerine benzer eserler ortaya koy-dular yahut bu yolda çalıştılar. Böylesi bir durumunoluşmasındakienbüyüketkenmuhakkakkiSâdettinKaynak’ınAllahvergisiolanyeteneğidir.Bestelerinde-kienginvebirbirinebenzemeyennağmelervedokuKaynak’ıdiğerbirçokbestekârdanherzamanfarklıkıl-mıştır.

Müziğimizde popülerleşme bir taraftan devamederkendiğer taraftaki icralardabozulmalar başladı.Bu bozulmanın başlangıcını 1970’li yıllara kadar da-yandırmakmümkündür. Yükselen gazinomüziği kül-türüvearabeskinbir türolarakvarlığı ilepiyasadakiağırlığıburadabüyükroloynamıştır.Yukarıdazikredi-lenTürkmüziğisolistlerininaktifolduğudönemdedebutürpopülisticraanlayışlarıdevamediyordu.Lâkinonlarbuyükselenkültürepekaldırışetmedenkendiyollarındanyürümeyitercihettiler.

Piyasamüziğinekarşıgelenekseltavırvarlığınıbirmüddetdahadevamettirdi.Bumeyandaİstanbul’da

1930’lu yıllarda, Sâdettin Kaynak’ın zamanın tanınmış sanatkârları ile bir konser fotoğrafı. Üstten birinci sıra, soldan sağa: Kemençeci Paraşko, ?, piyanist Gülbenkyan, ?. İkinci sıra: Selahaddin Pınar, Yesâri Asım Arsoy, Şevket Bütüner, Kanunî Münir. Üçüncü sıra: Haçikyan, Sâdettin Kaynak, ?, Nuri Halil Poyraz,

Mustafa (?). Oturanlar: ?, Leman ve Lebibe Ekrem kardeşler. (16 Şubat 1961 tarihli Hayat Mecmuası, Orhan Tahsin’in yazısından)


21

yenibir konservatuarınkurulması iseyerindebirör-nek olarak dile getirilebilir. Böylece meşke dayananmusikieğitimielletutulurbirplatformdayaşamaşansıyakalamışoldu. Konservatuar, pekkıymetli hocala-rıylaeğitimebaşladı.Gerçi90’lıyıllarlaberaberkon-servatuarın misyonu ve ne kadar iyi işlediği hususuönemlibir tartışmakonusuhalinedegelmedidesekyalanolur.

70’lerin sonlarınadoğru, yeni solistlerin icraların-da bir dejenerasyon gözle görülür hâl aldı. Özellikle80’lerden günümüze uzanan süreçte geleneksel icratavrı neredeyse tamamen kayboldu. Bu durum pekçokbestekârınolduğugibiSâdettinKaynak’ıneserle-rinin icrasını daolumsuz yöndeetkiledi. BudurumudahaiyianlamakiçinörneğinSafiyeAyla’nınokuduğu“ÇileBülbülümÇile”veaynışarkınıngünümüzicrala-rınıartardadinlemekyeterliolacaktır.

Her Tercih Bir Vazgeçiştir

80’lerTürkiyeiçindeğişimve“gelişim”yıllarıolarakhatırlanır. Bu süreç 90’lardan günümüze kadar akanbir süreç olarak da değerlendirilebilir. Lâkin musikieserlerinin armonize edilmesi, şarkıların adeta popşarkılarınabenzetilmesiçalışmalarıbuyıllaratekabüleder.ZatenaltyapısızayıfolanbirçokTürkmüziğiicra-cısıbuyeniicraanlayışıdoğrultusundahareketettilerveeskibestekârlarıneserlerini“modernize”ettiler.

Böylesi bir modernleşmeye ve solist performan-sınauygunorkestralardaolmalıydı. Bunusağlamakiçintanbur,kemençe,neygibiklâsiksazlaryavaşyavaşmüziktendışlandılar.Yerlerineklarnet,keman,darbu-kagibigelenekselmusikimizinruhunahiçdeuygunol-mayanenstrümanlardâhiloldu.Birdemusikiyeyenibirisimverildi;“TürkSanatMüziği”

Yıllariçindevaziyetnormalleştivekanıksandı.Türkmüziğideninceartıkakıllaraküçükusûllerdebestelen-mişbasitpiyasaşarkıları,bolağdalıvesolistmerkezlibirmüzikgeliyor.AcabaSâdettinKaynakvediğerbir-çokbüyükbestekârbueserleribestelerkenbahsettiği-mizşekildeicraedilmesinidüşünmüşlermiydi?..

Kötünün normalleşmesi iyi bir şey değildir vegerçek Türk müziği tavrını örtmektedir. Yukarıda dabahsettiğimiz gibi herhangi bir şarkısı bile bizim içinçokkıymetliolanSâdettinKaynakgibibirbestecinineserlerininbukadarözensiz icraedilmesiüzüntüve-ricidir.Merhumuneserlerinidoğruperdelerbasansazheyetleri ve geleneksel icraözelliklerini şahsiyetindebarındıran gerçek solistlerin icra ettiğini düşünmekbile insana heyecan veriyor. Bu hayâli gerçekleştir-mek,aslındagâyetasilbirbestekârlıküslûbunasahipolanKaynakvediğerlerininitibarlarınıniâdeedilmesimanâsınageliyor.

Sâdettin Kaynak’ın 1930’lu yıllarda bir konser sırasında çekilmiş fotoğrafı


22

Doç. Dr. Emin Işık

Emin Işık, 1936 yılında Hatay’ın merkez ilçesinebağlıKarmancaKöyü’ndedünyayageldi.EminIşıkİlkdinîeğitiminiaynızamandaköyününimamıolanmuh-terembabasıHoca Şemseddîn Efendi’den talim etti.İlkokuldansonraikiyılAntakyaKur’ânKursu’ndatalimokuduveoradahâfızlıkyaptı.Öğrenimininortakısmı-nı Adana’da, lise öğremininin kısmını ise İstanbul’daokuduğuİmamHatipLisesi’nden1960yılındagördü.

Emin Işık İstanbul Yüksek İslâm Enstitü-sü’nden1964yılındamezunoldu.Dörtyılkadarİstan-bulİmamHatipLisesi’ndemeslekdersleriöğretmeniveidareciolarakgörevyaptıktansonraaçılanasistan-lıkimtihanınıkazanarakİstanbulYüksekİslâmEnstitü-sü (YÖK kanunu gereğince Marmara Üniversitesi’nebağlı İlahiyat Fakültesi’ne dönüştü.) Kur’ân İlimleriveTefsirAnabilimDalı’ndaEbûbekirİbnu’lEnbârî’nin“Kitâbu’l-Vakfi ve’l-İbtidâ” adlı eseri üzerinde yaptığıedisyonkritikçalışmasıyladoktoroldu.

EminIşık,otuzdokuzsenedörtaysürenresmîhiz-metindensonraise2001yılındaemeklioldu.EminIşıkyüzdenfazlailmîmakaleveansiklopedimaddesikale-mealdı.“CelâlHocaHayatıveİlmîŞahsiyeti”,“DevletiKuranİrade”,“Kur’ân’ınGetirdiği”,“Belh’inGüvercin-leri”eserleriarasındadır.

Sâdettin Kaynak’ı nasıl tanıdınız?

Ozamanlarsekizsayfalık“YeniŞarkılar”adındabirfasikülçıkardı.Orada,modaolanşarkılar;bestekârları,sözyazarları,makamları,usûlleriilebirlikteyeralırdı.ÜzerindeSafiyeAyla,MüzeyyenSenargibisanatçılarınresimleriolurdu.1946’lardansonra50-55’lerekadarherayçıktıbumecmualar.BendeSâdettinKaynak’ıevvelaomusikifasiküllerindentanıdım.

Sonra Sâdettin Kaynak Kaynak’ın talebelerindenTahirKaragözileyakındantanıştık.İyibirdostluğumuzoldu,berabermevlitokuduk.SâdettinKaynakHoca’yadailkdefaTahirgötürdübeni.Hoca,Koşuyolucivarın-daoturuyorduozamanlar.1957–58’denbahsediyo-rum.Çünkü59’davefatettihocam.

Son bir senesinde tanışma nasibiniz oldu…

Sonbirsene,evet.Üçveyadörtdefagidebildikzi-yaretine.MünirBey,KemalGürsesmeşkegidiyorlardı,birdeBelediyeKonservatuarı’nadevamedenüniver-siteöğrencilerivardı.

Tanıştığınız güne dair unutamadığınız bir anekdot var mıdır?

Veladet Kandili idi. Tahir Abi (Karagöz) ile bulu-şupSamatyatarafındabirevemevlidokumayagittik.“Haydibugünkandil!”dediTahirAbiveHoca’yıziyare-tegittik.Kışgünübizorayagidenekadarvakitdeikindioldu.Evevardık,Hocahastaydı,pekyerindenkalkamı-yordu.

“Takken varmı?”dedi bana sonra. “Şu anda üze-rimdeyok”dedim.“Bakoradabirtakkevar.Peygam-berEfendimizhiçbaşıaçıknamazkılmadı”dedi.

Daha sizinle ilk tanıştığında…

Evet,ilktanıştığında…Çokönemlibu…Haylirahat-sızdı Hoca ama aklı yerindeydi, konuşuyordu. HattabanaKur’ânokuttu.Sonra,“Oradabirbakbirşeyvar”dedi; siyahbirdeftervarmış,kendisininnotlaraldığıdefter...“Onuçıkar,bakorada”dedi.Üç–dörtseneevvelNeyzen(Tevfik)gelmiş,kendielyazısıylaodefte-reonkıta,İstiklalMarşıgibibirşiiryazmış,Türkiye’ninbütünahvalinianlatmış.Hocaonubanabaştansonaokuttu.

Böyle görüştük…Ama tabii Hoca’nın okumalarınıplaklarındançokdinledik.

Sâdettin Kaynak kendi döneminde nasıl karşılanırdı?

Sofu cemaat tarafından pek sevilmez. Çünkü ilkdefaTürkçeezanokumuş,filmmüziğiyapmış…

Hem imam hem film müziği yapıyor…

Evet,öylebiradamişte…Müziğiyle,sanatıyla,ha-liyle, besteleriyle kendini gösterir bir dışa dönüklükvaronda…

Hoca iki camia tarafından da tam anlaşılamamış ga-liba…

Onun müezzin arkadaşı Ali Rıza Sağman bizzatbenim hocam oldu. Yirmili yaşlardayken, SâdettinKaynak’ın ilk resmi görev yeri olan Yavuz Sultan Se-limCamii’nde,berabermüezzinlikyapmışlar.AliRızaSağmansıksıkanlatırdı.Hatta“Birgünsenigördüm,yeni açmış güle döndüm” eserinin sözleri, Ali RızaSağman’aaittir.

EMİN IŞIK İLE SÂDETTİN KAYNAK ÜZERİNE...Röportaj: İlknur ÖZER


23

Sizin gördüğünüz, şahitlik edebildiğiniz kadarıyla dini kisvesi, hâfızlığı gibi konulardan söz eder misiniz?

HocaashapderecesindePeygamber’ebağlı,hattabanagöremutaassıpdenebilecekkadardindarbiriy-di. Dinine, sünnete son derece riayetkâr davranırdı.Amatabiisofuonunohalinebakmıyor,sinemadamü-zikyapıyoriştediyor.

Çünkü hoca aynı zamanda fötr şapka da takıyordu sürekli…

Evet, tabii fötr şapka da kullanırdı. Ama takkesizasla namaz kılmazdı. Peygamber Efendimiz hiç başıaçık namaz kılmadığı için, ümmet-iMuhammed’denbirininbaşıaçıknamazkılmamasıgerekir.Yaniteset-türsadecekadınlaradeğil,aynızamandaerkekleriçindegeçerlidir.

Hoca, mütevazılığı ile de tanınırmış. Sizin bu konu ile ilgili şahit olduğunuz bir anınız var mı?

Mesela,ŞefikBeyhepanlatırdı.SâdettinHocatabimütevazıbiradam.Berabermeclisleregiderlermiş,“Oboşbulduğuyereoturur;neresimüsaitse...Benonualırım götürürüm başköşeye oturturum. Otur, seninyerinburasıderim.”Fazlamütevazıolmasonraötekicahillersahihzanneder,diyor.

O dönem şartlarında, kendi döneminin insanları içe-risinde hâfızlık faaliyetleriyle nasıl anılırdı Sâdettin Kaynak?

Kendidöneminin insanları içerisindemeselaProf.Dr.NecmettinPolvarvardı. İstanbulÜniversitesiCer-rahpaşa Hastanesi’nde ilk defa psikiyatri bölümünükurankişidirNecmettinBey.YaniMazharOsmanho-canıntalebeleriolur.KendilerininsonasistanıdaAy-hanSongar’dır.“Benasistanıoldum,birseneberaberçalıştık,Hocaemeklioldu,sonrahastaoldu,benbak-tım”diyor.HocanıntedavisiyledebizzatAyhanSoga-rilgilenmiş,kendisöylerdi.İşteNecmettinPolvarderdiki,“Benhocalarvehâfızlariçerisinde,yalnızSâdettinKaynak’ın mukabelesini dinlerdim.” Tabii o zaman-lar şimdiki gibi radyo, televizyonfilan yok. Bir hoca-yı dinlemek istiyorsan neredemukabele okuduğunuöğreneceksin.BilhassaRamazan’daBeyazıtCamii’ndemukabeleolurdu.Ozamanlarbirdeherşeykenditar-zında,kenditavrındaolurdu.Benİstanbul’ageldiğimzamanKur’ân’ıKur’ângibiokurlardı,gazeligazelgibi,şarkıyışarkıgibi…YeraltıCamiiimamıAliEfendidörtbin taneeserbiliyoramaKur’ânokuduğuzamanbirtanesinikullanmaz.

SâdettinHoca da böyleydi işte… Filmmüziklerin-dencamiideKur’ânkıraatine,hattaTürkçeezanaka-darherşeyiyapmış.

Kendisinin Türkçe ezanla ilgili bahsettiği bir şey var mıydı?

Efendim kimse yanaşmıyor o zamanlar. AtatürkDolmabahçeSarayı’ndabiryazbumeseleileuğraştı,hâfızlarlagörüştü.NuriErgin’inTürkMaarifTarihiadlıkitabındaTürkçeezan,namazdaTürkçeKur’ânmese-lesininneredehangioturumdanasılmüzakereedildi-ğinekadarherbilgibütündetaylarıylamevcut.

Sâdettin Hoca son derece ciddi, bir o kadar da esprili bir adammış…

Annesiniçoksevermiş.YaFatımatü’lZehradermiş.OzamanlarHamiyetYüceses,MüzeyyenSenar,SafiyeAylagibiisimlerdersegelir,Hoca’danesermeşkeder-lermiş.Hocaonlarlasaatlerce ilgilenirmiş.Annesidebugelenkızlarıkıskanırmış.

Sâdettin Kaynak’ın, hıfziyyeti konusundaki hassasi-yeti hakkında ne söylersiniz?

Hocada,AlâeddinBeydehâfızkelimesihususundaçokhassaslar.Heryerde,notakâğıtlarındabileHocabunuistemiş;“Hâfızım.Hâfızlığım,Kur’ân’ıhıfzetmemvebunukaybetmemekiçinhayatboyuncamücadeleetmemhayatımdaövünebileceğimtekşey.Benihiçbirşeyleanmayınamahıfziyyetimiezmeyin”dermiş.

Hoca’nın hâfızlığı konusuna bu kadar önem verme-sinde babasının da etkisi çok olsa gerek. Hiç bahse-der miydi?

BabasıhuzurderslerindenAliAlâeddinEfendi’dir;müderristir,âlimbiradamdır.Zatenhâfızlığınıdama-lumbabasındanalmış.SâdettinKaynak’ınkendisidemuhaddisdenecekkadarhadisbiliyor,Arapça,tefsir,hepsinesonderecehâkim...Medresedeokunanbü-tündinibilimleriokumuş. Fakatmusikimerakıdahaağırbasmış vebestekârolmuş.O zaman İstanbul’daherköşebaşındamusikideüstatolanbirivardı,kimegitsenyardımeder,birazdakabiliyetligörürlerseüstü-neparabileverirlerdi.Eskidenböylebirteşvikvardı.

Sâdettin Kaynak’ın tavır konusundaki hassasiyeti için neler söylenebilir?

Tahir Karagöz, bir gün Sâdettin Kaynak’a gitmişmesela.KaynakdinlemişTahirAğabey’i,çokgüzelbirtavır, çok klasik üsluptur. “Ne iş yapıyorsun” demişSâdettin Hoca ona. “Ben iş yapmıyorum” demiş Ta-hirKaragözde.Hoca,“Hayır,evvelabirişyapacaksın,sonrabanadersegeleceksin”deyinceTahirAğabeydegitmiş, elle çorap örenmakinelerden almış. Haftadakırk–elli taneçorapörüppazarcılarasatmaya,ben-zindükkânlarınaanlaşıponlaragötürmeyebaşlamış.SâdettinHocaondansonrakendisinedersvermeyika-buletmiş.


24

MeselahastaolmadanönceHalil İbrahimÇanak-kaleligelmişHoca’ya.DinlemişHocaonu,sonra,“Senkimsedenmusiki dersi filan alma. Bu tavrın bozulur,birdahadayakalayamazsın.Bildiğingibioku”demiş.

Ozamanbutavırlarahususiönemveriyorlar.Kim-se kendi tavrını dikte etmiyor, herkesin tavrını koru-makistiyor.

Çok da tertipli çalışırmış, değil mi?

Çok tertipliçalışıyor,birdeçokvelûd, ilhamdolubiriydi.Bunasılolur,eğer içindemusiki varsa,besteyapabilirsin. İçindemusikiyoksahiçbirşeyyapamaz-sın. İrticalen de okuyamazsın. Musiki bu adamlarıniçindevar.SâdettinKaynakbirgecedeayrımakamlar-danbeştanebesteyapabilir.

Bu ona verilmiş harikulade bir yetenek doluluk.Çünkütestidoluyorkitaşıyor.Birikinağmesöylüyor-sunona,bireserçıkarıyor.

AyrıcabakınızSâdettinKaynakdoğrudürüstnotabilmez.MeselaŞevkiBeyhiçbilmezmiş.Meşhur sa-raymusikihocalarındanLeonHancıyanvar.ŞevkiBeybirgüngitmişbakmış,LeonHancıyanoturmuşmey-hanedeiçiyor.ŞevkiBeygitmişyanına,“Yahuseniarı-yordum,bireservardiliminucunda,kaçgündürno-tayıalmayaçalışıyorum.Kaybolmasın,unutmayayım”demiş.O söylemiş,Hanciyan yazmış. “Bir tanedahavardı”demiş,onudayazmış.“Yabirtanedahavardı”demiş. Sonunda Hancıyan şöyle cevap vermiş, “Senbunlarıburadabestelorsun!”Yaniönceden tasarlan-mışeserlerdeğil.Okadarmusikiyle iç içelerki, söy-lediğiherkelimeeseroluyorneredeyse.Musikiyiyor,musikiiçiyor,musikisoluyorlaradeta…

Sâdettin Kaynak Sultan Selim Camii’nin lojmanı önünde


25

Giriş

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde, özellikleİkinci Meşrutiyet’in ardından dilde sadeleşme akı-mının ortaya çıkmasından sonra ibadet dilinin Türk-çeleştirilmesi konusunda görüşler ileri sürülmeyebaşlanmıştır. Bu çerçevede ezanın Türkçeleştirilmesidüşüncesi üzerinde de yoğun tartışmalar yaşanmış-tır. Modern Türkiye’yi inşa aşamasında Atatürk’ün,din görevlileriyle ilgili birtakım düzenlemelere gittiğidebilinmektedir.Atatürk,İslaminancınınpratiğiningelenekselliktenkurtarılarakçağdaşçizgilerekavuş-turulmasınıarzulamaktadır.Bubağlamdahalifeliğinkaldırılmasındansonraatılanilkciddiadımlardanbi-risiolarak,Atatürk’ünibadetdilininTürkçeleştirilme-si konusundakidüşünceleri, Cumhuriyet’in ilanındanhemen sonra Kur’an-ı Kerîm’in Türkçe’ye çevrilmeyebaşlanması ileuygulamaalanınagirmiştir.Bununar-dından,ezan,tekbir,hutbe,minarelerdengündebeşvakit okunan ezanınTürkçeleştirilmesi düşünülebi-lir.İslâmiyet’inilkyıllarındanCumhuriyetdöneminekadar orijinal biçimiyle okuna gelen ezan, ilk olarak1932-1950yılları arasındaTürkiyeCumhuriyeti top-raklarındaTürkçeolarakokunmuştur.BuçalışmadabusürecinnasılbaşladığıveSadettinKaynak’ınbun-dakirolüirdelenmeyeçalışılmıştır.

Türkçe İbadet Konusu

Haziran 1928’de İstanbul Darülfünu’nu bünyesin-dekurulanbirkomisyonİslamdinindereformvemo-dernleşme çabalarını incelemek, üniversite kanalıylaMilli Eğitim Bakanlığı’na tekliflerde bulunmak üzereçalışmalara başlamıştır. Prof. Fuat Köprülü başkanlı-ğındakibukomisyon ilahiyatçılar,psikoloji vemantıkprofesörlerinden oluşmuştur. Bu komisyon raporunagöredinintoplumsalbirkurumolduğuaçıkçabelirtil-diktensonra,diğer toplumsalkurumlargibidinindetoplumsal hayatın gereklerini karşılaması gerektiği,değişim ve gelişime ayak uydurmasının zorunluluğuolduğu vurgulanmıştır. İşte İlahiyat Fakültesi’nin ha-zırladığıDiniIslahatınEsaslarıHakkındaLayihailebuuygulamalarıntabanıhazırlanmıştır.1

Tarihi seyre bakıldığında ezanın Türkçeleştirilmeistekleri,ilkolarakYeniOsmanlılardanAliSuavi’degö-

*Yalova Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü1 Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, 9. Bs., An-kara, TTK Yayınları, 2000, s. 409-410.

rülür.1867’lerinBatılılaşmaakımıöncülerindenolanSuavi,TürklereBatıkültürünütanıtmayıamaçlamıştır.HattaİslamfıkhınıbileBatıcıgözleeleştirmişti.AliSu-aviherzaman«Osmanlıcaya»karşı«Türkçeci»olmuş,bunu ibadette de yansıtmak istemiştir.2 Ali Suavi ilebirlikteibadetlerinveezanınTürkçeleşmesifikriniZiyaGökalp de savunmuştur. İlk kez “Vatan” adlı şiirindeibadetin Türkçeleşmesinden söz etmiştir. GotthardJaeschke’ninşeriataaçıkolarakmeydanokumakdiyeyorumladığışiirşuşekildedir.

“BirülkekicamiindeTürkçeezanokunur, Köylüanlarmanasını,namazdakiduanın BirülkekimektebindeTürkçeKur’anokunur KüçükbüyükherkesbilirbuyurduğunuHuda’nın EyTürkoğluişteorasıdırseninvatanın.”

Aslında anlaşıldığı üzere Gökalp sadece Türkçeezanıdeğil ibadetindeTürkçeleşmesini istemektedir.YaniTürkçeKur’anfikriniortayaatmıştır.“TürkçülüğünEsasları”kitabındaTürkçeyapılanilahi,zikirvemevlidişerif’iörnekgösteripTürkçeokunmasınıistediklerininbir listesini yapmıştır: 1-İbadette okunanlar (tilavet)dışındaKuran’ınokunuşu,2-Bütünduave ibadetler-densonraokunanduavemünacatlar,3-Hutbeler.3

BuçerçevedeMustafaKemalPaşa1Kasım1932’deMeclis’ehitaben:

“Türk Dili’nin kendi benliğine aslındaki güzellikve zenginliğine kavuşması için, bütün devlet teşkila-tımızın, dikkatli, alakalı olmasını isteriz”4 diyerek dilçalışmaları yolunda; ilk iş olarak “İslâmiyet’in Türk-çeleşmesi”yönündefaaliyetlerinbaşlayacağını işaretetmiştir.

2 İsmail Hakkı Danişmend, Ali Suavi Türkçülüğü, Anka-ra, CHP Genel Sekreterliği Neşriyatı, 1942.3 Gothard Jaeshke, Modern Türkiye’de İslamlık, (çev. H. Örs), Ankara, Bilgi Yayınevi, 1972, s.43.4 Mustafa Kemal Atatürk, Söylev ve Demeçler, C.I, Anka-ra, ATAM Yayınları, 1997, s.390.

SÂDETTİN KAYNAK VE TÜRKÇE İBADET MESELESİ

Dr. Tunca Özgişi*


26

Türkçe İbadet Girişimleri Ekseninde Sadettin Kaynak

Mustafa Kemal Paşa’nın ibadet dilinin Türkçeleş-tirilmesigirişiminin ilktanıklarındanbirideSadettinKaynak’tır.5 İbadetlerin Türkçe yapılması konusundayoğunlaşanMustafaKemalPaşa,buişteençokfayda-lanabileceği kişileri etrafında toplamaya başlamıştır.BuçerçevedeDolmabahçeSarayı’ndabukişilerleaylarsürenbirçalışmabaşlatmıştır.DolmabahçeSarayı’ndabizzatAtatürk’ünbaşkanlığındavegözetimindeyürü-tülen ibadet dilinin Türkçeleştirilmesi çalışmalarınakatılanhâfızlar şunlardır:BeşiktaşlıHâfızRıza,HâfızBurhan,HâfızSadettinKaynak,EnderunluHâfızYaşarOkur,SultanSelimliHâfızAliRızaSağman,Adliye’de-ki Hâfız Fahri, Galatasaray Muallimi Hâfız Nuri vetümhâfızlara başkanlık etmeküzereÜsküdarlı HâfızHasan Cemil. Bu dokuz seçme hâfız din inkılâbı içinyapılacakdeğişikliklerdeveözellikle ibadetinTürkçe-leştirilmesindeçalışmakiçin1931yılıRamazanayınınortasından itibaren Saray’da çalışmaya başlamışlar-dır.HâfızSaadettinKaynakyürütülenbuçalışmalarınorganizatörü olarak göze çarpmaktadır.6 Atatürk, buheyetinbaşına önceDr.ReşitGalip’iatamıştır.ReşitGalip’in İstanbul’dan ayrılması üzerine görev, HasanCemilÇambel’everilmiştir.Haftanınbelirlibirgünün-deDolmabahçeSarayı’ndaTürkTarihKurumu’nunkü-çükodasındatoplanandokuzhâfızdankurulubugruptarafındandenenenTürkçetekbirşeklikabuledilmişvehâfızlar,kabuledilenbuşekliKadirGecesi’ndeAya-sofyaCamii’ndeokumaküzeregörevlendirilmişlerdir.71931 yılı Ramazanını izleyen gecelerin birinde, Ata-türk Dolmabahçe’de hâfızların da bulunduğu konuk-larının yanında Sâdettin Kaynak’a bir Türkçe hutbeokutturmuştur.8Bununlabirliktebazıordukomuran-lara verilecek konferanslarda da Kaynak’tan istifadeedilmiştir.Kaynakhatıralarındabusürecişöyleanlatır:

“…Atatürk beni çağırttı. Bir Kur’an-ı Kerim verdi.İmzasınıkoydu.Kur’an-ıKerimdemuharebeyemüte-allik [savaşadair] ayetlerin tercümelerini tesbitede-rek,ordukumandanlarınabirnutukvermemiemretti.Hazırlandım.Atatürk’ünkarşısında,Ordukumandan-larının hazır bulunduğu bir mecliste bu emri yerinegetirdim. Atatürk «Yahu, Kur’an’da neler varmış dabizimhaberimizyok»dedi.MüteadditdefalarbirçokvesilelerleAtatürk’ünhuzurunakabulolundum.”9

TürkçeleştirmeçalışmalarıesnasındaHasanCemil5 Cemal Ünlü, Kendi Sesinden Hafız Sadettin Kaynak, (CD-Kitap), İstanbul, Kalan Müzik, 1999, s.27.6 Hasan Hüseyin Ceylan, Kemalizmin Türkçe Ezan Hika-yesi, Ankara, Rehber Yayınları, 1996, s.10 vd.7 Hasan Cemil Çambel, Makaleler, Hatıralar. Ankara, TTK Yayınları, 1987. s.36-37.8 Osman Ergin, Türk Maarif Tarihi, C.V. İstanbul, Eser Yayınları, 1977,9 Mahmut Kemal İnal, Hoş Sâdâ: Son Asır Türk Musikişi-nasları, Ankara, Türkiye İs Bankası Kültür Yayınları, 1958.

Çambel’inbaşkanlığındatoplanarak,tekbiriTürkçeleş-tirmeyeçalışanhâfızların«Allahbüyüktür»şekliniilerisürmelerinekarşı,yalnızcaSultanSelimliHâfızAliRızaSağman, tekbirde“Tanrıuludur”biçimini savunmuş-tur.HâfızlarherikişekliAtatürk’ünönündeokumuşlarve sonunda «Tanrı Uludur» biçimi Atatürk’çe uygungörülmüştür.10Böylecekabuledilenşeklegöretekbi-rinTürkçesişöyleolmuştur:

“TanrıUludurTanrıUludur.TanrıdanbaşkaTanrıyoktur,TanrıUludurTanrıUludurHamdonamahsustur.”11

Türkçe ezanın bestesi için konservatuar üyesi İh-sanBeygörevlendirilmiştir.Bütüngayretlererağmenbestenin 10 Ocak 1932 tarihine kadar İstanbul’dakibütünmüezzinlereöğretilmesininmümkünolamaya-cağıanlaşılıncaezanınaslişekliyleokunmasınageçiciolarak izinverilmiştir.Buaradabaşta İstanbulolmaküzereAnadolu’dadayeryerezanınTürkçeokunması-nabaşlandığıgazetelereintikaledenhaberlerdenan-laşılmaktadır.12İlkTürkçeezan29Ocak1932tarihindeyaniRamazanayınınyirmincigünündeFatihCamii’ndeHâfızRıfattarafındanokunmayabaşlanmıştır.

Bu gelişmeden hemen sonra yapılan hazırlıklar-dansonraTürkçeKur’an,tekbirvekametise5Şubat1932gününerastlayanKadirGecesi’ndeAyasofyaCa-mi’ndekimevlitteokunmuşveradyodannaklenyayın-lanmıştır. Bu gecede Atatürk, Kuran’ın tercümesinindeaslı gibimakamlaokunmasını istemiştir.Çevirininnesir olması ise bunu engellemektedir. Kadir gecesi,Ayasofya’daTürkçeHutbeokunduğundaSadettinKay-nakkendikısmınadüşen“müzemmil”kısmını,hitabetşeklindeokumuştur.İlkolarakogeceradyoiledünya-yaduyurulanbuokumayıAtatürkçokbeğenmiştir.13

Aynı günün gündüzünde SâdettinKaynak tarafın-danCumanamazısonrasındaSüleymaniyeCamii’ndeTürkçehutbeokunmuştur.Dönemianlatanhatıralar-daİstanbulhalkıarasındaötedenberiRamazanayınınson Cuma namazını Süleymaniye›de kılanların tümgünahlarından arınacağı inancının yaygınolduğu, bunedenledebucamiinözelliklebubelirligündedoluptaştığını yazmaktadır. Atatürk›ün de bu durumdanyararlanarak, bu camii seçtiği anlaşılır. 5 Şubat1932tarihindeokunanbuTürkçeHutbeninkonusunubiz-zatAtatürk seçmiştir. (Konu,yineSadettinKaynak›ınhatıralarından “O gafiller yeryüzünü ifsat etmeyindendiği. zamanbir ifsatdeğil, ıslahediyoruz”derler,halbuki işte onlarmüfsittirler. Fakat ne yaptıklarının10 Yaşar Okur, Atatürk’le Onbeş Yıl- Dini Hatıralar, İstan-bul, Sabah Yayınları, 1962, s.12-13. 11 Ergin, a.g.e., s.1632.12 Cumhuriyet, 6 Şubat 193213 Ergin, a.g.e., s.1632.


27

farkında değillerdir” diye başlar). Kıyafete gelince,AtatürkKaynak’tansarıksarmasınıistememiştir.Gün-lükkıyafetiyleyaniaçıkbaşolmasıgerektiğinivesoğuknedeniyledepaltogiyebileceğinisöylemiştir.14

Buuygulama,6Şubat1932 tarihliMilliyetgaze-tesinde,“DünSüleymaniyeCamii’ndeilkdefaTürk-çehutbeokundu”başlığıyladuyurulmuş;haberindevamındaşunlaraktarılmıştır:“Cami, mahşeri birmanzara arz ediyordu. Hâfız Sadettin Bey’in hiçArapçasızokuduğuhutbe,muazzamcemaativecdiçinde bıraktı. Dün Süleymaniye Camii, tarihî birgünyaşamış,sırfTürkçeilehutbeoradaokunmuştur.İstanbul’un enmuazzam abidelerinden biri olan Sü-leymaniyedünmahşerdenbirnumunearzetmiştir.”15BununlabirlikteKaynak’ınFraklıresmideyayınlanmış-tır.Kaynak’ıntümbuyeniliklerleilgiliolarak,ilerleyenyıllardakiröportajlarındageçenşucümleonunpsiko-lojisiniyansıtır:“Nediyeyim,inkılâplaryapılıyor,pekidedim.”16

Ayrıca Sadettin Kaynak’ın kendi sesinden Türkçeezanörneği,taşplâkkayıtlarıylagünümüzeulaşmış-tır.Atatürk’ünKur’an-ıKerim’ideTürkçeokutmagi-rişimleridoğrultusunda,sanatçınıntaşplaklaraİsraveAliİmranSureleriniokumuşolduğugünümüzeulaşanbilgilerarasındadır.17Kur’an-ıKerim’iTürkçeokutmaçalışmalarısırasında,çevirilerinbirbirineuy-madığınıgörenAtatürk,durumuKaynak’laistişareetmiş,bestecinin“TürkçeKur’anolmaz”sözüüzerinebufikrindenvazgeçmiştir.18

Sonuç

Mustafa Kemal Atatürk tarafından Cumhuriyet’inilanıyla birlikte yaşanan değişimin benimsenmesi veyüceltilmesi için en önemli icraatlardan birisi olarakibadetlerinTürkçeleştirilmesimeselesigelmiştir.Titizve kapsamlı bir çalışma yürütülmüş, bu çalışmalarıniçindeKur’anhalkınanlamasıiçintercümeedilmiştir.Dil devriminden doğan farklı bir uygulamada ezanınTürkçe olarak okunmaya başlanması olmuştur. Bu-nunlabirliktehutbelerin,tekbirvekametindeTürkçeokunmasıdaöngörülmüştür.Buçerçevedeyapılança-lışmalaradöneminünlühâfızlarındanSadettinKaynakda katılmıştır. Atatürk kendisine çalışmaları boyuncayakınilgigöstermiştir.NitekimilkTürkçehutbeyiken-dineokutturmuştur.BununlabirlikteKaynak’ınsesin-denTürkçeezanveKur’ankayıtlarıplaklararacılığıylayayılmıştır.14 Ergin, a.g.e., 1667.15 Milliyet, 6 Şubat 1932.16 Hasan Oral Şen, Sadeddin Kaynak, Ankara, TRT Mü-zik Dairesi Başkanlığı Yayınları, 2003, s.367.17 Ünlü, a.g.e., s.27. 18 Şen, a.g.e., s. 368.

3 Şubat Çarşamba (Kadir Gecesi). Hafızlar ayakta Türkçe tekbir getiriyor-lar. Hafızlardan açık renkli elbiseli olan zat Hafız Sâdettin Kaynak’tır.


28

1923’te Cumhuriyetin ilanı ile birlikte yönetimehâkim olan, geçmişi geride bırakıp yeni ve parlakbir geleceğe Batılılaşma ve modernleşme yolundakiinkılâplar ileulaşmayıhedefleyenideolojidenşüphe-siz kimüzik de etkilenmiştir. Cumhuriyet politikalarıdoğrultusunda geleneksel müziği unutturmak amacıileTürkmüziğiilkönceeğitimveöğretimdenkaldırıl-mış,ardındanda radyolardayasaklanmıştır.Halk,nesentez doğrultusunda Türk müzisyenler tarafındanbestelenençoksesliyapıtlaranedeBatımüziğiörnek-lerine büyük ilgi göstermiştir. Aksine radyodan Türkmüziğiyasaklanınca,özellikleArapkanallarınayönel-mişlerdir.Arapmüziğineradyokanallarıvasıtasıylaku-laklardaoluşanbuaşinalık,belli bir süre sonraArapfilmleriylepekişmiştir.

II.DünyaSavaşı’nınçıkmasıylahemfilmendüstrisidurmuş hem de çevrilmiş filmler yurda gelememiş-tir.Mısır yoluyla Türkiye’ye gelen Amerikan filmleri-ninülkeyeMısır sinemasınınürünlerini de getirmesiile“Arapfilmleri”gösterimibaşlamıştır.İlkMısırfilmi“Aşkın Gözyaşları” büyük ilgi ile karşılanmıştır. Uzunsürediryerlifilmlerdenuzakkalanhalkiçinfesli-enta-rilikişilerinyeraldığı,baştaÜmmüGülsüm,LeylaMu-rat,Abdulvahhap,FeritAtraşgibiMısırSineması’nınbir endüstri olarak güçlenmesi ve yaygınlaşmasındabüyükroloynayanşarkıcılarınoynadığımüzikliMısırfilmleri,1948yılındayasaklanıncayakadaroldukçailgiçekiciolmuştur.Örneğin;bunlardan“BağdatBülbülü”adlıMısırfilmi“İstanbulhalkınınçokiyitanıdığıvegü-zelsesleriniherakşamMısırradyolarındadinlediğimizMünireMehdiyeveAhmetAllam’ın iştiraki ileyapıl-mışbinbirgeceefsanelerinitasviredenTürkçesözlüve şarkmusikili birfilmdir” şeklinde tanıtılmıştır (13Şubat1937CumhuriyetGazetesi)(Şekil1).

Şekil1.13Şubat1937CumhuriyetGazetesi“BağdadBülbülü”filmilanı

Filmlerinmüzikleriöylesineilgigörmüştürki,hal-kındilinibozacağıendişesi ile ilkolarak1938yılındaBasın-YayınGenelMüdürlüğü,filmmüziklerininArap-ça söylenmesini yasaklamıştır. Böylelikle filmler içinyapılanyepyenibirtarzoluşmuştur:“AdaptasyonŞar-

kılar”.Adaptasyon,Arapfilmlerindekişarkılarınmelo-dikyapısıüzerineTürkçesözleryazılarakyadatema-lardan esinlenilerek yeni besteler yapılması şeklindegerçekleşmiştir(Tekelioğlu,1998).Filmlerinmüzikleriodöneminünlübesteciveyorumcularınayaptırılmışvebufilmlerhalktarafındanbüyükilgigörmüştür.İlkkez26Ocak1939’daİstanbulİpekveSaraysinemala-rındagösterimegiren,başlıcarolleriniRomanNavaroveMirnaLoy’unoynadığı“ŞeyhinAşkı”filmininilanın-damüzikbilgisi:“MusikikısmınıtertipedenveidareedenCevdetKazan,GazelveŞarkılarMustafaÇağlar”olarakbelirtilmiştir.Butarihtensonra,gazetelerdeçı-kanMısırfilmlerininafişveilanlarındayerliyorumcuve bestecilerin isimleri yoğun olarak görülmektedir.Filmlerinilanları,plakyadaeğlenceyerleriiçinverilenreklamilanlarındanfarksızdır(Beşiroğlu,2003).

Aynı yıl yerli film sektörüdegerekoyuncular ge-reksemüzikalolarakTürkmüziğiilebezenmiştir.Bun-laraengüzelörnek,içerisindefilmmüziğiolarakDedeEfendi,ŞakirAğaveIII.Selim’inklasiküsluptakieser-lerininyanısıraSâdettinKaynak’ınbufilmiçinyapmışolduğuyenibestelerinindeyeraldığıvebaşrolünüdö-neminenönemlisessanatçılarındanMünirNurettinSelçuk’un üstlendiği “Allahın Cenneti” filmidir (Şekil2).

Şekil2.28Ekim1939AkşamGazetesi“AllahınCenneti”filmilanı

SâdettinKaynak’ınyapmışolduğuilkTürkfilmiolan“AllahınCenneti”,aynızamandaTürksinematarihin-deünlübir ses sanatçısınınoyuncuolarak yer aldığıilk filmdir. Sinema yazarları bu filmin şarkıcı-oyuncuekolünü başlattığını ve film sanatı adına bu akımınbaşlamasındakötübirörnekolduğunubelirtmişlerdir(Şen,2003).AncakKaynak’ınbufilm içinbestelediğivebugündahienbilineneserleriarasındasayılanhi-caz “Deli gönül gezer gezer gelirsin”, segâh-nihavent“Dertliyim,ruhumahicranımısardımdayine”,segâh“İnceciktenbirkaryağartozarElifElifdiye”,nihavent

SÂDETTİN KAYNAK’IN FİLM MÜZİĞİ BESTECİLİĞİ * Sinem ÖZDEMİR

*Yrd.Doç.Dr.İstanbulTeknikÜniversitesiTürkMusikisiDevletKonservatuarıÖğretimÜyesi


29

“Kalplerdendudaklarayükselensesidinle”gibieserle-rihemfilmhemdeplaklarlagenişkitlelereulaşmıştır(Şekil3).

Şekil3.29Ekim1939AkşamGazetesi“AllahınCenneti”filmiplakilanı

Gerek adaptasyon gerekse Türkçe film ilanların-da“bestecisi”, “adaptasyonunuyapan”gibi sıfatlarınkarşısındaSelahattinPınar,ArtakiCandan,SadiIşılay,Muhlis Sabahattin, Kadri Şençalar, Şerif İçli, MünirNurettinSelçuk,MesutCemilgibidöneminünlümü-zisyenlerinin isimleri de yer almış (Şekil 4) fakat buisimlerarasındanöneçıkan,hiç şüphesiz ki SâdettinKaynakolmuştur.

24Eylül1944AkşamGazetesi

26Mart1941AkşamGazetesi

1Kasım1947CumhuriyetGazetesi

19Nisan1946CumhuriyetGazetesi

8Nisan1946AkşamGazetesi

Şekil 4. Selahattin Pınar, Artaki Candan, Sadi Işılay, Kadri Şençalar ve Şerif İçli’nin müziklerini adapta edip/besteledikleri Arap/ Mısır filmlerinin gazete ilanları

Sâdettin Kaynak’ın 1926 yılından başlayarak sür-dürdüğübestecilikhayatındatanınmasıvepopülerlikkazanmasında filmmüziği çalışmalarının çok önemlibirrolüolmuştur.Kaynak’ınfilmşarkılarıbesteciliğin-de,TürkfilmleriveMısırfilmlerineyaptığışarkı, tür-kü ve fantezilerülkeninpek çok yerindegösterilme-yebaşlayanfilmleraracılığıileyayılmayabaşlamışvesonrasındadadöneminünlüsessanatçılarınınplakla-raseslendirimiveeğlencemekânlarındaki icraları ilegenişserilerdehalkaulaşmıştır.


30

SâdettinKaynak’ıntespitedilebilen669eserinden218’ifilmmüziklerininsözlürepertuarınaaittir(Şekil5).

E S E R DAĞ IL IMI

F ilm Müziği; 218; 33%

Diğer E s erler; 451; 67%

Şekil5.SâdettinKaynakEserlerininİstatistikselDağılımı

Kaynak14adetTürkfilmine59,47adetMısırfilminede159eserbestelemiştir(Şekil6).

F İL M MÜZİK L E R İ DAĞ IL IMI

T ürk F ilmi; 59; 27%

Mıs ır F ilmi; 159; 73%

Şekil6.SâdettinKaynak’ınFilmMüziklerininİstatistikselDağılımı

Kaynak’ıntespitedilen14adetTürkfilmiiçinulaşılan59eserinin49’uşarkı,3’ütürkü,2’sifanteziformundaikenbireradetdemarş,mersiye,beste,nefesvetangoformundaeserimevcuttur.Tespitedilen47adetMısırfilmiiçinulaşılan159adeteserininise140’ışarkı,4’üfantezi,4’ümarş,3’üdüet,2’simersiye,2’sitürkü,1’ivals,1’ideninniformundadır.2adeteserininiseformutespitedilememiştir(Tablo1).

SâdettinKaynak’ınözelliklebufilmlerdenesinlenerekbestelerindekarşımızaçıkan4mısralızemin,nakarat,meyan,nakaratolarakdüzenlenenklasikşarkıformundanbağımsız,gerekmakamlarıveusullerikullanışıgereksemelodiye, formaveritmegetirdiği serbestlikvesazunsurunasağladığıprestijle1950’liyıllarda“serbest icra”/“fantezi”olaraktanımlanacakolanyeni icratarzı ileortayakoyduğueserleri;gördüğü ilgikadareleştirilmiş-tir.Ortayakoyduğuserbesticratarzınınhembesteyapmatekniklerindehemdeicradabireyeözgürcehareketedebilmealanıyaratması,“özgüricra”ve“arabesk”ilişkilendirimindeKaynakilebirebirbağkurulmasınasebepolmuştur(Tekelioğlu,1998).

Kaynak’ın bu anlayışla verdiği eserleri; Arapmüziği,Mısır filmleri, yozmüzik, arabesk hep aynı paydadanbeslenereksöylemleştirilmiştir.AslındanearabeskTürkçesözlübirMısırmüziğidirnedearabeskfilmleriMısır


31

melodramlarınıntaklididir(Stokes,1998).Kurulanbubağın1960’lıyıllardabaşlayanve“ArabeskKültür”ola-rakadlandırılansosyalolgununmüziğinintemelleriniatması yönündeki ilgi Kaynak’ın eserlerinin müzikalanalizleriparalelindedoğrubir tespitdeğildir.Ancakbubestelerinkurulumundatemelalınançatınıngerekmelodi, gerek ritim, gerekse güftedeki serbestlik veözgürlükolgusunuyerleştirmesibakımındankompo-zisyonolarakzincirlerinkırılmasındaönemlibiretkenolduğuşüphesizdir.

Kaynak tüm bu eleştirilerin aksine, gösterime gi-recek olanMısır filmlerimüziklerinin aynen kalmasıveya sadece sözlerinin Türkçeleştirilip Arap müziği-nin korunması fikrine karşı gelerek filmmüziklerininTürkçe sözlerle yeniden bestelenmesi düşüncesinisavunmuştur. Hatta Arap müziğinin halk arasındabüyük ilgi gördüğü bu dönemde büyük bir risk içer-mesine karşın, görüşünde ısrar etmiştir. Orijinal adı“Denânîr”olanveÜmmüGülsüm’ünüçüncüfilmiola-rakMısır’da 1940 yılında piyasaya çıkan (Danielson,2008) “Harunürreşid’in Gözdesi” adlı film, dönemfilmvemüzikbahsiaçısındandeneyselbirgirişimol-muştur. Film, biri Türkçe sözlerle Sâdettin Kaynak’ınbesteleyipMüzeyyenSenar’ınseslendirdiğişarkılarlaİpekSineması’nda,birdiğerideTürkçesözlüveÜmmü

Gülsüm’ün seslendirdiği Arapça şarkılı versiyonuylaSaraySineması’ndaolmaküzereaynıandaikisinema-dabirdengösterimegirmiştir(Şekil7).Sonucundaise,SâdettinKaynak’ınbesteleriileTürkmüziğidublajıya-pılanfilmingösterimi,orijinalversiyonunanazaranüçkathasılatyapmıştır(Şen,2003).

Şekil 7. 27 Kasım 1941 Akşam Gazetesi “Harunürreşid’in Gözdesi” film ilanı

Sâdettin Kaynak’ın filmler için yaptığı besteler vebunların film içerisindeki yer ve süreleri düşünüldü-ğündeodönemekadar alışılagelmişolan şarkı form

Sâdettin Kaynak’ın Film Müziklerinde Kullandığı Formlar14 Türk Filmindeki 59 Eserin Formları 47 Mısır Filmindeki 159 Eserin Formları

Kullanılan Form Kullanım Sayısı Kullanılan Form Kullanım Sayısı

Şarkı 49 Şarkı 140

Türkü 3 Fantezi 4Fantezi 2 Marş 4

Marş 1 Düet 3

Mersiye 1 Mersiye 2

Beste 1 Türkü 2

Nefes 1 Vals 1

Tango 1 Ninni 1

Belli Olmayan 2

Tablo1SâdettinKaynak’ınFilmMüziklerindeKullandığıFormlar


32

özelliklerinden taşmak zarureti doğmuştur. Hacı ArifBey’in damgasını vurduğu “Şarkı” formundan fark-lı bir yapıoluşturmakgerekmiştir.Gerçi bakıldığındaHacı Arif Bey’den önceki dönemlerde de şarkı formbesteciliğindefarklılıklargörülmüştür.Kurallarınsınır-layıcılığınınhersanatdalınadâhilolankişileriçinoluş-turduğuzorlayıcılıkmüzikiçindegeçerliolmuş,belkideTanburîMustafaÇavuş’uneserlerinide“Fantezi”tanımıylailişkilendirebilmeninyadabaştaDedeEfen-diolmaküzerepekçokbestecidebubenzerliğiyaka-layabilmeninsebebidebudur.SâdettinKaynak’ınHacıArifBeyekolündenayrılıpkendiçizgisinegeçmesindetabiikifilmşarkıcılığınındoğurduğusüremecburiyetiilebesteyapmaanlayışınındaoldukçapayıolmuştur.Sâdettin Kaynak’ın filmmüziği besteciliği, salt besteyapmanınçokdahaötesindedir.Yanifilmmüziğibes-teciliği,bestecilikilhamıilebaşbaşadeğildir.Önceliklefilminsenaryosunauygunbirbesteolmasıgerekmek-tedir.Filminorijinalmüziğininsüresineuymakzorun-luluğuvardır.Zaman,mekân,süre,görüntüvekonuileparalellikgöstermesigerekenbirbestetabiikibesteci-yibukonulardasınırlandırmıştır(Şen,2003).

Kaynak’ınfilmşarkıcılığıkonusundayapılanyorum-lar,onunbubestelerinasıloluşturduğunadairedinilenbilgilendirimledahaiyianlaşılacaktır.Bubilgiyikendi-sindenbirinciağızdanedinenvebizzatyaşayantalebe-siAlâeddinYavaşçaşöyleaktarmıştır:“…Birikibesteyaptıktan sonra İpekçilerdeo zamanlarArapfilmle-rinigetiriyorlar,bunlaradublajyapılıyor.KonuşmalarTürkçe fakat şarkılar Arapça.Halktan istekler geliyordiyorlarki‘şarkılargüzelamahiçbirşeyanlamıyoruz.BunlarıTürkçeleştiremezmisiniz’İpekçilermusikîileiçiçebiraile,hattagelinleriUdîNevresBey’intalebeleriLaleNergisHanımlarnam-ımüstearlarıylahepplak-laryapmışlardır.Çokdagüzel tavırlarıvardır.Onlarlameşkleryapılıyor,musikîyapılıyor.OsıradaKaynak’ınbu eserleri dinlendiği için ‘Hâfız’ diyorlar, ‘şu bizimfilmleribirseyredin,bakınedin,bunlarınTürkçeeserhalinegelmesiniistiyoruz.Nasılolurbuiş?’‘VallagidipseyredelimamabirşartlasözunsuruvarvesözolduğuiçinVecdiBeyvar’diyor:VecdiBingöl.‘Onunlaikimizgidelimbakalım takip edelim. Bakalımbir şeyler ya-pabilecekmiyiz,yapamayacakmıyız?Görelimondansonradüşünürüz.’İkiligidiyoroturuyorfilmlerinbaşı-naveçokenteresan,şöyleyapıyorlar:Şimdibirkapalıbirdeaçıkolanheceleribelirliyorlar.Kapalıheceaşağıdoğru,açıkheceyukarıdoğrubirişaretlemeilebelir-leniyor.SonrasındaKur’an-ıKerimokuyuşundaolduğugibihangiheceninnekadarsürdüğünütespitiçiniseüçelifsürecekikielifsürecekdiyetespittebulunuyor-lar.BirağızaçıklığınınnekadarsürdüğünübuşekildetespitedenVecdiBingöloluyor.2elifaçık,3elifkapalı,2elifaçık…şeklindebunları tespitediyor.Kaynak’daaranağme/baştakigirişsazınekadarsürüyor,ozamanki vaşeron saatlebunu saniyeden tespitediyor.Vec-

diBeybiryandansözleritakipederkendiğeryandanfilmdecereyanedenolayıgözlüyor;birdüğünmü,birayrılıkmı,birölümmü?BunlarıdaoradagörüyorlarveVecdiBeybunagöregüfteyiyazıyor.TabiVecdiBeykonuyu takip edip kendi hissiyatı ile yazdığı güftedeaçıklığıvekapalılığıdanazarîdikkatealıyordu.Kaynakaranağmedışındamısralarnekadar tutuyor, arasaz-larnekadar tutuyorbunları saniye ile tespitediyor-du.Tabiiburadaenönemlinoktasenkronuntutması.AğızfilmdeaçıldığındaTürkçegüftedekapanacakbirhecegeliyor iseolmaz.VecdiBeyonagöre şiir yazı-yor, Kaynak’a veriyor, Kaynak da o saniyelere göreölçmeksuretiylebesteleriyapıyor.BestelerinhiçbirisiAbdülvahab’ınokuduğueserdeğil.Amasüreleröyle,mecburkalınıyoruzunşarkılaryapılmaya.Böylecebi-zimmusikîmizdeHacıArifBeyzamanınakadarolanve8mısrayakadargelenşarkılar22mısra,24mısra,26mısrayakadarçıkmayabaşlıyor.AmahiçbirisininArapmüziğiilealakasıyoktur.SâdettinKaynak’tançıkanbirmüzikbu.Kesinlikle arabeskdeğil.Mesela ‘Leylabirözge candır’ neresi arabesk bunun? Ama süre yanı,ağzınaçılıpkapanışıaynı.İştefilmlerdekimüziğeTürkmusikîsiadımınıböyleatıyor.YıllarcaKaynakpekçokArapfilmininmusikî bölümünü kendisi yapıyor, amakiminle?BakınhepsiVecdiBingöl ile...Bu ikisi güzelanlaşmışlarhayatlarınınsonunakadar.Aralarındabiraraküçükbirkırılmaolmuşamasonratamiredilmiş,düzeltilmiş. Böylece Türk musikîsinde uzun soluk-lu şarkı formları artık repertuara girmeye başlamış.Ondansonra taklitlerbaşlamış.Amabunu ilkortayakoyanSâdettinKaynak’tır. Filmmüziğinindoğuşubuşekildeolmuşveçoktutmuştur.İpekçilerleberaberbuişepeydevametmiştir…”(Yavaşça,2008)

Kaynak’ınbusınırlılıkiçerisindeeldeedilenürünlerolaneserlerinebakıldığındaise,besteciliğininbüyük-lüğübirkatdahaortayaçıkmaktadır.Orijinaliseyredi-lenfilmiçinsenaryonunokunması,baştaVecdiBingölolmaküzereuygunşarkısözlerininyazılması,konuyamakam,usul, ritmvegüfteyeuygunbesteyapılmasıgerekmektedir. SâdettinKaynak1941yılındaHikmetFeridunEs ileYedigünDergisi’ndeyaptığı röportajdaşunları söylemiştir: “Hikmet Feridun Es: …bu sıradagözümmasanınüzerindeki kronometrolu şimendifersaatine ilişti. Bir kağıdın kenarında da birtakım he-saplaryapılmış.Saatvedakikalarkaydolunmuştu.Birbestekârın kronometrolu saatle çalışması tuhafımagitmişti.Bununsebebinisordum.SâdettinKaynakiza-hatverdi:‘Filmbestekârlığıbüsbütünayrıbiriştir.BenAllah’ınCenneti,KahveciGüzeli,LeylâileMecnun,Ça-nakkale filmlerininmusikîsini yaptım. Şimdi yeni birfilme çalışıyorum. Bir filmde şarkının ihtiva edeceğiyerkronometroileölçülür.Birmetrede52kareresimvardır.Birfilmbirsaniyede24resimgösterir.Şimdi47metredevamedecekbirşarkıiçinbazıhesaplarçıkar-makicapeder.Meselâşuandafilmdebirdakikakırk


33

saniyedevamedecekbirşarkıiçinçalışıyorum.Bununiçinkarşımdakronometrolusaatduruyor.”52karere-simx47metrefilm,saniyedegösterilenresim24.52x47 :24=101.8saniye,buda1dakikada41.8saniyeetmektedir(Şen,2003).

SâdettinKaynak’ınmüzikleriniyaptığıTürkFilmleri:AllahKerim,Allah’ınCenneti,ÇanakkaleGeçilmez,Es-tergonKalesi,HâfızBehçet,İstanbulSokakları,KahveciGüzeli,KanlıTaşlar,NasrettinHocaDüğünde,SızlayanKalp,SızlayanKalpBeyazZambak,SonsuzAcı,YavuzSultanSelimAğlıyorveYaylaKartalı’dır.Kaynak’ınmü-zikleriniyaptığıMısırFilmleriise:ArzuileKanber,AşkÇeşmesi,AşkKurbanları,AşkınZaferi,BağdatHırsızı,BalıkçıOsmanBağdat’ta,BeyazMelek,BeyazZambak,Binbir/BinbirinciGece,BinikinciGece,BirTürk’eGönülVerdim,CemSultan, Çöl Kızı,DansözlerKulübü,Dü-ğünGecesi,EsirTüccarı,GadrveAzap,GençliğinZa-feri(EndülüsGeceleri),GizliAşk,GünahPeşinde,HacYolu,Harunreşid’inGözdesi,HurmalarAltındaCemile,Işıl ileFahri, İnciliÇavuş, İskender,KalbimeDoğmuş-tu,KaraBahtım,KeremileAslı,LekeliMelek,LeylaileMecnun,MahzunGönüller,MeçhulMazi,Mihrace’ninKızı,Romeove Jülyet,SahraGüzeli, SahraKızı Leyla,Sefiller, Selahattin Eyyûbî ve Bozaslan, Selma BenimCanımsın, Sönmeyen Aşk, Şam Güzeli, Şark Yıldızı,ŞeyhinKızı,Tahir ileZühre,VicdanBorcuveYetimlerfilmleridir.

14 Türk ilminden 5 adedininmüziklerini SâdettinKaynak’ınyapmışolduğutespitedilmekleberaberbufilmler için hangi besteleri yaptığına ulaşılamamıştır.Bufilmleri:HâfızBehçet,SızlayanKalp,SızlayanKalpBeyazZambak,EstergonKalesi,AllahKerim’dir.Bun-lardanHâfız Behçet’e, HasanOral Şen’in bulguların-danfaydalanılarakulaşılmış,diğerdördüisedönemingazeteleritaranırkenulaşılanfilmafişleriileilkkeztes-pitedilmiştir(Şekil8).

29Aralık1950CumhuriyetGazetesi

21Ekim1948AkşamGazetesi

1Aralık1950CumhuriyetGazetesi

Şekil 8. Sızlayan Kalp, Sızlayan Kalp Beyaz Zambak, Estergon Kalesi, Allah Kerim filmleri gazete ilanları

4Mart1949AkşamGazetesi


34

Yineaynışekilde47adetMısırfilmindende9ta-nesine sadece Kaynak’ın müziklerini yaptığı bilgisidâhilindeulaşılmış,eserlertespitedilememiştir.Bun-lardanEsirTüccarı,HacYolu,IşılileFahri,İskender,Ke-remileAslı,HurmalarAltındaCemileadlıeserlereHa-sanOral Şen’in çalışmalarından, KalbimeDoğmuştu,MihraceninKızıveSahraGüzeliadlıfilmlerdegazetetaramalarındarastlanılanfilmafişleriileilkkeztarafı-mızcatespitedilmiştir(Şekil9).

14Aralık1949AkşamGazetesi

24Ekim1945CumhuriyetGazetesi

27Ekim1941AkşamGazetesi

Şekil 9. Kalbime Doğmuştu, Mihracenin Kızı ve Sahra Güzeli filmleri gazete ilanları

SâdettinKaynak14adetTürkfilmiiçinbestelenmişolduğu59eserinde;Nihavent10/Hicaz7/Mahur6/Segah5/Acemaşiran4/Hüseyni4/Karcığar4/Mu-hayyerkürdi3/Rast3/Buselik2/Zavil2/Şehnazbu-selik 2/ Nikriz 2/ Evç 1/ Gerdaniye 1/ Sultanıyegah

1/Şehnaz1/Acemkürdi1 /Suznâk1 /Ferahnak1 /Kürdilihicazkâr 1/ Neva 1/ Uşşak 1/Muhayyerbuse-lik 1/ Şedaraban1olmaküzerebirbirinden farklı 25makamkullanmıştır.47adetMısırfilmiiçinbesteledi-ği159adetsözlüeseriiçinse;Nihavent27/Hicaz24/Uşşak20/Hüzzam15/Rast12/Mahur11/Hicazkâr8/Hüseyni7/Karcığar6/Muhayyer6/Acemaşiran5/Segah4/Gerdaniye 4/Muhayyerkürdi 3/ Suznâk 3/Beyatiaraban2/Dügah2/Gülizar2/Şehnaz2/Buse-lik2/Kürdilihicazkar2/Acemkürdi2/Hüseynikürdi1/Kürdi1/Müstear1/Nevabuselik1/Sabâ1/Segahma-ye1/Sultanıyegah1/Suzidil1/Beyati1olmaküzerebirbirindenfarkı31makamkullanmıştır(Tablo2).

Kaynak,bestelediğifilmmüziklerinin5’iTürkfilm-lerinde,16’sıMısırfilmlerindeolmaküzere21tanesi-nideğişmelimakamanlayışı ilebestelemiş,bireserioluştururkenbazenikibazendeüçfarklımakamıkul-lanmıştır.

SâdettinKaynak,filmmüziklerinibestelerken,Türkfilmlerinde9,Mısırfilmlerindeise8birbirindenfarklıküçükusulükullanmıştır.SâdettinKaynak’ınfilmmüzi-ğibesteciliğindekideğişmelianlayışıyalnızcamakam-larlasınırlıkalmamışusulleriçindekullanılmıştır.159adetMısırfilmmüziğinin25 tanesinin,59adetTürkfilmi müziğinin de 16 tanesinin usulü değişmelidir.Filmmüziklerindeki genel usul dağılımı ise şöyledir:Türkfilmlerinde:Düyek10/Sofyan10/Aksak7/Ser-bestbölümlü5/Curcuna3/TürkAksağı3/NimSofyan2/RaksAksağı1/LenkFahte1/Usulübelliolmayan1eserken;Mısırfilmlerinde:Düyek62/Sofyan27/Ak-sak18/NimSofyan15/Serbest6/ Curcuna2/TürkAksağı1/Devr-iHindi1/YürükSemai1/Usulübelliol-mayan1esertespitedilmiştir(Tablo3).

Nihavent (27), Hicaz (24),Uşşak (20)veHüzzam(15)sıralamasıylayeralanmakamkullanımıveDüyek(62), Sofyan (27) ve Aksak (18) sıralamasındaki usulkullanımındailksıralardayeralanaksakritmlerinter-cihi deArap ritm vemakamanlayışına olan yakınlıkbakımındanilgiçekicidir.

SâdettinKaynak’ınyapmışolduğufilmmüzikleriningüfte yazarları iseoldukça geniş bir yelpazede çeşit-lenmiştir. Karacaoğlan, Emrah, Gevherî, Âşık Ömergibi halk ozanlarından Dîvân şiirinin en önemli şair-lerinden Fuzulî, Nedim ve Şeyh Galib’e, büyük neyüstadıNeyzenTevfik’tenMillîMücadeleruhununenönemli isimlerindenŞairMehmetAkif Ersoy’a kadaruzananbuserideSâdettinKaynak’ıngüftelerinienfaz-lakullandığışairVecdiBingölolmuştur.OnunardındanMustafaNâfizIrmak,FuadHulûsiDemirelli,RamazanGökalpArkın,NecdetRüştüEfe,LâmiGüraygibişairve sözyazarları gelmektedir. SâdettinKaynak’ın yap-mışolduğufilmmüzikleriningüfteyazarlarışöyledir:TürkfilmlerindeVecdiBingöl15/Karacaoğlan4/Ra-


35

Sâdettin Kaynak’ın Film Müziklerinde Kullandığı Makamlar14 Türk Filmindeki 59 Eserin Makamları 47 Mısır Filmindeki 159 Eserin MakamlarıKullanılan Makam Kullanım Sayısı Kullanılan Makam Kullanım SayısıNihavent 10 Nihavent- 27 27

Hicaz 7 Hicaz-24 24Mahur 6 Uşşak20 20Segah 5 Hüzzam-15 15Acemaşiran 4 Rast 12Hüseyni 4 Mahur 11Karcığar 4 Hicazkâr 8Muhayyerkürdi 3 Hüseyni 7Rast 3 Karcığar 6Buselik 2 Muhayyer 6Zavil 2 Acemaşiran 5

Şehnazbuselik 2 Segah 4Nikriz 2 Gerdaniye 4Gerdaniye 1 Muhayyerkürdi 3Sultanıyegah 1 Suznâk 3

Şehnaz 1 Beyatiaraban 2Acemkürdi 1 Dügah 2Evç 1 Gülizar 2

Suznâk 1 Şehnaz 2

Ferahnak 1 Buselik 2Kürdilihicazkâr 1 Kürdilihicazkar 2Neva 1 Acemkürdi 2

Uşşak 1 Hüseynikürdi 1Muhayyerbuselik 1 Kürdi 1

Şedaraban 1 Müstear 1Nevabuselik 1Sabâ 1Segahmaye 1

Sultanıyegah 1

Suzidil 1Beyati 1

Tablo2SâdettinKaynak’ınFilmMüziklerindeKullandığıMakamlar


36

mazanGökalpArkın2/GündüzNadir2/FuatHulusiDemirelli1/NurettinRüştüBingöl1/MehmetAkifErsoy1/CemaliNâbedîd1/NeyzenTevfik1/SâdettinKaynak1/ErzurumluEmrah1/NurettinRüştüBingöl1/AşıkHasan1/Fuzulî1/VasfıRızaZobu1/TarıkIşıtman1/RefikAhmetSevengil1/VehbiCemAşkın’ın1güftesibestelenmişolup23eserinindegüfteyazarıbellideğildir.MısırfilmlerindeVecdiBingöl64/MustafaNafizIrmak15/SâdettinKaynak6/ReşatÖzpirinçci2/ErcümentEr2/ŞadiKurtuluş1/AşıkSeyrânî1/AşıkÖmer1/TarıkIşıtman1/LamiGüray1/HuriserGüneri1/HâlilİbrahimAkçam1/RamazanGökalpArkın1/TâlibiCoşkun’un1güftesibestelen-mişken61eseriningüfteyazarıbellideğildir(Tablo4).

Sâdettin Kaynak’ın Film Müziklerinde Kullandığı Usuller14 Türk Filmindeki 59 Eserin Usulleri 47 Mısır Filmindeki 159 Eserin Usulleri

Kullanılan Usuller Kullanım Sayısı Kulanılan Usuller Kullanım Sayısı

Değişmeli 16 Düyek 62Düyek 10 Sofyan 27Sofyan 10 Aksak 18Aksak 7 Nim Sofyan 15Serbest 5 Serbest 6Curcuna 3 Curcuna 2Türk Aksağı 3 Türk Aksağı 1Nim Sofyan 2 Devr-i Hindi 1Raks Aksağı 1 Yürük Semai 1Lenk Fahte 1 Usulü belli olmayan 1

Usulü belli olmayan 1

Tablo3SâdettinKaynak’ınFilmMüziklerindeKullandığıUsuller

Sâdettin Kaynak’ın Film Müziklerinin Güfte Yazarları

14 Türk Filmindeki 59 Eserin Güfte Yazarı 47 Mısır Filmindeki 159 Eserin Güfte YazarıGüfte Yazarı Güfte Adedi Güfte Yazarı Güfte AdediVecdi Bingöl 15 Vecdi Bingöl 64Karacaoğlan 4 Mustafa Nafiz

Irmak 15

Ramazan Gökalp Arkın

2 Sâdettin Kaynak 6

Gündüz Nadir 2 Reşat Özpirinçci 2

Fuat Hulusi Demirelli

1 Ercüment Er 2

Nurettin Rüştü Bingöl

1 ŞadiKurtuluş 1

Mehmet Akif Ersoy 1 Aşık Seyrânî 1Cemali Nâbedîd 1 Aşık Ömer 1

Tablo4SâdettinKaynak’ınFilmMüziklerininGüfteYazarları


37

Sonuçolarakdenilebilirki;kitleiletişimaraçların-dansinema;toplumdaortakbirgüçveortakbirkül-türünoluşturulmasındaenönemliöğelerdenolmuş-tur.1930’luyıllardabaşlayanMısırveTürkfilmlerinegerekadaptasyongerekseyenidenbesteileyapılanfilmmüzikleri,“filmingörüntülerineeşlikedenmü-zik”olmatanımınıaşmış;filmlerinönünegeçmiştir.Türk müziğinin yayılımı ve popülerlik kazanımındabüyük rol oynamıştır. Geleneksel müzik eğitimi vebu eğitimin üzerine kurduğu icracı ve besteci kim-liği ileSâdettinKaynak,Türkmüzikhayatı içinhemdöneminsosyolojisinitanımlamasıhemdeTürkmü-ziğinin geleneksel tavırdan popülerleşme sürecinenasılgeçtiğiningözlemlenmesiaçısındançokönemlibirbestecidir.BestecilikhayatınınuzunbirbölümüfilmşarkılarıbesteciliğiiçerisindeşekillenenKaynakiçin,TürkveMısırfilmlerineyapmışolduğufantezi-ler,şarkılarvetürkülerhemkendisinin tanınmasınıhemdefilmlerinülkenindörtbiryanındagösterimegirmesi ile müziğin geniş kitlelere yayılmasını sağ-lamıştır. Sâdettin Kaynak’ın bestelerinde karşımızaçıkanmüzik anlayışı;makamları veusulleri kullanı-şı,melodiye,formaveritmegetirdiğiserbestlik,sazunsurunasağladığıehemmiyetveicratarzı ileTürkmüziğinin geleneksel yapısı içerisinde modern biranlayıştırkibuözelliklerfilmlereyaptığıbestelerdede ziyadesi ile görülmektedir. Kaynak, ulaşılan 669eserinden218tanesini,tespitedilen14’üTürk,47’sideMısırfilmiolmaküzeretoplam61filmiçinbeste-

lemiştir. Film içerisindeki yer ve sürelerdüşünülerekyapılan besteler, bu sürelerdeki Arap/Mısır şarkıla-rınaTürkçegüfteveTürkmüziğimelodilerigiydirilsede,ortayaalışılagelmiş2dakikalıkşarkılarınyerini4-5dakikayavaran,bolarasazlı,aranağmeli,aruzlavezin-lenmiş 4mısra yerine, serbest vezinli uzunca güftelieserleralmışvegenelyapıyıheranlamdaetkilemiş-tir. Bumüzikler dönemin en tanınmış ve sevilen sessanatçılarının sesinden filmlerin yanı sıra plaklaraokunmuş,ayrıcadönemeğlencemekanlarıicralarınındavazgeçilmeziolmuşveSâdettinKaynaktümbuun-surları kullanarak Türkmüziğinin popülerleşmesindebüyükroloynamıştır.

Neyzen Tevfik 1 Tarık Işıtman 1

Sâdettin Kaynak 1 Lami Güray 1

Erzurumlu Emrah 1 Huriser Güneri 1

Nurettin Rüştü Bingöl

1 Hâlil İbrahim Akçam

1

Aşık Hasan 1 RamazanGökalp Arkın

1

Fuzulî 1 Tâlibi Coşkun 1Vasfı Rıza Zobu 1 Güfte yazarı

belli olmayan61

Tarık Işıtman 1

Refik Ahmet Sevengil

1

Vehbi Cem Aşkın 1

Güfte yazarı belli olmayan

23


38

CumhuriyetsonrasıTürkmüziğibestecileriarasın-daençokbesteyapılanmüzikformlarındanbirişarkıformuolmuştur.Budönemdeşarkı formundabeste-leneneserlerdegüfteninyeriveönemiklasikdönem-dekinenazarandahafarklıbirönemtaşımayabaşla-mıştır.Güfteilebestearasındabiruyumvedengeninolmasıönemlibirgereklilikhalinegelmiştir.

Güfteyazarlığıileşiiryazarlığıarasındabirçokyön-denfarklılıklarolduğutartışmagötürmezbirgerçektir.Şiirkendiritmi,kendianlatımözellikleri,diliveiçeriğiilebaşlıbaşınabirsanateseriiken,güftemüziklebera-beranlamını tamamlayan,yazım tekniğibakımındanmüzikalgerekliliklerinvarlığındanhaberdarolarakya-zılmasıgerekenayrıbirsanateseridir.

Sözlübirmüzikeserindegüftenindinleyiciyi yön-lendirerekalgıyıdaraltması,yadabestenin,güfteninanlambütünlüğündençalarakönplanaçıkmasıgüfteile beste arasında bir uyumsuzluk yaratacak, olmasıgerekendengeninbozulmasınasebepolacaktır.Herikiunsurunbirbiri ileuyumluolmasıoldukçaönemlidir.Ziragüftedeanlatılanduyguvedüşüncelerinmelodikanlayışilegüçlenmesieseredeğerkatanfaktörlerden-dir.Nebestegüftedekimanadançalmalınedegüfte...Oluşturduklarıbirlikteliknekadarbaşarılı isedinleyi-cinineserdenalacağı lezzetdebuorandaartacakveesersanatsalanlamdadahafazladeğerkazanacaktır.

20. yy Türkmüziği bestecileri içerisinde güfte ilebestearasındaki bağı dengeli kurabilen, kalıcı birçokesereimzaatabilenenönemliisimlerdenbirişüphe-sizSâdettinKaynakolmuştur.Kaynakyaşamıboyuncabestelediği eserlerle zamana karşı direnebilen nadirbestecilerden biri olmayı başarmıştır. Dinleyicisinin,eseriherdinleyişindeyenidenetkilemesinisağlayacakkadar güçlü ve sanatsal bir anlatım dili kullanmıştır.Kaynak’ın gerek makam kullanımı gerekse form an-layışıkendidönemininenyenilikçiveüretkenbeste-cilerinden biri olmasını sağlamış, üç yüzün üzerindebestesiileTürkmüziğirepertuarınaönemlikatkılardabulunmuştur.

Kaynakbudeğerlieserlerisanatseverleresunarkenbirlikteçalıştığı,duyguvedüşüncelerinidizeleriileke-limeleredökenTürkmüziğininönemli güfteyazarın-danbiriolanVecdiBingöliletümmüzikseverlerinbe-ğendiği,takdirettiğiçokönemlibirortaklıkkurmuştur.

Türkiye Radyo ve Televizyonu Kurumu arşivindeVecdiBingöl’eait80adetSâdettinKaynakbestesibu-lunmaktadır.Oldukçayüksekolanburakamikibüyüksanatkârarasındakieşineazrastlanıruyumunveor-taklığınönemlibirgöstergesidurumundadır.SâdettinKaynakKaynakveVecdiBingöl’ünortaklaşaürettiklerieserlerarasındaTürksinemasındadakendisinehaklıbiryerbulmuşvesesgetirmişörneklerbulunmakta-dır.

SÂDETTİN KAYNAK BESTELERİNDE VECDİ BİNGÖL

Eren ÖZEK*

* İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Öğretim Görevlisi

Vecdi Bingöl, Tevfik Fikret’in Âşiyan’daki evinin önünde, yıl 1960


39

VecdiBingöl’eaitgüftelerdönemininöndegelenbaş-kabestecileri tarafındandabestelenmiştir.Ancakbubestelerin toplam sayısı şairin Sâdettin Kaynak tara-fından bestelenmiş güftelerinin neredeyse yarısı ka-dardır. Bu bestecilere ve Bingöl güfteleri kullanarakyaptıkları beste sayılarına bakacak olursak karşımızaşuönemliisimlerverakamlarçıkmaktadır:

ArtakiCandan(1),DürriTuran(1),FehmiTokay(1),Kadri Şençalar (7), LemiAtlı (1),Mediha Şen Sanca-koğlu (1), Mustafa Nafiz Irmak (2),Münir NureddinSelçuk(9),SelahaddinPınar(11),SuphiZiyaÖzbakkan(1),Şerifİçli(2),ŞükrüTunar(1).

SâdettinKaynak’ınVecdiBingölgüftelerinikullanarakyaptığı besteler içerisinde en çok 16 beste ile niha-vendmakamıkarşımızaçıkmaktadır.Dahasonrasıra-sıylahicaz,hicazkarveuşşakmakamlarındakiörneklersayısalolaraköndegelmektedir.Bingöl’eaitgüftelerikullanırken tek birmakamdabestelediği şarkıları ol-duğugibimakamdeğişimlişarkılarıdabulunmaktadır(Tablo.1)

Bingölbirçokgüftesiniheceölçüsükullanarakyaz-mıştır. Kaynak’ın usul tercihlerini mısralardaki hecesayısına,yaniheceölçüsününkalıbınagörebelirlediğigözeçarpmaktadır.Bingöl’eaitgüfteleritoplamdokuz

MAKAM USÜL ADET

Tek Makam

Acemkürdi Düyek/N.Sofyan/Curcuna 1Acemaşiran Sofyan/D.Hindi 2

Evç Aksak 1Ferahfeza Sofyan 1Gerdaniye Sofyan/Aksak 2Gülizar Aksak 1

HicazSofyan/Düyek/Aksak/

TürkAksağı/N.Sofyan7

Hicazkar Düyek/N.Sofyan 6Hüseyni Oynak/Sofyan/N.Sofyan 3

HüzzamDüyek/Curcuna

N.Sofyan/Sofyan4

Karcığar Düyek 1

MahurSofyan/Düyek/N.Sofyan

Aksak4

Muhayyer Düyek/Sofyan/Aksak 5Muhayyerkürdi Düyek/Aksak/Semai 3

Müstear Sofyan 1Neveser Aksak 1

NihavendDüyek/Sofyan/Semai

Aksak/N.Sofyan/D.Hindi16

Rast Düyek/Sofyan/N.Sofyan 3

SegahDüyek/Sofyan

Curcuna5

UşşakDüyek/T.Aksağı

Sofyan/N.Sofyan6

Makam

Değişimli

Hüzzam-Mahur NimSofyan 1Mahur/Hicaz Aksak 1

Ş.Araban/Nikriz/Mahur NimSofyan 1Uşşak/Mahur Düyek 1Rast-Nihavend Sofyan/Semai 1

S.Yegah/Buselik/A.Aşiran N.Sofyan/Semai 1

Tablo.1


40

usulkullanarakbesteleyenKaynak’ınençokdüyekusulükullandığıgörülmektedir.Dahasonrasırasıylasofyan,nimsofyan,aksak,semai,curcuna,Türkaksağı,devr-iHindiveoynakgelmektedir.

AşağıdakitablodaKaynak’ınhangihecekalıbıiçinhangiusulleritercihettiğigösterilmektedir.

ŞüphesizBingöl’eaitgüftelerintamamıheceölçüsüileyazılmamıştır.Serbestvezinileyazılanpekçokgüftesidebulunmaktadır.SerbestvezinleyazılangüftelerdehecesayılarıdeğişkenlikgöstersedeKaynak’ınbudüzensizyapı içerisinde,mısralarınhece sayısıbakımındanbenzerliklerini kullanmışolduğu,güfte içerisindebelirlediğikalıplaragöreusulseçmeyolunagittiğigörülmüştür.Busebeplebestelerindeçokkereusuldeğişikliğikullandığıgözlenmiştir.

ÖrneğinKaynak’ınnihavendmakamındaki‘Yalnızsenisevdim,seniyaşadım’şarkısındabudeğişimirahatçagörebilmekteyiz.

Yalnız seni sevdim, seni yaşadımDerdinle inledim, seninle yaşadımSensin benim kalbimdeki son adım

Anılsın sevgilim adınla adımÖmrümün doyulmaz demidir şimdi

Sevdâ bir ıstıraptır çeken gönül n’olduÜmidimi süsleyen dikenli bir gül oldu

Nağmelerin rûhumda şakıyan bülbül olduAşkımın en değerli mesut demidir şimdi

Güfteninilkaltımısrası11’lihecekalıbıkullanılarakyazılmışvebestecibumısralarısemaiusulündebestele-miştir.Güfteninsondörtmısrasıise14’lükalıpkullanılarakyazılmışvedüyekusulükullanılarakbestelenmiştir.

Yinenihavendmakamındabestelediği‘Eyipekkanatlıseherrüzgarı’şarkısındausuldeğişimininhecesayısıileolanilgisinigörmekteyiz.

Ey ipek kanatlı seher rüzgarıUğradı mı yolun leyla üstüne

Bağrımda titrettin o bergüzarıSevdalar getirdin sevda üstüne

Sevişmemiz ne hoş çağdıYıldız gibi birden ağdıAcı bir gözyaşı yağdı

O pembe rüya üstüneŞimdi o çağlar yadımda ağlarGönlümü bağlar hülya üstüne

Usul/Hece 5 7 8 10 11 12 14 16 SerbestNimSofyan - 3 2 2 3 - 3 - 3

Semai - 1 2 1 1 - 2 - -Sofyan 1 6 7 - 1 1 5 - 8

TürkAksağı - 2 - - 1 - - - -DevriHindi - - 2 - - - - - -

Düyek 1 10 5 - 10 - 8 1 8Aksak - 3 - - 2 - 5 1 1Oynak - 1 - - - - - - -Curcuna 1 - 1 - 2 - - - -

Tablo.2Heceölçüsününusulleregöredağılımı


41

Güfteninilkdörtmısrası11’likalıpkullanılarakyazılmışveKaynaktarafındandüyekusulükullanılarakbeste-lenmiştir.Beşincimısradansekizincimısrayakadarkullanılan8’likalıpdevr-iHindiusulükullanılarakbestelenmiş,dahasonragelen10’lukalıpileyazılmışsonikimısradaisetekrardüyekusulükullanılmıştır.

Kaynakbestelerindegörülentümusuldeğişikliklerininheceölçüsünedayalıbirhesaplamadankaynaklanıyorolduğunusöylemekelbettemümkündeğildir.Örneğin;segahmakamındaki‘Gönülsevdinsevilmedinsevdaelin-de’şarkısında,güftenintamamı8’lihecekalıbıileyazılmışolmasınarağmenbestecidüyekvecurcunausullerinideğişimliolarakkullanmıştır.

BirbaşkaörnekdemuhayyermakamındakiBugecemehtabıkoynunaalmışşarkısıdır.Güftenintamamı11’lihecekalıbınagöreyazılmışolmasınarağmenbestecidüyekveaksakusullerinideğişimliolarakkullanmıştır.

Heceölçüsününkalıbıdeğişmesinerağmenusulündeğişmediğiörneklerdebulunmaktadır.Örneğin;hüzzamvemahurmakamlarınındeğişimliolarakkullanıldığı‘Birsesduyduminceden’şarkısındagüfteningenelindekul-lanılan7’likalıbındeğişerek10’lukalıbageçmesinerağmenusuldeğişmemekte,nimsofyanolarakkalmaktadır.

KaynağınnimsofyanusulündebestelediğieserlerdekullandığıheceölçüsükalıplarıTablo.3’teverilmiştir.

NİMSOFYANAdet HeceSayısı3 72 82 103 113 143 Serbest

Tablo.3

Nimsofyanusulünde7’live8’likalıplarınkullanıldığıNiçinbaktınbanaöyleveBirsesduydumincedenşarkı-larındanbirerbölümüŞekil.1veŞekil.2’degösterilmiştir.

Şekil.1 Nim Sofyan 7’li Hece Ölçüsü

Şekil 2 Nim Sofyan 8’li Hece Ölçüsü

KaynakusuldeğişimiolaneserleriçerisindekullandığıSemaiusulünüTablo.4’tekikalıplarlabestelemiştir.

SEMAİAdet HeceSayısı1 72 81 101 112 14

Tablo.4


42

Semaiusulünde7’live11’likalıplarınkullanıldığıKalplerdendudaklarayükselensesidinleveYalnızsenisev-dimşarkılarındanbirerbölümŞekil.3veŞekil.4’tegösterilmiştir.

Şekil.3 Semai 7’li Hece Ölçüsü

Şekil.4 Semai 11’li Hece Ölçüsü

SofyanusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.5’teverilmiştir.

SOFYANAdet HeceSayısı6 77 81 111 125 148 Serbest

Tablo.5

Sofyanusulünde7’live8’likalıplarınkullanıldığıBugecedüğündernekveSevgişefkatikikardeşşarkılarındanbirerbölümŞekil.5veŞekil.6’dagösterilmiştir.

Şekil.5 Sofyan 7’li Hece Ölçüsü

Şekil.6 Sofyan 8’li Hece Ölçüsü

TürkaksağıusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.6’daverilmiştir.

TÜRK AKSAĞIAdet Hece Sayısı

2 71 11

Tablo.6


43

Türkaksağıusulünde7’likalıbınkullanıldığıHoydenizKaradenizveYadelleraldıbenişarkılarındanbirerbö-lümŞekil.7veŞekil.8’degösterilmiştir.

Şekil.7 Türk Aksağı 7’li Hece Ölçüsü-1

Şekil.8 Türk Aksağı 7’li Hece Ölçüsü-2

Devr-iHindiusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.7’deverilmiştir.

DEVRİHİNDİAdet Hece Sayısı

2 8Tablo.7

DevriHindiusulünde8’likalıbınkullanıldığıEyipekkanatlıseherrüzgarıveNideyimbilmemelindenseninşarkılarındanbirerbölümŞekil.9veŞekil.10’dagösterilmiştir.

Şekil.9 Devri Hindi 8’li Hece Ölçüsü

Şekil.10 Devri Hindi 8’li Hece Ölçüsü

DüyekusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.8’deverilmiştir.

DÜYEKAdet Hece Sayısı10 75 810 118 141 151 168 Serbest

Tablo.8


44

Düyekusulünde7’live11’likalıbınkullanıldığıLeylabirözgecandırveSevmeksuçsaçekinmezdimölümdenşarkılarındanbirerbölümŞekil.11veŞekil.12’degösterilmiştir.

Şekil.11 Düyek 7’li Hece Ölçüsü

Şekil 12 Düyek 11’li Hece Ölçüsü

AksakusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.9’daverilmiştir.

AKSAKAdet HeceSayısı3 75 142 111 161 Serbest

Tablo.9

Aksakusulünde7’live14’lükalıbınkullanıldığıAşkınsusuzbağındavePınarbaındasandımbirsöğütşarkıla-rındanbirerbölümŞekil.13veŞekil.14’tegösterilmiştir.

Şekil.13 Aksak 7’li Hece Ölçüsü

Şekil.14 Aksak 14’lü Hece Ölçüsü

OynakusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.10’daverilmiştir.

OYNAKAdet Hece Sayısı

1 7Tablo.10

Oynakusulünde7’likalıbınkullanıldığıBenbirçobankızıyımşarkısındanbirbölümŞekil.15’degösterilmiştir.


45

Şekil.15 Oynak 7’li Hece Ölçüsü

CurcunausulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.11’deverilmiştir.

CURCUNAAdet HeceSayısı1 51 82 11

Tablo.11

Curcunausulünde,11’likalıbınkullanıldığıSöyleyinneredeogöznuruve8’likalıbınkullanıldığıGönülsevdinsevilmedinşarkılarındanbirerbölümŞekil.16veŞekil.17’degösterilmiştir.

Şekil.16 Curcuna 11’li Hece Ölçüsü

Şekil.17 Curcuna 8’li Hece Ölçüsü

KaynaktarafındanbestelenenVecdiBingölgüftelerineiçerikyönündenbakıldığındasadecekadınerkekilişkisideğil, insan-dünyahayatı, insan-tabiat ilişkisi gibi birçok farklı konunungüftelendiği görülmektedir. Kullanılantemalardadazenginbiryapıgözeçarpmaktadır.Örneğinkahramanlık,vatansevgisi,dünyahayatı,evlatsevgisi,ailesevgisigibiçokçeşitlikonulardagüfteörneklerinerastlamaktayız.

Bingöl güftelerindekelimevemısra tekrarları kullandığı görülmekte, ifade tekrarlarına rastlanmamaktadır.Güftelerinhemenhepsindehecevezniyadaserbestvezinkullanmıştır.Aruzveznininkullanıldığıeserçokazdır.Örneğin;Mef’ûlü/Mefâîlü/Mefâîlü/Feûlünkalıbınınkullanıldığı‘Hicrânlaharaboldudasevdâeligönlüm’adlışarkıbulunmaktadır.

Şairin güfteleri dil yönünden incelendiğinde zaman zaman konuşma diline de yer verdiği görülmektedir.Kaynak’ın‘AşkÇeşmesi’adlısinemafilmiiçinbestelediği‘Cevapbeklemekuzumyokdiyecekbirsözüm’şarkısın-daeşineazrastlananbirgüfteanlayışıkullanılmış,ikisevgilininkarşılıklıdiyaloglarıgüfteolarakyeralmıştır.

GünümüzdebuikiustamüzikadamınınzamanameydanokuyanşarkılarıhâlâTürkmüziğiseverlertarafındanzevkledinlenmektedir.İkiliarasındakieşineçoksıkrastlanmayanbuuyumsadecedinleyicilerinduyguvedüşün-celerinidilegetirmeklekalmayıp,günümüzmüzisyenlerinedeyolgöstereniyibirörnekolmayadevametmekte-dir.


46

Dudağagelenekadar,sahibininderunundadolam-baçlı vemeşakkatli bir rota takip eden sanatsal söz/ifade,oradanayrıldıktansonrabuseferdeonamuttaliolanların derununda yeni bir yol izlemeyebaşlar. Sö-zünsahibiilemisafiriarasındanekadaraşinalıkvarsa,sözdekikasıtileanlayandakisonuçaçısındanmananınizlediğiyoldaoorandayakınolacaktır.Pekçokkaynak-tanbeslenerekzenginleşenbuaşinalığıoluşturande-ğerlerinbazenadınınbilekonulamadığımalumdur.Bunedenlezamanzamanhiçumulmadıkağızdan/kalem-dençıkansözler,bahsigeçenyolculuğaumulmadıkmi-safirleridaveteder.Sözüsöyleyenledinleyenözellikledil kodlarınıbenzerşekildekullanıyorlarsasöylenenleanlaşılanarasındakiuyumartmaktadır.

Vefatından 50 yıl sonra bir bestekârın kullandığı,çoğubaşkalarıtarafındankalemealınmışgüftelerüze-rindenonunfikir dünyasına yolculuk yapma cüret vecesaretinibizeverenhususiştetamburasıdır:Sözsöy-leyendensonradinleyendedeyolalmayadevameder.Sâdettin Kaynak’ın bestelerinde kullandığı güftelerinbaşkasına ait olması, yorumlamayı zorlaştıran faktör-lerdenbiriolmaklabirlikte,bestekârıbirmetinkarşısın-dahareketegeçirendinamiklerdüşünüldüğündebun-larüzerindedüşünmekyinedeanlamlı bulunmuştur.BununlabirlikteSâdettinKaynak’ınkendiyazdığışarkısözlerindeki tasavvufimotifler bu çalışmada öncelikliolarakdeğerlendirilmiştir.Bütünbunlaryapılırkenmet-ninzihinselarkaplanınanüfuzetmeyeçalışmak,hattamüdahaleederekonuikincibirkezkonuşturmakdeğil,sadecehayatı,eğitimiveeserlerindekiizleğitakipede-rek ne söylemiş olabileceği üzerinde ihtimaller üret-mekamaçlanmıştır.“Bütünüayrıntılar,ayrıntıyıbütünbağlamındaanlamak”ilkesinin1kısmibiruygulamasınayer verenbu çalışmada, anlayanöznenin koşullarınınanlamafaaliyetinikaçınılmazolaraketkilediğifikripe-şinenkabuledilmiştir.

Sâdettin Kaynak’ın yüzlerce bestesinin içinde çokazının hikâyesi bize ulaşmıştır. Bu çalışmanın hareketnoktasınıteşkiledennokta,sanatçınınsözüdemüziğidekendisineaitolanHicazmakamındakieserininöy-küsüdür.Besteningüftesişöyledir:

Muhabbetbağınagirdimbugece.Açılmışgülleriderdimbugece

1 Göka E., Topçuoğlu E., Aktay Y., Önce Söz Vardı, Vadi Yay., Ankara, 1996, s. 50.

VuslatınçağınaerdimbugeceMuhabbetdoyulmazbirpınarimiş.

Ararım,ararım,ararımseniheryerdeSorarımıssızgecelerdesevgilimnerde

AçıldıbahtımıngoncagülleriGönülbağındaöterbülbülleriAşkımasarayımtümgönülleriMuhabbetdoyulmazbirpınarimiş.

Bu eserdeki güfte-beste uyumu kadar, arzusunaerişmişaşığıncoşkun,mutluluktanneyapacağınışaşır-mışhalidikkatçekicidir.Üstelikaşığıncoşkunhalisevgi-liylegeçirilmişbirgecedenneşetettiğinegöre,ilkandaburadacinselyakınlığındakastedildiğinizannedenbirdinleyici,uzakbir ihtimalidüşünmüşolmaz. Bueser-deâşıklamaşukunkavuşmasına işaretedildiğidoğru-durancakâşıklamaşukkimliğiçağrışımyoluylailkaklagelenlerdeğildir.KaynakbusözlerigecerüyasındaHz.Peygamber’igördüktensonrayaşadığımutluluğunsar-hoşluğuylakalemealmışveardındandabestelemiştir.

Bilindiği üzere, musıki tarihimizde ilk etapta mu-hatap sevgilinin kim olduğu net anlaşılamayan ancakikrarla Allah’a ya daHz.Muhammed’e atfen yazıldığıbilineneserlervardır.2“DedeEfendi’nin,“EyGül-iBağıEda’’,“EyBüt-iNevEda’’,HacıArifBey’in“Vücutİkli-mininSultanıSensin’”,bestesiSemahatÖzdenses,güf-tesiNedimGüntel’eait“DünGeceMehtabaDalıp’’söz-leriylebaşlayaneser,yinebestesiYesariAsımArsoy’a,güftesi Fitnat Sağlık’a ait “Ömrüm Seni SevmekleNi-hayet Bulacaktır” gibi sevenlerinin ve dinleyenlerininçoğunluklakendisevgililerinemalettiğieserleraslındaHz.Peygamber içinyazılmıştır.Özelliklesoneser,mü-mincebir hayatın terennümüolarakburadahatırlan-mayadeğer:

“Ömrümsenisevmeklenihayetbulacaktır,Yalnızseninaşkınileruhumsolacaktır,Sondarbe-ikalbimyineisminolacaktır,Yalnızseninaşkınileruhumsolacaktır.”

Bugündebenzer şaşırtmacalarındevamettiğiha-tırlanmalıdır.Bunaengüzelörneklerdenbiri,MazharAlanson’un “Yandım yandım” adlı şarkısıdır. Bu eseriHz. Peygamber’e ithafenMekke’de yazdığını belirten

2 http://www.sonpeygamber.info/bu-sarkilarin-hz-peygamber-e-yazildigini-biliyor-muydunuz.

SÂDETTİNKAYNAKESERLERİNDEAŞKKONULUTASAVVUFİMOTİFLER

Y. Doç. Dr. Fatma Asiye ŞENAT*

*Yrd. Doç.Dr., Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir BD.


47

sanatçı,‘Banayenidenşarkılarsöyletenkadın’mısra-sınınisehayalibirsevgiliyeithafedildiğini,herkesinbuşarkıyıbirkadıniçinyazdığınısandığınıziraonungibi”garip”birindenböylebireserikimseninbeklemediği-niifadeetmektedir.3Butipeserlerdesıklıklarastlananhayalibirsevgiliyesöylenmişcümlelerdenoluşturulançeldiriciler,çoğukezsözsahibininkalbindekisırrıngizlitutulmasınahizmetetmektedir.

Hıfzını daha küçük yaşlardayken ikmal eden,Darülfünûn İlahiyat Fakültesi’ni bitirerek hâfızlığınıbilgiyle taçlandıran ve uzun yıllar boyunca imamlıkvazifesini yürüten,pek çokKur’an talebesi yetiştirenSâdettinKaynak’ıneserlerineseçtiğigüftelerianlarkenhangi değerleri göz önünde bulundurmak gerektiği,bütünbubilgilerışığındaayrıbirihtimamistemekte-dir.Onungüftelerindeençokyeralankonular,sevgi-liyeduyulanözlem,aşkacısı,vuslatümidi,hasretveonunyolaçtığımelankoli,kavuşmaneşesivecoşkusu-dur.Millimotiflerdezamanzamanonuneserlerindeyer gösterir. Ayrıca döneminde bir furyaya dönüşenmüzikaller içinbestelediği güftelerde senaryoyauy-gunbiriçeriğesahiptir.Aşkıylasarsan,hasretiylekavu-ran,vuslatıylaneşesunansevgiliedilenreeldünyayaaitkanlıcanlısevgiliyemiaittir.Dineaitkavramlarıherşeydenöncemuhabbet ilkesiüzerindenanlamagay-reti olarak tanımlayabileceğimiz tasavvufun zenginanlamlandırma dünyasının, rumuz vemetaforlarınınbestekârınzihninenakşedilmişolduğunadairveriler,onuneserlerinianlamaçabasınayolgöstermektedir.Buradaönceliklezahiritemaolarakgörünenaşküze-rindeduralım.

I.SâdettinKaynakEserlerindeMecazîSevgi

SâdettinKaynakeserlerindecoşkunbirduyguse-line,sevdanıntürlühallerinesıklıklarastlanır.Zamanzamangönlünüsevgiliyekaptırmışvedurumdanhoş-nutbirâşıkimgesiniakladüşürenifadelererastlanıldı-ğıgibi,ayrılıktanharapolmanınserzenişlerideduyu-lur.

Rastmakamındabestelediği“Benimolsansenibirgül gibi koklar sararım” adlı eserde “saçları her geceörüleceksevgili”teması,sözleriKaracaoğlan’aaitolan“Benimyârimgelişindenbellidir,akelleridestedestegüllüdür,ibrişimkuşaklıincebellidir,incebellerimisardedibana”ilkdörtlüğüylebaşlayanHicazmakamındakieserdesevgilininboyu,endamı,saçıiletamamlanmak-tadır. “Ela gözlerine kurban olunan, yüzüne bakmayadoyulamayan,noktabenlerisayılamayansevgiliyi”sev-meyededoyumolmayacağıaşikârdır.ReşatBilgin’eait“Benisanabağlayangözlerininrengidir,ahogözlernenefisbirşiirahengidir,bahtımınrengisiyahsaçlarınınrengidir” sözleriylebaşlayanHicazkâr şarkıdadadoludoluyaşananbirsevdavehüzneişaretedilir.

3 http://www.mbirgin.com., 11.11.2011.

Kürdilihicazkarmakamındakiklasikformdakieser,nahifbirkadınimgesineişareteder:

BiresmerdilberinvuruldumhüsnüneElagözlerininilahihüznüneYaralısesininderindenderineÇağlayannehazinbirakışıvardı

Sözleri kendisine ait olanNihavendmakamındakieser,Kaynak’ınsevdayadairkonularınzorluğunadairfarkındalığınıyansıtır:

GönülnedirbilenegönülveresimgelirGönüldenbilmeyenesersemdiyesimgelirAşknedir,sevdanedirbunubilmekgerektirBunubilenâşığıhergüngöresimgelir

Buselikmakamındabestelediği,sözleriRamazanGökalpArkın’aaitolanşarkıdadaaynıduyguhalihâkimdir:

SaçlarımaakdüştüsanaadbulamadımGönüleuçmakdüştübirkanatbulamadımSevgimtaştıçağladı,yüreğimidağladıGönülcoştuağladıbirşevkatbulamadım

DaldımsevgiselinedüştümgönülelineBusevginindilinebirlügatbulamadımDildöktümbülbülgibi,soldumpembegülgibiÇağlayangönülgibibirferyatbulamadım

Zaman zaman sevgiliye yönelişlerin pek çapkıncabirhalaldığıdagörülür.Meselasözleridekendisineait olanMuhayyerkürdîmakamındaki şu fantezi, bukullanışaiyibirörnektir:

AmangüzelMaçkalıYürüyüşücakalıAklımbaşımdadeğilBanabaktınbakalı.HeryerdekızlargördümHepsinedetutuldumHangisinialayımDelidivaneoldum.

Sözleri yinekendisineaitolanHüseynimakamın-dakieserdebenzerbiriçeriğesahiptir:

HaticemsaçlarınıdalgadalgataratmışTanrıbizitopraktanonunurdanyaratmışKızHaticeHaticekaçalımgelbugeceElayakçekilincebahçeyegelgizliceGüzeledoyumolursanahiçdoyumolmazHaticemkalkgidelimbizihiçgörenolmaz”

Hüzzammakamındakişueserise,Kaynakşarkıla-


48

rındakiçapkınsöylemeeniyiörneksayılmalıdır:

GönlümseheryeligibidaldandalaessemdiyorCoşsambaharseligibisetleryıkıpgeçsemdiyor

HazânvaktierişmedenecelgelipyetişmedenOçeşmeden,buçeşmedenkanakanaiçsemdiyor

Bugüngördümikicivan,dizimdekalmadıdermanBiricandır,biricânân,hangisinisevsemdiyor.

SâdettinKaynak’ınhayatıbirbütünolarakelealın-dığındayukarıdakidizelerdeifadeedildiğigibidaldandalauçmadığı,hemaldığıeğitim,hemgörevi,hemdeahlakiyapısı itibariylemazbutbirhayattarzınasahipolduğu ortaya çıkmaktadır. O halde sevgiliye/sevgi-li namzetlerine seslenen bu şarkı sözlerini yazmayı/bestelemeyi tercih eden sanatçının derununa dairanlaşılabilecekolannedir?Filmmüzikleri için senar-yoyauygunolarakyazılanvebestelenenlerdışındakieserlerinidinlerken sanatçının zihnindekiolasıhangialgılarıgözönündebulundurmakgerekir?Çünkügüf-telerdekibazıunsurlarhakikatilemecazarasındagel-gitleresebepolmakta,“cins-ilatîf”eyönelensevdanınaslındahakikiaşkabiralıştırma,birbahaneolduğunadairkimiögelerdeSâdettinKaynak’ıneserlerindekar-şımızaçıkmaktadır:

Aşkböyledir,aşkböyledir,böyledir.

ÂşıkısevdasöyletirOsözgönüldiliyledirDertçektirir,âheyletirSevdamukaddesbirazapİşvedolubinızdırapŞehrederonudörtkitapBuızdırabasendetap

“Kalplerdendudaklarayükselensesidinle”mısra-sıylabaşlayanNihavend şarkının sonbölümündebirinsanayönelensevdanınteraneolaraktanımlanmasıise, gerçeğinneolduğu sorusunu sorma ihtiyacıhis-settirir:

“…İştebuhoşteraneaşkınsesidirgülümOheryerdebahane,aşksızhayatbirölüm.”

Bu soru işaretini gidermek için uğraşırken, klasikbirterbiyesistemindengelenKaynak’ıniçindeyetiştiğitasavvufkültüründe,aşkınmecazîsininhakikisiyanın-daneanlamtaşıdığınıbilmekgerekir.Mecazîaşk,ge-çicisuretlerdenbirine,beğenilen,hoşlanmaduygusuyaratanherhangibirineyadabirşeyeyönlenenduy-gudur.Ana-baba,evlat,dost,çoksevilenherhangibirşey,mecazîaşkınodağınayerleşebilir.Bununlabirliktekarşıcinstenbirinekarşıduyulanyoğunduygu,mecazîaşk denince akla ilk gelen husus olur. Gerçekten deegoeğitimiaçısındaneşsizbirfırsatsunanböylesiaşk,

Allah’akarşıduyulanhakikiaşkıntemrinisayılmıştır.4Hattahakikiaşkyolundaöğreticibasamakteşkilettiğiiçin buna ebced-i aşk da denmiştir.5 Tasavvuf ehlinegöremecazîsi,hakikiaşkıngölgesivekokusudur.6Budurum, aşkın sebepleri, şartları ve gerekliliklerininhep aynı görülmesindendir. Aşk bütün varlıklar için-deancak insanınulaşabildiğisontekâmülbasamağı-dır.Allah’ıbilmevetanımanınancakaşkilemümkünolacağıkabulü7vebirinsanaduyulanaşkıngerçekaşkyolunda ciddi bir eğitim sayılması, sufilerin cismaniaşk temasına dair kalıpları kullanarak Allah sevgisinidilegetirmelerindeetkiliolmuştur.Buunsurçokfarklıekolleremensup da olsalar, tasavvuf ehli tarafındanbenzerşekillerdedilegetirilmiştir:

“Budünyasevgisiyleyadamakamveparahırsıy-la ya da bu âlemde sevilen şeylerin sevgisiyle Allahgizlenmiştir.ŞairlerbütünsözleriniyaratıklarüzerineharcadılarveO’nunhakikatinitamanlamıylabileme-diler. Arifler ise duydukları her şiirde her bilmecedehermethiyedevehergazeldeşekillerinvesuretlerinperdesiarkasındansadeceO’nugörürler.”8

“Âşığınhastalığı bütünhastalıklardanayrıdır.Aşk,Tanrı sırlarının usturlâbıdır. Âşıklık, ister o cihettenolsun, ister bu cihetten...Âkıbet bizim için o tarafakılavuzdur.”9

“Seninyüzünüvasıtasızveaçıkolarakanlatmaknemümkün?Bendegüzelyüzlülerimethederim.FakatbunlarlaSeninyüzünükastederim.”10

Sadecetasavvufîİslamşiirineaitolmayan,ancakbumedeniyetbünyesindeNicholson’ındeyişiyle “başkahiçbiryerdebulunamayacakbirzenginlikvemükem-melliğeulaşan”11buaşkvemuhabbetsembolizminin,SâdettinKaynakeserlerindede izleri aranmalıdır.AliNihadTarlan’ın“Tasavvufilealakadarolanşairlerbirinsanıngüzelliğinekarşı aşklarını söyledikleri zaman,onun şeffaf varlığından geçip güzelliğin hakiki sahi-biolanAllah’a teveccühederler” 12 tesbitinde işaret

4 Yılmaz, H. Kamil, Tasavvuf Mes’eleleri, Erkam Yay., İstanbul, 1997, s.146-147. 5 Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabal-cı Yay., İstanbul, 2005, s.114.6 Karayazı, Nurgül, Fuzuli’nin “Leyla ve Mecnun”unda Tasavvufi Kavram ve Unsurlar, MÜSBE, Basılmamış YL tezi, İstanbul, 2007, s.146.7 Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yay.,İstanbul,2005, s.85.8 İbn Arabi, İlahi Aşk, çev. Mahmud Kanık, İnsan Yay., İstan-bul, 1998, s. 34.9 Mevlana, Celaleddin, Mesnevi, I-VI, çev.:Veled İzbu-dak, I, beyit:110.10 Sözler, Mevlana Halid-i Bağdadi’ye aittir. Bkz.: Kılıç, Erol, Sufi ve Şiir, İnsan Yay., İstanbul, 2011, s.75.11 R.A.Nicholson, İslam Sufileri, ter::Mehmet Dağ ve d., Ankara, 1978, s.88.


49

edildiğiüzere,Leyla’yıöverkenaslındaMevla’yıövmegeleneğianlaşılanKaynak’ıdaetkisialtınaalmıştır.

II.SâdettinKaynakEserlerinde“Leyla”Vurgusu

Birçokşiirde ilahiaşkagidişi sembolizeedenLey-la-Mecnun motifi, tasavvuf dilinde mecazî sevgiylehakiki sevginin birbirini tamamladığı ve birbirindenayrıştığınoktaolarakönemtaşır.:”…Gerçeğeulaşmakarzusu ile mecaz yolunu tutup da hikaye söylemekbahanesiyle sırları açıkladığımda; Leyla vasıtası ile(eyTanrı)seninsıfatlarınıanlatmayabaşladığımdaveMecnun’undiliileSanaolanihtiyacımıortayakoyupyalvardığımda…”13 sözleriyle “Leyla veMecnun” adlıeserindebunoktaya işaretedenFuzuli’ninbuyakla-şımı, aslında farklı kalıplarla tasavvufi eserlerde dilegetirilen bir gerçeğin başka bir formla ifade edilme-sindenbaşkabirşeydeğildir.Ancakbukalıpöylesineşöhretkazanmıştırki;tekilbirtecrübe,çoğulvezenginbiredebiyattevlidetmiştir.

SâdettinKaynak’ınbestelerindekullanılan,birkıs-mısanatçıyaaitgüftelerdebitmeztükenmezbirLeyladerdiilkbakıştagözeçarpar.HattaKaynak,Leyla’yaençok seslenen bestekâr bile sayılabilir. Bazı eserlerdedolguunsuruolarakbuisimkullanılmaktayken,14ba-zendekanlıcanlıLeylalaresaskonuyuteşkiletmekte-dir.Özelliklemüzikalfilmleriçinbesteleneneserlerdesözlerinsenaryoyutamamlayacaktarzdakalemealın-dığıbilinmektedir.“Aşkyolundabağrıyanıkyolcular”dizesiylebaşlayanHüzzameserdeyeralan“Mecnunbelaotağında,Leylaölümyatağında,Mecnun’aelve-da,gidiyorLeyla”gibicümlelerbuevsaftadır.

“BatarkenufukdabuakşamgüneşGönlündebiracıyandımıLeyla?ArarkenhermahlûkkendinebireşDudağınbenideandımıLeyla?ÖlürsemkalbineaşkımdolmadanRuhumdabuacıhicrandırLeyla,Leyla..”

SözleriVecdiBingöl’eaitAcemaşiranbesteninsöz-leridebirbaşkaLeylavurgusunasahiptir:

(Âh)Söyleyinnerdeogöznûrugönülsevgisiyâr(Âhâhâh)Onukimdensorayım,hangidiyâragideyimNazlıâhûsiziterkettimi,eyhâtıralarAnayımhoşçageçengünleriferyâdedeyim

Leylâ’mıezeldensevdimbuyerdeSevdâsıyâdigârkaldıdagitti

12 Kılıç, s.59.

13 Kılıç, s.57-58. 2011.

14 Sözleri de sanatçıya ait olan Hüseyni makamındaki “Ağlarım çağlar gibi” sözleriyle başlayan eser, bu tarz kullanıma iyi bir örnektir.

TendirikalırmırûhugiderdeEcelgibicânâsaldıdagitti

BubağıngoncasıhâramıkaldıHicrânıyürekteyâramıkaldıÜmitsizkalanaçâremikaldı(Âh)Onubendenelleraldıdagitti

BestekârınsözlerikendisineaitolanHüzzammaka-mındakieserindeisesevdalıolmanınmeşakkatiMec-nunmazmunuylaifadeedilmiştir:

KalbimkanıyordurmadanentatlıçağındaHicrânyanıyoraşkyerinekalbocağındaBirsırgibiilkbûsesihâlâdudağımdaHicrânyanıyoraşkyerinekalbocağında

MecnûngibiâvâregezipçöldedolaştımFerhatgibiŞiringibibendağlarıaştımSonmenzilegeldimyinehicrâneulaştımYinehicrâneulaştımâhâhâhâhHicrânyanıyoraşkyerinekalbocağında.”

Aynıtemayasahipbirdiğereserinsözleriiseşöyledir:“BenyıllarcayanmışımsendebüsbütünyakmaGünahımıçekersinsakınbenibırakmaDildendilegeziyorMecnungibiadımKucağındacanvermekiştebütünmuradım.”

Mazhar Alanson’un “Yandım” şarkısına sonra-dan eklediği sözlerle asıl muhatabı gizlemesi gibi,Kaynak’ın eserlerinde bazen de hangisi olduğu netkestirilemeyen bir Leyla motifine rastlanır. Bu Leylabazıifadeleraçısındanmecazîsiyle,bazılarıüzerindende hakikisiyle benzeşmektedir. Dinleyiciyi “Leylalar-danLeylabeğen”noktasınagetirenbuüslubadairör-nekleraşağıdadır:

“Leylabirözgecandır/KaragözlüceylandırDoyulmazhüsnüandır/KanılmazbiriçimsuLeyla,LeylaahLeyla

Dillerdesözleneno/YollardagözlenenoYürektenözleneno/HergönüldeoarzuLeyla,LeylaahLeyla

Âşıklarlevendolsa/SevdalarkemendolsaBirbirinebendolsa/ElegeçmezoahuLeyla,LeylaahLeyla…”

“LeylâacepnedensesvermiyorferyâdımaKimsesizimbuyerdebensizelverinimdâdımaSusmayınbahçeler,bülbüller,goncalarLeylâ’dannehaberBenaşkınoldumhemdemiBilmemoyârsözündemi


50

Yoksaunuttumuahd-ıvefâyıBeyhûdemiçeksingönülcefâyıKimayırdıbendenoâşinâyıSöyleyinbahçeler.Leylânerede,Leylânerede,Leylânerede?”

“Dertliyim,ruhumahicranımısardımdayine,İnlerimşimdiuzaktansolangüngibiyim…BahtımınyıldızısanmıştımseniSensizkaranlıktırhergünümLeyla…SevdayamanbirçileÇekenlerdüşerdileAyrılıkölümgibiGidendönmüyorLeyla…ÜzgünümLeyla…”

SâdettinKaynak’ınbazıeserleri ise,onakulakve-renin zihninde ve gönlündeki hakiki ya da mecazîLeyla’yagöreanlamlandıracağıtarzdaucuaçıkmesaj-lariçermektedir.Bunlarbirkaççeldiricikelimeyebakıl-mazsa,arzuedenkulakvekalpleriçinbirilahiniteliğikazanabilirler:

“…SeninlebahtiyarımbenimsevgiliyârimIzdıraptankurtuldumeskigünlerevedaYenidenhayatbuldumbananuroldusevdaSenherşeydengüzelsinbircihanabedelsinKalbiminiçindesinruhuokşayanelsin.”

“AşkınbenidurmazyakarEysevgilimsennerdesin?YaşlıgözümdurmazçağlarEysevgilimsennerdesin?”

“GönlümüniçindedirgözdenıraksevgilimÇekilmezbiçimdedirbuiftiraksevgilim

GözümyoldagönlümsendeTahammülkalmadıbendeYokmuacepbirbilende

SeninerdebulayımGöktemiyerdemisin?YakimlerdensorayımSonsuzseferdemisin?

SanmakicefasızımAşkımdavefasızımSanailksözümdeyimsevgilimAhdımdariyasızımsevgilim”

“Yalnızsenisevdim,senisevdim,seniyaşadımDerdinleinledim,inledim,seninleyaşadımSensinbenimkalbimdekisonadımAnılsınsevgilimadınlaadımÖmrümündoyulmazdemidirşimdi.Sevdâbirıstıraptırçekengönüln’oldu

ÜmidimisüsleyendikenlibirgülolduNağmelerinrûhumdaşakıyanbülbülolduAşkımınendeğerlimesutdemidirşimdi”

Aşağıdagüftesininbirkısmınayerverileneserdekişusözleriseilkeolarakyukarıdakikalıbabenzemeklebirliktehikâyesibambaşkabiranlamlandırmayakapıaralar:

“YıllarcaelimkalbiminüstündeeğildimGölgengibitopraklaraaşkınlaserildimSensinemelimbaşkaemellerisildimDünyayıterennümleriningülşenibildimBensevmedenevvelsenikendimdedeğildim.”

İlk bakışta ilahiyi hatırlatan bu sözler, aslındaAtatürk’eithafenyazılmışbirşiireaittir.Bubilgi,Kay-nak bestelerindeki güftelere anlam yüklemede heraçıdandikkatedilmesigerektiğinideakladüşürmek-tedir.

SONUÇ

Derinlikli ve çok yönlü bir kişiliğe sahip olanSâdettinKaynak’adaireserlerdefarklıpekçokkültüralanına dair izlere rastlamakmümkündür. Halk mü-ziğiyle yakından ilgilenen, tasavvufmüziğinin enbe-ğenilen ilahilerindenbirkısmınıbesteleyen,bununlabirlikteklasik formdakieserleriyledeğildedahaçokhareketli,bolgeçkilieserleriyleşöhretbulanKaynak’ıneserlerindetasavvufkültürünedairunsurlarındayo-ğun olarak bulunduğunu bilmek gerekir. Bu durum,eserdezikrigeçenLeyla’nın“kim”olduğunuanlamakaçısındanönemtaşıdığıgibi,dinleyeningönülvefikirdünyasınataşıyacağızenginlikaçısındandagözönün-debulundurulmasıgerekenönemlibirhusustur.


51


52

SÂDETTİNKAYNAKBESTELERİARŞİVLİSTESİNO MAKAM ADI FORM ESER ADI GÜFTEKÂR

1 Âcemşîran Şarkı Âşkehlinehicrânileülfettesafâvar VecdiBingöl

2 Âcemşîran Şarkı Benimolsansenibirgülgibikoklarsararım SâdettinKaynak

3 Âcemşîran Şarkı Buhalzuhuretmesinbirdaha CemaleddinAltıntaş

4 Âcemşîran Şarkı Bulutlarkokunugetirirbana RamazanGökalpArkın

5 Âcemşîran Şarkı Dünkahkahalaryükseliyorkenevinizden YahyaKemâlBeyatlı

6 Âcemşîran Şarkı Eygönüldenuyuyan,artıkyetişiruyan

7 Âcemşîran Düet Gecelerinşarkısınıgelinberaberdiyelim

8 Âcemşîran Şarkı Geliyorbastığıtopraklarayüzsürsünler

9 Âcemşîran Şarkı GeliyorbaşbuğumuzuluTürk’ünönderi

10 Âcemşîran Şarkı Gönülsanatapalı,kapınbanakapalı FuatHulusiDemirelli

11 Âcemşîran ŞarkıGönülseniayıkbulsam/EndülüsGeceleri-Genç-liğinzaferi VecdiBingöl

12 Âcemşîran Şarkı Hicrangönülbelâsı VecdiBingöl

13 Âcemşîran Şarkı Keloğlanisterseeğer/Kahvecigüzeli

14 Âcemşîran BesteMerhemkoyuponarma/NasreddinHocaDüğünde-HâfızBehcet Fuzulî

15 Âcemşîran Şarkı N’ideyimbilmemelindensenin/ŞarkYıldızı VecdiBingöl

16 Âcemşîran Şarkı Odağlarkiağlar

17 Âcemşîran Şarkı Ohgüzelkızgüzelkız VecdiBingöl

18Âcemşîran+Nihavend Marş

Sahid-iİranradergilkitaht(İRAN-TÜRKALYANSMARŞI FuatHulusiDemirelli

19 Âcemşîran Şarkı SanmaŞahımâlemisen,sadıkaneyarolur/YavuzSultanSelimAğlıyor

20 Âcemşîran Şarkı Yinebaharolduaçıldıgüller

21 Acemkürdî Şarkı Bizimelinkoyunlarıkuzular

22 Acemkürdî Şarkı Dördünüzbirbirindengüzeleyhemşireler FuatHulusiDemirelli

23 Acemkürdî ŞarkıNişanlımayrıbenden,canımayrıbedenden/YaylaKartalı

24 Acemkürdî Şarkı Sahilgeceningölgesialtındauyuklar İhsanBey

25 Acemkürdî ŞarkıSöyleyinnerdeogöznurugönülsevgisiyar/LeylaileMecnun VecdiBingöl

26 Acemkürdî Şarkı Yalnızseninindiyeâşkımayeminimvar TâhirileZühre

27 Bestenigâr Şarkı Çiçektennağmedenbirdestebağlar FuatHulusiDemirelli

28 Bestenigâr Şarkı Eygönülbirderdedüştünderdinindermanıyok HüseyinSiretÖzsever

29 Bestenigâr Şarkı Söylegitağlanacakhâlinidildaregönül

30 Bayâti Şarkı Âşkınfecriyüceldimüjdelerolsungönül

31 Bayâti Şarkı Bendebirzamanlargülergezerdim

32 Bayâti Şarkı Bingözyaşınınincileşipaktığıandı MustafaNâfizIrmak

33 Bayâti Şarkı BirgündüLeylâ’nınyüzünedaldı NecdetRüştüEfe

34 Bayâti Şarkı Bizimsahranınbaşıpareparedumanşimdi

35 Bayâti Şarkı Hersinedebirgamgelenağlargidenağlar FeyziBey

36 Bayâti Şarkı Ruhumasunduğunmukaddesgünah NeyzenTevfik


53

37 Bayâti Şarkı Ümityoluserapmı?/TahirileZühre VecdiBingöl

38Bayâti+Bûselik+Mâhur Şarkı Rumeli’dengöçmengelirdurmadan SâdettinKaynak

39 Bayâtiarabân Şarkı Eymenba-icuybar-ırahmet İbnüleminMahmurKêmalİnal

40 Bayâtiarabân Şarkı Gecegündüzhepsensin,benimkaygımkederim

41 Bayâtiarabân Şarkı Gecegündüzuykugirmezgözüme KayıkçıKulMustafa

42 Bayâtiarabân Şarkı Geldibirhalegönül MuhammedHayretEf.

43 Bayâtiarabân Şarkı Goncaidikgülolduk/ArzuileKanber SadiKurtuluş

44 Bayâtiarabân Şarkı Kalbinyineniçümküstü

45 Bayâtiarabân Şarkı Ömrümünneş’esizgeçtibaharı RızaTevfikBölükbaşı

46 Bayâtiarabân Şarkı Rumeli’nindağıtaşıhazinhazinağlıyor SâdettinKaynak

47

Bayâtiarabânbûselik+Hisarbûselik+Tâhirbûselik

Şarkı

BeyazğöğsünbanakarşıaçmabeniöldürürsünMihriban’ım

48Bayâtiarabân+Bûselik Şarkı

Söyleeyyosmagüzel,iççekipsusmagüzel/ŞarkYıldızı VecdiBingöl

49 Bûselik Şarkı Çocukluktakisevdâlar

50 Bûselik ŞarkıSaçlarımaakdüştü,sanaadbulamadım/Allah’ınCenneti RamazanGökalpArkın

51 Çârgah Şarkı EyyüceTürkordusukanınarıdırarı

52 Çârgah Şarkı Gazidedibir“İleri”Hangiordukalırgeri

53 Çârgah Fantezi Sporcukızlar/SporcuKızlarRevüsü

54 Dügâh Mersiye Âşkyolundacanveren/ArzuileKanber SâdettinKaynak

55 Dügâh Mersiye Canvatancananvatan/CemSultan

56 Evcâra Şarkı Ağlamışgümüşcefayadurmadanyanmışgönül MustafaNâfizIrmak

57 Evcâra Şarkı Yıllarcaelimkalbiminüstündeeğildim. FuatHulusiDemirelli

58 Evç Şarkı Bağındahergüzelbirgülseçerdi FarukNâfizÇamlıbel

59 Evç Şarkı Doğuyorömrümebiryirmisekizyaşgüneşi CenapŞahanettin

60 Evç Şarkı Elâgözlerinisevdiğimdilber/KahveciGüzeli Karacaoğlan

61 Evç Şarkı FluryaFluryagüzelFlurya SâdettinKaynak

62 Evç Şarkı Gönüldenisteseydingönlümdesenolurdun

63 Evç Şarkı Güzelkızlarkadınlar NecdetRüştüEfe

64 Evç Şarkı Kokladımyârelinden,Gülleringüzelinden VecdiBingöl

65 Ferahfezâ Şarkı Hayatgaripbirrüyadır VecdiBingöl

66 Ferahnâk Şarkı BoğaziçiBüyükdere,tutuldumbenbiresmere SâdettinKaynak

67 Ferahnâk ŞarkıNemizkaldıbizimmülk-iArap’da/YavuzSultanSelimAğlıyor

68 Gerdâniye Şarkı Anadolu’movalardameltemol GündüzNadir

69 Gerdâniye ŞarkıAyrılıkperdeperde,uzaklaşırgiderde/BinikinciGece VecdiBingöl

70 Gerdâniye Şarkı Benezeliâşıkımtaşıdığınbuad’a

71 Gerdâniye Şarkı Dağlarınsünbülüvar

72 Gerdâniye Şarkı Devretmedimuradımcazamane/ArzuileKanber ÂşıkÖmer

73 Gerdâniye Şarkı Gözlermaviyüzpenbe HamitBaykal

74 Gerdâniye Şarkı Hayattahepaldatıldım,kimseyialdatmadım

75 Gerdâniye Şarkı Kemençemintelleri

76 Gerdâniye Şarkı Koyunmelerkuzumeler,ağlayanlarbirgüngüler

77 Gerdâniye Marş Sendekatılbutürküye

78 Gerdâniye Şarkı Yârayrılıkyaktıbeni RamazanGökalpArkın

79 Gerdâniye Şarkı YavuzAlikükredi,acıbirnaraattı SâdettinKaynak


54

80 Gerdâniye Şarkı Yıllarcaçırpındımyıllarcayandım NazımDoğanArma

81 Gerdâniye Şarkı Yurtçocuğuköyekoş VecdiBingöl

82 Gerdâniye Şarkı Zeyneb’imuçtugitti/KahveciGüzeli VecdiBingöl

83 Gülizâr Şarkı Çekilmezbirbaşımvar

84 Gülizâr Şarkı Eybağ-bansendenbirsualimvar/ArzuileKanber SâdettinKaynak

85 Gülizâr Şarkı Hayatımınenmes’udgünüdüriştebugün

86 Gülizâr Şarkı Hergüzelbestedildeşakıyanbülbülolur

87 Gülizâr Şarkı KaradenizçoşuyorTürk’ünçoştuğugibi

88 Gülizâr Şarkı Karşımızdayücedağlar

89 Gülizâr Şarkı Mersinbağlarıyalı/AlabandaRevüsü VecdiBingöl

90 Gülizâr Şarkı Şukimsesizsahralarda,dikenoldugülümbenim

91 Gülizâr Şarkı YurdumuzİremBağı/BinikinciGece

92 Hicaz Şarkı Açıldıgülfiganetmekdebülbülnev-baharoldu SâdettinKaynak

93 Hicaz Şarkı Açılırsıngüzelimbirkadehiçelim SâdettinKaynak

94 Hicaz Şarkı Ağlagözlerimağla/GizliÂşk VecdiBingöl

95 Hicaz Şarkı Ağlarızsokaklarda/LekeliMelek MustafaNâfizIrmak

96 Hicaz Şarkı Allıgelinhasgelin

97 Hicaz ŞarkıÂşkımbenimhepye’silehicrânilekalbimdeuyurken

98 Hicaz Şarkı Bahtımınkaranlıksarpyamacında

99 Hicaz ŞarkıBanayardanvazgeçderler,bengeçerimgönülgeçmez

100 Hicaz ŞarkıBenağlarımellergüler,budabaşagelecekmiş/ArzuileKanber SâdettinKaynak

101 Hicaz Şarkı Benbirgaripkuşum,yurdumyuvamyok GündüzNadir

102 Hicaz ŞarkıBenimgönlümbütünsevmek,bütünduymakiçinyanmış

103 Hicaz Şarkı Benimyarimgelişindenbellidir Karacaoğlan

104 Hicaz Şarkı Birahçeksemdağıtaşıeritir/CemSultan SâdettinKaynak

105 Hicaz Şarkı BirçiçekaçıldıBilalözü’nde Karacaoğlan

106 Hicaz ŞarkıBittiheremelbitti,güneşimsöndügitti/SonsuzAcı

107 Hicaz Fantezi Boynunubükmedolap/GünahPeşinde VecdiBingöl

108 Hicaz Fantezi Buhaydutlarbireraptal/BalıkçıOsmanBağdat’ta VecdiBingöl

109 Hicaz Şarkı Buyerlernefüsunkârdı/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl

110 Hicaz Şarkı Buncademdirhasretliğinçekerim

111 Hicaz Fantezi Bülbülniçinböyleferyadedersin Yunus

112 Hicaz ŞarkıBülbüllergibiçiler,mutlugönülşengönül/BalıkçıOsmanBağdat’ta VecdiBingöl

113 Hicaz Civanyaştatutulmuş/EndülüsGeceleri

114 Hicaz ŞarkıDağlarınmazısıvar,gönlümünyazısıvar/BağdatHırsızı ReşatÖzpirinçci

115 Hicaz Şarkı Deligönülgafilolmagözünüaç

116 Hicaz Şarkı Deligönülgezergezergelirsin/Allah’ınCenneti Karacaoğlan

117 Hicaz Marş Denizgeçtimdüzyürüdümdağaştım NecdetRüştüEfe

118 Hicaz ŞarkıDertligönüldinlebeni,gülgittikaldıdikeni/Yetim-ler

119 Hicaz Şarkı Dırvanavurdimuçti

120 Hicaz Şarkı Dıştanviranbağlıyım HasanÂliYücel

121 Hicaz Şarkı Elagözlerinekurbanolduğum ÂşıkÖmer


55

122 Hicaz ŞarkıEngindeyavaşyavaşgününminesisoldu/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl

123 Hicaz Türkü EserbatıkarayelaçıldukMarmara’ya

124 Hicaz İlâhi Eyâşık-isadıklar,gelinAllahdiyelim DervişHimmet

125 Hicaz Şarkı Eyşanlıbeldeninkahramankızı LamiGüray

126 Hicaz ŞarkıGaribizgurbetbizeartıkbirsılaoldu/KahveciGü-zeli

127 Hicaz Şarkı Gönlümonugöğsündekibendentanıyordu

128 Hicaz ŞarkıGönlümüniçindedirgözdenıraksevgili/SelahaddinEyyubiveBozaslan VecdiBingöl

129 Hicaz Şarkı HaneleryaptırdımTunaboyunda

130 Hicaz Şarkı Hazanilegeçtigülşen-ibustan Erzurum’luEmrah

131 Hicaz Şarkı Ilgıtılgıtesenseheryelinden

132 Hicaz Şarkı İstanbul’unşenkızı,kırdıgeçirdibizi

133 Hicaz Şarkı KahramanTürkanasıMemesizFadime SâdettinKaynak

134 Hicaz Şarkı Kalbimdeyaşayangünlermâzidekaldı

135 Hicaz Şarkı Kalbimderdimibilse/VicdanBorcu

136 Hicaz ŞarkıKaybolduniçimizden,hangiilleregittin/MeçhulMâzi MustafaNâfizIrmak

137 Hicaz Şarkı Kokladımyârelinden,gülleringüzelinden VecdiBingöl

138 Hicaz Şarkı Muhabbetbağınagirdimbugece/LekeliMelek

139 Hicaz Şarkı Muhabbetköyününolsamşarabı Seyrâni

140 Hicaz Şarkı Neboşyereyanmışım SâdettinKaynak

141 Hicaz Şarkı NeferyadedersindivanebülbülI/ArzuileKanber

142 Hicaz Şarkı NeferyadedersindivanebülbülII Erzurum’luEmrah

143 Hicaz Şarkı Sanaderimallıgelinhasgelin Karacaoğlan

144 Hicaz Şarkı Senelerdenberihasretçekerekyaregönül GündüzNadir

145 Hicaz Şarkı Senisevmeksanatapmaklamımücrimolurum

146 Hicaz Şarkı Sevmeksuçsaçekinmezdimölümden/BinbirGece VecdiGönlüm

147 Hicaz Şarkı Sonümidimdebittikuşgibiuçtugitti MustafaNâfizIrmak

148 Hicaz Şarkı Teltelaradımzülfünü SâdettinKaynak

149 Hicaz Şarkı UnuttunuzOsmanbeyyüzgörümlüktakmayı

150 Hicaz Ninni Uyubenimmeleğim/CemSultan

151 Hicaz Şarkı UyugüzelOğuz’um

152 Hicaz ŞarkıÜmitlerimhepkırıldı,oellerbendenayrıldı/ÂşkÇeşmesi

153 Hicaz Şarkı Yadelleraldıbeni/KahveciGüzeli VecdiBingöl

154 Hicaz Şarkı Yağmuryağar

155 Hicaz Şarkı Yalvarırımgelgitme/ÂşkKurbanları VecdiBingöl

156 Hicaz Şarkı Yaslıbirgelinebenzer/GençliğinZaferi VecdiBingöl

157 Hicaz Şarkı Yeşilgözleriniufkumagerki RamazanGökalpArkın

158 Hicaz Şarkı Yollarınagüldöktümgelirdegeçerdiye

159 Hicaz+Âcemşîran Şarkı Varmıkarşımaçıkacakbre/ÂşkınZaferi

160Hicaz+Bûselik(Nevâ’da) Şarkı Birzamanlargençtiyaşım

161 Hicaz+Bûselik ŞarkıNiceyıllargeldigeçti,hiçgörmediâşkımbahar/KanlıTaşlar TarıkIşıtman

162 Hicazaşîran Şarkı Açıldıgülfiganetmekdebülbülnev-baharoldu

163 Hicazaşîran İlâhi Eymenba-ıcuy-bar-ırahmet İbnüleminMahmutKemâlİnal

164 Hicazaşîran Gecegündüzuykugirmezgözüme


56

165 Hicazkâr Şarkı Bahçemdekiçiçeklergülsün

166 Hicazkâr Şarkı Benisanabağlayangözlerininrengidir ReşatBilgin

167 Hicazkâr Şarkı Bugünmutlugünümdür/ÂşkKurbanları

168 Hicazkâr Şarkı Canımdanyakınkadınım,sennerdesinbennerdeyim/ÂşkınZaferi

169 Hicazkâr Şarkı Çiçeklerarasında

170 Hicazkâr ŞarkıÇiçeklerimgülüyorsevincinden/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl

171 Hicazkâr Şarkı Çözmekelindedeğilgönlümüsendenkadın FuatHulusiDemirelli

172 Hicazkâr Şarkı Günlercedurmadankoşarararım/ArzuileKanber LamiGüray

173 Hicazkâr Şarkı Heypınarderinpınar/LeylâileMecnun VecdiBingöl

174 Hicazkâr Şarkı İştebahtımaçıldıgönlümdehicrânbitti

175 Hicazkâr ŞarkıLeylâ,Leylâacepnedensesvermiyorferyadıma/Leylâilemecnun VecdiBingöl

176 Hicazkâr Şarkı Mehtapmıhâlelendisularmıminelendi? YıldızHanım

177 Hicazkâr Şarkı Nevnihâlimkimbüyüttüböylebî-pervaseni Nedim

178 Hicazkâr Şarkı Sarsamsenigönlümcegüzelbahtımakansam VecdiBingöl

179 Hicazkâr Şarkı Sennerdesin

180 Hicazkâr Şarkı Sözünekandımartık,hasretleyandımartık NecdetRüştüEfe

181 Hicazkâr ŞarkıYücelerdennazlınazlı,gelingibisüzülenay/Mah-zunGönüller VecdiBingöl

182 Hicazkâr ŞarkıYüzüngüllerdenince,sesinbülbüllerdentatlı/TâhirileZühre VecdiBingöl

183 Hisarbûselik Şarkı Birâlem-isevdâkurupenginleredalsak

184 Hüseynî Şarkı Adınyaşardillerde SıtkıCan

185 Hüseynî Şarkı Ağlarımçağlargibi SâdettinKaynak

186 Hüseynî Şarkı Aydoğarkengecelerde/BalıkçıOsmanBağdat’ta VecdiBingöl

187 Hüseynî Şarkı Ayrılıkyıldönümükalbimeyadındoluyor MustafaNâfizIrmak

188 Hüseynî Şarkı Bağrımataşbasaydım FuatHulusiDemirelli

189 Hüseynî Banaolancefasendendeğildir

190 Hüseynî Türkü Bayburt’uneğmeleri,beğenmemdeğmeleri

191 Hüseynî Şarkı Benbirçobankızıyım/KahveciGüzeli VecdiBingöl

192 Hüseynî Şarkı Beydağı’nayaslanmışsıralıyeşildağlar

193Hüseynî+(Değiş-meli) Fantezi

BinbirateşleyanmışkavrulmuşAnadolu(KURTU-LUŞDESTANI)

194 Hüseynî Şarkı Bingöllerdensüzülürsüninersin VecdiBingöl

195 Hüseynî Şarkı BiraydoğmuşPasin’den

196 Hüseynî Şarkı Birgüniçinbenolaydımyaradan

197 Hüseynî Şarkı Birılıkyazgecesihertarafneş’edolu FuatHulusiDemirelli

198 Hüseynî Şarkı Biryanıkozanımgönüldürsazım VecdiBingöl

199 Hüseynî Şarkı Biryastıktavarolsun,gelinilegüveyi/Âşkınzaferi

200 Huseynî Şarkı Builaçlarherbirderdedevadır/ŞamGüzeli MustafaNâfizIrmak

201 Hüseynî Şarkı Dağadüşmeböylekörpeyaşında NecdetRüştüEfe

202 Hüseynî Şarkı Elâgözlübenlidilber,komabenielyerine Karacaoğlan

203 Hüseynî Şarkı Elimdesilahımvar SâdettinKaynak

204 Hüseynî Şarkı Erzincan(Görüyorumşehrimi…)

205 Hüseynî Şarkı Erzincanyüreğimyaktıdağladı(ERZİNCANAĞITI) VehbiCemÂşkın

206 Hüseynî Şarkı Esmerbugünağlamış SâdettinKaynak

207 Hüseynî Şarkı Fıratkenarınıninceduman

208 Hüseynî Türkü Gidekbizimillere,çiçekleregüllere


57

209 Hüseynî Şarkı GökleredayanıyorTürkelindeyaylalar

210 Hüseynî Şarkı Gönlümseheryeligibi,daldandalaessemdiyor

211 Hüseynî Şarkı Gönülcivanisterboyuboyumca VecdiBingöl

212 Hüseynî Şarkı Gönüldenduyduğumsesler

213 Hüseynî Şarkı Göresinmigeldibenimeleğim

214 Hüseynî Şarkı Gözlervaranamgözlervar SâdettinKaynak

215 Hüseynî Şarkı Güneşyüzlüsünbülvar FuatHulusiDemirelli

216 Hüseynî Şarkı Hasretkavuşturangeliyor

217 Hüseynî Şarkı Hatice’msaçlarınıdalgadalgataratmış SâdettinKaynak

218 Hüseynî Şarkı Hergüzelbesteyinedilimde

219 Hüseynî Şarkı İftirakınebediruhumuhüznesarıyor KıymetHanım

220 Hüseynî Şarkı Kaderincilvesineboyuneğmekgerekli

221 Hüseynî Şarkı Kalbimdebitengüldür,bugönülşarkıları RamazanGökalpArkın

222 Hüseynî Şarkı Kızıldağ’dançıkarsın

223 Hüseynî Şarkı Köyümünbenzeriyokbuillerde SâdettinKaynak

224 Hüseynî Şarkı Manastır’ınkapısındabirharapkışla HasanÂliYücel

225 Hüseynî Şarkı Neçaregönülneçare/GizliÂşk VecdiBingöl

226 Hüseynî Şarkı N’eyleyimköşküsarayıçölnemeyetmez

227 Hüseynî Fantezi Plâklardasesiniduydumda/AlabandaRevüsü SâdettinKaynak

228 Hüseynî Şarkı Sabahuyananağlar,aşkaboyananağlar

229 Hüseynî Şarkı Selâmsizeselâmsize

230 Hüseynî Şarkı Selâmverdimalmazselâmalmaz

231 Hüseynî Türkü SelimHanolduhünkar

232 Hüseynî Şarkı Seninyazınkışabenzer/İstanbulSokaklarında ÂşıkHasan

233 Hüseynî Şarkı Sesiniduydumgeldim/BinbirGece

234 Hüseynî Şarkı Sorşuyıldızlarasordoğanaya FuatHulusiDemirelli

235 Hüseynî Şarkı Söğütlersırasıra

236 Hüseynî Türkü Turnalarturnalarinenturnalar

237 Hüseynî Şarkı Tutuncabiryiğitgurbetyolunu/ŞeyhinKızı

238 Hüseynî Şarkı YanıkÖmerhersavaştanbiryarataşıyor SâdettinKaynak

239 Hüseynî Türkü Yıldırımlarlayanıkbağrımızınuğraşıvar FuatHulusiDemirelli

240 Hüseynî Şarkı Yıllaryollardanuzun SıtkıAkozan

241 Hüseynî ŞarkıYücedağbaşındayatmışuyumuş/ÇanakkaleGe-çilmez

242 Hüseynîkürdî Şarkı Benseniellereverdimvereli/Arzuilekanber

243 Hüseynîkürdî Şarkı Tutamyarelindentutam Erzurum’luEmrah

244 Hüzzam İlâhi Almatendencanımı,AmanAllah’ımaman

245 Hüzzam Şarkı Artıkbubahçedeötmesinbülbül SâdettinKaynak

246 Hüzzam Şarkı Âşkyolundabağrıyanıkyolcular/LeylâileMecnun VecdiBingöl

247 Hüzzam Şarkı Âşkınbenidurmazyakar/ArzuileKanber SâdettinKaynak

248 Hüzzam Şarkı Banakimseağlamasındöktüğümyaşçokbile

249 Hüzzam Şarkı Batarkenufuktabuakşamgüneş AtıfZühtü

250 Hüzzam Şarkı Beklerimhergünbusahillerdeböylemahzunben RahmiDuman

251 Hüzzam DüetBenihüznümlebırakistemiyorumseni/BeyazZam-bak MustafaNâfizIrmak

252 Hüzzam Şarkı Binhüzünçöktüyinegönlümeakşamlabenim RahmiDuman

253 Hüzzam Şarkı Bircivanadsızsansı/BinbirGece

254 Hüzzam Şarkı Biryerkisabaholmayacaktıradıgönlüm


58

255 Hüzzam Şarkı Çıkaryücelerdenhabersorarım VecdiBingöl

256 Hüzzam Şarkı Çokaradımruhumaeşolacakbirkızı

257 Hüzzam Şarkı Dağlarınbaşıkardır

258 Hüzzam Şarkı Eridiminlemedenkatıyürekligüzel

259 Hüzzam Türkü Erzurum’dabağolmaz SâdettinKaynak

260 Hüzzam Türkü Eskiiblisgibiâşıkıngönlü Seyrâni

261 Hüzzam Türkü Eysevdiğimartıkyeter

262 Hüzzam Şarkı Gönlümseheryeligibi,daldandalaessemdiyor

263 Hüzzam Türkü Eysevdiğimartıkyeter

264 Hüzzam Şarkı Gönüldertlerinbiter

265 Hüzzam Şarkı Gözlerindeniçtigönlümneş’eyi HasanÂliYücel

266 Hüzzam Şarkı Güzelterketmebeni/DüğünGecesi

267 Hüzzam Şarkı Hangisuçumoldusebebhicrine/Sönmeyenâşk

268 Hüzzam Şarkı Hicrânüelemsine-ipür-ruhunumudağlar ÂliŞevketBey

269 Hüzzam Şarkı KalbimkanıyordurmadanentatlıçağındaI SâdettinKaynak

270 Hüzzam ŞarkıKalbimkanıyordurmadanentatlıçağındaII/ArzuileKanber

271 Hüzzam Türkü Karakazankoldadır

272 Hüzzam Şarkı Leylaklarınhayâlisalkımlarınemeli FuatHulusiDemirelli

273 Hüzzam Şarkı Meğerçoksevilenler,birgünunutulurmuş SâdettinKaynak

274 Hüzzam Şarkı Mehtaplıgecelerdebizsahileinerdik SâdettinKaynak

275 Hüzzam Şarkı Nehazindioakşam,bırakıpgittinbeni KadriKalfaoğlu

276 Hüzzam Şarkı Nurunlayanangönlüm,ümidimgibiyüksek

277 Hüzzam Şarkı Osiyahgözlerinibirdahaolsungöreyim MustafaNâfizIrmak

278 Hüzzam Şarkı Saatlercebaşbaşakaldığımızgeceler SâdettinKaynak

279 Hüzzam Şarkı Senherzamankalbimdesin/LekeliMelek MustafaNâfizIrmak

280 Hüzzam Şarkı Sevenlersevilenler,gönülderdiçekenler/ŞarkYıldızı VecdiBingöl

281 Hüzzam ŞarkıSevgilinedemekbilmem,gönlüncebirbilenvarmı?/MahzunGönüller VecdiGönül

282 Hüzzam Şarkı Söylezâlimnerdesin/ÂşkÇeşmesi

283 Hüzzam Şarkı Sulargibiakarçağlar/SahraKızıLeylâ TarıkIşıtman

284 Hüzzam ŞarkıUzaktanmerhabaolmaz,geleymestânebakışlım/ŞarkYıldızı KuloğluSüleyman?ÂşıkSeyrâni?

285 Hüzzam İlâhi YaÎlahibizetevfikinigöster MehmedAkif

286 Hüzzam Şu’ul Yasahibe’lcemâliveyaseyyide’lbeşer

287 Hüzzam Şarkı Yakıngelbirdahagöreyimseni/BinbirGece VecdiBingöl

288 Hüzzam+Mâhur Şarkı Birsesduyduminceden/Yetimler VecdiBingöl

289 Isfahan Şarkı Fâriğolmameylesenyüzbincefasevdimseni ŞeyhGâlib

290 Karcığar Şarkı Bakışlarıhovardabuluşalımfuarda SâdettinKaynak

291 Karcığar Şarkı Birgülkoparıpgöğsünetak

292 Karcığar Şarkı Birkızilegelininahdıvar Karacaoğlan

293 Karcığar Şarkı Cuşedernur-imuhabbet,afitab-ıbadeden

294 Karcığar Şarkı Dağlarıhepkaraldı,güllerihepharaldı SâdettinKaynak

295 Karcığar Şarkı Defdümbelekçengiçemen

296 Karcığar Şarkı Esirinimcivansenin/TâhirileZühre VecdiBingöl

297 Karcığar Şarkı Gamçekmegüzel,n’olsabaharınsonuyazdır FarukNâfizÇamlıbel

298 Karcığar Şarkı Gezindiğimdikenliâşkyollarında NecdetAtılgan

299 Karcığar Şarkı Gönülvarbirmüjdemsana


59

300 Karcığar Şarkı Karabulutlarıkaldıraradan RamazanGökalpArkın

301 Karcığar Şarkı Kınalaryakmışeline NecdetRüştüEfe

302 Karcığar Şarkı Kirpiğioyalıkız,bakışırüyalıkız/SonsuzAcı VecdiBingöl

303 Karcığar ŞarkıKoçyiğitlerdurağı,şenköyümşirinköyüm/ŞeyhinKızı

304 Karcığar Şarkı Nazlımsanakavuşamam/BinbirGece

305 Karcığar Şarkı Nekadarmes’udum,içimyüzümşen/KaraBahtım MustafaNâfizIrmak

306 Karcığar Şarkı Ohgüzelkızşirinkız,bakışlarıderinkız/SelahaddinEyyubiveBozaslan

307 Karcığar Şarkı Serçeleroynaşıyor/NasreddinHocaDüğünde

308 Karcığar Türkü ŞuSille’ninufacıcıktaşları/CemSultan

309 Karcığar Şarkı Tanburamınincekıvrıkbelivar/KanlıTaşlar RefikAhmetSevengil

310 Karcığar Şarkı Telliturnamyücelerdenaştınmı

311 Karcığar Şarkı UludağıUludağıdumanlıdırbaşınsenin SâdettinKaynak

312 Karcığar Ninni Uyukurbanımsana,minicikkelebeğim

313 Karcığar Şarkı YandımBüyükdere’li

314 Karcığar Şarkı Yinegeldievvelbahargünleri

315 Karcığar+Gülizâr Şarkı Biryastıktakocasın,gelinilegüveyi

316 Karcığar+Hicaz Şarkı Âşıkımbaharınyeşilgözüne/KahveciGüzeli

317 Kürdî+Acemşîran ŞarkıSavaşkanlıkbizimdirhaydahayda(KılıçOyunu)/ÂşkınZaferi

318 Kürdîlihicazkâr Şarkı Aysaçlarınıkoydatararken/KanlıTaşlar GündüzNadir

319 Kürdîlihicazkâr Şarkı Biresmerdilberinvuruldumhüsnüne/ŞarkYıldızı ErcümendEr

320 Kürdîlihicazkâr Şarkı Birgünyaşadıkhâtırasıyıllaraerdi HamidRefikBey

321 Kürdîlihicazkâr ŞarkıDamlalardamladamla,içimdeçağlargibi/GünahPeşinde HuriserGüneri

322 Kürdîlihicazkâr Şarkı Geçtibirömrebedel SüleymanSevgel

323 Kürdîlihicazkâr Şarkı Yeşilsahillerdeuyurkendeniz

324 Mâhur Şarkı Âlembizaroldu/KahveciGüzeli

325 Mâhur Şarkı Âlemdeminnetetmezgönülartıkfeleğe

326 Mâhur MarşAtlılar,erleryiğitaskerler/SelahaddinEyyubiveBozaslan VecdiBingöl

327 Mâhur Şarkı Aydoğarkatargider

328 Mâhur Marş Babambiraskerdi,eşimdeasker

329 Mâhur Şarkı Banaolancefasendendeğildir

330 Mâhur Şarkı Bekârlerevlenmeyiküçükbirşeysanmayın SâdettinKaynak

331 Mâhur Şarkı Bengüzelegüzeldemem,güzelbenimolmayınca Karacaoğlan

332 Mâhur Şarkı Geldikavuşmagünü/DüğünGecesi

333 Mâhur Şarkı Gelseninlebukışın,biryerekapanalım SâdettinKaynak

334 Mâhur Şarkı Gönüldağlargibi,yalçındırsarptır/SonsuzAcı VecdiBingöl

335 Mâhur Şarkı Çokgöresimgeldibizimelleri

336 Mâhur Şarkı Hoşgeldinelimize/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl

337 Mâhur Şarkı İpeksaçlarınteltel,oneendamnebel

338 Mâhur Şarkı İştesenisevenbenim NecdetRüştüEfe

339 Mâhur Şarkı Kadehinlebanabirazrakıver

340 Mâhur Kadıköybanabiraz

341 Mâhur Şarkı Kimseyebâkideğildirbucihan

342 Mâhur ŞarkıNasılyanıkolmasın,nağmelerisazımın/KahveciGüzeli FuatHulusiDemirelli


60

343 Mâhur ŞarkıOlsaolsahoşkokuludikenlidirgülyolu/TâhirileZühre

344 Mâhur ŞarkıRüzgârlarlaarkadaş,bulutlarlahem-derdim/Kahve-ciGüzeli VecdiBingöl

345 Mâhur Şarkı Safâyıbezm-iişrettenalınca HakkıDömer

346 Mâhur Şarkı Selmabenimcanımsın

347 Mâhur Marş Sevgişefkatikikardeşbuyuvada/GüneşPeşinde VecdiBingöl

348 Mâhur Şarkı Sıçrayıncaatsırtına,oluruzzorlufırtına/ÇölKızı

349 Mâhur Marş Türkulusuolacakhavasınaegemen

350 Mâhur Şarkı Türk’ümnemutludurbana

351 Mâhur Şarkı YinecoştuTürkyurdu/ÇanakkaleGeçilmez SâdettinKaynak

352 Mâhurbûselik Şarkı Birdamlasuolgönlümeakdelikanlı İhsanBey

353 Mâhur+Hicazkâr FanteziNeolaydımyarseninle,biryastıktabaşolaydım/ŞarkYıldızı VecdiBingöl

354 Mâhur+Nihâvend Marş Bensizinlebirlikoluptaşırımkucağımdacephaneyi NecdetRüştüEfe

355

Mâhur+

Segâh+Rast Düet Ateşimhiçsönmedi/VicdanBorcu

356 Mâye(Dügâh) Şarkı Birşebgezelimçamlarınaltında

357 Muhayyer Şarkı Ada’yagelgidelim,birgececikbizdekal SâdettinKaynak

358 Muhayyer Şarkı Anacığımniceolur,hâliyardanayrılanın NecdetRüştüEfe

359 Muhayyer Şarkı ÂşıkKerem

360 Muhayyer Türkü Aydoğdumubatmadımı

361 Muhayyer Şarkı Baharoldudüştündile,sendefiganeylebülbül ÂşıkÖmer

362 Muhayyer Şarkı Başımdadumanvarkalbimdesızı

363 Muhayyer Şarkı Batangünkanabenziyor NecdetRüştüEfe

364 Muhayyer Şarkı Benseninlebaşbaşa,nezamankalacağım

365 Muhayyer Şarkı Benyıllarcayanmışım,sendebüsbütünyakma NecdetRüştüEfe

366 Muhayyer Şarkı Birgüniçinbenolaydımyaradan

367 Muhayyer Şarkı Buçengüçegane,banagerekmez/CemSultan

368 Muhayyer Şarkı Buçiçeklerdenkimalır/MahzunGönüller VecdiBingöl

369 Muhayyer Şarkı Bugecemehtâbıkoynunaalmış VecdiBingöl

370 Muhayyer Şarkı Bülbülümgeldedile/GizliÂşk VecdiBingöl

371 Muhayyer Türkü Çıkaryücelerdenyumakyuvarlar

372 Muhayyer Dağlarağardıkardan

373 Muhayyer ŞarkıDerdimdenanlayanım,banaacıyanımyok/ÂşkKurbanları VecdiBingöl

374 Muhayyer Türkü Elmanınalınabak,döndebirdalınabak SâdettinKaynak

375 Muhayyer Türkü Emine’msenbirgülsün,morbaşaklısünbülsün

376 Muhayyer Şarkı Esmerimkıymabana

377 Muhayyer Şarkı GöklerperisigiripırılpırılEmine

378 Muhayyer Şarkı Gurbeteldeyamanolduhâlimiz ÂşıkKerem

379 Muhayyer Şarkı Güneşgibişahsımola/ŞarkYıldızı TâlibiCoşkun

380 Muhayyer Şarkı Hayattatlıbirrüya/ÂşkÇeşmesi

381 Muhayyer Şarkı İndimyarbahçesineyinedüştümyareli

382 Muhayyer Şarkı İstanbul’dan

383 Muhayyer Şarkı İştesenisevenbenim NecdetRüştüEfe

384 Muhayyer Şarkı Karşıdakarayonca,gelöpeyimdoyuca


61

385 Muhayyer Şarkı Kıroğlan’ındavarıdereyeiner SâdettinKaynak

386 Muhayyer Şarkı Nezamangörsemonuayaklarımdolaşır SâdettinKaynak

387 Muhayyer Türkü Ninebenikızmısandın?

388 Muhayyer Şarkı Sürmeyigözöldürür,âşıkınazöldürür

389 Muhayyer Şarkı Yinedumanlıdağlar,yollargeçilmezoldu TarıkIşıtman

390 Muhayyer Şarkı Yolculukvar/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl

391 Muhayyerbûselik Şarkı Bugecemehtâbıkoynunaalmış VecdiBingöl

392 Muhayyerbûselik Şarkı Mecnûngibinamistese,efsaneolurduk

393 Muhayyerbûselik ŞarkıPınarbaşındasandım,birsöğütdalıAyşe’m/Son-suzAcı VecdiBingöl

394 Muhayyerkürdî ŞarkıAkşamyinegölgenyinegölgenyineakşam/Alla-hınCenneti CemaliNâbedîd

395 Muhayyerkürdî Fantezi AmannegüzelMaçka’lı SâdettinKaynak

396 Muhayyerkürdî Şarkı Banabirtatlıhaberverdigülenlebleriniz

397 Muhayyerkürdî Şarkı Biriçimsugibi,özlerimseni/TâhirileZühre

398 Muhayyerkürdî ŞarkıBirzamankalbimboştu,kelebekgibişendim/MeçhulMazi MustafaNâfizIrmak

399 Muhayyerkürdî Şarkı Dağlaranurdoğsunbağlarsüslensin H.Niyazi

400 Muhayyerkürdî Şarkı Dünkahkahalaryükseliyorkenevinizden YahyaKemâlBeyatlı

401 Muhayyerkürdî ŞarkıGönlümözledikcegörürdümhele,lâcivertkanatlıkumruolsaydım VecdiBingöl

402 Muhayyerkürdî ŞarkıGönülbaşbaşaverip,sevişmekhevesinde/SonsuzAcı VecdiBingöl

403 Muhayyerkürdî Şarkı Günolupyâdımageldikçesönenhâtıralar

404 Muhayyerkürdî Şarkı Hanibirgündü“şuderdimsanabirgeçse”dedim AdnanAdıvar

405 Muhayyerkürdî Şarkı Hoşgeldinevimize,herşeyhazıremrinize

406 Muhayyerkürdî İlâhibirsesduydum/BinbirGece

407 Muhayyerkürdî KanayanKalb

408 Muhayyerkürdî Şarkı Karlıdağlaryıldızı,yamandıryörükkızı Sabihİzzet

409 Muhayyerkürdî Şarkı Neyazıkanlamadın,kalbimibiranolsun

410 Muhayyerkürdî Şarkı Seheryolugüldağıdır,gönülaşkınbuğdayıdır

411 Muhayyerkürdî Fantezi ŞükrüÇavuşmertyürekli.. LamiGüray

412 Muhayyerkürdî ŞarkıYinebaharolducoştuyüreğim/ÇanakkaleGeçil-mez Erzurum’luEmrah

413 Müstear Şarkı Mecalimyokbirteksöze/BalıkçıOsmanBağdat’ta VecdiBingöl

414 Müstear Şarkı Şebabetgeçtiartıkzevk-imâzibirseraboldu ilhamiBey

415 Nevâ Şarkı Hicrângönülbelâsı/EndülüsGeceleri VecdiBingöl

416 Nevâbûselik Şarkı Elbetgönüllerdesabaholacak/BeyazZambak MustafaNâfizIrmak

417 Nevâ Türkü Hançerimbileğide/KanlıTaşlar

418 Neveser Şarkı Gönüldilidirsessizbakışlar

419 Neveser Şarkı Hicrânlaharâboldudasevdâeligönlüm VecdiBingöl

420 Nihâvend Fantezi Âşkböyledir,âşıkısevdâsöyletir/GençliğinZaferi VecdiBingöl

421 Nihâvend Şarkı Âşkınsusuzbağında,pınargibiçağlarım VecdiBingöl

422 Nihâvend ŞarkıBaharbittigüzbitti,artıkbülbülötmüyor/LeylâveMecnûn RamazanGökalpArkın

423 Nihâvend Şarkı Baldandahalezzetli,arıdanhaşarısın VecdiBingöl

424 Nihâvend Şarkı Bebek’leGöksuKanlıca,sulardaneyliyorrica

425 Nihâvend Şarkı Beyoğlu’ndabuzlubiraiçerim

426 Nihâvend Şarkı Bincanveririmkalbinebiryolbulabilsem

427 Nihâvend Şarkı Birhayâlâlemiiçindeyimben/MeçhulMâzi MustafaNâfizIrmak


62

728 Nihâvend Şarkı Birhayâlikenvisâlin

429 Nihâvend ŞarkıBirkadehiçtimsardı,benibaştançıkardı/ÂşkÇeşmesi

430 Nihâvend Şarkı Bugecemes’udgece/VicdanBorcu

431 Nihâvend Şarkı Buikiyüzlüâşkadüşen

432 Nihâvend ŞarkıCanımacankatanyar/SelahaddinEyyûbiveBo-zaslan VecdiBingöl

433 Nihâvend ŞarkıÇalahımıinletgüzelim,kanasınkalbimelinde(aynıgüftefarklıbestelenmiştir) GündüzNadir

434 Nihâvend Şarkı Çaprazyelekaltında,sakızgibiiçgömlek

435 Nihâvend Şarkı Denizinbütünhıncı,dilsizkayalaradır

436 Nihâvend Şarkı Doğumunkutluolsun

437 Nihâvend Şarkı Dudaklarındabuilham,dudaklarımdavezin

438 Nihâvend Şarkı Düğününkutluolsun/GadrveAzap

439 Nihâvend Şarkı Dünyanıngörmemiştir,gözüböyledilberi

440 Nihâvend Şarkı Emirgan’ınçınardibi,olurbuluşmacanibi

441 Nihâvend Şarkı Eyipekkanatlıseherrüzgarı/LeylaileMecnun VecdiBingöl

442 Nihâvend Şarkı FluryaFlurya,güneşeğildisuya/AlabandaRevüsü VecdiBingöl

443 Nihâvend Şarkı Gelgöklereyükselelimgeldeseninle MeralNakip

444 Nihâvend Şarkı Gidiyoreskisene,yenisinebakalım

445 Nihâvend Şarkı Gönlümferahtırbenim/VicdanBorcu

446 Nihâvend Şarkı Gönlümyenibirdertarıyorkendinesenden SelimAru

447 Nihâvend Şarkı Gönlümnedirbilene,gönülveresimgelir SâdettinKaynak

448 Nihâvend Şarkı Gülsendalınolayım

449 Nihâvend ŞarkıGüllernehoşturrenklerneince/EndülüsGeceleri–GençliğinZaferi VecdiBingöl

450 Nihâvend Şarkı Gündoğuyorbahtımıza

451 Nihâvend Şarkı Güzelboyubosuvar,şıksüslümantosuvar

452 Nihâvend ŞarkıHatırlaeygönül,hoşgeçendemi/SelahaddinEyyubiveBozaslan VecdiBingöl

453 Nihâvend Hayatgaripbirrüyadır/SonsuzAcı VecdiBingöl

454 Nihâvend ŞarkıHayatınherneş’esini,evlilikveririnsana/KanlıTaşlar

455 Nihâvend Hemneş’elenhemdanseyle/BeyazMelek

456 Nihâvend Şarkı Hicrânbenibirnağmegibisardıderinden/KanlıTaşlar(notasıeksik)

457 Nihâvend Fanteziİçiyemişledolu,örmesepetkoluna/ModernYemişçiOpereti

458 Nihâvend Şarkı İçimdebirhüzünvar/VicdanBorcu

459 Nihâvend Şarkı İlkbaharabürünmüşsün,gülyüzüneşadolaydım RamazanGökalpArkın

460 Nihâvend Şarkı İstanbulbiricikdünyagüzeli/ÇanakkaleGeçilmez VecdiBingöl

461 Nihâvend FanteziKalblerdedudaklara,yükselensesidinle/Allah’ınCenneti VecdiBingöl

462 Nihâvend Şarkı Kirpikleriningölgesigüllerlebezenmiş NureddinRüştüBingöl

463 Nihâvend Şarkı Kışhertarafkariçinde

464 Nihâvend Şarkı Köyümünbenzeriyokbuillerde NecdetRüştüEfe

465 Nihâvend Şarkı Kutluolsunvezirimize/KahveciGüzeli VecdiBingöl

466 Nihâvend ŞarkıMehtabgümüştenoya,işliyoryeşilsuya/BinbirGece

467 Nihâvend Fantezi Mehtababürünmüşgece/AlabandaRevüsü VecdiBingöl

468 Nihâvend Fantezi Menekşelendisular(JOKOND) VecdiBingöl


63

469 Nihâvend Şarkı Mestimbugececoşkunumşenim/GünahPeşinde VecdiBingöl

470 Nihâvend Düet Nebekleyenkimsemvar

471 Nihâvend ŞarkıNedertkalırnehüzün,Birsudurakarzaman/KanlıTaşlar VehbiCemÂşkun

472 Nihâvend ŞarkıNedenuzaklaşıyorsaadetaramızdan/BeyazZam-bak MustafaNâfizIrmak

473 Nihâvend Şarkı NedirsuçumyüceTanrı’m/TâhirileZühre

474 Nihâvend ŞarkıNelerimvarnelerimvar,neçokeğlencelerimvar/SonsuzAcı

475 Nihâvend Şarkı Ogözlersiyahgözler VecdiBingöl

476 Nihâvend Şarkı Ohohnegüzelşey VecdiBingöl

477 Nihâvend Şarkı Okurkenâşkkitabını NahitHilmiÖzeren

478 Nihâvend Şarkı Onbeşindebirkızidim,gezeroynarhoplardım

479 Nihâvend Şarkı Öksüzümavutbeni,göğsündeuyutbeni

480 Nihâvend Şarkı Ötedenbirperibanaeleder/YaylaKartalı

481 Nihâvend Şarkı Ruhumageceninmatemidoldu/YaylaKartalı MustafaNâfizIrmak

482 Nihâvend Şarkı Ruhumdagezensevgilisin FuatHulusiDemirelli

483 Nihâvend Şarkı Ruhunlagörürsündertlikızını NecdetRüştüEfe

484 Nihâvend Şarkı Saçındakokularçalarkenrüzgar

485 Nihâvend Şarkı Sararmışçiçeğim,yuvasızkuşum/YaylaKartalı

486 Nihâvend Şarkı Sayınnbaysayınbayan/zevkyeridirçağlayan

487 Nihâvend Şarkı Senherzamankalbimdesin/LekeliMelek MustafaNâfizIrmak

488 Nihâvend Şarkı Sevgikanununun,aldımoilâhîsesini FuatHulusiDemirelli

489 Nihâvend ŞarkıSevgilimsendenırak,canayettiiştiyak/BalıkçıOsmanBağdat’ta

490 Nihâvend Şarkı Şıpsevdişıpsevdi

491 Nihâvend Şarkı Tâhir’imcanTâhir’im/TâhirileZühre

492 Nihâvend Şarkı Tezgeçsedebirsevgidebinhâtıravardı NecdetAtılgan

493 Nihâvend Marş Toprakalkanlaraboyandı NecdetRüştüEfe

494 Nihâvend ŞarkıVaktigelincegönül,başlarsevincegönül/MahzunGönüller VecdiBingöl

495 Nihâvend Şarkı Yalnızsenisevdimseniyaşadım/Allah’ınCenneti VecdiBingöl

496 Nihâvend Şarkı Yalnızseninimdiye,âşkımayeminimvar

497 Nihâvend Şarkı YurdunuAllah’abırakçıkyola MehmedAkifErsoy

498 Nihâvend Şarkı Kervangiderkervangider,kavuşmayabincangider/ÂşkınZaferi

499 Nikriz Şarkı DedimDilberyanaklarınkızarmış

500 Nühüft Şarkı Toplandıgüzelleryinepeymane-idilde

501 Rahatülervâh Şarkı Çıkaryücelerdenhabersorarım VecdiBingöl

502 Rast Şarkı AllahAllahdiyerekederizsefer/CemSultan

503 Rast Marş Ankaraneeskitarihinmalı(ANKARAMAARŞII) VecdiBingöl

504 Rast İlâhi Aydahi,nurundanMuhammed’in Yunus

505 RastÇocukŞarkısı Baharoldutabiatgülüyoriçiniçin VecdiBingöl

506 Rast Türkü Bahçedehanımeli

507 Rast Nefes Benşehid-ibadeyim,dostlardemimyâdeyleyin

508 Rast Nefes Benşehid-ibadeyim,dostlardemimyâdeyleyin

509 Rast Şarkı Benimolsansenibirgülgibikoklarsararım SâdettinKaynak

510 Rast Şarkı Birdudakbüktündevirdin,bade-igülgûnumu Cemâl-iNâbedit

511 Rast Şarkı Birvakteerdikibizimgünümüz Ruhsatî


64

512 Rast MarşBizvolkanızderyalarlaçarpışırsönmeyiz/Çanak-kaleGeçilmez NureddinRüştüBingöl

513 RastÇocukŞarkısı Bülbüluyanıkuyuyormusun FuatHulusiDemirelli

514 Rast Mersiye CihandangöçederimyaKerimAllahKerim

515 Rast Marş Cumhuriyethalkınyolu

516 Rast Marş ÇalışkanTürkulusu

517 Rast MarşDemiryoludemiryolu,nuraboğdunsağısolu(DE-MİRYOLUMARŞI) SâdettinKaynak

518 Rast Marş DoğduTürk’ünbaşındaCumhuriyetgüneşi

519 Rast İlâhi Doğmazdıkalbeiman AliUlviKurucu

520 Rast İlâhi Doğmazdıkalbeiman(LevlakeyaMuhammed) AliUlviKurucu

521 Rast Türkü Dumandumanüstüne

522 Rast Şarkı Encâm-ıhayatıbirhesabetbakzevkine

523 Rast Marş Eymilletiminlahzadahalkettiğiordu

524 Rast İlâhi EyMuhammedMustafa

525 Rast Şu’ul FesaddaknakeyahayralberayaRasulallah Neccarzade

526 Rast Nefes Girmelametmilkine

527 Rast Şarkı Gönülgayretigerek/DansözlerKulübü VecdiBingöl

528 Rast ŞarkıGünaltınbaşınıyine,koyduyurdunsinesine/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl

529 Rast Şarkı Güneşgüneşcangüneş/AlabandaRevüsü VecdiBingöl

530 Rast Şarkı Hayatnetatlı,İpekkanatlı/VicdanBorcu

531 Rast Şarkı Kimokursavereyim,âşkınkitabıbendedir

532 Rast Şarkı Koçyiğitleraştıkkarlıdağları

533 Rast Şarkı Mes’udbugüngönüller/BeyazZambak MustafaNâfizIrmak

534 Rast Şu’ul MinMekketevelbeyti’lemced

535 Rast Fantezi Odudaklaryineyazgeldidebülbülleşiyor MustafaNâfizIrmak

536 Rast Şarkı Onegüzelneciciinceruhlubirkızdı

537 Rast Marş Ordularordular,koşuyorordular

538 Rast Şarkı Sabaholuyordavranmalıyız,helvayıçabukkavurmalıyız/İnciliÇavuş

539 Rast Şarkı Sevineykalbimsevin

540 Rast Marş Şimşekgibikanatlı/ŞamGüzeli MustafaNâfizIrmak

541 Rast İlâhi Türbe-iravza-isultan-ırisaletdirbu NeccarzadeRızaEfendi

542 Rast Marş Türkatlısıaçtıyeri,denizcisidenizleri

543 Rast Şarkı Unkapanı’ndaunvar/CemSultan

544 Rast Şarkı Uyanprensesuyanprenses,gözlerinigörsünherkes/KahveciGüzeli

545 Rast Şarkı Uzaktanbakmaöyle

546 Rast Marş YaşaAnkara(ANKARAMARŞIII)

547 Rast MarşYaşatanölmezyaşar,gönüllerdedirsesi/GünahPeşinde VecdiBingöl

548 Rast+Mâhur Bugecesizimemnunettikse

549 Rast+Nihâvend ŞarkıAileyuvasını,kadındırcennetyapan/DansözlerKulübü VecdiBingöl

550 Rast+Nihâvend ŞarkıSöylekuzumhayâline,onubirazunutayım/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl

551 Sabâ Şarkı Andımogeçengünlerihasretlederinden

552 Sabâ Şarkı Bad-ıSabâahesteesgülzaremihmandırgönül

553 Sabâ ŞarkıDüştümonulmazderde,durağımyokbiryerde/BinbirGece


65

554 Sabâ Şarkı Nasıloldu...

555 Sabâaşîran Şarkı SâkiyenisevdimbanaseneskişarapsunII FuatHulusiDemirelli

556 Sabâbûselik Şarkı Ağlasınbülbüllerivarsınbubağ-ıâlemin

557 Segâh Şarkı Ayrılıkyamankelime/TâhirileZühre VecdiBingöl

558 Segâh Şarkı Birrüzgardırgelirgeçersanmıştım/ŞarkYıldızı ErcümendEr

559 Segâh Şarkı Bülbülnedenağlarsınesenyeldenyadınmıvar

560 Segâh FanteziDermankâreylemez,fermandinlemez/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl

561 Segâh Şarkı Esenyeldeyâdınmıvar

562 Segâh MersiyeEybutopraklariçin,toprağadüşmüşasker/Ça-nakkaleGeçilmez MehmetAkifErsoy

563 Segâh Türkü Geldibellemeayı

564 Segâh Şarkı Gönülsevdinsevilmedin,sevdâelindeelinde VecdiBingöl

565 Segâh ŞarkıGördümgenekahvecigüzelinirüyamda/KahveciGüzeli

566 Segâh Fantezi Haydiuşaklarbakalum SâdettinKaynak

567 Segâh Türkü İçelimRizeçay

568 Segâh Türküİnceciktenbirkar,yağartozarelifelifdiye/Allah’ınCenneti Karacaoğlan

569 Segâh Şarkı KadirMevla’mseniövmüşyaratmış Karacaoğlan

570 Segâh İlâhi Kurbanlartığlanıpgülbankçekildi Şahika

571 Segâh Şarkı Leylâbirözgecandır/LeylâileMecnûn VecdiBingöl

572 Segâh Fantezi Mâtemseeğeranlaşılanreng-isiyehten AbdülhakHamitTarhan

573 Segâh Mersiye Ufuklarkarabağladı(ATATÜRK’eMERSİYE)

574 Segâh Marş Yelkenaçtıkdenizlere

575 Segâh NefesYürüSofuyürüyolundanazma/YavuzSultanSelimAğlıyor

576 Segâh FanteziVirademiruşaklar(Trabzon’dankalkış)/GemicilerRevüsü SâdettinKaynak

577 Segâh+Nihâvend FanteziDertliyimruhumahicrânımısardımdayine/Allah’ınCenneti VecdiBingöl

578 Sultâniyegâh Şarkı Âşkımınbahçesinde,açılırsarızambak

579 Sultâniyegâh Şarkı Gönülhararetisönmez,nemeynekevserle FuatHulusiDemirelli

580 Sultâniyegâh Şarkı GüneşattıtülünüMarmara’nınboynuna

581 Sultâniyegâh ŞarkıSesvermezbenimkalbim,değmegönülsesine/KahveciGüzeli

582 Sultâniyegâh Şarkı Yeşillerummankadarderinolurmuş

583Sultâniyegâh+Acemaşîran Şarkı Birleştirdisevdâbizi,tekvücuttaikimizi

584

Sultâniyegâh+Bûselik+

Acemşîran ŞarkıGünufkaindi,renklersilindi/EndülüsGeceleri–GençliğinZaferi VecdiBingöl

585 Sûzidil Şarkı Baharolsun,baharolsundagönlüm SâdettinKaynak

586 Sûzidil Şarkı Benyıllarcayanmışım,sendebüsbütünyakma NecdetRüştüEfe

587 Sûzidil ŞarkıUyansevgilimuyan,benimsanayalvaran/RomeoJülyet

588 Sûznâk ŞarkıEygönülbirderdedüştün,çamçırasıgibiyandın/YaylaKartalı VasfiRızaZorlu

589 Sûznâk ŞarkıHicrândolugeceler,bahtımgibikaradır/TâhirileZühre

590 Sûznâk Şarkı Kalbinacıbilmezse,onahâlinigöster

591 Sûznâk Şarkı Kalbimdeaçtığınyaraderindir


66

592 Sûznâk Şarkı Kurbanoldumadına/TâhirileZühre

593 Sûznâk Şarkı Sâkiyenisevdimbanaseneskişarapsun FuatHulusiDemirelli

594 Sûznâk Şarkı Gülderlergüleryüze/Sefiller

595 Şedarabân Şarkı Gecemizkapkarasâki,sunelinnurolsun FuatHulusiDemirelli

596 Şedarabân Şarkı Tenhalardadolaşırdıksevdâizinde SâdettinKaynak

597 Şedarabân ŞarkıFilizoldumbüküldüm,uzandımkollarına/SonsuzAcı VecdiBingöl

598 Şehnaz İlâhi Banabutengerekmezcangerektir Yunus

599 Şehnaz Şarkı Benşimdiheremelden/KahveciGüzeli

600 Şehnaz Şarkı Daldabirishaköter

601 Şehnaz Şarkı Okşayansesinletazecanbuldum/BinbirGece

602 Şehnaz Şarkı Süsleyenhayat-ıcavidanımı

603 Şehnaz ŞarkıGünlercepeşindenağladımkoştum/BirTürk’eGönülVerdim

604 Şehnazbûselik Şarkı Girendostbahçesine,gültakarsinesine

605 Şehnazbûselik Şarkı Gönlümünsultanısınfermanseninefendim/YavuzSultanSelimAğlıyor

606 Şehnazbûselik Gözlerinmestolduğundemlerdeeyşehnazdan FuatHulusiDemirelli

607 Şevkefzâ Şarkı Durupdabirbakışın,bütünbircihandeğer

608 Tâhir Şarkı Dam-ıâşkadüştüdivanegönlüm

609 Tâhir Şarkı Dizlerinekapansam,kanakanaağlsam RızaTevfikBölükbaşı

610 Tâhir Şarkı Gelininyüzündeipekduvaklar

611 Tâhirbûselik Şarkı Onbirindemâhyüzünebakılır

612 Tâhirbûselik Şarkı Vardımkiyurdundanayağgöçürmüş Bayburt’luZihnî

613 Uşşak Şarkı Akşamoldun’eyleyim,badedoldun’eyleyim

614 Uşşak Şarkı Âlemdedoğrudostyoktur Kuloğlu

615 Uşşak Şarkı Âşkyolugönülyolu/ŞarkYıldızı VecdiBingöl

616 Uşşak ŞarkıÂşkınlayanansinemeelsürmeyanarsın/GünahPeşinde HâlilİbrahimAkçam

617 Uşşak ŞarkıBirhakikatanladımdünyadabenherşeyyalan(Semâişeklidevar) SâdettinKaynak

618 Uşşak Şarkı Birhâtırasıngençliğimintatlıçağından İ.İlhan

619 Uşşak Şarkı Birvefâsızyarsevdim,yandıbağrımciğerim MürselKöymen

620 Uşşak ŞarkıBugecedüğündernek,binbirgecedenörnek/GünahPeşinde VecdiBingöl

621 Uşşak Şarkı Bugünenmes’utgünüm/ŞamGüzeli MustafaNâfizIrmak

622 Uşşak ŞarkıÇiftçiyizünümüzvar,sevinçligünümüzvar/Yetimler

623 Uşşak Şarkı Deligönülmelulolupgamyeme

624 Uşşak Şarkı Eyyamımolmadangemimyürümez

625 Uşşak İlâhi GelinAllahdiyelim Naci

626 Uşşak Şarkı Gemiçıkaryola(Gemiisteryedek) SâdettinKaynak

627 Uşşak Şarkı Gemiyedektebayrakdirekte/KanlıTaşlar

628 Uşşak Şarkı Gemimgidiyorbaştan,yelkenlerikumaştan SâdettinKaynak

629 Uşşak Şarkı Giderimönümgurbet,arkamdangelirhasret HamitBaykal

630 Uşşak Şarkı Gördümsenibirgün,yeniaçmışgüledöndüm AliRızaSağman

631 Uşşak Şarkı Gülderlergülderlerbanagülderler SâdettinKaynak

632 Uşşak Şarkı Haydindikızlaroyuna/DansözlerKulubü VecdiBingöl

633 Uşşak Şarkı Hemâşkımhemümidimhemdeneş’emsin HasanÂliYücel

634 Uşşak Şarkı Hersestebirnağmesivar TarıkIşıtman


67

635 Uşşak Türkü HoydenizKaradeniz/AlabandaRevüsü VecdiBingöl

636 Uşşak Şarkı Hoygemicigemici

637 Uşşak Türkü Hoykemençekemençezerdâlidalımısın?

638 Uşşak Şarkı İneyimgideyimOsmaneli’ne Karacaoğlan

639 Uşşak Şarkı Kore’yegittibaban,uyanküçükkahraman SâdettinKaynak

640 Uşşak Şarkı Köyhayatınegüzeldir/VicdanBorcu

641 Uşşak Şarkı Mihnetlegeçenömrümebirpenbeşafaksın ReşatBilgin

642 Uşşak Şarkı Nazîrolmazsanaâlemdeteksin

643 Uşşak ŞarkıNeidin’olduhâlim,çektiklerimvebalim/AlabandaRevüsü VecdiBingöl

644 Uşşak ŞarkıNeyaptımkendiminasılaldattım/LeylâileMecnûn VecdiBingöl

645 Uşşak Şarkı Niçinbaktınbanaöyle/MahzunGönüller VecdiBingöl

646 Uşşak Şarkı Perişanömrümünneş’esisöndü Ceyhan’lıAliİlmi

647 Uşşak Şarkı Peşimdenbirbahargelirsanırım

648 Uşşak Şarkı Selamsizeselamsize

649 Uşşak Şarkı Sevdâdolugözleri,sözlericanayakın SâdettinKaynak

650 Uşşak Şarkı Sevgilimkaçmabenden/ŞamGüzeli MustafaNâfizIrmak

651 Uşşak Şarkı Söylecanımnemegüldün/MahzunGönüller

652 Uşşak Şarkı Süzülmüşdamlalaraydangüneşten

653 Uşşak Şarkı Şengüzellerşengüzeller,birbirindengüzeller/DansözlerKulübü

654 Uşşak Nefes Şubenimdivanegönlüm KulYusuf

655 Uşşak Şarkı Tamzara’dangeçtinmi

656 Uşşak ŞarkıToprakanaselam,sanaüründoldurharmanlara/Âşkınzaferi

657 Uşşak ŞarkıYanaklarınçiçektir,gönlümbirkelebektir/TâhirileZühre

658 Uşşak Şarkı Yıllarcasürensevgide,gönlümnekazandın

659 Uşşak Şarkı Yineestimuhabbetinyelleri/BağdatHırsızı

660 Uşşak Ağıt Yokgayribizlereuykudinekvay(ATATÜRK’EAĞIT) BehçetKemâlÇağlar

661 Uşşak Şarkı Yolgöründüserime,oddüştüiçerime

662 Uşşak Şarkı Rumeli’dengöçmengelirdurmadan SâdettinKaynak

663 Uşşak DüetCevapbeklemekuzum,yokdiyecekbirsözüm/ÂşkÇeşmesi–DansözlerKulübü VecdiBingöl

664 Uşşak ŞarkıSenisevdimseveli,dinoldusevdâbana/Selahad-dinEyyubiveBozaslan VecdiBingöl

665 Uşşak Şarkı Türkişçisiyizherişineri/SönmeyenÂşk

666 Uşşak ŞarkıGözümyokşucihanda,parıldayantacında/BinbirGece

667 Yegâh Şarkı Nizamvermekiçin

668 Zâvil Şarkı Dudağındayangınvarmışdediler/Allah’ınCenneti NeyzenTevfik

669 Zâvil ŞarkıElâgözlümyıktınbenimevimi/ÇanakkaleGeçil-mez Karacaoğlan


68


69


70


71


72


73


74


75


76


77


78


79


80


81


82


83


84


85


86


87


88


89


90


91


92


93


94


95


96


97


98


99


100


101


102


103


104


105


106


107


108


109


110


111


112


113


114


115


116


117


118


119


120


121


122


123


124


125


126


127


128


129


130


134

KAYNAKÇA

_________,MûsikiveNota,KralMatbaası,İstanbul,1970,sayı5.

Ak, Ahmet Şahin,TürkMûsikîsiTarihi,AkçağYayınları,Ankara2009.

Aksüt, Sadun Kemâli,500yıllıkTürkMûsikîsiAntolojisiTürkiyeYayınevi,İstanbul1967.

Anıl, Avni,AnılarveBelgelerleMûsikîmizSözlüğü,DoyuranMatbaası,İstanbul1981.

BaşlangıçtanGünümüzeKadarTürkBestekârlarıAnsiklopedisiŞarkıGüfteleriVeTürküler,İtimatKitabevi,İstanbul1978.

Beşiroğlu, Ş.,“PopülerleşmeSürecindeBirBestekârSaadettinKaynak”,PopularMüzikAraştırmalarıDerneğiDergisi,1,105-113,İzmir,2003.

Çıpan, M.,Güfteİncelemesi,KonyaSelçukÜniversitesiVakfı,2011.

Danielson, V., Mısır’ınSesi,ÜmmüGülsüm,ArapŞarkısıveYirminciYüzyıldaMısırToplumu,Türkçesi:NilgünDoğrusöz/CemÜnver,BağlamYayıncılık,İstanbul,2008.

EdebiyatÂlemiDergisi,21Nisan1946tarihli,sayı:l,İstanbul,1946.

Ediboğlu, Baki Süha, ÜnlüTürkBestekârları,AkKitabevi,İstanbul1962.

Ergin, Osman,TürkiyeMaarifTarihi,I-IV,OsmanbeyMatbaası,İstanbul1943.

Ergun, Sâdettin Nüzhet,TürkMûsikîsiAntolojisi,RızaKöşkünMatbaası,İstanbul1942.

Güngör, Nazife,Arabesk,SosyokültürelAcıdanArabeskMüzik,BilgiYayınevi,Ankara1990.

Irmak, M.N., TürkMusikisiBestekarlarıKülliyatı,İstanbul.HüsnütabiatMatbası,1963.

Kip, T., TürkSanatMusikisiSözlüEserlerRepertuarı,Ankara,TRTBasılıYayınlarMüdürlüğü,1989.

Kutluğ, F.,TürkMusikisindeMakamlar,İstanbul,YapıKrediYayınları,2000.

“Mûsikîmizinİçinden”İsimliRadyoProgramıMetni,9.8.1989.

Müzik Ansiklopedisi,I-IV,Ankara1985.

Özalp, Dr. Mehmet Nazmi,TürkMûsikîsiTarihi,I-II,T.R.T.Yayınları(MüzikDairesiBaşkanlığı),y.y,Trz.

Özkan, İ.H.,TürkMusikisiNazariyatıveUsulleriKudümVelveleleri,(8.Baskı)İstanbul,ÖtükenNeşriyat,2006.

Öztuna, Y.,BüyükTürkMusikisiAnsiklopedisiI-II,Ankara,KültürBakanlığı,1990.

Rona, M., 50YıllıkTürkMusikisi,İstanbul,TürkiyeYayınevi,1960.

Stokes, M.,Türkiye’deArabeskOlayı,İletişimYayınları,İstanbul,1998.

Şen, H. O., SâdettinKaynak,TürkiyeRadyoTelevizyonKurumuYayınları,Ankara,2003.

Tanrıkorur, C., OsmanlıDönemiTürkMûsikîsi,Ankara,DergâhYayınları.,2003.

Tanrıkorur, Cinuçen,“TürkMûsikîsiİçindeSâdettinKaynak”,MilliKültür,c.V,sayı:4,Ankara,1984.

Tekelioğlu, O.,“CiddiMüziktenPopülerMüziğeMusiki İnkılabınınSonuçları”,Cumhuriyet’inSesleri,TarihVakfıYayınları,146-153,İstanbul,1998.

TürkMûsikisiBestekârlarıKülliyatı,SâdettinKaynakÖzelSayısı,yy,Trz.

Uğur, Y.E.,BaşlangıçtanCumhuriyeteTürkModernleşmesininTürkMusikisiEdebiyatınaEtkisi,YüksekLisansTezi,Afyonka-rahisarKocatepeÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,2008.

Üngör, Etem Ruhi,TürkMûsikîsiGüftelerAntolojisi,ErenYayınları,İstanbulTrz.

Yavaşça, A.,KişiselGörüşme(01.05.2008)

İnternet:

http://www.trtnotaarsivi.com/


135

1.Nâr-ı Hicrâne Düşüp Nevâ [Çiftetelli] Gazel Columbia 12554 [Kayıt Tarihi: 1926 – 27]

DinivedindışıpekçoktürdeplakyapmışolanHâfızSâdettin›eColumbiafirmasıözelbirseriaçmış.AynıfirmanınsolistiHâfızBurhan’ınplakları“Yeşil”etiketlerleyayınlanırkenHâfızSâdettinveyakınarkadaşıHâfızKemaliçinColumbiamoretiketliplaklartasarlamış.Buetiket rengiKemalveHâfızSâdettin›leokadarbütünleşmiş ki, sanatçılar Columbia›dan ayrılıp Odeon›a geç-tiğinde uygulama aynen sürmüş. Firma, Hâfız Kemal ve HâfızSâdettinpullarıyla süslediği bu plakları üç grup altında topla-mış.HâfızSâdettin›inveKemal›inayrıayrıdoldurmuşolduklarıplaklarveikisanatçınınfasılgeleneğininşaheserleriolaraknite-lendirebileceğimizbirlikteoldukları25ve30“santimlik”olarakbasılmışbuplaklarınsayısıyirmialtıkadardır.Dengelibirreper-tuar sonucu iki sanatçının seslendirdiklerieser sayısıbirbirineyakındır. Birlikte olduklarının sayısı on kadardır. Bu plaklarınortaközelliklerindenbiride;hemenhementümgazelveşar-kılarda,UdiYorgoBacanos’unsanatçılaraeşliketmişolmasıdır.

Nâr-ı hicrâne düşüp bağrımı yaktım bu gece

Eriyip şem’i fürûzân gibi aktım bu gece

Mey-i la’linde görüp aks-i rûhun bûs ettim

Câm-ı aşkı ol mehin şevkine çaktım bu gece

2.Zülf ü Sümbül Mahur GazelColumbia 13003 [Kayıt Tarihi: 1926 – 27]

HâfızSâdettin’inokuduğuensanatlıgazellerdenbiriolanbumahurgazel,30 cm’likbüyükboybirplaktayeralıyor.PlağınarkasındakiBasmacıAbdiEfendi’nin‘GülşeniEzharAçtı’şarkısısanatçınınHâfızKemal’leolanberaberliğininenrenkliörnekle-rindenbiri.İkiplaktadaHâfızSâdettinveKemalkadaröneçıkanüçüncüsolistvar:YorgoBacanos.Başkabir sazagerekduyur-mayacakkadarzengin,gösterişlibireşlikleBacanos,hemgazelehemdeşarkıyaönemlikatkılaryapıyor.


136

Yoğunbirdineğitimindengeçmişbirdingörevlisinin,içeriğibakımındanoldukçadünyasalsayabileceğimizbugüfteyibüyükustalıkla ve hiçbir dinsel etki bırakmadan yorumlaması dikkatçekici.Eskilerinüzerindetitizlikledurduğubuayrımıhiçkuşkuyayerbırakmadanörnekleyenilginçbirgazelicrası.ZülfüSümbül,taşplakgazelrepertuarınınenseçkinörneklerindenbiridir.

Zülf ü sümbül tâb’ınım başımda sevdâ hâbım var

Düşmüşem bir dâme kim bir halka-yı girdâbım var

Her taraf meyhânedir aşk ehline fasl-ı bahar

Lâleden peymâne şebnemden şarâb-ı nâbım var

GülşeniEzharKalanMüzikYorgoBacanosalbümü

3.Feryad u Figân Nevâ-Rast [Çiftetelli] GazelColumbia 1254 [Kayıt Tarihi: 1926 – 27]

Gazelhân,adıylaanılangazelokuyucularının;ezberlerindekigüfteyibelirlikalıplarvekurallarçerçevesindeoandaiçlerindengelenyaratıhaliyleirticalen(doğaçlama)okumalarına–biran-lamdadabestelerine–gazeldenildiğinibiliyoruz.Buokuyuştakimizamanbiryadabirkaçsaztaksimleryaparakeşlikeder.Birbaşka gazel okuma biçimi de, çoğunlukla çiftetelli ritmindekitempolugazel’dir.Sazlarınıntempotutarak,birritmigeriplandadevamlı tekrarlayarakeşlikettiğibu türgazeldiğerlerinegöreustalıkisteyenzorbirtarzıdır.

Nâr-ıHicrinlegazelindeolduğugibiHâfızSâdettin,gazelintüminceliközelliklerinibunevâ-rastgazeldedeustalıklasergiliyor.YorgoBacanos’undaötesineiçindeyeraldığısazlartempotu-tupritimvermenindeötesinegeçerekgazelisorulu-cevaplıbirsöyleşiyedönüştürüyorlar.Keman,solistinacılıyakarışınakatı-larakgüfteniniçeriğinigüçlendiriyor.

Feryâd u figân âşıka sermâye-i cândır

Aşk ehli bütün nâle feryâd u figândır

Dert ehline yine dermân derdinderir

Bî-dert olanın hâli bu âlemde yamândır

4.Yar Misalini Ne Zemin ü Zaman GörmüştürZencir Murabba Beste Besteci: İsmail Dede EfendiOdeon Lx 131751 b. [Kayıt tarihi: 1930-32?]

1930 yılından sonraHâfızKemal ve Sâdettin,Odeon’a geç-tiler.Bir yerdeöncekifirmalarıColumbia’da sağladıkları başa-rının izindenyürüyerekşarkı,gazel,durakgibidinivedindışıeserler okudular. Odeon plaklarındaki ilgi çekici yenilik, HâfızSâdettin’inokuduğuKaradeniz veDiyaribekir [Diyarbakır] tür-küleriveklasikmusikimizinBesteformundakieserlerdir.

SultaniyegâhMest-inazımkimbüyüttügazelininarkayüzündeyinesultaniyegâhbireser,İsmailDede’ninzencirmurabbabes-tesiyeralmış.Klasikmusikinin‘büyükform’dakibueseri,kimi

değişiklikleryapılarakbirtaşplağınsınırlızamanınauydurulmuşBesteninsadece1.ve3.mısralarıylaterennümüseçilmiş.

İsmailDedeEfendi’ninşaheserlerindensayılansultanıyegâhtakımın çok sevilen eserini, günümüzün icrâlarından oldukçafarklıbirüsluplayorumlayansanatçınınbuplağı,önemlibirbel-geniteliğidetaşımakta.Uslüptartışmalarıbiryana;dinleyendegeçmiş zamanların duyarlı, samimi okuyuşuna dair izlenimleruyandırdığı,eskilerinmusikizevkinivetadınıverdiğibirgerçek.

Misâlini ne zemîn ü zamân görmüştür

Yâr** mihri burc-ı adâletsin ey meh-i*** devran

Ah cânım yalelelli tere lel lel lele lel li

tere lel lel lel lel lele lel lel li

GazellerIIKalanMüzik

**BazıgüftemecmualarındaOmihri***Bazıgüftemecmularındaeyşeh-idevran.

5.Ağlasın Bülbülleri Hicaz GazelOdeon Lx 131752 [Kayıt Tarihi: 1930-32]

Dahaçokdîvânedebiyatınınbüyükustalarınıngazelformun-dakişiirleriüzerinesöylenenveadınıburadanalangazelformu,Cumhuriyetdönemindedahaözgürbiranlayışiçinegirdi.Güfteseçimindekikatıtutumgevşedi.Azbilinenşairlerinişitilmemişşiirlerikullanılıroldu.HâfızSâdettin’ingüfteseçimindedeböylebirtutumugörmekmümkün.

HâfızKemalveHâfızSâdettinColumbia’danOdeon’ageçer-ken,ustaeşliksazıYorgoBacanos’udagötürmüşler.Türkmusi-kisitarihiaçısında,HâfızKemalveSâdettinKaynak’ınplaklarınıyayınlamakanlamınadageliyor.

Ağlasın bülbülleri varsın bu bâğ-ı âlemin

Neşve-i bâğ-ı emelsin sevdiğim handân ol

Ateş aldım bilmedim dil ateşin ruhsârın

Ateş oldum yandım Allah merhamet fermân

6.Gözümde Dâim Hayal-i Cânâ Rast Kâr-ı NevBesteci: İsmail Dede EfendiOdeon LA 202782 a ve b [Kayıt Tarihi: 1930-32] Okuyanlar: Hâfız Sâdettin ve Hâfız Kemal

Türkmusikisinin büyükbestecisi İsmailDede Efendi (1778-1846) III. Selim, II.Mahmudve I.Abdülmecidgibi sanatseverhükümdarların zamanında yaşadı. Bu yenilikçi sultanların heralandaolduğugibimusikialanındadabaşlattıklarıdeğişimsü-reci;mehterhâneninkapatılması,saraybandosununkurulmasıgibiköklüyenilikleri içeriyordu.BusüreçiçerisindeTürkmusi-kisienbüyükdeğişimini,şarkıgibidahaküçükformlueserlerinyaygınlaşması ve bu akımın giderek zaman içinde etki alanını


137

geliştirmesindeyaşadı.DedeEfendi;budeğişiminfarkınaerkenvaranveverdiğieserlerledeöncülüğünüyapanbir“yenilikçi”oldu.TürkmusikisinindindışıeserlerinbelkienöndegelenvesevilenKârformundayepyenibiranlayışlayaklaştı.18.yüzyılınbuçoksevilenvebestecininustalığının,olgunluğununsınandığıklasikKâranlayışına,RastKâr-ıNevileyepyenibirçehrekazan-dırdı. Güftelerde kullanılması gelenek olmuş Farsçanın yerinesadebirdilkullanıldı.Kârlarınbaşındamutlakabulunmasıge-rekenterennümbölümünükaldırdı.Ogünekadarörneğigörül-memişyenitarzdaki‘rastkâr’ıbesteledi.

HâfızSâdettinveHâfızKemal,Odeonfirmasınageçtiktenson-ra yaptıkları plakta, Dede’nin işte bu olağanüstü güzelliktekieserini bir fasıl geleneği içinde yorumlamışlar. Bu okuyuş, ilkdinleyiştegünümüzicralarınaalışmışkulaklardayadırganabilir.Nedensesoloolarakpekokunmayanbueseri,günümüzünbirhaylidisiplinlikoroyorumlarıylatanımışolanmusikiseverleral-gılamazorluğunadüşebilir.Çokdeğerlihocalarınyanındameşkyoluylayetişmişbusanatçılarınbirgeleneğindevamıolduğunu,buvebenzerieserlerihocalarındangeçmiş(öğrenmiş)oldukla-rınıdaunutmamakgerekir.70seneöncekimusikizevkveanla-yışıgözardıedilmemelidir.Günümüzmusikianlayışvebeğenisibugeçenzamaniçindeedinilmiştir.

BaştakigiriştaksiminiogünlerinünlükemanisiSadiBey[Işılay]yapmış.HemenherplağınıYorgoBacanos’unudueşliğindedol-durmuşikisanatçıSadiBey’iyanlarınaalarak,RastKâr-ıNev’ebirbaşkaboyutkazandırmayaçalışmışlar.

Koleksiyonlardaçokenderbulunanbuplak,ikiustasanatçınınsondereceduyarlı veeserin ruhunubaşarıylayansıttıklarıbirçalışmaolmuş.

Gözümde dâim hayal-i cânâ

Gönülde her dem cemâl-i cânâ

Hey cânım, hem ömrüm hey hey hey hey

Ey peri rûh-i dilber-i rânâ civânı nâzenin

Gam benim şâdi senin, hicrân benim devrân senin

Ey mâh-i cihân ey dilde nihân

Senin gibi güzel efendim var benim

Yar yar yar yar benim

Gül yüzlü mâhım rahm eyle yâdım

Çeşmi siyahım âlemde birsin

Aşkınla zârım âh oldu kârım

Gel şivekârım gayet güzelsin

7.Nazir Olmaz Sana Âlemde Teksin Uşşak ŞarkıBeste ? Odeon Lx 1317.?

Bestecisibilinmeyen,hiçbirgüftemecmuasınadagirmemişolanbugüzelşarkızamaniçindeunutulmuş.SâdettinKaynak’ıntoplu eserleri arasında da yer almadığı için bestenin sanat-çıya ait olduğunu ileri sürmekde güç. Fasıl geleneğinin güzelbirörneğiolanNazirOlmazSanaÂlemdeTeksinşarkısı,YorgoBacanos’un kısa taksimiyle başlıyor. Eşlik sazlarının ve solistinahenkliberaberliğişarkıboyuncasürüyor.

Nazir olmaz sana âlemde teksin

Güzelsin sevdiğim billâh meleksin

Cihânım nûrisin birsin meleksin

Güzelsin sevdiğim billâh meleksin

8.Gülle Hem Bezm-i Visâlsiz Hicazkâr GazelGüfte: Adnan ÜryâniOdeon Lxx 126503 a. [Kayıt Tarihi: 1930-32]

SâdettinKaynakCumhuriyet’inaydındinadamlarındanbiridir.Buözelliğininuzantısıolarakdaaçıkgörüşlü,araştıran,yenilik-ler bulan yaratıcı bir sanatçıdır. Besteciliğinde ve icracılığındahepbuanlayışiçindeolmuştur.Buradadinleyeceğimizhicazkârgazeldebununengüzelkanıtlarındanbiridir.AdnanÜryâni’nin17.yüzyılgazelleriniçağrıştıranşiiri,ilginçbirsentezinaltyapı-sınıoluşturmuş.Gazel,Türkmusikisineyeniyenigirmekteolanpiyanoeşliğindesöylenmiş.Aynızamanda iyibirpiyanistolanBaconos’unçalışıylapiyano,klasikbirsazkadargüftevegazel-hanlabütünleşmiş.CanlıvedinamikezgidizeleriyleYorgoBaco-nos,buçok ilginçgazelindoğmasındaönemlibirroloynamış.Gazelhân,“ah,of,aman”gibiterennümlerlebezediğigazelindegelenekseltavırdanuzaklaşmamış.Belkibilinçliolarakgelenek-seltavrısıkısıkıyasürdürmüş.İkisanatçınınustalığısayesindeaykırıkaçmayan,yadırgatmayanbirsonuççıkmışortaya.Çokazbilinen,taşplakkoleksiyonlarındaenderrastlananbugazelibirkazançolarakgörmeliyiz.

Gülle hem bezm-i visâlsiz gerçi hâr olsak da biz

Gönlümüz benzer bahâra ihtiyâr olsak da biz

Âşıkız meh-rûlara nezr eyledik cân nakdini

*Dönmeyiz sevdâ yolundan târ-ü-mâr olsak da biz

Şâiriz kân etmeden** sayd eyleriz ahûları biz

Geçmeyiz gülden güzelden hâk-i târ olsak da biz

*FehmiTokaytarafındantâhirbûselikbirşarkıolarakdabes-telenenbuşiirin4.ve5.mısralarıdeğiştirilmiştir.

**Güftemecmualarında“kandökmeden.”

9.Düşse Zülfünden Hicaz İkinci BesteBesteci: Cerrahpaşa Müezzini Halil EfendiGüfte: Bâki Odeon Lxx 12651 b. [Kayıt Tarihi: 1930-32]

Hâfız Sâdettin Odeon için okuduğu Na’t-ı Mevlânâ,BayâtiarâbânDurak,RastKâr-ıNevgibibüyükformdakieserle-rinarasınaHalilEfendi’ninhicazbestesinidekatmış.1735yılın-daöldüğütahminedilenbesteciningünümüzeancakdörteseriulaşabilmiş.Terennümsüzolarakbestelenmişyadagünümüzebuhaliylekalabilmişeserbirtaşplağıntekyüzünesığamayacağıiçinikincimısraı,“Gûyiyeşebnemdüşergülberg-ihandanüstü-ne”plağaalınmamış. Sanatçıbüyükbir ihtimalleustalarındanmeşk ettiği bu güzel eserde, başka saz eşliği tercih etmemiş.


138

DeğişmezsazarkadaşıY.Baconos’unuduylaseslendirmiş.Ga-zellerIalbümdedeyayınladığımızbuhicazbesteyi;dahagenişdinleyicikitlesineulaşabilmesi,meşkzinciri içindegelenklasikeserlerinicrabiçimlerininyenikuşaklaraaktarılmasıihtiyacıylabualbümedealdık.

Düşse zülfünden arak ruhsâr-ı cânân üstüne

Zîr-i zülfünden görenler hattını ebr-i bahâr

Sâye salmış sandılar sahn-ı gülistân üstüne

10.Hicrân-ı Elem Hüzzam ŞarkıBestecisi: Sâdettin KaynakGüfte: Ali Şevket Bey Columbia 12563 [Kayıt Tarihi: 1927-28]

1926yılındaBerlin’eyapılanbirtrenyolculuğusırasındaAvu-kat Ali Şevket Bey pencereden dışarı bakmakta olan SâdettinKaynak’a bu şiirin yazılı olduğu bir kağıt parçası uzatır. Şiirinson iki mısraı Büyükada’da intihar eden bir genç kızın hatıradefterindenalınmıştır.AvukatAliŞevketBeyçoketkilenmişvebunubirgüftehalinegetirmiştir.HâfızSâdettin,Columbia içindoldurduğu plakların arasınaHicrân-ı elem şarkısını da almış.SonradangeçtiğiOdeon’dabugüfteyibirde,hüzzamgazelola-rakokumuş.

* Sanatçının gençlik yıllarınınürünü.Bugün seslendirilmeyen,unutulmuşoldukçadailginçbiröyküsüolan“ilkbeste”dene-mesi.Buplaklailgilisöylenebilecekönemlinot;büyükbirbes-tecivesessanatçısınınilkeserini,kendiyorumundandinlemefırsatıveriyorolması.

Hicrân-ı elem sîne-i pür-hûnumu dağlar

Mahrûm-ı emel gönlümü dünyâya ne bağlar

Öldürdüğünüz aşk-ı perişânımı gömdüm

Bir türbe ki ruhum gelen ağlar giden ağlar

11.Bir Şûle Olup Tâhirbûselik GazelOdeon X 46464 [Kayıt Tarihi: 1926-27 Berlin]

Odeonfirması1904yılındanitibarenİstanbulpiyasasınagirdi.AlmankökenlibukuruluşTürkseskayıttarihininilkonyılındaoldukçaönemlikayıtlargerçekleştirdi.Önceleriİstanbul’daalı-nanseskayıtlarıBerlin’egönderilirveoradaüretildiktensonrapiyasalaraverilirdi.1925yılındaelektriklikaydınyaygınlaşmasıvegramofonaduyulanakılalmazilgiyapımcılarıdahaözenliol-mayayöneltti.SanatçılargruplarhalindetrenleBerlin’egötürü-lüyor,kayıtlarBerlinstüdyolarındayapılıyordu.Buaradasanat-çılardakonservermefırsatıbuluyor,TürkmusikisiniAvrupa’datanıtıyorlardı.

HâfızSâdettin,Darü’t-tâlim-iMûsıkîHeyetiilebugezilerdenbirine katıldı. ToplulukConservatorie Turcueadı altındameh-tabiyeler, saz eserleri, solo taksimler, gazellerden oluşan birrepertuarla firmanın 1926-27 kataloglarında yer aldı. HâfızSâdettin tâhirbûselik gazelini, sonradan batı musikisi eğitimi

alıpbesteciveorkestraşefiolarakünlenecekolanKanûnîHasanFerit[Alnar]eşliğindeokumuş.Yüzyılınbaşındayetişmişbüyükgazelhânı Hâfız Sami’yi anımsatan gırtlak nameleri, ve üslupbenzerliğiyoğunbirbiçimdegazeleyansımış.HâfızSâdettinbuetkilerdenkısazamandaarınacakvekendiokuyuştarzınıgeliş-tirecektir.

12.Vardım ki Yurdundan Tâhirbûselik Şarkı Besteci: Hâfız Sâdettin Güfte: Bayburtlu Zihni Columbia 13004 [Kayıt Tarihi: 1926-27]Okuyanlar: Hâfız Sâdettin ve Hâfız Kemal

Hâfız Sâdettin Kaynak’ın ilk eserlerinden biri de BayburtluZihni’nin şiiri üzerine yazılmış curcuna usulündeki şarkısıdır.YorgoBacanos’unşarkınınkarakteriniözetleyenkısataksimiylebaşlayancoşkuluicra,HâfızKemalveSâdettin’inbirbirindengü-zelo‘efsanevî’fasılplaklarındanbiridir.SâdettinKaynak’ınanı-larındaönemlealtınıçizipvurguladığıhalkmusikisieğilimi, ilkürünlerinioyıllardavermeyebaşlamış.Şimdilerdeunutulmuşolanbu şarkının sözleri,NevresPaşa’nınŞehnazDîvânı›nadagüfteolmuş.

Vardım ki yurdundan ayağ götürmüş*

Yavru göçmüş** ıssız kalmış otağı

Câmlar şikest olmuş meyler dökülmüş

Sâkîler meclisten çekmiş ayağı

Lâleyi, sünbülü, gülü hâr almış

Süleyman tahtını sanki mâr almış

Zevk u şevk ehlini âh ü zâr almış

Gama tebdîl olmuş ülfetin cânı

Zihni dehr ehlinden her zaman ağlar

Gördüm (vardım ki) bağ ağlar bâğbân ağlar

Sünbüller perişan güller kân ağlar

Şeydâ bülbül terk edeli bu bağı

*Bazıgüftemecmualarında“göçürmüş”**Bazıgüftemecmualarında“gitmiş”

13.Akşam Oldu Yine de Bastı KarelerSegâh Mâye Türkü Columbia 12551 [Kayıt Tarihi: 1926-27] Okuyanlar: Hâfız Sâdettin ve Hâfız Kemal

OrhanTahsin,SâdettinKaynak’ınölümündensonrayayınlananyazısındaşunlarıyazmıştır:1926’daHâfızKemalilebirlikteoku-dukları“Akşamolduyinedebastıkâreler”şarkısınınplağı,satışrekorukırdı.OplaktankazandığıparaileFatih’tebirapartmansatınaldı.12551katalognumaralıbuplakColumbia’nınHâfızSâdettinveKemal’eokuttuğuilkplaktır.Büyükbirihtimalledebuplağınsağladığıbaşarıdiğerlerinyapılmasınayolaçmış, ikisanatçını halk arasında sevilip tutulmasında önemli bir payasahipolmuştur.“Of,aman,gel” terennümleriylesüslenmişbu


139

eserin sadecebir dörtlüğüokunmuş, güftemecmualarına alı-nanikincidörtlükokunmamıştır.

Akşam oldu yine de bastı kâreler

Gitme yavrum seni de arslan pâreler

Delik delik* sînemdeki yâreler

Gitme yavrum seni de arslan pâreler

*Bazıgüftemecmualarındadelikdeşik

14.Ey Gonca Açıl Şedarâbân ŞarkıBesteci: Şemsettin Ziya Bey Columbia 12556 [Kayıt Tarihi: 1926-27]Okuyanlar: Hâfız Sâdettin ve Hâfız Kemal

Şemsettin Ziya Bey, (1882-1925) bestekâr Mahmud Cela-leddinPaşa’nınoğludur. İlginçyaşamöyküsüvardır.Babasınıntüm ısrarlarına rağmen musikiye yakınlık duymamış, sıradanbir kemanöğrencisi olmuştur. SultanAbdülmecid’in kızı RefiaSultan’la evleneceği sırada padişah damatlığını geri çevirerekbirMusevikızıolanRaşel’leevlenmişancakbiryılevlikaldık-tan sonra ayrılmıştır. Ş. ZiyaBey’inmusikideüstad seviyesinegelmesi, ikinci eşi Fatma İsmetHanım’ın çok iyi birmüzisyenoluşunabağlanır.BirzamanTanburiCemilBey’dendedersalansanatçı,hicazNebahtımdırneyâr-ıbiamandır,mahurŞugüzelebirbakın,şederâbânDüşünürhepseniruhumdüşünürbipâyangibiüstünsanatzevkivedehasıtaşıyaneserlerbestelemiştir.

HâfızSâdettinveKemalBeylerfasılanlayışıileokuduklarıplak-larınarasınaşeterâbânşarkıyıdaalarakbelkigünümüzdebilesüregelmekteolanbirgeleneğibaşlatmışoldular.Senginsemaiusulündeki bu şeterâbân şarkı, fasıl programlarının değişmezbirparçasıoldu.

Ey gonca açıl zevkini sür fasl-ı baharın

Ben bülbülüyüm sen gülüsün bâğı mesârın

Gûş eyle nevâ-yı dilini gamlı hezârın

Ben bülbülüyüm, sen gülüsün bâğ-ı mesârın

15.İçi Yemişler Dolu (Modern Meyve Opereti)Beste: Hâfız Sâdettin (?) Odeon Lxx 126503 b [Kayıt Tarihi: 1930-32]Okuyanlar: Hâfız Sâdettin ve Hâfız Kemal

Orhan Tahsin 16 Şubat 1961 sayılı Hayat Mecmuası’ndakiyazısında şunları yazar: “O yıl (1926)Berlin’e gitti.Oradabatımüziğinintekniğiniöğrendi.Sonragüneyillerimizinhalkmüzi-ğini, Arapmüziğini inceledi. Böylecehembatı, hemdoğu ez-gilerini kaynaştırdı. İçi Yemişler Dolu plak etiketinde,ModernMeyve Opereti’nden alınma bir eser olarak tanıtılmış. 1941yılındaAlabandaRevüsü’nemüzikleryapacakolanbestecinin,operetvesahnesanatlarıyladaha1930’luyıllardailgilenmeyebaşladığı anlaşılmakta. Hem bestecinin yaşam öyküsü açısın-danhemdemusikitarihimizaçısındanbilinmeyenkaranlıkbirnoktabuplaklagünışığınaçıkmışoluyor.PlaketiketindeHâfız

SâdettinEfendidiyebirnotbulunmakta.HâfızKemal’lebirlikteokuduklarınıbildiğimizegöre;buaçıklamanınokuyucuyudeğil,besteciyi işaretedenbirnotolduğunukabuletmekaklayakıngeliyor. Üstelik Hâfız Sâdettin’in şarkının icrasında öne çıkışı,HâfızKemal’inarkaplandaeşliğinekatılması,HâfızSâdettin’ineseredahahakimoluşubugörüşükuvvetlendirecekbir ipucuda olabilir. Eserin bestesi “muhtemelen” H.Sâdettin Kaynak’aaittir,diyebiliriz.

16.Mersiye Columbia 18857[Kayıt Tarihi: 1929-30]

H.SâdettinveH.KemalColumbia’dayaptıklarıplaklarınönem-libirbölümünüdediniplaklaroluşturur.Buplaklarınkayıtta-rihlerisanatçılarıniyiceünlendiklerizamanarastlar.ÇanakkaleMersiyesi ve HüzzamDurak’ın kayıtları 1926-27 yıllarında ya-pılmıştır. Hâfız Kemal’in 5 plaklık bir albüm halinde okuduğuMevlid-iŞerifplaklarınakarışıkfirma,HâfızSâdettin’eKaside-iBedia,es-selât, Sûre-i İnsan,Dua,Ezan-ıMuhammedi, TürkçeKuran,TürkçeEzangibiİslamiyet’invedinimusikinintemeltaşıolan eserleri okutmuştur. Hâfız Sâdettin bunların yanı sıra üçBektaşinefesiylebirilahiyiColumbiastüdyolarınagirerekplak-larakaydetmiştir.

Mersiye,ölülerinardındansöylenenbirövgüşiiri,öleninözel-liklerinianlatanveölümündenduyulanüzüntüyüaktarmabiçi-midir.Biryakındostbirbüyükdevletadamı,birsevgiliiçinsöy-lendiğigibi,dinulularınıanlatanmersiyelerdebulunur.KerbelâşehitlerinianlatanözellikledeHazret-iHüseyin’ikonuedenpekçokmersiyeyazılmıştır.Şiîolmayanlarındabukonudamersiyesöylemesigelenekteolanbiruygulamadır.

Bu gece mahv oluyor nesl-i Ali

Bu gece Fatıma’nın nazlı gülü

17.Hüzzam Durak Ey Habibî Kibriya b. Ümmetinden Besteci: Kazasker Mustafa İzzet Efendi Ney: Emin Dede Columbia 13006[Kayıt Tarihi: 1926-27]

HâfızSâdettintaşplaklaraikidurakokudu.İlkiOdeon’daçıkanbeyâtî, ikincisi de Columbia’nın yayınladığı hüzzam durak. İkidurağındabestesiKazaskerMustafaİzzetEfendi’yeaittir.Du-raktasavvufmusikisininenönemliformlarındandabiridir.Du-rakEvferidenilen21zamanlıbirusulleokunurvebuözelliğiylede ilahiden ayrılır.Mevlevilik dışında tüm tarikatlarda okunurve adını zikre ara verildiğindeokunmasından alır. Yapısı gere-ğiserbestokuyuşayadabaşkabirdeyişle,okuyucununözgüryorumunaaçıktır.“Dost,Âh,Hû,HakDost,YâHak”gibiküçükterennümlerlebaşlamasıvesüslenmesigelenektir.

Kazasker Mustafa İzzet Efendi (1801-1876) hattat, ney-zen, hânende ve bestekârdır. Devlet görevlerinde bulundu.Ayasofya’daBursaUluCami’debüyüklevhalarıolançokönemlibirhattattır.SegâhDoldurgetirey sak-i gül çehrepiyale,eviçBirsebeplegücenmişsinsenbana,bestenigarGayrıdanbulmazteselligibiüstünsanatdeğeritaşıyanşarkılarındabestecisidir.3durak,ilahilervesazeserleribestelemiştir.


140

GüftesidebestecininkendisineaitolanveEyhâbib-ikibriya,v’eymatla-i nûri Hudâ bu albümün en dikkat çekici plağıdır.Columbia fabrikasının geçirdiği yangındabu eserin kayıtlı ol-duğuplaklarvekalıplarıyanarakyokolmuştur.HüzzamDurakgünümüze sınırlı sayıda ulaşabilmiş, çok az koleksiyonda yeralabilmiştir.Buplağın ilginç yanlarındanbiri,HâfızSâdettin’eNeyzen EminDede’nin eşlik ediyor olmasıdır.Hâfız Sâdettin;hocasınıbuplağıdoldurmakiçinzorluklaiknaedebildiğinianı-larındaaktarmıştır.

NeyzenEminDede1883’teİstanbul’dadoğdu.NeyüflemeyiAzizDede’denöğrendi.SonradanBahariyeMevlevihanesiŞey-hiHüseyinFahreddinDede’ninöğrencisioldu.Bazısazeserleribestelemişpekçoköğrenciyetiştirmiştir.BuöğrencilerdenbirideHâfızSâdettinKaynak’tır.Çileçıkarıpdedeolmadığıhaldesevdikleriarasında“Dede”olarakbilinenEminYazıcı’nınbaşkaplağıyoktur.İkisanatçıbuplakiçinbirarayagelmişlerveEminDede,öğrencisineneyiileeşliketmiştir.EminYazıcı’nınvefatı1945.

18.es-Salât [Salât] Columbia 18851[Kayıt Tarihi: 1929-30]

Salât(es-Salât)camimusikisidirveArapçasözlükanlamı,duakarşılığıdır.Genişanlamıyladanamazı ifadeeder.GündebeşvakitokunanolağanezanındışındaCuma,bayramvecenazenamazlarınıduyurmaküzerenamazvakitlerindenönceokunurvecumasalâtı,cenazesalâtıdiyeanılır.Herbirideğişikmakam-lardaokunur.

19.Ezan-ı Muhammedî Columbia 18851 [Kayıt Tarihi: 1929-30]

MeşhurHâfızSâmiMerhumkitabında,AliRızaSağman;eza-nınöneminivurgulamakiçin,AksarayValideCamiiBaşmüezziniHâfızCemal›inezanokuyuşunuanlatır:“Dirseklerinişerefeninkenarınadayayıpbaşını ellerinin arasına alarak ezanokuma-yabaşlayıncabütünmuhitibirhayranlıkalırdı.Ezanbitinceyekadarevler,yollarmeydanlarmutlakbirsükûnet içindekalır.Tramvaylar cereyan kesilmişcesine oldukları yerde dururlar.Arabalaryürümezolur.Pencereleraçılır.Türlüyaşvecinstenbaşlardinlemeaşkıylaminarelere, sesingeldiği yöneçevrilir.Yolcular durmuş, gidip gelme durmuş, iş güç durmuştur. BuduranlarısakınyalnızTürkveMüslümansanmayınız.Hayır,budinlemeişine,buhayranlıkfaslınaMüslümanlarkadarRumlar,Ermenilerdebağlanmıştır.”

Ezan,namazibadetininenönemliunsurudur.Namazvaktiningeldiğininbildiriliphatırlatılmasıamacıylamüezzintarafındanokunur.Dinimusikininbelkideenönemlibölümüdür.İbadetedenyadaetmeyenherkesgündebirkaçkezezanla karşıla-şır.Sadebirüsluplaveokunduğuvaktegöre(sabâ,hicâz,rast,segâh,hüseynî)gibigelenekselleşmişmakamlarlaokunur.Ma-kamgeçkisiyapılmadan(ezanboyuncabaşkamakamageçme-denhepaynımakamdan)okunarak,inanlarıibadeteyöneltir.

Ezanıngünümüzde,minareyeçıkılmadansondereceilkelsesaygıtlarıylakuralvegeleneklereuyulmadanyetersizkimselerceokunduğuvebirhaylikayıbauğrayaraketkisizleştiğigerçektir.Buplağınyapıldığı1929yıllarındadaaynısorunlargündemdeolsagerekkiehilelden,aynızamandaustabirmüzisyenolan

birdinadamınınağzındandoğrusunu,güzelini ve sanatsalınıdinletmekihtiyacıduyulmuş.

20.Türkçe Ezan (Hicâz Makamında) Columbia 18857 [Kayıt Tarihi: 1929-30]

TürkçeEzanveTürkçeibadetyakıntarihimizinentartışmalıgirişimlerindenbiridir.1929yılından itibarengündemegelenve uygulama alanı bulan bu girişimler, 1950 Demokrat Partiiktidarıtarafındansonrayasaklanmış,eskiuygulamayadönül-müştür.HâfızSâdettinKaynak;bukonudabirincieldentanıklıkederekkonuyla ilgilianılarınıhemenhersöyleşidedilegetir-miştir.

Sanatçı,ResimliRadyoDünyası12Ekim1950Sayı:17’deşun-larıanlatır:

“AtatürkTürkçeKur’ânokutulmasıkararınıvermişti.Kadirge-cesiyaklaşıyordu.TürkçeKur’ânokunmasınınenönemlisiAya-sofyaCamii’ndeyapılacaktı.TürkçeKur’ândünyacadinlenmesiiçinAyasofya’daradyotertibatıdahiyapılmıştı.Atatürktercü-melerüzerindehassasiyetleduruyor,hiçbirtercümeüzerindekararveremiyordu.ŞairMehmetAkif’inyaptığıtercümeyiiste-yelim,vermezseçaldıralım,buyurdular.ErtesigeceDolmabah-çe sarayının salonunda bütün hocalar, hâfızlar toplanmıştık.Atatürkbizemümeyyizlikvehocalıkediyordu.Ordukomutan-larındanAliSait,Fahrettin,ŞükrüNailiPaşalardaoradahazırbulunuyorlardı.Atatürkbeniyanınaoturtaraktercümesiyapıl-mışolansûreninmanasınısordular.Bensureninmânâsınıizahettim.Mânâ birbirine uymuyordu. Ben Türkçe Kur’ân olmazdeyincedüşündüvefikrindenvazgeçti.Sonrakomutanlaradö-nerekorduyaKur’ânlar,hitabeleriratedilmesiniemretti.

İşteColumbiafirmasınınHâfızSâdettin’eyaptırdığıdiniplak-lar,Türkçeibadetinbirdevletpolitikasıolarakgündemegeldi-ği1929-30yıllarındayapıldı.HâfızSâdettinhicazmakamındaokuduğuTürkçeezanınyanısıra,18856sayılıplağaIsraveAliİmransûreleriniTürkçeolarakokudu.”

Albüm Metni: Cemal ÜNLÜ

Documents

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Müzik Adamı · ÖNSÖZ Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş süreci çoklarınca zannedildiği gibi bir gecede gerçekleşmemiştir. 19. asrın