STJEPAN KRANJČIĆOTKUP POKROVITELJSTVA U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

Iz očuvane pisane baštine križevačkoga župnika dr. Stjepana Kranjčića u ovom su izdanju

sabrani i objavljeni radovi iz područja kanonskoga prava. Uz znanstveni rad, tj. disertaciju obranjenu na Katoličkom bogoslovnom fakultetu u Zagrebu pod naslovom »Otkup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbiskupiji«, objelodanjena su i tri članka, koja je objavio u svojim studentskim danima. Objavljivanje tih Kranjčićevih radova vrijedno je iz više razloga. Ovom knjigom Kranjčićev znanstveni rad postaje pristupačniji stručnjacima raznih područja: teologije, prava, povijesti, sociologije; omogućit će novi, potpuniji i sadržajniji susret s kanonskopravnom baštinom Crkve u Hrvatskoj; postat će višestruki doprinos znanosti i kulturi; koristit će proučavateljima kanonskopravnih, pravno-povijesnih ustanova; pomoći će u razumijevanju hrvatskoga kanonskopravnog nazivlja dotičnoga vremena.

OTKUP POKROVITELJSTVA

120 kuna

ISBN: 978-953-241-288-8

U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

Stjepan Kranjčić

Stjepan Kranjčić

OTKUP POKROVITELJSTVA UZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

IzdavačiKatolički bogoslovni fakultet Sveučilišta u Zagrebu

HR – 10000 Zagreb, Vlaška 38Župa sv. Ane, Križevci

HR – 48260 Križevci, Ivana Zakmardija Dijankovečkog 1Udruga za promicanje znamenitih Križevčana »Dr. Stjepan Kranjčić«

HR – 48260 Križevci, Ivana Zakmardija Dijankovečkog 1

Nakladnik Glas Koncila, Kaptol 8, 10000 Zagreb

www.glas–koncila.hr; tel.: 01/4874 326; faks: 01/4874 328;http://knjizara.glas-koncila.hr; e-pošta: web-izlog@glas-koncila.hr

Za nakladnikaNedjeljko Pintarić

UrednikJosip Šalković

Uredničko vijećeLucija Babić, Tanja Baran, Olja Barščevski,

Josip Šalković, Krešimir Žinić

SuradniciMaja Blažun, Martina Laković, Mihaela Krišković

Jezično uređivanje Tanja Baran

Stručna lektura i korekturaOlja Barščevski

Grafičko oblikovanjeDanijel Lončar

TisakPRINTERA GRUPA

Tiskano u travnju 2011.

Naklada 300 primjeraka

ISBN 978-953-241-288-8

CIP zapis dostupan u računalnom katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 763930.

Sva prava pridržana. Nijedan se dio knjige ne smije umnažati, fotokopirati, reproducirati ni prenositi u bilo kojem obliku (mehanički, elektronički i sl.)

bez prethodne pismene suglasnosti nakladnika.

Stjepan Kranjčić

OTKUP POKROVITELJSTVAU ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

Glas Koncila

― 7 ―

RIJEČ UREDNIKA

Objavljivanje cjelovite doktorske radnje Stjepana Kranjčića »Ot-kup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbiskupiji« plod je promi-šljanja članova Udruge za promicanje znamenitih Križevčana »Dr. Stjepan Kranjčić« nakon što je 5. travnja 2008. održan znanstveni skup u Križevcima na temu: »Život i djelo dr. Stjepana Kranjčića«. Održavanje znanstvenoga skupa i objavljivanje zbornika radova sa znanstvenoga skupa potaknuli su i otvorili daljnja istraživanja života i djela Stjepana Kranjčića.

Članovi Udruge smatrali su važnim i značajnim na jednome mjestu sabrati i objaviti Kranjčićev znanstveni rad iz područja ka-nonskoga prava, tj. knjigu »Otkup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbiskupiji« i tri članka, koja je objavio za vrijeme studentskih dana (usp. Dodatak). Objaviti na jednom mjestu Kranjčićev znan-stveni rad iz područja kanonskoga prava vrijedno je iz više razloga. Kranjčićev znanstveni rad bit će pristupačniji stručnjacima raznih područja: teologije, prava, povijesti, sociologije; omogućit će novi, potpuniji i sadržajniji susret s kanonskopravnom baštinom Crkve u Hrvatskoj; postat će višestruki doprinos znanosti i kulturi; koristit će proučavateljima kanonskopravnih, pravno-povijesnih ustanova (instituta); pomoći će u razumijevanju hrvatskoga kanonskoprav-nog nazivlja dotičnog vremena.

Ovom projektu pristupili smo svjesni delikatnosti zadaće, u znanstvenim radovima lektorski smo minimalno intervenirali. Stručnu lekturu ograničili smo na očite nehotične pogreške u tip-kanju i grube jezične nepravilnosti, a ostalo smo ostavili kao znak vremena u kojem su radovi nastajali. U metodološkom izričaju Kranjčić nije uvijek bio dosljedan pa su u tom području učinje-na djelomična ujednačavanja i prilagođavanja kanonskopravnoj metodologiji.

Kanonskopravna dimenzija nije jedino na čemu se temelji vri-jednost ovoga djela. Predajući ga sada široj javnosti vjerujemo da iznosimo na vidjelo znanstveni rad iz kojega se šire povijesni i kanonskopravni vidici. Uvjereni smo da će ovo ostvarenje olak-

― 8 ―

šati i učiniti privlačnijim poznavanje i konkretnu primjenu poje-dinih odredbi kanonskoga i civilnoga prava u 19. i 20. stoljeću na području Zagrebačke nadbiskupije. Nadamo se da će ovo djelo biti poticaj mladim svećenicima koji završavaju filozofsko-teološ-ki studij da nastave s cjeloživotnom formacijom u granama svetih znanosti, napose u specijalizaciji kanonskoga prava, kao što je to učinio i sam Kranjčić, svjestan potrebe postojanja interdisciplinar-nog znanja u vršenju župničke službe u kojoj se on sam posebno predao Bogu i ljudima.

Svima onima koji su na bilo koji način sudjelovali u objavljiva-nju ove knjige od srca zahvaljujemo, posebice Katoličkom bogo-slovnom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu koji je dopustio objavlji-vanje cjelovite Kranjčićeve doktorske radnje.

U Zagrebu, o svetkovini Navještenja Gospodinova - Blagovijesti, 25. ožujka 2011. godine.

Josip Šalković

DOKTORSKA RADNJA *

Stjepan Kranjčić

OTKUP POKROVITELJSTVA UZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

Zagreb, 1951.

* U izvorniku doktorske radnje koju Kranjčić piše pisaćim strojem na nekvali-tetnom papiru su pojedina mjesta, ponajviše u pisanju brojeva, koja stvaraju po-teškoće u iščitavanju, zbog čega je u ovom pretisku moguća pokoja pogreška.

― 11 ―

SADRŽAJ*

Bibliografija ................................................................................. I. - IV.

UVOD: O pokroviteljskom pravu općenito ............................................ 1 Članak 1) Hrvatski nazivi za »patronus« i »patronatus« .............. 3 Članak 2) Razvoj pokroviteljstva u Crkvi uopće ............................ 7 Članak 3) Razvoj pokroviteljskog prava u Hrvatskoj .................. 13

POGLAVLJE I. OTKUP POKROVITELJSTVA OPĆENITO ............... 21 Članak I. Tragovi otkupa pokroviteljstva ...................................... 22 § 1) U općem crkvenom pravu ............................................ 22 § 2) U našem krajevnom pravu ........................................... 23

Članak II. Otkup pokroviteljstva općenito .................................... 25 § 1) Pojam otkupa pokroviteljstva ..................................... 25 § 2) Propisi otkupa pokroviteljstva .................................... 27 § 3) Postupak kod otkupa pokroviteljstva ........................ 29

POGLAVLJE II. OTKUP POKROVITELJSTVA POJEDINAČNO, TJ. U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI ................................................. 32 Članak I. Arhiđakonat GORE .......................................................... 33 1) Mala Gorica ................................................................. 33 2) Martinska Ves ............................................................. 33 3) Sela ............................................................................... 35 4) Sisak ............................................................................. 36 Članak II. Arhiđakonat ZAGORJE .................................................. 36 1) Radoboj ........................................................................ 36 2) Sveti Križ Začretje ...................................................... 38 3) Mihovljan..................................................................... 38 4) Krapina ........................................................................ 39 5) Krapinske Toplice ...................................................... 41 6) Veliko Trgovišće ......................................................... 41 7) Lobor ............................................................................ 42 8) Zlatar ............................................................................ 43 9) Donja Konjšćina .......................................................... 45

* Prikaz sadržaja u originalu doktorske radnje.

― 12 ―

10) Zajezda ....................................................................... 46 11) Klenovnik .................................................................. 47 12) Ivanečka Kamenica .................................................. 48 Članak III. Arhiđakonat GUŠĆE ..................................................... 50 1) Skenderovci ................................................................. 50 2) Stražeman .................................................................... 51 3) Velika ........................................................................... 52 4) Kaptol ........................................................................... 53 5) Požeške Sesvete .......................................................... 55 6) Pleternica ..................................................................... 56 7) Kutjevo ......................................................................... 57 8) Ruševo.......................................................................... 58 9) Daruvar ........................................................................ 59 10) Pakrac ......................................................................... 60

Članak IV. Arhiđakonat SVETAČJE ............................................... 60

Članak V. KATEDRALNI arhiđakonat .......................................... 61 1) Markuševec ................................................................. 61 2) Granešina ..................................................................... 61 3) Šestine .......................................................................... 62 4) Donja Pušća ................................................................. 63 5) Bistranska Poljanica ................................................... 64 6) Brdovec ........................................................................ 65 7) Stenjevec ...................................................................... 66 8) Vrapče .......................................................................... 68 9) Donja Stubica .............................................................. 68 10) Gornja Stubica ........................................................... 70 11) Marija Bistrica ........................................................... 71 12) Donja Zelina .............................................................. 72 13) Kašina ......................................................................... 73 14) Vugrovec ................................................................... 74 15) Sesvete ........................................................................ 75 16) Resnik ......................................................................... 75 17) Oborovo ..................................................................... 75 18) Dugo Selo .................................................................. 76 19) Brckovljani ................................................................. 77 20) Cerje ........................................................................... 78 21) Čučerje ....................................................................... 79 22) Remete ....................................................................... 79 23) Savski Nart ................................................................ 79

― 13 ―

Članak VI. Arhiđakonat BEKŠIN (MEĐIMURJE) ......................... 80 a) Otkup pokroviteljstva u gotovom novcu ...................... 81 1) Legrad .......................................................................... 81 2) Donji Vidovec ............................................................. 81 3) Sveti Martin na Muri ................................................. 82 4) Sveti Juraj na Bregu .................................................... 82 5) Belica ............................................................................ 82 b) Otkup pokroviteljstva zemljištem ................................. 84 1) Selnica .......................................................................... 85 2) Štrigova ........................................................................ 86 3) Podturen ...................................................................... 87 4) Sveti Juraj u Trnju....................................................... 88 5) Nedelišće ..................................................................... 89 6) Mala Subotica .............................................................. 89 7) Prelog ........................................................................... 90 8) Čakovec ....................................................................... 91

Članak VII. Arhiđakonat KOMARNICA ....................................... 92 1) Imbriovec ..................................................................... 92 2) Koprivnički Ivanec ..................................................... 92 3) Ludbreg ....................................................................... 93 4) Ludbreški Sveti Đurđ ................................................ 94 5) Kuzminec ..................................................................... 95 6) Rasinja .......................................................................... 97 7) Martijanec .................................................................... 98 8) Veliki Bukovec ............................................................ 98

Članak VIII. Arhiđakonat ČAZMA ................................................. 99 1) Dubrava ....................................................................... 99 2) Posavski Bregi ........................................................... 100 3) Lupoglav .................................................................... 101 4) Ludina ....................................................................... 101 5) Osekovo ............................................................... 103

Članak IX. Arhiđakonat DUBICA ................................................. 104 1) Gušće .......................................................................... 104 2) Kratečko ..................................................................... 105

Članak X. Arhiđakonat GORICA .................................................. 105 1) Plešivica ..................................................................... 105 2) Sveta Jana .................................................................. 106 3) Slavetić ....................................................................... 107

― 14 ―

4) Draganić (Šipak) ....................................................... 108 5) Krašić .......................................................................... 108 6) Pribić .......................................................................... 109 7) Vrhovac ...................................................................... 109 8) Ozalj ........................................................................... 109 9) Svetice ........................................................................ 110 10) Mahično ................................................................... 111 11) Bosiljevo ................................................................... 111 12) Novigrad na Dobri ................................................. 112 13) Netretićko Završje .................................................. 114 14) Karlovac – Hrnetić ................................................. 114

Članak XI. Arhiđakonat KALNIK ................................................. 115 1) Vrbovec ...................................................................... 115 2) Gradec ........................................................................ 115 3) Glogovnica ................................................................ 116 4) Preseka ....................................................................... 117 5) Miholec ...................................................................... 117 6) Kalnik ......................................................................... 118 7) Veliki Bisag ................................................................ 119 8) Hrašćina ..................................................................... 120 9) Sveti Ivan Zelina ....................................................... 121 10) Rakovec .................................................................... 121 11) Gornji Dubovec ....................................................... 122

Članak XII. Arhiđakonat TUROPOLJE......................................... 123 1) Jakuševec ................................................................... 123 2) Sveta Klara ................................................................ 124 3) Kravarsko .................................................................. 125 4) Šćitarjevo ................................................................... 126 5) Novo Čiče .................................................................. 127 6) Staro Čiče (Vukovina). ............................................ 128 7) Pešćenica .................................................................... 129 8) Brezovica ................................................................... 130 9) Stupnik ....................................................................... 131 10) Sveta Nedelja .......................................................... 132 11) Samobor ................................................................... 133 12) Sveti Martin pod Okićem ...................................... 134 13) Sveta Marija pod Okićem ...................................... 134 14) Kupinec .................................................................... 135 15) Donja Kupčina ........................................................ 136

― 15 ―

16) Pokupsko ................................................................. 137 17) Šišinec....................................................................... 137

Članak XIII. Arhiđakonat VRBOVEC ........................................... 138 1) Rozga .......................................................................... 138 2) Tuhelj ......................................................................... 139 3) Pregrada .................................................................... 139 4) Kostel ......................................................................... 140

Članak XIV. Arhiđakonat VARAŽDIN ........................................ 141 1) Bartolovec .................................................................. 141 2) Biškupec ..................................................................... 141 3) Jalžabet ....................................................................... 142 4) Kneginec .................................................................... 143 5) Sveti Ilija Obrež ........................................................ 143 6) Varaždin Sveti Nikola ............................................. 145 7) Varaždin Sveti Vid ................................................... 145 8) Vidovec ...................................................................... 146 9) Donja Voća ................................................................ 146 10) Petrijanec ................................................................. 147 11) Vinica ....................................................................... 148 12) Ivanec ....................................................................... 149 13) Maruševec ............................................................... 150 14) Margečan (Bela) ...................................................... 151 15) Mađarevo ................................................................ 152 16) Svibovec ................................................................... 152

Članak XV. Arhiđakonat VAŠKA ................................................. 153 1) Čađavica .................................................................... 153 2) Nova Bukovica ......................................................... 154 3) Orahovica .................................................................. 155 4) Lukač .......................................................................... 156 5) Sladojevci ................................................................... 157 6) Sopje ........................................................................... 158 7) Suhopolje ................................................................... 159 8) Špišić Bukovica ......................................................... 160 9) Turnašica ................................................................... 161 10) Virovitica ................................................................. 161 11) Gradina .................................................................... 162 12) Voćin ........................................................................ 162

― 16 ―

POGLAVLJE III. PRIMJEDBE IZLOŽENOJ PROVEDBI OTKUPA POKROVITELJSTVA ............................................................ 164

Članak I. Otkup pokroviteljstva s činjenične strane .................. 164 1. Stav pokrovitelja kod otkupa......................................... 165 2. Stav građanskih vlasti kod otkupa ............................... 167 3. Stav duhovnih vlasti kod otkupa .................................. 170 4. Stav župljana kod otkupa ............................................... 172

Članak II. Otkup pokroviteljstva s pravne strane ...................... 174 a) Opće primjedbe ............................................................... 174 1. Odluka o prestanku pokroviteljstva – nadležnost ....174 2. Dužnosti agrarnih nadjelbenika ............................. 177 3. Stav Crkve prema osiromašenim pokroviteljima .. 178 4. Vrijeme izricanja presuda Državnog Savjeta ....... 179 5. Agrarno zemljište u ime otkupa ............................. 180 6. Pravno stanje pokroviteljstva u FNRJ ................... 180 b) Pojedinačne primjedbe .................................................. 181 1. Ludina – Rješenje Državnog Savjeta ...................... 181 2. Koprivnički Ivanec – 4 posto obveznica ................ 182 3. D. Stubica – prijelaz pokroviteljstva na župljane ... 183 4. Suhopolje – pokrovitelj nakon otkupa .................. 183

Članak III. Zaključna riječ ............................................................... 185 a) Završetak otkupa ............................................................ 185 b) Posljedice otkupa ............................................................ 187

― 17 ―

BIBLIOGRAFIJA

I. IZVORI

Arhiv Nadbiskupskog duhovnog stola (ANDS), spisi o pokroviteljstvu u: Regulativum (R.) i Oeconomicum (Oec.).

Acta Apostolicae Sedis (AAS), Romae, vol. I. 1909., vol. II. 1910., vol. VI. 1914., vol. VIII. 1916., vol. XII. 1920., vol. XIV. 1922., vol. XVII. 1925., vol. XIX. 1927., vol. XXI. 1929., vol. XXV. 1933., vol. XXVI. 1934.

Agrarna reforma, izdanje Ministarstva za agrarnu reformu, Zagreb, 1920.

Calendarium Zagrebiense, pro anno 1830., Zagreb, Typis Fr. Suppan.

Calendarium Zagrebiense, pro anno 1842., Zagreb, Typis Fr. Suppan.

Canones et decreta SS. Oecumenici Concilii Tridentini, Taurini, 1913., Collezione P. Marietti, N. 2.

Codex Iuris Canonici, Typis Polyglottis Vaticanis, 1939.FRANTIOVIĆ J. Borivoje, Zakon o državnom savetu i upravnim sudo-

vima, Zbirka zakona, svez. 149., Beograd 1930.FRIEDBERG Aemilius, Corpus Iuris Canonici (Cr. I. C.), editio Lip-

sensis II., Lipsiae, 1879.Prva sinoda Zagrebačke nadbiskupije, Zagreb, 1925.S. Romanae Rotae decisiones, Typis Polyglottis Vaticanis, 1930. et

1936. vol. XIV. an. 1922. et vol. XIX. an. 1927.Schematismus cleri Archidioecesis Zagrebiensis, Zagrebiae, 1914. et

1929.Službeni glasnik Kraljevske hrvatske slavonske dalmatinske zemaljske

vlade, izdaje odjel za bogoštovlje i nastavu, Zagreb, 1909. i 1914.

Službeni vjesnik Zagrebačke nadbiskupije, Zagreb, 1914. i 1919.Statuta Capituli zagrebiensis, Zagrebiae, 1912.ŠIŠIĆ dr. Ferdo, Priručnik izvora hrvatske historije, Zagreb, 1914.

― 18 ―

ŠURMIN dr. Đuro, Hrvatski spomenici, svez. I., Zagreb, 1898.TAŠNER Joža - RADIKON Albin, Zakon o likvidaciji agrarne reforme

od 19. VI. 1931. Beograd, 1931. (proglašen u: Službenim Novi-nama 26. VI. 1931., br. 142., XLVII.).

TKALČIĆ Ivan Krstitelj, Povjestni spomenici slob. i kralj. grada Zagre-ba, Zagreb, svez. I. 1889., svez. II. 1896.

TURČIĆ Luka, Zbirka najvažnijih crkvenih zakona i naredaba, knj. I, Križevci, 1895.

Uredovna zbirka naredaba bogoštovne struke (UZNBS) izdaje Zemalj-ska Vlada, odio za bogoštovlje i nastavu, svez. I., Zagreb, 1892.

DE VERBÖCZ Stephanus, Corpus Juris Hungarici (Cr. J. H.), Tom. I. et II., Tyrnaviae, 1748.

VERHOVACZ Maximilianus, Constitutiones synodales Eccelesiae za-grebiensis, Zagrebiae, 1805.

Zbornik zakonah i naredabah valjanih za kraljevine Hrvatsku i Slavoniju, izdanje Zemaljske Vlade, Zagreb, 1913.

II. LITERATURA

AICHNER dr. Simon, Compendium iuris ecclesiastici, Brixinae, ed. XII., 1915.

BARON dr. I. – ŠREPEL dr. M. – ANDRASSY dr. LJ., Institucije rimskog prava, izd. IV., Zagreb, 1925.

BELAJ dr. Ferdo, Katoličko crkveno pravo, II. izd., Zagreb, 1901.BONFANTE Pietro, Istituzioni di Diritto Romano, ed. VI., Milano,

1917.DALLA COSTA Angelo, Zakon czarkovni, u Mneczi, 1778.D'ANGELO Sosius, Ius Digestorum, t. I., Romae, 1927.DABINOVIĆ dr. Antun, Hrvatska državno-pravna povijest, Zagreb,

1940.DRAGANOVIĆ dr. Krunoslav, Opći šematizam katoličke Crkve u Ju-

goslaviji, Sarajevo, 1939.

― 19 ―

EISENHOFER dr. Ludwig, Handbuch der Katholischen Liturgik, I. B. Freiburg im. B., 1932.

EISNER dr. B. i HORVAT dr. M., Rimsko pravo, Zagreb, 1948.ENGEL P. Ludovicus, Collegium universi juris canonici, ed. IX., Be-

neventi, 1760.GROH dr. Albertus, De iuribus vigentibus patronorum, Romae,

1938.GROSS – SCHNELLER – NOVAK, Udžbenik crkvenog prava katoličke

Crkve, Zagreb, 1930.HORVAT Marijan, Rimska pravna poviest, Zagreb, 1943.JELENIĆ dr. fra Julijan, Povijest Hristove Crkve, svez. II., Zagreb,

1924.Juridisch-Politische Terminologie, Deutsch-kroatische-serbische und slo-

venische Separat-Ausgabe, Wien, 1853.LANCELOTTUS Joannes Paulus Perusinus, Institutionum Iuris Ca-

nonici, libri IV., Perugia, 1563. u: Corpus Iuris Canonici, E. Fri-edberg, Lipsiae, 1879.

LANOVIĆ dr. Mihajlo, Lukno u Hrvatskoj, Zagreb, 1914.LAEMMER dr. Hugo, Institutionen des katholischen Kirchenrechts,

Freiburg im B., 1892.MAŽURANIĆ Vladimir, Prinosi za hrvatski pravno-povjesni rječnik,

Zagreb, 1908.-1922.NOVAK dr. Milan, Propisi o crkvenoj građevnoj dužnosti, Zagreb,

1908.PISTOCCHI Marius, De re beneficiali, Taurini, 1928.SÄGMÜLLER dr. Johannes, Lehrbuch des katholischen Kirchenrechts,

III. Aufl., Freiburg im B., 1914.SMIČIKLAS dr. T., Život i djela dr. Franje Račkog, Zagreb, 1894.SMREKAR, Priručnik za političku upravnu službu, knj. IV., Zagreb,

1903.ŠETKA dr. Jeronim, Hrvatska kršćanska terminologija, I. dio, Šibe-

nik, 1940.SIPOS dr. Stephanus, Enchiridion iuris canonici, ed. III., Pecs, 1936.SCHOCKHERR Julius, Kirchenpatronat und Kirchenconcurenz, II.

Aufl., Wien, 1892.SCHULTE dr. Friedrich, Lehrbuch des kath. Kirchenrachts, II. Aufl.,

Giessen, 1868.

― 20 ―

TAUBER Alexander, Manuale Juris Canonici, ed. II., Sabariae, 1904.

VERING dr. Friedrich, Lehrbuch des katholischen, orientalischen und protestantischen Kirchenrechts, III. Aufl., Freiburg im B., 1893.

VEŽIĆ Milivoj, Pomoćnik za javnu upravu, II. dio, Zagreb, 1887.WAHRMUND dr. Ludwig, Das Kirchenpatronatrecht und seine En-

twicklung in Österreich, Wien, I. B. 1894., II. B. 1896.WERNZ-VIDAL, Ius Canonicum, t. II., ed. II., Romae, 1928.

III. ČLANCI

BRESTYENSKY, Konkordat valja u Hrvatskoj, Katolički list (K.L.) 1893., br. 19. i 20.

CENKIĆ dr. Juraj, Da li patron, koji živi u javnoj preljubi može va-ljano predlagati na ispražnjenu župu? (K.L. 1930., br. 25).

CENKIĆ dr. Juraj, Iz duhovne pastve, (K.L. 1927., br. 15).CENKIĆ dr. Juraj, Likvidacija agrarne reforme i patrona župa, pra-

vo i obveze (K.L. 1932., br. 12).CENKIĆ dr. Juraj, Patronat vjerozakonskih zaklada, (K.L. 1928.,

br. 21-23).CENKIĆ dr. Juraj, Uzdržavanje siromašnog patrona, (K.L. 1943.,

br. 25).J., Može li sekvestar državni izvršivati patronatsko pravo, (K.L.

1921., br. 37).Jedan župnik, Patronat i pristojba kat. svećenstva u bjelovarskoj

županiji, (K.L. 1873., br. 25).GRUIČIĆ Karlo, Agrarna reforma i kolatorske dužnosti, (K.L. 1923.,

br. 46).KUŠEJ dr. Rado, Vjerozakonska zaklada i patronatski tereti, (K.L.

1929., br. 8-17).LANOVIĆ dr. Mihajlo, Vjerozakonske zaklade, (K.L. 1927., br. 12-

17).Nešto o patronatskom pravu, (K.L. 1894., br. 15).

― 21 ―

RADIČEVIĆ dr. Lovro, Otkup patronata naprama župi u Krapini, (K.L. 1932., br. 47).

RADIČEVIĆ dr. Lovro, Otkup patronata po zakonu o likvidaciji agrarne reforme na velikim posedima (K.L. 1931., br. 42).

RADIČEVIĆ dr. Lovro, O likvidaciji patronatskih odnosa, (K.L. 1929., br. 8).

RADIČEVIĆ dr. Lovro, Da li je župski patron dužan plaćati lukno? (K.L. 1931., br. 17).

RUSPINI dr. I. A., Može li državni sekvestar vršiti patronatsko pravo? (K.L. 1921., br. 38).

RUSPINI dr. I. A., Patronat vjerozakonskih zaklada, (K.L. 1928., br. 27).

KRATICE

A.N.D.S. Arhiv Nadbiskupskog Duhovnog stolaA.A.S. Acta Apostolicae SedisC.I.C. Codex Iuris CanoniciCr.I.C. Corpus Iuris CanoniciCr.I.H. Corpus Iuris Hungaricik.j. katastarsko jutroK.L. Katolički list, ZagrebOec. Oeconomicum (arhivalna oznaka ANDS)p.o. porezna općina

R. Regulativum (arhivalna oznaka ANDS)R-300-1925. Regulativum broj 300 godine 1925.U.Z.N.B.S. Uredovna Zbirka Naredaba Bogoštovne Struke

― 23 ―

UVOD

O POKROVITELJSKOM PRAVU UOPĆE

Pravo pokroviteljstva – koje kao skup povlastica uz neke terete dopuštenjem Crkve pripada katoličkim osnivačima crkve, kapele ili nadarja (kan. 1448 C.Z.) – ima svoj početak i razvoj, a kod nas već i svoj završetak u otkupu.

Budući da kod nas do sada od svih usvojenih hrvatskih naziva nema prave riječi za riječi patronus i patronatus, mislim na početku uvoda reći ono što mi se za te nazive čini najprikladnijim. Tako ću u uvodu govoriti o tri stvari:

1. O hrvatskim nazivima za patronus i patronatus;2. O razvoju pokroviteljstva u Crkvi uopće;3. O razvoju pokroviteljstva u Hrvatskoj napose.

Članak 1.Hrvatski nazivi za patronus i patronatus

Hrvatsko pravno nazivlje građanskog prava, na kojem se sustav-no radilo1, često puta nema za sve pojmove primjerene i prikladne hrvatske riječi. Pogotovo toga nema crkveno pravo, čije se pravno nazivlje nije uopće sustavno obrađivalo.

1 Vladimir MAŽURANIĆ, Prinosi za hrvatski pravno-povijesni rječnik, Zagreb, 1908.-1922.

― 24 ―

― Otkup pOkrOviteljstva u ZagrebačkOj nadbiskupiji ―

Lijep bi prinos sustavnom rješavanju hrvatskog crkveno-prav-nog nazivlja sigurno bila knjiga o. dr. Jeronima Šetka: »Hrvatska kršćanska terminologija« u svom II. dijelu, gdje bi među izrazima latinskog porijekla nesumnjivo bilo navedeno i mnogo pravnih izraza latinskog porijekla. No, nažalost, do sada je objelodanjen tek I. dio te knjige2, koji donosi samo izraze grčkog porijekla. Taj je dio siromašan pravnim izrazima, jer ni sami Grci nisu njima obilovali.

Premda nije bilo pisaca koji bi sustavno obrađivali hrvatsko cr-kveno-pravno nazivlje, ipak u novije vrijeme mnogi pisci3 prigo-dice i prema predmetu o kojem pišu, s uspjehom uvode mnoge hrvatske izraze u crkveno pravo. Na taj su način mnogi stručni poj-movi dobili lijepe, prikladne i gotovo od svih prihvaćene hrvatske izraze. To, nažalost, ne vrijedi za riječi patronus i patronatus.

Koje bi riječi najbolje odgovarale pojmovima patronus i patrona-tus, možemo odrediti na dva načina:

1. da prema suvremenom duhu i razvoju jezika odaberemo naj-prikladnije riječi koje su se u povijesti upotrebljavale za te pojmove (izbor povijesnih izraza);

2. da označimo te pojmove zgodnom hrvatskom riječi, koja im se doduše povijesno nije prvotno pridodavala, ali prema današ-njem razvoju hrvatskog jezika najviše odgovara sadržaju tih poj-mova (izbor novijih izraza).

1) Izbor povijesnih izraza

Prvi hrvatski izraz za riječ patronus pronalazimo god. 1740. kod Belostenca. Taj »vrsni poznavaoc hrvatskog jezika«4 u svom Rječ-niku5 prevodi riječ patronus sa »zavetnik«. U tom značenju imade ova riječ svoj korijen u još sada živoj kajkavskoj riječi »zavetje«, koja znači: zaklon, mjesto zaštićeno od vjetra. Tako shvaćena ova je riječ dobro poslužila za oznaku pojma patronus, jer patronus ui-

2 Dr. o. Jeronim ŠETKA, Hrvatska kršćanska terminologija, I. dio, Šibenik, 1940.

3 Dr. CRNICA, dr. HERMAN, dr. KARIN, dr. ROGIĆ, dr. ROGOŠIĆ i dr.4 MAŽURANIĆ, n. dj., str. IX.5 BELLOSTENECZ, Gazophylacium, Zagreb, 1740.

― O pOkrOviteljskOm pravu uOpće ―

― 25 ―

stinu označava onoga koji crkvu zaklanja, brani i zaštićuje. Danas se riječ »zavjetnik« gotovo izgubila iz govornoga rječnika; ukoliko pak postoji, ona je isključivo vezana s riječima: obećanje i zavjet i označuje jedino onoga koji čini zavjet. No, i u tom je slučaju obi-čajnija riječ »zavjetovanik«.

Otac crkvenog prava na hrvatskom jeziku Angelo Dalla Costa (1778.) upotrebljava za pojam patronus riječ »gospodar«. On kaže: »prikazanje gospodara« i opet »…sami Carkovgniaci mogu biti na-mischeni na Nadarja i oni koji su prikazani od Gospodara«.6 Riječ »gospodar« kojom se Angelo Dalla Costa služi kako bi izrazio po-jam patronus, mogla je u ono doba odgovarati tome pojmu, koji je uglavnom i označivao više vlasnika i zemaljskog posjednika crkve i nadarja, nego njihova čuvara i branitelja. Danas riječ »gospodar« imade toliko određeno i isključivo značenje da ona ne može nikako poslužiti za oznaku pojma patronus.

U knjizi »Juridisch-politische Terminologie« iz god. 1853. pre-vodi se »Patron einer Kirche« sa »zavjetnik kakove crkve«, dok se »Patronat« prevodi sa »zavjetništvo«.7 Budući da su ovi izrazi jed-naki onima koje je upotrijebio Belostenec za riječ patronus, i za te izraze vrijedi ono što je kazano za Belostenčeve.

Iz kasnijeg XIX. stoljeća (1881.) treba spomenuti još i rječnik Se-bastijana Žepića koji pokazuje izvjesni napredak kod hrvatskog izražavanja riječi patronus. U tom se rječniku8 riječ patronus prevodi s »patron«, »gospodar«, »zaštitnik«, »branitelj« i »odvjetnik«. Nije-dan od ovih izraza pisac ne namjenjuje posebno za riječ patronus u crkveno-pravnom smislu, ali on donosi nove hrvatske izraze za taj opći pojam. Treba priznati da je njegova riječ »zaštitnik« ne samo lijep hrvatski izraz, već da donekle može označiti i ono što riječ patronus znači u crkvenom pravu; međutim danas se redovito mi-sli na kojeg sveca ili nebeskog zaštitnika, kome je u čast izgrađena crkva, kad se govori o zaštitniku crkve.

6 Angelo DALLA COSTA, Zakon czarkovni, Mneczi, MDCCLXXVIII, I. dio i II. dio, pogl. XXXIX, str. 244. i 245.

7 Juridisch-politische Terminologie, Deutsch-kroatische, serbische und slove-nische Separat-Ausgabe, Wien, 1853., str. 383.

8 Sebastijan ŽEPIĆ, Latinsko-hrvatski rječnik, Zagreb, 1881., str. 7088.

― Pogovor ―

― 273 ―

prostora i crkvenih zgrada,45 a potpisani međunarodni ugovor o gospodarskim pitanjima između Svete Stolice i Republike Hrvat-ske put je da financiranje Katoličke Crkve bude uređeno na suvre-men i djelotvoran način u skladu s društvenim ustrojem Republike Hrvatske.46

Umjesto zaključka

Stjepan Kranjčić je za vrijeme diplomskog i poslijediplomskog studija na KBF-u u Zagrebu pokazao znanstveni interes za područ-je kanonskoga prava, što je vidljivo objavljivanjem triju članaka i izvatka doktorske radnje. Kranjčićev doprinos hrvatskoj kanonskoj tradiciji može se najviše iščitavati na temelju cjelovite doktorske radnje, pod naslovom Otkup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbisku-piji. Iz svega što sam ovdje tek sumarno izbrojio jasno proizlazi da je Kranjčić u doktorskoj radnji s puno truda i mara sabrao podatke i obradio temu koja se odnosi na otkup pokroviteljstva na područ-ju Zagrebačke nadbiskupije. Sav taj materijal sadržan je najvećim dijelom u spisima Arhiva Nadbiskupskoga duhovnog stola u Za-grebu, što je uvelike olakšalo njegovo istraživanje.

Tema doktorskoga rada i izneseni rezultati vrijedan su dopri-nos hrvatskoj kanonskoj pravnoj tradiciji 19. i 20 st. jer ukazuju na supstantivne i procesne odredbe kanonskog i civilnog prava, na njihove dodirne i razdvojne točke. Izneseni rezultati danas mogu poslužiti pravnim stručnjacima koji imaju trajni zadatak istraživati, komentirati, međusobno povezivati kanonske odredbe i otkrivati nove korisne korake u pravnoj znanosti. Svima onima koji će se u budućnosti baviti istraživanjem crkvenih i feudalnih posjeda cjelo-vita doktorska radnja će poslužiti kao lako pristupačna i pregledna zbirka povijesnoga materijala te vrste. Isto tako svima onima koji će istraživati i pisati o povijesti 151 župe koje Kranjčić spominje pri

45 Usp. BISKUPI HRVATSKO-SLAVONSKE CRKVENE POKRAJINE, Pismo biskupa Hrvatsko-slavonske crkvene pokrajine vjernicima, u: Službeni vjesnik Zagre-bačke nadbiskupije XCI (2004.), br. 3, str. 136-138.

46 Usp. HRVATSKA BISKUPSKA KONFERENCIJA, Ugovori između Svete Stolice i Republike Hrvatske (predgovor J. Bozanić, komentar N. Eterović), Zagreb, 2001., str. 27-69; 297-354.

― 274 ―

otkupu pokroviteljstva njegova radnja može poslužiti kao korisna i nezaobilazna literatura.

Kranjčić doktorskim radom pokazuje povijesno-pravnu znan-stvenu zrelost istraživanja i potkrepljivanja činjenica kritičkim apa-ratom, bilješkama, tabelarnim prikazom. Kranjčić je dobro obavio posao, kako konceptualno i metodološki, tako i istraživački te se po-kazao kao znanstvenik koji zna i hoće. Treba napomenuti da Kranj-čić u metodološkom izričaju, stilu i jeziku nije uvijek bio dosljedan što je pretiskom doktorske radnje djelomično popravljeno.

Kranjčiću valja odati priznanje na ovom znanstveno-istraživač-kom radu kojim ne dokazuje samo svoje osobno umijeće pravnoga mišljenja, nego i multidisciplinarni pristup znanstveno-istraživač-kom radu. Šteta što Kranjčić nakon objavljenih članaka i doktorske radnje nije objavio i drugu kanonsku literaturu. Kranjčićev život i djelo nakon stjecanja doktorata nije bilo usmjereno prema znan-stveno-istraživačkom radu, nego prema župnom pastoralnom dje-lovanju. Vršeći službu župnika u Križevcima Kranjčić je bio u stal-noj prilici ostvarivati pravednost u ljubavi te primjenjivati kanonsko pravo u otajstvu Crkve i životu društva.

Kranjčićeva tema doktorske radnje potiče danas i pastire i vjerni-ke da u svojim molitvama ne zaborave na pokrovitelje, zaštitnike, skrbnike, dobročinitelje…, na sve one koji su u povijesti Zagrebač-ke nadbiskupije svojim pozitivnim i pravednim nastojanjima ma-terijalno doprinosili potrebama Crkve i na taj način aktivno sudje-lovali u poslanju i djelovanju Crkve, u evangelizaciji i apostolatu.

― 275 ―

KAZALO IMENA I MJESTA

AAbt, Stjepan 87Aichner, Simon 16, 28, 47, 224Aleksandar III., papa 32, 33, 50Andrassy, Lj. 16Aninger, Ana 82Aninger, Marta 80, 83Aninger, Rikard 65, 66, 80, 82, 206Augustin, Vinko 201

BBaden 36Badljevina 93Bakšić, Stjepan 263Balagovi Dvori 172Baron, I. 16Bartolovec 13, 180, 181, 204Batina 75, 76Batthyani, Sigmund, grof 80Batthyanya, Ladislav 130Battyan, Đuri 46Beč 45Bekšin (Međimurje) 11, 63, 115 Belaj, Ferdo 16, 24, 242Belica 11, 115, 118, 119, 120, 204 Belišće 203Belostenec, Ivan 23Belošević, S. 183, 184Biederman, Margareta 93Bisag 158, 159Bistranska Poljanica 10, 98, 99, 100, 204Bistrica 106Biškupec 13, 181, 182, 204

― 276 ―

Bjelovar 59 Bjelovarski srez 59Bobovec, D. 261Bonfante Pietro 16Bonifacije VIII., papa 34Borkovec 75Bosiljevo 12, 149, 150, 204Božjakovina 112, 113, 114, 204, 205Brckovljani 10, 113, 114, 204Brdovec 10, 100, 204Bregana 172, 173Breier, Mark 105Brezovica 12, 169, 170, 175, 204, 220Budaševo 65, 66Budinšćina 79, 80, 209Butkovec 158, 159

CCarion, Marija 98, 99, 100Cenkić, Juraj 18, 24, 25Cerje 10, 114, 191, 204Cerje Tužno 189, 192Crnica, Ante 22, 25, 241, 243, 244, 245, 247, 248, 249, 251, 258, 259, 261 Cvitanović, Gabro 262, 263

ČČađavica 13, 193, 194, 204Čakovec 11, 115, 116, 120, 127, 128, 204Čakovečki srez 58Čazma 11, 63, 136Čazmanski srez 59Čefut, Ivan 157Čehi 163, 164, 208Čiče 162, 164, 166, 167, 168Čučerje 10, 114, 204

DD Angelo, Sosius 16Dabinović, Antun 16, 40

― 277 ―

Dalla Costa, Angelo 16, 23, 242Daruvar 10, 93, 94, 204De Verböcz, Stephanus 16, 38, 39Dobrinja 37, 41Donja Konjšćina 9, 78, 220Donja Kupčina 12, 175, 176Donja Pušća 10, 97, 98Donja Stubica 10, 103, 224, 231, 232, 269Donja Voća 13, 186, 187Donja Zelina 10, 107, 108Donji Vidovec 11, 115, 117, 119, 120Donjostubički srez 58Draganić (Šipak) 12, 146, 204Draganović, Krunoslav 16, 64Drašković, Ivan, grof 198, 199, 202, 208, 209Dub, Vilim 80Dubica 11, 63, 142Dubrava 11, 73, 74, 136, 137, 179, 180, 205, 207Dugo Selo 10, 112, 113, 204, 205Dugoselski srez 58

ĐĐurđevački srez 59Đurđević, Vladimir 104, 128, 205

EEisenhofer, Ludwig 17, 29Eisner, Bertold 17, 25Engel P. Ludovicus 17

FFestetich de Toln, Eugen, grof 115Fink, Vilim 146Frantiović, J. Borivoje 15Franjo Josip, car 47, 252, 253Friedberg, Aemilius 15, 17, 30

GGaldovo 65, 66, 67Garešnički srez 59

― 278 ―

Glinski srez 59Glogovnica 12, 155, 205, 219Golubovec 103, 104, 105, 231, 232Gorica 11, 63, 143Gorjan, Jolanda 99, 100Gornja Stubica 10, 105, 106Gornji Dubovec 12, 161Gradec 12, 136, 154, 156, 205Gradina 13, 202, 203, 205, 213Granešina 10, 95, 205Grgur VII., papa 31Groh, Albertus 17, 38, 39, 40, 41Grubišnopoljski srez 59Gruičić, Karlo 18Grünwald, Eazti 93Grünwald, Ljudevit 93Gušće 10, 11, 63, 83, 142, 205

HHafner, Radivoj 170, 171Halper, V. 107Hellenbach D., barun 106, 107Hellenbach, Zdenko 107Herman, Franjo 22, 39, 244, 246, 261Hijacintovo 70Horvat, Đuro 150Horvat, Marijan 17, 25Hrastelnica 65, 66Hrašćina 12, 158, 159, 205Hrnetić 224Hum 158, 159Husinec 158, 159

IImbriovec 11, 128, 129, 205Inkey Palinski, Mirko, barun 132, 134, 206, 207Inocent III., papa 33, 50Ivanec 13, 189, 190, 205, 224Ivanečka Kamenica 81, 83, 205Ivanječki srez 58

― 279 ―

JJakovlje 98, 99Jakšić 83Jakuševec 12, 162, 205Jalkovec 184, 189Jalžabet 13, 182, 183, 205Janeković, Đuro 139, 140Jankomir 101Janković, Andrija grof 212, 232Jastrebarski srez 59Jastrebarsko 143, 144, 145, 175, 176, 204, 207, 216Jelenić, fra Julijan 17, 29Jordis, Natalija 186Josip II., car 45Junković, Ana 102Junković, Antun 102Junković, Ema 102

KKalnik 12, 63, 153, 157, 158, 205, 224Kaniža 103, 104, 105Kaptol 10, 41, 87, 88, 205, 213Karin, dr. 22Karlo VI. 43, 45Karlovac 59Karlovac – Hrnetić 12, 152, 153, 205Karlovački srez 59Kašina 10, 108, 109, 205Kaštel 75, 76, 152Kauschegg, Karol 150, 204Keilbach, Vilim 263Kerestinec 146, 170, 171, 172, 173, 174, 208Kiepach pl. Josip 161Kiepach, Milan 172Kiss, Ana 184, 185Klanječki srez 58Klement III., papa 33Klenovnik 10, 80, 81, 82, 205Klinča Selo 146, 171, 173, 174Kneginec 13, 183, 205

― 280 ―

Knežević r. Junković, Matilda 102Kollanyi, F. 41 Koloman 40Komarnica 11, 63, 128Komorsko 176Koprivnica 59Koprivnički Ivanec 11, 14, 129, 205, 231, 269Koprivnički srez 59Korvin, Matija 42Kostajnički srez 59Kostel 13, 180, 205Kovačić, Franjo 107Kovačić, Stjepan 75, 206Kraj 97, 98Kraljevec 108, 110Kranjčić, Stjepan 241, 248, 252, 257, 258, 259, 261, 271, 295, 296Krapina 9, 71, 73, 205, 214, 217, 227, 228Krapinske Toplice 9, 73, 74, 205, 219Krapinski srez 58Krašić 12, 146, 148, 206, 295Kratečko 11, 142, 206Kravarsko 12, 164, 165, 206Križevački srez 59 Krušljevec 156Kukuljević, Radovan 151Kupinec 12, 175, 206, 221Kušej, Rado 18, 45Kutinski srez 59Kutjevo 10, 88, 89, 91, 92, 206Kuzminec 11, 132, 133, 206

LLabaš, D. 259Lach, Josip 263, 295Laemmer, Hugo 17Lancelottus, Joannes Paulus 17, 50Lanović, Mihajlo 17, 18, 24, 37, 38, 45, 218Lederer, Gjorg 83Legrad 11, 103, 104, 105, 115, 116, 117, 119, 120, 206Leitner, Stjepan 183, 184Leon, Rudolf 152Leopold I., kralj 44, 45

― 281 ―

Lešće 150Lipovec 75, 76Lippe, Schaumburg, knez 194, 198, 201, 202Lobor 9, 75, 206Lovrečan 75Ludbreg 11, 130, 131, 206, 213Ludbreški srez 58Ludbreški sveti Đurđ 11, 131, 132Ludina 11, 14, 139, 140, 141, 206, 217, 218, 230, 269Lukač 13, 197, 198, 202, 206Lupoglav 11, 138, 206, 213Lužnica 97, 101

MMađarevo 13, 192, 206Mahično 12, 149, 206Maksimir 114, 157, 204, 207Mala Gorica 9, 64, 65, 206, 220Mala Subotica 11, 115, 126, 206Margečan (Bela) 13, 191, 192, 206Marija Bistrica 10, 106, 107, 206Markuševec 10, 95Marof 72Martijanec 11, 135, 206Martinci 75Martinska Ves 9, 65, 66, 67, 206Maruševec 13, 190, 191, 206Matačić – Keglević, Dora 102Mažuranić, Vladimir 17, 21, 22, 24, 25, 26, 37, 38, 39Mihalović, Antun 170, 171, 195Miholec 12, 156, 157, 206Mihovljan 9, 71, 206Mihulja, Jana 163, 164Mihulja, Mijo 163, 164Mitrovica 83Morgenthaler Elza 196Morgenthaler Franjo 196Moslavina 139, 140, 141, 206, 207Műller, Albert 173Mundweil, Elizabeta 202Mundweil, Josip 202

― 282 ―

NNedelišće 11, 115, 120, 125, 206Netretićko Završje 12, 152, 206Neuberger, Herman 99Nova Bukovica 13, 194, 195, 207Novak, Milan 17, 24, 37, 41, 45, 225Novi Dvori (Cesargrad) 74, 97, 98, 100, 101, 178, 179, 204, 207, 209Novi Dvori II. 178, 179Novi Marof 183, 184, 186, 192, 206Novigrad na Dobri 12, 150, 207Novo Čiče 12, 166, 167, 207Novo Zvečevo 203Novomarofski srez 58

OObad, Ivan 106Oborovo 10, 27, 111, 207, 219Obrež 163, 208Orahovica 13, 195, 196, 197, 203, 207, 213, 214, 221, 228Oršić, grof 71, 105, 205Osekovo 11, 141, 207, 217, 218Ozalj 12, 146, 147, 148, 149, 152, 207

PPakrac 10, 94, 207Paskal, papa 31Pešćenica 12, 168, 169, 207Petrijanec 13, 187, 188, 207Petrinja 59Petrinjski srez 59Pisarovski srez 59Pistocchi, Marius 17, 29Plešivica 11, 143, 144, 207, 215, 216Pleternica 10, 85, 90, 91, 92, 207Podgorje 103Podturen 11, 120, 123, 124, 207Pograc, Gustav, vitez 98Pokupsko 13, 176, 177, 207Pomperovec 79, 80, 209Posavski Bregi 11, 137, 138, 207, 213, 221, 222

― 283 ―

Posilović, Stjepan 157Požeške Sesvete 10, 88, 89, 90, 207Pregrada 13, 179, 180, 207, 219, 224Pregradski srez 58Prelog 11, 115, 120, 124, 126, 127, 207Preloški srez 58Preseka 12, 156, 207Pribić 12, 147, 207

RRački, Franjo 27Radičević, Lovro 19, 24, 262, 264, 265Radikon, Albin 16, 57, 59, 226, 227Radoboj 9, 68, 69, 70, 207, 215, 218, 219, 227Rakovec 12, 159, 160, 161, 207Rasinja 11, 132, 134, 207Ratkovac 75Razvor 178, 179Remete 10, 114, 207Resnik 10, 110, 207, 219Rogošić, Roko 22, 242, 252, 253, 254, 255, 256, 258, 259, 260, 261Rogovac 201, 202Rozga 13, 178, 207Rukavina, Amon 130Ruspini, I. A. 19, 24Ruševo 10, 92, 93, 207

SSägmüller, Johannes 17Samobor 12, 172, 207, 220Samoborski srez 58Savski Nart 10, 115, 207Schockherr Julius 17Schosseberger, Maks 201Schulte, Friedrich 17, 40Seketin 183, 184Sela 9, 67, 208 Selnica 11, 115, 121, 122, 208Sesvete 10, 89, 110, 208Sipos, Stephanus 17, 37, 38, 39, 40Sisački srez 59

― 284 ―

Sisak 59 Skenderovci 10, 83, 84, 208Sladojevci 13, 198, 208Sladović, Ferdo 184Slavetić 11, 105, 145, 208 Smičiklas, T. 17, 24Smrekar 17Sopje 13, 199, 208Spitzer, Artur 173Staro Čiče (Vukovina) 12, 167, 168, 208Stenjevec 10, 101, 102, 208, 219Strahoninec 125Stražeman 10, 85, 208, 214Stupnik 12, 170, 171, 208, 228Suhopolje 13, 14, 199, 200, 208, 212, 213, 232, 269Sv. Ivan Zelinski srez 58Sveta Jana 11, 144, 145, 208Sveta Klara 12, 163, 164, 208, 220Sveta Marija pod Okićem 12, 174Sveta Nedelja 12, 171, 172, 208Svetačje 10, 63, 94Sveti Ilija Obrež 13, 183, 185, 208Sveti Ivan Zelina 12, 153, 159, 160, 208Sveti Juraj na Bregu 11, 115, 118, 119, 120, 208, 222Sveti Juraj na Šipku (Draganić) 146Sveti Juraj u Trnju 11, 115, 120, 124, 125, 208Sveti Križ Začretje 9, 70Sveti Martin na Muri 11, 115, 117, 118, 119, 120, 122, 208Sveti Martin pod Okićem 12, 173, 174, 208Svetice 12, 148, 149, 208Svetić, pl. Jakob 83, 85, 92, 208Svibovec 13, 193, 208

Š Šćitarjevo 12, 165, 166, 209Šenjugovo 68, 69Šestine 10, 96, 97, 209Šetko, Jeronim 17, 22Šimatović r. pl. Mihalović, Vilhelmina 195 Šišić, Ferdo 15Šišinec 13, 177, 178, 209

― 285 ―

Špišić Bukovica 13, 200, 201, 209Šrepel, M. 16Štrigova 11, 115, 122, 123, 209Šullak, N. 186Šurmin, Đuro 16, 37

TTašner, Joža 16, 57, 59, 226, 227 Tauber, Alexander 18, 40, 53Thurn i Taxis, knez 146, 147, 149, 152, 162, 164, 166, 167, 168, 169Tkalčić, Ivan Krstitelj 16Topolovac Plešivica 142, 143, 205, 206Tuhelj 13, 178, 179, 209, 224Tuköry, Antun 93Turčić, Luka 16Türk, pl. Franjo 148Türk, pl. Otilija 148Turković, Davorin 87Turković, Vladimir 87Turković, Zdenko, barun 87, 151, 205, 206, 207Turnašica 13, 201, 202, 209Turnišće 75, 76, 106Turopolje 12, 63, 162

VVamosy, Samuel 200, 201, 209Vančur, Ivan 196Varaždin 13, 27, 28, 58, 63, 73, 79, 135, 179, 180, 181, 183, 185, 188,

191, 204, 205, 209, 257, 268Varaždin Sveti Nikola 13, 185, 209Varaždin Sveti Vid 13, 185, 209Varaždinski srez 58Vaška 13, 63, 193Velika 10, 85, 86, 87, 90, 92, 209Veliki Bisag 12, 158, 209Veliki Bukovec 11, 135, 136, 209Veliki Rastovac 196Veliko Trgovišće 9, 74, 209Velikogorički srez 59Verhovacz, Maximilianus 16

― 286 ―

Vering dr. Friedrich 18, 53Vetovo 83, 84Vežić, Milivoj 18Vidovec 13, 186, 209Vinica 13, 188, 209Virovitica 13, 194, 198, 201, 202, 209Voćin 13, 203, 209Vojnički srez 58Vrapče 10, 102, 209Vrbovec 12, 13, 63, 153, 178, 209Vrginmostski srez 59Vrhovac 12, 147, 209Vugrovec 10, 109, 110, 209, 220Vuković, Viktor 106, 107Vukšinec 103, 232

WWahrmund, Ludwig 18, 44, 45, 52, 53Wiesner, Hugo 111Wyhnal, Marija 99, 100

ZZačretje 70, 71, 209, 227Zagorac, Stjepan 157, 173Zagorje 9, 63, 68Zagrebački srez 58Zajezda 10, 79, 80, 209Zlatar 9, 28, 75, 76, 77, 209Zlatarski srez 58

ŽŽelin 162, 164, 166, 167, 168Žepić, Sebastijan 23Žitomir 106, 107Živković, Andrija 262

― 287 ―

ŽIVOTOPIS STJEPANA KRANJČIĆA

Stjepan Kranjčić rođen je u Petrijancu 5. prosinca 1918. Majka mu je bila Mara, djevojački Papec, a otac Josip Kranjčić. Bio je naj-mlađe dijete iz brojne pobožne obitelji u kojoj je rođeno desetero djece. Majka mu je umrla u dobi od samo sedam mjeseci, a i pola mu je braće i sestara umrlo u vrlo ranoj dobi.

Nakon sjemeništa i studija teologije na Katoličkome bogoslov-nom fakultetu u Zagrebu, gdje se Stjepan isticao svojom intelek-tualnom sposobnošću, marljivošću i kolegijalnošću, za svećenika ga je 6. lipnja 1943. godine zaredio nadbiskup Alojzije Stepinac. Mladu je misu Stjepan služio u Ozlju, gdje su mu starijega brata dr. Matiju Kranjčića, koji je ondje bio župnik, 1945. godine ubili komunisti.

Stjepan je najprije od 1943. do 1945. službovao kao kapelan u Požegi, zatim je od 1945. do 1947. bio kapelan u župi sv. Marka na zagrebačkome Gornjem gradu. Okarakteriziran kao sposoban, radišan, beskompromisan i neustrašiv svećenik, 1947. godine po-staje bilježnik Nadbiskupskoga duhovnog stola te tajnik biskupu Franji Salis-Seewisu. U teškim i opasnim godinama rada u upravi Nadbiskupije držao je čvrstu liniju protiv svećeničkih udruženja i branio istinu o biskupima Salis-Seewisu i Josipu Lachu, upozorivši dekane tko stoji iza želje za njihovim smjenjivanjem. Kao svećenika izrazite Stepinčeve linije Udba ga 1950. godine izgoni iz Zagreba te mu zabranjuje boravak do 30 kilometara blizu Zagreba.

Biskup Lach kod vlasti se zauzeo za Kranjčića pa je on od 1950. do 1952. smio djelovati kod časnih sestara karmelićanki u Hrvat-skom Leskovcu. Želeći olakšati susjednome župniku Franji Ku-hariću, koji je iz Sv. Martina pod Okićem upravljao s više župa, Kranjčić mu je pastoralno pomagao u Rakovu Potoku. Otamo su Kuharić i Kranjčić zajedno posjećivali nadbiskupa Stepinca koji je u to doba iz zatvora prebačen u Krašić. To je vrijeme Kranjčić iskoristio i za doktorski studij teologije. Disertaciju je obranio 31. svibnja 1952. na zagrebačkome KBF-u.

Te godine, 1952., postaje župnik i dekan u Križevcima. Bio je i sudac Drugomolbenoga nadbiskupskog ženidbenog suda u Zagre-bu i začasni prisjednik Nadbiskupskoga duhovnog stola.

― 288 ―

U Križevcima se istaknuo nevjerojatnom pastoralnom revno-šću, karitativnošću, darežljivošću, gostoljubivošću, duhovnošću, skromnošću, poniznošću i asketskim načinom života. Pješice je ili biciklom svakodnevno obilazio župljane u gradu i na selu. Mise je, vjeronauke, svibanjske i listopadske pobožnosti redovito držao i u središtu župe i na filijalama. Sve je godine službovanja sa župlja-nima pješice hodočastio u Mariju Bistricu u oba smjera. Inzistirao je na sakramentu pomirenja pa je u tom smislu bio na raspolaga-nju župljanima tijekom cijeloga dana. Držao je redovite duhovne obnove za okolne svećenike, koji su zbog Kranjčićeve otvorenosti, srdačnosti i iznimne gostoljubivosti veoma rado dolazili u križe-vačko župno središte.

Nakon 16 godina apsolutne zauzetosti za svoje vjernike na svim razinama življenja, Stjepan Kranjčić umro je 10. travnja 1968. u pedesetoj godini života od posljedica druge operacije tumora na mozgu u jednoj rimskoj poliklinici. Za vrijeme njegova liječenja u Rimu, kao istaknutoga hrvatskog svećenika, više puta posjetio ga je nadbiskup Franjo Šeper. Kranjčić je pokopan na križevačkome Gradskom groblju 16. travnja 1968. uz neviđen oproštaj naroda i klera. Na sprovodu se okupilo oko sto svećenika te višekilometar-ska kolona ožalošćenih vjernika.

Više od 40 godina nakon što je umro, vjernici Kranjčića drže na glasu svetosti, mole mu se, a njegov je grob, bez ikakvih organizi-ranih pohoda, redovito okićen cvijećem i svijećama.

― 289 ―

RIJEČ UREDNIKA ............................................................................... 5

OTKUP POKROVITELJSTVA UZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

SADRŽAJ* ................................................................................. 9

BIBLIOGRAFIJA ................................................................... 15 I. IZVORI ........................................................................... 15 II. LITERATURA .............................................................. 16 III. ČLANCI ....................................................................... 18 KRATICE ........................................................................... 19

UVOD – O POKROVITELJSKOM PRAVU UOPĆE ............................ 21Članak 1. – Hrvatski nazivi za patronus i patronatus ..................... 21

1) Izbor povijesnih izraza ..................................................... 222) Izbor novijih izraza ........................................................... 25

Članak 2. – Razvoj pokroviteljskog prava u Crkvi uopće ............ 281) Zametci pokroviteljskog prava (od I. - V. stoljeća)....... 282) Zakonodavstvo pokroviteljskog prava .......................... 29

Članak 3. – Razvoj pokroviteljskog prava u Hrvatskoj ................ 36a) Razdoblje državne samostalnosti (do god. 1102.) ......37b) Razdoblje povezanosti s Mađarskom (1102. – 1527.) .37c) Razdoblje povezanosti s Austrijom (1527. – 1918.) ......42

POGLAVLJE I. – OTKUP POKROVITELJSTVA OPĆENITO ............ 49Članak 1. – Tragovi otkupa pokroviteljstva ................................... 50

§ 1) U općem crkvenom pravu ............................................ 50§ 2) U našem krajevnom pravu: .......................................... 52

SADRŽAJ

― 290 ―

Članak 2. – Otkup pokroviteljstva općenito .................................. 53§ 1) Pojam otkupa pokroviteljstva ...................................... 54

a) Postavljanje bogoštovnih zgrada u besprijekorno građevno stanje ............................................................ 55b) Osiguranje pokroviteljskih dužnosti ubuduće ....... 55c) Prestanak pokroviteljskih prava i dužnosti............. 55

§ 2) Propisi otkupa pokroviteljstva ..................................... 56§ 3) Postupak kod otkupa pokroviteljstva ......................... 60

POGLAVLJE II. – OTKUP POKROVITELJSTVA POJEDINAČNO, TJ. U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI ................. 63

Članak 1. – Arhiđakonat Gore ......................................................... 641) Mala Gorica .................................................................. 642) Martinska Ves .............................................................. 653) Sela ................................................................................ 674) Sisak .............................................................................. 68

Članak 2. – Arhiđakonat Zagorje ..................................................... 681) Radoboj ......................................................................... 682) Sveti Križ Začretje ....................................................... 703) Mihovljan ..................................................................... 714) Krapina ......................................................................... 715) Krapinske Toplice ....................................................... 736) Veliko Trgovišće .......................................................... 747) Lobor ............................................................................. 758) Zlatar ............................................................................. 759) Donja Konjšćina ........................................................... 7810) Zajezda ....................................................................... 7911) Klenovnik ................................................................... 8012) Ivanečka Kamenica ................................................... 81

Članak 3. – Arhiđakonat Gušće ....................................................... 831) Skenderovci .................................................................. 832) Stražeman ..................................................................... 853) Velika ............................................................................ 854) Kaptol ........................................................................... 875) Požeške Sesvete ........................................................... 886) Pleternica ...................................................................... 90

― 291 ―

7) Kutjevo.......................................................................... 918) Ruševo .......................................................................... 929) Daruvar......................................................................... 9310) Pakrac ......................................................................... 94

Članak 4. – Arhiđakonat Svetačje .................................................... 94Članak 5. – Katedralni Arhiđakonat ............................................... 95

1) Markuševec .................................................................. 952) Granešina ..................................................................... 953) Šestine ........................................................................... 964) Donja Pušća ................................................................. 975) Bistranska Poljanica .................................................... 986) Brdovec ....................................................................... 1007) Stenjevec ..................................................................... 1018) Vrapče ......................................................................... 1029) Donja Stubica ............................................................. 10310) Gornja Stubica ......................................................... 10511) Marija Bistrica .......................................................... 10612) Donja Zelina ............................................................. 10713) Kašina ....................................................................... 10814) Vugrovec .................................................................. 10915) Sesvete ...................................................................... 11016) Resnik ....................................................................... 11017) Oborovo .................................................................... 11118) Dugo Selo ................................................................. 11219) Brckovljani ............................................................... 11320) Cerje ......................................................................... 11421) Čučerje ...................................................................... 11422) Remete ...................................................................... 11423) Savski Nart ............................................................... 115

Članak 6. – Arhiđakonat Bekšin (Međimurje) ............................. 115a) Otkup pokroviteljstva u gotovom novcu .................... 116

1) Legrad ......................................................................... 1172) Donji Vidovec ............................................................ 1173) Sveti Martin na Muri ................................................ 1174) Sveti Juraj na Bregu................................................... 1185) Belica ........................................................................... 118

― 292 ―

b) Otkup pokroviteljstva zemljištem ............................... 1201) Selnica ......................................................................... 1212) Štrigova ....................................................................... 1223) Podturen ..................................................................... 1234) Sveti Juraj u Trnju ..................................................... 1245) Nedelišće .................................................................... 1256) Mala Subotica ............................................................ 1267) Prelog .......................................................................... 1268) Čakovec ...................................................................... 127

Članak 7. – Arhiđakonat Komarnica ............................................. 1281) Imbriovec ................................................................... 1282) Koprivnički Ivanec .................................................... 1293) Ludbreg ...................................................................... 1304) Ludbreški Sveti Đurđ ............................................... 1315) Kuzminec ................................................................... 1326) Rasinja ......................................................................... 1347) Martijanec ................................................................... 1358) Veliki Bukovec ........................................................... 135

Članak 8. – Arhiđakonat Čazma .................................................... 1361) Dubrava ...................................................................... 1362) Posavski Bregi ........................................................... 1373) Lupoglav .................................................................... 1384) Ludina ......................................................................... 1395) Osekovo ..................................................................... 141

Članak 9. – Arhiđakonat Dubica ................................................... 1421) Gušće ........................................................................... 1422) Kratečko ...................................................................... 142

Članak 10. – Arhiđakonat Gorica .................................................. 1431) Plešivica ...................................................................... 1432) Sveta Jana ................................................................... 1443) Slavetić ........................................................................ 1454) Draganić (Šipak) ........................................................ 1465) Krašić .......................................................................... 1466) Pribić ........................................................................... 1477) Vrhovac ...................................................................... 1478) Ozalj ............................................................................ 1479) Svetice ......................................................................... 148

― 293 ―

10) Mahično .................................................................... 14911) Bosiljevo ................................................................... 14912) Novigrad na Dobri .................................................. 15013) Netretićko Završje ................................................... 15214) Karlovac Hrnetić ..................................................... 152

Članak 11. – Arhiđakonat Kalnik .................................................. 1531) Vrbovec ....................................................................... 1532) Gradec ......................................................................... 1543) Glogovnica ................................................................. 1554) Preseka ........................................................................ 1565) Miholec ....................................................................... 1566) Kalnik .......................................................................... 1577) Veliki Bisag ................................................................ 1588) Hrašćina ...................................................................... 1589) Sveti Ivan Zelina........................................................ 15910) Rakovec .................................................................... 16011) Gornji Dubovec ....................................................... 161

Članak 12. – Arhiđakonat Turopolje ............................................. 1621) Jakuševec .................................................................... 1622) Sveta Klara ................................................................. 1633) Kravarsko ................................................................... 1644) Šćitarjevo .................................................................... 1655) Novo Čiče ................................................................... 1666) Staro Čiče (Vukovina) .............................................. 1677) Pešćenica .................................................................... 1688) Brezovica .................................................................... 1699) Stupnik ....................................................................... 17010) Sveta Nedelja ........................................................... 17111) Samobor .................................................................... 17212) Sveti Martin pod Okićem ....................................... 17313) Sveta Marija pod Okićem ....................................... 17414) Kupinec..................................................................... 17515) Donja Kupčina ......................................................... 17516) Pokupsko .................................................................. 17617) Šišinec ....................................................................... 177

Članak 13. – Arhiđakonat Vrbovec ............................................... 1781) Rozga .......................................................................... 178

― 294 ―

2) Tuhelj .......................................................................... 1783) Pregrada ..................................................................... 1794) Kostel .......................................................................... 180

Članak 14. – Arhiđakonat Varaždin .............................................. 1801) Bartolovec ................................................................... 1802) Biškupec ..................................................................... 1813) Jalžabet........................................................................ 1824) Kneginec ..................................................................... 1835) Sveti Ilija Obrež ......................................................... 1836) Varaždin - Sveti Nikola ............................................ 1857) Varaždin - Sveti Vid ................................................. 1858) Vidovec ....................................................................... 1869) Donja Voća ................................................................. 18610) Petrijanec .................................................................. 18711) Vinica ........................................................................ 18812) Ivanec ........................................................................ 18913) Maruševec ................................................................ 19014) Margečan (Bela) ....................................................... 19115) Mađarevo ................................................................. 19216) Svibovec .................................................................... 193

Članak 15. – Arhiđakonat Vaška ................................................... 1931) Čađavica ..................................................................... 1932) Nova Bukovica .......................................................... 1943) Orahovica ................................................................... 1954) Lukač ........................................................................... 1975) Sladojevci ................................................................... 1986) Sopje ............................................................................ 1997) Suhopolje .................................................................... 1998) Špišić Bukovica .......................................................... 2009) Turnašica .................................................................... 20110) Virovitica .................................................................. 20211) Gradina ..................................................................... 20212) Voćin ......................................................................... 203Pregled otkupa pokroviteljstva po župama .............. 204

POGLAVLJE III. – PRIMJEDBE K IZLOŽENOJ PROVEDBI OTKUPA POKROVITELJSTVA ........................... 211

― 295 ―

Članak 1. – Otkup pokroviteljstva s činjenične strane ................ 2111. Stav pokrovitelja kod otkupa .................................. 2122. Stav građanskih vlasti kod otkupa ........................ 2153. Držanje duhovnih vlasti kod otkupa ..................... 2184. Držanje župljana kod otkupa .................................. 220

Članak 2. – Otkup pokroviteljstva s pravne strane ..................... 222a) Opće primjedbe ............................................................... 223

1. Odluka o prestanku pokroviteljstva – nadležnost. ....2232. Dužnosti agrarnih nadjelbenika .............................. 2253. Stav Crkve prema osiromašenim pokroviteljima ... 2274. Vrijeme izricanja presuda Državnog Savjeta ........ 2285. Agrarno zemljište u ime otkupa .............................. 2286. Pravno stanje pokroviteljstva u FNRJ .................... 229

b) Pojedinačne primjedbe ................................................... 2301. Ludina – rješenje Državnog Savjeta ........................ 2302. Koprivnički Ivanec – 4 posto obveznica ................ 2313. Donja Stubica – prijelaz pokroviteljstva na župljane ........................................................................... 2314. Suhopolje – pokrovitelj nakon otkupa .................. 232

Članak 3. – Zaključna riječ .............................................................. 234Završetak otkupa ................................................................. 234Posljedice otkupa ................................................................. 235

DODATAKČLANCI ................................................................................................... 239

S. KRANJČIĆ, DR. O. ANTE CRNICA, KANONSKO PRAVO .................................................... 241S. KRANJČIĆ, DR. O. ANTE CRNICA: COMMENTARIUM ....................................................... 248S. KRANJČIĆ, ROGOŠIĆ: PRIRUČNIK CRKVENOGA PRAVA .......................... 252

POGOVOR – JOSIP ŠALKOVIĆ, DOPRINOS STJEPANA KRANJČIĆA HRVATSKOJ KANONSKOJ TRADICIJI ..................... 257

Uvod ................................................................................ 257 1. Studentski rad i interes ................................................... 258

― 296 ―

2. Znanstveno i stručno usavršavanje u području kanonskoga prava .......................................................... 261

2.1. Postupak prihvaćanja naslova i obrana doktorske radnje ..................................................... 2612.2. Struktura, sadržaj i osvrt na doktorsku radnju. . 264

Umjesto zaključka ................................................................ 271KAZALO IMENA I MJESTA ......................................................... 273

ŽIVOTOPIS STJEPANA KRANJČIĆA ......................................... 285

STJEPAN KRANJČIĆOTKUP POKROVITELJSTVA U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

Iz očuvane pisane baštine križevačkoga župnika dr. Stjepana Kranjčića u ovom su izdanju

sabrani i objavljeni radovi iz područja kanonskoga prava. Uz znanstveni rad, tj. disertaciju obranjenu na Katoličkom bogoslovnom fakultetu u Zagrebu pod naslovom »Otkup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbiskupiji«, objelodanjena su i tri članka, koja je objavio u svojim studentskim danima. Objavljivanje tih Kranjčićevih radova vrijedno je iz više razloga. Ovom knjigom Kranjčićev znanstveni rad postaje pristupačniji stručnjacima raznih područja: teologije, prava, povijesti, sociologije; omogućit će novi, potpuniji i sadržajniji susret s kanonskopravnom baštinom Crkve u Hrvatskoj; postat će višestruki doprinos znanosti i kulturi; koristit će proučavateljima kanonskopravnih, pravno-povijesnih ustanova; pomoći će u razumijevanju hrvatskoga kanonskopravnog nazivlja dotičnoga vremena.

OTKUP POKROVITELJSTVA

120 kuna

ISBN: 978-953-241-288-8

U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

Stjepan Kranjčić