(memorandum ETF)

Izvještaj o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu sa

Planom upravljanja ţivotnom sredinom za Centar uspješnosti u

bioinformatici (BIO-ICT)

Nacrt

Jul 2014. godine

2

Sadrţaj

1. SAŢETAK ................................................................................................................................................. 3

2. PRAVNI I ADMINISTRATIVNI OKVIR ............................................................................................. 3

3. OPIS PROJEKTA .................................................................................................................................... 4

4. OPIS RAZMATRANIH ALTERNATIVA .......................................................................................... 16

5. ANALIZA SEGMENATA ŢIVOTNE SREDINE ............................................................................... 16

6. OPIS MOGUĆIH ZNAĈAJNIH UTICAJA ........................................................................................ 26

7. PLAN UPRAVLJANJA ŢIVOTNOM SREDINOM ........................................................................... 31

8. JAĈANJE KAPACITETA I PODJELA ODGOVORNOSTI ............................................................ 36

9. TIM ZA PROCJENU UTICAJA NA ŢIVOTNU SREDINU ............................................................. 37

10. LITERATURA, KORIŠĆENA DOKUMENTACIJA I SL. ............................................................. 38

11. ANEKSI ................................................................................................................................................. 38

3

1. SAŢETAK

Projekat Centra uspješnosti u Bioinformatici – BIO-ICT se realizuje u okviru projekta

,,Visoko obrazovanje za istraţivanje i inovacije za konkurentnost Crne Gore” - INVO, iz

sredstava kredita Svjetske banke.

Nosilac projekta je Elektrotehnički fakultet (ETF) u Podgorici (RSRI1), Univerzitet Crne

Gore, a partneri su:

Institut za biologiju mora (IBM), Univerzitet Crne Gore (RSRI),

Institut za javno zdravlje (IJZ), Crna Gora (RSRI),

Biotehnički fakultet (BTF), Univerzitet Crne Gore (RSRI),

Centre for TeleInFrastrukture, Aalborg University, Denmark (ISRI2),

St. Petersburg scientific research center for ecological safety, Russian academy of

sciences (SRCES-RAS) (ISRI),

DOO Green House Jovović (NCE3), i

COGI D.O.O. (NCE).

U sekciji 2, navedeni su svi zakonski propisi koji se moraju uzeti u obzir prilikom izrade

procjene uticaja BIO-ICT projekta na ţivotnu sredinu. U sekciji 3, dat je kratak opis svih

lokacija na kojima će se odvijati projektne aktivnosti. Opis razmatranih alternativa koje

se tiču realizacije BIO-ICT projekta je dat u sekciji 4. Analiza segmenata ţivotne sredine

je dat u sekciji 5, dok su opis mogućih značajnih uticaja i plan upravljanja ţivotnom

sredinom dati u sekcijama 6 i 7, respektivno. Jačanje kapaciteta i podjela odgovornosti

su razmatrani u sekciji 8. Članovi tima za procjenu uticaja na ţivotnu sredinu, sa kratkim

osvrtom na njihov profesionalni angaţman, su predstavljeni u sekciji 9, dok su literatura i

korišćena dokumentacija za izradu ovog Izvještaja dati u sekciji 10.

2. PRAVNI I ADMINISTRATIVNI OKVIR

Zakonska regulativa u Crnoj Gori, kada je uticaj nekog zahvata na ţivotnu sredinu u

pitanju, obuhvata set propisa, pri čemu je glavni akcenat na Zakon o procjeni uticaja. U

daljem tekstu, navedeni su svi zakonski propisi koji se moraju uzeti u obzir prilikom

izrade procjene uticaja BIO-ICT projekta.

Zakon o ureĎenju prostora i izgradnji objekata („Sl. list CG“, br. 51/08)

Zakon o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu („Sl. list RCG“, br. 80/05)

Zakon o ţivotnoj sredini („Sl. list CG“, br. 48/08)

Zakon o zaštiti prirode („Sl. list RCG“, br.51/08)

1 Registered Scientific Research Institution (National) 2 International Scientific Research Institution 3 National Commercial Entity

4

Zakon o zaštiti vazduha („Sl. list CG“, br. 25/10)

Zakon o vodama („Sl. list RCG“, br. 27/07)

Zakon o upravljanju otpadom („Sl. list CG“, br. 64/11)

Zakon o zaštiti od buke u ţivotnoj sredini („Sl. list CG“, br. 28/11)

Zakon o zaštiti spomenika kulture (Sl.list RCG br. 47/91)

Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u

recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih

voda, minimalnom broju ispitivanja i sadrţaju izvještaja o utvrĎenom kvalitetu

otpadnih voda („Sl. list CG“, 45/08, 9/10 i 26/12)

Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih voda („Sl. list CG“, br. 2/07)

Uredba o utvrĎivanju vrste zagaĎujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih

standarda kvaliteta vazduha (“Sl. list CG”, br.45/08)

Pravilnik o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i

metodama za njihovo ispitivanje („Sl. list RCG“, br. 18/97).

Uredba o graničnim vrijednostima emisija zagaĎujućih materija u vazduh iz

stacionarnih izvora” („Sl. list CG“, br. 10/11)

Potencijalni uticaj BIO-ICT projekta ocjenjivaće se i u skladu sa:

Politikom Svjetske banke o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu (OP/BP/GP 4.01)

Priručnikom Svjetske banke o sprečavanju i ublaţavanju zagaĎenja (PPAH).

Pribavljanje dozvole je potrebno za izvoĎenje manjih graĎevinskih radova u IBM u

Kotoru (adaptacija mokre laboratorije), s obzirom na to da zgrada Instituta ima status

spomenika kulture. Uprava za zaštitu kulturnih dobara-Područna jedinica Kotor je izdala

Institutu rješenje o konzervatorskim uslovima za izradu projektne dokumentacije broj

UP/I-05-62/2014-3 od 14.04.2014. godine.

Za ostale projektne aktivnosti, uključujući nabavku opreme i materijala, nije potrebno

pribavljanje dozvole.

3. OPIS PROJEKTA

Glavne aplikacije koje će se razvijati u okviru BIO-ICT projekta su iz oblasti odrţive

poljoprivrede, monitoringa ekosistema morske vode, usjeva i šuma, razvoja tehnika za

kontrolu i smanjenje zagaĎenja vazduha, analize i standardizacije prehrambenih

proizvoda, kontrole kvaliteta zemljišta, poboljšanja u oblasti javnog zdravlja. Jedan od

ciljeva projekta su state-of-the-art naučni rezultati, proizvodi i servisi iz pomenutih oblasti.

BIO-ICT projekat je organizovan u 8 radnih paketa: WP1–Menadţment, WP2–

Diseminacija, WP3–Poboljšanje infrastrukture, WP4–Zapošljavanje osoblja i mobilnosti,

WP5–ICT i agrikultura, WP6–ICT ekološki monitoring, WP7–Komercijalizacija i WP8–

Odrţivost projekta.

5

Opis projektnih aktivnosti dat je po pojedinačnim lokacijama u Kotoru, Danilovgradu i

Podgorici i po radnim paketima koji obuhvataju aktivnosti koje bi mogle imati uticaja na

ţivotnu sredinu (WP5 i WP6). Lista opreme i materijala koji će biti nabavljeni u okviru

WP3 – Poboljšanje infrastrukture, data je uz projektnu aplikaciju.

3.1. Opis aktivnosti u Institutu za biologiju mora Kotor u kojoj će biti sistem

staklenog akvarijuma za smještaj ICT biosenzora na školjkama, Radni paket 6

(WP6) sa pratećom dokumentacijom

Adaptacija mokre laboratorije

Adaptacija se odnosi na mokru laboratoriju IBM, koja je u neposrednoj blizini mora. Ona

se nalazi van glavnog kompleksa zgrade Instituta i dograĎena je u periodu posle

zemljotresa 1979. godine, za potrebe eksperimentalnog akvarijuma. Iz tih razloga nema

krovnu konstrukciju, već je pokrivena ravnim krovom, odnosno krovnom terasom.

Prostorija je u lošem stanju, zbog prodora vlage sa ravne krovne terase, zbog oštećenja

hidroizolacije. Ulaz u laboratoriju, izgled krovne terase i kontakt zona sa ostatkom

akvarijuma (postojeće stanje) prikazan je na slikama 1-3.

Slika 1. Ulaz u laboratoriju IBM

Slika 2. Krovna terasa IBM

6

Slika 3. Kontakt zona sa ostatkom akvarijuma

Površina prostorije je 40.3 m2, a dimenzije su 9.59 x 4.20 m. Unutrašnjost se sastoji od

betonskih elemenata (sudopera) sa lijeve strane i ostalog praznog prostora (slike 4 i 5),

koji je prekriven keramičkim pločicama do visine 1.70 m. U prostoriju je dovedena struja

i voda, čije instalacije treba prekontrolisati, i dotrajale zamijeniti.

Kako bi se spriječio prodor vlage, krovnu terasu, kao i kontaktnu zonu sa ostatkom

akvarijuma prije svega treba izolovati hidroizolacionim sredstvom.

Unutrašnji radovi

Unutrašni radovi obuhvataju odstranjivanje postojećeg maltera, nanošenje novog sloja i

postavljanje keramičkih pločica na pod, stranama zidova do visine 1.70 m i na postojećim

betonskim sudoperama. TakoĎe, treba provjeriti i zamijeniti dotrajale vodovodne slivnike

i odvodne cijevi, kao i postaviti potrebne česme. Provjeriti elektro-instalaciju (izvedenu

po zidovima) i zamijeniti dotrajalu. Zamijeniti sistem prekidača i plafonskog osvjetljenja.

Sprovesti plastične cijevi za instaliranje crijeva koja dovode morsku vodu u prostoriju.

Slika 4. Unutrašnjost laboratorije

7

Slika 5. Betonska sudopera i vodovodna i odlivna instalacija

Na spoljašnjem zidu su prozorski elementi, veoma lošeg stanja, kao i prozori koji gledaju

u unutrašnjost velikog akvarijuma, na suprotnoj strani spoljašnjeg zida. U prostoriju se

ulazi kroz dvokrilna vrata. Neophodno je zamijeniti dotrajala i trula vrata i prozore na

prozorskim oknima. S obzirom da se prostorija nalazi u kontakt zoni sa Glavnom

zgradom Instituta, Zavod za zaštitu spomenika kulture će insistirati na oblaganju

kamenom 5 polja ispod spoljnih prozora, kako bi lice bilo u skladu sa ostatkom kamene

zgrade. Na slici 6 prikazan je spoljašnji izgled dijela laboratorije.

Slika 6. Spoljašnji izgled ka Kotoru

Za potrebe rada prostorije mokre laboratorije koristiće se voda sa gradske vodovodne

mreţe, na koju je postojeći objekat Instituta već priključen.

Na predmetnoj lokaciji postoji izgraĎena mreţa gradske fekalne kanalizacije, pa se i vode

iz prostorije mokre laboratorije odvode do priključka na kanalizacionu mreţu. U tabeli 1

8

date su maksimalno dopuštene koncentracije opasnih i štetnih materija u otpadnim

vodama, koje se smiju ispuštati u javnu kanalizaciju.

Tabela 1. Maksimalno dopuštene koncentracije opasnih i štetnih materija u otpadnim

vodama, koje se smiju ispuštati u javnu kanalizaciju („Službeni list CG“ br. 45/08, 09/10

i 26/12)

Parametar Jedinica

mjere

Maksimalno dopuštena

koncentracija (MDK)

pH 6-9

Temperatura ºC 40

Boja mg/l Pt skale 20

Miris primijetan

Taloţive materije ml/lh 10

Ukupne suspendovane materije mg/l 300

BPK5 mgO2/l 500

HPK (K2Cr2O7) mgO2/l 700

Aluminijum mg/l 4,0

Arsen mg/l 0,2

Bakar mg/l 1,0

Barijum mg/l 5,0

Bor mg/l 4,0

Cink mg/l 2,0

Kobalt mg/l 2,0

Kalaj mg/l 2,0

Kadmijum mg/l 0,1

Ţiva mg/l 0,01

Ukupni hrom mg/l 2,0

Hrom 6+ mg/l 0,2

Mangan mg/l 4,0

Nikal mg/l 2,0

Olovo mg/l 2,0

Selen mg/l 0,1

Srebro mg/l 0,5

GvoţĎe mg/l 5,0

Vanadijum mg/l 0,1

Ukupni fenoli mg/l 0,5

Fluoridi mg/l 5,0

Sulfiti mg/l 10

Sulfidi mg/l 1,0

Sulfati mg/l 400

Hloridi mg/l 500

Ukupni fosfor mgP/l 7

Aktivni hlor mg/l 0,3

Amonijum jon (N) mgN/l 15,0

Nitriti (N) mgN/l 30,0

Nitrati (N) mgN/l 50,0

Mineralna ulja mg/l 10,0

Ukupna ulja i masnoće mg/l 50

Aldehidi mg/l 2,0

Alkoholi mg/l 10

Ukupni aromatični ugljovodonici mg/l 0,4

Ukupni nitrirani ugljovodonici mg/l 0,1

9

Ukupni halogeni ugljovodonici mg/l 1,0

Ukupni organofosfatni pesticidi mg/l 0,1

Ukupni organohlorni pesticidi mg/l 0,05

Ukupne površinski aktivne supstance mg/l 20,0

Ukupni deterdţenti mg/l 4,0

Radioaktivnost Bq/l 1,0

Otpadne vode koje se ispuštaju u javnu kanalizaciju ne smiju sadrţati:

zapaljive i eksplozivne materije;

štetne gasove (vodonik sulfid, sumporne okside, azotne okside, cijanovodonik,

hlor i sl.);

čvrste, viskozne materije i plutajuće materije kao što su: pepeo, trska, slama,

otpaci metala, plastike i drveta, staklo, krpe, perje, meso, ţivotinjske utrobe,

taloge koji nastaju pri prečišćavanju voda, ostaci dezinfekcionih sredstava i

drugih hemikalija i boja, nedovoljno usitnjeno smeće i sl.;

kisele, alkalne i agresivne materije;

otpadne vode iz zdravstvenih veterinarskih i drugih organizacija u kojima se moţe

očekivati prisustvo patogenih mikroorganizama, bez prethodne dezinfekcije;

radioaktivne materije;

u atmosferskom kanalu ne smije biti više od 0.03 mg/l rastvorenih ili gasovitih

ugljovodonika;

ostale štetne materije.

OdvoĎenje otpadnih voda vrši se putem posebnih sistema, graĎevina i ureĎaja, koji se

prema svojoj namjeni dijele na:

unutrašnju kanalizaciju, koja se sastoji od spojnog odvodnog kanala (priključka),

instalacija, graĎevina i ureĎaja sa objektima za sakupljanje, prečišćavanje i

odvoĎenje otpadnih voda u javnu kanalizaciju;

javnu kanalizaciju, koja se sastoji od instalacija, graĎevina i ureĎaja koji sluţe za

sakupljanje, odvoĎenje i prečišćavanje otpadnih voda sa javnih površina i

unutrašnje kanalizacije.

Unutrašnja kanalizacija mora biti izgraĎena i odrţavana:

da u uslovima normalnog korišćenja bude isključena mogućnost površinskog

razlivanja i prodiranja zagaĎenih voda

da je zaštićena od djelovanja usporene vode u javnu kanalizaciju;

da je izgraĎena od materijala koji je vodonepropusan i otporan na kiseline i druge

opasne i štetne materije u granicama pH-vrijednosti 6.5-9.0;

da minimalni profil kanalskog priključka odreĎen na osnovu hidrauličkog

proračuna ne smije biti manji od 150 mm.

Prema postojećem načinu odvoĎenja otpadnih voda iz prostorije mokre laboratorije, koja

je u sklopu postojećeg objekta Instituta za biologiju mora Kotor, u gradsku kanalizacionu

mreţu izbjegnuta je bilo kakva kontaminacija okolnog zemljišta, površinskih i

podzemnih voda.

10

Za izvoĎenje radova na adaptaciji prostorije mokre laboratorije koristiće se odgovarajuća

oprema i alati čije korišćenje neće prouzrokovati značajnije emisije praškastih materija u

vazduh, zbog dinamike rada na lokaciji i vremena odvijanja pojedinih operacija. Čvrsti

graĎevinski otpad koji se javlja u toku izvoĎenja radova na adaptaciji prostorije mokre

laboratorije je graĎevinski šut i ostale vrste materijala nastale zamjenom prozora i vrata

koji će se uklanjati sa lokacije u skladu sa propisima i prema uslovima koje investitor

dobije od strane komunalnog preduzeća. Lokalna samouprava je duţna da investitoru

odredi lokaciju na kojoj će se moći odlagati nastali čvrsti graĎevinski otpad.

Opis ostalih aktivnosti u IBM

Institut za biologiju mora, Kotor, odgovoran je, zajedno sa partnerom Institutom za javno

zdravlje, za sprovoĎenje aktivnosti u okviru WP6. U Institutu za biologiju mora biće

postavljen jedan od sistema biosenzora za odreĎivanje kardio aktivnosti školjke (dagnja,

Mytilus galloprovincialis). Ovaj sistem se zasniva na praćenju otkucaja srca autohtonih

beskičmenjaka i njihovu reakciju na moguće akcidentne situacije zagaĎenja.

Akvarijumski sistem sa školjkama biće postavljen u mokroj laboratoriji, dok će se

morska voda dopremati u akvarijume putem crijeva i pumpi sa lokacije ispred IBM-a.

Ujedno, u okviru ovog radnog paketa sezonski će se analizirati fizičko-hemijske

karakteristike morske vode, sedimenta i dagnje, sadrţaj teških metala u sedimentu i mesu

dagnje, odreĎivaće se kvalitativan i kvantitativan sastav fitoplanktona i sadrţaj biotoksina

u mesu dagnje, mikrobiološka i sanitarna analiza morske vode i mesa dagnje, kao i

kretanje i brzina morskih struja u Bokokotorskom zalivu. Uzorkovanje za odreĎivanje

fizičko-hemijskih, mikrobioloških i sanitarnih karakteristika, analizu fitoplanktona i

biotoksina vršiće se jedan put mesečno i u vrijeme alarmiranja – stresa, dok će se sadrţaj

teških metala odreĎivati dva puta godišnje.

Tokom aktivnosti u okviru WP6 laboratorije IBM i IJZ sprovodiće uobičajene procedure

najbolje laboratorijske prakse za bezbjednost u laboratorijama, bezbijedno odlaganje

otpada i operativne procedure.

3.2. Opis aktivnosti na lokaciji COGIMAR (WP6)

Kombinovano uzgajalište morske ribe i školjki nalaziće se u krajnjem sjevernom dijelu

Kotorskog zaliva na lijevoj strani magistralnog puta Kotor-Risan u akvatorijumu izmeĎu

mjesta Orahovac i Bajova kula, u nenaseljenom dijelu na lokaciji Brbat koja zahvata

prostor površine oko 2 ha.

Na slici 7 prikazana je mapa sa preciznom lokacijom uzgajališta Brbat. Dubina mora na

tom dijelu je 25 metara na zapadnoj i oko 30 metara na istočnoj strani kaveza. Prosječna

dubina je oko 27 metara. Morsko dno je u početku kamenito, a na 18 metara od obale

prelazi postepeno u muljevito. Na samom morskom dnu nema nikakvih grebena i

podvodnih neravnina, što je od velikog značaja za dobru i neometanu izmjenu vode

sistemom stalnog strujanja morske vode. Prisutan je i veliki broj potoka i podvodnih

izvora, vrulja, koji donose velike količine svjeţe, obogaćene kiseonikom slatke vode,

naročito u jesenjem, zimskom i proljećnom periodu.

11

Slika 7. Mapa sa preciznom lokacijom uzgajališta- Brbat (zelena boja)

Generalni tok kretanja morskih struja u Kotorskom zalivu, u periodu manjeg dotoka

slatke vode ima izlazni smjer i brzine se kreću od 12-17 cm/sec, a u tjesnacu Verige i do

34 cm/sec. U srednjem sloju vode na dubinama 5-20 m struje takoĎe zadrţavaju izlazni

smjer, ali im opada brzina. U toku kišnijeg dijela godine intenzitet ovih struja se pojačava

i dostiţu vrijednosti i do 45-50 cm/sec. U periodu plime i osjeke takoĎe dolazi do

promjene dinamike struja. Ove izlazne struje se kompeziraju ulaznim strujama koje se

kreću neposredno iznad morskog dna na dubinama većim od 40 m.

Srednja godišnja temperatura mora iznosi oko 17 0C. Najniţa temperature mjerene su u

mjesecu februaru, blizu 0 0C a najviše u julu i avgustu, kada je prosječna temperatura

mora oko 24 0C.

Najčešći vjetrovi su bura, jugo i maestral. Broj dana sa jakim vjetrovima kreće se u

prosjeku oko 7-8 dana godišnje, dok su olujni vjetrovi rijetki.

Na uzgajalištu riba i školjki COGIMAR biće postavljen drugi sistem biosenzora za

odreĎivanje kardio aktivnosti školjke (dagnja, Mytilus galloprovincialis), i kao i u IBM,

ovaj sistem biće postavljen u prostoriji sa akvarijumima, dok će se sistemom pumpi i

crijeva morska voda dopremati sa lokacije uzgajališta. Sistem će biljeţiti podatke on-line

sve vrijeme trajanja projekta, i omogućiti brzu reakciju u slučaju pojave zagaĎenja,

akcidentnih situacija. Ujedno će se na uzgajalištu jednom mjesečno pratiti biološko i

ekološko stanje riba i školjki, i njihova moguća reakcija na stres uslijed pojave zagaĎenja.

Aktivnosti na uzgajalištu COGIMAR neće imati uticaja na ţivotnu sredinu jer se samo

prati rad srca školjki i biološko i ekološko stanje uzgajanih organizama, odnosno ne vrše

12

se hemijske analize na ovom lokalitetu. Na slici 8 prikazana je lokacija uzgajališta

morske ribe i školjki.

Slika 8. Izgled lokacije COGIMAR koja se koristi za uzgajalište morske ribe i školjki

3.3. Opis aktivnosti na Biotehniĉkom fakultetu i oglednom imanju u Lješkopolju (WP5)

U okviru Biotehničkog fakulteta u Podgorici nalazi se Ogledno imanje u Lješkopolju

(slika 9) koje čine 25 ha vinograda, voćnjak, plastenici sa ratarskim i povrtarskim

kulturama, kao i podrum kapaciteta 300 hl. Centar za vinogradarstvo, vinarstvo i

voćarstvo Biotehničkog fakulteta iz Podgorice ima jednu od najbogatijih kolekcija

domaćih, odomaćenih i introdukovanih sorti vinove loze na Balkanu (408 genotipova).

Ogledno imanje u Lješkopolju predstavlja stručnu i naučnu bazu za razvoj svih oblasti

poljoprivrede, posebno vinogradarstva i vinarstva Crne Gore.

Lokaliteti na kojima će se nalaziti meteorološke stanice

1. Ogledno imanje Biotehničkog fakulteta u Lješkopolju (Podgorica)

2. Zagarač (opština Danilovgrad)

3. Golubovci – Balabansko polje (Podgorica)

4. Godinje – (Crmnica, opština Bar)

Na ovim lokalitetima će biti instalirane meteostanice (dvije postoje i dvije koje će se

kupiti), sa kojih ćemo dobijati meteorološke podatke koji su osnova za odlučivanje o

tretiranju zasada vinove loze.

Aktivnosti na projektu neće imati uticaja na ţivotnu sredinu jer se samo prate fenofaze

razvoja vinove loze i pojava bolesti. Podaci sa meteo stanica se uzimaju sa sajta.

Uzimanje uzoraka vinove loze sa simptomima bolesti, i njihova analiza u

laboratoriji i ispitivanje rezistentnosti na prisustvo fungicida

Uzorci će se uzimati sa lokaliteta gdje se nalaze meteo stanice, kao i iz drugih lokaliteta u

Crnoj Gori. Na osnovu ovih podataka pravi se antirezistentna strategija u cilju korišćenja

najefikasnijih fungicida, sa ciljem da se suzbiju biljne bolesti na vinovoj lozi.

13

Antirezistentna strategija ima i za cilj da smanji broj tretiranja što smanjuje opasnost od

eventualnog negativnog uticaja na ţivotnu sredinu.

U laboratorijama BTF vršiće se obrada uzoraka listova vinove loze u cilju ispitivanja

rezistentnosti na prisustvo fungicida i obrada uzoraka zemljišta u cilju istraţivanja

hranljivih elemenata.

Slika 9. Ogledno imanje u Lješkopolju

3.4. Opis aktivnosti na lokaciji Green House Jovović (WP5)

Lokacija Green House Jovović (slika 10) nalazi se u mjestu Sige u opštini Danilovgrad.

14

Slika 10. Izgled lokacije Green House Jovović

Plan ogleda

Dizajn ogleda bi uključivao po dva sistema za Ďubenje i navodnjavanje što

podrazumijeva ukupno devet varijanti (tabela 2). Osnovna parcela bila bi površine 12 m2

(3 x 4 m).

Unošenje hraniva (N, P, K i mikroelementi) podrazumijevalo bi optimalnu ishranu u

prvoj varijanti (Đ100), a drugoj ishranu sa 50 % od ustanovljenih potreba (Đ50) a u trećoj

50% više od ustanovljenih potreba.

Prva varijanta navodnjavanja bi se odnosila na uslove u kojima bi se u potpunosti

zadovoljile potrebe kulture (N100), a u drugoj bi količina dodate vode predstavljala 50%

od proračunatih vrijednosti evapotranspiracije kulture (N50), a u trećoj 50% iznad

proračunatih vrijednosti. Postojale bi kontrole za Ďubrenje (KĐ) i navodnjavanje (KN) u

svhu proučavanja nezavisnog djelovanja datih faktora.

Tabela 2. Varijante ogleda

Varijanta

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Đ100

N100

Đ100

N50

Đ100

N150

Đ50

N100

Đ50

N50

Đ50

N150

Đ50

N100

Đ100

N50

Đ150

N150

KĐ

KN

Ovakva postavka ogleda sa uključena tri ponavljanja zahtijeva 30 osnovnih parcela (12

m2 x 30 =360 m

2) ukupno sa zastitnim pojasom to bi iznosilo oko 1000 m

2.

Potrebne analize

Na početku i kraju vegetacije

2 kulture x 10 varijanti x 3 ponavljanja = 60 oglednih parcela

{18 parametara zemlišta + 9 parametara plod + 9 parametara list} x 60 oglednih parcela =

2160 analize/godišnje

15

Dinamika hranljivih elemenata tokom vegetacije

4 dodatne faze x 10 parametara list x 60 uzorka/godišnje = 2400 analize/godišnje

Praćenje poljoprivredne proizvodnje

Detaljno voĎenje evidencije o svim primjenjivanim mjerama (obrada zemljišta, Ďubrenje,

navodnjavanje), prinosu i morfološkim karakteristikama plodovaza cjelokupnu

proizvodnju GHJ i ogledno imanje BF-a. Praćenje klimatskih parametara i analiza

primjenjenih mjera.

Baze podataka u poljoprivredi i Web aplikacije

Mogućnost digitalizacije pedološke karte, rezultata analiza zemljišta i davanje online

preporuka.

Aplikacija odgovarajućih modela i izrada programa za automatizovano navodnjavanje.

3.5. Opis aktivnosti u Institutu za javno zdravlje (WP5 i WP6)

Institut za javno zdravlje (IJZ) rukuje sa najvećom bazom podataka vezanom sa

uslugama u javnom zdravlju i stanjem populacije. Laboratorija za sanitarnu hemiju i

ekotoksikologiju i laboratorija za sanitarnu mikrobiologiju koje će u sklopu IJZ

učestvovati u relizaciji Projekta su akreditovane u skladu sa ISO 17025.

Laboratorija za sanitarnu hemiju i ekotoksikologiju ce u okviru radnog paketa WP5 vršiti

pripremu uzoraka plodova i lista metodom mikrotalasne digestije ili suvog spaljivanja.

Nakon toga, sadrţaj nutrijenata, mikroelemenata i nekih metala (po potrebi) ce se

odreĎivati primjenom ICP (indukovana kuplovana plazma), AAS (atomska apsorpciona

spektroskopija) ili GFAAS (tehnika grafitne peći).

Laboratorija za sanitarnu mikrobiologiju će u okviru WP6 raditi analize uzoraka morske

vode i mesa školjki, i to identifikaciju fekalnih koliformnih bakterija i enterokoka, dok će

se njihova karakterizacija nakon nabavke novog instrumenta raditi masenom

spektroskopijom (utvrĎivanje sojeva bakterija, da li su isti u morskoj vodi i u mesu

školjki).

Sve aktivnosti koje će sprovoditi laboratorije na Projektu neće imati negativnih posljedica

po ţivotnu sredinu obzirom da Institut u svom svakodnevnom radu sprovodi iste ili slične

aktivnosti.

Tokom aktivnosti na WP5 i WP6, laboratorije IJZ sprovodiće uobičajene procedure

najbolje laboratorijske prakse za bezbjednost u laboratorijama, bezbijedno odlaganje

otpada i operativne procedure.

16

3.6. Opis aktivnosti na Elektrotehniĉkom fakultetu (WP5 i WP6)

Aktivnosti obuhvaćene ovim radnim paketima na Elektro-tehničkom fakultetu će se

obavljati u laboratorijama formiranim u okviru Centra uspješnosti. IzmeĎu ostalog

proizvodiće se štampane ploče, senzori i sl. što neće imati uticaja na ţivotnu sredinu,

osim generisanja elektronskog otpada. Elektronski otpad će se odlagati u skladu sa

uputstvima i u okviru reciklaţnog centra koji postoji na deponiji „Livade“ Podgorica.

Iskustva u reciklaţi elektronskog otpada već postoje, kao i saradnja sa pomenutim

reciklaţnim centrom. ETF će stalno unapreĎivati svoje aktivnosti u pogledu smanjenja

uticaja na ţivotnu sredinu. U tom smislu, ETF planira da vrši obuku svojih zaposlenih

vezanu za ublaţavanje uticaja na ţivotnu sredinu i monitoring, a koju će izmeĎu ostalog

sprovoditi ekspert za ţivotnu sredinu prof. dr Darko Vuksanović sa Metalurško

tehnološkog fakulteta.

Renoviranje jedne od laboratorija na Elektrotehničkom fakultetu, što je navedeno kao

jedna od aktivnosti u projektnoj aplikaciji, finansira se iz sredstava Fakulteta i

graĎevinski radovi su već u toku, te zbog toga pomenuti radovi nijesu obuhvaćeni ovim

dokumentom.

4. OPIS RAZMATRANIH ALTERNATIVA

Kao što je već ranije napomenuto, u okviru postojećeg objekta Instituta za biologiju mora

postoji prizemni dio objekta mokre laboratorije koji je predviĎen za adaptaciju. U tom

smislu nijesu razmatrana alternativna rješenja koja bi se odnosila na analizu neke druge

lokacije i slično.

Izbor opreme za izvoĎenje radova uslovljen je prije svega Investitorovim opredjeljenjem

za opremom koja je najpogodnija za ovu vrstu radova, a koja mora zadovoljavati zahtjeve

u pogledu tehnološkog postupka.

Za predviĎene projektne aktivnosti predviĎene u Podgorici i Danilovgradu nijesu

razmatrana alternativna rješenja sa aspekta odreĎivanja lokacija koje će se koristiti za

realizaciju projekta.

5. ANALIZA SEGMENATA ŢIVOTNE SREDINE

Obzirom da se projekat realizuje u Kotoru, Podgorici i Danilovgradu, to će u ovom

poglavlju biti dat saţetak segmenata ţivotne sredine za sva tri grada.

Kotor

Stanovništvo (naseljenost i koncentracija)

Kao što je već ranije napomenuto, zona lokacije na kojoj je planirana adaptacija postojeće

mokre laboratorije u okviru objekta Instituta za biologiju mora Kotor nalazi se na obali

mora, dok su u okolini izgraĎeni objekti različite namjene. To znači da se osim poslovnih

i turističko-ugostiteljskih objekata nalazi i jedan broj stambenih objekata. TakoĎe, okolna

17

zona je sa izgraĎenim poslovnim, turističko-ugostiteljskim i stambenim objektima, tako

da se moţe reći da se radi o zoni sa odreĎenom gustinom naseljenosti. Što se planiranog

projekta tiče on neće uticati na demografske karakteristike.

Flora i fauna

Područje Kotorskog zaliva u sklopu kojeg je najuvučeniji dio, tzv. „unutrašnji dţep“ ili

područje od Instituta za biologiju mora, Luka Kotor (Riva) je pod intenzivnim uticajem

kako prirodnog tako i ljudskog faktora. Taj uticaj je posebno izraţen preko procesa

prirodne i vještačke (antropogene) eutrofikacije.

Prirodna eutrofikacija je rezultat klimatskih faktora (padavine, dotok slatkih voda, a sa

njima hranljivih soli (nutrijenata) neophodnih za ţivi svijet u moru.

Antropogena (vještačka) eutrofikacija je rezultat ljudske aktivnosti koja uzrokuje donos

nutrijenata tokom cijele godine, (a ne samo u vrijeme padavina) putem otpadnih voda što

često uzrokuje prekomjerni razvoj odreĎenih biljnih organizama („cvjetanje mora“) ili

pak postepeno nestajanje i devastiranje ţivotnih zajednica (biocenoza) na morskom dnu.

Flora i fauna ovog dijela akvatorijuma Kotorskog zaliva pokazuje izrazitu dinamiku u

pelagijalu (slobodna voda), dok u bentalu (morsko dno) promjene su znatno sporije i

podloţnije su negativnim uticajima antropogene eutrofikacije.

Područje pelagijala (slobodna voda)

U pelagijalu najvaţniji indikatori odreĎene ekološke situacije su fitoplanktonski (biljni) i

zooplanktonski (ţivotinjski) organizmi.

Fitoplankton

U ovom području dominantne su grupe:

Bacillariophyceae (dijatomeje)

Dinophyceae (dinoflagelate)

Prymnesiophyceae (kokolitoforide)

Dictyophyceae (silikoflagelate)

Najdominantnija grupa je Bacillariophyceae često preko 60-80% sa vrstama

Thalassionema nitzschioides i Pseudonitzschia spp. koje su indikatori eutrofiziane

sredine (slike 11 i 12).

Slike 11. Thalassionema nitzschioides

Slika 12. Pseudonitzschia spp.

18

Pored ovih često su prisutne i druge vrste koje u sebi sadrţe fikotoksine npr. Dinophysis

fortii ili druge koje pripadaju grupi Dinophyceae što moţe da ima negativne posljedice

po ekološku ravnoteţu u datom području. Posebno se to javlja u ljetnim mjesecima

(povećanje broja stanovništva u obalnom području) kada se stvaraju opimalni uslovi

(mirno more, visoka insolacija, povišena temperatura morske vode, intenzivan dotok

nutrijenata) za razvoj fitoplanktonskih organizama. Dolazi do enormnog razvoja

predstavnika ove grupe preko 106 ćelija/L izazivajući promjenu boje mora tzv. „cvjetanje

mora“.

Sve ove pojave, kratkotrajne ali učestale, pogotovo na potezu IBM – Luka Kotor, ukazuju

na potrebu što brţeg rešavanja otpadnih voda u ovom području.

Zooplankton

Prva i opšta pravilnost horizontalne raspodjele zooplanktonskih organizama i njihove

biomase je povećanje u transverzalnom pravcu od otvorenog mora prema unutrašnjim

vodama Bokokotorskog zaliva. Vremensko-prostorna raspodjela vrsta odraţava se u

njihovom broju i količini biomase.

Od unutrašnjih voda Bokokotorskog zaliva prema otvorenom moru povećava se broj

adultnih formi u zooplanktonu, a smanjuje se ukupna biomasa i obratno prema

zatvorenim vodama Bokokotorskog zaliva (Risanskom i Kotorskom zalivu) opada broj

vrsta i broj zrelih jedinki u planktonu, a biomasa ukupnog zooplanktona raste. To ukazuje

na ekološke povoljnosti za bujan razvoj tipičnih estuarsko-neritičkih vrsta.

Jako izraţene fluktuacije ekoloških faktora u Risanskom zalivu, a naročito u Kotorskom

zalivu kome pripada ovaj potez IBM – Luka Kotor, posebno su uzrokovane snaţnim

uticajima kopna i slatkih voda koje dotiču brojnim vrelima, potocima i podmorskim

izvorima što povećava količinu hranljivih soli, pa u kombinaciji smanjenog uticaja iz

otvorenog mora stvara specifične uslove pogodne za rast i razvoj ţivog svijeta u ovom

biotopu i tako povećanu produkciju organske materije u kojoj planktonske zajednice čine

jednu od najznačajnijih komponenti.

Najznačajnija grupa zooplanktona u Zalivu jesu copepoda koje mogu biti procentualno

zastupljene i do 99% od ukupnog zooplanktona. Najdominantnije vrste copepoda u

toplijem periodu godine jesu calanoidne copepode Acartia clausi (slika 13),

Ctenocalanus vanus (proljeće), Centropages kroyeri, Paracalanus parvus, Temora

stylifera (proljeće, ljeto). Za hladniji period godine karakterističnije su manje vrste

copepoda praćeno velikim brojem juvenilnih oblika. MeĎu njima najbrojniji su

ciklopoidni copepodi Oithona nana (slika 14), Oithona similis, poecilostomatoid Oncaea

sp i harpaktikoid Euterpina acutifrons. Grupa copepoda nije dominantna jedino u ljetnjim

mjesecima kada svoju maksimalnu brojnost dostiţe grupa cladocera (oko 75% od

ukupnog zooplanktona) sa dominantnom vrstom Penilia avirostris.

19

Cladocera mogu biti posebno, prisutne u hladnijem periodu godine, naročito u

unutrašnjem dijelu Zaliva sa neritičko-estuarskom vrstom Podon polifemoides.

Ostale grupe su prisutne u značajno manjem obimu.

Slika 13. Acartia clausi

Slika 14. Oithona nana

Apendikularije maksimalne vrijednosti dostiţu početkom proljeća sa dominantnom

vrstom Oikopleura dioica, u značajno manjem broju Fritillaria borealis i Fritillaria

pellucida. U toplijem periodu godine dominantna vrsta je Oikopleura longicauda. U

vodama Zaliva za biomasu zooplanktona poseban značaj ima meroplankton

(zooplanktonska zajednica koja obiluje larvama bentoskih i pelagičnih ţivotinja). Glavni

godišnji maksimum, prema dosadašnjim podacima javlja se u periodu februar-april.

Ostale grupe zooplanktona se javljaju u značajno manjem obimu (< 1000 ind m-3

).

Chaetognata su uglavnom predstavljene svojim juvenilnim oblikom, ljeti dostiţu

maksimalne vrijednosti sa dominantnim vrstama Sagitta setosa i Sagitta inflata.

Sifonofore su najabudantnije u proljeće i ljeto sa vrstama Muggaea atlantica, Muggaea

kochi i Lensia subtilis.

Hidromeduze, Pteropode, Thaliaceae i Ostrakode se javljaju samo povremeno u

malim brojevima. Glavni predstavnici hidromeduza su Obelia sp. , Eirene viridula,

Eutima gracilis, Rhopalonema velatum, Podocoryne minima, Podocoryne minuta.

Dominantne vrste grupe Pteropoda su Limacina inflata, Limacina trochiformis i

Limacina bulimoides. Thaliaceae su uglavnom zastupljene sa Thalia democratica a

povremeno i Doliolum sp.

Područje bentala (morsko dno)

Morsko dno u Kotorskom zalivu u njegovom centralnom dijelu je muljevito-glinovite

prirode, kao i na području od Rive do hotela Fjord. Pjeskovito morsko dno se moţe naći

van Kotorskog zaliva (Risanski, Tivatski i Hercegnovski zaliv). Stjenovito dno je

zastupljeno u području od Risna do Dobrote, te područje Mua, Prčanja i Stoliva.

Fitobentos

Bentoske zajednice su dobar indikator ekološke situacije u nekom akvatorijumu u duţem

vremenskom periodu. Graditelji ovih zajednica su višegodišnji organizmi i isti opstaju

ukoliko se uslovi značajno ne mijenjaju. Ne postoji dovoljno podataka vezano za

bentoska naselja koja bi se odnosila na monitoring ovih biocenoza, njihov kvalitativni i

kvantitativni sastav.

20

MeĎutim, uočene su neke degradabilne promjene, kao povlačenje nekih algi i morskih

trava graditelja biocenoza i njihovom zamjenom siromašnijim zajednicama. To se prije

svega odnosi na povlačenje biocenoze morske trave Posidonia oceanica u

Bokokotorskom zalivu. U Kotorskom zalivu je još prisutna na lokalitetu Sv. Stasije u

Dobroti. Razlog tome je veliki priliv mineralnih i organskih materija koji su uslovili

povećan stepen eutrofikacije, posebno u unutrašnjem dijelu zaliva, što se negativno

odraţava i na naselja vrste Posidonia oceanica (slika 15). Gustina podvodnih livada ove

vrste u Bokokotorskom zalivu je dosta mala u poreĎenju sa podacima iz nekih drugih

djelova Mediterana. Kada se posmatra samo Bokokotorski zaliv tu se uočavaju značajne

razlike izmeĎu lokaliteta Kotor, tj. unutrašnjeg dijela zaliva, u odnosu na spoljašnji dio

zaliva, tj. lokalitete Tivat i Herceg Novi. Sa povlačenjem ovih naselja povlače se i brojni

ţivotinjski organizmi, a takve prostore zauzimaju populacije morske cvjetnice

Cymodocea nodosa (slika 16).

Ovo ukazuje da se analizom fitobentosa moţe pratiti stanje ţivotne sredine u nekom

akvatorijumu, kako se razvijaju degradabilni procesi, a u vezi sa tim i pruţanje

odgovarajućih mjera zaštite.

Slika 15. Posidonia oceanica

Slika 16. Cymodocea nodosa

Zoobentos

U zoobentosu Kotorskog zaliva na njegovim muljevitim podlogama su brojni

predstavnici grupe Echinoidea kao: Brissopsis lyrifera (slika 17) i Brissus unicolor (slika

18). Manje zastupljeni su predstavnici grupe Holoturoidea čiji predstavnici naseljavaju

uglavnom muljevita i muljevito-pjeskovita dna. Od grupe Ophiuridea na muljevitoj

podlozi dominira vrsta Ophioura albida.

Kvalitativno-kvantitativni sastav bentoske zoocenoze je rezultat ekoloških uslova koji

vladaju u akvatorijumu Kotorskog zaliva koji je karakteristčan po dotoku slatkih voda

posebno u zimskom periodu koje utiču na bilans hranljivih soli i ukupnu biološku

produkciju. Slično kao i kod fitobentosa i kod zoobentosa dolazi do povlačenja vrsta koja

se ne mogu prilagoditi promjenjenim uslovima i naseljavanju vrsta koje mogu podnijeti

nastale promjene. S obzirom da su to vaginalni (pokretni) oblici te se promjene mnogo

brţe odvijaju nego kod fitobentosa.

21

Slika 17. Brissopsis lyrifera

Slika 18. Brissus unicolor

Kvalitet morske vode

More, kao dio ţivotne sredine, je veoma bitan ekonomski, turistički i biološki resurs.

Stoga, je odrţivo iskorišćavanje ovog resursa, veoma vaţno sa aspekta obnavljanja ţivog

svijeta u njemu.

Kvalitet vode na uzgajalištu školjki ispred Instituta za biologiju mora u svom

površinskom sloju ne zadovoljava kvalitet vode klase Š (vode koje se mogu koristiti za

uzgoj školjki). Brojnost ukupnih koliformi nije drastično uvećana, ali je za razliku od

ostalih uzgajališta, koja su bila predmet analiza, znatno uvećana brojnost E. coli i

fekalnih streptokoka.

Na dubini od 5m u junu, avgustu i decembru, svi praćeni indikatori zagaĎenja imaju

nisku vrijednost, te tokom ovih mjeseci kvalitet vode zadovoljava vrijednosti klase Š

(slike 19 i 20).

Slika 19. Brojnost analiziranih parametara u uzorcima koji su uzeti sa dubine od 0.5 m

22

Slika 20. Brojnost analiziranih parametara u uzorcima koji su uzeti sa dubine od 5 m

Klimatske karakteristike

Klimatske odlike terena su ujednačene i uglavnom se moţe reći da preovlaĎuje preteţno

mediteranska klima.

Analiza podataka Hidrometeorološkog zavoda pokazuje da su maksimalne temperature i

do 43 0C, a minimalne do -5

0C, sa srednjom godišnjom temperaturom vazduha od oko

16 0C. Prema kišomjernoj stanici Škaljari, suma godišnjih padavina varira od 1558-3077

mm. Maksimalne padavine su najčešće u januaru, a najmanje u avgustu.

Relativna vlaţnost vazduha kreće se od 66-68%. Karakteristični vjetrovi na ovom

prostoru su bura i jugo. Bura duva iz pravca sjevera i sjeveroistoka. Ovaj vjetar sniţava

temperature, smanjuje oblačnost i vlaţnost vazduha. Jugo je topao vjetar iz juţnog pravca

koji donosi obilne padavine.

Kvalitet vazduha

Donošenjem Pravilnika o načinu i uslovima praćenja kvaliteta vazduha („Sl. list CG“, br.

21/11) propisan je način praćenja kvaliteta vazduha i prikupljanje podataka, kao i

referentne metode mjerenja, kriterijumi za postizanje kvaliteta podataka, obezbjeĎivanje

kvaliteta podataka i njihova validacija.

Kontrola i praćenje kvaliteta vazduha vrši se radi ocjenjivanja, planiranja i upravljanja

kvalitetom vazduha. Analiza dobijenih rezultata sluţi kao osnov za predlaganje mjera za

poboljšanje i unaprjeĎenje kvaliteta vazduha.

Godišnji izvještaj je izraĎen na osnovu prikupljenih i obraĎenih podataka iz Izvještaja

programa kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore u 2012. godini, koji je realizovan u

skladu sa Programom monitoringa za 2012. godinu.

23

Ocjena kvaliteta vazduha vršena je u skladu sa Uredbom o utvrĎivanju vrste zagaĎujućih

materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha („Sl. list CG“, br.

45/08, 25/12).

U skladu sa Uredbom o uspostavljanju mreţe mjernih mjesta za praćenje kvaliteta

vazduha („Sluţbeni list CG“, br. 44/10 i 13/11), teritorija Crne Gore podijeljena je tri zone,

koje su odreĎene preliminarnom procjenom kvaliteta vazduha u odnosu na granice

ocjenjivanja zagaĎujućih materija na osnovu dostupnih podataka o koncentracijama

zagaĎujućih materija i modeliranjem postojećih podataka. Granice zona kvaliteta vazduha

podudaraju se sa spoljnim administrativnim granicama opština koje se nalaze u sastavu tih

zona. Opština Kotor pripada Zoni odrţavanja kvaliteta vazduha.

Program monitoringa vazduha u 2012. godini nije obuhvatio mjerenje emisije zagaĎujućih

materija u vazduhu za područje Opštine Kotor.

Zaštićeni objekti

Kulturno bogatstvo Kotora je neprocjenjivo. Najznačajnije kulturne znamenitosti su: Sat

kula (VIII vijek), Katedrala Svetog Tripuna (XII), Crkva Svetog Luke (XII), Crkva Sv.

Mihaila (XIV), Kneţeva palata (XVII), Crkva Svete Marije (XII), Crkva Gospe od

zdravlja (XV), Crkva Svetog Nikole (XIX), Napoleonovo pozorište (XIX) i dr.

Kotor okruţuju gradski bedemi, odnosno zidovi, oko grada, zidovi iznad grada, zidovi

oko brda te tvrdjava Sveti Ivan (San Đovani) na vrhu istoimenog brda.

U Kotoru se nalaze i mnogobrojne palate: palata Drago, s gotskim prozorima iz XV

vijeka; palata Bizanti iz XII vijeka; palata Pima, s tipičnim oblicima renesanse i baroka,

XVI vijek; palata Grubonja; palata Grgurina iz XVII vijeka (danas zgrada Pomorskog

muzeja).

Kao što je već navedeno, prostor lokacije gdje je predviĎena adaptacija postojeće

prostorije mokre laboratorije nalazi u okviru Prirodnog i kulturno-istorijskog područja

Kotora, upisanog na listu svjetske baštine.

Podgorica

Kvalitet vazduha

Donošenjem Pravilnika o načinu i uslovima praćenja kvaliteta vazduha ("Sl. list CG", br.

21/2011) propisan je način praćenja kvaliteta vazduha i prikupljanje podataka, kao i

referentne metode mjerenja, kriterijumi za postizanje kvaliteta podataka, obezbjeĎivanje

kvaliteta podataka i njihova validacija.

Kontrola i praćenje kvaliteta vazduha vrši se radi ocjenjivanja, planiranja i upravljanja

kvalitetom vazduha. Analiza dobijenih rezultata sluţi kao osnov za predlaganje mjera za

poboljšanje i unaprjeĎenje kvaliteta vazduha.

24

Godišnji izvještaj je izraĎen na osnovu prikupljenih i obraĎenih podataka iz Izvještaja

programa kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore u 2012. godini, koji je realizovan u

skladu sa Programom monitoringa za 2012. godinu.

Ocjena kvaliteta vazduha vršena je u skladu sa Uredbom o utvrĎivanju vrste zagaĎujućih

materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha ("Sl. list CG", br.

45/08, 25/12).

Rezultati mjerenja koncentracije zagađujućih materija u vazduhu u Podgorici za 2012.

godinu

D.O.O. "Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore" (CETI), realizovao je Program

kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore za 2012. godinu. Programom je obuhvaćeno

sistematsko mjerenje imisije zagaĎujućih materija u vazduhu na automatskim mjernim

stanicama.

Podgorici su vršena kontinuirana mjerenja zagaĎujućih materija: azot(II)oksida (NO),

azot(IV)oksida (NO2), ukupnih azotnih oksida (NOx), ugljen(II)oksida (CO), PM10

čestica, sadrţaja olova (Pb), benzo (a) pirena (BaP), relevantnih predstavnika PAH-s

(markera benzo (a) pirena), ukupnih PAH-s u PM10 i meteoroloških parametara.

Dvanaest jednočasovnih srednjih vrijednosti azot(IV)oksida (NO2) je bilo iznad

propisane granične vrijednosti od 200μg/m3. Sva prekoračenja evidentirana su tokom

decembra, pri čemu je maksimalna koncentracija izmjerena 25. decembra u 18h i iznosila

je 353,21μg/m3. U skladu sa Uredbom, granična vrijednost za jednočasovne srednje

vrijednosti ne smije biti prekoračena preko 18 puta godišnje, što znači da je po osnovu

ovog parametra vazduh bio zadovoljavajućeg kvaliteta. Srednja godišnja koncentracija je

iznosila 21,80μg/m3, i ispod je propisane srednje godišnje granične vrijednosti (40μg/m

3).

Sve maksimalne osmočasovne srednje vrijednosti ugljen(II)oksida (CO) na ovoj lokaciji

su bile ispod propisane granične vrijednosti od 10mg/m3. Srednja godišnja koncentracija

od 0,67mg/m3 ukazuje da je kvalitet vazduha zadovoljavajući s aspekta uticaja

koncentracije ugljen(II)oksida (CO).

Srednje dnevne vrijednosti PM10 čestica su 79 puta (365 dana validnih mjerenja) prelazile

propisanu graničnu vrijednost (50μg/m3), odnosno 18 puta granicu tolerancije za dnevnu

srednju vrijednost 2. Dozvoljeni broj prekoračenja je 35. Srednja godišnja koncentracija

PM10 čestica iznosila je 35,83μg/m3, što je ispod propisane granične vrijednosti i granice

tolerancije.

PM10 čestice su analizirane na sadrţaj olova za koje su propisani standardi kvaliteta

vazduha na godišnjem nivou. Sadrţaj olova, računat kao srednja vrijednost nedjeljnih

uzoraka je značajno ispod propisane granične vrijednosti. Vršene su analize PM10 čestica

na sadrţaj benzo (a) pirena i drugih relevantnih policikličnih aromatičnih ugljovodonika:

benzo (a) antracena, benzo (b) fluoroantena, benzo (j) fluoroantena, benzo (k)

fluoroantena, ideno (a,2,3-cd) pirena i dibenzo (a,h) antracena i ostalih PAH-ova za koje

25

nijesu propisani standardi kvaliteta vazduha već samo mjere kontrole imisija. Sadrţaj

benzo (a) pirena izračunat kao srednja vrijednost nedjeljnih uzoraka bio je 1,77 ng/m3, što

je iznad ciljne vrijednosti propisane s ciljem zaštite zdravlja ljudi i rokom postizanja do

2015. godine koja iznosi 1ng/m3.

U drugoj polovini avgusta i početkom septembra zbog velikog broja šumskih poţara na

lokalitetima širom Crne Gore, vazduh je bio opterećen polutantima koji su produkti

sagorijevanja biomase, a naročito PM česticama. U tom periodu evidentirana su

prekoračenja srednjih dnevnih koncentracija PM10 čestica na svim mjernim mjestima.

Klimatske karakteristike

Područje Podgorice, pa i šire, nalazi se u klimatskom pogledu u tzv. prelaznoj

submediteranskoj zoni koja počinje od mora na jugu (mediteranska) i prelazi u

kontinentalnu na sjeveru. Osnovne odlike su joj vrlo duga, topla i sušna ljeta (max

temperatura i do 40 C) a blage i kišovite zime. Padavine kojih ima najviše zimi i s

proljeća, a vrlo rijetko ili nikako tokom čitavog ljeta. Snijeg vrlo rijetko pada zimi i ne

zadrţava se izuzev kada padne sa sjevernim vjetrom. Klimatske odlike Podgorice su

uslovljene karakteristikama reljefa, nadmorskom visinom (40 mnm), vazdušnim

strujanjima, blizinom Jadranskog mora i geografskom širinom. Pregled klimatskih

elemenata, kako je uobičajeno za validnost podataka daje se u nizovima za odreĎeni broj

decenija.

Danilovgrad

Kvalitet vazduha

Vazduh u opštini Danilovgrad se kao i u opštini Kotor nalazi u Zoni odrţavanja kvaliteta

vazduha.

Klimatske karakteristike

Prostor opštine Danilovgrad u sklopu šireg područja Zetsko-Bjelopavlićke ravnice, pod

uticajem je Jadransko-Sredozemne klime.

Sve njene tipične odlike, blago modifikovane u odnosu na oblast Crnogorskog primorja,

ograničene su na prostor u dolini rijeke Zete. Ovdje su ljeta suva i duga, sa izraţenim

periodima visokih temperatura, a zime blage.

Temperatura vazduha

Srednja temperatura vazduha za godinu je vrlo varijabilan element i kreće se od 4 C,

koliko iznosi na padinama Maganika do 15 C u dolini rijeke Zete. Najvaţniji faktor koji

uslovljava ovakve razlike je nadmorska visina, kao i činjenica da dolinom Zete prodire

uticaj Jadranskog mora.

26

Ljetnjih dana, kada maksimalna dnevna temperatura dostiţe i prelazi vrijednost od 25 C,

u centralnom području Opštine ima oko 130 dana godišnje, dok je broj ledenih dana (T-

max 0 C) rijetko veći od 5.

Oblačnost

Prosječna godišnja oblačnost izmjerena na stanici Danilovgrad iznosi 5,2 (izraţeno u

desetinama pokrivenosti neba oblacima), što je, uz oblačnost osmotrenu na Primorju,

najniţa vrijednost ovog parametra u Cnoj Gori. Srednja oblačnost po mjesecima kreće se

u granicama od 3,2 u julu do 6,5 u novembru.

Oblačnih dana ima u prosjeku 115 godišnje. Najmanje ih je u julu (2,0) i avgustu (3,2), a

najviše u novembru (14,7), decembru (14,6) i januaru (14,4). Prosječan broj vedrih dana

je 96,3 godišnje, pri čemu se srednja vrijednost po mjesecima kreće od 4,9 dana u aprilu

do 12,8 dana u avgustu. Velikim brojem vedrih dana odlikuju se jul i septembar (po

11,7).

Padavine

Suma padavina kreće se od 2300-2500 mm prosječno godišnje, pri čemu raspored

padavina pokazuje sve odlike mediteranskog reţima. Najviše srednje godišnje padavine

imaju planinski predjeli (oko 2500 mm), dok se ove vrijednosti za širi prostor ravnice

kreću oko visine od 2000 mm.

Srednja mjesečna vrijednost padavina najviša je u periodu novembar-januar, dok je

najniţa u periodu jun-avgust. Maksimum padavina od 359 mm prosječno ima novembar,

a minimum od 60 mm jun.

Vjetar

Najučestaliji su vjetrovi iz pravca jugoistoka i sjeverozapada (sa po 12 % čestine pojave),

čija se srednja brzina kreće oko 20 m/s. Manju učestalost (6 %) ima sjeverni vjetar, koji

sa 30 m/s ima najveću srednju brzinu. Najmanje ima zapadnog vjetra, jedva 3 %. Broj

dana sa tišinama iznosi 46. Jak vjetar (više od 8 bofora) najizraţeniji je u februaru

(prosječno maksimalno 5 dana), a njegova godišnja učestalost iznosi 2,8 dana.

6. OPIS MOGUĆIH ZNAĈAJNIH UTICAJA

6.1. Uticaj na kvalitet vazduha

Lokacija mokra laboratorija Instituta za biologiju mora Kotor

Mogući uticaji na vazduh tokom adaptacije na postojećoj prostoriji mokre laboratorije su

zanemarljivi zbog obima predviĎenih radova, ali njihov uticaj moţe biti izraţen na

zaposlene koji će izvoditi poslove adaptacije, koji se ogleda u emisiji prašine tokom

uklanjanja postojećeg maltera sa zidova prostorije.

27

Tokom renoviranja mokre laboratorije ne očekuje se da će biti radova koji uključuju

rukovanje sa materijalima koji sadrţe azbest niti njihovo uklanjanje. U prehodne tri

godine rekonstruisan je veliki dio zgrade (što je dijelom finansirano iz sredstava Svjetske

Banke) i nijesu naĎeni azbestni materijali. Ako se to ipak desi, primijeniće se

odgovarajuće mjere ublaţavanja iz PUŢS za manje graĎevinske radove (aneks 1).

Tokom funkcionisanja prostorije mokre laboratorije nakon adaptacije, nema uticaja na

kvalitet vazduha, obzirom da će prostorija mokre laboratorije za potrebe grijanja i

hlaĎenja koristiti električnu energiju. Za potrebe grijanja i hlaĎenja koristiće se klima

ureĎaji koji koriste freon R 410-A kao radni fluid, koji nije štetan po ozonski omotač.

U toku funkcionisanja takoĎe postoji mogućnost pojave poţara pri čemu se prilikom pojave

poţara u predmetnom objektu javljaju produkti razlaganja koji mogu imati toksični uticaj na

vazduh u radnoj i ţivotnoj sredini, što se odraţava na biološki organizam.

Do poţara u predmetnoj prostoriji moţe da doĎe usljed:

upotrebe otvorenog plamena (pušenje i sl.),

neispravnost, preopterećenja i neadekvatnog odrţavanja električnih ureĎaja i

instalacija,

upotrebe rešoa, grijalica i drugih grejnih tijela sa uţarenim ili prekomjerno

zagrijanim površinama,

drţanja i smještaja materijala koji je sklon samozapaljenju, i

podmetanje poţara i sl.

Kao posljedica nastanka poţara obrazuje se dim kao vidljiva komponenta produkata

sagorijevanja, koju sačinjava mutna aerosolna mješavina čvrstih, tečnih i gasovitih

produkata sagorijevanja. Na osnovu statističkih podataka o broju stradalih u poţarima čak

u 80 % slučajeva dolazi do trovanje ugljen-monoksidom i drugim toksičnim elementima,

dok preostalih 20 % strada od direktnog dejstva plamena, ili od rušenja konstrukcije.

Dejstvo dima na biološki organizam u toku poţara ogleda se u više efekata:

zamračenje (obskuracija), javlja se zbog prisustva čestica čaĎi i aerosolnih gorivih

tečnosti tako da dim izaziva efekat neprovidnosti. Ova pojava prouzrokuje

nemogućnost evakuacije, pa čak i gašenje poţara,

nadraţljivost (iritacija), je posljedica jakog dejstva sastojaka dima na vitalne

djelove ljudskog organizma. Ovi produkti izazivaju suzenje, nemogućnost drţanja

otvorenih oči, oteţano disanje usljed nadraţaja disajnih puteva, pa čak i grč

grkljana i njegovo potpuno zatvaranje,

eksplozija dima, nastaje neočekivano a prouzrokovana je naglim kontaktom

vazduha i već ohlaĎenog gustog dima, nastalog tinjanjem neke materije,

fizička nemoć (inkapacitacija), je pojava izazvana dimom već u početnoj fazi

poţara stvarajući mišićnu slabost, tromost i odsustvo gotovo svakog nagona za

borbu sa vatrom ili evakuacijom.

U toku poţara u gasovitim produktima razlaganja uglavnom se prate i normiraju

nedostatak (deficit) kiseonika O2, sadrţaj ugljen-dioksida CO2 i ugljen-monoksida CO.

Ostale lokacije za realizaciju projekta

28

Na ostalim loakcijama koje će se koristiti za realizaciju projekta nema uticaja na kvalitet

vazduha. Isto kao i za prostoriju mokre laboratorije u ostalim laboratorijskim prostorima

u kojima će se realizovati ovaj projekat mogući uticaji na kvalitet vazduha mogu se javiti

usljed pojave poţara, čiji uticaji su opisani u dijelu koji se odnosi na mokru laboratoriju u

okviru zgrade Instituta za biologiju mora.

6.2. Uticaj na kvalitet voda

Lokacija mokra laboratorija Instituta za biologiju mora Kotor

U toku izvođenja radova

U toku izvoĎenja radova na adaptaciji posotjeće prostorije mokre laboratorije kvalitet

voda na i oko lokacije bi se mogao ugroziti, obzirom da se radi o lokaciji koja se nalazi

na obali Bokokotorskog zaliva u Dobroti. Uticaj se moţe javiti usljed bacanja raznih

otpadnih materijala koji će se stvarati tokom izvoĎenja radova na adaptaciji usljed

ispuštanja ulja, maziva i goriva iz mehanizacije. Obzirom da se radi o osjetljivom

području, potrebno je da Investitor i IzvoĎač radova obezbijede uslove koji će

onemogućiti moguća zagaĎenja morske vode.

U toku eksploatacije

Kvalitet voda moţe biti ugroţen funkcionisanjem adaptirane prostorije mokre

laboratorije, zbog njegovog sadrţaja funkcija, odnosno djelatnosti. Prevashodan uticaj

moţe biti izraţen usled neadekvatnog tretmana otpadnih voda. U tabeli 1 prikazane su

maksimalno dozvoljene koncentracije opasnih i štetnih materija u otpadnim vodama za

ispuštanje u kanalizacionu mreţu.

Ostale lokacije za realizaciju projekta

Kvalitet voda prilikom realizacije projekta na ostalim lokacijama (Podgorica i

Danilovgrad) neće biti dodatno ugroţen.

6.3. Uticaj na zemljište

Lokacija mokra laboratorija Instituta za biologiju mora Kotor

U toku izgradnje

a) Što se fizičkih uticaja na zemljište tiče (promjena lokalne topografije, erozija tla,

klizanje zemljišta i slično) adaptacijom postojeće prostorije mokre laboratorije neće doći

do njihove promjene. Naime, lokacija je na ravnom terenu i neće dovesti do topografskih

promjena, erozije tla i klizanja zemljišta.

29

b) Neadekvatno odlaganje otpada (graĎevinski šut i ostali otpadni materijali prilikom

adaptacije) moţe dovesti do devastacije prostora prilikom izvoĎenja radova na adaptaciji.

Ovaj uticaj (ako se desi) je ograničenog vremenskog trajanja, odnosno do momenta

završetka radova na adaptaciji.

U toku eksploatacije

a) Uticaj na zemljište mokre laboratorije nakon adaptacije moţe se javiti usljed

neadekvatnog odlaganja komunalnog otpada koji se stvara od strane zaposlenih.

b) Pošto je lokacija za adaptaciju postojeće prostorije mokre laboratorije u okviru

postojećeg objekta Instituta za biologiju mora i predstavlja gradsko graĎevinsko zemljište

ne postoji uticaj na količinu i kvalitet izgubljenog poljoprivrednog zemljišta.

c) Na lokaciji nema mineralnih bogatstava, pa nema ni uticaja projekta na njih.

d) Odlaganje otpada moţe imati uticaja na kvalitet ţivotne sredine na lokaciji ukoliko se

ne bude vršilo na adekvatan način. Tako je u toku i nakon izvoĎenja radova na adaptaciji

sav graĎevinski otpad potrebno ukloniti sa lokacije. TakoĎe je neophodno u toku

funkcionisanja projekta komunalni otpad uklanjati u skladu sa zakonskom regulativom.

Ostale lokacije za realizaciju projekta

Na ostalim lokacijama neće biti dodatnog uticaja na kvalitet zemljišta, obzirom da će na

njima biti postavljene mjerne stanice i senzori, dok u toku rada u postojećim

laboratorijama neće biti uticaja na kvalitet zemljišta.

6.4. Uticaj na komunalnu infrastrukturu

Lokacija mokra laboratorija Instituta za biologiju mora Kotor

a) Za potrebe postojećeg objekta, a samim tim i za potrebe postojeće prostorije mokre

laboratorije koristiće se voda iz postojeće vodovodne mreţe čije korišćenje, kao

neobnovljivog resursa, neće imati značajne posljedice obzirom na relativno dobru

snabdjevenost ovog područja vodom. TakoĎe, za potrebe rada ove laboratorije koristiće

se i morska voda koja će do laboratorije biti dovedena pomoću crijeva.

b) Postojeća prostorija mokre laboratorije priključena je na elektro mreţu u skladu sa

uslovima nadleţne elektrodistribucije, bez uticaja na ţivotnu sredinu.

c) Otpadne vode koje se javljaju u toku funkcionisanja prostorije mokre laboratorije

(sanitarne i fekalne vode) priključuju se na gradsku kanalizacionu mreţu. Ovakvo

rješenje otpadnih voda neće imati uticaja na zemljište, podzemne i površinske vode.

30

d) Prilikom funkcionisanja objekta mokre laboratorije stvara se čvrsti komunalni otpad

od zaposlenih, koji se odlaţe u kontejnere i odvozi od strane komunalnog preduzeća na

mjesto njegovog deponovanja.

Ostale lokacije za realizaciju projekta

a) Za potrebe rada laboratorija na Elektrotehničkom i Biotehničkom fakultetu i Institutu

za javno zdravlje koristi se voda iz postojeće vodovodne mreţe, bez dodatnog uticaja na

postojeću komunalnu infrastrukturu.

b) Gore pomenute laboratorije su priključene na elektro i kanalizacionu mreţu, tako da

nema dodatnog uticaja na ţivotnu sredinu.

c) Komunalni otpad od zaposlenih odlaţe se u kontejnere i od strane komunalnog

preduzeća odvozi na sanitarnu deponiju „Livade“ u Podgorici.

6.5. Uticaj na zaštićena prirodna i kulturna dobra i njihovu okolinu

Prostor lokacije gdje je predviĎena adaptacija postojeće prostorije mokre laboratorije

nalazi u okviru Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora, upisanog na listu

svjetske baštine, ali realizacija projekta adaptacije neće imati uticaja na ovo područje.

Prostori ostalih lokacija za realizaciju projekta ne pripadaju kulturno-istorijskom

području.

6.6. Uticaj na karakteristike pejzaţa

Prilikom izvoĎenja radova na adaptaciji postojeće prostorije mokre laboratorije i njenog

funkcionisanja ne moţe doći do uticaja na karakteristike pejzaţa obzirom da se radi samo

o ureĎenju predmetne prostorije uz poštovanje konzervatorskih uslova.

TakoĎe, ni na ostalim lokacijama za realizaciju projekta ne moţe doći do uticaja na

karakteristike pejzaţa.

Zaključak: procijenjeni uticaji na ţivotnu sredinu odnose se na:

- moguće uticaje usled izvoĎenja manjih graĎevinskih radova na adaptaciji mokre

laboratorije u IBM u Kotoru, što je obraĎeno u posebnom dokumentu shodno

pravilima Svjetske banke (aneks 1: Ček lista sa PUŢS za radove na adaptaciji

mokre laboratorije IBM u Kotoru). Ovaj dokument će biti dio ugovora koji će

IBM sklopiti sa odabranim izvoĎačem radova.

31

- moguće uticaje koji se odnose na bezbijednost u laboratorijama i upravljanje

otpadom u IBM, IJZ, BTF i ETF za koje su predviĎene mjere ublazavanja i plan

monitoringa u poglavlju 7 ovog dokumenta.

7. PLAN UPRAVLJANJA ŢIVOTNOM SREDINOM

Plan ublažavanja uticaja

Faza ili Radni

paket

Uticaj Mjera

ublaţavanja

Troškovi za

sprovoĊenje

mjere

(ako ih ima)

Odgovornost* Nalazi i

komentari

(popuniti

tokom

nadzora) WP5

Obrada uzoraka

listova vinove loze

u cilju ispitivanja

rezistentnosti na

prisustvo fungicida

i

Laboratorijska

obrada uzoraka

zemljišta u cilju

istraţivanja

hranljivih

elemenata

WP6

Kvalitet morske

vode -

laboratorijske

analize (fizičko-

hemisjski

parametri,

odreĎivanje teških

metala,

odreĎivanje

biotoksina,

odreĎivanje

ukupnog

ugljenika)

Rizik od opasnih

materija i incidenata

Generisanje

posebnih vrsta

otpada nakon

obrade uzoraka i

obavljanja

hemijskih analiza u

Etiketiranje inventara

će biti pravilno

uraĎeno

-Protivpoţarni sistem

će biti u funkciji

- Hemikalije će se

čuvati na pravilnim

mjestima sa ograni-

čenim pristupom

-Koristiće se person-

alna oprema za zaštitu

-Posebne vodone-

propusne posude će se

koristiti za manipula-

ciju sa uzorcima

-Sve ostale mjere

opreza će se koristiti

(dekontaminacija

radnih površina, mjere

zabrana, korišćenje

oštrica sa posebnom

paţnjom)

-Uvedene procedure

reagovanja u

vanrednim situacijama

sa istaknutim spiskom

brojeva telefona

nadleţnih sluţbi

-Obuka

laboratorijskog

osoblja

- razdvajanje opasnog

i neopasnog otpada

-adekvatan tretman

uzoraka nakon

odraĎenih hemisjkih

analiza - odlaganje

PredviĎeno

projektnim

budţetom

IBM, IJZ, BTF

32

hemijskim

laboratorijama

Uticaj na zdravlje

laboratorijskog

osoblja

uzoraka tretiranih

hemikalijama u

poseban sistem

kolektora i uklanjanje

preko licenciranih

sakupljača

-Uspostavljen sistem

evidentiranja,

prijavljivanja i

saniranja povreda

osoblja

WP5

Ispitivanje

efikasnosti

fungicida

Uticaj na segmente

ţivotne sredine i

zdravlje ljudi

-Primjena smjernica

iz FAO

MeĎunarodnog

kodeksa ponašanja za

distribuciju i upotrebu

pesticida

-neće se koristiti

proizvodi sadrţani u

klasifikaciji izuzetno

opasnih (Ia) i vrlo

opasnih (Ib) pesticida

Svjetske zdravstvene

organizacije (WHO)

PredviĎeno

projektnim

budţetom

BTF

WP6

Mikrobiološke

analize vode i

uzoraka mesa

školjki

Biološka

bezbijednost

-biološki i

biomedicinski otpad

se odvaja od ostalog

otpada

-autoklaviranje i

sterilizacija

-mikrobiološka

laboratorija ima

vidljive oznake o

mogućoj biološkoj

opasnosti

PredviĎeno

projektnim

budţetom

IBM, IJZ

WP6

Kvalitet morske

vode – praćenje

ehokardiograma

školjki putem

biosenzora i

praćenje morskih

struja upotrebom

plutajućih senzora

Generisanje malih

količina

elektronskog otpada

- razdvajanje od

ostalog otpada

- uklanjanje preko

licenciranih

sakupljača

- odlaganje u

reciklaţni centar na

deponiji „Livade“

Podgorica

PredviĎeno

projektnim

budţetom

IBM, ETF

WP 6

Adaptacija mokre

laboratorije u IBM

ObraĎeno posebnim

dokumentom

Kontrolna lista sa

PUŢS za manje

gradjevinske radove

u IBM (aneks 1)*

*Stavke za koje je naznačeno da su nadleţnost ugovarača će biti konkretno navedene u tenderskoj dokumentaciji

33

Plan monitoringa

Faza Koji

se parametar

nadgleda?

Gdje se nalazi

parametar

koji se

nagleda?

Kako se parametar

nadgleda / tip

opreme za

nadzor?

Kada se parametar

nadgleda-

učestalost

mjerenja ili

kontinuirano?

Troškovi

nadzora Koliki je trošak

opreme ili

ugovarača u

cilju vršenja

nadgledanja?

Odgovornost Nalazi i

komentari (popuniti tokom

nadzora sa

pozivanjem na

odgovarajuće

izvještaje o

mjerenju)

WP5, WP6 Obuka lab.osoblja BTF, IBM,

IJZ

Izvjestaj o

obavljenoj

obuci

Jednom

godišnje

PredviĎeno

projektnim

budţetom

BTF, IBM, IJZ

WP5,WP6 Upravljanje

biološkim i

opasnim otpadom

BTF, IBM,

IJZ

Interna

evidencija u

laboratoriji

Dva puta

godišnje

Redovni

troškovi BTF, IBM, IJZ

WP5,WP6 Medicinski

pregledi osoblja i

evidentiranje

povreda

BTF, IBM,

IJZ

Izvještaji o

obavljenim

pregledima,

evidencija

Jednom

godišnje

PredviĎeno

projektnim

budţetom

BTF, IBM, IJZ

WP6

Kvalitet morske

vode – praćenje

ehokardiograma

školjki putem

biosenzora i

praćenje morskih

struja upotrebom

plutajućih senzora

Upravljanje

elektronskim

otpadom

IBM, ETF Ugovor sa

licenciranim

sakupljačem

Jednom

godišnje

PredviĎeno

projektnim

budţetom

IBM, ETF

Postojeće mjere koje se već koriste u laboratorijama

Minimizacija nabavki opasnih materija.

Za hemikalije, bezbjedonosni list (Material Safety Data Sheets - MSDSs) su

dostupni svom osoblju laboratorija koje je obučeno da njima rukuje

U svim laboratorijama postoje reagens ormari za čuvanje hemikalija, friţideri i

zamrzivači za skladištenje hemikalija u skladu sa preporukama kao i digestori za

ormarima za čuvanje organskih rastvarača i korozivnih materija (imaju sopstveni

sistem ventilacije)

Hemikalije su propisno označene, dostupne samo osoblju laboratorije, smješte na

odgovarajućem mjestu, ne na direktnoj sunčevoj svjetlosti

Svi rastvori su adekvatno označeni i propraćeni sa upustvom za pripremu

Za čuvanje, rukovanje i skladištenje hemikalija i referentnih materijala postoji

adekvatna procedura u skladu sa ISO 17025

34

TakoĎe svaka laboratorija posjeduje upustvo za odrţavanje higijene i pruţanje

prve pomoći

U laboratorijama je zabranje nojelo, piće, pušenje, korišćenje kozmetike,

rukovanje kontaktnim sočivma ili uzimanje ljekova

Sve laboratorije imaju ugraĎen protivpoţarni sistem (sprinkleri i dimni alarmi)

Mikrobiološka laboratorija ima vidljive oznake o mogućoj biološkoj opasnosti

Pristup mikrobiološkoj i hemijskoj laboratoriji imaju pristup samo ovlašćena lica

Hemikalije isteklog roka se skladište i čuvaju (još uvijek ne postoji adekvatan

propis za njihovo odlaganje)

Otrovne hemikalije se čuvaju u posebnim ormarima sa ventilacijom u magacinu

Biomedicinski otpad se sortira na poseban način, autoklavira, steriliše i odlaţe

kao komunalan otpad-postoji uputstvo

Svaki instrument je označen sa inventarskim brojem i propraćen sa evidencionim

listom u kome su sve karakteristike (datum nabavke, servis, pozicija u laboratoriji

i sl.)

Svi gasovi koji se oslobaĎaju se prečišćavaju preko posebnog sistema filtracije i

ispuštaju u vazduh.

Mjere koje treba uvesti u praksu u laboratorijama

Procedure reagovanja u vanrednim situacijama sa istaknutim spiskom brojeva

sluţbi za hitne intervencije

Laboratorija treba da obezbijedi dodatnu obuku iz bezbjednosti i upravljanja

otpadom za sve laboratorijske radnike, uključujući studente u laboratorijskim

predmetima.

Posebne mjerljive mjere

Uspostavljanje adekvatnog medicinskog pregleda osoblja laboratorije

Sistem biljeţenja, prijavljivanja i saniranja povreda zaposlenih će biti

uspostavljen.

Postupak u slučaju požara

Poţar kao elementarna pojava dešava se slučajno, praktično moţe da nastane u bilo

kojem dijelu predmetnog objekta, a njegove razmjere, trajanje i posljedice ne mogu se

unaprijed definisati i predvidjeti. Kao primarnu preventivnu mjeru neophodno je

primijeniti racionalna projektantska rješenja, koja obezbjeĎuju veći stepen sigurnosti ljudi

i materijalnih dobara. Osnovni koncept svakog projektanta sadrţi stav, da je u toku

poţara iz objekta najbitnije izvršiti blagovremenu i sigurnu evakuaciju ugroţenih osoba, a

sam objekat tretirati u drugom planu, imajući u vidu da se on moţe obnoviti.

Sa stanovišta zaštite od poţara, u razmatranje se prije svega uzimaju sljedeće činjenice:

sprečavanje nastanka poţara – primjenom „aktivnih“ ili „primarnih“ mjera,

gašenje poţara u ranoj-početnoj fazi,

predvidjeti bezbjednu evakuaciju ugroţenih osoba i vrijedne opreme,

gašenje i lokalizacija poţara i

35

očuvanje integriteta i stabilnosti objekta.

Sprečavanje nastanka poţara u objektima najefikasnije se vrši primjenom negorivih

materijala u elementima graĎevinske konstrukcije gdje je god to moguće. U tom smislu

treba izvršiti zamjenu materijala koji je lakše zapaljiv ili ima veću toplotnu moć, sa

materijalom koji ima veću temperaturu paljenja i manju toplotnu moć. U aktivnu mjeru

takoĎe spada i smanjenje ukupne količine masenog poţarnog opterećenja u objektu, čime

se smanjuje temperatura termičkih procesa, ţarište poţara, temperatura plamena i iskri

itd, a takoĎe treba voditi računa da izvor toplote ne bude u blizini gorivih predmeta.

Gašenje pilot (malog – početnog) plamena koji je nastao nakon gubitka kontrole nad

vatrom je moguće priručnim sredstvima, nekada čak i gaţenjem običnom cipelom po

ţarištu poţara. Za kontrolu poţara dok je u početnoj fazi i njegovu ranu likvidaciju

najbolje je rješenje koristeći mobilne aparate za gašenje koji mogu koristiti sva lica.

Ukoliko se poţar nije uspio ugasiti jednim „S“ ili „CO2“ aparatom, već se otrgao kontroli

potrebno je sprovesti veću intervenciju – gašenju treba da pristupi veći broj lica sa više

opreme (aparata za početno gašenje i unutrašnjom hidrantskom mreţom). Nakon toga se

moţe početi i sa evakuacijom, imajući u vidu da jedan broj lica nije vičan stručnoj

intervenciji, pa u mnogim slučajevima oni svojom panikom ometaju intervenciju. Da bi

se obezbijedila efikasna evakuacija potrebno je obezbijediti integritet konstrukcije na

putnim komunikacijama i ambijentne karakteristike ispod faktora opasnosti u vremenu

evakuacije.

Gašenje poţara treba da pruţi izglede na uspjeh i kada je ţarište veliko i nekoliko

desetina m2. U ovoj fazi koriste se stabilne instalacije za gašenje uz učešće pripadnika

profesionalne vatrogasne jedinice. Postupak gašenja sprovodi se po sljedećim fazama:

I – faza:

Podrazumijeva isključenje električne energije i pristup gašenju poţara ručnim aparatima

ili vodom iz hidrantske mreţe, ako materija koja gori to dozvoljava.

Za korišćenje aparata za početno gašenje poţara tipa „S“ od 6 i 9 kg potrebno je obaviti

radnje sljedećim redosljedom:

u što kraćem vremenskom periodu obezbijediti aparat do mjesto poţara,

izvući osigurač pokretne ručice na ventilu aparata,

dlanom udariti pokretnu ručicu na ventilu aparata,

sačekati 5 sekundi, i

okrenuti mlaznicu prema poţaru i pritisnuti pokretnu ručicu do kraja.

Vrijeme djelovanja je 18 sekundi, a domet mlaza iznosi 4 m.

Za korišćenje aparata za početno gašenje poţara tipa „CO2“ od 5 kg potrebno je obaviti

radnje sljedećim redosljedom:

u što kraćem vremenskom periodu obezbijediti aparat na mjesto poţara,

otvoriti ventil do kraja, i

okrenuti mlaznicu prema poţaru.

Vrijeme djelovanja je 6 sekundi a domet mlaza iznosi 4 m.

36

obavijestiti vatrogasnu jedinicu, i

obavijestiti pripadnike Ministarstva unutrašnjih poslova, a po potrebi hitnu

medicinsku sluţbu.

II – faza:

Nastupa kada se primijenjenim postupcima i radnjama u prvim stepenom nije uspio

ugasiti poţar. Dolaskom pripadnika vatrogasne jedinice oni preuzimaju ulogu

rukovoĎenja akcijom gašenja, sprovodeći neophodne poteze i radnje. Svi prisutni su

podreĎeni komandi rukovodioca akcije gašenja, slijede njegova uputstva i ne smiju se

preduzimati samovoljne akcije i radnje.

III – faza:

Ovaj stepen nastupa kod poţara većeg intenziteta tj. kada prethodnim postupcima nije

došlo do njegove likvidacije. Rukovodilac akcije gašenja putem radio-veze obavještava

vatrogasnu jedinicu i svoje pretpostavljene, traţeći pojačanje u ljudstvu i tehnici. Do

dolaska pojačanja a po potrebi i drugih spasilačkih ekipa nastoji se ne dozvoliti da se

poţar dalje širi, koristeći raspoloţiva protivpoţarna sredstva i opremu. Po dolasku

komandira ili njegovog zamjenika, rukovodilac akcije gašenja upoznaje svoje

pretpostavljene o trenutnoj situaciji, a oni nakon toga preduzimaju komandu i rukovode

akcijom gašenja. Svi izvršioci su tada pod njegovim komandom, samostalno ne

preduzimaju akcije a oni su odgovoran za sve radnje do konačne likvidacije poţara.

8. JAĈANJE KAPACITETA I PODJELA ODGOVORNOSTI

Za implementaciju Plana upravljanja ţivotnom sredinom biće odgovorne sve domaće

partnerske naučno-istraţivačke institucije. One će odrediti po jednog člana projektnog

tima koji će biti zaduţen za nadzor primjene mjera ublaţavanja uticaja, prikupljanje

podataka iz Plana monitoringa i izvještavanje tokom redovne kontrole od strane

Ministarstva nauke (najmanje dva puta godišnje). Dobijeni podaci iz Plana monitoringa

će se koristiti za informisanje, intervenisanje ili revidiranje mjera predviĎenih u Planu

ublaţavanja uticaja.

Obaveza sprovoĎenja Plana upravljanja ţivotnom sredinom za Elektotehnički fakultet

biće definisana u ugovoru o grantu, dok će obaveze partnerskih institucija biti definisane

u partnerskim ugovorima Elektrotehničkog fakulteta kao nosioca projekta sa ostalim

institucijama (IBM, IJZ i BTF).

Jačanje kapaciteta u vezi sprovoĎenja Plana upravljanja ţivotnom sredinom biće

sprovedeno kroz obuku laboratorijskog osoblja u vezi rizika od opasnih materija i

incidenata kako je predviĎeno u Planu ublaţavanja uticaja.

Partnerska institucija na BIO-ICT projektu iz Sankt Petersburga (SRCES-RAS) će izvršiti

transfer znanja prema crnogorskim parternima vezanog za praksu ekološkog monitoringa,

jer na tom polju imaju vrlo velikog iskustva.

37

9. TIM ZA PROCJENU UTICAJA NA ŢIVOTNU SREDINU

Prof. dr Darko Vuksanović Redovni profesor na Metalurško-tehnološkom fakultetu i

posjeduje višegodišnje iskustvo na izradi elaborata procjene uticaja. Naime, do sada je

uradio više stotina procjena uticaja na ţivotnu sredinu za različite projektne zahvate

(period od 1998. godine do danas). Na matičnom Fakultetu trenutno obavlja funkciju

dekana, a na studijskom programu Primijenjene studije zaštite ţivotne sredine predaje

predmete: Procjena uticaja na ţivotnu sredinu i Projektovanje u ţivotnoj sredini.

Dr Ana Pešić Radi kao naučni saradnik u Laboratoriji za ihtiologiju i morsko ribarstvo u

Institutu za biologiju mora, Kotor, Crna Gora. Diplomirala je 2007. godine na Prirodno

matematičkom fakultetu u Kragujevcu čime je stekla zvanje Diplomirani biolog-ekolog,

dok je doktorske studije završila 2011. godine na Biološkom fakultetu Univerziteta u

Beogradu, čime je stekla zvanje Doktor bioloških nauka. Tokom šestogodišnjeg rada u

Institutu za biologiju mora učestvovala je u mnogim naučnim projektima, nacionalnim i

meĎunarodnim, na problematici procjene populacione dinamike ekonomski vaţnih vrsta

riba, procjenama biomase itd. Objavila je 37 radova u meĎunarodnim i regionalnim

časopisima i konferencijama.

Doc. dr Nedeljko Latinović Radi u Bitotehničkom fakultetu od 1999. Godine.

Doktorirao je 2007. godine na Poljoprivrednom fakultetu u Beogradu iz oblasti

Biotehničkih nauka – Zaštita bilja. Radi kao nastavnik na predmetima Fitofarmacija,

Tehnologija zaštite bilja i Sredstav za zaštitu bilja. Uključen je u veliki broj domaćih i

meĎunarodnih prjekata iz oblasti integralne zaštite bilja. Bavi se prognozom pojave

bolesti i primjenom sredstava za zaštitu bilja. Do sada je objavio preko 90 naučnih

radova.

Doc. dr Slobodan Đukanović Docent na Elektrotehničkom fakultetu, gdje je zaposlen

od 2002. godine. Angaţovan je na više predmeta na matičnom Fakultetu, kao i na

Fakultetu za pomorstvo u Kotoru i Fakultetu za proizvodnju i menadţment u Trebinju.

Trenutno obavlja funkciju Rukovodioca računarskog centra.

Environmental Specialist Prof. dr Darko Vuksanović

________________________

Graduate of Biology Dr Ana Pešić

________________________

Graduate of Agriculture Doc. dr Nedjeljko Latinović

________________________

Graduate in Electrical Doc. dr Slobodan Đukanović

38

Engineering

________________________

10. LITERATURA, KORIŠĆENA DOKUMENTACIJA I SL.

1. Zakon o ureĎenju prostora i izgradnji objekata („Sl. list CG“, br. 51/08)

2. Zakon o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu („Sl. list RCG“, br. 80/05)

3. Zakon o ţivotnoj sredini („Sl. list CG“, br. 48/08)

4. Zakon o zaštiti prirode („Sl. list RCG“, br.51/08)

5. Zakon o zaštiti vazduha („Sl. list CG“, br. 25/10)

6. Zakon o vodama („Sl. list RCG“, br. 27/07)

7. Zakon o upravljanju otpadom („Sl. list CG“, br. 64/11)

8. Zakon o zaštiti od buke u ţivotnoj sredini („Sl. list CG“, br. 28/11)

9. Zakon o zaštiti spomenika kulture (Sl.list RCG br. 47/91)

10. Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u

recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih

voda, minimalnom broju ispitivanja i sadrţaju izvještaja o utvrĎenom kvalitetu

otpadnih voda („Sl. list CG“, 45/08, 9/10 i 26/12)

11. Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih voda („Sl. list CG“, br. 2/07)

12. Uredba o utvrĎivanju vrste zagaĎujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih

standarda kvaliteta vazduha (“Sl. list CG”, br.45/08)

13. Pravilnik o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i

metodama za njihovo ispitivanje („Sl. list RCG“, br. 18/97).

14. Uredba o graničnim vrijednostima emisija zagaĎujućih materija u vazduh iz

stacionarnih izvora” („Sl. list CG“, br. 10/11)

11. ANEKSI

1. Kontrolna lista i PUŢS za manje graĎevinske radove na adaptaciji mokre

laboratorije u IBM u Kotoru

2. Izvještaj o javnim konsultacijama

3. Projektni zadatak za sptovoĎenje PU i izradu PUŢS

39

Aneks 1

Kontrolna lista i PUŢS za manje graĊevinske radove na adaptaciji mokre

laboratorije u Institutu za biologiju mora u Kotoru

DIO 1: INSTITUCIONALNI I ADMINISTRATIVNI

Zemlja Crna Gora

Naziv projekta Centar izvrsnosti u bioinformatici - BIO-ICT (INVO)

Svrha projekta i

aktivnosti

Centar izvrsnosti u bioinformatici - BIO-ICT je projekat finansiran od strane

Ministarstva nauke Crne Gore iz kredita Svjetske Banke i prvi je ove vrste u Crnoj

Gori. U okviru projekta (Opis predloţenog istraţivačkog projekta), jedna od

predviĎenih aktivnosti je adaptacija mokre laboratorije u Institutu za biologiju mora,

koja se nalazi u prizemlju zgrade, u neposrednoj blizini mora.

Ona se nalazi van glavnog kompleksa zgrade Instituta i dograĎena je u periodu posle

zemljotresa 1979. godine, za potrebe eksperimentalnog akvarijuma. Površina prostorije

je 40.3 m2, a dimenzije su 9.59 x 4.20 m.

Planirani su sljedeći radovi: Hidroizolacija krovne terase i kontaktne zone sa ostatkom

zgrade; zamjena vrata i prozora; kontrola i zamjena dotrajalih vodovodnih i elektro

instalacija; malterisanje i postavljanje pločica, postavljanje cijevi za dovod morske

vode.

Za potrebe rada prostorije mokre laboratorije koristiće se voda sa gradske vodovodne

mreţe, na koju je postojeći objekat Instituta već priključen. Na predmetnoj lokaciji

postoji izgraĎena mreţa gradske fekalne kanalizacije, pa se i vode iz prostorije mokre

laboratorije odvode do priključka na kanalizacionu mreţu.

Institucionalni

aranţman

(Ime i kontakti)

SB

(VoĎa projektnog tima)

Roberta Malee Bassett

rbassett@worldbank.org

Projektni menadţment

Direktor INVO

projekta: Darko

Petrušić

Menadţer projekta:

Saša Ivanović

Konsultant za zaštitu

ţivotne sredine:

Ilinka Beatović Nikić

office@heric.me

Lokalni partner i/ili korisnik

Centar izvrsnosti u

bioinformatici - BIO-ICT

Institut za biologiju mora, Kotor

Dr Aleksandar Joksimović

acojo@ac.me

Aranţman

implementacije

(Ime i kontakti)

Nadzor nad

bezbjednošću

Ekspert Svjetske banke

za zaštitu ţivotne

sredine:

Amy Evans

Aevans1@worldbank.org

Konsultant za zaštitu

ţivotne sredine:

Nadzor lokalnog

partnera

Biće ugovoren.

Nadzor

lokalne

inspekcije

Ekološka

inspekcija

GraĎevinska

inspekcija

Komunalna

IzvoĎač

Biće ugovoren

40

Ilinka Beatović Nikić

ilinkab@t-com.me

policija

Inspekcija

rada

OPIS LOKACIJE

Naziv lokacije Institut za biologiju mora, Dobrota bb, P. fah 69, 85 330 Kotor

Opišite lokaciju Institut za biologiju mora je smješten u zgradi

izgraĎenoj prije 200 godina. Ukupna površina

zgrade iznosi oko 1,500 m2, a sastoji se iz dvije

spojene strukture: glavne zgrade i manje zgrade sa

lijeve strane glavnog ulaza.

Predmetna lokacija se nalazi na katastarskoj parceli

broj 2018, KO Dobrota I.

Sama zgrada je zaštićena kao spomenik kulture

(nadleţna institucija je Regionalni zavod za zaštitu

spomenika kulture iz Kotora) a šira oblast u kojoj je

smještena zgrada je označena kao dio Svjetske

prirodne i kulturne baštine UNESCO-a (uključujući

grad Kotor i Kotorsko–Risanski dio Bokokotorskog

zaliva).

Prilog 1: Mapa lokacije [ ]DA

[X ] NE

Ko posjeduje

zemlju?

Univerzitet Crne Gore

Geografski opis Dobrota bb, Kotor

ZAKNODAVSTVO

Identifikujte

nacionalno i

lokalno

zakonodavstvo i

dozvole koje su

primjenljive na

projektnu

aktivnost

Propisi iz oblasti ureĎjenja prostora i izgradnje objekata:

Zakon o ureĎenju prostora i izgradnji objekata ("Sl. list Crne Gore", br. 51/08, 40/10,

34/11, 47/11, 35/13, 39/13);

Pravilnik o načinu izrade i sadrţini tehničke dokumentacije("Sl. list RCG", br. 22/02);

Propisi iz oblasti zaštite ţivotne sredine i kulturnih dobara:

Zakon o ţivotnoj sredini ("Sl. list Crne Gore", br. 48/08, 40/10, 40/11)

Zakon o zaštiti prirode (“Sl.list CG” br. 51/08, 21/09 i 40/11)

Zakon o upravljanju otpadom (Sl.list Crne Gore, br. 64/11)

Zakon o zaštiti od buke u ţivotnoj sredini ( Sl. list Crne Gore, br.28/11)

Zakon o zaštiti vazduha (Sl. list Crne Gore, br 25/10,40/11)

Zakon o vodama (Sl. list RCG, br 27/07,32/11)

Zakonom o zaštiti kulturnih dobara ("Sl. list Crne Gore", br. 49/10)

S obzirom da se radi o projektu adaptacije, za izvoĎenje radova nije potrebna

graĎevinska dozvola, već je radove potrebno prijaviti nadleţnoj sluţbi.

Zbog toga što se radi o objektu koji se nalazi u okviru Prirodnog i kulturno-istorijskog

područja Kotora, upisanog na listu svjetske baštine, podnijet je zahtjev za dobijanje

Konzervatorskih uslova od strane Uprave za zaštitu kulturnih dobara-Područna

jedinica Kotor. Uprava za zaštitu kulturnih dobara-Područna jedinica Kotor je izdala

Konzervatorske uslove za izradu projektne dokumentacije broj UP/I-05-62/2014-3 od

14.04.2014. godine, u kojima su definisani uslovi pod kojima se moţe vršiti izvoĎenje

planiranih radova na adaptaciji predmetne prostorije, (prilog 1)

JAVNE KONSULTACIJE

Identifikujte kada

/ gdje su se

odrţale javne

konsultacije

Podaci će biti uneti nakon obavljenih javnih konsultacija

41

IZGRADNJA KAPACITETA INSTITUCIJE

Da li će biti nekog

oblika jačanja

kapaciteta?

[ X] NE ili [ ]DA ako Da, Prilog 2 uključuje program izgradnje kapaciteta

DIO 2: SKRINING UTICAJA NA ŢIVOTNU SREDINU / DRUŠTVO

Da li će

aktivnosti na

lokaciji

uključiti nešto

od navedenog:

Aktivnost Status Dodatne reference

A. Obnova zgrada [ X] Da [ ] Ne Vidi odjeljak B niţe

B. Nova izgradnja [ ] Da [X ] Ne Vidi odjeljak B niţe

C. Individualni sistem tretmana

otpadnih voda

[ ] Da [X ] Ne Vidi odjeljak C niţe

D. Istorijske zgrade i kvartove [ X] Da [ ] Ne Vidi odjeljak D niţe

E. Kupovinu zemljišta4 [ ] Da [ X] Ne Vidi odjeljak E niţe

F. Opasne ili toksične materijale5 [X ] Da [ ] Ne Vidi odjeljak F niţe

G. Uticaj na šume i/ili zaštićena

područja

[ X] Da [ ] Ne Vidi odjeljak G niţe

H. Rukovanje / upravljanje

medicinskim otpadom

[ ] Da [X ] Ne Vidi odjeljak H niţe

I. Bezbijednost saobraćaja i pješaka [ X] Da [ ] Ne Vidi odjeljak I niţe

AKTIVNOST

PARAMETAR

KONTROLNA LISTA MJERA ZA SMANJENJE UTICAJA (BIĆE

PRIMIJENJENE MJERE IZ BOLDOVANOG TEKSTA)

A. Opšti

uslovi

Informisanje i

bezbijednost

radnika

(a) Lokalne graĊevinske i ekološke inspekcije su obaviještene o

predstojećim aktivnostima;

(b) Javnost je obaviještena o radovima putem odgovarajućih

obavještenja u medijima i/ili javno dostupnim mjestima

(ukljuĉujući lokaciju radova);

(c) Sve pravno zahtijevane dozvole su pribavljene za izgradnju i/ili

obnovu;

(d) Svi radovi će biti izvedeni na bezbijedan i disciplinovan naĉin

kreiran kako bi umanjio uticaj na okolne stanovnike i ţivotnu

sredinu;.

(e) Liĉna zaštitna oprema (PPE) radnika će biti usklaĊena sa

meĊunarodnom dobrom praksom (uvijek kacige, prema potrebi

maske i zaštitne naoĉari, odijela i sigurnosna obuća); i

(f) Odgovarajuće oznaĉavanje gradilišta će obavijestiti radnike o

kljuĉnim pravilima i regulativom koju treba poštovati.

B. Opšta

obnova i /ili

izgradnja

Kvalitet vazduha (a) Tokom unutrašnjeg rušenja koristiti elevator za šut iznad prvog

sprata;

(b) Drţati šut od rušenja u kontrolisanom prostoru i prskati vodom

kako bi se smanjila prašina od šuta;

(c) Smanjiti prašenje tokom pneumatskog bušenja/rušenja zidova

stalnim prskanjem vodom i/ili instaliranjem ograĊenih prostora

za prašinu na gradilištu;

(d) Odrţavati okolnu sredinu (trotoare, puteve) ĉiste od šuta kako bi

se smanjila prašina;

(e) Neće biti otvorenog paljenja graĊevinskog/otpadnog materijala

na gradilištu;

(f) Neće biti suvišnog praznog hoda graĊevinskih vozila na

gradilištu.

Buka (a) GraĊevinska buka će biti limitirana na ograniĉene vremenske

intervale, dogovorene u dozvoli;

(b) Tokom radova, poklopci mašina generatora, vazdušnih

kompresora i ostale elektriĉne mašinske opreme treba da budu

zatvoreni i oprema smještena što dalje od stambenih zona.

4 Kupovina zemlje uključuje preseljenje ljudi, promjenu privreĎivanja, povredu tuĎe svojine i ima uticaja

na ljude koji ţive i /ili nelegalno naseljavaju i /ili vode poslove (kioske) na zemljištu koje se kupuje. 5 Toksične /opasne materije uključuju, ali nisu ograničene na azbest, toksične boje, sredstvo za uklanjanje

olovne boje itd.

42

Kvalitet vode (a) Gradilište će uspostaviti odgovarajuće erozione i mjere kontrole

sedimenta kao što su npr. bale sijena i /ili ograde od mulja kako

bi sprijeĉili pokretanje sedimenta sa gradilišta uzrokujući

prekomjernu zamućenost u okolnim potocima i rijekama.

Upravljanje

otpadom

(a) Sakupljanje otpada i putevi i lokacije odlaganja će biti

identifikovani za sve glavne vrste otpada koje se oĉekuju od

rušenja i gradnje;

(b) Mineralni otpad od rušenja i izgradnje biće odvojen od opšteg

otpada, organskog, teĉnog i hemijskog otpada putem sortiranja

na gradilištu i skladištenja u odgovarajućim kontejnerima;

(c) GraĊevinski otpad će biti sakupljen i pravilno odloţen od strane

licenciranih sakupljaĉa;

(d) Evidencija o otklanjanju otpada će se ĉuvati kao dokaz o

realizaciji pravilnog upravljanja otpadom;

(e) Kad god je izvodljivo, dobavljaĉ će ponovo koristiti i reciklirati

odgovarajuće i moguće materijale (osim azbesta).

AKTIVNOST PARAMETAR

KONTROLNA LISTA MJERA ZA SMANJENJE UTICAJA

C.

Individualni

sistem za

tretman

otpadnih voda

Kvalitet vode (a) Pristup rukovanju sanitarnim otpadom i otpadnim vodama sa

gradilišta (instalacija ili rekonstrukcija) mora da bude odobren od

strane lokalnih vlasti;

(b) Prije ispuštanja u prihvatne vode, ispusti iz individualnih sistema

otpadnih voda, moraju biti tretirani, kako bi se zadovoljili minimalni

kriterijumi kvaliteta postavljeni nacionalnim smjernicama o kvalitetu

ispusta i tretmanu otpadnih voda;

(c) Biće obavljen monitoring novih sistema otpadnih voda (prije/nakon).

D. Istorijske

zgrade

Kulturno nasljeĊe (a) Ako je graĊevina prepoznata istorijska struktura, nalazi se vrlo

blizu takve structure, ili je locirana u prepoznatom istorijskom

kvartu, mora se obavijestiti i dobiti potvrda /dozvola od lokalnih

vlasti i sve graĊevinske aktivnosti moraju biti u skladu sa

lokalnom i nacionalnom legislativom;

(b) Osigurati da su predviĊene mjere kako bi se zabiljeţio

pronalazak umjetnina ili ostalog “sluĉajnog pronalaska” tokom

iskopavanja ili graĊenja, da su kontaktirani sluţbenici, a radovi

odloţeni ili modifikovani kao bi se odgovorilo na takve sluĉajeve.

E. Kupovina

zemljišta

Plan / okvir

kupovine zemljišta

(a) Ako eksproprijacija zemljišta nije bila očekivana a zahtijevana je, ili

ako gubitak pristupa prihodima legalnih ili nelegalnih korisnika

zemlje nije bio očekivan ali moţe da se desi, treba konsultovati

rukovodioca tima u Banci.

(b) Odobren plan/ okvir kupovine zemljišta će biti implementiran (ako se

to zahtijeva projektom).

F. Toksiĉne

materije

Upravljanje

azbestom

(a) Ako je azbest lociran na projektnom gradilištu, jasno ga oznaĉiti

kao opasan material;

(b) Kada je moguće, azbest će biti odgovarajuće upakovan i

zapeĉaćen kako bi se smanjilo izlaganje;

(c) Azbest će prije uklanjanja (ako je uklanjanje neophodno) biti

teretiran vlaţećim agensom kako bi se umanjila azbestna

prašina;

(d) Azbestom će rukovati i odloţiće ga obuĉeni i iskusni

profesionalci;

(e) Ako je azbestni materijal privremeno skladišten, otpad treba da

bude sigurno zatvoren unutar zatvorenih kontejnera i

odgovarajuće oznaĉen;

(f) Uklonjeni azbest neće biti ponovo upotrebljen.

Upravljanje

toksiĉnim /

opasnim otpadom

(a) Privremeno skladištenje na gradilištu svih štetnih ili toksiĉnih

supstanci biće u sigurnim kontejnerima, sa podacima o sastavu,

osobinama i informacijama o rukovanju;

(b) Kontejneri sa štetnim supstancama treba da budu smješteni u

nepropusne kontejnere kako bi se sprijeĉilo prosipanje i curenje;

(c) Otpad transportuju posebno licencirani prevoznici, a odlaţe se u

licenciranim postrojenjima;

43

(d) Boje sa toksiĉnim sastojcima ili rastvaraĉima ili boje na bazi

olova neće biti upotrebljavane.

G. Uticaj na

šume i / ili

zaštićena

podruĉja

Zaštita (a) Sva prepoznata prirodna staništa ili zaštićene oblasti u

neposrednoj blizini aktivnosti neće biti oštećene niti

eksploatisane, svom osoblju će biti strogo zabranjen lov,

prekopavanje, sjeĉa ili ostale štetne aktivnosti;

(b) Velika stabla u blizini aktivnosti treba markirati i ograditi a

sistem korijenja zaštititi i izbjeći bilo kakvo oštećenje drveća;

(c) Obliţnje moĉvare i vodeni tokovi će biti zaštićeni od izliva sa

gradilišta sa odgovarajućom strukturom za kontrolu erozije i

sedimenta, koja moţe da ukljuĉi, ali nije ograniĉena na bale

sijena, ograde od mulja;

(d) Neće biti nedozvoljenih majdana, kamenoloma, ili deponija

otpada u obliţnjim prostorima, posebno ne u zaštićenim zonama.

AKTIVNOST

PARAMETAR

KONTROLNA LISTA MJERA ZA SMANJENJE UTICAJA

H. Odlaganje

medicinskog

otpada

Infrastruktura za

upravljanje

medicinskim

otpadom

(a) U skladu sa nacionalnom regulativom izvoĎač će osigurati da

novoizgraĎeni ili obnovljeni zdravstveni objekti uključuju

odgovarajuću infrastrukturu za rukovanje i odlaganje medicinskog

otpada, što uključuje, ali nije ograničeno na:

Posebna postrojenja za odvajanje medicinskog otpada

(uključujući čvrste oštre instrumente, ljudsko tkivo i tečnosti) od

ostalog otpada;

Odgovarajuća postrojenja za skladištenje medicinskog otpada; i

Ako aktivnost uključuje tretman u samom postrojenju,

odgovarajuće opcije odlaganja su uspostavljene i operativne.

I

Bezbijednost

saobraćaja i

pješaka

Direktna ili

indirektna

opasnost od

izgradnje po

saobraćaj i

pješake

(b) U saglasnosti sa nacionalnom regulativom, izvoĊaĉ će osigurati

da je gradilište adekvatno obezbijeĊeno i saobraćaj vezan za

gradilište regulisan. Ovo ukljuĉuje ali nije ograniĉeno na:

Oznaĉavanje, znake upozorenja, barijere i preusmjeravanje

saobraćaja: gradilište će biti jasno vidljivo i javnost

upozorena na sve moguće opasnosti;

Sistem upravljanja saobraćejem i obuka osoblja, posebno za

pristup gradilištu i gust saobraćaj u blizini. ObezbjeĊenje

sigunih prolaza i prelaza za pješake na mjestima ukrštanja

sa saobraćajem gradilišta;

PrilagoĊavanje radnog vremena lokalnim saobraćajnim

šemama, npr. izbjegavati glavne transportne aktivnosti

tokom špica u saobraćaju ili u periodima kretanja stoke;

Aktivno upravljanje saobraćajem od strane obuĉenog i

vidljivo oznaĉenog osoblja na gradilištu, ukoliko je to

potrebno radi bezbjednog i olakšanog prolaska graĊana;

Obezbijediti siguran i kontinuiran pristup kancelarijama,

trgovinama i stambenim zgradama tokom aktivnosti

renoviranja, ukoliko zgrada ostaje otvorena za javnost.

DIO 3 PLAN MONITORINGA ŢIVOTNE SREDINE

Faza

Šta

(je

parametar

koji treba

nadzirati?)

Gdje

(je

parameter

koji treba

nadzirati?)

Kako

(Treba

nadzirati

parametar

?)

Kada

(Definisati

učestalost /

ili

kontinuiran

o?)

Zašto

(se

parameter

nadzire?)

Trošak

(ukoliko

nije

uključen

u

projektni

budţet)

Ko

(je

odgoovr

an za

nadzor?)

Tokom

aktivnosti

priprema

Odgovarajuc

e

obiljezavanje

i organizacija

gradilista

Na

gradilištu -

Instititut za

biologiju

mora

Pregledom

gradilišta

Prije početka

radova

Radi

sigurnosti i

bezbijednosti

U okviru

projektno

g budţeta

IzvoĎač i

nadzorni

44

prije pocetka

radova organ

Kontrola

kvaliteta

graĎevinskog

materijala

(posebno

boje,

rastvarači,

hemikalije)

Kontrola

dokumenta

cije

izvoĎača

radova koja

se odnosi

na nabavku

materijala

Na

gradilištu-

Instititut za

biologiju

mora

(pregledom

deklaracije

proizvoĎač

a)

Kontrola

dokumentac

ije

(specifikaci

ja

materijala)

Neposredni

m

pregledom

Prilikom

nabavke

Prije početka

radova

Radi

usklaĎenosti

sa

projektovani

m

materijalima

i kontrola da

li u

materijalima

ima

nedozvoljeni

h supstanci

(iz

deklaracije

proizvoĎača)

Zanemarlj

ivi

troškovi,

u okviru

projektno

g budţeta

Konsulta

nt za

zaštitu

ţivotne

sredine

IzvoĎač i

nadzorni

organ

Projektna

dokumentaci

a

Na

gradilištu -

Instititut za

biologiju

mora

Dobijanje

saglasnosti

na

projektnu

dokumentac

iju od

strane

Uprave za

zaštitu

kulturnih

dobara

Prije početka

radova

Zato što je to

predviĎeno

rješenjem o

konzervators

kim uslovima

U okviru

projektno

g budţeta

Vlasnik

(IBM)

Tokom

aktivnosti

implementa

cije

Dotrajala

oprema

Na

gradilištu

Ponovno

korišćenje i

recikliranje

kada god je

to moguće;

adekvatno

uklanjanje u

drugim

slučajevima

Svakodnevn

o

Radi

smanjenja

ukupne

količine

otpadnog

materijala

Zanemarlj

ivi

troškovi,

u okviru

projektno

g budţeta

IzvoĎač i

nadzorni

organ

GraĎevinski

otpad

(ukjucujući

opasni/neopa

sni,

gradjevinski

otpad, boje,

rastvarači,

hemikalije)

Na

gradilištu

Kontrola

razdvajanja

i

privremeno

g

skladištenja

otpada,

ponovno

korišćenje i

reciklaţa

kada god je

to moguće

Kontrola

evidencije o

trajnom

zbrinjavanj

u otpada

Svakodnevn

o

Po potrebi,

tj. kad god se

otpad odvozi

sa gradilišta

Kako bi se

spriječilo

miješanje

opasnog i

neopasnog

otpada, kao i

njegovo

nepropisno

skladištenje i

odlaganje

U okviru

projektno

g budţeta

IzvoĎač i

nadzorni

organ

Slučajni

nalazi

Na

gradilištu

Ako se

naiĎe na

Svakodnevn

o

Kako bi se

spriječilo

45

arheološke

nalaze

tokom rada

na

rehabilitacij

i, izvoĎač

radova bi

trebao

obustaviti

radove i o

tome

obavjestiti

nadleţne

organe

moguće

uništavanje

kulturnih

dobara

Zanemarlj

ivi

troškovi,

u okviru

projektno

g budţeta

IzvoĎač i

nadzorni

organ

Buka

Na

gradilištu

Kontrola

radnog

vremena

(dozvoljena

je samo

dnevna

smjena)

Kontrola

ispravnosti

i pravilnog

korišćenja

opreme

Svakodnevn

o

Radi

smanjenja

negativnog

uticaja buke

na radnike i

susjedstvo

Zanemarlj

ivi

troškovi,

u okviru

projektno

g budţeta

IzvoĎač i

nadzorni

organ

Prašina

Na

gradilištu

Polivanje

vodom ili

pokrivanje

prašnjavih

materijala;

prilagoĎava

nje brzine

vozila

kojima se

ona prevoze

Radnici bi

trebali

nositi

odgovaraju

ću opremu

Svakodnevn

o

Kako bi se

smanjio

negativni

uticaj prašine

na radnike i

prolaznike

Zanemarlj

ivi

troškovi,

u okviru

projektno

g budţeta

IzvoĎač i

nadzorni

organ

Kvalitet

morske vode

Pored

gradilišta

Ispitivanje

će obaviti

nadleţna

institucija

Prije i nakon

završetka

radova

Kako bi se

očuvao

kvalitet

morske vode

tokom

izvoĎenja

radova

U okviru

projektno

g budţeta

IBM

Bezbijednost

radnika

Na

gradilištu

Kontrola

korišćenja

lične

zaštitne

opreme

Svakodnevn

o

Radi

sigurnosti i

bezbjednosti

radnika

Zanemarlj

ivi

troškovi,

u okviru

projektno

g budţeta

IzvoĎač i

nadzorni

organ

Bezbijednost

pješaka i

saobraćaja

Na

gradilištu i

oko

gradilišta

Kontrolisati

da li je

gradilište

propisno

obiljeţeno i

Tokom

izvoĎenja

radova i

prilikom

Radi

bezbijednosti

i sigurnosti

Zanemarlj

ivi

troškovi,

IzvoĎač i

nadzorni

organ

46

da li se

poštuju

saobraćajni

propisi

prilikom

dovoza

materijala i

odvoţenja

otpada

prevozenja

materijala i

otpada

pješaka i

učesnika u

saobraćaju

u okviru

projektno

g budţeta

RukovoĎenje

smjernicama

koje je dala

Uprava za

zaštitu

kulturnih

dobara

Na

gradilištu

Neposredni

m

opaţanjem

Svakodnevn

o

Radi

očuvanja

autentičnosti

objekta i

sprječavanja

svih radnji i

aktivnosti

kojima se

moţe

promijeniti

izgled,

svojstvo,

osobenost i

značaj

kulturnog

dobra.

Zanemarlj

ivi

troškovi,

u okviru

projektno

g budţeta

IzvoĎač i

nadzorni

organ

Tokom

aktivnosti

nadzora

Tokom

perioda

nadzora treba

kontrolisati

primjenu

mjera iz

odjeljka A. .

Opšti uslovi,

B. Opšta

obnova i / ili

izgradnja, ,

F. Toksične

materije, I.

Bezbijednost

saobraćaja i

pješaka, G.

Uticaj na

šume i / ili

zaštićena

područja i D.

Istorijske

zgrade, kao i

primjenu

smjernica

koje je dala

Uprava za

zaštitu

kulturnih

dobara.

Na

gradilištu

Priprema

izvještaja o

sprovoĎenj

u PUŢS

Neposredni

m

opaţanjem,

kontrolom

dokumentac

ije

Najmanje

jednom

mjesečno

Najmanje 1

put mjesečno

Kako bi se

kontrolisala

primjena

Plana

upravljanja

ţivotnom

sredinom

U okviru

projektno

g budţeta

Nadzorni

organ

Konsulta

nt za

ţivotnu

sredinu

47

Prilog 1

48

49

50

51

Aneks 2

Informacija o obavljenim javnim konsultacijama-biće uraĎena

52

Aneks 3

CRNA GORA

MINISTARSTVO NAUKE

Projektni zadatak za sprovođenje procjene uticaja na životnu sredinu i izradu

Plana upravljanja životnom sredinom za Centar uspješnosti u bioinformatici

1. Uvod

Ovaj projektni zadatak (obim i sadržaj) obuhvata i podržava sprovođenje procjene uticaja (PU) i izradu Plana upravljanja životnom sredinom (PUŽS), uzimajući u obzir specifičnosti lokacije za Centar uspješnosti u bioinformatici. Mogući uticaji na životnu sredinu projekta Centra uspješnosti (CU) procjenjivaće se uz primjenu Politike Svjetske banke (SB) o procjeni uticaja na životnu sredinu (OP/BP/GP 4.01 o PU); Priručnik SB o sprečavanju i smanjenju zagađenja (PPAH) kao i relevantnog zakonodavstva Vlade Crne Gore. Tamo gdje crnogorska regulativa iz oblasti zaštite životne sredine ne obezbjeđuje odgovarajuće zaštitne mjere, CU će primjenjivati politike i procedure zaštite SB, kao i najbolju međunarodnu praksu za bezbijednost u laboratorijama, odlaganje otpada i operativne procedure.

2. Informacije o Projektu

Vlada Crne Gore preko Ministarstva nauke (MN) i Ministarstva prosvjete sprovodi projekat “Visoko obrazovanje i istraživanje za inovacije i konkurentnost”-INVO, koji se fnansira iz kredita SB. U okviru komponente 3 Projekta (Uspostavljanje konkurentnog istraživačkog okruženja), biće između ostalog podržano uspostavljanje prvog Centra uspješnosti u Crnoj Gori kao pilot projekta za osnivanje novih centara. Poziv za grantove za uspostavljanje prvog Centra uspješnosti je objavljen 30. maja 2013. godine. Nakon dvije faze evaluacije, finalna Komisija za evaluaciju je predložila Savjetu za naučno-istraživačku djelatnost da preporuči MN predlog Elektrotehničkog fakulteta Univerziteta Crne Gore (u daljem tekstu: aplikant) za projekat “Centar uspješnosti u bioinformatici (BIO-ICT)”, (u daljem tekstu: projekat), kao izabranog za pregovarenje o grantu. Traženi iznos granta je 3,702,683 €. Predviđeno trajanje projekta je 36 mjeseci. Partnerske institucije su: Licencirane domaće naučno-istraživačke institucije (RSRI): Institut za biologiju mora iz Kotora; Institut za javno zdravlje iz Podgorice i Biotehnički fakultet iz Podgorice. Međunarodne naučno-istraživačke institucije (ISRI): Centar za TIF, Univerzitet Aalborg iz Danske i Naučno-istraživački centar za ekološku bezbijednost iz Petrograda, Ruska akademija nauka (SRCES-RAS). Domaći privredni subjekti (NCE): DOO Green House Jovovic i COGI DOO. Projekat između ostalog predviđa primjenu informaciono-komunikacionih tehnologija (ICT) u oblasti održive poljoprivrede, monitoringa usjeva, šumskih i vodenih/morskih eko-sistema, razvoj postupaka za kontrolu i smanjenje zagađenja vazduha, analizu i standardizaciju u proizvodnji hrane, kontrolu kvaliteta zemljišta kao i unapređenje u oblasti javnog zdravlja. BIO-ICT će koristiti ICT

53

platformu koju će kreirati aplikantov istraživački tim kako bi se obezbijedili novi proizvodi i usluge u oblasti bioinformatike koji će unaprijediti istraživanja u domaćim naučno-istraživačkim institucijama u oblasti prirodnih nauka. Multidisciplinarni pristup obezbjeđuje rješavanje značajnih pitanja iz oblasti prirodnih nauka u Crnoj Gori korišćenjem rješenja iz oblasti ICT razvijenih od strane domaćih naučnika. Dodatno, dvije kompanije kao članovi konzorcijuma koji imaju sopstvene potencijale u ovim oblastima će koristiti rezultate projekta. Inostrani partneri su renomirane institucije sa dugogodišnjim ranijim iskustvom sa RSRI.

3. Ciljevi Rezultat provjere sa aspekta zaštite životne sredine je da predloženi projekat odgovara kategoriji “B” SB za koji se zahtijeva sprovođenje ograničene procjene uticaja na životnu sredinu (PU) i izrada Plana upravljanja životnom sredinom (PUŽS). Aplikant će sprovesti procjenu uticaja na životnu sredinu uzimajući u obzir specifičnosti lokacije, kako bi se procijenio mogući uticaj predloženog projekta na životnu sredinu. Rezultat postupka PU biće Izvještaj o PU sa Planom upravljanja životnom sredinom (PUŽS), koji će obezbijediti mjere ublažavanja uticaja i monitoringa, kao i institucionalnu raspodjelu odgovornosti tokom implementacije, u cilju sprječavanja negativnih uticaja projekta na životnu sredinu, neutralizovanja ili smanjenja do prihvatljivog nivoa. SB podržava primjenu preventivnih mjera u odnosu na mjere ublažavanja i kompenzacione mjere, kad god je to moguće. U cilju obavještavanja i konsultovanja zainteresovane javnosti, Izvještaj o PU sa PUŽS će biti pripremljen na crnogorskom i na engleskom jeziku.

4. Procjena uticaja na životnu sredinu/zahtjevi i regulativa Procjena uticaja na životnu sredinu i izrada PUŽS za projekat sprovešće se uz primjenu postupka koji se zasniva na: Politici SB o procjeni uticaja na životnu sredinu (OP/BP/GP 4.01 o PU); Priručniku SB o sprečavanju i smanjenju zagađenja (PPAH)6, kao i relevantnog zakonodavstva Vlade Crne Gore. Tamo gdje crnogorska regulativa iz oblasti zaštite životne sredine ne obezbjeđuje odgovarajuće zaštitne mjere, u projektu će primjenjivati politike i procedure zaštite SB, kao i najbolja međunarodna praksa za bezbijednost u laboratorijama, odlaganje otpada i operativne procedure. U Okviru za upravljanje životnom sredinom (OUŽS) koji je dio Smjernica za aplikante za pripremu projekta za pilot CU dat je document koji sadrži najbolju međunarodnu praksu za bezbijednost u istraživačkim laboratorijama. S obzirom na to da predložene aktivnosti između ostalog uključuju istraživanja u oblasti unapređenja produktivnosti u poljoprivredi, OUŽS takođe sadrži Kodeks za upravljanje pesticidima Organizacije za hranu i poljoprivredu UN7.

5. Oblast procjene uticaja i moguća značajna pitanja Oblasti koje će biti razmatrane kao lokacije projektnih aktivnosti, ali nisu ograničene samo na navedene obuhvataju: Elektrotehnički fakultet u Podgorici, Institut za javno zdravlje u Podgorici, Biotehnički fakultet u Podgorici sa njihovim oglednim lokalitetima, Institut za biologiju mora u Kotoru, COGI D.O.O. u Kotoru i D.O.O. Green House Jovović u Danilovgradu. S obzirom na to da za poljske oglede koji se odnose na primjenu ICT u vinogradarstvu nijesu tačno definisane lokacije na kojima će se obavljati istraživanja, PUŽS bi trebalo da predvidi mjere koje koje bi se mogle primijeniti na bilo koju novu potencijalnu lokaciju, pored oglednog imanja Biotehničkog fakulteta. Moguća značajna pitanja koja bi trebalo razmotriti, ali nijesu ograničeni samo na navedene su: bezbijednost u laboratorijama (uključujući odgovarajuće obuke, prakse u skladištenju materijala i upravljanju otpadom), manji građevinski radovi na adaptaciji laboratorija i poljski (terenski) ogledi iz oblasti poljoprivrede i ekologije.

6http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/topics_ext_content/ifc_external_corporate_site/ifc+sustainability/publications/p

ublications_handbook_ppah__wci__1319577543003 7 MeĎunarodni Kodeks za postupanje u distribuciji i upotrebi pesticida, Revidovana verzija; Usvojen na 123. sjednici

Savjeta Organizacije za hranu i poljoprivredu u novembru 2002.; Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih

nacija; Rim, 2005.

54

6. Obim i sadržaj Postupak sprovođenja procjene uticaja i izrade PUŽS obuhvata sledeće zadatke: Zadatak 1: Navesti kratak pregled uslova u vezi procjene uticaja u Crnoj Gori, uključujući zakonodavstvo iz oblasti zaštite životne sredine koje je primjenljivo na projektne aktivnosti, kao i obavezu aplikanta/partnera za pribavljanje dozvole ili saglasnosti od strane nadležnog organa. Zadatak uključuje i uslove SB koji su navedeni u OUŽS. Zadatak 2: Navesti kratak opis predloženog projekta; Dati kratak opis svih mjesta/lokacija na kojima će se realizovati projektne aktivnosti. Dati detaljan opis osjetljivih lokacija, kao što je zona morske obale u Kotoru, kao i drugih ako ih ima (zaštićene oblasti, lokacije u blizini vodenih tokova, močvare, staništa zaštićenih ili osjetljivih vrsta i td.). Navesti detaljan opis radnih paketa (RP) čija realizacija može imati uticaja na životnu sredinu (RP3, RP5 i RP6). Dati spisak i kratak opis opreme i materijala koji će biti nabavljeni u okviru RP3. Dati kratak opis alternativnih rješenja, ako ih ima, i krako obrazložiti glavne razloge za izbor određenih rješenja, sa aspekta uticaja na životnu sredinu. Zadatak 3: Dati opis segmenata životne sredine (trenutno stanje); Prikupiti, ocijeniti i izložiti podatke o relevantnim karakteristikama segmenata životne sredine: prirodno okruženje, pojave i aktivnosti, kao i životnu sredinu koja je pod antropogenim uticajem, uzimajući u obzir aktivnosti u okviru projekta. Zadatak 4: Utvrditi potencijalne uticaje projekta; Aplikant će identifikovati značajne pozitivne i negativne uticaje projektnih aktivnosti. Posebnu pažnju posvetiti neizbježnim i nepovratnim uticajima, ako ih ima. Procjena uticaja projekta bi trebalo da bude usmjerena, ali nije ograničena samo na navedeno, na: bezbijednost u laboratorijama, čuvanje i odlaganje opasnog i neopasnog otpada; postupanje sa elektronskim otpadom u vezi planirane proizvodnje štampanih ploča, senzora, programskih kola i drugih elemenata; poljoprivredne i ekološke aktivnosti na otvorenom; manji građevinski radovi na rekonstrukciji prostorija na Elektrotehničkom fakultetu i laboratorije u Institutu za biologiju mora. Zadatak 5: Izraditi PUŽS kako bi se spriječili ili ublažili procijenjeni negativni uticaji projektnih aktivnosti na životnu sredinu. U PUŽS bi trebalo da budu jasno navedene predložene mjere ublažavanja uticaja i monitoringa, kao i odgovornost institucija odgovornih za sprovođenje PUŽS. Plan ublažavanja obuhvatiće glavne uticaje koji bi trebalo da se kontrolišu; opisati specifične mjere ublažavanja za svaki mogući uticaj; identifikovati subjekte odgovorne za sprovođenje mjera ublažavanja i dati procjenu troškova za svaku od mjera (koji bi trebalo da budu integrisani u ukupne troškove projekta). Mjere ublažavanja bi trebalo da budu primjenljive i praktične kao i da se jednostavno mogu pratiti i provjeravati. Za planirane manje građevinske radove, zahtijeva se Kontrolna lista sa PUŽS za manje građevinske radove (obrazac je dat u OUŽS), koja će biti dio Izvještaja o PU sa PUŽS. Ako manji građevinski radovi ne mogu biti definisani sada, Kontrolna lista sa PUŽS će se pripremiti naknadno tokom realizacije projekta (uz održavanje propisanih javnih konsultacija). U Monitoring planu će se predvidjeti izvodljive aktivnosti kojima će se kontrolisati sprovođenje mjera iz Plana ublažavanja uticaja. Predviđeni format za PUŽS priložen je u aneksu 1. Zadatak 6: Utvrditi institucionalno uređenje i osnaživanje u vezi sprovođenja PUŽS; Detaljno opisati ko je odgovoran za mjere ublažavanja i monitoringa; Dalje, ko će kontrolisati primjenu Plana ublažavanja; Ko će prikupljati podatke iz Plana monitoringa i izvještavati; Obrazložiti kako će se koristiti podaci dobijeni tokom monitoringa; Ocijeniti trenutne kapacitete aplikanta i partnerskih institucija i identifikovati oblasti u kojima je potrebno jačanje kapaciteta u vezi upravljanja životnom sredinom. Predvidjeti zahtjeve za obukom u vezi sprovođenja PUŽS kao i drugu potrebnu podršku, kao što je nabavka opreme za monitoring i sl., kao i procijenjene troškove za institucionalno jačanje. Zadatak 7: Objavljivanje i javne konsultacije; Aplikant je odgovoran za objavljivanje nacrta Izvještaja o PU sa PUŽS na javnom mjestu (biblioteka, opštinska ili vladina zgrada i sl.) u blizini projektne lokacije/lokacija, kao i na sajtu aplikanta i partnerskih institucija i objavljivanje obavještenja u lokalnim medijima (npr. dnevne novine). U obavještenju će se navesti gdje se može obaviti javni uvid u Izvještaj o PU sa PUŽS, sa odgovarajućim mehanizmom dostavljanja mišljenja (u elektronskom i pisanom obliku), kao i kada i gdje će biti održana javna rasprava. Uvid u Izvještaj o PU sa PUŽS bi

55

trebalo da bude omogućen na javnom mjestu najmanje sedam dana prije održavanja javne rasprave.8 Aplikant će organizovati i održati javnu raspravu na kojoj će predstaviti projekat i PUŽS. Konačna verzija Izvještaja o PU sa PUŽS (izmijenjenog u skladu sa prihvatljivim primjedbama dobijenim tokom javnih konsultacija) biće objavljena na aplikantovom sajtu i sadržaće aneks sa podacima o javnim konsultacijama, uključujući i: način na koji je objavljeno obavještenje o javnim konsultacijama, datum(e) i lokaciju (e) za javne konsultacije, identifikovane zainteresovane strane, listu učesnika, program i zapisnik sa javne rasprave, kao i sve prikupljene komentare i primjedbe i način njihovog razmatranja.

7. Tim za procjenu uticaja na životnu sredinu Aplikant (sa partnerskim institucijama) može izraditi Izvještaj o PU sa PUŽS angažovanjem sopstvenog osoblja ili može angažovati nezavisnog konsultanta. Proces procjene uticaja zahtijeva multidisciplinarnu analizu. Opšti uslovi za članove Tima za procjenu uticaja na životnu sredinu su: upravljanje životnom sredinom, procjena uticaja na životnu sredinu, poljoprivreda, biologija, medicina, mikrobiologija, hemija i ICT. Dodatno, u Tim bi trebalo da budu uključeni:

- Najmanje jedan specijalista za životnu sredinu sa minimum pet godina iskustva u oblasti kao što je analiza životne sredine;

- Najmanje jedan diplomirani biolog sa minimum pet godina iskustva u istraživanjima iz oblasti biologije mora;

- Najmanje jedan diplomirani inženjer poljoprivrede sa minimum pet godina iskustva u istraživanjima iz oblasti biljne proizvodnje ili kvaliteta zemljišta;

- Najmanje jedan diplomirani inženjer elektrotehnike sa minimum pet godina iskustva u istraživanjima iz oblasti ICT.

8. Plan aktivnosti

Nacrt i konačna verzija Izvještaja o PU sa PUŽS mora biti pregledan i odobren od strane MN i SB. Sve aktivnosti koje su predviđene u projektnom zadatku trebalo bi da budu završene prije potpisivanja ugovora o grantu. MN će uvrstiti u ugovor o grantu za CU obavezu korisnika granta da sprovede sve mjere definisane u izvještaju o PU sa PUŽS.

9. Izvještaj o PU sa PUŽS Izvještaj o procjeni uticaja na životnu sredinu bi trebalo da bude sažet i ograničen na značajna pitanja koja se odnose na životnu sredinu, kako bi rezultati procjene uticaja bili uvršteni u PUŽS. Izvještaj o PU sa PUŽS bi trebalo da sadrži sledeća poglavlja:

- Sažetak - Pravni i administrativni okvir - Opis predloženog projekta - Opis segmenata životne sredine - Značajni uticaji na životnu sredinu - Plan upravljanja životnom sredinom - Institucionalno uređenje i jačanje - Obavještavanje javnosti - Literatura - Tim za procjenu uticaja na životnu sredinu - Projektni zadatak za sprovođenje PU i izradu PUŽS Aneks: - Informacija o održanim javnim konsultacijama

8 Aplikant ima pravo da objavi Izvještaj o PU sa PUŢS (i nacrt i finalnu verziju) na način da javno objavljene

informacije neće sadrţati povjerljive podatke koji se odnose na proces inovacija, pod uslovom da je adekvatno

obrazloţeno kako će finansirane aktivnosti ublaţiti bilo kakav procijenjeni uticaj na ţivotnu sredinu.