M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j aM a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j a

Br. 23 Cena: 50 den. juli 2011 god.IS

SN

: 18

57-

671

0

Катализатор за модернизација на натоКонцеPтот на нато-силите за одговор – нрФ и учеството на рм во КолеКтивната самоодбрана на нато

АРМ - НАТО РАпОРТиРАње ОРужјE ВОеНА исТОРијА игРи и сиМулАции

оsnovna alatka za regionalno integrirawe

5-та КонФеренција на началници на генералШтабови на армиите од балКансКите земји

Pотврда за Квалитетот

2-1

2 ј

ул

и 2

011

, п

еп

ел

иШ

Те

и А

п к

Ри

ВО

лА

к МЕЃУНАРОДЕН ПРОЕКТ „ЛЕТЕН КАМПУС 2011“

ешкиот костен“ дојде и помина. И, што е најважно од сè, не нè изгоре. Република Македонија

успеа да ја следи „кривата на искуство-то“ и повторно да им покаже на сво-ите пријатели и поддржувачи, на ор-ганизациите чиј составен дел се стре-ми да стане дека жештината и остри-ната на дваесеттината дена кои прет-ходат на секој изборен циклус само го отсликуваат нашиот менталитет, на-шата жестокост кога со желба сакаме да пренесеме нешто во јавноста. Кон-тинуитетот кој го создадоа последова-телните изборни циклуси дефинира-ни како апсолутно мирни и демократ-ски, избори на кои во целост се пока-жа волјата на народот, треба да биде доказ сам за себе дека законот е пред сè и над сè и дека тоа сите македон-ски граѓани, без исклучоци, го знаат и го применуваат. Токму однесувањето на денот на изборите испрати една јасна и недвосмислена порака дека почитувањето на правната држа-ва, пишаните правила и нормите на однесување не е случајност, туку вос-поставено правило. Ниту активностите на еден од носечки-те столбови на државноста, Армијата на Република Македонија не отста-пуваат од констатацијата дека јуни беше еден успешен месец во кој на те-рен можеа да се утврдат сите вешти-ни и способности кои нејзините при-падници можат да ги понудат. По сите критериуми успешно организи-раната петта по ред конференција на началниците на генералштабови-те на балканските армии и даде уште еден поттик на оваа екстремно важ-на балканска иницијатива која има за цел да ги приближи нашите народи и да ја унапреди меѓусебната соработ-ка во поглед на зацврстувањето и развивањето на регионалната, европ-ската и глобалната безбедност и ста-билност. Домаќинскиот дочек во „ма-кедонскиот град на светлината“ овоз-можи книгата исполнета со потре-бата од вкрстување на напорите за достигнување на заедничките безбед-носни императиви да продолжи да се испишува во еден пријателски тон, тон кој им доликува на докажани и искрени пријатели и соработници. Успехот не изостана ниту кога станува збор за комплексната военомедицин-ска вежба која се одржа на АП „Кри-волак“ и ЦО „Пепелиште“, „MEDCEUR 11“. Напротив, тимовите на АРМ, на Армијата на САД и на армиите на останатите земји од регионот пока-жаа дека во целост можат да се спра-ват со секоја природна катастрофа. Потврдувањето и унапредувањето на високата интероперабилност, како и на организираноста на домашните ка-пацитети за одговор на сето она што природата може да ни го „припреми“ беа целите кои, впрочем, во целост беа исполнети. Согледувајќи го развојниот пат на АРМ и на Република Македонија, неминов-но се забележува дека основната кон-станта лежи во тоа дека постојаната и непрекината работа носи постојани резултати. Сепак, „успехот е контину-ирано патување, не само една един-ствена дестинација“.

Здравко Ризовски

Едноставни, но Ефикасни

ПОДЦЕВНИ ГРАНАТОФРЛАЧКИ ВО АРМ

интервју СО ПОтПОЛКОвниК ДрАГАн неДеЛКОСКи, КОМАнДир нА БОрБен ХеЛиКОПетрСКи СКвАДрОн вО винГ-От нА АрМ

ИДНИНАТА ДЕНЕС

СИГУРНОСТ НА РАЗВОЈНИОТ ПАТ НА „ЕГЗОСКЕЛЕТОТ“

НОВО ИСКУСТВО

ПОКАЗНА ТАКТИЧКА ВЕЖБА ЗА ЗАШТИТА И СПАСУВАЊЕ ОД УРНАТИНИ

РАЗУЗНАВАЊЕ СПРОВЕДЕНО ОД ЛУЃЕ (ХЈУМИНТ)

ПРИБИРАЊЕ НА ИНФОРМАЦИИ ОД РАЗНИ МЕТОДИ – I

Брсјачката Буна од 1881 година

Реакција на донесените одлуки на големите евРопски сили за вРеме на БеРлинскиот конгРес од 1878 година

ПБО

ЦИВИЛНО-ВОЕНАТА СОРАБОТКА ЗА ВРЕМЕ НА ВИЕТНАМСКАТА ВОЈНА – I

„ПОСЛЕДНИОТ ШКОТСКИ КРАЛ“

ИСТОРИСКА ДРАМА ЗА АПСОЛУТНАТА МОЌ

14

8

20

30 11

35

46 22

48

56

Страница

страница

Страница

Страницастраница

Страница

Страница

страница

Страница

Страница страница

ШТИТ - Година III, број 23, јули 2011 година, излегува еднаш месечноИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ИЗДАВАЧКИ СОВЕТЕмил Димитриев (претседател)Генерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, полковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи Малковски

ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИКЗдравко Ризовски, потполковник

РЕДАКЦИЈАВасил Дичевски (новинар-уредник), Кристина Илиевска (новинар-уредник), Билјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Иван Петрушевски (новинар); Ксенија Митева (лектор); Александар Атанасов (фотографии)

КОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈНЖарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ, Стефан Смиљаноски

Печати: „СТЕДА ГРАФИКА“ – Скопје

АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТАМИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА - СПИСАНИЕ „ШТИТ“ул. „Орце Николов“ бб 1000 СкопјеТелефони: 02 328 24 17; 02 328 20 58Факс: 02 3113 527; 02 3128 276 www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Содржина:

3

ЦЕНАТА НА ЕДЕН ПРИМЕРОК Е 50 ДЕНАРИГОДИШНА ПРЕТПЛАТА 600 ДЕНАРИ

жиро с-ка 05001001 1678720(повикување на број: 725939-10)даночен број: 4030990271748ТС 100000000063095

24

со Ладни гЛаВи Во ЖЕШкиот МЕсЕЦ

Ката

лиза

тор

за

мод

ерни

заци

ја

на Н

АТО

о постигнувањето на полноправно членство на Република Македонија во НАТО, АРМ ќе учествува во ко­лективната самоодбрана на те­

ри торијата на земјите­членки поради одржување на безбедноста во Север­ноатлантската област. За таа цел Репу­блика Македонија во континуитет спро­ведува сеопфатни национални рефор­ми според барањата на Акциониот план за членство на НАТО и во тој процес це­лосно ги подготвува своите институции за целосно преземање на одговорности­те кои ќе произлезат од членството во Алијансата.По 2000 година НАТО и ЕУ ја поттик­наа иницијативата на создавање на си­лите за брза реакција. Како резултат на оваа иницијатива во 2002 година НАТО ги формираше своите сили за одговор (NATO Response Force, NRF), а две годи­ни подоцна истото го направи и ЕУ со Концептот за борбените групи (EU Battle groups, EUBG). Формирањето на овие сили беше логична реакција на зголеме­ниот интензитет на веќе познатите зака­ни и ризици во светски рамки кои имаа свое влијание и врз безбедноста на Ев­ропа. Развојот на овие сили не е новина за­тоа што во периодот на Студената војна двете суперсили развивале сили со слич­на намена. Примарната цел на тие сили била реакција во случај на судир помеѓу суперсилите во подрачјето на Блиски­от Исток или во Индискиот Океан, како и во земјите на „третиот свет“ поради

дина е покрената иницијатива за развој на нови воени способности на НАТО (Defense Capabilities Initiative), која треба-ло да ги отстрани клучните недостатоци помеѓу силите на европските членки на Алијансата, и тоа во поглед на:– зголемување на мобилноста и на спо-

собноста за распоредување на сили надвор од територијата на НАТО;

– создавање на способности за под-дршка на силите во долготрајни опе-рации во или надвор од територијата на НАТО;

– способност за ангажирање на силите во сите видови операции од судир со низок интензитет до класична конвен-ционална војна;

– постигнување на висок степен на преживување на силите;

4

Концептот на НАТО-силите за одговор – НРФ и учеството на РМ во колективната самоодбрана на НАТО

изведување на операции со ограничен интензитет. силите за брза реакција постоеја пртетходно и во нато, но нив­ната улога била само како сили за под­дршка (за зајакнување) на критични­те делови на бојното поле. овие сили, кои биле формирани за време на сту­дената војна, биле наменети исклучи­во само за водење на воени опера­ции. иницијативата за формирање на нРФ претставува катализатор за модернизација на нато, а воедно трe бало да овозможи и постепено на­малување на разликите во воените способности помеѓу сад и европските членки на нато.искуството од нато­операциите во­дени на Балканот покажало дека на­сле дената структура и способности од времето на студената војна, кои биле наменети за водење конвенционална војна, не се применливи за дејствување во операциите за управување со кри­зи. исто така брзо бил забележан и не­достаток од капацитети и способно­сти за стратегиски транспорт, недоста­ток од прецизни вооружени сили и од прибирање и анализа на информаци­ите кај вооружените сили на европски­те членки на нато. од друга страна, сè поголемото заостанување на европ­ските земји на полето на развојот на модерната воена технологија почнало да ја доведува во прашање можноста за заедничко изведување на операции со силите на сад.на самитот во вашингтон во 1999 го­

та од помали, пофлексибилни и брзора­споредливи сили кои повеќе ќе одговара­ат на новите мисии на нато. со новата ревидирана командна структура, нато се приспособи подобро да одговори на различните безбедносни закани, како во сопствени рамки така и пошироко од евроатлантската област. во таа насока бројот на командите беше радикално на­мален од 20 на 11 и нивните обврски беа редефинирани.сега сите оперативни штабови потпаѓаат под сојузничката команда за операции при врховниот штаб на сојузничките сили во европа (SHAPE) со седиште во монс, Белгија. таа е поддржана од две коман­ди на здружените сили способни да гене­рираат штаб на комбинираните здруже­ни сили за посебна намена (Combat Joint Task Force ­ CJTF), и од робусни, но поо­граничени постојани здружени штабови од коишто ќе може да се формира по­морски штаб на CJTF. CJTF имаат флекси­билни командни структури кои им дозво­луваат на воените команданти да поста­вуваат служби од различни земји со цел да одговорат на конкретните барања на одредена воена операција.улогата на лидер во напорите за кон­тинуирана трансформација на капа­цитетите на нато беше доделе­на на стратегиската команда базира­на во сад – сојузничката команда за

трансформација (аст) стационирана во норфлок, вирџинија. јасните насоки за трансформација i дадоа овластување на врховната команда на сојузничките сили во европа (SHAPE) да ја промовира ин­тероперативноста на своите сили и да ги обликува нРФ­силите во вистинска транс­формациска сила која на алијансата дава нови, значајни и зајакнати воени способности. аст ќе одигра клучна уло­га во приспособувањето на капацитети­те и во развивањето на доктрината за нФР­силите. од 2008 година во нато има посе­бен процес на внатрешна командна организација и поранешните г1 – г9 се

групираат во посебни сродни групи по функционални области. носител на оваа трансформација е асо­командата на нато лоцирана во Брунсум, Холандија. со оваа трансформација се овозможува командните структури да се разместат заедно со единиците онаму каде што е потребно.

состаВ, ЦЕЛи, наМЕна и оБука на нрФ-сиЛитЕ за одгоВорако подетаљно се погледне концеп­тот за нато­силите за одговор (NATO Response Force ­нРФ), може да се види дека нРФ се креирани како брзоприспо­собливи сили во согласност со барањата на поединечната мисија, самоодржливи и способни да се распоредат на големо растојание, каде и да реши да ги испрати северноатлантскиот совет ­ NAC (North Atlantic Council). врз основа на јадрото кое може по по­треба да биде и дополнето, може да се заклучи дека станува збор за мултина­ционални високомобилни и технолошки напредни, флексибилни и интеропера­тивни сили способни за брз оперативен и борбен развој. денес, нРФ­силите, во потполна борбена готовност се состојат од:– копнена компонента со големина на

бригада, оспособена за иницијален влез и вклучување во борбени дејства;

– поморски наменски сили составени од борбена група на носачи на авиони;

– поморско­десантна група и група за дејство врз цели на копно;

– воздухопловна компонента, способна да изведува 200 борбени летови днев­но, како и компонента на специјални сили.

на самитот на нато во истанбул (2004 г.) беа определени целта, задачите и на­мената на нато­силите за одговор (нРФ). примарна карактеристика на нРФ е високиот степен на подготвеност и спо­собноста за брза реакција за широк спек­тар на операции, вклучувајќи ги и раз­личните видови кризни ситуации низ це­лиот свет како евакуација, управување и отстранување на последиците од ка­тастрофи, борба против тероризмот и друго. овие сили во основа имаат уло­га на претходница ­ сили за иницијален влез (initial entry force) и создаваат услови за стационирање на поголеми сили кои доаѓаат после нРФ, а како составен дел на поголемите сили можат да учествува­ат во целиот спектар на воени операции. главна одлика на нРФ е нивната мобил­ност затоа што тие се мали сили и бројат околу 25 000 персонал и можат да поч­нат да се распоредуваат во рок од 5 дена по одлуката на NAC и истите можат автономно да се одржат во оперативна состојба 30 дена без снабдување или по­долго (ако е потребно) со дополнително снабдување со потребните средства.нато континуирано ја ревидира структу­рата на нФР со цел да се постигне пого­лема ефикасност на силите. новата реви­дирана структура е заснована на опера­тивна команда и контрола која вклучува: распоредлив здружен штабен персонал (a Deployable Joint Staff Element ­ DJSE), сили за брз одговор (The Immediate Respond Forces ­ IRF) со претходно одре­

5

– интероперативност на силите, особено во командувањето.

меѓутоа оваа иницијатива не ги постиг­на очекуваните резултати и истата е за­менета со Prague Capability Commitment и развојот на нРФ­силите. со оваа иницијатива се направи еден чекор на­пред во решавањето на еден од од глав­ните проблеми на нато, а тоа е недо­статок од постојани вооружени сили. повеќето сили со коишто располага нато и понатаму се под целосна нацио­нална команда и контрола, сè додека се распоредени од страна на земјите ­ член­ки за вршење задачи, почнувајќи од ко­лективна одбрана до нови мисии како што се оние за одржување на мирот. на­кратко, нато е форум кој ги обединува земјите кои се подготвени да ги интегри­раат своите сили и да се впуштат во мул­тинационални активности во одреден пе­риод. иницијативата за развојот на нато­силите за одговор беше иницира­на од страна на министерот за одбра­на на сад, доналд Рамсфелд, на со­станокот на министрите за одбрана на земјите­членки на нато во 2002 годи­на. прилагодувајќи се на безбедноснотo опкружување по студената војна, на са­митот во прага во 2002 г. земјите­членки на нато ги идентификуваа специфич­ните области за подобрување, ги созда­

доа нато­силите за одговор (нРФ) и ја реформираа воената командна структу­ра, во насока да биде способна да под­држи помали, пофлексибилни и помобил­ни сили.

трансФорМаЦија на коМандната структура на натосојузничките лидери во прага го прифатија нацртот на една помала, пое­фективна и распоредлива воена команд­на структура под две стратегиски коман­ди: едната оперативна, а другата функ­ционална. деталите на новата команд­на структура беа финализирани во јуни 2003 година. таа ја отсликува потреба­

6

дени сили и базен на сили за брз одго-вор (the Response Forces Pool - RFP) кои ја комплетираат основата.Принципот на пополување на НРФ-силите е врз начелото на ротација и еден циклус на НРФ трае 18 месеци. Процесот за секоја НРФ започнува со одржување на конференција на која се врши генерирање на сили од страна на земјите-членки на НАТО и партнерите. Од овие декларирани сили во првите 6 месеци се врши селекцијата на единици-те кои ќе бидат ангажирани во соодвет-ната НРФ по соодветни компоненти и на-мена и овие декларирани сили се става-ат на располагање за потребите на НРФ. Следна фаза е обуката која се спроведу-ва според шестмесечна програма за об-ука во која селектираните сили изведу-ваат најсложени вежбовни активности. Тие го обучуваат персоналот да функци-онира во крајно сложено опкружување, користејќи ги новите технологии во мул-тинационален контекст. Овој квалитет на обука, всушност е искуството што се бара од секој од учесниците, формирајќи катализатор за промена во рамките на националните сили, како и во рамките на мултинационалните формации. Третата фаза ги опфаќа силите кои се определе-ни во согласност со најстрогите критериу-ми, посебно во доменот на способности-те и интероперативноста, и истите се „де-журни“ во наредните 6 месеци. Овој пе-риод на „дежурство“ се планира во бли-ска иднина да се зголеми и на 12 месеци. Oвие сили можат да се распоредат на те-

рен во секое време на барање на Север-ноатлантскиот совет. Кога државите ги ангажираат силите во рамките на одре-дена ротација на НРФ, тие од таму можат да ги повлечат единствено во исклучи-телни случаи. Во НРФ главно се вклуче-ни сите НАТО-членки, а во последно вре-ме „вратата е отворена“ за сите партнер-ски земји коишто процениле дека имаат капацитети и способности да учествува-ат во овие сили. Генерално гледано, својата почетна опе-ративна готовност НРФ-силите ја постиг-наа во октомври 2004 година, а својата целосна оперативна готовност ја до-стигнаа во октомври 2006 година. Во суштина за секоја НРФ-ротација постои достигнување на иницијална борбена

оперативна готовност која се постигнува во првите 6 месеци и целосна оператив­на готовност која е во последните 6 ме­сеци од ротацијата.досега нРФ­силите се употребени во че­тири случаи:– за обезбедување на олимписките иг ри

во атина;– при изборите за претседател на авга­

нистан;– во санирањето на последиците од ура­

ганот „катрин“ во сад;– во санирањето на последиците од зем­

јотресот во пакистан.при анализата на концептот за нРФ­силите за одговор можеме да иденти­фикуваме три проблеми. првиот про­блем е поврзан со процесот на развој на

НРФ кој подразбира нешто повеќе од из-бор на единици и нивно вклучување во НАТО-формацијата. Развојот на структу-рата на НРФ бара и промена на процесот на планирање и развој на силите на наци-онално ниво. Следниот проблем е што организацијата на НРФ-силите ќе побарува подготовка, обука и тренинг на два до трипати пого-леми сили за да може да се изврши не-пречена ротација на силите во рамките на НРФ.Третиот проблем е поврзан со: раз-во јот на способностите и капаците-тите за C4I, стратегискиот транспорт, надополнување со гориво на авионите во воздух, способноста за борбена под-дршка на копнените сили и натамошна

интеграција на постојните поморски ка-пацитети.Меѓутоа, важен аспект на природата на НРФ-силите за одговор е фактот дека овие сили се постојани сили, за разлика од другите сили на НАТО кои се создаваа „ад хок“ за конкретните задачи.

Учеството на РМ во колективната саМоодбРана на нато и во нРФ-силите за одговоРСоработката со колективните системи за безбедност и одбрана во кои при-стапила Република Македонија е еден од столбовите кои го сочинуваат систе-мот за одбрана. Тоа подразбира дека Република Македонија може да ги кори-сти механизмите на овие системи во со-гласност со воспоставените конвенции, меѓународни договори, правила и про-цедури. Покренувањето и користењето на механизмите на колективните систе-ми за безбедност и одбрана зависи од поединечните процедури на активирање на самиот колективен систем, но основен услов е да се биде полноправен член на истите. Долгорочна стратегиска определба на Република Македонија е континуирани-от придонес во меѓународните опера-ции предводени од ООН, од НАТО и од ЕУ, како начин за промоција на мирот и заштита на нејзините безбедносни ин-тереси. Политичките и воените одлуки за активно учество во операциите пред-водени од ООН, од НАТО, од ЕУ или од други коалициски партнери ќе се доне-

7

блика Македонија не е полноправна членка на НАТО, тоа значи дека не може полноправно да учествува и во проце-сот на донесувањето одлуки во НАТО. Меѓутоа полноправното членство не е пречка за Република Македонија актив-но да учествува во операциите предво-дени од НАТО, но и активно да се вклу-чи во генерирањето на НАТО – НРФ си-лите за брз одговор. За таа намена Ре-публика Македонија долгорочно има де-кларирано свои капацитети со персо-нал од 120 лица со свои штабни елемен-ти за потребите на НФР-силите. Тоа под-разбира дека членството на Република Македонија во НАТО и интеграцијата на АРМ во воените структури на НАТО по-влекува работа на голем број персонал

во мултинационална средина и вклуче-ност во меѓународни иницијативи. Пер-соналот кој ќе биде вклучен во НРФ мора да биде оспособен, обучен, опремен и интероперабилен во согласност со стан-дардите кои се воспоставени за НРФ.За тоа што поконкретно ја очекува Ре-публика Македонија со учеството во НРФ можеме да се види од концептот за НРФ. Важноста на учеството во овие сили добива на тежина затоа што на со-станокот на министрите за одбрана на Алијансата одржан во Берлин во сеп-тември 2005 година, НРФ беа презенти-рани како „симбол на трансформацијата на Алијансата“.

м-р Игор Ѓорески

суваат од случај до случај. Навремено-то и соодветното вклучување на Репу-блика Македонија во политичкиот и во воениот процес за донесување одлу-ки за конкретната операција е важно за планирање на идното учество на нашите единици во меѓународните сили.Досега Република Македонија има своја постојана мисија при НАТО на амбаса-дорско ниво која вклучува елементи од политичката и од одбранбено-воената сфера.Во рамките на Партнерската ќелија за соработка со НАТО (Military Cooperation Division – MCD) во SHAPE Република Македонија има распоредено двајца национални претставници чии главни задолженија се координација со главна-

та команда во процесите на генерирање на сили, креирање на пакетот „Партнер-ски цели“ и креирање на процесот на евалуација на единиците. Во рамки на регионалните команди на НАТО, во зависност од потребите и сло-бодните места, постои можност Репу-блика Македонија да распореди т.н. пар-тнерски штабни елементи. Во моментов Република Македонија има распоредено 7 свои претставници, од коишто двајца се задолжени за имплементација на кон-цептот за оперативни способности, еден претставник е задолжен за процесирање на научените лекции и четворица прет-ставници се задолжени за општи штабни должности и процедури во НАТО.Земајќи го предвид фактот дека Репу-

Господине потполковник, неодамна пред македонската јавност беше прет-ставен еден од базичните проекти за развој на идните македонски пилоти, Центарот за обука на пилоти. Ве моли-ме споделете ја со нас Вашата генерал-на оцена за тоа колкаво е значењето на еден ваков проект за ВИНГ-от, за АРМ и за Република Македонија во целост.– За која било структура на АРМ, а осо-бено за воздухопловната, која денес функционира како ВИНГ, особено зна-чаен фактор е обученоста на кадарот. Ако немате добро обучен кадар вие, всушност, имате лимитирани оператив-ни капацитети, без разлика на техника-та со која располагате. Но не само тоа, туку позначајно е да се нагласи дека при извршување на задачите ги загрозувате посадите и скапата воздухопловна тех-ника. По осамостојувањето на Републи-ка Македонија, со формирањето на АРМ едновремено е формирана и првата воз-духопловна структура (Воено воздухо-пловство и противвоздушна одбрана). Од тогаш до денес едукацијата на нови пи-лоти се одвиваше во АРМ, односно во единицата за селекција и основна обу-ка, како и во еден од оперативните сква-дрони. Неспорни беа квалитетите на на-шите инструктори чии ученици се опера-тивни пилоти денес. Добар дел од нив ги потврдија своите летачки вештини на повеќе меѓународни вежби и други актив-ности во и надвор од државата. Сепак, нашите реални капацитети не ги за-доволуваа потребите за квалитетно, без-бедно и економично школување, односно

пополнувањето на летачките единици со пилоти, гледано на среднорочен и долго-рочен план, одеше во надолна линија. Во текот на процесот на реформирање на АРМ, дел од искусните кадри, кои беа де-фицитарни, заминаа во пензија и од то-гаш разликата помеѓу потребата за пило-ти и можностите за нивно обезбедување стана евидентна. Ургентноста беше на-гласена со набавката на четири нови хе-ликоптери за потребите на МВР. Такви-те состојби ги поттикнаа авторитетите на МО и на МВР да почнат сериозно да размислуваат за заедничко долгорочно и квалитетно решение, а резултатот денес е веќе познат, тоа е Центарот за обука на пилоти (ЦОП).

Детерминирајќи ја општата цел на Центарот како „активност за развој на кадар со траен квалитет“, кои се еле-ментите кои подетаљно ја опишуваат мисијата на ЦОП?– Не може да се зборува за сериозни воз-духопловни капацитети ако постои не-достаток на пилоти. Секогаш мора да се размислува за времето на издржливост во вонредни или во воени услови. Со востановувањето на Центарот за обука на пилоти конечно ќе се овозможи конти-нуирано школување на пилоти и ќе се по-дигне квалитетот на обуката на оператив-ните пилоти со вклучување на симулато-ри за двата оперативни типови хеликоп-тери. Најдобра потврда дека се работи за развој на кадар со траен квалитет се токму содржините на Центарот, односно елементите на кои ќе се базира, а тоа се

8

врвен летачки и воздухопловно-технички персонал, вклучување на наменски возду-хоплови, современи симулатори со висок степен на веродостојност и техничка под-дршка за воздухопловната техника и сите други составни делови на Центарот. Сето тоа ќе биде надополнето со добро осмис-лена теоретска програма, компјутерска техника и оптимално опремени училници за кадетите. Но, покрај сето ова, сакам да нагласам дека особено значајен е транс-ферот на знаење и искуство од страна на искусни израелски воени пилоти. Всуш-ност, ЦОП е проектиран во согласност по-ставената цел, а тоа е произведување на пилоти-борци. Затоа, потенцијалните ка-дети прво ќе се соочат со подолг процес на претселекција, оние кои ќе ја поминат ќе бидат селектирани во воздух на авио-ните „Злин-242Л“ и дури потоа ќе се до-бие група кадети која ќе биде подготвена за следење на стручно-специјалистичката програма која ќе трае 18 месеци. Во тој контекст партнер на АРМ во овој значаен проект е етаблирана компанија која долги години покажу-ва високи перформанси и одлични ре-зултати на полето на военото воздухо-пловство, израелската „Елбит Систе-ми“. Кои, според Вас, се основните при-добивки за ЦОП кои произлегуваат од оваа соработка?– Ние одиме на сигурно. Со пот пи шу ва-њето на Договорот веруваме дека дру-гата страна која треба да ја даде услуга-та, односно да го востанови ЦОП има ка-пацитети, а најдобра потврда за тоа се

СО ПОТПОЛКОВНИК ДРАГАН НЕДЕЛКОСКИ, КОМАНДИР НА БОРБЕН ХЕЛИКОПЕТРСКИ СКВАДРОН ВО ВИНГ-ОТ НА АРМ

интервју ПИЛО

ТОТ-

БОРЕ

Ц

Е НА

ШАТ

А ЦЕЛ

9

„Ми-8/17“ и „Ми-171“ ќе се заштедат од 6.000 до 8.000 часови летање или 20-25 милиони евра и тоа со вклучена цена на чинење на симулаторите и нивната тех-ничка поддршка. На пример, симулато-рот за хеликоптерот „Ми-24Александар“ ќе овозможи и тренинг со новата опрема и вооружувањето, со што се добива до-полнителна заштеда на финансиски сред-ства. Не смее да се заборави комплет-ната техничка опременост со цел ефи-касна логистичка поддршка на сите воз-духоплови, вклучувајќи ги и симулатори-те. Всушност, Центарот ќе има сопствен логистичко-технички капацитет и хангар за реализација на активностите и зашти-та на сите воздухоплови од климатските влијанија.

нашите позитивни искуства со „елбит“, кој изврши модернизација на дел од хе­ликоптерите на аРм, а благодарејќи на неа пилотите во винг­от денес, при извршувањето на своите летачки зада­чи, имаат можност да користат високо­софистицирана технологија што е привилегија на не така голем број воени пилоти. сепак, најзначајно за овој проект е тоа што „елбит системи“ има акумули­рано и големо искуство во школувањето на пилоти и производството на опрема за синтетички тренинг, односно во реални симулатори. нашиот партнер е една од водечките компании, во светски рамки, во производството на воена технологија и тоа за потребите не само за воздухоплов­ството, туку и за копнените сили и морна­рицата. Флексибилноста на компанијата „елбит системи“ во нудењето на солу­циите и нивната посветеност за квали­тетна и навремена реализација на исти­те беше еден од пресудните фактори за продолжување на соработката и затоа веруваме и очекуваме дека и во идните 8 години ќе биде така и како краен резул­тат ќе добиеме нови млади пилоти кои ќе бидат „скроени“ според нашите интерни потреби, но истовремено и подготвени да извршуваат сложени борбени мисии со нашите партнери од нато­алијансата.

дел од она што можеше да се забе-лежи на промоцијата на овој цен-тар е дека пристапот кон процесот на обучување во голема мера ќе се разликува од она што го имаме де-нес. Во што се состојат основните по-

доб рувања во целосниот теоретско-практичен процес на обука?–точно, прво особено внимание ќе се по­свети на изборот на потенцијалните пи­лоти; второ, кадетите ќе имаат оптимал­ни услови за едукација и теоретска и практична; трето, времето на школување ќе биде максимално скратено, така што за 18 месеци кадетите официјално ќе ги добијат своите „крила“. потоа, во след­ните 6 месеци новопроизведените пило­ти треба да завршат преобука на еден од оперативните воздухоплови, а тој про­цес ќе биде поддржан со симулаторите на цоп. да подвлечам, најзначајни фак­тори кои ќе обезбедат нов квалитет се изборот на кадарот, искуството на ин­структорите вклучени во организацијата

и изведувањето на летачката обука и кон­тинуираната логистичка подршка. сето ова е предвидено со проектот и затоа не се очекува процесот на школување на ид­ните пилоти да биде нарушен, односно да дојде до отстапување од зацртаната про­грама.центарот како институција ќе се занима­ва исклучиво со произведување на пило­ти, како и надградба на оперативните пи­лоти со помош на еден од двата симулато­ра, додека сквадроните ќе се занимаваат пред сè со подобрување на квалитетот на борбената обука, во согласност со мисии­те на единиците, како и извршување на ле­тачките задачи кои ќе ги добиваат од прет­поставените команди.

ако се земе предвид споменатиот нов подобрен концепт на обука, како и но-вата најсовремена опрема за обука на пилоти која е достапна во светски рам-ки, што е она што Центарот од технички аспект ќе може да им го понуди на сво-ите кандидати?– во новата зграда на центарот се пред­видени современи кабинети, брифинг­сали и училници за реализација на тео­ретскиот дел од програмата за обука. за селекцијата во воздух, како и за три­те фази на обука на идните пилоти ќе им бидат на располагање пет авиони „злин 242л“ и четири хеликоптери „Бел­206“. овие летала ќе се опремат со уреди за следење на обуката и реализација на так­тички тренинг дење и ноќе, со цел млади­те пилоти полесно и побрзо да ги совлада­ат комплексните платформи во сквадро­ните. претходно кажав дека центарот ќе располага и со два современи симулатори. се работи за подвижни симулатори со ви­сок степен на веродостојност во однос на хеликоптерите „ми­24александар“ и „ми­8/17/171“. од аспект на техничката опреме­ност токму овие два симулатора го прават центарот посебен и интересен и во интер­национални рамки. пилотите од винг­от сами ќе можат да изготват програма за об­ука и според истата да летаат на симула­торите во текот на целата година. ваква можност во моментов нема ниту едно воз­духопловство во европа и пошироко, кога станува збор за споменатите типови хели­коптери. симулаторите во голема мера ќе придонесат да се подигне безбедноста на летањето и да се заштедат скапите ресур­си. со актуелниот договор, за период од шест години, на хеликоптерите „ми­24“,

Господине потполковник, АРМ и МО го „кршат ледот“ во регионот кога ста-нува збор за развој на еден ваков со-фистициран Центар за обука на пило-ти. Од тој аспект неговото значење ги надминува границите на Република Македонија и добива една поширока, регионална димензија. Какво значење ќе има Центарот за нас, како регионал-ни лидери во областа, а какво значење ќе има за армиите на кои овој капаци-тет ќе им биде достапен во иднина?– Центарот е димензиониран да ги задо-воли нашите национални потреби, но воз-можно е брзо прилагодување во случај на пројавување на интерес од страна на вое-ните воздухопловствата од нашето сосед-ство, па и на оние од подалечните држа-ви. Очекувам голем интерес за симулато-рите од соседните армии, бидејќи сите во соседството се соочени со недостаток на финансиски средства, со што драстично се намалени вежбовните активности, а со тоа се намалува и подготвеноста на нив-ните пилоти за реализирање на мисиите и се загрозува безбедноста на летањето. Нашите симулатори би можеле да по-могнат во делумно решавање на нивни-те проблеми. Ние пред шест до седум го-дини бевме лидери во регионот кога го вградивме системот за ноќно летање на дел од нашите хеликоптери, а денес со овој нов проект продолжуваме во исти-от дух, односно уште еднаш се наметну-ваме како лидери во една комплексна об-ласт и убеден сум дека со повеќе добро осмислени проекти можеме да изградиме имиџ на држава која има мала, но софи-стицирана армија со која секој ќе сака да соработува. Се разбира, тоа е секундар-ната цел, основна цел треба да ни биде мисијата на АРМ, а тоа е одбрана на суве-ренитетот и територијалниот интегритет на нашата држава.

Комплексноста на целокупниот проект, неговата подготовка и реализација е евидентна. Според Ваши процени, како тече моменталната фаза и кога се очекува Центарот да биде целосно опе-ративен?– Во тек се интензивни подготовки во кои се вклучени повеќе служби и структури на МО и на АРМ. Оваа таканаречена „при-времена“ фаза е најкомплексна, бидејќи паралелно се работи на создавање усло-ви за навремено отпочнување со про-цесот на селекција и обука на прва-та генерација на кадети во времените објекти и изградба на инфраструктура на Центарот за обука на пилоти од траен ка-рактер. Центарот ќе биде целосно опера-тивен најдоцна за 18 месеци.

Господине потполковник, минатиот ме-сец беше одбележан Денот на ВИНГ-от на АРМ. Ве молиме за една сев-купна оцена за местото и значењето на воздухопловната компонента во процесот на „одбрана и заштита на територијалниот интегритет на Репу-блика Македонија“, но и за нејзиното учество во мировните и хуманитарни операции?– Денот на военото воздухопловство (ВИНГ-от) е од особено значење за нас и за АРМ, бидејќи го симболизира по-четок на развојот на македонската во-

10

ена авијација. овој ден е прилика за нас воздухоповците да ги одбележиме достигнувањата. воздухопловната ком­понента е критичен и интегрален дел на секој безбедносен систем, така мора да биде и кај нас. Без можност за воздухо­пловен маневар, прецизна огнена под­дршка на копнените сили и можност за самостојно ефикасно извршување на бор­бени задачи, не можеме да зборуваме за сериозна и ефективна армија. ако е така, тогаш местото и улогата на авијацијата во рамките на аРм се наметнува само по себе. во рамките на аРм структурата на воената авијација е дефинирана со стра­тегискиот одбранбен преглед т.е. се со­стои од еден борбен сквадрон опремен со осум хеликоптери и еден транспор­тен сквадрон со шест до осум хеликопте­ри. се разбира ова не смее да биде наша крајна цел, но сепак претставува добра основа за нејзин понатамошен растеж. во овој контекст сакам да ја споменам и ид­ната воздухопловна бригада која е веќе дел од новата структура на силите и се на­девам истата, според предвидената дина­мика, успешно ќе се востанови. сакам да нагласам дека во областа на авијацијата има уште неколку значајни проекти, како што е контролата на нашето небо и про­тиввоздушната одбрана, кои ќе мора во блиска иднина да се реализираат, со цел креирање дополнителни и неопходни во­еновоздухопловни капацитети, како дел од севкупниот безбедносен систем, кој треба да го гарантира суверенитетот и територијалниот интегритет на Републи­ка македонија. дел од мисијата на возду­хопловната единица на аРм е учество во хуманитарни и спасувачки мисии, како и учество во мировни мисии. нашето вое­но воздухопловство во изминатите две децении се стекна со сериозни искуства и во овој тип на мисии и се надевам дека и во иднина ќе продолжи таа практика, со надеж дека нема да има потреба од не­кои посериозни хуманитарни и спасувач­ки мисии на нашата територија.

Здравко Ризовски/Иван Петрушевски

со сиМуЛаторот, ВсуШност, го зго-ЛЕМуВаМЕ капаЦитЕтот на Еди-ниЦата за 30%, односно како да иМаМЕ три допоЛнитЕЛни хЕЛи-коптЕри. рЕаЛно,на сиМуЛаторот сЕкој пиЛот ќЕ изВЕдуВа раБоти Што нЕ МоЖат да сЕ ВЕЖБаат на хЕЛикоптЕрот, односно ВонрЕд-ни сЛучки и ЛЕтањЕ Во сЕкакВи усЛоВи.

инфо„ЛЕГИЈА НА ЗАСЛУГИ“ ЗА НГШ НА АРМ

11

а 22 јуни во концертната сала на домот на аРм во скопје се одржа церемонија за доделување на ор­денот „легија на заслуги“ кој на на­чалникот на гШ на аРм генерал­

потполковник мирослав стојановски му е доделен од страна на министер­ството за одбрана на сад, а му го до­дели амбасадорот на сад во Републи­ка македонија, Филип Рикер.на церемонијата покрај aмбасадорот Филип Рикер, присуствуваа: министе­рот за одбрана зоран коњановски, нгШ на аРм генерал­потполковник мирослав стојановски, високи прет­ставници од министерството за од­брана, началниците на секции од гШ на аРм, воените аташеи акредитира­ни во Република македонија, коман­дантите на првопотчинетите команди и единици и главните подофицери и други гости.министерот за одбрана на Рм зоран коњановски во својот говор истакна дека „овој настан е момент кога уште еднаш се потврдува високиот степен на подготвеност со кој располага Ре­публика македонија. момент кој значи валоризирање на макотрпната рабо­та и почитување на реално достигна­тото. момент кој значи потврдување на одличните односи помеѓу Републи­ка македонија и сад. тоа е принципи­елно партнерство но слободно можам да кажам и пријателство“. тој му чести­таше на генералот стојановски за при­знанието што како началник на аРм го добива од сад, признание кое само по себе поттикнува гордост и чест.

истакна дека орденот „Легија на за-слуги“, како едно од највисоките одликувања кое го доделува Мини-стерството за одбрана на САД, прет-ставува исклучително признание, кое на залезот од неговата кариера на офицер и генерал на АРМ, го прави особено горд. Тој, исполнет со емоции и позитивна енергија, искажа огром-на благодарност на укажаната чест од страна на САД. „За ова признание се заслужни и сите припадници на АРМ, со чија напорна работа и посветеност во изминативе 17 години зацртаните планови за билатерална соработка со Вооружените сили на САД, во целост се исполнети“ – додаде Стојановски. Тој е уверен дека со доделувањето на орденот „Легија на заслуги“ се от-вора нова страница во историјата на двете армии, која за него значи уште една силна афирмација на македон-скиот војник и неговите вредности, но и исполнување на стремежот на ге-нерации Македонци, да бидат еднак-ви меѓу слободарските и демократски народи. На крајот, генералот му се за-благодари и на семејството, без чија несебична поддршка и разбирање, во изминатите години ќе беше невозмож-но во потполност да се постигнат сите успеси и достигнувања.Орденот „Легија на заслуги“ е највисокото признание кое САД го до-делува на високи странски претставни-ци, а за унапредување на билатерал-ните односи на полето на одбраната, како и за покажани извонредни резул-тати и достигнувања во службата.

исто така му честиташе и на негово­то семејство и на сите припадници на аРм.амбасадорот Рикер кажа дека „во изминатите шест години генералот стојановски ја водеше армијата низ брз процес на трансформација кој по­добро ја подготви македонија за член­ство во нато. со негова поддршка и насоки, аРм застана рамо до рамо со сад и другите коалициони сили во ирак и во авганистан“. тој му по­сака успех во новите предизвици кои го очекуваат, по што во име на се­кретарот гејтс и на американскиот на­род, амбасадорот Рикер му се забла­годари на генералот стојановски за придонесот во силното американско­македонско партнерство.началникот на гШ на аРм, генерал­потполковник мирослав стојановски

ва е моќно решение – со­фтвер кој во иднина ни

дава за право да кажеме дека ќе бидеме поефикасни, потранс парентни и побрзи во из вршувањето на нашите се­кој дневни активности. Добив­ме една моќна алатка, едно јадро кое понатаму се обврзу­ваме како Министерство за од­брана и Армија на Република Македонија да го надограду­ваме и на него да прилагоду­ваме уште повеќе линкови. Со ова софтверско решение кое како министерство за прв пат го инсталираме во Републи­ка Македонија, слободно мо­жам да кажам дека благодаре­ние на партнерството со САД ние отидовме уште еден го­лем чекор напред“. Токму така министерот за одбрана Зоран Коњановски го дефинираше проектот „Логистички инфор­мациски систем (ЛИС) и Глоба­лен комуникациски информа­тички систем (ГКИС)“ при за­едничката посета со амбаса­дорот на САД во Република Македонија, Филип Рикер, на Регионалниот тренинг­центар за комуникации во касарната Гоце Делчев во Скопје реали­

зирана на 17 јуни. Министерот Коњановски истакна дека ста-нува збор за проект кој е во неговата завршна фаза, одно-сно она што следи е уште об-уката на околу 1000 корисни-ци на овој систем, вработени во МО и во АРМ, проект кој ќе „ни овозможи заштеда од око-лу пет милиони евра на годиш-но ниво“. Пред присутните, меѓу кои и за-меникот министер за одбра-на, Емил Димитриев, се обра-ти и амбасадорот Рикер кој до-даде дека овој заеднички про-ект е поддржан со донација од

Лис и гкис Во посЛЕдна Фаза

о периодот од 14 до 16 јуни во дводневна официјална

посета на ЗОК претстојуваше четворочлена делегација од Вооружените сили на Босна и Херцеговина предводена од командантот на Оперативната команда на ВС на БиХ, генерал мајор Анто Јелеч, чиј домаќин беше командантот на ЗОК на АРМ, бригадниот генерал Го-ранчо Котески. За време на престојот делегацијата ја посе-ти Здружено оперативната ко-манда во Куманово, Коман-дата на 1.мпбр во Штип, како и АП „Криволак“, каде таа мо-жеше да се запознае со капа-

цитетите и можностите на по-лигонот. На состаноците со Штабот на ЗОК и на 1.мпбр делегацијата најголем интерес пројави за командувањето и контролата со единиците кои се во мировната мисија „ИСАФ“ во Авганистан, како и за до-сегашните искуства во однос на самооценување и НАТО-оценувањето на единиците на ЗОК. На крајот од посетата го-стите искажаа пофални зборо-ви за нивото на обученост на нашите единици и интеропера-билноста со членките на НАТО-алијансата.

Тони Јаневски

континуиран придонЕс кон исаФ

оФиЦијаЛна посЕта од Бих

вроатлантските интеграции на Република Македонија, безбед-носната ситуација во регионот на Западен Балкан и регионал-

ната и билатералната соработка во областа на одбраната беа те-мите на кои во периодот од 15 до 17 јуни 2011 година во Кралство-то Норвешка разговараа државниот секретар во Министерство-то за одбрана на Република Македонија Петар Есмеров и негови-от домаќин, државниот секретар на Министерството за одбрана на Кралството Норвешка, Роџер Ингебригтсен. Посетата на делегацијата која е резултат на високото ниво на сора-ботка меѓу двете земји во областа на одбраната, беше искористена и за реализирање на средби со претставници на Министерството за надворешни работи на Крал ството Норвешка, ка ко и со норвешки-от Инсти тут за меѓународни работи.

потВрда за успЕШна сораБотка

12

скоро шест милиони долари од надворешно­воениот финанси­ски фонд со цел да се помогнат напорите за трансформација и модернизација на мо и на аРм. проектот кој треба да поч­не да се применува од август годинава вклучи инсталација на хардвер и надградувања (фибер­оптика, сервери, руте­ри и свичери) на 17 воени лока­ции и објекти низ македонија, на вкупно 252 компјутери и лаптопи кои ќе обезбедуваат врска помеѓу 915 луѓе во канце­лариите за логистика во мо и во аРм.

арламентарните избори го покажаа демократскиот капа­

цитет на државата, а владата на Република македонија ќе остане силно посветена на партнерство­то и на мисијата исаФ“, потенци­раше министерот за одбрана зо­ран коњановски во обраќањето на состанокот на министри за од­брана на земјите­членки на нато и на државите кои партиципираат во мисијата исаФ во авганистан, одржан во Брисел на 9 јуни.она што е познато по завр­шу ва њето на состанокот, чија глав на тема беа „напорите за обезбедување на владеење на правото како и иднината на ми­си јата исаФ по очекуваниот крај на транзицијата во 2014 година“, е дека од наредниот месец 25 про­центи од населението во авгани­стан ќе живее под авганистанска јурисдикција што, всушност, зна­чи дека државните институции во оваа земја започнале да функцио­нираат. истовремено министерот коњановски најави дека владата се подготвува да донесе одлука за испраќање на уште десет нови припадници на аРм во мисијата исаФ кои ќе бидат дел од заед­ничката школа за обука на воена полиција во која ќе учествуваат и словенија, црна гора и БиХ.

„карпаЛак“ пуЛсира Во приЛЕпа 28 мај 2011 г. во центарот на прилеп беше откриен споменикот „карпалак“ кој

со своите 18 m и десет краци и црвена топка на врвот која пул­сира како срце ги симболизира десетте прерано згаснати жи­воти на македонските браните­ли кои ги загубија своите животи на 8 август 2001 година кај мес­носта карпалак. со својата гран­диозност, споменикот лоциран на местото од каде што помина конвојот во 2001 година, секогаш ќе нè потсетува да ги чуваме од заборав бранителите кои своите животи ги положија на браникот на слободата и независноста на Република македонија.

отворањето на грандиозниот споменик беше во присуство на висока воена делегација од аРм предводена од генерал­мајорот зоран димов.

Тони Масевски

тивностите во CIOR и за дру­ги значајни прашања. воено­то аташе Филип осмент го на­гласи интересот на нивните ре­зервни офицери и подофице­ри за планинарството и дру­гите спортско­рекреативни ак­тивности во природни усло­ви. во контекст на ова, тој из­рази надеж дека во идниот пе­риод, групи нивни активисти може да престојуваат во Репу­блика македонија и притоа да ги користат објектите кои веќе се доделени на користење

на оРоРм (тренинг­центарот во с. Растојца во демирхисар­ско, Боровска Брезница во не­посредна близина на шумски­от резерват „јасен“, како и во објектите во с. каврак и с. еми­рица во кратовско). покрај ова, тој оцени дека до­колку во идниот период ар­мискиот полигон „криволак“ се користи и за потребите за обучување на припадници на Британската армија, резерв­ните офицери и подофицери, членови на оРоРм, ќе може да се запознаат и со дел од оружјето и воената опрема со која располага армијата на ве­лика Британија.

ноВа асоЦијаЦија на ЕВропскитЕ рЕзЕрВни оФиЦЕри

окрај меѓусојузничката кон­федерација на резерв­ните офицери (CIOR) при

нато, како евроатлантска ор­ганизација, во која од 2005 година придружна членка е и оРоРм, наскоро се очекува формирање на асоцијација на европските резервни офице­ри. Раководството на резер­вистите на Република унгарија покрена иницијатива и достави нацрт­статут за формирање на новата „асоцијација на ев­ропските резервни офицери“.врз основа на остварените консултации на оРоРм со ми­нистерството за одбрана на Република македонија, дадена е согласност за приклучување на оРоРм во оваа асоцијација. во контекст на ова, претсе­дателот на оРоРм проф. д­р Ѓорѓи малковски, веќе оства­ри контакт со раководство­то на асоцијацијата на резер­вистите од унгарија и ги ин­формира за прифаќањето на нивната иницијатива од наша страна.

Живко Трајановски

Младите резервни офице-ри и подофицери-учесници на овој натпревар кои ќе пока-жат одлични резултати, ќе има-ат можност да учествуваат на меѓународни натпревари, кои во текот на 2011 година ќе ги ор ганизира Меѓусојузничката конфедерација на резервни-те офицери (CIOR) при НАТО-алијансата. Оваа еднодневна планска активност и дружење, ќе заврши со заеднички ручек – традиционалното војничко гравче во касарната во Велес.

МЕЃУНАРОДНА СОРАБОТКА

о Програмата за работа на Извршниот одбор на ОРОРМ и на Комисијата за

меѓународна соработка во 2011 година, планирани се непосред-ни контакти и разговори со во-ените аташеи акредитирани во Република Македонија, со цел, размена на искуства во работа-та на асоцијациите на резервни-те офицери во нивните држави и искуствата на ОРОРМ во до-сегашното нејзино ангажирање

како субјект на одбранбени-от систем на национално и на меѓународно ниво.Во рамките на ваквите про-грамски определби, неодам-на, претседателот на ОРОРМ проф. д-р Ѓорѓи Малковски, со своите стручни соработници Тони Мицевски и Јован Букрев-ски оствари работна средба со военото аташе на амбасадата на Велика Британија, потпол-ковникот Филип Осмент.Во оваа пригода, претседате-лот Ѓорѓи Малковски, меѓу дру-гото, го информира господи-нот Филип Осмент за искуства-та, за улогата и за функцијата на ОРОРМ во одбранбениот систем, потоа за приоритетни-те програмски активности во 2011 година, за успешната со-работка со МО и ГШ на АРМ, за решавањето на статусот во Законот за одбрана, за ак-

13

од активностите на орорМ

ДРЖАВЕН НАТПРЕВАР

о Програмата за обука на Организацијата на резерв­ните офицери на Републи­

ка Македонија, содржините од практичниот дел, за кои постои нагласен интерес кај членство­то, се во фокусот на внимани­ето во 2011 година. Во контекст на ваквите програмски опре­делби, на 25 јуни, во касарната „Алекса Демниевски – Бауман“ во Велес, во поширокиот реги­он на езерото „Младост“ и на стрелиштето „Долно Оризари“, ќе се одржи Државен натпре­вар во движење по азимут и во гаѓање со пиштол 7,62 mm. Свечениот дел и пос тро ју ва ње­то на учесниците, ќе биде во касарната „Алекса Демниевски­Бауман“, при што претседате­лот на ОРОРМ проф. д­р Ѓорѓи Малковски ќе има пригодно по­здравно обраќање.Целта на организирањето на нат­преварот во движење по азимут е обновување на во ените знаења и вешти ни, кондиционирање, за поз на ва ње на топографски­те карак теристики на просто­рот, развивање на способно­стите за тимска работа и други вештини кои треба да ги посе­дуваат младите резервни офи­цери и подофицери. Натпрева­рот во гаѓање со пиштол 7,62 mm што ќе се изведе според Упатството за гаѓање со пе­шадиско вооружување, има за цел учесниците да се запозна­ат со тактичко­техничките ка­рактеристики на оружјето и да ги усовршат воените вештини за што поуспешно ракување со него.На оваа значајна програмска активност, што ќе се органи­зира во соработка со МО и со ГШ на АРМ, односно со непо­средна логистичка поддршка на Командата за логистичка поддршка (КЛП) и Командата за обука (КзО), ќе учествува­ат 30 општински организаци­они единици (ООЕ) на ОРОРМ со по две екипи од три натпре­варувачи или вкупно 189 учес­ници. Покрај машките екипи, во гаѓањето со пиштол ќе учеству­ваат три екипи од секциите на резервните офицери­жени од Скопје, од Кратово и од Велес. На најдобрите екипи во двете содржини ќе им бидат доделе­ни пехари, а на најдобрите по­единци во гаѓањето со пиштол, ќе им бидат доделени медали за освоено прво, второ и тре­то место.

редводник во иноватив-ните и високотехнолошки дизајнирани воздухопло-

ви, рускиот „Sukhoi“, во април го тестираше својот втор про-тотип на ловец од типот т-50.новиот воздухоплов од петта-та генерација има повеќе ино-вации – тој може да извршу-ва мисии и како ловец и како летало за напад врз цели на земјата. основната опрема која го издигнува т-50 над сво-ите ривали е поседувањето иновативни технологии како, на пример, функцијата наре-чена „electronic pilot“, потоа не-говите stealth-карактеристики, радарот со фазна антена, употребата на композитни материјали, висока аероди-намичност и сл. практично, не постојат граници за негова употреба – тој може да лета на секакви временски услови, и дење и ноќе, а има способ-ност да учествува во операции против сите видови цели, и на земјата и во воздухот.

13

т-50 граБи напрЕд

он крајот на март оваа годи-на, на југот на израел, како дел од „одбранбениот си-

стем со краток дострел наре-чен „железна купола“, била по-ставена првата батерија чија цел е заштита на израелското население од ракетите истре-лани од појасот газа. овој уни-катен систем кој е развиен од израелската компанија „Rafael Advanced Defence Systems“ и финансиски поддржан од сад е составен од радар за детекција и следење, софтвер за контрола на истрелувањето од најнова генерација и три лансери, секој со по 20 пресрет-нувачки ракети. според до-стапните спецификации систе-мот има способност да пресрет-нува ракети на оддалеченост од 4 до 70 km.

под закриЛа на „ЖЕЛЕзната купоЛа“

от авион од новата флота транспор-тни авиони од типот MC-130J „Combat Shadow II“.„Борбената сенка“ е производ на свет-ски познатата компанија, воедно и еден од лидерите во развојот на вое-ната технологија, „Lockheed Martin“, компанија која според договорот со Военото воздухопловство на сад е об-врзана да конструира вкупно 15 транс-портни авиони кои ќе ја заменат досе-гашната флота. Во однос на техничките детали, стану-ва збор за воздухоплов кој вклучува го-лем број напредни системи како авио-ника од најновата генерација, можност за дополнување на гориво во лет, на-преден радар, систем за управување со товар, моќни електрични генератори и електрооптички инфрацрвен сензор. трупот на моделот MC-130J „Combat Shadow II“ е базиран на воздушниот танкер KC-130J.

14

воевремено АРМ поседуваше пуш-ки Г-3 пушки кои беа опремени со подцевни гранатофрлачки во кали-бар 40 mm. Гранатофрлачките но-

сеа ознака Т-40. Познато е дека пушки-те Г-3 се од германско потекло („Хеклер и Кох“), но по лиценца се изработуваат и во Република Турција каде, покрај пушки-те, се изработуваат и подцевните грана-тофрлчки Т-40. Иако се слични на амери-канските М203, сепак се разликуваат по тоа што немаат класичен чкрапец како М203: чкрапањето се врши на лост сме-стен покрај цевката.Со приемот на автоматската пушка М21 во калибар 5.56 mm во арсеналот на АРМ, на сцена се појавува подцевната

ПОДЦЕВНИ ГР АНАТОФРЛАЧКИ ВО АРМ

вој воздухоплов е еден од нај сес-траните тактички воздушни транс-портери во светот. неговите ка-

пацитети за извршување на голем дијапазон мисии во голема мера ќе ги зголемат борбените перформанси на силите за специјални операции “, било истакнато на промоцијата на први-

акарните жици кои се преплетуваат на трупот на авионот поврзувајќи ги сите систе-ми меѓу себе, во блиска иднина можат да станат дел од минатото. имено, DARPA (агенција за напредни одбранбени истражувачки проекти), во соработка со NAVAIR

креираше проект чија основна цел е развој на лесна фибер-оптичка мрежа во која се-кое оптичко влакно ќе има способност да пренесува поголем број дигитални и аналог-ни сигнали. како дел од проектот NEW-HIP, односно „Network Enabled by Wavelength division multiplexing Highly Integrated Photonics“, ќе бидат развиени фотонски трансмитери и рисиве-ри кои во полето на електронското војување, радар-ските и комуникациските системи, поврзувањето на компонентите во леталото и системите за навигација ќе ги заменат досегашните бакарни жици кои се под-ложни на уништување поради непријатните услови во леталото, дури и при нормален лет. специфика-циите на споменатите трансмитери и рисивери во од-нос на нивниот габарит и електрични побарувања се дизајнирани на начин што тие би можеле да ги заме-нат досегашните системи без поголема адаптација на постоечката авионика.

ноВата „БорБЕна сЕнка“

ФиБЕр-оптички прЕнос на податоЦи

ноВ хоЛограФски систЕМорбеното планирање никогаш по-веќе нема да биде тоа што беше.

американската DARPA по петгодишно

истражување во областа на холограф-ската технологија успеа да создаде 3D реално-временска холографска слика во боја. имајќи предвид дека конфлик-тите од новата ера најчесто како борбе-но поле го „избираат“ урбаното место, оваа технологија во голема мера ќе им помогне на воените планери и страте-зи во нивните напори за изнаоѓање најефективен начин за потиснување на непријателот. истовремено, според првичните тестирања, таа покажала одлични способности за рекреирање на планинските и пустински региони на авганистан, сериозно кратејќи го по-требното време за разгледување на со-браните податоци од терен со конвен-ционални методи. новата технологија дозволува слика-та во 3D да биде гледана од најмногу 20 луѓе без употреба на познатите 3D-очила, а воедно таа може да се ро-тира и да се приближува.холографската табла наречена Ur ban Photonic Sandtable Display (UPSD) е дел од едно поголемо истра жу вање на DARPA во областа на 3D-тех но ло-гијата.

15

ќе се овозможи полесно и побезбедно отстранување на неиспукана-заглавена граната во цевката. Подцевните гранатофрлачки најчесто не се наменети да дејствуваат независ-но туку како дел поставен на носачот од-носно на пушката на кој е монтиран. Ав-томатската пушка на која е монтирана подцевна гранатофрлачка во рацете на стрелецот има солидна тежина, најчесто за околу 1.3 - 1.5 kg плус, (просечната мо-дерна пушка е со тежина од околу 3-3.5 kg со полна рамка). Поради тоа пушката со монтирана подцевна гранатофрлач-ка не е погодна за борба на пократки растојанија каде маневарот со оружјето е брз и бара често подигање на пушката во

ПОДЦЕВНИ ГР АНАТОФРЛАЧКИ ВО АРМ Зоран Крстевски

гранатофрлачка од руско потекло, Бгп­40 изработена во заводот „црвена за­става“. Руската оригинална гранатоф­рлачка носи ознака гп­25 и претставу­ва одличен концепт на едноцевни рач­но полнети гранатофрлачки, едни од најкористените во светски рамки. грана­тофрлачката носи ознака гп­25 и е на­станата во поранешниот советски сојуз, а борбената употребливост ја презенти­ра од руската кампања во авганистан до денешно време. моделот од „црвена за­става“ е идентичен со рускиот модел и се монтира со таква леснотија како што се монтира и бајонетот наменет за пуш­ката ак­47 или м­70 аБ2. имено, довол­

но е да се навлече на брадавицата (носа­чот) за бајонет, а притоа не се потребни никакви претходни подготовки на пуш­ката. кај западните конкуренти, на при­мер (како директен конкурент би го на­вел американскиот м203), мора да се извади некој дел (на пример, долниот дел од предната облога) и да се забра­ви за да се фиксира на цевката. сето тоа одзема време што на боиштето може да биде пресудно, посебно кога треба брзо да се реагира. Рускиот концепт кој го применила и „црвена застава“ може да се раскло­пи на два дела, да се одвои цевката од телото на гранатофрлачката, така што

Едноставни, но ефикасни

позиција за дејство, на рамо. Отту-ка, слободно може да се каже дека рускиот тип има предност заради поедноставниот и побрз начин на монтирање и демонтирање.Сепак, ова не значи дека војникот опремен со „калашников“ има предност кога се работи за борба во урбана средина, затоа што не-кои пушки, на пример М-4, се во предност кога се работи за пре-цизност во такво опкружување. Гранатата која се користи кај ру-скиот тип е без чаура ( АПу М-21, во АРМ) и се исфрла цела како мина од минофрлачка, додека стандардната НАТО 40х46 грана-та, на пример за М203 или Т-40 (кои ги има во АРМ, за пушките М-203 и Г-3), оставаат чаура во цевката која мора да се извади по испукувањето.

16

МодЕЛи Во арМ и ниВни карактЕристикиподцевните гранатофрлачки се наменети за онеспособување на непријателска жива сила на отворено, во засолниште, во бункери или во објекти, потоа онеспособување и уништување на леснооклопни моторни возила и неоклопни возила и технички средства на непријателот.се употребуваат како додаток на основното вооружување за зголемување на огнената моќ на стрелецот, за исфрлање на гра­нати на поголеми растојанија и за попрецизен погодок отколку оној што стрелецот би можел да го на­прави со рачна граната. одреде­ни модели можат да дејствуваат независно од пушката (кога не се монтирани на пушката), при што се додава и потпор­кундак.

Модел М203моделот м203 е дизајниран од „AAI corp“, сад, а го произведу­ва „колт“. овој модел го заме­нува дотогашнио модел м79 кој бил со едноставна конструкција, односно едноцевната гранатоф­рлачка опременена со кундак којашто функционирала како ло­вечка, сачмарска пушка со рач­но полнење, со прекршување на цевката за да се наполни или да се исфрли чаурата.м203 се појавува во 1967­68 година, но во употреба е од

карактЕристики на М 203

пРинцип на РаБотарачно вметнување во цевката, (како кај сачмарските пушки попознати како „пумпарици”)

кРаен достРел 400 метри

кРаен еФикасен достРел 150 метри за поединечни цели 350 метри за групни цели

минимално БезБедносно Растојание до целта

165 метра во мирновременски услови 31 метар во борбени услови

минимално Растојание на „аРмиРање“ на гРанатата 14 метри

БРзина на гРанатата 76 m/sуниШувачки Радиус 5 метри

БРзина на гаЃање 5 до 7 гранати во минута

тежина на гРанатоФРлачката 1.36 kg

вкупна должина 380 mmдолжина на цевката 305 mm

карактЕристики на Бгп 40

кРаен достРел 400 метри

БРзина на гРанатата 77 m/s

Ранувачко дејство 20 метри радиус

БРзина на гаЃање 4 до 6 гранати во минута

тежина на гРанатоФРлачката 1.5 kg

вкупна должина 323 mm

должина на цевката 120 mm

со чекоР на навој на 1000 mm

насЛоВна ФотограФија: М203 од ВооруЖу-ВањЕто на арМ

1. истрЕ-ЛуВањЕ граната од М-4 караБин

2. М203 постаВЕн на М-4

3. МодЕЛот М203 го произВЕдуВа „коЛт“

4. М203 со граната

5. М203 користи гранати40х46 ММ

6. гранати за подЦЕВна гранато-ФрЛчка Бгп-40, 40 MM

7. руски тип на гранато-ФрЛачка

8. МодЕЛот т-40 раБоти на истиот принЦип како и М203

ридобивките од софтверот кој може да симулира борбено поле или, пак, да се користи како начин

на извежбување на поморски манев-ри се огромни – од поголема заштита за персоналот вклучен во извежбувањето, па сè до намалување на трошоците за симулирање на „вистинска“ борбе-на ситуација. добро познатата DARPA, оваа година на јавноста го претста-ви својот најнов софтвер кој ги тести-ра маневрабилноста и способноста за следење на непријателска подморни-ца. конфигурацијата наречена „Anti-submarine warfare Continuous Trail Unmanned Vessel“, е базичната нова алат-ка која ги симулира сите реални времен-ски елементи при навигацијата на отво-рено море, додека истовремено на капе-танот на непријателската подморница, која е ваша цел му става на располагање доволно трикови со кои тој лесно може да се загуби од вашиот радар.

17

1969 година. Работи на принцип на рач-но полнење од задниот дел на цевка-та со тоа што по ставањето на граната-та во лежиштето истата се турка напред до забравување. Овој модел има регула-тор на оган кој овозможува блокада на чкрапецот-положба „закочено“ или „оган“. Се фиксира на самата цевка на пушката М-4 од долната страна. Може да користи гранати 40х46 mm со различно дејство на цел. Најчесто се ко-ристат ХЕ & ХЕДП (високоексплозивни и високоексплозивни со двојна намена, од-носно моментни и кумулативни), но може да се испукуваат и гранати за зачадување на бојното поле, осветлувачки, наполне-ти со ЦС-гас ( солзавец) и други. Кога се дејствува со моментни високоексплозивни гранати (ХЕ), треба да се внимава на без-бедносното растојание од стрелецот до целта кое изнесува 130 метри во мирнов-ременски услови. Гранатата се армира на околу 14 до 27 метри по излезот од цевка-та и има унишувачки радиус од 5 метри. Високоексплозивната граната со двојна намена (ХЕДП) има пробивна моќ од 2 инчи или 50.8 mm челик.Местењето (приспособувањето) на ни-шанската направа се врши на одбрана цел на далечина од 200 метри. Се смета дека местењето е успешно ако гранатата погоди во круг помал од 5 метри во ради-ус околу целта. М203 користи нишан ква-дрант и механички нишан на преклоп.

Модел БГП 40 ( М21)Подцевната гранатофрлачка за пушката БГП 40 (М21) е произведена во Заводот „Црвена застава“ –Крагуевац. Овој модел е копија на рускиот ГП наменет за пушки од фамилијата на „Калашников”, а во АРМ се користи на АПу М21 5.56 mm. Принцип на работа: Рачно полнење од предниот крај на цевката, забравува на тој

начин што гранатата се притиска од горни­от крај за да се постави во лежиштето . гра­натата нема чаура и се исфрла цела.овој модел е опремен со механички нишан кој има поделоци за посредно и непосред­но гаѓање.од Бгп­40 се истрелуваат разорни, запа­ливи, кумулативни, димни и вежбовни гра­натитежината на моментна 40­милиметарска граната од типот на „вог 25“ е 250 грама.гранатата по истрелувањето е опреме­на со самоликвидатор. во случај граната­та да не детонира при удар во целта, таа за кратко време се активира и експлоди­ра, обезбедува сигурен ефект на цел­та, што е особено корисно при десјтво на објекти или бункери. за полесно вадење на гранатата, Бгп има метална прачка за потиснување на забравената граната која може да ја исфрли од лежиштето низ уста­та на цевката. кога гранатата е вметната во цевката нема опасност да излезе низ цевката кога ќе се навали оружјето со цев­ката надолу. гранатофрлачката не се ко­ристи кога е извадена од пушката за да не дојде до случајно истрелување на заглаве­на граната. нишанската направа овозможува и дејство на цели кои не се гледаат, на пример поза­ди објекти или препреки.

Модел т-40моделот т­40 работи на истиот принцип како и м203. ги користи истите гранати и има исти карактеристики. се разликува од м203 по чкрапецот кој е сместен отстра­на и прилега на копчето за ослободување на цевката, но е обележан со црвена боја. користи механички нишан на преклоп со ознаки до 400 метри. се монтира на пред­ниот дел под цевката и, за разлика од м203, се утврдува со чивија од долната страна.

„соФтВЕрско“ сЛЕдЕњЕ на ЦЕЛта

исокоенергетските оружја на 6 април оваа година добија нова шанса. имено, канцеларијата за поморско

истражување изврши тестирање на но-вото ласерско оружје наречено „Maritime Laser Demonstrator – MLD“ со кој всуш-ност успешно било онеспособено помор-ско пловило со помали димензии. она што е значајно е тоа што овој тест се сме-та за првиот успешен тест на ласер на во-дена површина, динамична околина која оневозможувала сите досегашни ласери успешно да функционираат.според прикажаното видео, ласерот функционира на малку поинаков начин, не предизвикува спектакуларни експло-зии, туку со бавно горење создава дуп-ка во моторот на непријателското плови-ло. токму поради неговите карактеристи-ки, тој не е наменет да ги замени досегаш-ните одбранбени оружја на американски-те воени бродови, туку да претставува до-полнителен начин за онеспособување на непријателот. проектот за развој на MLD се одвивал во соработка со познатата компанија „Northrop Grumman“,а чинел 98 милиони долари.

поМорски ЛасЕр

1618

ога војниците во Ирак и во Авга-нистан секогаш би знаеле што се наоѓа пред нив, тогаш тоа би може-ло да го подобри успехот на нив-

ната мисија. Но како еден војник може да знае што се наоѓа внатре, во одреде-на просторија во некоја куќа или поза-ди некој ѕид, без притоа физички да се движи во тие средини или, пак, да вле-зе внатре, а сето тоа да го направи без голем ризик. Дали има непријателски војници внатре или позади? Дали има поставено импровизирана експлозив-на направа? Дали има цивили и колку? Како може секој војник да ги добие овие битни информации во кои било времен-

„Recon Scout XT“- извидувачки мобилен уред во служба на војниците

Поглед зад ѕидот

ски услови, дење или ноќе.еден од најновите решенија на овој проблем е „Recon Scout XT“ од „Recon Robotics“ кој претставува извиднички мобилен уред што им овозможува на војниците да добијат моментален виде­озапис од затворени објекти или од от­ворени средини во секакви услови. меѓу корисниците на овој робот се американските „маринци“, различни специјални тимови и неколку федерал­ни агенции, вклучувајќи ги ФБи и деа.една од најважните карактеристики на „Recon Scout XT“ е тоа што уредот може да биде употребен за само 5 се­кунди и што не бара специјална обука.

местен на една од трите фреквенции за трансмисија, овозможувајќи му на војникот да работи со три роботи во иста средина во исто време. Ова им овозможува на патролите брзо да ре-агираат во секоја ситуација и да има-ат целосна контрола врз ситуацијата и опкружувањето.„ReconRobotics“ исто така го произведу-ваат и „Recon Scout IR“ кој ги има истите способности и дострел на трансмисија како и ХТ, но е дизајниран за употре-ба за помалку предизвикувачки тере-ни.Исто така, компанијата на пазарот го нуди и „Recon Scout Throwbot“ кој има ист дизајн како и ХТ, со исклучок на ин-фрацрвените способности. Сите три ро-боти можат да бидат управувани од иста рачна контролна единица.Корпорацијата „ReconRobotics“ е формирана во 2006 година со цел да се комерцијализира докажаната технологија на роботи развиена во Ми-несота. Нивната почетна истражувачка работа траела повеќе од пет години и била финансирана главно од Агенцијата за истражувачки проекти во одбраната (DARPA). Нивните роботи сега се дис-трибуираат во триесет и пет земји.

Александар Стојчевски

19

едноставно се повлекува активирачка­та игла и се фрла низ прозорец или низ врата, преку ѕид или во бункер. откако војникот еднаш ќе го распореди уредот, тој може да се движи низ просторот па­ралелно, пренесувајќи видео во реално време со уред кој војникот го носи во рака. трансмисијата може да биде до 30 метри, низ прозорци, врати и ѕидови, и до 100 метри на отворено. „Recon Scout XT“, исто така може да биде фрлен и во длабочина, во пештери и слично, а по­тоа да биде изваден со помош на јаже. „Recon Scout XT„ е најмалиот исфрлу­вачки мобилен робот воведен во упо­треба кај американската војска. Робо­тот е долг само дваесетина сантиме­три и тежок помалку од 600 грамови. „Recon Scout XT“ е исклучително лесен за носење на елек или во ранец. со рач­ната контролна единица, наговата вкуп­на тежина е само 1,3 килограми. малиот „Recon Scout XT“ работи исклучително тивко, овозможувајќи им на војниците да го користат уредот без притоа да ги откријат своите позиции. Роботот, исто така, може да биде позициониран во одредено подрачје и да набљудува одредена средина или одреден објект. оптичкиот систем на „Recon Scout XT“ има 60 степени видно поле во двете

хоризонтални и вертикални оски и е дизајниран да обезбеди јасно видео во кое било ниво на темнина. кога амбиенталната светлина паѓа под 0,0003 лукса, приближното ниво на светлина на ѕвездена ноќ, инфрацрве­ниот оптички систем автоматски се врти околу, давајќи им на војниците јасен по­глед, па дури и во целосна темнина.климата и релјефот на ирак и на авга­нистан бараат уреди кои ќе бидат спо­собни да работат во различни средини, а „ Recon Scout XT“ е така дизајниран да

преживее хоризонтално фрлање до 30 метри и вертикално до 10 метри. опре­мен е со моќен мотор така што уредот може да премине терен од песок и лес­но да се искачи преку облека, килими, врати, прагови и други пречки. може да пребара место и да му даде на војникот слика од 360 степени за просторијата за помалку од пет секунди. водоотпорноста е исто така карактери­стика на „ Recon Scout XT“ и таа му овоз­можува да се движи низ плитки вирчиња без да предизвика оштетување на елек­трониката или на оптичкиот систем.друга уникатна карактеристика на „Recon Scout XT“ која е особено ко­рисна во урбаните воени операции е тоа што секој робот може да биде на­

тЕхнички карактЕристики

опсег на затвоРено 30 m

опсег на отвоРено 91 m

БРзина 0.46 mps

отпоРност пРи пад 9.1 m

отпоРност пРи ФРлање 31.4 m

должина 20.3 cm

ШиРина 18.5 cm

должина 11.4 cm

тежина 524 g

сензоР за сликата цРно­Бел

IR­осветлување 7.62 m

поле на видливост 60 степени

висина (со антени) на Рачната контРола 52.7 cm

ШиРина на Рачната контРола 8.9 cm

тежина на Рачната контРола 790 g

големина на екРанот на Рачната контРола 8,9 cm

најМаЛ исФрЛуВачки МоБиЛЕн роБот„Recon Scout XT„ е најмалиот исфрлувачки мо-билен робот што е воведен во употреба кај американската војска. роботот е долг само дваесетина сантиметри и е тежок помалку од 600 грамови. „Recon Scout XT“ е исклучително лесен за носење на елек или во ранец. со рач-ната контролна единица вкупната тежина е само 1,3 килограми. Малиот „Recon Scout XT“ работи исклучително тивко, овозможувајќи им на војницте да го користат уредот без при-тоа да ги откријат своите позиции. исто така, роботот може да биде позициониран во одре-дено подрачје и да набљудува одредена сре-дина или одреден објект.

20

со движењето поради неисполнување на поставените норми, или, пак, поради зго­лемената тежина на стандардната опре­ма, поголем број компании и истражувач­ки центри како американската DARPA, по­вторно на маса го поставуваат проектот наречен „машина која се облекува“ или „wearable machine“.

прЕдности на конЦЕптотможностите што ги нуди концептот на вештач ка, машинска помош при из вр шу­ва ње на секојдневните активности, осо­бено во борбените активности, се голе­ми. ос новната цел на телеоперацијата и на зго ле мувањето на силата кои ги воде­ле науч ниците во почетокот од ис тра жу­вањата во областа денес се дополнети со

ојното поле станува сè пософисти-цирано. Нашите очи и уши добива-ат свежи информации од високо-технолошките направи – пластичен пример за тоа се беспилотните ле-

тала чија големина варира од еквивалент на автомобил, па сè до димензии кои им се својствени на најмалите инсекти. Исто-времено компјутерските системи, односно развојот на софтверот и хардверот се дви-жат со брзина на светлината, а секојдневно се изнаоѓаат сè поцврсти и поиздржливи материјали подготвени невозможното да го претворат во возможно.Во насока на елиминирање на грижите кои ги наметнуваат статистичките податоци од последните години според кои војниците на бојното поле имаат сè поголеми проблеми

теле ма нипулација, истражувања во полето на невромоторната контрола, како и уна­предување на квалитетот на живот на ли­цата кои имаат проблеми со движењето.Концентрирајќи се на придобивките на бојното поле, мора да се напомене дека уморот, тешкотиите на движење, рел јеф­ните карактеристики, пречките на патот и те­жината на опремата ќе станат елементи чии карактеристики ќе ја изгубат сво јата важ­ност. Всушност, патот со должина од 50 km ќе се поминува десетина пати полесно од потребната сила, додека подигнувањето и пренесувањето товар од 100 kg ќе се врши со десет пати помал напор.Во контекст на тоа, како основни предно­сти кои се очекуваат од еден т.н. „егзоске­летизиран војник“ можеме да ги наброиме:– зголемената сила;– зголемената брзина (фактите говорат

дека брзината на движење на еден оби­чен човек која се движи од шест до девет km/h, брзина која кај војникот со цел тој да биде ефективен против денешниот непријател кој за разлика од него е опре­мен само со лесно оружје, мора да се зго­леми на 25 km/h до 30 km/h);

– зголемена способноста за скокање (вер­тикално и хоризонтално).

Почетоците во истражувањето на овој си­стем, денес наречен „егзоскелет“ започ­нале во далечните шеесетти години на минатиот век со развојот на познатиот „Hardiman“ на компанијата „General Electric“. Во 1963 година во Лабораторијата за ек­стерна балистика на американската армија биле разгледувани одредени пневматски направи кои наликувале на „седла на кои се прикачени пар специјално дизајнирани об­

СИГУРНОСТ НА РАЗВОЈНИОТ ПАТ НА „ЕГЗОСКЕЛЕТОТ“

ИДНИНАТА ДЕНЕС

„роБотот кој сЕ носи“ иЛи „WEARAbLE RoboT“ Е МЕхатронички систЕМ кој Е дизајниран да ги сЛЕди ЛиниитЕ и оБЛикот на чоВЕкоВото тЕЛо, со сЕгМЕнти и згЛоБоВи кои корЕспондираат со ониЕ на чоВЕкот, систЕМ кој Е конструиран со ЦЕЛ да ги унапрЕди БиоЛоШкитЕ капаЦитЕти и да ги урнЕ природнитЕ ЛиМитирања на чоВЕкот.

ДЕНЕШНИ ЕГЗОСКЕЛЕТИПравецот на конструирање на денешни-те скелети мошне се разликува од првич-ните прототипи. Имено, новиот век ни до-несе прототипови како егзоскелетот на-речен „BLEEX“ (Berkeley Lower Extremity Exoskeleton) , кој всушност е само долниот дел од човековото тело, односно долните екстремитети кои овозможуваат операто-рот да трча со неверојатна брзина од ре-чиси 50 km/h. Од друга страна можеби ли-дерот во развојот на овој концепт, амери-канската компанија „Raytheon“, неодамна го претстави својот најнов комплетен ег-зоскелет наречен XOS-2. Карактеристики-те на овој егзоскелет се импресивни – од-носот на подигнувањето се движи во рам-ките на 17:1, односно подигнувањето то-вар со тежина од 17 kg ќе побарува сила од управувачот за подигнување на само 1 kg. Конструкцијата на XOS-2 се темели на хи-драулика и комбинација од структурна ком-понента, сензори, придвижувачи и контро-ли, споени заедно во две варијации – бор-бена и логистичка. Борбената варијација ги вклучува само долните екстремитети кои овозможуваат полесно издржување на го-лемата тежина на опремата на модерниот војник, додека логистичката верзија е це-лосен егзоскелет, со комбинирани раце и нозе. Максималната тежина која може да ја подигне е 90 kg, тежина која без посебен напор може континуирано да биде спуш-тана и подигнувана неколку стотини пати. Овој модел на „Raytheon“ работи на надво-решен извор на струја.Од останатите прототипови вредни за споменување се и „HULC“ на компанијата

„Lockheed Martin“ во соработка со универ-зитетот од Калифорнија, „Баркли“ (долни екстремитети со тежина од 24 kg и подизна моќ од 90 kg), потоа HAL-5 на „Cyberdyne“, со однос на подигнување 10:1, егзоскелет-ните долни екстремитети на „Honda“ со те-жина од 6,5 kg и сл.Во новиот милениум со брзиот развој на технологијата стана јасно дека патот по кој започна да се движи овој концепт е сè по-чист. Големиот број придобивки, првенстве-но на борбеното поле, вршат притисок врз компаниите за концентрирање на сопстве-ните ресурси кон решавање на проблемите и дизајнирање на совршен егзоскелет чие оперативно поставување во воени усло-ви во голема мера ќе ја унапреди моќта и значењето на живата сила.

Иван Петрушевски

увки“. Резултатот од оваа „несмасна“ на­права бил неверојатен – оној кој го носел „механичкиот скелет“ бил во можност да пешачи на големи далечини без притоа да почувствува умор. сепак, поголемиот број неуспеси во тој период го означиле и по­четокот на падот на интересот кај научни­те кругови за овој тип проекти. оттука се поставува прашањето зошто денес, скоро половина век по напуштањето на проек­тот како технички непогоден, се раѓа една своевидна револуција од идеи кои полека но сигурно ги покажуваат во практика сите оние елементи кои теоретски претставува­ат предност на овој концепт.станува збор за развој на технологијата која е незамисливо да ја споредиме со онаа која била достапна пред педесетина годи­ни. имајќи предвид дека поголем број ег­зоскелетни прототипови како основна дви­жечка сила имаат мотор на внатрешно согорување, батерии или, пак, т.н. горив­ни ќелии, ни станува јасно дека димензии­те на овие извори на енергија во тоа вре­ме едноставно не ги исполнувале потреби­те на еден дизајн кој треба да биде рела­тивно лесен, едноставен и габаритен токму колку што е и човекот. имено, со цел да не се прави замена на термини, токму овие ка­рактеристики ја покажуваат основната раз­лика помеѓу терминот „егзоскелет“ и тер­минот „меха“ кој всушност означува си­стем случен на споменатиот, кој наместо да функционира околу човекот, во него е ин­корпорирана посебна кабина во која е сме­стен операторот.

точки на прЕпирањЕосновните проблеми на развојот на егзо­скелетот во денешен контекст може да се поделат во неколку главни категории и тоа:– извор на енергија: и покрај развојот на

ќелиите и унапредувањето на издржли­воста и капацитетот на батериите, денес постојат само неколку типови батерии кои се доволно моќни да го напојуваат комплетниот егзоскелет во период од неколку минути. денешните концепти ко­ристат и систем кој дозволува екгзоске­летот да е поврзан со одделен извор на енергија преку кабли за струен пренос;

– цврстина и мала тежина: материјалот што се користи за конструирање на егзо­скелетот е директно поврзан со негова­та тежина, а со тоа и со севкупната ефек­тивност. најчесто првичните дизајни се изработени од челик кој е цврст, но те­жок метал или, пак, алуминиум, кој е ле­сен материјал, но нема голема цврсти­на. новите оперативни прототипови најчесто се конструирани од скапиот ти­таниум;

– цврстина на придвижувачи: постојат две основни опции кои во моментот се користат во најголем број прототипо­ви – хидрауличните цилиндри кои се ефективни но тешки, и гасните, одно­сно пневматски цилиндри кои се лесни, но имаат проблеми со контролата на придвижувањето. како решение за овој проблем се нудат електронските серво­мотори кои користат ефикасни магнети;

– флексибилност на движење: екстерно­то поврзување на екзгоскелетот созда­ва проблеми во однос на флексибилно­ста на движењата, т.е. дел од нормални­те движења на човековото тело поради начинот на конструирање на егзоскеле­тот нема да бидат достапни;

21

– контрола на движење, детекција и ану-лирање на небезбедните движења: контролирањето и анулирањето на не­саканите потези и движења е уште еден сериозен проблем кога станува збор за машина со ниво на комплексност како ег­зоскелетот. впрочем детекцијата на не­безбедните движења е од основна важ­ност бидејќи тоа може да доведе до се­риозни последици, односно до повреди на мускулите и на лигаментите на чове­ковото тело;

– превенција од повреди нанесени на „носачот“: имајќи предвид дека егзо­скелетот е конструиран од цврсти ма те­ријали, мора да се преземат сите потреб­ни мерки тие да не влијаат на оној кој управува со него. токму поради тоа, во досегашните тестирања, управувачите секогаш биле заштитени со помош на по­себно одело.

целите кои индустријата и истражува­чите во оваа област ги имаат поставено одат токму во насока на анулирање, т.е. решавање на овие посочени проблеми. имено, развојот на композитни материјали и употребата на микрофиберни влакна може да биде едноставна солуција на про­блемот со цврстината и тежината на ег­зоскелетот. иако до денес решенијата за останатите проблеми не се реално кон­струирани, се цели кон тоа да се произве­дат интегрирани батерии кои би овозможи­ле 24­часовна континуирана оперативност, контроли и биомеханика кои ќе овозможат лесно, едноставно и природно движење, како и придвижувачи кои на ефикасен на­чин ќе ја пренесуваат моќта од батеријата во егзоскелетната структура.

прВиот конЦЕпт – „HARDIMAN“сè започна со концептот кој првпат се појави во далечните 1960-ти години. Егзоскелетот тежок 681 kg, поврзан во една целина со 30 масивни зглобови, беше првиот „киборг“ претставен од гигантот „General Electric“ за конструирање на машина која може повеќепати да ја мултиплицира силата, агилноста и брзината на човекот. сепак, и покрај способноста да подигне над 340 kg, сериозните проблеми во однос на севкупната тежина на егзоскелетот, опасноста за операторот и прикажаното насилно и неконтролирано движење, не дозволија овој концепт да ја види „светлината на денот“.

22

на ВС на Словенија контраадмирал Ре-нато Петрич и заменикот на НГШ на ВС на Хрватска контраадмирал Зденко Симичиќ.Конференцијата ја отвори претседате-лот на Република Македонија Ѓорге Ива-нов, кој ги поздрави учесниците и им по-сака добредојде во Охрид. Тој рече дека два моменти упатуваат на вистинското значење на овој форум. Прво, се рабо-ти за автохтона, автентична балканска иницијатива која се роди од новиот дух на соработка меѓу земјите во регионот. Второ, фактот дека ова е петти по ред состанок кој ја потврдува континуирана-та посветеност на нашите земји кон со-работката значајна за регионалната, ев-ропската, но и глобалната безбедност и стабилност. Претседателот Иванов во своето об ра ќање пред учесниците изрази уверување дека соработката во обла-ста на безбедноста се темели врз спо-делени вредности, интереси и приорите-ти и дека континуирано и посветено се надградува преку заедничките обврски, задачи и одговорности.„Пред две децении, со прифаќањето на вредностите како што се слобода-та, демократијата, човековите права, владеењето на правото и слободниот пазар, се прошири зоната на мирот, без-бедноста и стабилноста во Централна и Источна Европа. Пред една деценија и на Балканот се роди нов дух на со-работка. Напредувајќи кон интеграци-ите, Балканот престана да биде хрони-

д 7 до 9 јуни во Охрид се од-ржа Петтата конференција на НГШ на армиите од балканските земји. Оваа Конференција прет-

ставува највисок форум на НГШ на балканските земји на кој се распра-ва за иницијативите и заложбите за зајакнување на меѓуармиската сора-ботка во регионот, чија основна цел е зајакнување на мирот и стабилноста на Балканот и пошироко.Во фокусот на Петтата конференција на НГШ на армиите од балканските земји беше зајакнувањето на соработката на полето на обуката и вежбите, јакнењето на добрите меѓусоседски односи, како и продолжувањето на започнатите про-цеси за заемно справување со совреме-ните безбедносни предизвици, иницира-ни на претходните конференции.Инаку, Првата конференција на НГШ на армиите од балканските земји се одржа во април 2007 година во Солун, Репу-блика Грција, Втората во Анталија, Ре-публика Турција, Третата во Белград, Ре-публика Србија, а Четвртата во Брашов, Република Романија. На Конференцијата, покрај НГШ на АРМ генерал-потполковник Мирослав Стојановски, како домаќин, учеству-ваа и НГШ на вооружените сили (ВС) на Албанија, бригадниот генерал Максим Малај, НГШ на ВС на Босна и Херцего-вина генерал-потполковник Миладин Милојчиќ, НГШ на ВС на Бугарија гене-ралот Симеон Симеонов, заменикот на НГШ на Грција генерал-потполковник Ге-

5-ТА КОНФЕРЕНЦИЈА НА НАЧАЛНИЦИ НА ГЕНЕРАЛШТАБОВИ НА АРМИИТЕ ОД БАЛКАНСКИТЕ ЗЕМЈИ

ОСНОВНА АЛАТКА ЗА РЕГИОНАЛНО ИНТЕГРИРАЊЕ

оргиос накопулос, заменикот на нгШ на вс на Романија генерал­потполковник дан гика­Раду, нгШ на вс на србија ге­нерал милоје милетиќ, командантот на третата турска армија генерал јалчин атаман и нгШ на вс на црна гора ви­цеадмирал драган самарџиќ. покрај на­чалниците на гШ на армиите од балкан­ските земји во улога на гости на собирот присуствуваа заменик­претседавачот на воениот комитет на нато генерал­потполковник валтер гаскин, командан­тот на здружената команда на нато во неапол адмирал самуел локлиер, за­меникот на директорот за планирање на командата на силите на сад во ев­ропа мајкл Рајан, заменикот на нгШ

23

смисла. Тоа ќе ни овозможи да ги дефи-нираме нашите заеднички идни насоки“ – додаде генералот Стојановски.Во изјавата за медиумите началникот на ГШ на АРМ на РМ, ге нерал-пот пол-ковникот Стојановски нагласи дека „во изминатата година повеќе групи рабо-теа на изготвување на заклучоци повр-зани со активностите во наредниот пе-риод така да на овој состанок беа усво-ени заклучоците на координативната група и на подгрупите за симетрични закани и за обука и едукација во рам-ките на овој форум. Секако дека со сво-ите заложби и во наредниот период ќе направиме сè што е потребно за да ја промовираме и подобриме соработка-та во регионот помеѓу припадниците на вооружените сили, мислам дека на тој начин испраќаме и најдобра пора-ка за тоа каква е атмосферата во ре-гионот кога се работи за остварување на заедничките цели. А заедничките цели за нас во овој момент и она што е најинтересно за нас во овој момент е што е можно побрзо приклучување кон НАТО и ЕУ“.Претставниците на вооружените сили на Балканот на највисокиот собир на генералштабовите од регионот на кои присуствуваа и високи претставници од НАТО оценија дека генерално, безбед-носта и стабилноста во регионот се на високо ниво.

Кристина Илиевска

како што истакна тој, собирот во охрид се вреднува како исклучителна алатка за регионално интегрирање на наци­оналните способности и капацитети и зголемена поддршка кон заемната коо­перативна безбедност.„континуитетот во соработката, но и проширувањето на истата во нови до­мени претставува суштинска потреба и неминовност или ако сакате совреме­но настојување на здруженост и сеоп­фатност кое единствено ќе може да од­говори на модерните безбедносни пре­дизвици и асиметрични закани“ – рече стојановски.тој нагласи дека координацијата, пос­то јаното надградување, дополнување на постојните регулативи за кон фе­рен цијата на началниците на генерал­штабови на балканските земји, уна пре­дувањето на меѓуармиските комуни­ка циски можности и спро ведувањето на заедничките обуки, образование и веж би, несомнено ќе придонесат за унапредување на безбедноста на реги­онот и јужното крило на нато и еу, рече тој, оценувајќи дека заедничките напори ќе го подобрат степенот на одбранбена подготвеност и ќе ги унапредат способ­ностите и капацитетите за одговор на вонредни околности и кризи.„конечно, она што нашите национални контингенти и сите ние заедно го имаме научено како искуствени лекции треба да го имплементираме во кооперативна

чен извозник на нестабилност и наме­сто тоа, градејќи ја својата безбедност, стабилност и градејќи го сопствениот мир, се трансформира во активен при­донесувач кон регионалната и поширо­ката безбедност и стабилност...мотиви­рани од заедничката европска агенда, со намера на своите граѓани да им обе­збедат слободен, безбеден и квалите­тен живот, балканските лидери во изми­натите десет години свртија нова стра­ница од заедничката историја. верувам дека прифаќајќи ја идејата за обедине­та европа, ние најдобро се бориме за европските вредности и идеали, за сло­бодата, демократијата и владеењето на правото. убеден сум дека само така југоисточна европа ќе го најде своето вистинско место во системите на колек­тивната безбедност и одбрана, а само така европа ќе биде вистински стабил­на“ – рече меѓу другото претседате­лот иванов. тој додаде дека „токму тие вредности беа цел на терористичките напади кои пред една деценија, на 11 сеп­тември 2001 година го потресоа светот, со што симболично го означија почето­кот на 21­от век, век во кој, поради ин­тензивната глобализација на можности­те, предизвиците и ризиците, е зголеме­но влијанието на недржавните актери. век во кој безбедноста треба да биде сеопфатна и да ја гарантира добробит­та и на поединецот и на општеството. и на државата, но и на меѓународната за­едница“.претседателот иванов силно ја под­држува оваа регионална иницијатива која претставува добра практика на соработка и координација меѓу нај­високите и најкомпетентните лица од армиите во регионот. затоа, ги охрабри учесниците да ја продолжат координацијата на заедничките актив­ности, од обуките и вежбите па сè до заедничкото учество во мировните ми­сии во кризните жаришта ширум светот. „затоа ве поттикнувам да изнаоѓате нови начини на соработка кои ќе придо­несат кон унапредување на мирот, без­бедноста и стабилноста во нашиот ре­гион и чување на слободата на наши­те деца. нашата генерација едноставно не смее да заборави дека и денес, сло­бодата има свои непријатели и против­ници. дека, продуцирајќи непоредок и негирајќи го различното мислење, теро­ризмот и фундаментализмот денес се главните ривали на слободата“ – истак­на иванов.началникот на генералштабот на аРм, генерал­потполковник мирослав сто­јановски, во своето обраќање искажа го­лема чест и задоволство што е домаќин на ваков голем и значаен настан, 5­та конференција за воена соработка на началници на генералштабови на бал­канските земји. тој од своја страна ис­такна дека форумот во охрид претста­вува одраз на заедничките напори за зајакнато партнерство според стратеги­скиот нато концепт, но и остварување и промоција на одржливата регионална безбедност и стабилност. токму затоа,

24

високостручниот и професионален пи-лотски кадар, АРМ од Воздухопловни-от сојуз на Македонија изнајми еден ави-он од типот „Утва-66“ и четири авиони од типот „Утва-75А21“. Првиот лет е реали-зиран на 10 јуни 1992 година и тој ден се одбележува како Ден на Военото возду-хопловство.„На 10 јуни се навршуваат деветнаесет години од првиот лет на првиот воз-духоплов во рамките на поранешното ВВ и ПВО. Почетоците беа тешки, по-некогаш и разочарувачки. Проблеми-те на формирањето на АРМ го следеа и формирањето на ВВ и ПВО: недо-стиг на техника, слаба логистичка под-дршка, лоша инфраструктура. Наша

а воениот дел од аеродромот ,,Александар Велики” во касарна-та ,,Страшо Пинџур” во Петровец припадниците на вВИНГ со свече-

но постројување го одбележаа Денот на единицата. На свеченоста, покрај други-те, присуствуваа заменикот на министе-рот за одбрана, Емил Димитриев, совет-никот на НГШ на АРМ, генерал-мајор Зо-ран Димов и командантот на Здружена-та оперативна команда на АРМ, бригад-ниот генерал Горанчо Котески.„Со новата структура на силите на АРМ којашто наскоро треба да почне да функционира, Баталјонот на противвоз-душната одбрана (ПВО) и Баталјонот на

Одбележан Денот на воздухопловниот ВИНГ и на ПвО на АРМ

Нови времиња и нови предизвици

асок се враќаат во структурата на ид­ната воздухопловна бригада каде што и природно припаѓаа”, истакна на свече­носта по повод одбележувањето на де­нот на воздухопловниот винг на аРм, 10 јуни, застапникот на командантот на ввинг, потполковник драги анакиевски. воздухопловниот винг е формиран со одлука на претседателот на Република македонија донесена на 10 април 1992 година, кога е формирана и команда­та на военото воздухопловство и про­тиввоздушната одбрана (вв и пво) на аРм во чиј состав влезе воздухопло­пловната бригада со авијациски, транс­портен и борбен хелокоптерски сква­дрон. со цел да го одржи во кондиција

25

ците на АРМ, на стопанските субјекти, бројните мисии при хуманитарни ката-строфи, пожарите, спасувањето човеч-ки животи, нагласи потполковникот Ана-киевски, е потврда за успешноста и под-готвеноста на нашите единици за идни-те интеграции на нашата држава“.Но, за да се продолжи со исто темпо, за да се исполнат сите предвидени плано-ви, потребно е подобрување на воздухо-пловната и на општата логистичка под-дршка која во моментов не е на задово-лително ниво.Како значајни моменти во развојот на Во-еното воздухопловство и Противвоздуш-ната одбрана на АРМ на свеченоста беа истакнати изградбата и реконструрањето на аеродромот во Петровец, при што дојде и до изградба на комплетно нови објекти и за воздухопловниот ВИНГ, како и формирањето на Центарот за обука на пилоти којшто наскоро ќе почне со рабо-та. „Сега располагаме, рече Анакиевски, со најдобро опремени работни простории во рамките на АРМ“.На одбележувањето на Денот на ВИНГ-от им беше оддадено и признание, бла-годарност и почит на сите припадници на воздухопловниот ВИНГ што ги дадоа своите животи извршувајќи ја својата должност. „Секој од нив, рече Анакиев-

те единици на аРм, негова мисија е да учествува во мировни и мисии од хума­нитарен карактер предводени од нато, од еу и од он, учество во справување со конфликти од регионален карактер, како и поддршка на институциите во Републи­ка македонија при справување со при­родни непогоди и други несреќи.со текот на годините проблемот со ин­фраструктурата и со техниката контину­ирано се решаваше така што денес, спо­ред потполковникот анакиевски, ввинг располага со високомодернизирана тех­ника којашто ги исполнува сите стан­дарди и барања за компатибилност со нато. „секојдневните ангажирања на воздухопловите за потребите на едини­

најголема предност беше постоењето на соодветно образуван воздухопло­вен кадар којшто во времето што прет­стоеше беше одлична база за надград­ба и усовршување на генерациите што доаѓаат”, истакна на свеченоста застап­никот на командантот на ввинг, потпол­ковник драги анакиевски. на 28 јуни 1994 година, тогашната ко­манда на вв и пво на аРм во својот со­став ги доби првите транспортни хели­коптери ми­17 така што оваа команда почна позабележително да се развива. во 2001 година аРм ја опреми оваа еди­ница со борбени хеликоптери ми­24, уХ­1Х и со борбени авиони сухој су­25. со планот за трансформација на аРм од 10 јуни 2005 година, воздухопловната бри­гада се трансформира во воздухопло­вен винг како помала, помобилна, но и покомпактна единица, приспособена на новата мисија и предизвиците на аРм.новите времиња донесоа и нови предизвици. партнерските цели и исполнувањето на нато­стандардите станаа нивна секојдневна активност. со учеството на винг­от на меѓународни вежби во практика се проверија партнер­ските цели и модернизацијата на хели­коптерите. секојдневните ангажирања на воздухопловите за потребите на еди­ниците на аРм, стопанските субјекти во Република македонија и бројните мисии при хуманитарни катастрофи и спасување човечки животи само ја потврдија подготвеноста на винг­от за учество во меѓународни мисии заед­но со нато­членките и членките на ме­дитеранскиот дијалог. покрај другото, од 2006 до 2008 година, со еден хеликоп­терски детачмент ввинг учествуваше во мисијата ,,алтеа” во рамките на си­лите на еуФоР во Босна и Херцеговина. ангажирањето на оваа единица на аРм беше високо оценето. „во текот на своето постоење, нагла­си анакиевски, военото воздухоплов­ство искуси многу нешта, и добри и лоши. се радувавме на успешните ми­сии, на успешните летови, се радувавме на прецизните погодоци на нашите про­ектили на полигоните, на првите летови на младите пилоти, но и на спортските достигнувања. интеграцијата во евроат­лантските институции и исполнувањето на партнерските цели стана контину­иран од. подготвеноста практично се проверуваше преку реализацијата на модернизацијата и со учеството на мул­тинационалните вежби во земјата и во странство (,Cooperative Key’, ,Eagle Sar’, ,Logical decision’...). една од поголемите вежби на која учествуваше нашето воз­духопловство во минатиот период беше вежбата во унгарија ‘Logical decision’. ние сме горди на признанијата што ги добивме од странските набљудувачи и од домаќините“.денес, покрај основната мисија на ввинг за остварување на блиска воз­душна огнена поддршка на маневарски­

ски, остави печат во постоењето на на­шите единици, а празнината којашто остана зад нив никогаш нема да биде по­полнета”. на свеченоста беа прочитани и теле­грамите со честитки по повод денот на единицата, меѓу кои беа и честитките од началникот на гШ на аРм, генерал­потполковник мирослав стојановски, а беа доделени и признанија и стимула­тивни мерки на истакнати поединци од воздухопловниот винг. многубројните гости и вљубеници на военото возду­хопловство можеа да го проследат и тактичко­техничкиот збор на дел од вооружувањето и опремата на вв и пво.

В. Д.

26

емонстрација на заедничкото де лу­вање на вооружените сили со оста­натите субјекти во услови на кризна состојба предизвикана од природ­на катастрофа, заедно со практич­

ното тестирање на националниот концепт за справување со кризни состојби и на ин­тероперативноста и координацијата на поддршката на меѓународна заедница во една таква состојба беа основните цели на мултинационалната медицинска жива веж­ба „MEDCEUR 11“ која во периодот од 6 до 17 јуни оваа година се одржа на просторот на армискиот полигон „Криволак“ и цента­рот за обука „Пепелиште“. Еден од носителите на оваа жива меди­цинска вежба која на учесниците им овоз­можи корисна размена на медицински ин­формации, техники, принципи и процеду­

падници на армиите на норвешка, на Бос­на и Херцеговина, на србија, на словенија, на црна гора, на австрија и, секако, до­машните институции со ингеренции во об­ласта, центарот за управување со кризи, дирекцијата за заштита и спасување, ми­нистерствата за одбрана, за здравство и за внатрешни работи и црвениот крст на Република македонија. вежбата беше предводена од двајцата кодиректори, полковникот андреја нау­мовски, командант на военомедицински­от центар и полковникот чарлс тедер од USEUCOM, кои активно учествуваа со 40 припадници на аРм, над 100 припад­ници на армијата на сад и вкупно око­лу 150 припадници на останатите земји­учеснички и цивилните структури од Репу­блика македонија.

„MEDCEUR 11“– УНАПРЕДУВАЊЕ НА СПОСОБНОСТА И НА ИНТЕРОП ЕРАТИВНОСТА ВО СЛУЧАЈ НА КАТАСТРОФА

ПОТВРДА ЗА КВАЛИТЕТОТ

ри беше домаќинот, армијата на Републи­ка македонија, односно командата за ло­гистичка поддршка како главен планер на активностите, реализирани и од првиот и третиот логистички баталјон, винг­от на аРм и чаБХо, но и од военомедицински­от центар, чиј делокруг на активности ди­ректно се поврзува и со неговата основ­на мисија–да обезбедува зачувување и унапредување на здравјето на припадни­ците на аРм, а со тоа и на високата борбе­на готовност на единиците, на командите и на установите на аРм. вториот носител на вежбата беше армијата на сад, прет­ставена од нејзината команда на силите во европа, односно USEUCOM.свој значаен придонес кон достигнувањето на поставените цели на оваа комплексна вежба дадоа и останатите учесници, при­

Успехот што го покажаа сите учесници се темелеше на исцрпниот планирачки про-цес изведен во согласност со стандарди-те на НАТО-алијансата и во согласност со Директивата за планирање 75-3 Bi-Sc, и тоа преку неколку претходно изведе-ни конференции и тоа, Конференцијата за развивање на концептот на вежбата, Иницијалната планирачка конференција, Конференцијата за подготовка на сцена-риото, Главната и, секако, Финалната пла-нирачка конференција. Интересна новина во вежбата чиј работен јазик беше англискиот е тоа што беше из-вршено тестирање на системот на НАТО за следење на пациенти, почнувајќи од времето на здобивањето на повредата.Почетниот ден од вежбата беше посве-тен на церемонијата во Центарот за об-

27

„MEDCEUR 11“– УНАПРЕДУВАЊЕ НА СПОСОБНОСТА И НА ИНТЕРОП ЕРАТИВНОСТА ВО СЛУЧАЈ НА КАТАСТРОФАука „пепелиште“ по повод нејзиното све­чено отворање на кое пред присутните високи гости од генералштабот на аРм, заменикот на началникот на гШ, генерал­мајорот насер сејдини, укажа на тоа дека интероперабилноста на аРм, цивилни­те институции на Република македонија и останатите интернационални факто­ри се од приоритетно значење за наше­то оспособување, за ефикасен и брз од­говор при кризни состојби. укажувајќи на уште еден важен аспект кој ќе ì биде од голема помош на армијата на Република македонија во достигнувањето на зацр­таните цели, генерал­мајорот сејдини под­влече дека „на ова вежба ì придаваме го­лемо значење бидејќи заедничката работа со полската болница на армијата на сад и на армијата на Република србија, како

Иван Петрушевски

28

ви благодариме на можноста да дојдеме тука и да тренираме во вашата прекрасна земја“, рече тој по повод отворањето на „MEDCEUR 11“.

МЕНАЏИРАЊЕ НА КАТАСТРОФАЕдинствено и уникатно. Такво беше сце-нариото на „MEDCEUR 11“ според кое се одвиваа сите планирани активности во те-кот на изведувањето на вежбата. Според него, по настанувањето на земјотрес со јачина од седум до осум степени по Рих-теровата скала во околината на Неготи-но, односно во епицентралното подрачје, биле евидентирани голем број повреде-ни лица кои биле насочувани кон болни-ците во Неготино и во Кавадарци, доде-ка истовремено во посочената област биле утврдени и големи инфраструктур-ни оштетувања. Одговорот на цивилните институции на Република Македонија во вакви состојби започнал со формирање на кризен штаб од страна на Центарот за управување со кризи и неговиот Реги-онален центар во Неготино. Во следни-те активности, според сценариото, Цента-рот за управување со кризи преку дипло-матските претставници и ООН ги инфор-мирал земјите за состојбата во Републи-ка Македонија и воедно побарал од Вла-дата на Република Македонија да прогла-си кризна состојба и да побара асистенција од поширокиот регион. На барањето на Владата, позитивно одговориле САД, Норвешка, Босна и Херцеговина, Србија, Словенија, Црна Гора и Австрија – САД и Србија упатиле армиска НИВО-2 болница, додека останатите земји учествувале со свој стручен персонал. Согледувајќи ја маг-нитудата на настаните, претседателот на Република Македонија, како врховен ко-мандант, дал наредба за вклучување на Армијата на Република Македонија во ак-тивностите за отстранување на последи-ците во погодениот регион. Од останатите елементи на комплексното сценарио треба да се споменат појавата на заразни болести, потоа оштетувањето на хемиската фабрика во Велес и појавата на хемиски агенси во воздухот. Според сценариото следи и втор зем јо-трес со јачина од шест до седум степени според Рихтеровата скала во околината на селото Мушинци на Криволак, по што поради уништување на железниот мост на реката Вардар кај Криволак се врши евакуација на повредените со помош на хеликоптер.

ЕСЕНЦИЈАЛНА ПОДГОТОВКАВежбата „MEDCEUR 11“ беше реализира-на во две засебни фази кои го заокружу-ваат процесот на едуцирање на учесници-те. Имено, првата фаза во времетраење од пет дена се состоеше од базичниот про-цес на теоретска подготовка, изведувајќи настава во два посебни курсеви, Курс за планирање на катастрофи и Лидер-ска програма за менаџирање со јавното здравство при катастрофи, курсеви на кои предавачи беа припадници од Одбранбе-ниот институт за медицински операции од САД.Имено, Курсот за планирање на ката-строфи се состоел од дидактички лекции и практични вежби за подготовка на план за одговор при катастрофи и план за итни операции. Дизајниран да ги едуцира вое-ните и цивилните агенции за изработка на план за катастрофи, лекциите од курсот се однесувале на фазите при менаџирање на итни случаи, воведот во план за катастро-фи, прегледот на функциите за поддршка при итни случаи, улогата на волонтерски-те и на невладините организации, човеко-вите права, потоа нуклеарните, хемиски-те и биолошките закани, психолошкиот аспект на одговорот при катастрофи, во-ената поддршка на цивилните агенции, те-роризмот, потребата од брза процена на ситуацијата и бројните вежби за изработ-ка на план за катастрофи од почеток до крај. Практичните вежби кои ја нагласија потребата од подготовка на целосен план и систем за справување при итни случаи опфатија 30% од овој курс.Лидерската програма за менаџирање со јавното здравство при катастрофи како курс од типот „обучи го обучувачот“ опфа-тила дидактички лекции ориентирани кон процената на оспособеноста на јавното здравство и медицинската професија и практични лабораториски вежби. Кур-сот се занимавал и со разработување на прашања од областа на превенција од бо-лести, техники при различни интервенции, аспектите на воено-цивилната соработка и одговорот при катастрофи. Целта на овој курс била „да се демонстрира можноста за зајакнување на националните, на реги-оналните и на интернационалните капаци-тети за одговор при катастрофи, со акцент на важност на координацијата“.По завршувањето на теоретскиот дел од вежбата „MEDCEUR 11“ на 10 јуни, слуша-телите се здобија со соодветни сертифи-кати.

и помошта од кралството норвешка, ќе ни овозможат поефикасна подготовка и оспособување на нашата полска болница од ниво 2“, истовремено додавајќи дека курсевите кои беа во агендата на сите учесници во текот на изведувањето на вежбата ќе бидат основа за успешна под­готовка и извршување на поставените за­дачи во случаи на катастрофи од големи размери.токму помошта во напорите за градење на македонска ROL­2 полска болница која ја добивме од претставниците на армијата на сад и од српската армија беше истак­ната и од полковникот андреја наумовски, кој изнесувајќи ги целите на вежбата ука­жа и на потребите од градењето на една долготрајна соработка во полето на меди­цината, на пријателството и на безбедно­ста во регионот. во своето обраќање кон присутните, ко­директорот, полковник чарлс тедер, се за­благодари за можноста да се учествува на посочената вежба. „вежбата MEDCEUR 11 на која учествуваат околу 300 учесници и соработници од шест нации е комбинација на повеќе од едногодишно планирање и подготовка. оваа вежба на сите нас ни овозможува да изградиме партнерства и пријателства и ќе ни помогне да се со­чиме со секакви проблеми, без разлика дали се предизвикани од човекот или од природата и развој на интероперабилно­ста со нашите партнери. таа интеропера­билност ја зголемува нашата способност и подготвеност да работиме заедно на реги­онално ниво како одговор на секоја мож­на криза. во името на учесниците од сад,

Во текот на втората фаза на вежбата „MEDCEUR 11“ – LIVEX, на 13 јуни во Цен-тарот за обука „пепелиште“ беше орга-низиран денот за високи гости на кој беа прикажани неколку засебни елементи – составен дел од планираното сцена-рио. имено, во присуство на заменик-министерот за одбрана Емил димитри-ев и други високи гости, меѓу кои и прет-ставници на земјите-учеснички, беше симулиран пожар на зграда, хемиски инцидент, аеромедицинска евакуација на пациент и обиколка на медицински-те капацитети поставени во Центарот. „природните катастрофи и несреќи се најнепредвидливите закани на човешт-

д Е н з а В и с о к и г о с т и н а „ M E D C E U R 1 1 “вото и добро е да се има предвид што сè може да се случи и во колкава мера на-шите институции се подготвени тоа да го превенираат. она што ние го видов-ме јасно ни покажа дека постои макси-мална координација и синхронизација на сите институции кои во дадена прилика би требало да одговорат на овие катастрофи“, истакна заменикот-министер димитриев, додавајќи дека република Македонија на овој начин го одржува степенот на високо ниво на подготвеност да се справи со овој тип кризи.кодирекоторот на вежбата, пол-ковникот наумовски, пак, истакна дека во текот на вежбата биле комплетира-

29

рЕагирањЕ Во практикапреведувањето на теоретската подго­товка и знаење во практика започна само еден ден подоцна, со влегувањето на вежбата „MEDCEUR 11“ во нејзината вто­ра фаза – LIVEX. координацијата и рако­водството беа концентрирани во здружен оперативен центар составен од персонал од националните цивилни и воени структу­ри и од пријателските земји­учеснички на „MEDCEUR 11“.во текот на оваа фаза беше прикажа­на реакцијата на цивилните и на воени­те структури на Република македонија и на пријателските земји при земјотрес во околината на неготино заедно со елемен­тите кои ја следат секоја катастрофа од овој тип–пожари, лизгање на земјиштето,

оштетување на инфраструктурата, по­ја ва на заразни болести и евакуација и згрижување на повредените и заболени­те на соодветно ниво на медицинска за­штита. активностите на практичната работа се одвиваа на две засебни локации, во село­то мушанци (ап „криволак“) и во центарот за обука „пепелиште“. на првата локација во с. мушанци беа реализирани три инциденти – лизгање на земјиштето, рушење на зграда и експлозија пропратена со пожар. на овие инциденти на кои имаше вкупно 24 на­страдани лица интервенираше армијата на Република македонија, министер­ствата за внатрешни работи и за здрав­ство, центарот за управување со кризи,

дирекцијата за заштита и спасување и црвениот крст на Република македонија. настаните од сценариото во селото му­шанци им овозможија на сите учесници да ги извежбаат вештините во откривањето и собирањето на жртвите, во давањето помош, во вршењето на тријажа и во про­цесот на нивна евакуација до соодветно­то ниво на потребна здравствена заштита.во кругот на центарот за обука „пепелиш­те“ беа развиени неколку медицински ка­пацитети, и тоа една амбуланта на Репу­блика македонија од ниво­1, потоа пол­ската болница на Република србија од ниво­2 и сегмент од болницата на ниво­2 на Република македонија, како и полска­та болница на сад од ниво­2. овие ка­пацитети беа во служба на прифаќање на евакуираните пациенти од местата на ин­циденти – според сценариото, примарна стабилизација односно примарно здрав­ствено згрижување беше вршено во амбу­лантата на ниво­1, додека во болниците од ниво­2 беа вршени помали хируршки интервенции на повреди опасни по живот, сè со цел, доколку е потребно, подготовка и евакуација на повредените до наредно­то повисоко ниво на здравствена заштита.

успЕхот –краЕн рЕзуЛтат„силен придонес кон регионалната сора­ботка на полето на одбраната, како и раз­мена на искуства на земјите­учеснички за брзо делување во услови на природ­ни непогоди“ – така беше дефинирано одржувањето на една ваква комплексна жива вежба. на свеченото затворање на вежбата, заменик­командантот на здру­жената оперативна команда на аРм, бри­гадниот генерал киро галазовски, ука­жа на успехот што е постигнат со оваа вежба, од аспект на унапредување на интероперативноста помеѓу засегнати­те цивилни и воени институции на на­ционално ниво, но и меѓу армиите на земјите­учеснички. „во изминатите дено­ви на подрачјето на општина неготино вие работевте на извежбување на постап­ките и на процедурите кои се спроведува­ат на терен при појава на природни ката­строфи од големи размери. јас верувам дека вештините, знаењата, искуствата и пријателството што учесниците ќе ги по­несат со себе ќе бидат искористени во ид­нина и ќе придонесат за унапредување на меѓусебната соработка“, истакна бригад­ниот генерал галазовски на затворањето на „MEDCEUR 11“.

ни 75 часа обука во училниците за 189 учесници од шест различни земји, по-тоа 20 часа теренска и практична обу-ка за повеќе од 200 студенти обучува-ни од 33 инструктори, поддржувани од над 240 лица придружен персонал. тој воедно додаде дека во текот на об-уката, која е составена од двата курсе-ви, успешно биле усовршени и обучени 80 мултинационални студенти, истовре-мено споменувајќи ја и EMEDS-обуката за над 300 учесници од сад, обуката за „подготовка на мртви“ и системот за следење на пациенти.полковникот чарлс тедер се осврна на севкупното значење на единаесетта-

та вежба под името „MEDCEUR“, која како последна вежба под тоа име прет-ставува преод од една практично насо-чена военомедицинска вежба во еден целосно интегриран интерагенциски систем за одговор на кризи кој треба да биде поставен на дневен ред во те-кот на следната вежба која ќе се одржи во Босна и херцеговина но под друго име. Во однос на прикажаните вешти-ни, справувајќи се со поставените криз-ни ситуации, полковникот тедер истак-на дека демонстрацијата јасно покажа-ла дека македонските цивилни агенции се целосно подготвени да одговорат на евентуалните кризни состојби.

учЕсниЦи на ВЕЖБата– командата за логистичка поддршка;– Военомедицинскиот центар;– првиот логистички баталјон;– третиот логистички баталјон;– Министерството за здравство, Мини-

стерството за одбрана и Министер-ството за внатрешни работи;

– Центарот за управување со кризи;– дирекцијата за заштита и

спасување;– Црвениот крст на република

Македонија;– армијата на сад – USEUCoM;– армијата на кралството норвешка;– армијата на Босна и херцеговина;– армијата на република србија;– армијата на република словенија;– армијата на република Црна гора;– армијата на република австрија.

заМЕник-МинистЕрот ЕМиЛ диМитриЕВ:„со военомедицинската вежба „MEDCEUR 11“ ја проверуваме под-готвеноста на системите на републи-ка Македонија за одговор при ката-строфи од големи размери предизви-кани од природни фактори, но исто така ја проверуваме и интеропера-билноста меѓу армијата на републи-ка Македонија, на сад и на останати-те земји од регионот. Би сакал да на-гласам дека република Македонија оваа вежба ја смета за многу важна поради заедничката работа со персо-налот во полските болници на сад, на република србија и на останатите земји-учеснички, секако со голема по-мош од кралството норвешка, со цел ефикасен тренинг за подготовка на нашата воена полска болница. актив-ностите на нашите армии и институ-ции уште еднаш го потврдија партнер-ството и пријателство кое и понатаму треба да го развиваме. “

30

еодамна Втората механизирана пе-шадиска бригада „леопарди“ изве-де вежба на командно место во која беа обработени втората и четврта-

та мисија на Бригадата, односно мисијата за асиситенција на цивилните структури во справување со елементарни и со други техничко-технолошки несреќи. Во рамките на практичниот дел од веж-бовните активности, кон крајот на мај во просториите на нашиот домаќин, Централ-ното основно училиште „Санде Штерјоски“ од Кичево, имавме можност да ја просле-диме показната тактичка вежба за зашти-та и спасување од урнатини во училиш-ни објекти чиј иницијатор беше АРМ, а вежбата заеднички беше подготвена од Регионалниот центар за управување со кризи од Кичево (РЦУК), подрачното од-деление на Дирекцијата за заштита и спасување од Кичево (ДЗС), „леопардите“ од ВП 2940 Кичево „леопарди“, тимовите на Општинската организација на Црвени-от крст од Кичево, Територијалната про-фесионална противпожарна единица од Кичево (ТППЕ), ЈЗУ „Здравствен дом Ки-чево“–итна медицинска помош и, секако, сите ученици, наставници, административ-ниот и технички персонал од училиштето.„Со оваа вежба сакаме практично да ја провериме и да ја прикажеме оспособе-носта на надлежните субјекти вклучени во системот за заштита и спасување од ре-гионот Кичево и помошта на АРМ на ци-вилните структури во справување со ката-строфи и последиците од нив“, нагласи на свеченото отворање пред присутните ра-ководителот на Регионалниот центар за управување со кризи од Кичево и коорди-

натор на активностите на вежбата, Сузана Тасевска.Вежбата се одвиваше во две фази. Прва-та фаза започна со симулација на рушење на објектот на училиштето како последица од обилните врнежи од дожд со појава на високо ниво на подземни води и давање сигнал за општа опасност. Откако со краток звук на сирената се озна-чи почетокот на вежбата со кој се симу-лираше послаб потрес, учениците кои се на час, под непосредно раководство на наставниците се засолнуваат под клупи-те и покрај внатрешните ѕидови на про-сториите, свртени со грбот кон прозор-ците… Во првите три минути од потре-сот наставниците практикуваат мето-ди за разбивање на стравот и паниката, притоа не дозволувајќи неконтролирано однесување и дејствување на учениците. Започнува прозивање на учениците и пот-врда на присуството, броење на глас до 60 од страна на наставниците и ученици-те... Една минута по симулираниот потрес се дава сигнал за општа опасност за по-требите на вежбата со сирена.Следуваше евакуација на учениците, на наставниците и на другиот персонал од училишната зграда. Притоа одговорното лице во ЦОУ „Сан-де Штерјоски“ Кичево се јавува во РЦУК – Охрид на бројот 195 и известува за на-станатото рушење со можни поголеми оштетувања на училишниот објект. После три минути од истекот на сигналот се ор-ганизира напуштање на училишната згра-да во согласност со Планот за евакуација на училиштето по училници, катови и кри-

ПОКАЗНА ТАКТИЧКА ВЕЖБА ЗА ЗАШТИТА И СПАСУВАЊЕ ОД УРНАТИНИ

НОВО ИСКУСТВО

31

ла на објектот преку два излезни правци. потоа на двата евакуациски излези изле­гуваат над 700 ученици, нивните наставни­ци и техничкиот персонал. во согласност со планот за евакуација тие се собираат на собирните места што подалеку од учи­лишната зграда. во третата сцена беше прикажано ор­ганизирање на собирните места, одно­сно на местата за евакуација од стра­на на професорите, на стручната служба на училиштето и на службата за барање на општинската организација на црвени­от крст од кичево. учениците и професо­рите се организираат по класови на пред­видените евуакациски собиралишта (ме­ста за собирање) во кругот на училиште­то. се врши прозивање на присутните и се изготвува список на присутните. подоц­на општинската организација на црвени­от крст од кичево преку својата служба за барање организира пункт за следење на состојбата со евакуираните, повредени­те, исчезнатите и загинатите лица во ур­натините, давање навремени информа­ции до надлежните органи и до јавноста за состојбата со згрижените лица и сл. при­тоа кругот на евукациските собиралиш­та не смее да се напушта сè до издавање соодветна наредба. евакуациските соби­ралишта го обезбедуваа полициски служ­беници од полициската станица за општа надлежност од кичево.втората фаза започна со демонстрација на избувнување пожар во горните като­ви на училишната зграда. во петтата учил­ница на првиот кат и во шестата училни­цата на вториот кат како последица на рушењето при прекин на електричната инсталација од краток спој се појавил по­жар. одговорното лице во ц.о.у. „санде Штерјоски“ од кичево се јавува на бројот 195 и известува за настанатата ситуација, како и за повредените и за исчезнатите лица. откако оперативниот работник во Регионалниот центар за управување со кризи го известува раководителот на цен­тарот, продолжува со известувањето на надлежните субјекти по следниот редос­лед: ја известува територијалната профе­сионална проитивпожарна единица од ки­чево за пожарот во горните катови од учи­лиштето, за повредените и исчезнатите лица на бројот 193 или преку системот за врски; ја известува итната медицинска по­мош при јзу „зравствен дом од кичево“ за повредените лица на бројот 194 или пре­ку системот за врски; ја известува полици­ската станица во кичево за ситуацијата во објектите на училиштето, за пожарот и за повредените и исчезнатите лица и бара сообраќајно и физичко обезбедување на училиштето на бројот 192 или преку систе­мот за врски; го известува раководителот на подрачното одделение на дирекцијата за заштита и спасување од кичево; го из­вестува главниот Регионален центар во охрид и оперативниот центар во цента­рот за управување со кризи во скопје за преземените активности.

координирана и тЕчна динаМика први на местото пристигнаа припадни­ците на полициската станица од киче­во и веднаш започнаа со регулирање на сообраќајот на коловозите на улици­те пред училиштето, ги отстранија парки­раните возила пред влезот и во негова­

та непосредна близина и извршија физич­ко обезбедување на самиот објект. За кра­ток временски период од јавувањето пре­ку најкратката релација дојде да интерве­нира Територијалната противпожарна еди­ница од Кичево. На местото пристигна и ит­ната медицинска помош од Здравствениот дом од Кичево, а заедно со нив пристигна и екипа на Црвениот крст на Кичево. Следни кои пристигнаа беа силите на Дирекцијата за заштита и спасуавање.По напуштањето на објектот од страна на учениците и вработените, одговорно­то лице во училиштето го извести коман­дирот на противпожарната единица дека има загрозени лица во внатрешноста на објектот и заедно се упатија во внатрешно­ста на објектот преку споредниот влез, сле­дени од претставници на единицата за за­штита и спасување и на итната медицин­ска помош за да ја согледаат вистинската ситуација со загрозените и со повредени лица во зградата научилиштето.Откако се констатираше сериозноста на ситуацијата, се донесе одлука Регионал­ниот штаб на ЦУК од Кичево да достави барање за дополнителна помош од Воена­та пошта 2940 од Кичево.Следната, петта сцена, симболизираше упад на група пожарникари за спасување на повредените лица преку споредни­от влез на зградата. Пожарникарите, ко­ристејќи соодветна заштитна опрема, со носила или на раце изнесоа дел од по­вредените. Надвор од зградата повреде­ните се преземаа од страна на силите на Дирекцијата за заштита и спасување и се носеа до контролниот пункт на екипите за

прва помош на црвениот крст и на итна­та медицинска помош кои вршеа првич­на тријажа. потоа, според претходно из­градена процена, се изврши транспорт на тешко повредените до општата болница во кичево, а според потребите потешко повредените се упатуваа до најблиските болнички центри во охрид и во Битола. транспортот се вршеше со возила на итна­та медицинска помош на јзу „здравствен дом” од кичево.упадот на пожарникарите со помош на скалите преку прозорците од училишната зграда ја симболизираше шестата сцена. притоа на повикот за дополнителна по­мош на местото на несреќата пристигнаа екипите за спасување од урнатини и еки­пите на првата медицинска помош на аРм од вп 2940 од кичево и веднаш заедно со

другите структури се вклучија во акцијата за спасување на загрозените ученици, на­ставници и на другите лица кои беа затек­нати во објектот на училиштето.службата за барање на црвениот крст според изготвените списоци вршеше про­верка и евиденција на лицата кои не се до­стапни во моментот на вежбата. актуелна­та состојба со повредените, со исчезнати­те и со згрижените лица од елементарната непогода се објавуваат на информативни табли за запознавање на јавноста со акту­елната состојба на теренот...тешко повредените лица по укажаната првична медицинска помош преку хелио­дромот во касарната во кичево со хели­коптер на ввинг на аРм беа транспорти­рани до клиничкиот центар во скопје.

З. Ризовски

32

CSAR – COMBAT SEARCH AND RESCUEткривање, локација, идентификација и спасување на паднат воздухо-пловен персонал во непријателска територија во кризна ситуација или војна – така може да се дефи-

нира мисијата наречена Combat Search and Rescue или „борбено барање и спасување“. Овој тип на мисија е насо-чен и кон спасување на воен персонал во ситуација на опасност, со напомена дека персоналот треба да е опремен и посебно обучен да прими т.н. CSAR-поддршка во ме-стото на дејствување. Идејата за формирање на тим за спа-сување потекнува од далечната 1922 годи-на, и тоа за задоволување на потребата за спасување персонал на оддалечни места. Причините за постоење на една мисија од овој тип се разновидни и многубројни. Дел од нив се однесуваат на т.н. „должност да се грижат“, која се однесува на владите на државите и нивните армии, секако со цел да се намали ризикот од губење човечки жи-воти на нивните преживеани, потоа имајќи ја предвид краткотрајноста на идните опе-рации со висок интензитет во содејство со обуката на персоналот за операции, осо-бено се мисли на тренираниот екипаж и на опременоста со потребните средства (за-ради комплетно извршување на мисијата за спасување), а мисијата има и големо влијание врз подобрување на моралот кај заштитената единица. Дополнително, како причина за постоењето на CSAR тре-ба да се разгледа и можноста во случај на заробување на персоналот од страна на непријателот на нивна територија, бидејќи

тој под закана би послужил како извор за откривање на разни информации и за ширење непријателска пропаганда од спро-тивната страна.

CSAR VS. SARПомеѓу т.н. CSAR (Combat Search and Rescue) и SAR (Search and Rescue) мисии има голе-ма разлика. Обично SAR се дефинира како „ангажирање на воздухоплов, возило или поморски средства, како и специјализиран тим и опрема со цел барање и спасување на персонал во опасност или итност на коп-но или водена површина“. SAR обично е ло-циран, односно се извршува на дозволена територија, при што се бара сосема мала или никаква акција преземена од страна на преживеаниот. Оваа мисија е национална обврска и обично мисијата е лимитирана во т.н. „Search and Rescue“ регион. За разлика од мисиите од тој тип, т.н. CSAR-мисии се изведуваат во околина под зака-на, односно во подрачје на изведување разни операции како од пријателските така и од непријателските сили. Целта на CSAR е ефективно ангажирање на цело-купниот персонал и ресурси со тренира-на и подготвена специјална екипа за оваа намена. Всушност, Combat Search and Rescue- мисијата го покрива дејствувањето на SAR-тимот – таа е проширена во однос на своето делување, па покрај примарна-та улога, CSAR-силите можат да делуваат и во случај на потреба од итна воздушна евакуација, спасување при разни катастро-фи и укажување меѓународна помош.Сублимирано, надлежноста и опсегот на

33

ВО З

ОНАТ

А НА

НЕ

ПРИЈ

АТЕЛ

ОТ

CSAR можат мошне да варираат. Имено, во процесот на CSAR спаѓа и вршење на детаљна процена и анализа на разузна-вачките податоци, внимателно планирање и координација, а од особена важност се и заштитените средства за комуникација и воспоставувањето успешна комуникација. Мисијата може да се спроведе во сите временски услови, односно и преку ден и ноќе, над копно или над вода, како и во непријателска територија. Тренираниот персонал мора да биде подготвен на сè, од распоредување, преку прераспредел-ба и позиционирање, до ставање во при-правност при висок степен на готовност. Персоналот, којшто е цел на борбеното спасување, треба да биде добро истрени-ран за употреба на опремата, по можност да дава „изолирани“ лични извештаи и да има подготвен план за бегство во секој мо-мент.

НИВО НА ЗАКАНА ВО CSAR-ОКОЛИНАТАГлавно загриженоста при планирањето на мисијата е околу степенот на опасност и изложеност на ризик за персоналот кој ќе врши спасување, и воедно околу ризи-кот за спасуваниот персонал. Разузнавач-ките податоци играат критична улога во одредувањето на нивото на закана – во случај податоците да бидат недоволни за одредување на интензитетот на заканата, мисијата не треба воопшто да започне, сè додека не се обезбедат дополнителни ин-формации. Воедно, командирите треба да се грижат за подготвеноста на CSAR-силите и за достапноста на ресурсите со кои рас-полага единицата подготвена за овој тип на сложена мисија.Нивото на закана, согласно интензитетот, е поделено на три степени:1. Ниско – лесно концентрирани не при ја-телски сили и средства во реонот на евен-туалното извршување на мисијата. Си-стемот за вооружување главно се состои од лесно вооружување, противвоздуш-но вооружување со максимален калибар од 14,5 mm, а понекогаш и неводени ра-кети „земја-воздух“. Тактиката и техниката за изведување на CSAR не бара дополни-телен ангажман при планирањето, а пасив-ната заштита на воздухопловите е довол-на сама по себе како заштита во ваква сре-дина.2. Средно – постојат значајни закани, а кон-центрацијата и видовите вооружување во-обичаено бараат пасивни и активни мерки со цел избегнување или намалување на по-стоечките закани, како и заштита на силите. На ова ниво CSAR-силите треба да очекува-ат извршување на проширени планирања, вонредни противмерки во лет, користење на одбранбени техники, техники за бегство и заштита на воздухопловот во лет.3. Високо – распореденоста на непри ја-телските сили опфаќа голем простор, гу-ста концентрација и можност за бр зо прераспределување и мобилност. Воору-жувањето на непријателот опфаќа напред-ни противвоздушни системи, модер ни ра-дари, предупредувачки системи и елек-тронски средства за следење и откривање. Изведувањето на мисија во овие усло-ви бара посебна проширена подготовка и

планирање со цел избегнување на опасно­ста и на евентуални загуби при извршување на мисијата.

принЦипи на CSAR во продолжение ви ги претставуваме петте принципи на CSAR.1. навременост во делувањето – се смета за критичен принцип за успех на мисијата – потребно е доследно и брзо дејствување на единиците во согласност со степенот на ризик и расположивите средства кои стојат на располагање.2. Безбедност на операцијата. докол­ку не бидат преземени навремени мер­ки за заштита на информациите, мисијата може да стане особено ранлива, и тоа од аспект на заштита на процедурите и сред­ствата за комуникација, потоа изработка и имплементирање на сoодветен план за бег­ство, како и подготовка и заштита на из­вештаите.3. Мобилност и тренинг – подготвеност во секое време да се реагира брзо, во сите временски услови, и преку ден и преку ноќ. според овој принцип посебен акцент се ста­ва на физичката мобилност на силите. пер­соналот односно лицата во непријателската територија треба да бидат ментално и фи­зички подготвени да преживеат и да избег­нат контакт на неопределено време. при активирање на силите треба да се запази приоритетот на командирот за CSAR, поли­тичките насоки, бројот и видот на соодвет­ните CSAR­средства, ставот на населението во тоа подрачје, временските услови, раз­

узнавачките податоци како важен сегмент за процена на опасноста и заканите, бројот на преживеаните и опремата со којашто тие располагаат во моментот, лоцирање и препознавање на преживеаните со помош на кодни ознаки и правила за употреба на оружјето.Без соодветен претходен тренинг и опре­меност на единицата за CSAR, мисијата ќе биде доведена во прашање.4. Флексибилност и единственост – се дава можност CSAR­плановите да бидат флексибилни со цел ангажирање на сите ресурси и сили на најсоодветен начин. пла­новите треба да бидат јасно дефинира­ни, лесни за разбирање и едноставни за извршување за да се постигне успех во мисијата, додека командирот на единица­

Драган Павловски

34

та треба да обезбеди соодветни услови за обединување на напорите на сите припад-ници и на расположивите средства.5. Итност на операцијата. Откако персона-лот во опасност ќе биде лоциран и препо-знаен, итноста може да биде од прв степен (кога е неопходно итно делување на сили-те и средствата со кои се располага, а по потреба се бараат и дополнителни сили и опрема заради итна, навремена и ефикас-на акција. Минимални барања за да се из-врши CSAR се локацијата, препознавањето и процена на заканата), и од втор степен, кога се дозволува кратко одлагање на операцијата со цел прибирање дополни-телни информации заради понатамошно планирање.

RCC – RESCUE COORDINATION CENTERОдговорен орган за координација на сите активности при извршување на CSAR-мисијата е т.н. RCC – RESCUE COORDINATION CENTER. Дел од активно-стите на Центарот се изработка на плано-ви и на оперативни наредби, иницирање CSAR-мисии, изработка и спроведување на знаците за распознавање, коор ди ни рање на разузнавачките податоци, детектирање на заканите и нивна процена, координација на мисијата и ангажирање и координација на сите сили кои се наоѓаат во тоа опкружување и во тој момент, посебно на единиците за длабинско извидување (Long-range surveillance units).Планирањете и егзекуцијата на мисијата

започнува веднаш по приемот на сигна-лот „Mayday“, невраќање на екипажот (воз-духопловот) во базата, прием на извештај преку електронски уреди, јавување на ли-цата во опасност и сл.

CSAR-ВЕЖБА ВО МАКЕДОНИЈАПред извесен период, по повод Денот на военото воздухопловство – 10 Јуни, беше одржана голема вежба наменета за демонстрирање на расположивата опре-ма и на способностите при извршување на комплексни борбени мисии во областите под контрола на „непријателот“, како и при ангажирање во рамките на мултинационал-ните мисии. Ова навистина беше една од поважните проверки за македонските воз-

духопловни сили во комбинација со борбе-ни и транспортни возила и специјални сили. Вежбата беше комбинација на мисиите CSAR и MEDEVAC.Според сценариото постоеше контингент составен од воздухопловна формација од пет хеликоптери, два хеликоптери од ти-пот Ми-8/17, два од типот Ми-24 и еден УХ-1Х-хеликоптер, како и возила со припадни-ци на специјалните сили лоцирани на аеро-дромот. Хеликоптерите Ми-24 со ниско и брзо влегување во борбената зона, започ-наа идентификација на пријателските и на непријателските сили на теренот. Откако непријателските сили беа идентификувани, хеликоптерите Ми-24 директно применија сила врз непријателските позиции. По ан-гажманот, еден од хеликоптерите оста-на на сцена, обезбедувајќи им заштита на пријателските сили, додека другиот обезбе-дуваше придружба во воздух на транспор-тниот хеликоптер Ми-8/17 кој, пак, изврши транспорт на специјалните сили и на меди-цинските лица кои се приклучија на едини-ците на теренот како нивна поддршка. Ме-дицинските лица започнаа со третманот на повредените и со подготвката за нивната евакуација. Откако сè беше подготвено за евакуација, хеликоптерот УХ-1Х слета на те-ренот, ги зеде повредените војници и ме-дицинските лица и ги однесе во најблиската болница. По излегувањето на хеликопте-рот УХ-1Х надвор од борбената зона, Ми-8/17 повторно влезе во борбената зона, ги зеде преостанатите војници и продолжи кон базата, заштитен од двата хеликопте-ри Ми-24.

35

јуминт“, едноставно кажано е „ра зуз­навање кое го спроведуваат луѓе“. овој тип на разузнавање е релатив­но евтина фаза од прибирањето

на информации, но сепак претставува важен и најстар комплементарен еле­мент. за неговото спроведување по­требна е вештина, слична на новинар­ската со цел негување и одржување на изворите на информации, како и нив­но убедување да проговорат. Разли­ката на овој тип разузнување со т.н. mainstream­дипломатија е тоа што, иако дипломатијата има свои доверливи из­вори компатибилни со дипломатскиот статус и практика, хјуминт­агенциите има ат цел да ги приберат информации­те од лицата кои дипломатите не можат да ги сретнат.при спроведувањето на своите актив­ности, „хјуминт“ почива на т.н. „пира­мида на извори“, со релативно не­чувствителни и рутински слоеви на нејзиното дно, како и многу чувствител­ни слоеви кон нејзиниот врв. имено, на нејзиното дно се наоѓа организираното прибирање на информации од патници, од експерти или од случајни информа­тори кои поседуваат извесни информа­ции за странски цели (како пример може да се наведат испитувањата на кои биле подложени британските капетани на трговските бродови во 18 век за да го опишат она што го виделе во францу­ските и во шпанските пристаништа). во контекст на тоа, „хјуминт“ прибира ин­формации на сличен, непосреден начин

од бегалци и од емигранти. Сè поголе-мото „отворање“ на светот ја намалува, но не ја брише сосема потребата од вак-виот начин на прибирање информации. Впрочем не може да сè види се преку са-телити, а особено не работите кои се чу-ваат скриени.Хјуминт-разузнавањето спроведено во мирновременски услови не е спектаку-ларно, но сепак е неопходно и понеко-гаш дава извонредни резултати. Кажа-но со примери, во 50-тите години на 20 век бегалците од СССР донеле вредни информации за советската ракетна про-грама. Постои и посебна категорија на т.н. воен хјуминт – воените сили при вна-трешните безбедносни операции и ми-

ровниците на оон низ разговори со ло­калното население прибираат мношт­во корисни информации, воените де­зертери доброволно информираат за редот и за моралот на војската на про­тивникот, а воените затвореници че­сто кажуваат и повеќе, и покрај прет­ходните предупредувања да не откри­ваат ништо повеќе од името, чинот и бројот. изворите на „хјуминт“ кои по­текнуваат непосредно од борбените ли­нии повеќе се сметаат за дел од „воено­то разузнавање од боиштето“ отколку за дел од мирновременската хјуминт­пирамида.

пираМидата на „хјуМинт“пасивното откривање на она што го знаат обичните луѓе се интегрира во едно проактивно прибирање на ин­формации. всушност, и од случајните контакти може да се побара одреде­на информација, односно ако во случај на граѓанска војна во некоја странска земја се појави потреба за евакуација на сонародниците преку некоја пла­жа, некој претходно треба да открие дали возилата пропаѓаат во песокот на таа плажа, што е информација која не може да се најде во локалните печа­тени водичи. треба да се спомене дека при најголемото британско поморско истоварување на малајскиот полуос­тров во 1945 година, само 4.500 од пла­нираните 9.000 војници ги преминале плажите, најмногу поради лошите разу­знавачки информации за квалитетот на

ПРИБИРАЊЕ НА ИНФОРМАЦИИ ОД РАЗНИ МЕТОДИ – I

РАЗУЗНАВАЊЕ СПРОВЕДЕНО ОД ЛУЃЕ

(ХЈУМИНТ)

36

песокот на крајбрежјето. (истоварување кое еден месец по капитулацијата на Јапонија требало да помине непречено).Ad hoc-контактите од овој вид мо-жат да прераснат во постојани врски и да се искачат кон горната полови-на на хјуминт-пирамидата (како што е случај со внатрешните поткажувачи во меѓународната трговија со оружје). Ин-тересни да се напоменат се и „несвес-ните“ извори, односно луѓето кои мис-лат дека даваат информации за но-винари или за комерцијална употре-ба. Имено, постојат поединци кои ја користат својата работна позиција за доставување на информации до својата влада, како што е примерот со еден бри-тански бизнисмен од случајот „Матрикс-Черчил“ кој обезбедил детални инфор-мации за ирачкото производство наме-нето за одбрана. Би ја споменал и т.н. „патриотска“ шпионажа од овој вид која е присутна кај обесправените малцин-ства и кај окупираните народи. Примери за вакво разузнавање се активностите на „Отпорот на Европа“ (окупирана од Хитлер), како и нивните претходници од окупираната Франција кои известувале за минувањето на германските трупи по железничките пруги за време на Првата светска војна.Уште повисоко во пирамидата се типич-ните шпиони. Во Студената војна имало советски „илегалци“ или обучени офице-ри- разузнавачи со измислен идентитет кои раководеле и континуирано регру-тирале нови агенти во западните земји. Воедно постоеле и дезертери од висо-ки позиции кои биле охрабрувани и по-магани при „преминувањето“ заради ин-формациите кои можеле да ги дознаат и да ги пренесат. На самиот врв од пира-мидата се наоѓаат „назначените“ агенти кои свесно ја шпионираат својата земја и инфилтрираните информатори кои обезбедуваат информации за терори-стички или за други тајни организации.

МОТИВИ ЗА ШПИОНИРАЊЕМотивите за впуштање во шпионажа се разновидни. Имено, комунизмот по 1917 година ја вовел идеолошката шпионажа, засилувајќи ја до ниво кое не било виде-но уште од реформацијата, а Студената војна уште повеќе ја заострила шпиона-жата на обете страни. Кон крајот на Сту-дената војна, паралелно со пропаѓањето на илузиите за комунистичкиот режим, СССР станал најголемиот губитник. Арапско-израелскиот конфликт, пак, произвел сличен ефект, само што наци-онализмот, пасизмот и религиите ја оди-грале улогата која во Студената војна ја играла идеологијата. Од друга стра-на, најголем број од Американците кои биле фатени како ја шпионираат својата земја биле мотивирани со пари, па за-тоа може да се заклучи дека мотивот е некаде помеѓу парите и идеологијата, односно барањето странска политичка поддршка за смена на режимот или об-ратно, личните фрустрации и неуспеси, поласканоста од тоа да се биде „некој“, сексуалната привлечност и др. Инте-ресно е што во некои делови на светот продавањето на информации на стран-

ски влади може да биде дел од прифа-тените обичаи.

ПРОФИЛ НА ШПИОНОТКон крајот на деветнаесеттиот век запад-ните држави ја сметале непријателската шпионажа како најсериозен вид на пре-давство, иако поврзувањето со предав-ство, односно „придружувањето кон непријателите на кралот“ датира уште од порано. Понекогаш шпионот личи на емо-тивна жртва – во описот кој британската Комисија за безбедност го дала за Џефри Прајм, осуден на 35 години затвор во 1982 година поради шпионажа, стои дека се работи за „мошне несреќен и нереали-зиран човек, со сексуални и социјални не-достатоци кои кај него предизвикале чув-ство на инфериорност и несигурност“.

Без оглед на мотивите, повеќето мо-дерни шпиони се необични и несреќни луѓе, иако ваквата генерализација не е сосема оправдана. Еден пензиони-ран американски хјуминт-офицер заклу-чил дека има толку потенцијални шпи-они колку и потенцијални алкохолича-ри. Хјуминт-агенциите од дваесетти-от век дале на шпионажата нови сили и карактер, со што и таа, како и други-те активности за прибирање информа-ции, станала организирана и професи-онална активност со свои експертизи и „вештини“. Највредното хјуминт-орудие се всушност долгорочно ангажираните агенти кои без големи драми копираат документи, а за тоа добиваат редовен дополнителен приход за својот навидум

вообичаен живот. Шпионот може да биде маж или жена, идеалист, патриот или обете, а нивните мотиви можат да бидат случајни или да доведат до друг вид престапи.За идентификација и за регрутирање на потенцијалните агенти е потребно дол-го време – комуникациите со нивните контролори се најранливиот дел и мора да бидат ограничени. Токму затоа нив-ното известување е бавно и во најголем број случаи ненавремено. Во однос на слабостите на „хјуминт“ би можеле да се споменат обичните чо-вечки способности и слабости (опсерва-циите и помнењето на агентите), под-ложноста на „застранувања“ и немож-носта да се смета на нивната апсолут-на постојаност и веродостојност. Име-но, контролорот никогаш не може да биде сосема сигурен дека извештаи-те не се фабрикувани и искривени или, пак, дека агентот не игра двојна уло-га обезбедувајќи лажен материјал со цел да го пробие разузнавањето на службата за која се обврзал да рабо-ти. Затоа хјуминт-агенциите секогаш се растргнати меѓу потребата од за-штита на изворот и неговото делумно разоткривање со цел да се осигура не-говата веродостојност.Наспроти тоа во овој тип разузнување, најопасни шпиони за време на Студе-ната војна биле секретарите на Запад-на Германија, кои им доставувале тајни документи на разузнавачките служби на Источна Германија, а најопасното оружје на агентите е непречениот пристап до машините за копирање и скенирање. Документите се посеопфатни дури и од сателитските фотографии и од дешиф-рираните телеграми, а високорангира-ните агенти можат да дадат и дополни-телни вербални објаснувања и подато-ци. Дополнително, хјуминт-агенциите можат да се обидат да регрутираат агенти во изолирани држави каде што разузнавањето нема алтернативен пристап. Информаторите се единстве-ното средство за пробивање на нед-ржавниот тероризам, а безбедносното разузнавање секогаш има потреба од информатори за субверзивните актив-ности и за другите внатрешни закани.Шпионажата може да им помогне и на другите активности за прибирање – човечките извори понекогаш се по-требни и за поставување на уреди за

37

прислушување, а пробивањето на шиф­ри честопати било потпомогнато со обезбедување на копии од кодовите и од шифрите преку човечки извори. за хјуминт­агенциите може да се каже дека се флексибилни ресурси, примен­ливи за сите цели, во мир и во војна. тие се одликуваат со храбар дух во смис­ла на „можеме сè”, факт што всушност ги прави соодветни за тајни задачи во странство, задачи кои никој друг не може да ги исполни. Хјуминт­активностите на циа се појавиле на почетокот на студена­та војна преку директоратот за нау­ка и технологија и преку неговите важ­ни активности во креирањето на новите форми на прибирање информации, од програмата за авионите U­2 и првите сателити за сликовно разузнавање (си­гинт), до обидите за извлекување на по­тонатата советска подморница или бое­вите глави за проектилите од советски­те ракетни проби во пацификот. за вре­ме на втората светска војна, мрежата на полските агенти била задолжена и со тривијална работа – обезбедување на временските/метеоролошките извеш­таи. кога сето ова ќе се додаде кон остана­тите делови на шпионската пирамида, подемот на хјуминт­агенциите во двае­сеттиот век не е никакво изненадување. советската шпионажа и шпионажата на варшавскиот пакт му го отвориле про­зорецот на советскиот сојуз кон аспек­тите на западната политика, иако сè

уште не е јасно колку таквите информа­ции биле успешно употребени. иако од­говорот на западните земји во најголем дел се состоел од техничко прибирање, и тие доживеале свои големи т.н. хјуминт­успеси – израелскиот „хјуминт“ бил клучен елемент во борбата про­тив тероризмот, а истото важи и за ан­титерористичките активности на други­те влади. дури и канада, која никогаш не спроведувала шпионажа во стран­ство, има информатори за цели поврза­ни со внатрешната безбедност и орга­низира мошне отворено интервјуирање на имигранти и на патници со корисни сознанија.

Фатон Круези

1. ЛЕон панЕта (во служба од 2009 година) е роден на 28 јуни 1938 година во Монтереј, ка лифорнија. Тој е син на ита ли јански имигранти од сидерно. Во 1956 година панета се запишал на универзитетот во санта клара, а во 1960 дипломирал и се стекнал со диплома по политички науки. Во 1964 година тој се приклучил на американската армија и се здобил со чин потпоручник. панета започнал да се занимава со политика во 1966 година, како законски асистент на републиканскиот сенатор Томас Kучeл, а во 1969 година станал помошник на Роберт Х. Финч, секретар во Министерството за здравство, образование и социјална заштита на сАД во рамките на администрацијата на Никсон, а бргу потоа тој бил назначен и за директор на канцеларијата за граѓански права.

2. МајкЛ хајдЕн (во служба од 2006 до 2009 година) е роден на 17 март 1945 година во питсбург, пенсилванија, сАД. Тој е пензиониран генерал на американското Воено воздухопловство, поранешен директор на Националната агенција за безбедност и директор на централната разузнавачка агенција. Во периодот од 21 април 2005 година до 26 мај 2006 година тој бил главен заменик-директор на националното разузнавање, позиција која значи дека тој бил највисокиот офицер на военото разузнавање во вооружените сили. На 8 мај 2006 година Хејден бил предложен за директор на циА, позиција за која бил инаугуриран во фоајето на циА на 30 мај 2006 година.

3. портЕр гос (во служба од 2004 до 2005година) е роден на 26 ноември 1938 година во Ватербури, конектикат, сАД. Во 1956 година дипломирал на факултетот „Хочкис“ во лејквил, конектикат . гос бил регрутиран од страна на циА уште додека студирал на универзитетот „јеил“, а од 1960 до 1971 година работел во Дирекцијата за разузнавање. гос е американски политичар кој се смета за последниот директор на централната разузнавачка служба (DCI) и прв директор на централната разузнавачка агенција (циА), по усвојувањето на програмата во 2004 го дина за разузнавање, реформи и спречување на терористички акти, со која се укинала позицијата во DCI. 4. ЏорЏ тЕнЕт (во служба од 1997 до 2004 година) е роден на 5 јануари 1953 година во Флушинг, квинс, њујорк, во грчко семејство од јужна Албанија. Тенет поседува диплома од Школата за надворешни работи „едмунд А. Волш“ на универзитетот „Џорџтаун“ и магистратура од Факултетот за меѓународни односи и за односи со јавноста од универзитетот „колумбија“. Тенет бил директор на централната разузнавачка служба и на централната разузнавачка агенција, а воедно е и истакнат професор по практика на дипломатија на универзитетот „Џорџтаун“. Тенет е на позиција во DCI од јули 1997 до јули 2004 година, што значи дека е директор во Агенцијата со втор најдолг стаж.

дирЕктори на Циа

38

а се ориентираш значи да ја одре-диш својата местоположба и праве-цот на движење во однос на стра-ните на светот, на објектите на земјата и во однос на распоредот на

непријателските и на своите сили. Под поимот ориентација се подразбира сознание за местоположбата на која се наоѓаме во одреден момент во просто-рот, односно, поинаку речено, ориентација на земјиштето значи да се одреди својата положба (стојната точка или правецот на движење) во однос на страните на све-тот, на релјефните облици и на земјишните објекти како статични појави ако станува збор за спортски, за воени или за друг вид активности.Ориентацијата за воените активности како единствен и комплексен процес претставу-

ва важна топогравско-тактичка работа и претставува услов за успешно извршување на добиената задача. Препорачливо е да се забележи една појава кај луѓето кога при слаба видливост (ноќе, магла, невреме, шума и сл.) луѓето ќе се најдат на непознато или на непреглед-но земјиште, без средства за ориентација, тогаш тие обично не се во состојба да го одржуваат саканиот правец на движење, свртуваат лево или десно и после извесно време почнуваат да се вртат во круг. Спо-менатата појава се објаснува со нееднак-вата развиеност на мускулатурата на дес-ната и на левата страна на човековото тело. Со поразвиената страна на телото во движење човекот прави посилни, поостри и подолги движења. Движејќи ја десната нога нешто посилно и подолго од левата,

човекот неизбежно почнува да врти нале­во, што постепено доведува до движење во круг кога правецот на движење не може да се контролира со поглед. Истиот случај е и при движење на чамецот, ако веслачот со едното весло прави посилни и подолги движења отколку со другото весло, тогаш чамецот почнува да се движи кружно.Од гореспоменатите причини ориен та ци­јата мора да се врши непрекинато (пос­тојано) затоа што само така може на секое место и во секој момент да се знае полож­бата во однос на почетната и на крајната точка на движењето и во однос на објектот на дејство.

ВИДОВИ ОРИЕНТАЦИЈА Ориентацијата преставува единствена ком­плексна целина. Меѓутоа, заради полесно и посоодветно разбирање на проблемот, ориентацијата може да биде:– географска;– топографска;– тактичка.

Географска ориентацијаСуштината на географската ориентација се состои во одредување и во покажување на страните на светот на земјиштето, од­носно се состои во пронаоѓање на стра­ните на светот. Обично се пронаоѓа само една страна, а тоа најчесто е страната Се-вер. Притоа, заради природните својства на земјата со нејзините магнетни полиња, како почетен најчесто се зема правецот Се­вер. Кога се знае една од страните на све­тот, останатите три е лесно да се одредат. Ако сме свртени со лицето кон страната Се-вер, десно од нас е Исток, лево е Запад, а

ОРИЕНТАЦИЈА НА ЗЕМЈИШТЕТО-1

КЛУЧ ЗА УСПЕШНА ЗАДАЧА

39

зад нас е југ. соодветно на нив по потреба може да се одредуваат и споредните страни на светот.

одрЕдуВањЕ на странитЕ на сВЕтотчетирите страни на светот се се­вер, исток, запад и југ. север и југ се свртени кон своите соодветни полови на земјата. Ротацијата на земјата, пак, ја дефинира положба­та на исток и на запад.овие четири страни соодветству­ваат со четирите степени на компа­сот: север: 0° (= 360°), исток: 90°, југ: 180° и запад: 270°.север е правец во географијата и една од четирите страни на све­тот. се наоѓа на спротивната стра­на од југ и на 90 степени од исток и од запад. во навигацијата со ком­пас север е означен со агол од од­нос 0° или 360°.географски север е во дирекцијата кон северниот крај на оската око­лу која се врти земјината топка завршувајќи со северниот пол. маг­нетниот север е во дирекција на се­верната магнетска точка која вари­ра и е обично далеку од северниот географски пол.југ е правец во географијата и една од четирите страни на светот. се наоѓа на спротивната страна од се­вер и на 90 степени од исток и од запад. во навигацијата со компас, југ е означен со агол од однос 180°. географски југ е во дирекцијата кон јужниот крај на оската околу која се

врти Земјината топка завршувајќи со Јужниот пол. Магнетен југ е во дирекција на јужната магнетска точ­ка која е обично далеку од јужниот географски пол.Запад е правец во географијата и една од четирите страни на светот. Се наоѓа на спротивната страна од Исток и на 90 степени од Север и од Југ. Запад е спротивниот правец во кој Земјината топка се врти око­лу нејзината оска и генералната на­сока во која очигледно заоѓа сонце­то. Во навигацијата со компас, За­пад е означен со агол од однос 270°Исток е правец во географијата и една од четирите страни на све­тот. Се наоѓа на спротивната стра­на од Запад и на 90 степени од Се­вер и од Југ. Исток е правецот во кој Земјината топка се врти око­лу нејзината оска и насоката од која очигледно изгрева сонцето. Во навигацијата со компас, Исток е означен со агол од однос 90°.Меѓу страните на светот се чети­рите споредни правци (страни) кои се наоѓаат меѓу четирите основни страни: Североисток, Југоисток, Југозапад и Северозапад.Страните на светот односно, праве­цот Север, се одредува со помош на:

– магнетни инструменти;– предмети и појави во природата;– карта (најчесто крупноразмерна).

Страните на светот можат и при­ближно да се одредат со помош на: Сонцето, часовникот, Месечи­

ната, ѕвездата северница, карак­теристични објекти и знаци на земјиштето.

топографска ориентацијатопографската ориентација нај­чес то следува по завршувањето на географската ориентација. се состои од одредување на стојната точка и запознавање на околно­то земјиште. таа подразбира и по­блиско запознавање на околните топографски и на другите објекти и детали на земјиштето. најчесто се спроведува со споредување на содржината на топографската кар­та со соодветните географски еле­менти на земјиштето, а во отсу­ство на топографска карта, топо­графската ориентација се врши со одредување на правците на карак­теристичните објекти на земјиштето во однос на страните на светот и со одредување на растојанието до тие објекти кои потоа се користат како ориентири за различни потреби. запознавањето на околните топо­графски и други објекти и детали на земјиштето се изведува по следна­та методологија:– се определуваат поголемите ге­

ографски склопови и целини, посочувајќи ги нивните називи, почнувајќи од север кон исток и затворајќи го кругот;

– по истиот редослед се дефинира­ат деталните топографско­так­тич ки објекти;

– се дефинираат населените места и нивните називи според споме­натиот редослед;

– на крај се завршува со запоз на ва­ње со комуникациите (патни, же­лезнички, птт итн.).

во методологијата мора да се запа­зи редоследот – од поблиску кон по­далеку во напад и од подалеку кон поблиску во одбрана.

тактичка ориентацијакога станува збор за воени актив­ности, по географската и топограф­ската ориентација се врши и т.н. тактичка ориентација. таа е особе­но карактеристична за активности­те на воените единици, и тоа на копно, на вода и во воздух. овој вид ориентација се состои во про­цена на сопствената положба во однос на распоредот на дејствата и на задачите на сопствените и на непријателските единици. за разлика од географската и то­пографската ориентација кои се состојат во од редување и во покажување на страните на све­тот на земјиштето и одредување на стојната точка и запознавање на околното земјиште, во тактичка­та ориентација со помош на ориен­тири се покажува она што се знае за непријателските единици, распо­редот и задачите на сопствените и на соседните единици, и на крај се соопштува тактиката за намерата и за постапките на сопствените еди­ници.

Кемо Ѓозо/Никола Клетников

насЛоВна ФотограФија: гЕограФска ориЕнтаЦија

1. тактичка ориЕнтаЦија

2. и 3. топо-граФска ориЕнтаЦија

40

ДАЛИ НАЈДОБРИОТ СОЈУЗНИК МОЖЕ ДА СТАНЕ ПОТЕНЦИЈАЛЕН НЕПРИЈАТЕЛ – II

нилатералниот пристап на сад во разрешувањето на проблемите во меѓународните односи е една од причините за загриженост кај по­

литичките лидери на еу кои во такви­от начин на водење надворешна по­литика, без политички консултации со со јузниците, ја препознаваат намера­та на сад за нивно наметнување, од­нос но преземање на доминантна улога во меѓународните односи. во една так­ва консталација на меѓусебните односи, лидерите на земјите од еу почувствуваа дека им се стеснува политичкиот простор за дефинирање, но и за реализирање на нивните интереси на меѓународната по­литичка сцена. ова чувство е посебно изразено во периодот после студената војна кога тежиштето на американски­те стратегиски интереси се поместува на исток кон азискиот континент и земјите од Блискиот исток.една интересна анализа на Бернард Ша­зел во неговата статија „Anti­Americanism: A Clinical Study“ или „антиамериканизам: клиничка студија“, co цел да се поткре­пи европската анксиозност во врска со американската доминација, вели дека „...сo 725 бази надвор од теритиријата на сад и воено присуство од 70 проценти од бројот на државите во светот, воено­то влијание на сад е доволно големо за американците во очите на милиони дру­ги народи во светот да бидат перцепира­ни како луѓе во униформа.“анализирајќи ги активностите на адми­

нис трацијата на Џорџ Буш, Вилијам Пфаф дава осврт и на еден друг сег-мент од американската надворешна по-литика кој е непосредно поврзан со во-ените активности на американската во-ена машинерија надвор од територијата на САД, а тоа е почитувањето на нор-мите на меѓународното право. Во таа смисла тој вели дека „администрацијата на САД сака да ја осигура постојаната глобална воена доминација во светот, а тоа, меѓу другото, би подразбирало и дека САД треба да бидат изземени од владеењето на меѓународното пра-во во одредени сегменти и дека улога-та на постоечките меѓународни инсти-туции мора да биде рестриктивна во по-глед на ограничувањето на слободата на дејствување на САД.“Американскиот политичар Брус Џексон во својот говор во Европскиот парламент во февруари 2010 година, правдајќи ја одлуката на американскиот претседател Барак Обама да не учествува на наред-ниот ЕУ-САД самит во Мадрид, нагласил дека неговиот претседател во повеќе е фокусиран на внатрешните проблеми на САД, како економијата и невработено-ста, отколку на односите со европските партнери.За европските лидери тоа бил јасен сиг-нал дека администрацијата на Обама е помалку фокусирана на Европа отколку што тие очекувале.Ваквиот однос кон европските партне-ри и нормите на меѓународното право

УНИЛАТЕРАЛНОСТА – ГЕНЕРАТОР НА ПРОБЛЕМИ

согЛЕдуВајќи ја тЕсната поВрзаност на сад со зЕМјитЕ од ЕВропскиот континЕнт, осоБЕно ониЕ од западот, допоЛнЕто со ЦВрститЕ изрази на поддрШка на ЕВропското интЕгрирањЕ, закЛучокот за тоа какВо трЕБа да БидЕ ЕВропското јаВно МисЛЕњЕ за соЕдинЕтитЕ аМЕрикански дрЖаВи Би трЕБаЛо драстично да сЕ разЛикуВа од она Што го покаЖуВаат оФиЦијаЛнитЕ анкЕти. Во оВој дЕЛ сЕ задрЖаВМЕ на ЕдЕн ЕЛЕМЕнт кој МоЖЕБи ја прЕтстаВуВа срЖта на тоа зоШто сЕ јаВуВа тој т.н. антиаМЕриканизаМ Во ЕВропа. праШањЕто Е даЛи униЛатЕраЛноста доВЕдуВа до проБЛЕМи Во односитЕ поМЕѓу МоќнитЕ сојузниЦи?

41

во 2003 година која секоја година се од-ржува во чест на Колумбо, а веќе наред-ната година ги добил изборите. И, конечно, војната во Ирак која Аме-риканците ја започнаа без очекуваната воено-политичка поддршка од западно-европските сојузници во НАТО и во Со-ветот за безбедност на ООН , беше врв на несогласувањата на стратегиските партнери. Тоа всушност беше војна која на земјата чиј идеал е ширењето на за-падната демократија во светот, нане-се силен удар на нејзината меѓународна репутација, делумно и како резултат на тоа што западноевропските држави не сакаа преку соодветна резолуција во СБ на ООН да дадат легитимитет на таква-та воена операција.

СЛИЧНОСТИ И РАЗЛИКИ ВО ГЛЕДИШТАТАИнтересно е да се напомене дека и покрај одредени несогласувања околу спомена-тите прашања, стратегиите на САД и на ЕУ во нивното дефинирање на главните закани за Западот, за Америка и Европа, се неверојатно слични. Двете стратегии ги дефинираат главните глобални зака-ни за меѓународната безбедност и сигур-ност во тероризмот, пролиферацијата на оружјето за масовно уништување и државите со нефункционални институ-ции во комбинација со организираниот криминал. И покрај тоа што имаат речи-си идентични цели за кои треба да сора-ботуваат, САД и ЕУ имаат дијаметрално спротивни пристапи во методите за бор-бата со тие нови глобални безбеднос-ни предизвици. Наспроти американски-от унилатерализам, земјите од ЕУ пре-ферираат акција базирана на ефективен мултилатерализам со Повелбата на ООН како фундаментална paмкa.Како две големи сили на светската сце-на тие имаат многу повеќе заеднички интереси (демократското владеење, чо-вековите права и пазарната економија) кои се од витално значење за нивниот просперитет и меѓународен углед, от-колку проблеми кои ја продлабочува-ат меѓусебната недоверба. Се очекува дека и двете страни ќе ги зајакнуваат заедничките именители на нивната над-ворешна политика и дека и понатаму ќе останат најсилниот воено-политичи сојуз во светот. Европејците очекуваат „САД да ги почитува интересите на ЕУ и да ја прифати таа заедница како голема економска сила со нејзините политичко-еконимски и други интереси.“ Од друга страна САД очекуваат ЕУ да најде начин за дефинирање на нејзината заедничка надворешна политика која ќе биде кон-зистентна и со реално дефинирани цели, но и да се изнајде соодветен начин на практикување на таквата надворешна политика преку нејзините заедничките институции. Колку ваквата политика ќе биде ефикасна зависи и од внатрешна-та кохезија на нивните членки и од нив-ната подготвеност да делегираат голем дел од својот суверенитет на заеднички-те институции во ЕУ.

м-р Стојан Андоновски

беа причина во некои европски држави да биде искажана силна реакција против американската надворешна политика. ова беше посебно изразено во случајот со војната во ирак. имено, во голем број европски метрополи со одржаа големи антивоени демонстрации со учество на стотици илјади демонстранти.

одгоВорноста на „другата страна“токму споменатите антивоени демон­страции довеле до нарушување на до­вербата помеѓу партнерите. но како што европските теоретичари понудиле фак­ти за причината за појава на антиамери­канизам во западноевропските држави така некои европски и американски тео­ретичари понудиле факти кои укажуваат на тоа дека дел од одговорноста за на­рушената доверба треба да се бара и на европската страна.имено, марцин заборовски во својата книга „Friends again“ или „повторно пријатели“ потврдно одговара на ова прашање нагласувајќи ги себичните ин­тереси на државите на еу. тој објаснува дека во „време на студената војна европејците гледале кон сад како на во­ена сила која би можела да ги заштити од опасноста од исток. кога заканата од сссР исчезнала тие повеќе немале по­треба од американска заштита...“меѓусебната доверба помеѓу сад и не­кои од водечките држави од еу била дла­боко разнишана во 1998 година кога ве­лика Британија и Франција ја потпиша­ле декларацијата во сент мало со која двете страни се согласиле да имаат за­еднички војнички пристап кон некои прашања коишто би влијаеле врз нив­ните заеднички интереси. двете држа­ви, исто така, се согласиле дека треба да работат на создавање на свои заед­нички воени единици. таа декларација се сметала за вистинска провокација насо­чена не само против сад туку и против останатите европски држави. се чине­ло дека тоа претставува обид од двете држави за отстранување или во најмала рака за минимизирање на американско­то влијание врз воено­политичките про­цеси во европа. но тоа исто така прет­ставувало и обид за редефинирање на улогата на нато.споменатите случувања предизвика­ле силни реакции од авторитетите во сад кои не останале рамнодушни на она што нивните стратегиски партнери се обидуваат да го направат, особено остар одговор дошол од страна на мед­лин олбрајт, тогашен државен секретар на сад, којашто во нејзиниот говор на 8 декември предупредила на можното раскинување на врските помеѓу сад и еу во областа на одбраната, истовреме­но нагласувајќи дека тоа би претставува­ло дуплирање на работата во нато и во еу. во нејзиниот говор било нагласено дека создавањето на нови воени сојузи би претставувало акт на дискриминација кон државите кои не се членки на еу. појавата на силен антиамериканизам во западноевропските држави кои, иако беа предизвикани од едностраната во­

ена интервенција на сад во ирак, пре­дизвика и непријатни чувства кај самите американските граѓани. интересно е дека вo CP германија, гер­манскиот канцелар ги доби изборите во 2002 година играјќи на картата на анти­американизмот. дополнително, во мај 2002 година, Романо проди, поранешен премиер на италија кој во тоа време во функција на претседател на извршната комисија на еу „отпатувал во оксфорд за да го критикува британскиот премиер тони Блер поради неговата блиска сора­ботка со сад во глобалната војна против тероризмот.“ Bo Шпанија, пак, премиерот Хозе запатеро одбил да го подигне аме­риканското знаме на парадата во мадрид

сад кон Еу Еу кон сад

извоз на стоки 159 204

извоз на услуги 127 119

инвестиции 50 121

* суми во милијарди евра** податоците се преземени од ек за 2009 година

42

РАЗВОЈ НА НАСТАНИТЕ ВО БИХ ОД ’91 ДО ’98 ГОДИНА – I

атеријата која ја обработивме во ми­натите броеви се однесуваше на уло­гата на светските актери еу и нато во конфликтите на територијата на

поранешна југославија, улога која беше дос та комплицирана. ова, пред сè, се од­несуваше на значителен број фактори, меѓу кои како најважни би ги издвоил па­дот на Берлинскиот ѕид, можноста за гра­дење независна одбранбена политика на еу (во однос на намалувањето на завис­носта на европските земји од сад, кон­кретно за одбрана од нуклеарен напад или, пак, агресија од сссР), потребата за промовирање на нато и на еу како свет­ски актери по што нато би го задржал приматот на победник во студената војна и главен безбедносен актер, а еу, освен како економска суперсила, би се промови­рала и на безбедносна сцена како актер кој би прераснал во значен светски безбедно­сен фактор.тргувајќи од овие ставови, и двете организа­ции конфликтите на територијата на пора­нешна југославија, а конкретно во текстов конфликтот во Босна и Херцеговина, го сме­таа за поле каде во голема мера можат да ги остварат своите зацртани планови.

Еу Во конФЛиктот Во Бих до аМстЕрдаМскиот догоВорза разлика од претходните кризни ситуа­ции во Хрватска и во словенија, каде еу немаше капацитет и стратегија за ефикас­но и ефективно решавање на кризата, во овој период беа применети одредени ме­ханизми – здружени акции, кои и покрај

се даде правна основа за гарантирањето на примената на ефикасен кризен менаџмент. Земено во целина, целта на овој договор беше да се постигне што е можно поефи-касна заедничка надворешна и безбеднос-на политика (ЗНБП), подготвена да одгово-ри на сите предизвици. Друга здружена акција која ги отсликува не-достатоците на ЗНБП е онаа кај Мостар, од-носно местото каде се соединуваа сите три заедници, секоја од нив со тврдење дека има неотуѓиво право врз градот. Во 1994 го-дина, по склучувањето на договорот помеѓу босанските муслимани и Хрватите, се огласи администрацијата на ЕУ чијашто цел беше да се обнови основната инфраструктура, како и да се воспостави политичка и опште-ствена ре-унификација. Она што е значајно тука е тоа што за првпат во здружена акција беа интегрирани земјите од Запад-на Европа (тие требаа да ја организираат и да ја набљудуваат заедничката босанско-хрватска полициска сила). Сепак борбите не можеа да се сопрат бидејќи на ЕУ ì недости-гаше моќ да го оконча насилството. Уште позначајно беше тоа што командната струк-тура меѓу западните земји на ЕУ и самата ЕУ не беше организирана навреме, состојба чијашто последица беше непочитувањето на авторитетот на ЕУ од страна на локална-та полиција. Основниот проблем може да се лоцира во грешките во правната структура, потоа фактот дека здружената акција беше усвоена без теренска евалуација на само-то место на случувањата и недостатокот на воена сила која игра значајна улога во воспоставувањето на кредибилитетот. Име-

ИСПИТ ЗА ЕУ И ЗА НАТО

невоениот карактер претставуваа влез­ни точки преку кои се тестираше и се раз­виваше ефективноста и ефикасноста на безбедносната и одбранбена политика на еу, односно ефикасното справување со кризи. набргу на терен се увиде дека ин­сти ту ционалната правна структура што се однесува на донесувањето на одлуки и механизмите на нивна имплементација треба да претрпи измени. системот на донесување на одлуки со консензус (дого­ворот од мастрихт) се покажа како крајно некомпатибилен со ситуациите кога треба­ше да се донесат брзи одлуки. како при­мер би ја споменал здружената акција за снабдување со хуманитарна помош во Босна и Херцеговина од 1993 година кога европскиот совет експресно ја изгласа од­луката за снабдување на дел од жителите на БиХ со хуманитарна помош, но пробле­мот се јави при донесувањето на одлука­та за хуманитарната помош од страна на советот на еу, поточно во процесот на договарање на финансиските детали око­лу оваа операција. за донесувањето на од­луката за оваа операција на советот на еу му беа потребни четири месеци (на крајот беше договорено трошокот за помошта да се подели на земјите­членки). помош­та беше доставена кога заврши зимата, а ефектот од ваквата задоцнета помош беше минимален. и покрај тоа што беше потребно повеќе време, оваа пречка беше отстранета – на самитот на европскиот совет во амстердам значително се зголе­ми бројот на одлуки кои може да се доне­сат со квалификувано мнозинство, со што

43

операција започна во 1992 година, а беше одобрена на Здружената сесија на Север­ноатлантскиот совет на ЗЕУ на 8 јуни 1993 година. Целта на оваа операција била зајакнување на економските санкции про­тив Србија и Црна Гора и на ембаргото за оружје. За период од две години (јануари ’93 годи­на до декември ’94 година) во операцијата „Одлучна одбрана“ биле ангажирани 17 бродови дневно (12.500 бродски дено­ви) и 3.800 летови на поморските патрол­ни воздухоплови, односно по пет летови на ден. Во текот на операцијата биле пре­сретнати 31.400 бродови, биле преконтро­лирани вкупно 2.575 бродови, биле пре­чекани на море речиси 6.000 бродови, до­дека 643 бродови биле пренасочени кон италијанските пристаништа за дополнител­на инспекција.Операцијата „Одлучна одбрана“ била под држана од носачи на авиони, од бор­бената авијација на земја и од против­десантските сили на НАТО за рано пре ­дупредување (осум Е­3Ас и два Е­3Дс). По потпишувањето на Дејтонскиот ми­ровен договор во ноември 1995 годи­на од страна на ОН биле зајакнати еко­номските санкции, додека ембаргото за оружје постепено беше намалувано. Опе рацијата беше прекината на 18 јуни 1996 година.

ПРОДОЛЖУВА...м-р Дарко Стерјовски

но, употребата на сила е еден инструмент за наметнување „закана“ кон конфликтни­те страни. недостатокот на заедничка безбеднос­на структура во рамките на ез/еу, како и слабостите во институционалната и прав­ната структура и фактот што надвореш­ната безбедносна и одбранбена полити­ка беше во сенката на нато се елемен­тите кои претставуваа слабост за ефек­тивно справување со конфликтот, пора­ди што еу не може да користи коерзив­на дипломатија ниту воено да интервени­ра на Балканот. според александар Џорџ, идејата на коерзивната дипломатија не е да се потисне одредено барање од страна на еден ентитет наспроти заканата од каз­на за неисполнување на барањата, туку преку моќта на убедувањето опонентот да се потчини на барањето. самото нее­динство на еу во однос на навремените реагирања и пропустите кои беа направе­ни можат да се посочат уште од моментот на признавањето на Хрватска и влијанието на таквите одлуки врз случувањата во БиХ. имено, признавањето на Хрватска од страна на германија, и покрај тоа што таа не ги исполнуваше условите на Баден­теровата комисија, индиректно предизви­ка народот во Босна и Херцеговина да из­лезе на референдум и со значителен број да побара независност, со што, пак, се раз­гореа националистичките аспирации. ова преставуваше негативен пристап бидејќи некои сметаат дека ова признавање всуш­ност ја предизвика војната во Босна и Хер­цеговина.една поуспешна здружена акција со поши­рок фокус се однесуваше на стабилноста на регионот во целост, а не поединечно на државите кои се дел од него. оваа акција имаше намера да ги решава тешкотиите и несогласувањата околу границите и мал­цинските прашања помеѓу земјите на цен­трална и источна европа. успешната со­работка помеѓу овие земји придонесе кон нивно приближување и влез во еу, а уште позначајно е тоа што националните инте­реси на земјите­членки се приближија, со што заедничкото донесување одлуки беше олеснето.постигнувањето консензус врз основа на „комплементарноста на интересите“ на земјите­членки се наѕираше и станува­ше реалност која ја добиваше формата на „здружени акции“. велам наѕираше бидејќи иако знБп се оддели во вториот столб на еу како индикатор дека земјите­членки го насочуваат својот фокус кон безбедно­ста и одбраната на европа, сепак посто­еше натпревар меѓу националните инте­реси поради можноста за вето и недоста­токот од соодветно тело за мониторинг на имплементацијата на активностите на одлучување и на одлуките под капата на знБп. како резултат на горенаведеното може да констатираме дека улогата на еу со ескалирање на конфликтот сè повеќе се на­малуваше, a причина за тоа беше, како што посочив, недостигот на инструменти и капа­цитети. Резултат на тоа беше нужната со­работка на еу со други организации како нато и он со цел да се оствари целта, од­носно разрешување на кризата.

нато Во конФЛиктот Во Бихкога станува збор за активностите што ги преземаше алијансата, Босна и Хер­цеговина беше прва во многу работи, а одлуките коишто беа носени како одго­вор на настаните во оваа земја помог­наа во обликувањето и во еволуцијата на алијансата, како и во развојот на соп­ствените капацитети за чување и за под­дршка на мирот. во периодот од 1992 до 1995 година алијансата донесе некол­ку клучни мерки коишто доведоа до опе­рациите на мониторинг и последовател­но спроведување на ембаргото, санк­циите на он на јадранско Mope, како и набљудувањето, а потоа и наметнување на зона на забрането летање над Босна и Херцеговина. алијансата, исто така, обе­збеди воздухопловна заштита за силите за заштита на OH (UNPROFOR) и одобри воздушни напади за да ја ослаби опсада­та на сараево и другите загрозени обла­сти означени како „сигурни области“.

операција „одлучна одбрана“операцијата „одлучна одбрана“ беше фор­мирана со здружување на првата операција на нато водена на територијата на пора­нешна југославија, односно операцијата „морска одбрана“ во која учествуваа бро­дови од постојаните поморски сили во ме­дитеранот помогнати од поморски патрол­ни воздухоплови на нато и операцијата на зеу која исто така се однесуваше на мо­ниторинг на бродовите во јадранот. оваа

44

емилосрден како млад, поблаг во неговите подоцнежни години. Така може да се карактеризира првиот римски император, познат под пого-лем број сопствени имиња зависно од

периодот на неговиот живот – роден како Гај Октавиј Туриниј, во периодот од 44 до 27 година п.н.е. познат како Гај Јулиј Цезар и од 27 година п.н.е. до неговата смрт во 14 годи-на н.е. познат како Гај Јулиј Цезар Август.

РАНИ ГОДИНИРоден е во градот Рим во 63 година п.н.е. Август потекнувал од фамилија, која со повеќе генерации учествува во високи-те римски кругови. Имено, неговиот дедо бил дел од одредени политички кругови, неговиот татко служел како гувернер на Македонија, додека неговата мајка била внука на големиот Јулиј Цезар. Карактер-ните црти на младиот Август биле евидент-ни уште од самиот почеток – тој бил толе-рантен кон искажувањето критики, имал од-лична смисла за хумор, но во неговите рани години бил запаметен како немилосрден и брутален лидер. Август со своите 18 годи-ни веќе учествувал во неколку битки пред-водени од Цезар, меѓу кои и во шпанската експедиција во 46 година п.н.е.Моментот кој бил пресуден за неговиот по-натамошен живот бил атентатот и консек-вентната смрт на Цезар и откривањето на фактот дека тој во неговиот тестамент го навел токму Август како негов посвоен син.

РИМСКИТЕ НАСТАНИЖелбата за одмазда кон убијците на него-виот „татко“ била една од најсилните причи-ни за враќањето на Август од Епир (место-

то каде тој ги комплетирал своите академ­ски и воени студии) во Рим, каде бил доче­кан од марк антониј и лепидиј, како носите­ли на власта по смртта на цезар. веднаш по враќањето во Рим, август и покрај својата младост се здобил со сенаторски статус. по неколку превирања, тројцата носите­ли на власта во моќната империја, август, антониј и лепидиј се согласиле да го созда­дат триумвиратот, факт со кој сенатот бил целосно лишен од моќта. сепак, губењето на позицијата од страна на лепидиј дове­ло до поделба на Римската империја на не­колку дела, двата основни, од кои антониј го преземал источниот дел, август западниот, додека на послабиот лепидиј му припадна­ле поседите во африка. сепак, конфликтот на лепидиј со секстус помпеј овозможил тој целосно да биде маргинализран и севкупна­та територија на Римската империја да им припадне на август и антониј. по распадот на триумвиратот и разводот на антониј од сестрата на август, октавија, имиџот на антониј како вистински Римјанин бил нарушен – август на повеќе наврати јавно укажувал на желбата на антониј да биде по­гребан во египет, како и на големите поседи кои антониј во својот тестамент им ги доде­лил на децата на клеопатра. според истори­ските податоци сето тоа завршило со победа­та на август над антониј во битката на запад­ниот брег на грција во 31 година п.н.е., по што и антониј и клеопатра си ги одзеле животите. од тој момент август бил единствениот носи­тел на тронот на Римската империја.

доаѓањЕто на ВЛастсо интенција да не го снајде судбината на цезар, август го креирал новиот устав, од­

ВОЕНОТО ЛИДЕРСТВО НИЗ ИСТОРИЈАТА – IIносно „Првиот договор“ според кој тој само формално ги предал сите свои ингеренции на римскиот Сенат, што, всушност, се сме-та за еден симболичен гест на враќање на Републиката. Сепак, Август под своја лич-на контрола ги оставил провинциите кои биле од есенцијално значење – Египет, Ки-пар, Шпанија, Галија и Сирија. Континуирано-то избирање на Август за конзул во пери-одот од 31 до 23 година п.н.е. само го пот-врдува фактот дека тој бил сосема успешен во задржувањето на сопствената моќ, ис-товремено препуштајќи им ги политичките дискусии на сенаторите. Настаните во пери-одот до 23 година п.н.е., кога Август бил убе-ден дека умира, довеле до креирањето на т.н. „Втор договор“, според кој тој ја предал титулата конзул и за возврат од Сенатот се здобил со доживотни „трибуницијални“ моќи кои му овозможувале да го повикува Сенатот според свое видување, како и да предлага закони или да поставува вето на одредени одлуки.Иако историчарите не го запишале Август како голем војсководец, тој бил истакнат ли-дер – начинот на кој владеел со тогашна-та суперсила овозможил таа да се проши-ри на големи пространства (вклучително да го заземе и Египет), потоа вовел големи ре-форматорски зафати, градел голем број ко-лосални зданија, а темелно ја реструктури-рал и римската војска со што се зголемила нејзината моќ и ефикасност. Август умрел на 76-годишна возраст, во 14 година од нашата ера, оставајќи го Тибериј, синот на неговата жена од претходни-от брак и воедно мажот на неговата ќерка Јулија (од претходниот брак) како негов на-следник на тронот на Римската Империја.

45

ВОЕНОТО ЛИДЕРСТВО НИЗ ИСТОРИЈАТА – II

ВОЈСКОВОДЦИ И РЕФОРМАТОРИ

естрашен војсководец, голем дипло-мат и првиот римски император кој ја примил христијанската вера. Така ед-ноставно може да се опише Констан-тин Велики или Константин Први

кој бил на тронот од 306 до 337 година. Она што е познато од оскудните историски записи е дека тој бил еден од најпознатите генерали на своето време, победувајќи во граѓанската војна и заземајќи го тронот во Рим. Она по што Константин Први е по-знат е и фактот дека тој бил првиот рим-ски император кој ја примил христијанската вера, како и по трансформирањето на колонијата Бизантум во нова империјална резиденција наречена Константинопол, град кој ќе биде главен во Источната Рим-ска Империја над 1000 години.

ПАТОТ ДО СЛАВАТАРоден во воениот град Наисус во Моезија (денешен Ниш, Србија) Константин бил син на Флавиј Константиј, офицер во римска-та армија кој, воден од своите напредни политички и воени способности дошол на позицијата гувернер на Далмација (во вре-мето на императорот Диоклецијан) и Хеле-на, за која не постојат скоро никакви пода-тоци. Развојот на Римската Империја и про-мените во внатрешното уредување (по-делбата на територијата на источна, во-дена од Диоклецијан и западна, водена од Максимијан и подоцнежната дополни-телна поделба на уште два дела, со што се вовеле два типа на императори – авгу-сти, како постари императори и два потчи-нети, но, сепак, неприкосновени во својата власт на одредената територија помла-ди императори наречени цезари), дове-

бил поставен Лициниј, додека Константин бил повторно вратен на позицијата цезар, позиција која тој не ја прифатил и продол-жил да се однесува како август. По смртта на Галериј во 311 година, тетрархијата била доведена во целосен хаос.

ЕДИНСТВЕН НА ТРОНОТГраѓанските војни, одбележани од победа-та на Константин над Максентиј во битка-та северно од Рим во 312 година, како и од финалните победи против Лициниј во 324 година овозможиле Константин да стане единствениот император на Рим-ската Империја. Неговото владеење де-нес е познато по прокламацијата на рели-гиозна толеранција, како и по тоа што во-вел екстензивни административни рефор-ми, но и промени во монетарната полити-ка, промени кои довеле до дополнително одвојување на двете класи – богати и сиро-машни. Гледано од воен аспект, тој водел неколку кампањи, против Готите, а потоа и против неговите дотогашни сојузници, Сарматиан-ците, победувајќи ги и поставувајќи ги под контрола на Рим. Планираните кампањи против Персија никогаш не биле ниту за-почнати бидејќи уште во периодот на нив-но планирање, Константин сериозно се разболел и набргу потоа, на 22 мај 337 го-дина починал. Тој во аналите на историјата е запаметен како голем војсководец, кој освен тоа што ја унифицирал императорската круна, успе-ал да врати голем дел од претходно изгу-бените територии повторно под раковод-ство на Рим.

Иван Петрушевски

ле до поставување на константиј за еден од двајцата цезари во империјата, која сè уште се сметала за една неодвоива цели­на. во тој период младиот константин бил дел од судот на диоклецијан и бил образу­ван како иден наследник на позицијата на неговиот татко. како еден од примарните членови на судот, константин ги докажал своите војнички капацитети во голем број кампањи против варварите на реката ду­нав и против персијците во сирија.во текот на скоро истовременото по вле ку­вање на диоклецијан и максимијан од сво­ите позиции, иако се верувало дека кон­стантин и максентиј, синот на максимијан ќе бидат нивни наследници, константиј и галериј станале августи, додека на позицијата цезар дошле севериј и макси­мин. војувањето во Британија придоне­ло константиј да се разболи и да умре, по што константин бил прифатен во галија и Британија (но, не и во иберија која била под контрола на неговиот татко) како ав­густ. сепак, вториот август, галериј го по­ставил константин на позицијата цезар, до­дека како август го прокламирал севериј. владеењето на константин во Британија, галија и Шпанија било одбележано со ма­сивна реконструкција на голем број вое­ни бази и патишта и многубројни успеш­ни кампањи против Франките. поради по­требата од стабилизација на западниот дел од империјата, галериј во 308­та годи­на го повикал „ генералниот совет“ во еден воен град во австрија, каде во присуство на диоклецијан, галериј и максимијан биле до­несени одлуки кои не им се допаѓале ниту на константин, ниту на максимијан. име­но, на местото август на западниот дел

46

рсјачката буна претставува заго-вор кој индиректно се рефлекти-ра како востаничко ослободител-но движење во југозападниот дел на Ма ке донија кон крајот на Источна-

та криза во Македонија од 1875-1881 годи-на. Во историографијата најчесто се срет-нува името Брсјачка буна затоа што се јавува во југозападниот дел од територијата на Македонија, место во кое во древни-те времиња живеело познатото македон-ско племе Брсјаци (ВИЗ, Војни лексикон, Београд, 1981,стр. 816). Друг синоним под којшто пошироката историографија ја пре-познава оваа буна од почетокот на осумде-сеттите години на XIX век е името Демирхи-сарска буна, затоа што раскошните планин-ски предели на Демирхисарскиот крај пре-ставувале главно упориште односно центра-

289). Во Охридскиот крај активно дејствувал Илија Делија, во Кичевскиот крај дејствувал војводата Ангел Атанасов, во пределот на Копачка дејствувал Насте Ластовецот, Мицко Крстев и други војводи. Овие војводи чиј број бил околу 65, биле активни војводи и учесни-ци најпрвин во Српско-турската војна 1876/77 година, а веднаш потоа и во Руско-турската војна од 1877 година. Македонските војводи, враќајќи се од Руско-турската војна во своите родни места, наи-шле на тотална анархична положба. Имено, честите османлиски разбојнички банди се од-дале на чести грабежи, масовни убиства и без-милосно малтретирање на македонскиот на-род, така што секојдневниот живот на маке-донскиот народ бил вистинско измачување, бил крајно неизвесен и несигурен. Од друга страна османлиската власт речиси воопшто не ги користела своите државни механизми за одржување пристоен живот на потчине-тиот македонски народ туку напротив, власта се покажала крајно неефикасна да ја подобри состојбата со македонското население.Ваквата анархична состојба активно ги ини-цирала локалните македонски жители во југозападниот дел на Македонија на лична одбрана и заштита од неподносливите тор-тури на османлиските разбојнички банди и од османлиската власт. Сето ова на крај ре-зултирало со основање на месни чети за са-моодбрана и заштита со цел да го исчис-тат југозападниот дел на Македонија од разбојници, насилници и узурпатори над ло-калното македонско население. Македонско-то население почнало редовно да ги собира државните даноци и да ги предава на осман-лиските власти со цел да го скрие сомнежот кај нив и да ја затскрие востаничката орга-

лен дел на буната (југословенски лексико­графски завод, енциклопедија на југославија, загреб,1985,стр.549­550).напоредно со македонското кресненско вос­тание од 17 октомври 1878 година кое избув­нало во североисточниот дел од ма ке донија и чија основна цел било стихијно да се проши­ри на целата територија на македонија, во за­падниот и во јужниот дел од македонија или поточно во пределот на лерин, костур, во­ден, меглен, мариово, прилеп и велес дошло до забележително движење на повеќе маке­донски револуционерни чети предводени од следниве војводи: диме чакре кој дејствувал во прилепскиот крај заедно со неговиот брат мијајле, потоа Ѓорѓи лажот, мицко мари­овчето, тоде Бочварчето и други војводи (александар трајановски, „историја на ма­кедонскиот народ“, скопје,2005, стр.288­

Реакција на донесените одлуки на големите европски сили за време на Берлинскиот конгрес од 1878 година

Брсј

ачка

та б

уна

од 1

881

год

ина

47

низираност кај македонските револу­ционери и војводи. Сите овие илегал­ни форми и облици на дејствување на македонските војводи оформи­ле заговор кој сам по себе ги надми­нал природните граници на обична са­мозаштита на македонското населе­ние и индиректно добил бунтовнички размери, што преставувало контину­иран процес на солидно организира­на ослободителна востаничка дејност и движење. Заговорничките кружоци кои деј ству­вале во повеќето југозападни преде­ли на Македонија, а особено во око­лината на Прилеп, Охрид, Битола, Ре­сен, Кичево, Македонски Брод и Де­мир Хисар постепено се централизи­рале и се поврзале во своите бунтов­нички планови и активности. Матич­ни или подобро елаборирани централ­ни делови на бунтовничките активно­сти биле планинските предели на гра­дот Демир Хисар така што, како што погоре напоменавме, неретко оваа буна во историографијата се именува и како Демирхисарска буна или заго­вор (МАНУ, „Македонија во Источна­та криза 1875­1881“,Скопје,1978, стр.31).Во Брсјачката буна биле инволвира­ни повеќе градски и селски автори­тативни личности. Бунтовниците де­лумно ги поддржувал и ги симпатизи­рал и рускиот конзул во Битола, Њага (Александар Трајановски, „Историја на ма кедонскиот народ“, Скопје, 2005, стр. 289).Заговорниците на бунтовничкото движење за кратко време со конти­нуирани воени активности успеале да формираат тактички единици на ниво на чети со кои се спроведувала вое­на обука за офанзивни и деванзив­ни борбени дејства на ниво на чета. Откако ќе се спроведела воената об­ука, следниот чекор кој се спроведу­вал бил единиците, кои потајно биле испраќани во планина, да бидат и до­бро логистички потковани но, пред сè, добро вооружени.Сето ова резултирало во текот на 1880 г. и почетокот на 1881 г. активни те ма­кедонски војводи со своите единици постапно и етапно да го исчис тат те­ренот од насилничките и раз бојнички османлиски банди кои го тероризира­ле и малтретирале локалното маке­донско население. На тој начин мошне се поткренал и духот на македонското

тола, Ресен, Охрид, Кичево, Македонски Брод и Крушево. Успешните акции резултирале со тоа што османлиската власт за кратко време успеала да притвори преку 700 заговорници (ИНИ, Македонски исто-риски речник, Скопје,2000, стр. 91). Дел од храбрите македонски војводи храбро загинале во борбите со осман-лиската власт, како што е случајот со браќата Чакревци од Прилеп. Коста Лимончев, Зафир Белчев и Златан Бојкикев, битолскиот суд ги осудил на 101 година затвор и воедно со на-редба на битолскиот кадија се преф-рлени во Подрум Кале во Мала Азија (М.В.Веселиновиќ, Брсјачка буна, Бе-оград, 1905, стр. 34-37), а останатите учесници во овој бунт биле затворени во битолскиот затвор од каде што по неколку години се ослободени. Меѓу лицата кои биле затворени во битол-скиот затвор бил и војводата Мицко од Порече кој во битолскиот затвор поминал 20 години. Она што како главна порака и рези-ме со себе го носи овој бунт кој во пе-риодот после завршувањето на ма-кедонското Кресненско востание во Македонија од 1878 г. па до негово-то задушување кон крајот на месец јуни 1881 г. е дека македонското насе-ление било крајно разочарано од од-луките на Берлинскиот конгрес (1878 г.) на кој македонскиот народ барал права кои биле предвидени во соглас-ност со Органскиот статут во Крит од 1868 г. Имено, македонскиот пре-ставник Димитар Робев јасно им сиг-нализирал на османлиските власти и на останатите европски големи сили дека Македонија согласно членот 23 и одредбата 62 треба да стане независ-на држава или во крајна линија да до-бие автономија во рамките на Осман-лиската Империја.Ако поткрепа на Разловечкото вос-тание во Македонија од 20 мај 1876 г. било силното напредување на европ-ските сили во периодот на Источна-та криза во рамките на европската и светската констелација од 1875-1878 г., тогаш Кресненското востание, Брсјач-ката буна и Илинденското востание го рефлектираат крајното незадовол-ство од донесените одлуки на големи-те европски сили за време на Берлин-скиот конгрес од 1878 г.

д-р Андреј Илиев

насЛоВна ФотограФија: дЕЛ од храБритЕ МакЕдонски ВојВоди БитоЛскиот суд ги осудиЛ на 101 година затВор Во подруМ каЛЕ Во МаЛа азија

1. БЕрЛински конгрЕс од 13.06-13.07.1878 година

2. диМитар роБЕВ јасно иМ сигнаЛизи-раЛ на осМанЛис-китЕ ВЛасти и на останатитЕ ЕВропски гоЛЕМи сиЛи дЕка МакЕдонија трЕБа да станЕ нЕзаВисна дрЖаВа иЛи Во крајна Линија да доБиЕ аВтоноМија Во раМки-тЕ на осМанЛис-ката иМпЕрија

3. ВојВодата МиЦко БиЛ ЕдЕн од гЛаВнитЕ загоВорниЦи на Брсјачката Буна

4. јанЕ сандански, диМо хаЏи диМоВ и тодор паниЦа со МЛадотурски оФиЦЕри

насе ление кое почна­ло да ја поддр жува оваа бунтов­ничко револуционер на организација на македонскиот народ, да ги под­држува нејзините воени активности и воедно активно да се приклучува во нејзините борбени редови и борбени акции. активностите претежно се ма­нифестирале со повремени таканаре­чени герилски акции со кои на осман­лиската власт јасно i се давало до знаење дека поро бениот и угнетени­от македонски на род сепак, кога му е најтешко, има свој личен заштитник на кого може сигурно да се потпре. така, војводите стефан и кузман петрев­ски мошне ак тивно дејствувале во по­речието, а во нивните бунтовнички ак­тивности биле вклучени дури 36 села од околината на поречието.герилските акции кои повремено би ле вршени кон османлиските угнету вачи и разбојнички банди, самозаштита­та на месното македонско население и перманентната воена активност на македонските војводи која оформила своја заговорничка мрежа како еден вид на месна народно­востаничка власт, придонело овој бунт со право да биде кренат на повисоко ниво до степен на предвостаничка и парами­литантна активност.поради големата мрежа на заговор­ници и големото пространство што во текот на месец април, мај и јуни 1881 година сеопфатно го зафати­ле, османлиските власти успеале да ја парализираат активноста на широ­ката заговорничка мрежа заедно со нејзиното тежиште во демирхисар­скиот крај. тактиката која ја користе­ле османлиските власти во целост се покажала како успешна. имено отка­ко османлиските власти дознале дека централното место преку кое се ко­ординираат сите заговорнички ак­тивности е токму демирхисарскиот крај, тие започнале со јака офанзива, педа по педа детаљно да ја претре­суваат околината и самиот град де­мирхисар. откако комплетно го завр­шиле претресувањето и апсењето на челни ците на заговорничката мрежа која била лоцирана во демирхисар, продолжиле и понатаму да ги преба­руваат и претресуваат останатите ме­ста во македонија, а најмногу главни­те упоришта во кои била силна заго­ворничката мрежа како: прилеп, Би­

48

поред многу воени аналити-чари како еден од нај доб рите елементи за време на витнам-ските противбунтовнички опе-рации (понатаму ПБО) се посо-

чува линијата на операции којашто се фокусирала врз програмата за ци-вилните операции и револуционер-ната (подоцна руралната) поддршка (Civil Operations and Revolutionary—later Rural—Development Support - CORDS program понатаму во тек-стот: CORDS). Оваа прграма е созда-дена во 1967 година, а била замис-лена да функционира како програма која треба да ги интегрира цивилно-воените напори во поддршката на владата на Јужен Виетнам.Програмата CORDS го поддржа-ла населението од Јужен Виет-нам да создаде значителна ба-ри ера од напливот на комуни-стич ката идеологија од северот. Хронологијата ја посочува 1968 го-дина како значајна пресвртница во работата на CORDS кога, впрочем, е постигнат и значителен напредок на теренот во пацифизацијата на јужните делови од Виетнам. Откако канцеларијата за ПБО на тогашниот секретар за одбрана на САД воспоставила посебен од-дел за ПБО во Виетнам, пристапот кон проблемот бил драстично сме-нет. Наместо конвенционален при-стап во процесот на анализата на бунотвниците, тимот на Макнама-ра ја применил теоријата на систем-ска анализа. Оваа теорија, разви-

ена од рускиот стратег Тукачевски (кој бил далеку пред своите колеги во пристапот што го нудел за ана-лиза на бојното поле и за соодвет-на употреба на вооружените сили), начелно пристапува кон боиштето од аспект што и двата сопарници ги гледал како компетативни системи. Разглобувајќи го на основните еле-менти, канцеларијата на Макнама-ра набргу сфатила дека системот со којшто требало да се нападнат бун-товниците најдобро ќе се победи до-колку се изолира од населението. Резултатите од анализата гово-реле дека за да системот функ-ционира беспрекорно во насо-ка на остварување на центрите на гравитација (за ова стана збор во претходните броеви во неколку на-врати), потребно е да се поддржат легитимни лидери кои ќе го попол-нат вакуумот на вредностите кај ви-етнамското население. На тој начин требало да се „вшмука“ енергијата на комунистичката наезда од се-вер. За да се постигне ова била дизајнирана CORDS, која преку про-цесот на пацифизација требало да ги оствари посакуваните цели. Процесот на пацифизација бил за-мислен како процес преку кој влада-та би ја наметнала својата контро-ла и влијание во областите кои биле под притисок на бунтовниците. Оваа програма вклучувала комбинација од безбедносни и хуманитарни ак-тивности на локално ниво од типот на создавање основни безбеднос-

ни услови на сигурност сè до подел-ба на храна, санитетски материјал и намирници за живот. Дополнително во рамките на оваа програма врз основа на спрове-дените анализи од теренот се до-шло до заклучок дека за да може да успее проектот потребно е да се направат темелни реформи кои го оптоварувале населението. Сепак, иако пацифизацијата била добро дизајнирана и замислена, не одело сè онака како што било планирано. Во 1965 г. било замислено придоне-сот од цивилите да дојде од некол-ку агенции од страна на САД. Листа-та, меѓу останатото, ги вклучувала и ЦИА, Агенцијата за меѓународен развој (во оригинал Agency for

1. роБЕрт МакнаМара, дрЖаВЕн сЕкрЕтар за одБрана на сад за ВрЕМЕ на прЕтсЕдатЕ-ЛитЕ Џон кЕнЕди и Линдон Џонсон, чоВЕкот кој ја приМЕниЛ тЕоријата на систЕМска анаЛиза Во проЦЕсот на ВоЕнитЕ одЛуки Во ВиЕтнаМ

2. гЕнЕраЛот ВиЛијаМ ВЕстМорЕ-Ланд заЕдно со ЦиВиЛнитЕ прЕтстаВниЦи Во јуЖЕн ВиЕтнаМ

3. роБЕрт коМЕр и Линдон Џонсон: дЕБата окоЛу пристапот Во ВиЕтнаМ

ПБОЦИВИЛНО-ВОЕНАТА СОРАБОТКА ЗА ВРЕМЕ НА ВИЕТНАМСКАТА ВОЈНА – I

International Development), Информатиовни-от центар на САД (U.S. Information Service) и, секако, Министерство за надворешни рабо-ти на САД или Department of State. Доколку би направиле пресек на институ-циите кои биле инволвирани уште од сами-от почеток би рекле дека идејата била многу модерна. Првично оваа идеја ветувала при-стап којшто треба да даде соодветен одго-вор на проблемот што требало да се реши (тоа е придонес за изолација на населението од комунистичкото влијание и градење сил-на влада на Јужен Виетнам). Ако се следат институциите кои биле инволвирани би пре-познале употреба на неколку инструменти на моќ. Сепак, доминирале информацијата и дипломатијата. Оттука некој со право би за-бележал дека навидум немало организаци-ски проблем и според сè што досега изне-совме во контекст на современите ПБО, би требало да се постигне успех. Меѓутоа, сли-ката на теренот (во овој серијал на неколку наврати беше пишувано за тоа), била пона-ква. Еве зошто.Секоја од овие цивилни структури кои биле инволвирани во процесот развила сопстве-на програма. Иако секоја програма имала добронамерна цел, проблемот околу цен-трализираното планирање набргу испли-вал на површина. Поточно, отсуството од координација во плановите влијаел врз ул-тимативниот успех и приодонес на замисла-та. Во едни такви услови придонесот на во-ената компонента (или употребата на сила како инструмент на моќ) во овој проект – пацифизацијата, имал свој удел.Имено, како дел од пацифизацијата биле вклучени и вооружените сили на САД. Во првите месеци од 1966 година тимови од воени советници имало во речиси секоја провинција од Јужен Виетнам. Конкретно, во 44 провинции подеднакво биле распореде-ни воени советници во речиси 243 дистрик-ти. Меѓутоа ваквата анализa веднаш ука-жува на сериозен проблем, особено од до-менот на раководењето и командувањето, што значи многу енергија и жива сила но отсуство на кооординација. Тоа впро-чем бил и проблемот во првите фази од пацифизацијата. Наместо интегриран дел кој ќе ги обедини двете компоненти, посто-еле две линии на раководење (а во воениот дел раководење и командување). Ваквата подвоеност условно создала „ши-зофрена ситуација“ – подвена личност во напорите. Предноста во овие напори била на страната на воените лидери кои има-ле воспоставен систем на раководење и командување кој функционирал одлично. За разлика од тоа цивилите не само што имале проблем со имплементацијата на планира-ното туку имале проблем и со меѓусебната хиерархија и координација. Тоа, пак, допол-нително го усложнил целиот процес и напор за воспоставување на пацифизацијата она-ка како што била дизајнирана.Уочувајќи ги недостатоците, анализата која ја оспорувал тимот на Линдон Џонсон укажа-ла на потребата од интегрирање на цивил-ните и на воените компоненти на теренот. За таа цел во 1976 година, тогашниот пре-стедател на САД, Линдон Џонсон (Lyndon B. Johnson), воспоставил CORDS во рамките на воената компонента која била задолжена за асистенција и поддршка на напорите. На тој начин всушност била формирана Воената команда за асистирање во Виетнам (Military Assistance Command, Vietnam - MACV). Под команда на генералот Ви лијам Вестмо-

макот Blowtorch Bob, што впрочем прет-ставува најдобар опис за неговиот агре-сивен стил. Сепак, губејќи ја енергијата во „пеглањето“ на односите со суетите на вое-ните команданти, Комер само делумно бил успешен. Неговата енергија се „потрошила“ за стартување на програмата. Замената на командниот кадар можеби била навремено направена и ориентирана кон личноста на кадрите и вклопување на истата во насоките и целите кои се поставени (прет-ставува најдобра артикулација за тоа како и на каков начин треба да се избираат лиде-рите, што не значи дека некој е лош лидер доколку за одреден тип операции биде про-гласен за несоодветен. Напротив, тоа зна-чи дека е направен соодветен менаџмент во назначувањето на лидерите на терен). Тоа значело дека е направена и смена во однос на носителот на активноста.Новиот командант Гритон Абрамс (General Creighton Abrams, поставен на должност во средината на 1968 година), заедно со не-говиот цивилен заменик Вилијам Колби (William Colby), наметнале низа новини во пристапот. Тие, за разлика од претходни-ците, го искоритиле капацитетот на CORDS како отскочна даска која го забрзала проце-сот на пацифизација. Она што е важно да се забележи е дека уче-ството на воените сили било клучно. До крајот на септември 1969 г. бил достигнат врвот на пацифизацијата со 7601 советник кои биле назначени во различни провинции и дистрикти. Она што било забележително е пресвртот во доменот на воената компонен-та бидејќи 6464 од вкупниот број (7601) со-ветници биле воени советници.

д-р Методи Хаџи-Јанев

49

реланд (General William West moreland), цел-та на CORDS била да се воспостави побли-ска интеграција помеѓу цивилните и воени-те структури. За цивилите бил назначен Ро-берт Комер којшто имал ранг и овластувања на генерал со три ѕведи. Тимот цивили пред-воден од Комер бикл интегриран дел од во-ениот штаб. Она што претставувало посеб-на новина која дотогаш не била видена било интегрирањето на цивилни компоненти во воените штабови до најниските здружено-тактички нивоа.Оваа, условно кажано (во превод) ре во-лу ција на теренот, го сменила односот на раководење и командување. Всушност, ин-верзијата на односите за време на опера-ции во вооружен конфликт (во случајот кон-фликт со низок интензитет) резултирала со фактот што цивилите им биле претпоставе-ни на војниците, но и ресурсите. Сметам дека Комер е потврда за тоа дека покрај остана-тото, успехот на терен во голема мерка за-виси од личноста на лидерот. Доколку ли-дерот успее да ја наметне својата енергич-ност на терен и не дозволи да се загуби иницијативата (што, впрочем, е потврдено во многу правила од доменот за водење во-оружени операции со бунтовници, како на пример и правилата на поранешната ЈНА за тоа дека еднаш воспоставен контакт со непријателот не смее да се испушти и дека секогаш иницијативата во операциите тре-ба да биде на наша страна), тој во голема мера преку своето однесување ќе влијае за успешна имплемнтација на она што го дизајнирала неговата команда. Комер бил енергичен, со силна волја и упо-рен во својата намера за стартување на програмата. Заради тоа и го добил нади-

Господине Мишачковски, Вие сте еден од мировниците на АРМ кои први за-минаа во мировната мисија „Слобода за Ирак“ за што од Армијата на САД добивте одикување. Читателите на „Штит“ ќе ги интересира да дознаат подетаљно кој е мировникот Марјанчо Мишачковски?– Јас сум постар водник од прва класа Марјанчо Мишачковски, главен подофи-цер на Баталјонот за специјални наме-ни во Полкот за специјални операции на АРМ. На оваа должност сум од 2006 го-дина. Главна работа ми е главен советник на командантот за подофицерите и за војниците, и тоа главен советник за основ-ната обука на поединци и на мали групи, и ментор на сите подофицери и војници во

50

денот на аРм – 18 август. церемонијата на доделувањето на медалот се одржа пред моите колеги од армијата на сад пред околу 600­700 војници од кои има­ше околу 35 интернационалци од европа и од светот.

споделете ги со читателите на „Штит“ Вашите импресии од учеството во ми-ровните мисии на жешкиот песок во ирак? секоја мисија има своја специфичност. во мисијата во ирак бев со првиот и со осми­от контингент на аРм заедно со припад­ниците на армијата на сад. главно зада­чите ги извршувавме самостојно. за вре­ме на првата мисија бевме една од глав­ните сили во базата во тој реон на обла­ста на операции што беше околу таџи за­тоа што од околу 2.000 војници во база­та ние бевме единствената борбена сила. имаше уште една борбена пешадиска чета што излегуваше на терен, а другото беше логистика. и нашиот учинок на те­рен беше како на еден баталјон. во ко­мандата во тикрит, кога претпоставени­те старешини ги анализираа задачите, заклучуваа дека македонскиот баталјон многу постигнал, а дури подоцна разбраа дека не е баталјон туку е вод, но негови­от учинок во извршувањето на задачите беше поголем отколку учинокот на оста­натите војници од целата база.Би рекол дека поголем ризик имаше во втората мисија, затоа што непријателот беше и поискусен и поорганизиран. до­дека во првата мисија се докажував­ме како македонци, кои сме и што сме,

РАЗГОВОР СО ПОСТАРИОТ ВОДНИК ОД ПРВА КЛАСА МАРЈАНЧО МИШАЧКОВСКИ, ДВОКРАТЕН УЧЕСНИК ВО МИРОВНА МИСИЈА

Баталјонот за специјални намени што се однесува до кариерата на подофицери­те и на останатите војници по прашањата од обуката, дисциплината... главно, сè она што ги засега професионалните војници и подофицерите.учесник сум во две мисии во ирак. прва­та мисија беше од јуни до декември 2003 година, и втората од декември 2006 до јуни 2007 година. и за двете мисии имам добиено медали. за првата мисија имам добиено „Бронзена ѕвезда“, а за втора­та бев одликуван со медал за пофалби и за заслуги. првиот медал ми беше доде­лен додека бев на академијата во сад, а кога се вратив овде уште еднаш бев од­ликуван од военото аташе и од амбасадо­рот на сад во Рм на свеченоста по повод

ПРИДО

БИВК

ИТЕ

ОД

УЧЕС

ТВОТО

ВО М

ИСИ

И

СЕ ГО

ЛЕМ

И

така имавме и обучување на континген­тите што заминуваа во авганистан. за илустрација, во некои вештини ние ги об­учувавме припадниците на контингентот од 1. и од 2. пмбр пред заминување во мисија. освен тоа во ирак ние ги обучувавме припадниците на ирачката армија, при што обучивме една цела бригада. на тој план имавме поголеми резултати од при­падниците на армијата на сад бидејќи по­добро го разбиравме менталитетот на ирачаните. кој настан од учеството во мисиите Ви оставил најсилен впечаток? – тоа е еден според мене хумористи­чен настан. опколивме една куќа откако добивме дојава за поседување оружје. Бидејќи околу куќата некои поминуваа со возила, луѓето што учествуваа во блока­дата еден од нив го праша на македон­ски јазик „каде“. тој му возврати на српски „код сестре“. имаше доста луѓе кои завр­шиле школи во поранешна југославија. дури имавме еден ирачанец­преведувач кој учел во мостар, а зборуваше и маке­донски затоа што учел и престојувал во скопје некое време. Бидејќи извршувавме некои посебни за­дачи моравме да носиме бради, па кога во униформа ќе појдевме некаде јас ќе ги поздравев на нивниот јазик, а бидејќи според физиономијата личев на нив, тие ќе почнеа да ми зборуваат на арапски, а јас само климав со главата како да ги раз­бирам.

51

во втората мисија веќе имавме одре-дени искуства. За илустрација, втора-та мисија траеше шест месеци, одно-сно околу 180 дена, а за тоа време ние имавме околу 50-60 специјални зада-чи коишто можеби се поопасни како за-дачи, ама се побезбедни затоа што беа потајни и 99 % се извршувани навечер, односно ноќе, кога лесно можеш да за-бележиш некој кој не смее да биде над-вор во тоа време, додека во првата мисија имавме околу 280 задачи за ис-тиот период на време.

Колку стекнатите искуства од учество-то во мисии се имплементираат во об-уката на контингентите на АРМ кои за-минуваат во мисија? – Придобивките на АРМ од учеството во мисии се големи и од тактичка и од про-фесионална подофицерска страна. Пред да одам првиот пат во мисија во Ирак завршив напреден курс за подофицери, односно курс за заменици-командири на вод. Бев во Ирак и научив многу. Кога се вратив од првата мисија девет месе-ци бев на Академијата за главни подо-фицери. Но најмногу научив за работата на подофицерскиот кор токму на терен. За време на мојата втора мисија во Ирак имав петмина колеги од Академијата во мојата база со кои си помагавме меѓу себе и истовремено видов како работат. Заедно присуствувавме на церемонијата за унапредување. Значи го видов на-чинот како одат унапредувањата, ис-питувањата, оценувањата. Без разли-ка на тоа колку и да учиш на академија, знаењето најдобро се гледа на терен, во практика. Од тактичка страна, значи од оперативна борбена страна, сите ние што одевме во мисија ги имплементиравме нашите иску-ства со секој нареден контингент што за-минуваше. Секогаш има нешто ново, се-когаш е некоја нова тактика. Ако на при-мер првата мисија беше една од стан-дардните, кога ќе се излезе надвор да се вози што побрзо, кога се вративме после во Ирак требаше да не се вози брзо, да се вози бавно затоа што таа тактика ја раз-брал непријателот. Ако порано, пак, се из-легуваше што подалеку од возилата, вто-риот пат се остануваше во возило. Зна-чи секогаш има нешто ново, некоја нова тактика, и секогаш тоа сме го примену-вале во подготовките на новиот контин-гент којшто заминуваше во мисија. Исто

Вашето одликувањето претставува признание за посветеноста, за профе-сионалноста, и тоа не само за Вас, туку и за сите припадници на АРМ. Што, всушност, значи за Вас одликувањето? – Одликувањето го сфаќам и како лич-но признание но и како признание за мојата единица, за Армијата и за држава-та. Среќен сум што добро сум ја претста-вил мојата земја Република Македонија. Конкретно, „Бронзената ѕвезда“ беше ми беше доделена за два настани. Во едни-от еден војник на армијата на САД има-ше добиено топлотен удар и имаше дехи-дрирано. Бидејќи имаше изгубено и свест и не покажуваше основни знаци за живот, јас му укажав прва помош, реанимација и инфузија и му го спасив животот.Другиот настан беше кога правевме „чек поинт“ на автопатот низ Ирак. Го блоки-равме патот и почнавме да ги претресу-ваме колите. Забележав како едно мало камионче се издвои од колоната, преми-на на другата страна и замина по еден земјен пат и почна да бега. Како водач на патролата, заедно со уште еден наш војник и еден Американец влеговме во возило и тргнавме по него. Го бркавме, а тој не сакаше да застане. По предупред-увачките пукања во воздух тој застана. Камиончето беше полно со трева и наре-дивме да се испразни. Откако камионче-то беше испразнето, најдолу, во возило-то се покажа дека има сокриено оружје и муниција. Имаше 4-5 автоматски пушки и рамки полни со муниција.

Здравко Ризовски

52

ЛЕТНА ЛИ „BLIZZARD“ КОН СЕДМОТО НЕ БО СО „STARCRAFT II – WINGS OF LIBERTY“

„КРИЛА НА СЛОБОДАТА“доБрата осноВа сЕкогаШ нЕ значи дЕка она Што ќЕ го градиМЕ Врз нЕа МоЖЕ да сЕ здоБиЕ со супЕрЛатиВот „нај“. но таа Е ЕсЕнЦијаЛна докоЛку иМаМЕ ЖЕЛБа, потЕнЦијаЛ и наМЕра

да создадЕМЕ нЕШто Што Во иднина ќЕ дЕФинираМЕ како најдоБро, најинтЕрЕсно. уМоВитЕ на „bLIzzARD“ успЕаја најдоБрата стратЕгиска сиМуЛаЦија на ситЕ ВрЕМиња, „STAR-

ЛЕТНА ЛИ „BLIZZARD“ КОН СЕДМОТО НЕ БО СО „STARCRAFT II – WINGS OF LIBERTY“

„КРИЛА НА СЛОБОДАТА“

53

CRAfT“, достојно да ја надградат и да создадат иМЕ коЕШто саМо по сЕБЕ Е БрЕнд. Битката на тритЕ раси која континуирано тЕчЕШЕ сиВЕ оВиЕ години доБи Едно гоЛЕМо

осВЕЖуВањЕ, Една рЕВитаЛизаЦија за која со сигурност МоЖЕ да сЕ тВрди дЕка ќЕ го зазЕМЕ МЕстото коЕ природно ì припаѓа – тронот на RTS-сиМуЛаЦиитЕ.

олго најавуваната и долго очекува-на „битка за универзумот“ како што напишавме пред година и полови-на, конечно се најде во нашиот хо-

ризонт. Следејќи го дедуктивниот пристап, уште на прв поглед ни станува јасно дека па-кетот на „Blizzard“ ја следи традиционалната патека во развојот на RTS-симулациите, во себе инкорпорирајќи ги сите елементи кои се неизбежни за една нова, модерна игра, не само во графички контекст, туку и во кон-текст на системот на играње. Тоа пластично би значело дека вашите „scv“ сè уште ќе ис-копуваат минерали и ќе го извлекуваат т.н. „vespene gas“. Но тоа не е слабост. Напро-тив, токму сличноста на второто продолже-ние со својата база која реално е „најдоброто од најдоброто“ (барем досега) им овозмо-жува на hardcore-гејмерите исто онакво доживување и задоволство на играње како што им овозможува и на гејмерите од „нова-та генерација“ кои за првпат навлегуваат во „заводливата“ вселенска битка.Основните информации кои ни беа познати уште при првата најава ни велеа дека нема да бидеме во можност уште на самиот по-четок да ја разгледаме целокупната приказ-на. Напротив, пред нас се три нови (односно, веќе две) продолженија, за секоја од добро познатите раси, кои на сопствен начин ќе плетат една заедничка сторија. Но би треба-ло да се има на ум дека можноста во момен-тот да се препуштиме само на кампањата на „Теранците“ не значи дека здодевноста ќе стане наш најголем пријател. И токму тука може да се забележи умниот пристап на про-изводителот. Имено, додавајќи ги големиот број елемен-ти во текот на играњето на кампањата, како и високиот степен на повторна игривост,

без да се изгуби ни трошка од ентузијазмот и исчекувањето кое е присутно пред секоја мисија кај секој од нас значи дека едностра-носта на мисијата која ни е достапна не е ограничување туку можност која мора да се зграби.

НОСЕЧКИОТ СТОЛБПочитувајќи го пристапот кој нè води уште од самиот почеток, би рекол дека главно пред вас имате една голема кампања која во зависност од способностите кои ги посе-дувате може да трае и дваесетина часа, што е навистина за почит. Иако линеарноста на приказната не може да биде нарушена, не-линеарниот пристап во секоја мисија само го дополнува големиот квантум мали еле-менти кои на овој дел на „Starcraft II“ му да-ваат посебен белег. Главниот протагонист во „Крилата на слободата“, алкохоличарот Џим Рејнор ќе биде оној кој ќе ве води низ мисијата која од чисто „платеничка“ ќе ста-не мисија за ослободување на сопствената раса од диктаторот Арктурус Менгск, додека истовремено се бори со биолошките чудо-вишта Zerg. Она што посебно придонесува за интересен развој на приказната е дозира-ното внесување хумор во секоја ситуација – елемент без кој ќе преовладување чувство-то дека нешто сепак недостасува.Интересно и единствено кај оваа кампања е тоа што одличниот енџин е дополнет со брилијантни меѓусцени кои се перфектно рендерирани, нудејќи му го на гејмерот она кон што се стреми целата индустрија – реал-на слика. Изземањето на овие сцени од до-сегашните клишеа кои се веќе видени во (ре-чиси) секоја RTS-симулација не е баш „тргна-то од рака“ но, сепак, гледајќи ја целосната слика немам никакви забелешки. Тоа осо-бено доаѓа до израз кога детаљно ќе се по-гледнат визуелните карактеристики на лич-ностите, анимацијата и гласовните елемен-ти кои само ја заокружуваат позитивната импресија. Кога станува збор за она што можеме да го забележиме на екранот, неминовно е да спо-менат и големиот број мапи и сцени кои дра-стично се разликуваат една од друга. Во однос на единиците кои се достапни во „Wings of liberty“, нема големи промени од претходникот „Starcraft“ освен одредени, според мене подобрувања кои се однесува-ат на замена на некои единици – на пример „Protoss reaver“-от е заменет со „colossus“ кој со својот зрак е вистинска машина за убивање на земјени единици. Истовремено, од голема важност е да се напомене дека на ваше располагање освен понудените едини-ци од сопствената раса ќе ви бидат и т.н. пла-

54

теници кои за определена сума на бојното поле можат да служат како ваша „елитна единица“ која дава голема предност кога сте во процесот на поставување на план за акција. токму планот за акција треба да биде внимателно подготвен бидејќи имате на располагање една цела колекција на ис­тражувачки предмети кои потекнуваат од другите две раси, предмети кои го дефи­нираат идниот тек на развојот (ако се из­бере еден тип на надградба, другиот дел од т.н. дрво на надградба станува недоста­пен). кога станува збор за надградувањето, тоа кај единиците се врши во зависност од мисијата која е пред вас. на пример, во цен­тарот за надградби имате можност да дода­дете способност за поефективно лекување за медицинарите доколку располагате со поголема „жива сила“ на бојното поле.

Осврнувајќи се на off line-играњето не треба да се заборави и можноста за здобивање со искуство играјќи во модот наречен „skirmish“. Палета-та на достапни нивоа на тежина на вештачката интелигенција која треба да ги тестира вашите севкупни стра-тегиски способности е навистина го-лема, а во никој случај не смее да се потцени и можноста на еден едно-ставен начин да се увидат предно-стите и слабостите на секоја од до-стапните единици. Она на што мо-жете да обрнете внимание во те-кот на играњето на овој мод се и т.н. „hotkeys“ кои се повеќе од важни во намалувањето на времетраењето на пренесување на одредена ваша наредба до единиците на теренот. Иако тоа можеби звучи малку прете-рано кога станува збор за стратеги-ска симулација, гејмерите кои поми-нале долги часови обидувајќи се да го срамнат „вештачкиот непријател“ со земја, знаат дека дури и во една компјутерска стратегиска игра, вре-мето е бесценето. И кога станува збор за овој мод и неговите тренинг-способности мора да се има на ум дека тоа се прави само со една цел – темелна подготовка за вистински-от предизвик – мултиплеерот.

ON LINE-ДОЖИВУВАЊЕСоставен дел на сето она што озна-чува една RTS-симулација е модот т.н. multiplayer-мод, кој во овој случај претставува една значајна предност. Системот кој „Blizzard“ го има раз-виено во целост ги користи придо-бивките (но и негативностите) на де-нешната развиена социјална глобал-на мрежа. Имено, интерфејсот кој е носител на „on-line“ играњето, наре-чен „Battle.net“, иако успешно коор-динира голем број активности, има и свои слабости. Пример за тоа е фак-тот дека тој ќе ги пребара сите ваши пријатели на Facebook и откако ќе ги детектира оние кои имаат Battle.net-корисничка сметка, автоматски ќе им испрати покана да ви се приклу-чат на играта. Би рекол корисно, со таа разлика што тоа во секој случај треба да постои опција. Друг голем проблем е што она на што навикнав-ме досега, т.е. LAN- поврзувањето, во овој случај е оневозможено, што, всушност, значи дека севкупното on line-играње е возможно единствено преку Battle.net. Сепак, тоа не значи дека нема да може да се „пресмета-те“ со вашите пријатели и познаници – за започнување на заедничка игра ќе биде доволно ако ги вметнете во листата на пријатели на вашата ко-рисничка сметка. Инаку Battle.net е и единствен начин за добивање на по-себните достигнувања, дури и кога играте во т.н. single player-модови. Но толку за негативните аспекти на споменатиот интерфејс. Големиот избор и можноста за недопрена уни-катност во текот на преигрувањето на голем број мапи е носечката пред-ност со која овој „multiplayer“ може да се гордее. Веднаш по почетниот избор на расата со која сакате да до-минирате во универзумот започну-ва процесот на микроменаџирање и распоредување на сопствените

соналните карактеристики на секоја од расите.

ЕДИТОРДодатокот кој најмногу го одвлече мо-ето внимание е т.н. „Starcraft II Editor“ со кој можете да едитирате одредена кампања, единица или мапа. Допол-нително, имате можност преку него директно да се поврзете со online- за-едницата со која можете да ги разме-нувате своите креации. Единствениот лимит кој е воспоставен е „тежината“ на мапите кои можете да ги постави-те на Battle.net – тие мора да се рас-поредени најмногу во десет засебни фајлови, секој од нив со максимална тежина од 10 МВ, но во рамките на дозволените, вкупно 50 МВ.

ANY FINAL WORDS?Оние кои очекуваа драстична проме-на на маестралната „Starcraft“ може-би на прв поглед ќе бидат разочара-ни. Навистина, „Starcraft II“ не прет-ставува сосема нов правец, но во никој случај не може да се каже дека станува збор за лош производ. На-против, ова продолжение кое вклу-чува голем број елементи, му овоз-можува на гејмерот многукратно преигрување со ист интензитет и возбуда. Ако на тоа се дополнат и одличните визуелни ефекти со мали хардверски побарувања, заклучокот е дека „Starcraft II“ уште на самиот почеток се наметнува како лидер во сферата на RTS-симулациите од но-вата генерација.

Иван Петрушевски

предности кон слабостите на против-никот. Квантумот на елементи кои се достапни во овој мод е неверојатен – пред вас се над десет мапи кои поддржуваат колективна игра до 12 лица, групирани по желба.Она што мене посебно ме заинтриги-ра е одличниот скаларен систем кој ви овозможува да ги испробате сво-ите способности со гејмер кој, грубо кажано, е на слично ниво на способ-ности како и вие. Статистиката спо-ред која се врши распоредувањето на гејмерите регистрирани на споме-натиот интерфејс се менува со секоја одиграна игра, со што всушност се менува и вашиот рејтинг.

ЗВУК И ВИЗУЕЛИЗАЦИЈАВоодушевувачки, но вистинито. Хард верските побарувања на „Starcraft II“ не се она што секој би ги очекувал кога станува збор за најнов производ, барем не кога ќе се земат предвид голем број други наслови. Но уште поневеројатен е фактот што и покрај релативно ма-лите побарувања, „Starcraft II“ изгле-да одлично. Деталите претставени на екранот кој се движи од песочно-каменит предел до прекрасен зелен предел исполнет со дрвја се лесно уочливи и одлично изработени. Ис-тото важи и за единиците кои, покрај тоа што изгледаат одлично, имаат и перфектна геометрија на движење. Сето тоа може да се каже и за звуч-ните ефекти кои се чисто задовол-ство, особено поради фактот што тие се целосно компатибилни со пер-

55

систЕМски поБаруВања

процесор: 2.6 GHz или еквивлентRAM-меморија: 1GB за Win Vista/7, односно 2 GB за Mac OS XVGA: min 128 MB, препорачано 512 MBHDD: 12 GBактивна интернет конекција

рангирањЕ

GameRankings: 92.67%Metacritic: 93%Eurogamer: 9/10Game Informer: 10/10IGN: 9/10GameSpot: 9.5/10

ба во периферијата и работа во руинира-на градба која е импровизирана болница, Николас се сели во Кампала, во модерни-зиран свет каде што живее во пространа соба во палатата, вози скап автомобил и ги ужива сите луксузи кои му се подаре-ни. Набрзо од личен доктор на претседа-телот, тој станува негов најдобар пријател и советник, но тоа трае сè додека клопче-то на неговиот карактер не се отплетка и сè додека Николас не почне да ја сфаќа суровата вистина за Иди Амин и кој, всуш-ност, е тој навистина.

МОЌТА ЗАД НАЈВИСОКИОТ ТРОННеспорен факт е дека Форест Витакер нè удостоил со маестрална изведба на озлогласениот генерал и воопшто не е изненадување што оваа улога го заки-ти и со Оскар. Посебна почит заслужу-

56

оследниот шкотски крал“ e дефини-тивно на врвот на листата „оскаров-ци“ со најзбунувачки наслови, освен за оние кои добро и во детали го по-знаваат политичкото минато на Аф-

рика. Филмот користи неколку фиктивни ли-кови за да прикаже една вистинита и важна фигура од поновата африканска историја. Во филмот се портретира ликот на еден од најoзлогласените диктатори од црниот кон-тинент, воениот генерал Иди Амин, кој бил прв човек на Уганда од 1971 до 1979 година. Филмот претставува екранизација на исто-имената, многу наградувана книга на бри-танскиот новелист Фоден.Приказната се концентрира на ликот на Иди Амин Дада, но не на оној дел од не-говиот карактер којшто бил познат на јавноста, туку на делот кој го манифести-рал само во неговиот потесен круг, меѓу

ѕидовите на неговата палата. Неговиот ви-стински лик е разоткриен од младиот шкот-ски доктор Николас Гариган, којшто по игра на случајноста станува еден од најблиските пријатели и советници на генералот. По завршувањето на медицинскиот факул-тет во Шкотска, притиснат од преголемите амбиции на неговиот татко, тој одбива да започне практика во ординацијата на тат-ка си. Наместо тоа тој го дефинира својот иден пат со едно вртење на глобусот во не-говата соба. Се приклучува на мисионер-ската клиника на докторот Дејвид Мерит и на неговата сопруга Сара во Уганда. Но она што тој не го знае е дека пристигнал во вре-ме кога харизматичниот генерал Иди Амин извршува државен удар и станува нов ли-дер на оваа африканска земја. Судбината ги спојува двајцата при една кратка сред-

ИСТОРИСКА ДРАМА ЗА АПСОЛУТНАТА МОЌ

„ПОСЛЕДНИОТ ШКОТСКИ КРАЛ“

ба, кога младиот доктор ќе ја санира лес-ната повреда на раката на претседателот. Иди Амин ќе биде фасциниран од шкот-ското потекло на лекарот и тој ќе го пока-ни во својата палата во Кампала каде што ќе му понуди ретка можност да биде негов личен физиотерапевт. Во тој момент Нико-лас заборава зошто е дојден во оваа земја и што е неговата мисија. Заборава на де-цата во периферијата кои немаат основ-на здравствена нега и чие здравје зависи од само еден доктор кој работи во супстан-дардни услови и без основна медицинска опрема. Заслепен од понудата да се гри-жи за здравјето на претседателот на држа-вата, што истовремено е и голем успех во неговата кариера, тој се согласува. Режи-серот Кевин Мекдоналд овде многу слико-вито го прикажува контрастот и слоевито-ста на ова општество. Од живот во коли-

ва огромната трансформација во глумата, познавајќи ги претходни-те ролји на Витакер како позитивен лик, секогаш на страната на добро-то и во ситуации каде се потенци-ра неговата нежна страна. Во први-те сцени на овој филм ние гледа-ме човек кој е крајно харизмати-чен и обожуван од народот, човек кој е меѓу нив и ги разбира нивните барања и очекувања. Но, како што се зголемуваат деновите на негово-то владеење, се менува и негово-то однесување. Меѓу јавноста бил познат како силна, одлучна и бес-трашна личност, а меѓу ѕидовите на неговата палата, далеку од очи-те на другите, тој е исплашен од смртта и параноичен. Таа параноја, дека сите околу него кројат заго-вор за да го елиминираат, го претво-ра во крајно суров и нелогичен чо-век. Владеењето се трансформира во диктатура. Секој кој зборува пои-наку, секој кој има потенцијал да се спротивстави, па дури и оној кој мо-жеби еден ден би бил потенцијална закана, мора да биде ликвиди-ран. Познати и влијателни поли-тички ликови во земјата исчезнува-ат еден по еден без трага. Додека јавноста се прашува каде исчезна-ле, меѓународната заедница се со-мнева. Иако недокажани, нивните сомнежи се реални. Целиот свет го вперува прстот кон Иди Амин. Нико-лас, кој немал никаква идеја во што се вплеткал кога ја прифатил по-нудата за работа, сега сфаќа дека никој не е безбеден, дури ни тој, бидејќи прашање на време е кога на генералот ќе му прелета мисла дека можеби и младиот Шкотланѓанец му крои некаков заговор. Негови-от статус станува уште покомплици-ран кога Николас ќе се вљуби во Кеј, една од жените на промискуитетни-от претседател која тој ја протерал од палатата бидејќи му родила епи-лептично дете. Параноичен човек, полн со фрустрации кои влечат дла-боки корени уште од неговото дет-ство, од времето на колонијалното владеење на Британија со Уган-да и кој има неограничена моќ е дефиниција за жив човечки вулкан кој се подготвува за ерупција. Не-говата омраза кон доселениците, Азијците, Британците и опозицијата резултира со 300.000 мртви или ис-

гости со шкотска музика, облечен во килт. Странските медиуми го портре-тирале како комична и ексцентрич-на личност, но постојат и тврдења дека тој самиот намерно ја негувал ваквата репутација за да го оттргне вниманието од неговото владеење и грижата на меѓународната заед-ница за легитимитетот и легалноста на неговото претседателствување. Тој бил прогонет во 1979 година, а умрел во егзил во Саудиска Арабија во 2003 година и никогаш не одго-варал пред ниеден суд за она што го направил.Иако „Последниот шкотски крал“ не е биографски филм, тој тежнее да по-каже како концентрацијата на цела-та моќ во рацете на еден човек лес-

но може да доведе до создавање на автократски режим кој никој не може да го контролира, но и за наивноста на луѓето кои не можат да проценат каде е вистината. Филмот нема на-мера да пренесува пораки ниту, пак, да го прераскаже животот на дикта-торот, туку да продре до суштината на неговиот карактер и да ни ги по-каже причините за таквата тиранија која е резултат на слабоста на една политичка фигура која не успеа-ла да ја надмине паранојата. Преку неговиот лик ние можеме да види-ме како еден од најобожуваните и најпопуларните лидери во Африка останал запаметен само по негова-та суровост и бруталност.

Елена Ѓорѓиевска

чезнати, жртви на тиранијата, на бру-талноста и на ксенофобијата на еден воен диктатор.

РЕЖИМОТ НА ИДИ АМИН - ЦРНОТО ДОБА НА УГАНДАИако споредните ликови во филмот се фиктивни и се присутни во приказ-ната за подобро да ни го пренесат вистинскиот лик на диктаторот низ нивните очи, главниот лик и некои од настаните се земени од вистинските сведоштва и фактичката историја. Владеењето на Иди Амин во осум-десеттите било полно со контровер-зии– oд злоупотреба на човековите права, политичка репресија, етничка омраза, корупција, па сè до убиства. Сето ова може да се најде на листа-

та на особини кои го карактеризи-раат владеењето на овој човек. Од воен генерал, тој со државен удар, а не по пат на избори дошол на власт, а подоцна и се самопрогласил за до-животен претседател додавајќи си ја титулата „Неговата Екселенција“. Неговата влада била воена влада, а војската била присутна насекаде и имала големи овластувања. ОД 1976 година Амин се нарекувал и послед-ниот шкотски крал. Неговата почит кон оваа нација, произлегла од него-вото мислење дека Шкотланѓаните имале многу добро организирано ре-волуционерно движење кое било но-сител на отпорот против британски-от империјализам. Познато е дека честопати тој ги пречекувал своите

57

оваа рубрика ја посветуваме на војникот – човекот кој е прв на удар на виорот наречен војна – човекот кој е високо мотивиран да ја брани своината, татковината и идеите – човекот кој е физички и психички подготвен на највисоко ниво – човекот кој оставил дел од својата душа дома кај своето семејство – човекот кој, на крај, сепак, е само човек.и затоа тој е инспирација за многу уметнички филмски дела кои оставиле силен впечаток на неутралната широка публика, ја разбранувале нашата закоравена емотивност и ни покажале колку сурова е всушност војната и како таа делува на луѓето.во следните броеви на Штит ќе се осврнеме на некои од тие филмови без некоја посебна амбиција да бидеме филмски критичари. сакаме само да ви пренесеме дел од нашите чувства, да ви покажеме дека една војничка, човечка судбина може да ги промени нашите ставови за вредностите во животот, а посебно да истакнеме колку тој тежок, исполнет со труд, кал и пот војнички живот е достоен за почит.

Режија: Kevin Macdonald

Улоги: James McAvoy, Forest Whitaker, Gillian Anderson, Kerry Washington, David Oyelowo

Сценарио: Peter Morgan

Музика: Alex Heffes

Директор на фотографија: Anthony Dod Mantle

Година: 2006

Земја: В. Британија

Времетраење: 121 минута

Награди: Освоени над 30 награди меѓу кои: Оскар за најдобра главна машка улога, БАФТА-награди за најдобра машка улога и за адаптирано сценарио, Златен глобус за најдобра машка главна улога и други.

наслов на оригиналот:

Kenneth N. Walz THEoRy of INTERNATIoNAL PoLITICS

кенет н. ВалцтЕорија на МЕѓународната поЛитика

издавач: Магор – скопје 2008

нигата „Теорија на меѓу

народ­ната политика“ од американски­от теоретичар Кенет Н. Валц е меѓу првите отпечатени книги

од програмата на Владата на Репуб­лика Македонија за преведување на 500 стручни, научни книги и учебници од кои се учи на врвните, најдобрите и најреномираните универзитети во САД и во земјите од Европската унија.Таа е една од неколкуте дела кои битно влијаеле на теориската втемеленост и на истражувањето на меѓународните односи на Западот, првенствено на САД.Книгата првпат е објавена во далеч­ната 1979 година. Во оваа книга се формулирани идеите на неореализ­мот кои брзо проциркулирале низ ака­демската јавност која се занимава со меѓународните односи и предизвика­ле повеќе теоретски расправи во те­кот на 80­тите и 90­тите години од ми­натиот век. Неореализмот брзо стек­нал огромен академски престиж и ста­нал доминантна школа на мислење за меѓународните односи која до денес предизвикува реакции.Кенет Валц е роден 1924 година. Тој студирал политичка економија и поли­тичка филозофија, магистрирал и док­торирал политички науки (во 1954 го­дина на универзитетот „Колумбија“ во Њујорк). Светска слава стекнал со својата теорија на неореализам која го става во редот на водечките ис­тражувачи на меѓународните одно­си во втората половина на XX век. Ги објавил и книгите „Човек, држава и војна“ (1959 година), „Ширење на ну­клеарното оружје“ (1981 година) и др. Валц е професор е на универзитетот „Колумбија“.Неореализмот или структуралната те­орија на меѓународната политика прет­ставува структурално објаснување на политиката на сила во меѓународните односи. Со неореализмот сериозно бе ше доведен во прашање класични­от реалистички пристап на Морген­тау, Арон, Кисинџер, Кенан, Херц и на други традиционалисти, со критики­те и објаснувањата на меѓународните односи од разни други перспективи

на кои заедничка основа им е претпо­ставката за фрагментација на моќта на државата и надминувањето на силата во меѓународните односи.Структурата на системот на меѓу на­родната политика во неореализмот ста­нува нов објект на истражување и тема за аргументација. Класичните реалисти се фокусирале на државите – како еди­ници на системот на меѓународната по­литика и нивната интеракција, а спо­ред неореализмот на Валц, интерак­циите меѓу државите може адекват­но да се изучуваат само ако претход­но се уочи разликата меѓу причините и последиците од структуралното ниво и од нивото на единиците на системот. Неореалистичката теорија, за разлика од реализмот, различно ги сфаќа при­чинските односи меѓу структуралното ниво и нивото на државите. Класични­те реалисти сметале дека причините на меѓународно­политичките настани одат во еден правец: од акциите и ин­теракциите на државите кон резултати­те кои се создаваат. На тој начин може многу да се каже за надворешната по­литика, но малку за меѓународната – смета Валц. Според него класични­те реалисти го мешаат проблемот на објаснувањето на надворешната по­литика со проблемот на развојот на теоријата на меѓународната политика. Пристапот на класичните реалисти е превенствено индуктивен. Неокласич­ниот пристап е повеќе дедуктивен.Фундаменталното отстапување на не­ореализмот од класичниот реализам е идејата дека меѓународната политика може да се сфати као систем со пре-цизно дефинирана структура. Анар­хичната структура на меѓународната политика ја идентификувале и кла­сичните реалисти. Тие ја граделе аргументацијата за автономијата на меѓународната политика како област на истражување на идејата на струк­туралната разлика меѓу внатрешната и надворешната политика. Повеќето теоретичари­класични реалисти ја ис­такнувале тезата дека сè додека не постои универзална држава ќе постои суштинска разлика помеѓу внатрешна­та и меѓународната политика.

Од објаснувањата на анархичната структура на меѓународната политика и аксиомата за безбедноста како мотив на државите, Валц заклучува за закони-тоста на рамнотежата на силите: „Поли-тиката на рамнотежата на силите секо-гаш ќе преовладува кога се исполнети само два услови, а тоа е поредокот да е анархичен и во него да се сместени единици кои сакат да опстанат“ .Очекувањата на теоријата на Валц дека државите ќе се однесуваат на на-чин кој резултира со создавање рам-нотежа водат кон предвидувањата за „ јака тенденција кон рамнотежа во си-стемот: очекување не дека еднаш соз-дадената рамнотежа ќе биде одржа-на, туку дека еднаш нарушената рам-нотежа ќе биде обновена, без оглед на тоа дали урамнотежената моќ е цел на политиката на државите или не“. Овој дел од неговата теорија најмногу е критикуван после Студената војна. Неореализмот или структурална-та теорија на меѓународната поли-тика, формулиран во „Теоријата на меѓународната политика“ на Кенет Валц, повеќе од четири децении се прифаќа, се фали, се доработува, но и се оспорува и погрешно се раз-бира. Во сите теоретски расправи за меѓународните односи што ги покре-на неореализмот, останува овој тео-ретски пристап, и покрај постојаното несогласување со него, неореализмот е сигурна основа од која се тргнува во изучувањето на меѓународните од-носи. Образложен на повеќе од 250 страници, наспроти едноставноста и „елегантноста“, неореализмот охра-брува многу противречни читања и толкувања, така што расправата за него не е завршена.Мноштвото современи текстови за меѓународните односи кои упатуваат на оваа книга на Кенет Валц покажу-ваат дека, како што некој веќе забеле-жал, и доколку оваа книга не постое-ше – дисциплината би морала да се из-мисли.Токму затоа ова дело не изгубило од својата актуелност и провокативност и заслужува да биде прочитано.

м-р Јулијана Стојанова

58

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

атнику, застани. Отпочини малку и одмори ги очите и душата, притоа земи малку од убавината која пле-нува до опседнатост и спокојот

којшто се шири од земјата на Наум Чу-дотворецот. Прво приседни на местото каде што црниот но блескотно провиден Дрим се влива во белото Охридско Езеро. Никаде на светот на едно место не се збрала толкава убавина. Во тишината, која и физички може да се почувству-ва, друштво ви прават белите лебеди и рибата-клен што се прпелка во бистрите изворски води.Патнику, не заборави да се помолиш и во црквата што ја изградил токму чу-дотворецот Наум, посветена на светите архангели Михаил и Гаврил, попозната како манастир „Свети Наум Охридски”. Потоа измиј ги очите во една од мно-гуте лековите води во и околу манасти-рот, како што илјадници, па и милиони други патници, од знајни и од незнајни земји, го направило тоа претходно. Посебно намини овде на 3 јули, на него-виот ден, и одај му чест на светецот кој остана запаметен како чудотворец, со моќта да лекува и за време на животот и по смртта, да лекува од најразлични бо-лести и луѓе од различна вероисповед, односно сите што искрено и со верба му се обраќале. Помисли и на тоа дека све-ти Наум остана запаметен и по зашти-тата на манастирот, по наградувањето на оние што со добра мисла доаѓале во кругот на манастирот и по казнувањето на оние што доаѓале со намера да на-прават некоја штета, да го осквернат објектот или да го навредат светителот. Во црквата се наоѓа и гробот на св. Наум Охридски и многу луѓе од разни вери и националности го посетуваат и бараат исцеление. Народниот раскажувач тоа убаво го запишал: „Кога починал свети Наум, излегол пред Господа. Поради го-лемото добротворство што го правел свети Наум на Земјата, Господ го одре-дил да биде во вечен рај. Бидејќи во не-бесниот рај немало толку убаво место што ќе одговара за свети Наум, Господ со рака покажал кон неговиот манастир велејќи му дека тоа е неговиот рај. „Ти таму ќе бидеш засекогаш“, му рекол, и така бидна.Ете, затоа нема патник кој еднаш дошол во Св. Наум и пак не посакал да се вра-ти овде.

В. Д.

Во земјата на Наум

Чудотворецот

23