Upload
vuongduong
View
291
Download
4
Embed Size (px)
Citation preview
Bunga ng malaon na
kampanya at adhikain ng
mga katutubong Mangyan
upang makamit ang kanil-
ang karapatan para sa saril-
ing pagpapasya at lupang ninuno, muling nailunsad ang ika-limang Araw ng
mga Mangyan na naganap
sa Sitio Sigaw, Barangay
Lisap, Bongabong, Oriental
Mindoro noong April 14-15,
2012 sa pangunguna ng
HAGIBBAT-Mangyan Min-
doro, ang pang-islang sa-
mahan ng mga Mangyan sa
Mindoro. Katuwang sa
gawaing ito ang iba't-ibang
pantribong samahan sa ila-laim nito tulad ng Hanun-
uo, Alangan, Gubatnon,
Iraya, Buhid, Bangon at
Tadyawan. Katuwang din
ng pederasyong ito ay
UCCP- IDPIP at ilang mga
samahan ng simbahan tulad
NCCP at ROMINEC.
Nakibahagi din sa pagdiri-wang na ito ang mga or-
ganisasyon mula sa akade-
mya gaya ng UP Workers
Alliance sa Diliman at UP
Los Banos, UP Open Uni-
versity, ACAD Union,
Lasallete at mga es-
tudyante. Samant ala, nakiisa rin ang ibang mga
samahan para sa mga katu-
tubo gaya ng KAMP o ang
Kalipunan ng mga Katutu-
bong Mamamayan ng Pili-
pinas, Itutuloy, p3
Ang iba’t-ibang Tribo ng Mangyan sa Mindoro
Pahigpitin ang Pagkakaisa at Suporta! Ipaglaban ang Lupaing Ninuno at Sariling Pagpapasya
Run for Pencil, Pakikiisa sa Edukasyong Katutubo
Sa tuwing nalalapit
ang pasukan, isa
sa mga pangunah-
ing pinaghahan-
daan ng mga
magulang ay ang mga kagamitan ng
kanilang mga anak
sa pagsisimula ng
panibagong taon
ng pag-aar al.
Hinggil dito, May
2 5 - 2 6 , 2 0 1 2 ,
muling tinungo ng
Run for pencil sa
mga batang Bangon sa
So. Balangkawon, Lisap,
Bongabong Oriental Mindo-
ro. Katuwang sa pag-aayos
ng nasabing gawain -
ang HAGIBBAT, ay
matiyagang nilakad
ng grupo ng Black
Pencil (ang grupo ng
mga mananakbo pa-ra sa mga gamit pang
-ekwela ng mga
Mangyan) kasama
ang ilang staff ng
IDPIP ang lugar
patungo sa pama-
yanan ang mga ka-
tutubong Bangon.
Itutuloy, p 2
KULTURA’T KA-
LINANGAN
Ang aming Mahuhusay na
Guro!
Wikang Alangan
Hanap Salita
Kulturang Dumagat
Sagot sa nakaraaang Han-
ap Salita
Pahigpitin ang Pagka-
kaisa at Suporta! Ipaglaban ang Lupaing
Ninuno at Sarling Pagpapasya
1
Run for Pencil,
Pakikiisa sa Edukasyong Katutubo
1
Pananakot ng Militar sa
Chairman ng Hagibbat
2
Mga Para-Gurong
Ken’uy, Nasanay!
3
Bantay Minahan: Mga
anumalya ng minahan, isiniwalat!
4
Ang Dam sa Lugar ng
mga Katutubo sa Timog Katagalugan
5
Kultura’t Kalinangan 6
Inside this issue:
Semestral Publication Tomo 14 Blg. 1 Enero - Hunyo 2012
Habang namamahagi ng mga gamit sa mga bata
Taong 2009, pumunta ang
mga sundalo sa bahay nila.
Wala siya ng mga panahong ito
at ang tanging naroon lamang
ay kanyang mga anak at asawa
na takot na takot sa mga mala-laking armas na dala ng mga
militar.
Maliban dito, tinatakot din
diumano ang Chairman na hu-
wag kakampi sa makakaliwa.
Taong 2012, pinagbabawalan
na si Pastor Carculan na
lumabas sa komunidad at dumalo sa mga gawain ng
HAGIBBAT. Maging ang
kanyang pag-alis ay idinidikta
na ng mga sundalo.
***
Ayon pa sa kanya, pagkatapos
ng Mangyan Day, muli ay pinatawag siya ng mga sundalo at binalaan na
huwag makikipagtulungan sa mga
kaliwa.
Ang paghahatid ng Run for
Pencil ng kanilang mga handog sa
mga batang Mangyan ay nagbigay
ng bawas na alalahanin para sa
mga magulang ng mga katutubong
may mga anak na mag-aaral sa nalalapit na pasukan. Kabilang sa
mga gamit pang-eskwela na ipin-
amigay ng grupo ay ang mga note-
book, lapis, pangkulay, pangtasa,
bag at iba pa. Bukod dito, nag-
bigay din ng mga tsinelas ang
grupo sa mga batang mangyan.
Maliban sa mga gamit sa eskwela na natanggap, natuto din
ang mga batang Dumagat ng mga
ilang mga kwentong pambata,
laro, sayaw at ng alpabetong Filipi-
no mula sa mga volunteer ng Black
Pencils. Dahil dito, labis na
nagpapasalamat ang mga bata at
ang kanilang mga magulang sa
buong pusong paghahatid ng tuwa
ng grupo ng Run for Pencil sa mga
katutubong Mangyan sanasabing
pamayanan. Bago magtapos ang
programang ito, malugod na
nagpasalamat ang mga katutu-
bong sa grupo ng Run For Pencil.
Samantalang, labis na saya din ang nakita sa mga mukha ng mga
volunteer na nakilahok dahil sa
mga bagong karanasan at aral na
napulot mula sa mga katutubong
kanilang nakasalamuha.
***
Pananakot ng mga Militar sa Chairman ng Hagibbat
Run for Pencil, Pakikiisa sa Edukasyong Katutubo
Bukod sa nakaambang mga
bakahin hinggil sa banta ng mina,
pagtatayo ng mga dam at ilang mga
proyektong makakaapekto sa pa-
mumuhay ng mga Mangyan, isa din
sa mga kinahaharap ng pamayanan ng mga Mangyan ay ang pananakot
ng mga militar.
Isa sa mga biktima ng mga mili-
tar ay ang ginagawang pag-
iinteroga at pananakot kay Pastor
Marcelo Carculan; Chairman ng
HAGIBBAT at isang Pastor ng UCCP.
Ayon sa kanya, 2011, bago pa man ang Mangyan Day ay pinatawag na
siya ng pinuno ng mga sundalo sa
pangalang Andrew sa kanilang tinu-
tuluyan na bahay ng isa ring Iraya
sa Balao. Dito, siya ininteroga hing-
gil sa kanyang tungkulin sa HAGIB-
BAT at sa Mangyan Day na kaniling
pinilit na daluhan.
KATUTUBONG PANANAW
Page 2
Chairman ng Hagibbat habang kinukuhanan ng
pahayag
Habang masayang naglalro ang mga
Kabataang Bangon
Pamamahagi ng mga tsinelas sa pila
ng mga bata
Habang nagkukwento sa mga batang Bangon
at ang Talakayang Bayan.
Nagkaroon din ng tiyangian na
pangunahing ipinagbibili ang mga
kagamitan na gawa ng katuubo mu-
la sa iba't-ibang tribu. Gaya ng ka-
nilang yaring kamay na bag, pla-
tong likha sa nito, kwentas, por-
selas at marami pang iba. Bukod
dito, nagkaroon din ng mga palaro
sa mga bata at medical mission para
sa buong pamilya ng mga nakilahok
na katutubo. Ang gawaing ito ay
pinalahan ng lahat ng mga katutu-
bong nagnais na maibsan ang kanil-ang mga karamdamang matagal na
iniinda.
Noong May 17-19, 2012 ay
naglunsad ng pag-aaral para sa
Para-guro ng So. Pange-pange
sa Palawan. Ito ay nilahukan ng
pitong (7) mga Para-Guro mula
sa nasabing pamayanan ng mga katutubo sa Palawan. Ang mga
ito ay sina Lolito Madal, Carlito
Colino, Amboy Emao, Tuding
Dansali, Norsita Madal, Rolinda
Lulo at Rosabel Emao. Masigla
ang naging
pagbubukas ng pagsasanay at
ang mga para-guro ay aktibong
nakibahagi sa mga talakayan at
p a g - a a r a l u p a n g h i g i t n a
mapagyaman ang kanilang mga
kaalaman sa pagtuturo at pan-
gangasiwa ng paaralan.
Naging matagumpay ang nasabing pag-aaral. Sa kasalu-
kuyan, sila na ang mga boluntar-
yong para-guro na nagtuturo sa
Sitio Pange-pange.
Inaasahang magsis imu la
ang pag-aaral ng mga bata at
mat at a nda ng Pin agt i bu kan g
Kaungadanganit Pelawan sa So.
Pange-Pnge, Bulalacao, Bata-
raza, Pawalan kasalukuyang ta-
on.
***
Pahigpitin ang Pagkakaisa at Suporta! Ipaglaban ang Lupaing Ninuno at Sariling Pagpapasya
KATRIBU, Task Force for Indigenous
People o TFIP, KADUAMI, PNFSP.
Tinatayang mahigit 500 mga ka-
tutubo ang dumalo at nakisaya sa
pagdiriwang na ito ng mga katutu-
bong Mangyan na kinabibilangan ng
iba't -ibang tr ibung Hanunuo,
Alangan, Gubatnon, Iraya, Buhid,
Bangon at Tadyawan.
Bago sumapit ang mismong araw
ng mga mangyan, inilunsad ang
isang cultural caravan noong Abril 12
-14, 2012 sa inisyatiba ng HAGIBBAT-
Mangyan Mindoro na kung saan, ini-
kot ng mga katutubo at mga nakiisa
sa kanilang mga bakahin ang isla ng
Mindoro. Kaakibat nito ang pag-
lulunsad ng programa sa pitong
bayan na kanilang nadaanan. Ang
mga bayan na ito ay ang Calapan,
Victoria, Roxas, Mansalay, San Jose,
Sablayan at Mamburao. Bahagi ng
programang ito ay ang pagpapaki-lala ng HAGIBBAT, pagtatanghal ng
mga pangkulturang bilang at pag-
tatalakay ng mga isyung kinaha-
harap ng mga katutubong Mangyan.
Samantala, tampok sa pagdiri-
wang sa mismong araw ng mga
Mangyan (Abril 14-15, 2012) ang
iba't-ibang programa gaya ng Radyo Katribu na tumatalakay sa mga
isyung kinakaharap ng mga katutubo
Mga Para-gurong Ken’uy, Nasanay!
KATUTUBONG PANANAW
Page 3
Medical mission sa mga katutubong
Mangyan
Mga produktong yaring-kamay ng
mga Mangyan
Habang nagtinatantya ng batang
Mangyan ang Pagpapana
isang barangay lamang ang
nagsumite ng kasulatan kala-
kip ang mga pirma ng mga
residenteng katutubo sa
Brgy. Wawa. Subalit, ayon sa
isang katutubong nakapa-nayam, ang kasulatang ito ay
dinaya ng mga staff ng Agu-
san Mineral Petroluem
sapagkat ang mga pirma na
nakapaloob dito ay pineke
ng mga tauhan ng korpo-
rasyong ito upang mapa-
yagan ang pagbubukas ng
minahang bayan.
Isa pa sa mga anumalyang
nangyari ay ang hindi pag-
bibigay ng mga form sa ilang mga
barangay gaya ng sa Brgy. Balaw.
Hindi diumano nakarating ang kasu-
latan na naglalahad ng magiging
pasya ukol sa usaping minahang
bayan. Ang ilan naman sa mga ba-
rangay ay hindi na ibinalik pa ang
kasulatang ibinigay sa kanila na
nagpapatunay ng kanilang tahasang
pagtutol sa mga minahang bayang
ito.
Itutuloy, p5
layong papirmahin ang mga katutubo
na nagsasaad ng kanilang pagpayag sa pagkakaroon ng mga minahan na
umaabot sa 20 ektarya sa bawat ba-
rangay sa nasabing bayan na siyang
idadaan sa proseso sa NCIP o Pam-
bansang Komisyon ng mga Katutubo
matapos nilang mapapayag ang mga
katutubo. Kung maaaprubahan ang
minahang ito, ang 9 na barangay sa
Abra de Ilog ay papasukin ng mga
minahan upang ang 20 ektarya ng
kanilang lupa ay bungkalin para sa
yamang mineral.
Sa 9 na barangay ng Abra Ilog,
Ganundin naman, nagpamalas
ang iba't-ibang kalahok na katutubo
ng kanilang kahusayan sa pag-awit,
pagsayaw at pagsasadula na
n a g l a l a r a w a n n g k a n i l a n g
pakikipagsapalaran bilang mga ka-tutubong Mangyan.
Sakabilang banda, hindi naman
nagpahuli ang mga kabataan at mga
batang mangyan sa pagpapakita ng
kanilang kaliksihan sa paglalaro ng
mga inihandong patimpalak ng mga
boluntaryong nagsidalo sa nasabing
pagdariwang.
Bukod sa mga masasayang mga
karanasan sa Mangyan Day, higit na
nagpapasalamat ang mga katutu-
bong Mangyan sa lahat ng kanilang
napulot na aral mula sa pagdiriwang
na ito kaakibat dito ang pasasalamat
sa lahat ng nakikiisa sa kanilang
pakikipaglaban sa kanilang lupaing ninuno at sariling pagpapasya.
Ganundin naman, sa kabila ng
pagod at hirap mula sa paghahanda
at sa aktwal na pagdiriwang, bakas
sa mga boluntaryong nakiisa ang
kanilang kasayahan dulot ng mga
bagong karanasan at aral mula sa
mga katutubong Mangyan.
***
BANTAY MINAHAN: Mga anumalya ng minahan isiniwalat!
Pahigpitin ang Pagkakaisa at Suporta! Ipaglaban ang Lupaing Ninuno at Sariling Pagpapasya
Taong 2009,
matatandaan nang
mamayagpag ang
usaping Minahang
Bayan sa lalawigan
n g M i n d o r o partikular sa Abra
de Ilog na kung
saan daang-daang
pamilyang katutu-
bo ang naninira-
han.
Ang Minahang
Bayan na siyang isang hudyat ng
panibagong su-
s u o n g i n g
pakikibaka ng mga katutubo sa Min-
doro ang siyang pangunahing
proyekto ng Agusan Mineral Pretrole-
um. Ang "small scale mining" ang
kanilang ninanais na maaprubahan na
magbibigay kalayaan sa korpo-
rasyong ito na i-eksplora at bungkalin
ang malawak na lupain ng Abra de
Ilog.
Sa parehas na taong din ito,
lumabas ang mga "form" o kasulatan
na siyang magiging kasunduan na
ipinamahagi diumano sa mga baran-
gay ng mga katutubo sa nabanggit na
bayan. Ang kasunduang ito ay nagla-
KATUTUBONG PANANAW
Page 4
Ang mga batang mangyan habang
minamasdan ang larawan ng iba
pang mga katutubo.
Isa ang pagtatayo ng dam sa
mga pagsubok na sinusuong ng
mga katutubo hindi lamang sa
panig ng timog katagulagan ngunit
maging ng buong Pilipinas.
Ang Laiban Dam sa Rizal
Ang laiban dam ay isa mga dam-
buhalang dam na binabalak
ipagpatuloy ang pagbubukas sa
may Tanay, Rizal na magsusuplay
ng tubig sa Maynila at ilang panig
ng Cavite. Ito rin ang magpapalu-
bog sa 9 na brgy. na malapit dito
kung
sakaling matuloy.
Bukod dito, magpapalikas ito ng
mahigit kumulang sa sampung libong
residente kabilang dito ang apat na
libong residenteng naninirahan sa lu-gar na ito. Isama pa dito ang pagkawa-
la ng kanilang kinabubuhay gaya ng
pagtatanim na siyang pangunahing
maaapektuhan sa pagtatayo ng dam.
Lulubog ang mga sakahan at ang mga
kabahayan sa pagpapatuloy ng pag-
bubukas ng Laiban dam.
Sa kasalukuyang ulat, bagaman
hindi pa naitutupad ang pagpapatuloy ng pagbubukas ng malaking dam na
ito dahil sa isyu ng pagpopondo, patu-
loy pa rin na isinusulong ng Manila Wa-
ter Sewage System ang pagbubukas
nito.
Sa kabilang banda, sa bahagi na-
man ng Mindoro, may mga napapabali-
tang pagtatayo ng mga dam na di-umano'y magsisilbing “hydroelelectric
power generation” project ng mga mala-
lakinkumpanya sa Mindoro ang pani-
bagong banta sa mga katutubo natin sa
nasabing lalawigan. Ang Dam na ito ay magbibigay ng kuryente sa mga karatig
bayan at mga barangay higit lalo na sa
lugar ng San Teodoro, Naujan at Sta. Cruz.
Mga Dam sa Mindoro
Ayon sa panayam sa isang katutubo,
noong 2011, nagpalagay na ng mga pader
upang simulan ang nasabing proyekto.
Samantala, sa Bongabong, ayon sa pinaka-
huling ulat ay naglagay na ng mga bakal
na haligi sa lugar na pagtatayuan ng Dam. Bagaman maliitan lamang ang mga dam
na itatayo, isa pa rin itong banta sa
kabuhayan ng mga katutubong naninira-
han dito.
Habang mahigpit ang pagtutol ng
ilang mga katutubo, may ilan-ilang
pinunong katutubo na pabor sa proyekto
sapagkat mabibigyan daw ng kuryente
ang kanilang lugar gaya ng pangako ng
mga may-ari ng proyektong ito. May
ilan din namang nagpahayag na sila ay
tutol sa mga proyekto ito, subalit sila ay
nalinlang ng mga mamumuhunan sa
pamamagitan ng paggagarantiya sa kanila na magbibigy daw ang mga ito
ng serbisyong panlipunan sa mga kata-
bing residente higit lalo sa mga katutu-
bo na direktang maaapektuhan ng mga
Dam na ito. Isang halimbawa nito ay
ang pagtutol ng ilan nga Iraya sa Dam na
itatayo sa Bongabong, San Teodoro,
bagamat sila ay tutol, pumapasok pa rin
sila sa mga kasunduan mula sa mga kom-
panyang ito na magbibigay sa kanila ng
mga serbisyong gaya ng pang-edukasyon,
pangkalusugan at panghanapbuhay. Dulot
nito, mabibigyan ng kalayaan at lakas ang
mga kompanyana ituloy ang kampanya hinggil sa pagtatayo ng mga Dam.
Ang pagtatayo ng mga Dam na ito ay
magbubunsod ng ilang mga suliranin ng
kahaharapin ng ating mga residenteng
naninirahan malapit sa mga Dam na ito.
Ang ilan sa mga pangamba ng mga katutu-
bo ay ang paglubog ng kanilang mga sa-
kahan dulot ng pag-apaw ng tubig. Bunsod
din nito, mahihirapan ang mga katutubong dumaan pababa ng kabayanan dahil sa
Dam na itatayo na lugar na kanilang di-
nadaanan. Mag-iiba din ang direksyon ng
tubig kaya't maaaring matuyuan ang ilang
mga sakahan at maaantala ang kanilang
mga pangkabuhayan. Isama pa rito, ang
panganib na susuongin ng mga residente
sa tuwing magpapakawala ang mga Dam
na ito ng tubig na magiging dahilan ng
paglubog ng mga kalapit na bayan.
***
Ang Dam sa Lugar ng mga Katutubo sa Timog-Katagalugan
KATUTUBONG PANANAW
Page 5
Diversion tunnel ng Laiban Dam sa Rizal
Maliban dito, isa sa mga pangam-
ba ng mga katutubo sa minahang
bayan kung ito'y maaaprubahan ay
ang posibilidad na ang lupang 20
ektarya na siyang kukunin sa
bawat barangay ay isentro na
lamang ang kabuuan sa isang tiyak
na lugar sa kanilang bayan na si-yang magiging mitsa ng pani-
bagong suliranan ukol sa pina-
glalaban na lupang ninuno ng ating
mga katutubo at ang masasamang
epekto ng minahan sa kanilang ka-
lusugan, lipunan, pangkabuhayan at
maging ang kanilang mga tradisy-
on.
Sa kasalukuyan, naging tahi-
mik ang usapin ukol sa minahang
bayan dulot ng pagtutol ng mga
katutubo sa rehiyon ngunit patuloy pa
rin ang kanilang pagkilos upang
tuluyan ng mapuksa ang usaping ito
na isang malaking banta sa kanilang
malayang pamumuhay na siyang
tuluyang pangangahasang pasukin
ng mga mapagsamantalang minahan.
***
BANTAY MINAHAN: Mga anumalya ng minahan isiniwalat!
Sa Aming Mahuhusay na Guro
Itong pag-aaral sadyang kakaiba
Sa taglay na sikap na aming nakita
Kahit na mapaos patuloy pa sila
Ang liksyon at aral sa tao’y mapunta
Kahit napapagod hindi alintana
Tuhod ma’y masakit, ang bibig at dila
Sa kumpas at galaw ay ibig matasa
Kung ano ang alam at sadyang nakuha
Matamis na ngiti kay sarap pagmasdan
Sa lungkot at lumbay siyang tumutunaw
Aling isip kaya ang di mapupukaw
Sa lambing ng tinig na sadyang pampukaw
Maraming salamat sa inyo pong apat
Sa aral na bigay na aming natanggap
Kahit nalilito minsa’y naghihirap
Ito’y karunungang libreng inihayag
- Tulang nilikha ng isang katutubo para sa
staff ng IDPIP
KULTURA’T KALINANGAN
KATUTUBONG PANANAW Page 6
KATUTUBONG TULA HANAP SALITA
Hanapin ang mga katutubong tribo ng Mangyan.
Abangan ang sagot sa susunot na katutubong pananaw.
abiyan
kaluluwa sa mga katutubong
Alangan
agalapet
pangalan ng tagapalikha ng
daigdig
ag-agay
pagkakaingin
agaraw
ritwal para sa mga patay o ba-
bang luksa ng mga namatayan
agpamago
ritwal na isinasagawa sa
pagpapasalamat para sa magan-
dang ani
agpamangkit maalen diyap
paghahanap ng magandang lu-
gar
balaonan
Katawagan sa manggagamot
bulod
katawagan sa bundok
gupa
lupa na handa nang gaing
kaingin muli
piyagetel
ritwal na ginagawa bago mag-
ani ang mga
sukluban
lalagyan ng nganga
taw-taw
ritwal na ginagawa upang
magpaalis ng masamang
espiritu
KATUTUBONG WIKA
Ang larawang ito ay nagpapakita ng tradisyon ng
mga Dumagat sa pagbubulaog. Ang pagbubulaog
ay ang pagpapaanod sa ilog na kanilang mga
produkto gaya ng niyog at kahoy.