PALAESTRA - culturaclasica.comquot dies, etsi parce, ad nos suppetent alendos. Quid nos ergo mo ratur quominus fortunam periclitemur?» Quasi quodam numine rapti, omnes, eodem jam

PALAESTRAL A T I N A

N. 223 — ANN. XLIII — FASC. III

M. SEP. DEC. — A. MCMLXXIII

www.culturaclasica.com

P A L A E S T R A L A T I N ALITTERARUM LATINARUM COMMENTARII

CAESARAUGUSTAE EDENDI

COMMENTARIORUM CONSILIUM

Praeses:Moderator: Administrator: Curator technicus: Praecipui scriptores:

J. M. Ciller, CMF.M. Molina, CMF.H. Arenas, CMF.J. Aspa, CMF.J. M. Mir, C M F.-J. M. Jiménez, CMF.

MODERATIONIS LOCUS cui m ittenda sunt scripta:

Colegio M enor — CALATAYUD (Zaragoza - España)

ADM INISTRATIONS SEDES cui pretium m itta tu r oportet:

San Antonio M.a Claret, 9 — ZARAGOZA (España)

PRETIUM SOLVENDUM

• pro com m entariis quotannis edendis:

— in H ispania constat— in America Hispanica— in Gallia— in Italia— in Germania— in Anglia— in reliquis civitatibus

100 pesetis 100 pesetis

12 francis 1400 libellis

10 m arcis 20 solidis

3 doliaribus

• pro serie integra cujusqLie superioris anni:125 pesetis constat in H ispania.

• pro quoque fasciculo qui separatim venit:30 pesetis in H ispania constat.

Depósito legal Z. 191 - 19o6 — Ordinarii et Superiorum licentia

Ex officina typographica «EL NOTICIERO» — Caesaraugustae in Hispania


M. SEP. — DEC. ANN. X L IÏI

A. M CM LXXIII 223 FASCIC. I I I

PALAESTRALATINA

LITTERARUM LATINARUM COMMENTARII

SOCIIS CLARETIANIS TER IN ANNO EDENDI


I N D E X

N. 223 — ANN. XLIII — FASC. I l i

M. SEP. DEC. — A. MCMLXXIII

V. Angelino, Interminatum Lunae s ilen tiu m ..................................... 131

R. Paone, Carm ina ..................................................................................... 145

H. de Franco, Nausicaa illa .................................................................. 159

Ae m . P iovesan, De aliquot poetis latinis X V I I I - X I X saeculi. 169

M. Molina, Bibliographia ........................................................................ 183


INTERMINATUM LUNAE SILENTIUM i

Ecce cosmicum navigium fremens paratum que; uterque rector jam sellam occupat oculisque intentis singulos explorat discos ubi lanceolae, modo lentae modo subitae, huc illuc vertuntur.

Aliquantulum longe, turba quaedam gravis cingit postremisque salutationibus prosequitur expeditionis ducem ejusque quattuor comites quibus adjungitur florens aetate puella, physicis disciplinis perdocta. Cosm onautam m tandem globus ab omnibus discedit rapi- doquc gressu ad navigium tendit singulique, angustos scalarum gradus praetergressi, ostium patens ineunt vicissim; puella autem, adhuc gradiens, convertitur ac manu ridentibusque oculis extremum vale praebet parentibus, dum pater erectum fidentemque vultum ostentat, cor vero saliens com prim it mater. Stridenti denique crepitu porta clauditur sonatque jussus: «Eatur ergo!», ac subito rugire etiam atque etiam incipiunt m achinam enta dumque navigium violenter concutitur, fragor quasi ingentis tonitrus aerem lacerat interque immensas vaporis nubes sese tum ultuarie effundentes navis tarde primum, cursu postea magis magisque citato in aerem ascendit atque oblique volatu sidera petit.

Im m oti ad sellas, duo rectores suum quisque munus expediunt, multiplices indices spéculantes atque intente radiophonica calautica verba captantes quae, per aetherem emissa, ad eos a terrestri astro- nautica officina perferuntur, navigii iter per inane regentia; ceteri autem cosmonautae, qui jam pluries, transactis annis, Lunam attigere, taciti mente volutant m unera quae eos, russici rebus bellicis praefecti jussu, opperiuntur ubi prim um sua posuerint vestigia in deserto terrestris satellitis solo.

Abscedit interim Terra eandemque per specularia cernere jam licet veluti ingentem massam globosam quae gradatim decrescit; caelum vero nigrantibus tenebris prodit offusum, in ejusque sinu sidera conspiciuntur pacata nitidissim aque luce fulgere.

Suis praevalidis impulsum machinamentis, citatissimo volatu aerem secat cosmicum navigium atque unius diei itinere adsiduo quietoque per aethera transacto, incipit Luna, ad quam prora dirigitur, eo am plior fieri quo propior accedit navicula, jam que patefiunt in imum depressi atque in orbem circumacti crateres, continua montium juga, hic illic se in excelsa cacumina extollentia, atque amplissime se extendentes squalidae silentesque planities.

Navigii rectores, tabulam inspicientes in qua Lunae sunt regiones depictae, proram in septem trionalem vertunt partem maris quod fe-


132 V. Angelino

cunditatis vocatur, ubi eos ferreum quoddam aedificium exspectat, solidis cruribus in arenoso Lunae solo insistens im m otum (m onstrum dixeris horrens silensque) quod per spatia, aliquot an te diebus, ingens aeronavis a Terra rapuerat atque opportuna a ltitud ine a Lunae solo disjunxerat; ite r autem ipsa pergens exinde suum , T erram petie ra t, dum m irandum exstructum , Lunae a ttractionem exaequans vaporum jactibus a p ro ra erum pentibus, leviter selenicum solum a ttin git ac super illud cruribus se ferreis figit.

Jam navigii celeritas sensim decrescit solum que Lunae p ro p inquat fitque magis m agisque perspicuum ; tandem in eo, ingenti pulveris nube suffusa, navis insid it m oraturque.

N untio per aetherias undas misso, quo felix faustusque expeditionis exitus sedi russicae refe rtu r, cosm onautae, indum entis a tque cassidibus aeri im perviis sum ptis ac suspensis ad terga peris quae oxygenium, vi m agna com pressum , constan te r et exigue iis sp irabile offeran t, ferra tum navis ostiolum aperiunt, parvis scalis quae sponte p ro tendun tu r descendunt solum que p rem un t selenicum .

Oculis rap tim circum ductis ad insueta fruenda spectacula (eis a rida circum jacet planities, quae passim m odo rupestribus variae am plitudinis anulis craterum , m odo p raerup tis m ontium jugis in tercid itur), celeri gressu, quandoquidem vis g ravitatis ac ponderis, haud parvo m inor in Luna, insuetam eis praebet agilitatem , ad cosm icam officinam, quae non longe ingens exsurgit, accedunt, po rtisque ejus patefactis, in tente m achinam enta explorant atque utensilia, si quod forte per ite r ceperin t detrim entum .

Non diu tina quidem indigent vestigatione u t certiores fian t om nia in prom ptu atque in tegra esse, ideoque se cuncti im pigre ad m agnum dedunt RADAR, u t vulgato nom ine dicitur, atto llendum , quod suis elatis antem nis missile quodcum que vel quam libet aeronavem cap te t quae terrestrem secent aethera eaque statim , undis electrom agneticis per im m ensum puncto tem poris tranan tibus, ad russicam astro- nauticam officinam tran sm itta t secretam .

Dum sol n itidissim us m edio fulget caelo, ite r suum tenebris cinctus em etiens, cosm onautae, locum nancti idoneum , vicissim auferre atque com posite incipiunt in strum en ta ac m achinam entorum partes glom erare.

Vix quaedam sim ul nectere coeperant, cum repente cosm onauta qui ad scrinia radiophonica vigil m anserat u t nu n tia p e r aethera a T erra transm issa captaret, cursu anhelus accedit sociisque ei ilico circum fundentibus patefacit a T erra expeditionis m oderatores nuntiare ingens cosm icum navigium , a globo rectum T ransatlan tidarum 1, spatia tranans citissim e, jam jam Lunae prop inquare eo haud dubie consilio u t eorum opus quom odocum que prohibeat. «Missilibus 1

1. Sic malo «Americanos» latine vertere.


Interminatum Lunae silentium 133

ignivomis opportune in id in tortis, navigium animose disiciatis simul ac, Lunae proxim um , pulvis illum circum cluderit, ita u t neque ejus nautae rem anim advertere queant, in Terra contra ejusm odi eventus casu evenisse pu te tu r. Hoc bonum patriae im perat ipsaque id vos nulla in terposita m ora peragere jubet.»

Nondum verba finierat nuntius, cum omnes uno animo unoque im petu ad cosmicam officinam accurrunt, duo m issilia m ateriis gra vida, quae ad ea in quae incidant penitus dirum penda valeant, in tubos jaculantes inserunt duxque ad malleolum prem endum se appara t ceterique, suspensi cordibus, inexspectatum praesto lan tu r eventum.

Sol interea sensim ad occasum vergit, dum ipsum silentium , quod circum eos imm inet, extentius fieri atque profundius videtur.

Ecce autem emergens aeronavis ab extrem o circulo Lunae, p rim um cito properans proram ad m are fecunditatis vertit, postea cursum refrenat u t in solo Lunae leniter insidat.

Dum taciti intentissim isque oculis interm inatoque obvoluti silentio Russici navigium prospiciunt ad regionem advolans in qua delitescunt silentes, sensum quendam repentem insuetum que in imis innascentem cordibus experiuntur, qui ingruit gradatim ac magis m agisque vehemens mentes agitatas pertu rbat: nonne insanum crim en atque inconsulta dem entia, Lunae silenti circum voluti quiete, foedus hum anum quod homines universos in tra se consociat, abrum pere?

Fere inscius, alius in alium oculos figit et in tuetu r quisque in alterius vultu easdem cogitationes eosdemque anim i sensus depictos; jam ecce m anus sponte a bellicis apparatis d isjunguntur atque cuncti m uti im m otique perstan t, trepidi exspectatione.

Ingens interea Transatlantidarum navis leviter solum tangit et parum per in se ipsa conclusa jacet immobilis, quasi secreto suo saepta. Im proviso ostiolum aperitu r atque scalae p raetenduntur exiguae; quidam , habitu cosmico indutus, apparet incertus m oraturque huc illuc inspectans, inde, gradus prem ens cunctanter, descendere incipit, eum que statim alii pauci sequuntur; u tque prim um Russicos, qui a recessu ubi furtive latebant prom pte fidenterque prodierant, conspexere, una simul gressum ad eos animose m aturant, juxtaque progressi, ad m utuam salutationem porrigunt m anus quibus confestim suas Russici nectunt libenter.

S tatim duo duces, radiophonico apparatu , quo u triusque cassis cosmica est instructa, properum conserunt colloquium. «Quid mentia r vel sileam? —ord itu r transatlan tida —Haec eran t nobis jussa: adem pta vobis vita, exstructum vestrum vix inchoatum diruere atque, post quaedam experim enta patra ta , ad Terram reverti.» — «Pariter nobis im peraverant u t vestrum accedens navigium ignivomis missilibus prosternerem us.» —respondet russicus.— «Quid autem vos compescuit?» —instat alter.— «Ingens silentium atque in term inata Lunae


134 V. Angelino

sqlitudo nec non inexsuperabilis quidam im pulsus qui nos quom inus foedus hum anum infringerem us cohibuit.»

M utuum abrum pit repentino serm onem adventans russicus addictus ad radiophonicos contactus cum te rrestribus stationibus servandos, quem cito subsequitur transatlan tida , u terque n u n tia t a Terra iterum atque iterum efflagitationes increbrescere u t tandem refera tu r quom odo sint am bo exsecuti m andata.

Oculos dux alter in alterum vergit idem que p ropositum in u tro que rap tim exsurgit: citato gradu ad suam u terque accedit aeronavem radiophonicosque contactus cum T erra sine m ora d isjungit. «Terra secum ipsa m aneat, nos autem , hic transfugae, vitas nostras quom odocum que servare conabim ur».

In te r socios regressi, quid decreverint quidque gesserint iis referunt, sem otisque tandem dubia anxietate p rae trep idaque sollicitudine, quae brevi at acrite r om nium p resseran t corda, ecce s ta tim inte r illos homines, sibi usque ad id tem pus ignotos, fam iliaris efflorescit conjunctio ac fra te rn a sodalitas.

Cito vero, anim orum vehem enti contentione concitatisque cor- dium perm otionibus fracti atque enervati, in suum quisque secedit navigium ut tandem corpora som no relaxent, dum sol subito se pone d irupta m ontium cacum ina occulit ac supra eorum capital fulget, sidus ingens ac nitidissim um , Terra.

* * *

Expergefactis atque alto placidoque som no refectis plane aperitu r quantum eorum m iserrim a condicio omni sit spe destitu ta: quid agant, in arenti squalidoque sidere vagi ac rem oti, quibus jam ut in Terram revertan tur, penitus p raecludatur, quandoquidem pa triae proditores habeantur? Quomodo vero um quam fieri posse u t ea exusta aridaque vastitas ab hom inibus incolatur? Attam en aliquid ipsis quoquo modo esse conandum . Quid au tem si in Lunae p rofundis v isceribus quoddam exstet (quod num ina concedant!) occultum m are? «Mea quidem sententia —urget russicus dux— hoc ipsum est nobis prae om nibus atque confestim pervestigandum ; neque m achinam enta nec perfecta absolutaque nobis desunt instrum enta; jacen t p rae terea in nostro navigio cujusque generis edulia artificio p a ra ta quae per aliquot dies, etsi parce, ad nos suppetent alendos. Quid nos ergo m ora tu r quom inus fortunam periclitem ur?»

Quasi quodam num ine rap ti, om nes, eodem jam consociati fato, ab ingenti cosmica officina, quae suis fe rra tis fu lta cru ribus jux tim a tto llitu r, terebra unaque simul plastica m aterie, m axim a vi p raed ita dirum pendi, deprom ptis, c ra tera profundum vestigant nec longinquum reperiunt, terebram que in imo ejus recessu applicatam , cum electricis m achinam entis, quae eam circum agant celerrim e, con jun gunt terebrationem que ord iun tu r.



Infim ae silices, acriter exesae, pertundun tu r expedite; novis au* tem additis pro necessitate terebrae partibus, maxim am tandem perviam assecuti in Lunae visceribus altitudinem , postquam ingens plasticae m ateriei pondus in extrem um imm isere foram en, cuncti citato cursu per p raerup ta crateris declivia disperguntur, cum que jam satis afuerunt, per scintillam , vi electrica partam , m ateriem inflam m ant.

Terrifica soli conquassatio cosm onautas discurrentes detu rbat pro- nosque hum i deicit dum repente ecce a cratere am plissim a exsurgit nubes, superas regiones citissim a petens.

Sensim dum sol obscuratur, in tuen tu r obstupefacti cosm onautae longinque alios sparsim jactus vaporis se ad caelum tum ultuarie vertentes intelleguntque constantem tem peratam que virium aequabilitatem in interiore Luna esse perfractam atque mare, quod summa Lunae cutis, torrens atque dirupta, celabat, nunc effrenate per hiatus soli ab imo prosilire, in immanes vaporis nubes conversum, dumque, sum m a correpti adm iratione, perstan t immoti, um idus aer eos cingit acelum que implet, solis siderum que om nium eis adim ens adspectum .

Ilico russicae puellae, physicarum rerum perdoctae, repentina occurrit cogitatio peridoneam instare occasionem ut in aetherio imm oderato vaporis cum ulo liceat ab infimis aquae particulis oxygenium per electrolysim extrahere, ut spirabili aere Luna quoque ditetur.

Protinus om nibus ei strenue opitulantibus, missilia ad acria cre- braque fulgura evomenda idonea quoquoversus in aerem diriguntur eo artificio u t circulatim praetervolitent Lunam.

Ut ea alternis vicibus in aethera em icant, vaporis ingens m assa incipit fulm inibus magis magisque frequentibus rescindi. Quasi m irandae m agnitudinis alites, missilia in dispares cursus singula evanescunt ac dum aquae guttae increbescentes in siticulosum Lunae solum decidere incipiunt, ecce hic illic per aera tenuis color caeruleus, in tra vaporis cumulos, apparet disparetque.

«Gratiae dis im m ortalibus persolvantur! —acclam at physica puella— Jam cernere nobis fas est oxygenium innascens seseque disper- sim diffundens.»

A cratere interim immodicus atque effrenatus vaporis effluxus minime in term ittitu r, nec longa in terponitu r m ora quin alterum alte- rumve missile ex adversa regione caeli se oculis praebeat, ite r suum in orbem persequens ac tractum ducens crebis m icantem ignibus.

Fere am entes, cosm onautae, saeculis innum eris rem eatis, sibi rem otissim is tem poribus vivere v identur quibus Terra im m anibus ejusmodi vexabatur perturbationibus dum se ad anim antibus idoneam offerendam sedem com ponit. Animis dem um receptis, in navigia confugere s ta tuun t ibique quoad illa ingens rerum pugna desinat opperiri.

In suum Transatlantidae Russicos invitant, ingressique una, arcte


136 V. Angelino

ostiolum obstruun t, tandem que cosm icis exutis indum entis, sim plici unu squ isq ue sua hom inis figura ceteris apparet: en itescun t in te r om nes russicae puellae venustas flavique crines, em inetque corporis p ro ceritas atque oris T ransatlan tidarum ducis alacer vigor.

Serm o ilico nectitu r concitatus in te r eos transfugas quibus si ad Terram prohib itus jam est regressus, a t vivendi cupido ardens p e rs ta t, com pluraque in ten te disserunt: post a liquot fo rtasse dies, Lunae statum Terrae habitum quodam m odo aequaturum , fasque fu tu ru m u t incom m oda cosmica deponant indum enta seque ad necessaria m unera m ulto expeditiores dedant, siquidem vis g ravitatis ponderisque longe illic m inor sit quam in Terra. H abitacula exstare, aquam aerem que, si di adjuvent, jam circa p e r Lunae regiones coalescere; p rim um ergo instare m unus, ubi p rim um licuerit, u t in a ren ti Lunae solo sata ad o rtum d a n tu r .

«Haud perdifficilis res; —in terpella t russicus re rum na tu rae peritus— eo enim consilio u t edulia artificio p a ra ta in terdum epulis jucundioribus m utarem us per m ensem quo hic m o ra tu ri eram us, haudquaquam spernendam fructuum copiam nobiscum attu lim us, quae nunc congesta in recessu nostri jace t navigii, vosque h o rto r ideo —addit subridens— u t sem ina nucleosque, cum fructus aderitis, m axima seponatis cura, u t ea suo serere tem pore queam us.»

«Nuntium a ttu listi g ratissim um —ei redd it T ransa tlan tidarum navigii rector— ac me patiam ini suspicari quoddam num en nobis hu cusque invigilasse propitium . Jussi enim sum us vectare a tque in Lunae solo per unum diem sub divo exponere cu juscum que generis sem ina ut noscere possem us num radii, quos cosm icos appellam us quosque scimus assidue ab inani profundo super aerem te rres trem delabi, ea intim e laederent. Potius quam ig itu r in an tiquo Terrae hum o, ea in solo experiem ur Lunae, ad juvenilem sta tu m —sinant num ina!— redactae, atque nobis u tinam d e tu r ea exsurgentia cernere ac cito virentia!»

In terdum ab ru m p itu r serm o om nesque circa specularia g lom erantu r navighi: d u ran t vaporis eruptiones quae aethera pedetem ptim infuscant passim que in editis caeli p a rtibus nonnullae in terlucen t aeris caerulei insulae; guttae autem crebriores a tque cita tio res in selenicum jam decidunt pulverem et mox im ber violens p lanitiem circum stantesque verberat crateres. Fulguribus cinctum , quoddam adhuc conspiciunt missile praetervolans; quodpiam aliud, vi qua pe llebatu r exhausta, in tuen tu r prolabens atque se con tra solum allidens.

* * *

Per integram hebdom adam cosm onautae, in navigio captivi, m odo spe elati m odo anxia sollicitudine dejecti, exspectant si quando illa vehem ens rerum pugna tandem acquiescat. Octavo vero m ane, cum



experrecti navigio egrediuntur, insuetum quoddam m irandum que spectaculum eorum obstupefactis oculis prodit: duo navigia atque prope adsurgens cosmica officina, innum eris ro rida guttis, ad solis orientis radios collucent; ubicum que circum , lacusculi tem peratioris solis lumen im m oti reverberant atque vice caeli tenebris obducti, in quo etiam in terd iu nitidissim a fulgere sidera solebant, nunc, toti Lunae circum fusus, subtilis ex tenditur aer caeruleus, oxygenio constitutus, quod, a guttulis vaporis exsolutum , immenso avidoque recingit Lunam amplexu.

Per aliquot m om enta, stupor ingens omnes a rrip it et im m otos coercet, exinde simul congregantur duoque duces audacter propositum ineunt a capitibus cosmicas cassides exuendi, experturi priores si forte novus aer sit ipsis spirabilis.

S im ulatque capita nuda em inent, purissim um levissimumque oxygenium in pulm ones irrum pit, ducibus gratum alacritatis sensum in to tum infundens corpus dum sanguis laxior liberiorque per m em bra diffundi videtur.

Tunc cuncti cosmica indum enta celeriter deponunt, utque pueros modo huc modo illuc jucunde circum silientes seseque pueriliter am plexantes cerneres, immodico gaudio deprehensos atque repentino.

At ocius illa praeterit anim orum candida effusio; uniuscujusque enim m enti ardua quae eis p rostan t m unera propere obversantur. Si quidem machinales apparatus atque electrici minime desunt, ac si calefaciens radiansque vis solis in prom ptu est et si interm inatum aeris spirabilis convexum nunc Lunam denique am plectitur nec habitacula desiderantur, attam en innum era urgent agenda, prae omnibus autem seminum satio.

Ab oleribus igitur atque a cerealibus incipitur: sacculis a Trans- a tlan tidarum navigio detractis, patens seligitur planities in eaque cosm onautae, instrum enta tractantes quae, ad usus longe dissimiles conflata, nunc in pacifica atque im polita bipalia ac rastra ligonesque convertuntur, sulcos in m adefacto aperiunt selenico pulvere in eosque ordine ac singillatim semina dispertiunt.

Si quis praecellentes illos physicos, in placidos m utatos imperi- tosque sudoreque m adentes agricolas, conspexisset, profecto subrisisset oblectatus.

Laetum sationis laborem per m ultas horas producunt cosmonautae; defatigati tandem fameque laborantes, dum sol, jam ad occasum declinans, eis rutilo lumine blanditur, in orben consistunt ac synthetica edulia quae sapidiora, additis fructibus a poenore russico detractis, reddere conantur, avide laetanterque exedunt.

Dum in te r se fervide colloquuntur, m unera in proxim um distribuunt diem: pars novum ferreum exstructum atto llet idque machinam entis aptis ad radiantem solis vim intercipiendam suppeditabit, pars vero altera ad inspiciendum cratera se conferet a cujus imis


138 V. Angelino

perfractis visceribus magna pars am plissim i sub solo occulti m aris, in vaporem versa, saevo im petu per p lures dies diffluxit.

Cum ergo aurora rubescit, consurgunt cosm onautae eorum que s ta tu ta m anus per to tum diem im pigre ad partes om nes ferreae compagis simul nectendas incum bit atque desudat; vespere autem , sublim ia in extrem is exstructi p a rtibus crystallina com plura specula, m iro disposita ordine, ad solem ora vergunt n iten tia , m otuque concordi se cum eo circum vertentia, ejus cap tatos radios ad subtilia im plicataque m achinam enta tran sm ittu n t, quae eos in vim calorificam partim partim que in electricam transm utan t a tque congerunt.

Globus vero a lter ad cratera, qui jam silet sedatus, et ipse prim o mane pergit ac postquam ejus os aegre a ttig it p raerup tum , caute imum explorat nec aliud quam caecam in tu e tu r voraginem ; paulo posterius autem , cum m eridiano fere tem pore ad perpendicu lum sol incipit im m inere, in m irandam altitud inem depressum lacum vix prospiciunt im m otum , a quo tenue m u rm u r ascendit si quod saxum , tem ere jactum , diu prolabens, tandem in aequor offendit.

«Ecce aquae receptaculum quod inexhaustum dixeris. —ad n o ta t quidam — Quid autem nos proh ibeat quom inus ex eo perennem deprom am us rivum qui prim us aridam secet Lunae planitiem ?» P laud itu r ilico sententiae cunctique sine m ora ad socios certa tim revertuntur, acervatisque et in tra se arcte copulatis om nibus ex p lastica m aterie fistulis a cosm ica detractis officina, celeriterque regressi, quasi im m anis longitudinis anguem in n ig ran tem altitud inem dem ittunt; quem ubi se in aquam senserunt m ersisse, pneum atico organo vi electrica acto jungun t m otionem que excitant.

Pauca transeunt m om enta cum repente spum eus jactus em icat aquae, quam statim in haud longinquam flectunt depressam p lan itiem eo proposito u t renidens lim pidusque lacus regionem ditescat in qua cosm onautae suam constituere sedem. C urrit trep idans aqua per rivum atque incipit se lente super pe trosum extendere alveum .

Insequentibus diebus, circa ejus ripas disposite nucleos e t sem ina fructuum sedulo serun t cosm onautae, jam sibi m ente silvulam fin gentes quae quodam die, etsi rem oto, suo virenti lacum am plexu circum cingat.

* * *

Pluries illis instan tis operae diebus russica puella cum Transat- lan tidarum duce collocuta atque opera ta est, p luries oculi a lterius in alterius oculis se defixere, pluries a ltera a lteri subrisit, dum in u tro que sensim studium exsurgit cum altero a liquan tu lum com m orandi ejusque intim us cognoscendi.

Quodam autem vespere, rivum ju x ta qui leni cum m urm ure pronus festinat ad lacum, obvii invicem fiunt, sibi invicem a rrid en t, si-



mulque colloquentes prosequuntur. «Est mihi m ater et pater qui a Terra discedenti suum filiae dare trepidum vale optaverunt; —orditu r Natalia roganti Andrew (iis vocantur nom inibus)— memini patrem , dum navigium ingredior, anim osum erectum que se offerre, a t in m atris oculis me lacrim ulas vix retentas conspicere.»

«Neminem ego ex meis in Terra reliqui; —reddit Andrew— imm ature me dulcis m ater deseruit, in flore adhuc juventutis e vita decedens, paterque cum aliam in m atrim onium sibi junxisset uxorem, me coepit gradatim posthabere sensim que neglegere, ideoque, in mea desertus solitudine, rerum naturalium studiis arden ter me dedere coepi, in quibus cito praecipuus esse non sum cunctatus. Quotiens vero cupivi ut dilectae m atri meos optim os exitus noscere liceret quotiensque desiderio flagravi percaram ejus audiendi vocem, quae mecum gratu laretur, tactum que experiendi levem m anus ejus meam comam permulcentis!»

Oculos erigit N atalia in ingenuum et alacrem comitis vultum atque molli secretaque carp itu r erga eum pietate eique respondet: «Mequoque physicorum studia jam a pueritia allexerunt et in Petrobur- gensi S tudiorum Universitate haud difficulter in ter condiscipulos em inui. Hac quidem ratione duobus abhinc annis, coetui addita sum physicorum quos in vestram patriam , ut congressui adessent de infimis m ateriae particulis inquirendis, exciveratis. Ibi ad communem pervestigationem absolvendam aliquot com m orata sum menses eoque tem pore satis perite vestrum didici sermonem».

«Absque dubio —pergit in cogitatione defixus Andrew— assequitu r scientia u t in ter se concilientur homines conjunganturque, at quo tandem fati decreto evenit ut perpetuo in ter se populi conflictentu r aveantque, a quo tem pore in Terris apparuerit homo, bellis, eversionibus atrocibusque facinoribus, insane atque furenter aevos tran sigere?»

«Reconditum hujusm odi arcanum me quoque jam diu cruciat; — reddit N atalia— quin fieri possit, hac eximia intellegendi facultate ditati, u t tandem aliquando homines, pace in ter universas gentes conciliata, totos se ad vestigandam naturam , ad m ira artificia excudenda, ad hum anas litteras excolendas atque ad vitam laetantes fruendam , dedant? Ad quid divinum hoc m unus si ut una placide vivamus ne pervincim us quidem, quod contra ipsa beluarum assequun tu r genera?»

«Parum afuit —im m urm urat Andrew— quin in ter nos quoque antiqua prorum peret insania atque in hoc semoto desertoque sidere vetus Cain scelus renovaretur. Prorsus quatenus ab hom inibus sejuncti, soli coram solis, hoc ingenti circum voluti silentio, reminisci quivim us nos ante omnia unius immensae fratres esse familiae.»

«Nunc autem , quid nobis obveniet? —rogat subm issa voce N atalia— Fervida horum dierum alacritas fere nos im pedit quom inus co-


140 V. Angelino

gitemus. Hic nos incognitum tenet fatum ; quousque nobis superstitibus esse licebit?» Cui Andrew: «Q andoquidem his haerem us angustiis tantum m odo quod foedus hum anum frangere noluim us, u tique a rb itro r minime fieri posse u t ille, quisquis fo rm ato r fue rit un iversi, nos hic desertos neglegat. C eterum in nostris navigiis varia in- gentiaque non desunt m achinam enta, aer e t aqua fere p e r m iraculum sunt nobis oblata, quocirca non m odo persuasum habeo nos ad hanc selenicam regionem virentem reddendam valituros, sed e t spem teneo firm am quodam die iterum ad terrestrem p a triam nos posse reverti.»

Dum jux ta rivum taciti regred iun tur, oculos ad caelum extollentes, nonnullas conspiciunt nubeculas quae, tam quam navicularum grex solivagus, aethera lentissim o secant cursu. «Prim ae sun t nubes —Andrew ait subridens— quas sol a nostro lacu radiis elicuit suis; Lunae dom icilium magis atque magis adsim ulari jam incipit Terrae!»

Sol interim u ltra m ontium juga d ilab itu r se re ñusque orbis n itentibus fulgere o rd itu r sideribus, cum am bo ceteris se ju n g u n t cosmo- nautis unaque convivantur euntque postea dorm itum . At serius som no devincitur N atalia: diu fidens ingenuusque ducis T ransatlan tidarum vultus ob ejus oculos versatu r illiusque verba adhuc resonantia ipsa sibi audire videtur.

Transeunt in terea dies, aliquot operositatis nav itatisque pleni: in cosmica officina cu jusque generis experim enta tem p tan tu r ac m achinam enta, quae sint usui vicissim gregi illi hom inum in inhospito sidere destitu torum , vel p a ran tu r vel refic iun tur; adhib itis p rae terea selenicis silicibus, ex pluribus concretis natu ris , nova conflata sun t synthetica edulia, dum specularium ad rad ian tem vim solis cap tan dam, nuper exstructum , jam caloris électrid isque fluxum offert adsi- duum ; sensim vero Lacus am plior factus est a tque p ro fu n d io r nec non modicus aliquis im ber jam alere consita coepit.

Quis autem n arre t quo suavi affectu perm oti cosm onautae olera spectaverint e tepefacto Lunae grem io tandem exsurgentia ac brevi herbescentia? Nec m ulto post, pom iferarum arb o ru m silvula quoque fit per exigua virgulta perspicua, quae mox v iridan tibus o rn an tu r foliolis. M irum vero quantum regio discrepet exculta ac tenellula indu ta v iriditate, cum circum acta squalenti atque aren ti tellure, c ra teribus ac m ontibus p raerup tis sparsim intercisa.

* * *

Ex quo die prim um suos invicem sensus cogitationesque ingenue patefecerunt, in tra N ataliam fam iliaritas a tque Andrew in tim io r facta est et con junctio r nec diu socios la tu it duorum juvenum anim os quodam blando eodem que ardenti affectu magis m agisque capi.



Perdiu vero incertus Andrew m oratu r m ultaque secum ancipiti volutat animo: quomodo, in illo infesto sidere rem otus, sibi Nata- liam vitae sociam conjungat? V erum tam en, quam sit utrique dulce atque jucundum m utuo perfru i am ore anim isque fere in unum conflatis, sortem tam insuetam plenam que insidiis una periclitari!

Quodam autem die, dum in cogitatione defixus haec secum ru rsus agitat, Nataliam sibi obviam conspicit accedentem.

«Qua de causa te ita cogitabundum deprehendo?» vultu rogat illa arridenti. Cui ille prom pte fidenterque talia reddit: «Tempus est tandem ut candide tibi loquar. Duae in m ente mea jam dudum in tra se cogitationes rixantur: si plane intellego quam sit suave meam tecum vitam partiri tibique totum meipsum offerre, at parite r mihi nequeo tem perare quin quaeram quo ju re te mihi hoc rerum incredibili am biguoque statu audeam sociare».

«Aures tuas mihi intentas, quaeso, admove. —ei respondet, ore gravitate composito, N atalia— Ego quoque, ex quo te mecum audivi libere candideque loquentem atque hum anitatem integritatem que anim i tui conjectavi, eadem quae tu sollicite diuque perpendi. At nunc interrogo: quid tandem ad nos im m inentia fata, quaelibet sint eventura? Si qua calam itas, quam ne m ente quidem effingere nobis fas sit, nostrum hunc gregem pusillum obruat aliquando, nonne nos antea vitas junxisse, flore fruitos esse juventutis nostraque corda m utua dilectione arcte devinxisse, praestabit?» dum que loquitur, praetrep ida frem ensque propior accedit oculosque ardentes in ejus vultu defigit. Eam cito Andrew, et ipse ime fremens, brachiis contra pectus artius am plectitur, dum os jung itu r ori.

«Hoc ipso die —im m urm urat Andrew a complexu se denique solvens— socios nostrum docebimus propositum ,» atque adhuc pertu rbati trepidantesque ad aeronaves contendunt com itibusque in unum coactis suum patefaciunt secretum.

«Ne rem nobis inexspectatam referre putaveritis; —prim us jocose subridens respondet navigii russici gubernator— com pertissim um enim habebam us haec ad ejusm odi exitum evasura.» Ab omnibus jucunde ridetur, dux autem russicus, ad socios conversus: «curandum nobis est —addit— ut sacrum nuptiale rite solem niterque —ut nobis fas est— agitetur. Ipse, si id vobis probetur, quippe qui maximus sim natu, sacrum agam; nec deerunt hymni qui ritum efficiant laetiorem . Sponsis autem russicum navigium habitandum rogo u t concedatur; haud enim erit m ihi meisque m olestum in am plam cosm icam officinam demigrare. Quod autem ad vos a ttine t —subicit F iodor (hoc illi est nomen) se ad Andrew Nataliam que convertens— cuncti exoptam us u t hic, etsi m inim e commoda suppeditant quae Terra largiter suis incolis profert, dies isti laetissim i vobis p rae tereant. Omnibus constat Lunam am antibus qui Terram incolunt favere; quidni largius benigniusque suis secundet?»


142 V. Angelino

Plaudent omnes arriden tque sponsis, eos ovanti saepientes corona, dum Andrew hum eros am an ter cingit N ataliae, cui genas lenis rubor suffundit.

Aliquot horis post, in cosm icam officinam sedulo em undatam et quam optim e in ordinem digestam , congregantur cuncti a tque ita russicus dux, u troque navigii rectore a latere adstan te , o rd itu r:

«Omnes flagito u t linguis faveatis. Vultisne, N atalia atque Andrew, perenni vinculo vitas conjungere vestras?» Postquam am bo, secreto quodam aestu correpti, adsensere «jungite ergo m anus —p ro sequitur Fiodor— atque rem iniscam ini posthac, ubi sit Cajus, te quoque Cajam adesse oportere; cuncta au tem gaudia aerum nasque, si quae sint superventura, sim ul esse fruenda vobis atque patienda, alterum porro alteri praesid ium ac solacium esse debere quoad Parca vestrae stam ina vitae praecidat.» Subm issiore postea ac sim pliciore voce sic prosequitur: «Nunc vero non mea m odo sed et om nium om ina ex imo porrigo corde u t candidi fulgeant inde ab hoc tem pore vobis soles; si quando autem parvulus selenita suos in hac rem ota mundi plaga vagitus edat, jam nunc exoptam us u t nonnisi felicibus p e rfru a tu r diebus.»

Omnibus jucunde plaudentibus, m utuum osculum , jam conjuges, sibi ferunt Andrew ac N atalia, h ilarique sociorum caterva stipati, ad cenam nuptialem contendunt, quae quidem inusita ti generis fe rcu lis est apparata: quis enim non subridere t apponi cernens convivis synthetica edulia, cocta olera, pom a nonnulla e t —m irum !— duas Lilyboetano im pletas vino lagoenas, quas nescio quis cosm onauta, antequam a T erra abscederet, fu rtim in quodam secreto navigii re condiderat angulo. Non desunt ergo propinationes, cui nuptiales addun tu r chori, m odo Russicis m odo T ransatlan tid is scite anim oque libenti canentibus.

Sole jam u ltra m ontes dilapso sideribusque innum eris jam per serenum orben collucere incipientibus, om nes tandem eunt dorm itum , ac nox secreto suo involvit am antes quibus om nia circum evanescere v identur dum am bo in im am beatita tem im m em ores dem erguntur.

Primo mane, sonitus subitus necopinatusque p e r ingens m a tu tinum silentium ferri au d itu r sublim e, quasi liquidus lusciniae cantus: Fiodor, quem m ensibus illis sollicite operoseque trasactis p rae te rie ra t se secum a T erra suam tulisse fidiculam 2 qua per cessati operis intervalla ob lectare tu r quandoque, rei repente recordatus, consilium inierat pulcherrim is m ollissim isque m odis, quos m em oria teneret, sponsos exspergefaciendi. Musicae notae praetervo lan tes A ndrew Na- taliam que e sommo blande excitant, eisque tacitis com m otisque suaves exprom ere v iden tur in tim osque sensus qui len iter id tem poris eorum sollicitant corda.

2. Ital. «violino» (Bacci).



Ut tandem tacuit fidicula, egrediuntur dilectoque amico laudes gratesque arridentes persolvunt.

Sol interea cacumina m ontium craterum que am bitus radians incendit, sociorum quem que ad cotidiana advocans opera; disperguntu r ideo, pro more, ad suum quisque munus, at nemo, u t antea, naviter alacriterque officia illo die perficit sua: sacrum nuptiale conviviumque, quibus laete omnique cura soluti interfuere, ipsis fere insciis m em orias nunc exspergefaciunt quas antea oblivioni dederant atque in imo obruerant corde.

Ecce nunc coram eorum oculis vultus dilecti p raetergrediuntur menteque dies festi transactique tem poris grati depinguntur eventus. Simul vero aliae, quas usque ad eum diem sponte neglexerant, subduntur animi fluctuationes seque tunc prim um anxie in terrogant quid illis m ensibus in longinquissima Terra evenerit quaque ratione nullum aliud cosmicum navigium inde ad Lunam pervenerit. Utrum Terrestres detinuit quod contactus per undas electrom agnéticas abrupti sunt repentino nec um quam postea denuo redintegrati, an potius gravis quidam casus eos deterruit ne jam in apparanda navigia incum berent quibus aethera peragrarent?

Dum ergo Natalia et Andrew, quocum que m unere soluti, prim as novae vitae horas blandissim o gaudio repletas traducunt, hac illae vagi, modo fervide jucundeque m utuum nectentes sermonem, modo taciti sua secum secreta atque dulcia cogitata volutantes, in ceteris sociis augescenti taciturn itate correptis, gliscunt mem oriae ac magis magisque cupidine quorundam tandem nuntiorum flagrant accipiendorum quidnam in rem otissim a Terra contigerit.

Vespere autem , cum mensa eos omnes una simul contraxit, russicus dux, qui suum sociorum que animos paribus angi curis anim adverterat, sic verba faciens orditur:

«Dilucide sentio, socii comitesque, quid vestra corda concitet atque pertu rbet, planeque intellego gratissim um eventum, qui nobis peractus sit praesentibus, si quidem vehementi duos amicos affecerit beatitate, at imos sensus nostros affectusque perculisse eosque inexsuperabili vi ad rem otam Terram traxisse, ubi domus nostrae exsurgunt, ubi loca dulciter nota urbesque nostrae stant patriaeque.

Q uartum jam hic vivimus mensem, cum fato quodam incredibili tam strenue pugnantes ut vetustissim um hoc sidus, quod qualibet vita carere putabatur, ad id sit a nobis adductum ut Terrestribus, etsi precarium , attam en tolerabile praeberet hospitium , quo in hospitio am or ipse, quasi flos purpureus in inculta solitudine, hic in ter nos effloruit. Vos igitur interrogo num putetis patrias nostras, ubi eas de om nibus quae hic passi simus fecerimus certiores, benigne incepta nostra esse excepturas nosque iterum in suam sodalitatem accepturas.»


144 V. Angelino

Socii omnes in tentissim as his dictis p raebueran t aures, p rim usque silentium solvit Andrew sic ordiens:’

«Tametsi felicitas, quae me atque N ataliam his obvolvit horis, nos quodam m odo visa est a vobis disjungere, m inim e nos p ra e te r it tandem com m unis consulti tem pus advenisse. Itaque p ro p a rte m ea spem alo firm am fore u t te rrestres fra tres recte nostram agendi ra tionem sint in te rp re ta tu ri nosque insontes neque indignos sine cunctatione ascituri sint concives. Unum est enim scelus nostrum , nostram intim iorem hum anita tem aspernari noluisse. Ideoque censeo u t sine m ora Fiodor ipseque radiophonicum con tac tum cum te rre s tr ibus redintegrem us stationibus et quaecum que sin t a nobis gesta aperiam us et quidnam sit nobis agendum rogemus.»

Placet cunctis sententia: u terque ergo dux, sua cosm onautarum m anu com itatus, ad p roprium accedit navigium , dum sol ad occasum declinans, extrem is cacum inibus m ontium cra terum que p rop inquat, ea ru tilo incendens lumine.

Radiophonicis sum ptis calauticis, duces am bo, nonnullos verten tes globulos, contactus renovant electricos vocem que, in im m ensum undis latam electrom agneticis, dispergunt, rogantes u t te rre s tris statio percontanti reddat responsum , m oran tu rque postea taciti aures erigentes, sociis cincti qui anim o haeren t ipsi quoque suspenso.

Diu siletur a Terra. Pluries tunc postu la tio ite ra tu r, cui idem inopinatum sequ itu r silentium . Dum a tton itos oculos cuncti in se invicem convertunt, ecce ab orientis appare t regione lenteque per aera ascendit te rrestre sidus, non áutem placido fulgens, u t antea, nitore, sed arden ti flagrans rubore et ab im is visceribus im m ensos jac tu s exhalans coruscos. Nec longum m eaverat trac tum , scandens per aethera, cum repente im m anis d irup tio illud in partes perfring it quae huc illuc palantes d ilabuntur, fum idos flam m antesque sulcos pone linquentes.

H orrore ingenti vehem entique anim i consternatione perculsi, perstan t am entes cosm onautae: Terram , eheu Terram , ubi carissim i sui quique vivebant, ubi fra te rn a hom inum m ultitudo illis iisdem annis, per cunctas d ispersa regiones, vitam , u t ipsi, in te r spem curasque atque gaudia et angores transegerat, e t ub i in te rm ina tae gentes, per innum era jam elapsa saecula, s trenue ac p e rtin ac ite r certa verant quo gradatim hum aniores cultus ra tionesque vitae liberaliores assequerentur, horrifica sustu lera t atom ica clades.

Prof. Vido Angelino Apud Lyceum H um anisticum Via Cotolivier, 410056 - OULX (Augusta T aurinorum ) in Ita lia


C AR M I N A

IN MORTUUM MEUM «SANCTUM FELICEM» PAGUM

’ . • : i !

Tu quoque de Latiis Musis, o m ortue page,consequeris partem , dum m ea Musa sonet:

dum «NATALE SOLUM» carm en duo tresve nepotes per colles m em orent arvaque cara meum;

dum m ea vita suum valeat traducere tem puspost hanc aetatem , non secus Artis amor! ! .

AD HIRUNDINEM PROFICISCENTEM. i

Quae mihi jam vernas referebas, m itis hirundo, auras, aprili sole calente, novas,

quae laetabaris, volitans aestate canoraper cam pos m ecum garru la perque vias,

nunc, ab itura, m ihi luctum m andare videris: 'laetitiae finem tristitiaeque capu t...

Jam valles nebulae re tinen t e t culm ina; cornix jam pluvias rauca voce coraxque vocant;

arboribus colles furians folia excutit Eurus,quae fore credideram collibus usque decus;

autum ni tem pus propere succedit, hirundo; . .m oxque subibit iners, m ortis imago, gelu.

Ecce, meae vitae quoque sic brevis occidit aestas, im m inet e t rapido cruda senecta pede;

nonne mihi raris canis conspergitur aetas?nonne na tan t oculis nubila tae tra m eis? ,

Tu u tinam redeas cum m em bra sepulta quiescent haec mea! Defuncto tu mihi dulce canes...

Ardeat in tum ulo, veluti tunc ru b ra corolla, flam m a micans anim ae non peritu ra meae;

scilicet innuptae sapientis virginis instar, . >; .quae ad Christi red itum pervigilabit amans!


146 R. Paone

I N F R A T R I S F U N E R E

(Ad Josephum fratrem dilectissimum, media nocte a. d.X II Kal Februarias Anno MCMLXXXIII hac vita miserrima

functum)

Nullum carm en adhuc Tibi Musa Latina dicavit, m orte nim is p ropera F ra te r adem pte tuis.

Quo, Josephe, Tibi sem per sum vinctus am ore, exstabas puero qui m ihi saepe pater!

Paulo m ajo r eras natu , e t pa tien tia m ulta ex pueris inera t cum bon ita te Tibi.

Hac re sensisti quid possent fra tris acutae ungues in vultu laesus u trim que tuo.

Bellus eras vultum , ceu persica ru b ra ferentem ; tunc ego tigris eram ; tu quasi m itis ovis!

Complures volucrum nidos tu vere requiris: at num quam m atrem pignora flere sinis.

M itior inque dies, puerosque senesque colendo, fis; pius e t prudens sem ina in arva jacis.

Ipse boves, asinam cu ras... anim alia cuncta diligis et cunctis g ra ta alim enta paras.

Quam Tibi sum gratus! Sivisti m e in bona asella, cui nomen «Gilda» est, usque eq u ita re tua!

Cum patre , cum Genetrice pia, cum conjuge functa, cum que Rachele m ane, con tum ulatus item!

In rude non ego p o rtab o r solidum que sepulchrum : me quocum que solo, tunc date pace fruar!

Hernicus, mecum , sim ul ac sua lum ina condat, sub te rra nostra rite fu tu rus erit;

Vobiscum veniet Michael post tem pora m ulta!Cognatae venient, dein, aliquando, Rosa.

O m inor u t nullum , vivo genitore, nepotem m ors rap iat; potius sin t m ala cuncta mihi!

Heu, Josephe, vale! Lacrim is his vulnera, septem post decies annos fac p recor illa lavem!


Carmina 147

IN MORTE DI MIO FRATELLO PEPPINO

(Versione libera dai versi elegiaci latini dello steso Autore)

Peppino caro, nessum verso ancora ti dedicò la mia Musa latina, o fratello di morte repentina rapito ai tuoi in così tragica ora!

Per me tu fosti come un padre, allora che fummo nella nostra età bambina, lo —pur di te minore— con felina unghia ferivo... Il tuo volto, d'aurora

fresca ridente, sopportò gl'infidi miei gesti di tigrotto lacerante la rosea guancia, che brillò a te solo.

E ricordo i tuoi cento e cento nidi nascosti a me, finché la pigolante nidiata non avesse preso il volo...

Prediligevi i vecchi ed i bambini; con grande cura davi semi ai campi.Bovini, equini ed asinelli, ovini amavi: a tutti preparavi gli ampi

canestri d’erba medica... Or, nei confini di stretta tomba pure tu t’accampi col Padre, con la Madre... ove i suoi fini segni lasciò la tua Maria, tu stampi

con lei le orme di morte... ove la cara Rachele venne prima e ti sta accanto!Me già non porterà con voi la bara;

Voglio dormir, dovunque sia, sotterra, come l’amato Enrico... E tutte, intanto, verranno le Cognate, oltre la guerra!

Oltre la guerra lunga della vita, verrà Michele... dopo (come io spero!) verrà la nostra ROSA, già afiorita nelle lagrime sue, cara al pensiero

dei cari figli, ch’essa ancora incita (come io tutti i nipoti!) al ben, foriero di sogni belli e realtà infinita —vissuta insieme al saggio suo Severo—!...

Perdonami, o Peppino, se trottato ho con la ”Gilda” tua troppo frequente; e —dopo settantanni— l’aggrumato

sangue dei graffi miei sia finalmente dal tuo bel viso tutto ben lavato cogli occhi miei, col pianto mio cocente!...


m R. Paone

NATALIS, DIRUTI PAGI TILIA

Arbores in ter, tilia o superba, quae mei pagi es veneranda imago, te cupit grato celebrare can tu

parva Camena,

oppidi quae nos in plateam vocabas sub tuis ram is patu lis p e r annum omne festivum juvenes senesque

tem pus agentes.

Te canam tandem , m ea dum senecta, cui nimis vitae g lom eran tu r anni, haud procul sentit sibi jam p ara tu m

esse sepulchrum .

Tu coronaris foliis novellam ad juventutem , redeunte vere, to t tibi annorum num erus m ihique

sit licet idem;

fert enim vires tibi solis axis, cujus aeternis radiis calescis, teque Tyrrhenum m are m ulcet, auris

oscula miscens;

ast ego in parvo studiis vacabam usque conclavi teneris ab annis: heu! mihi nullus quasi sol adesset,

et m are nu llum ...

N ata tu mecum , (P ate r id puello saepius sanctus m ihi dixit ipse; audii felix totiens colendae

M atris ab ore)

es soror dulcis mea, cui salu tem me ju b e t m ultam citharoedus alm us delphicus Phoebus dare, quo, com ata,

vitis ad in s ta r

proxim ae et lauri, sim ul et virentis ilicis buxique, magis m agisque, ter meos annos revirens quaterque

vincere possis!


Carmina 149

IL TIGLIO DEL NATIO VILLAGGIO

(Versione m etrica libera dello stesso autore)

Mio tiglio, che, tra gli alberi, superbo simbolo resti del natio villaggio, te con modesto canto or celebrare

gode la Musa;

te, che adunavi già sulla piazzetta sotto i tuoi rami ombriferi per ogni tempo festivo giovani ad anziani

cortesemente.

Ti canterò, mentre l’età senile, che gli anni miei moltiplica, già sente che non lontano preparato attende

il mio sepolcro.

Tu t’incoroni di novelle fronde, quasi a novella giovinezza ogni anno, a primavera, benché gli anni tuoi

sian pari ai miei;novella forza reca a te il bel sole

che ti riscalda co’ sereni raggi; dona carezze l’aura del tirreno

mare e i suoi baci;

a me non già, ché chiuso e chino ai libri nella mia stanza, sin dagli anni primi, nessun per me raggio di sol brillava,

e nessun mare...

Tu con me nato, (dai paterni detti l’appresi io bimbo, e già più spesso ancora dalla materna voce: o venerandi

miei Genitori!)mi sei fratello caro, a cui salute

pregar comanda il citaredo nume delfico Apollo, ché lussureggiante,

come la vite

ed il vicino alloro, e l’élce, e il bosso, e più di questi, tu, più volte ancora rinverdeggiando, tu questi anni miei

vincere possa!


15t R. Paone

In tuis ram is vaga carduelis frondeum can ta t positu ra nidum , dum nova aestatis sobóles per auras

i' ’ '■ avolet omnis.

Sola quae pagi revocas ruen tis nomén, in longum rem ane oro tem pus; impleas nostras aliquando olenti

polline nares,

quo mihi caros n im ium nepotes reddis in terdum quasi tem ulentos, haud secus m ustum redolens Falernum

mense Novem bri.

V ulturum , hic illic, ag itan tu r alae; non prius visi colubri per h irta saxa nos terren t, fugiuntque edaces

undique m ures;

densa cornicum crocitans caterva, a tra corvorum sociata turm a, in ferun t parvis avibus pavorem

atque ruinam .

Te bonam cunctae volucres frequen tan t; teque m aternam tiliam salu tan t passer argutus, galeata alauda,

nun tia veris!

Sole sub pleno nitid i diei per tuos flores et apum cohortes, m ella carpentes, s trep itan t, venusta et

cocca rubescunt.

Nocte, de silva philom ela deflet, tu rris ex pinnis lacrim atu r ales Palladis, bubo, sine fine fa ta

tristia fundens...

Sordidae m uscae hinc abeant; feroces sintque crabrones procul atque vespae; floridos ram os genus o rnet om ne

papilionum ...


Carmina 151

Infra i tuoi rami il vago cardellino, mentre prepara il nido suo, gorgheggia sino a che tutta la sua prole estiva

vedrà volare.

Tu solo del villaggio, ormai disfatto, tramandi il nome : resta ancor per lunghi anni, ti prego, e ancor le nostre nari

e dei nipoti

empi d’aulente polline, che ebbrezza, genera, come il redolente mosto del Massico, nel mezzo di Novembre

fattosi vino...

Vedi agitarsi le ale agli avvoltoi, atrisciar — non visti prima— rei serpenti che spargono terrore; e di tra i sassi

fuggono i ratti!

Densa di corvi e di cornacchie schiera crocida per il cielo... e gran paura infondono ai volatili e sterminio

cieco di morte!

Te, che rifugio sei d ’amica e madre ogni uccelletto cerca, e su te canta l’arguto passerotto e galeata

l’allodoletta...

Nel pieno sol di splendida giornata, di fiore in fiore raccogliendo il miele mormoran le api, con le rosseggiami

tue coccinelle.

A notte, dalla selva il rosignolo manda il suo pianto a fiotti; dalla torre caro a Minerva, il gufo, senza fine

spande tristezza!

Da te le mosche vadano lontano con le feroci vespe e i calabroni...Orni i fioriti rami la famiglia

della farfalle.


152 R. Paone

cetera insecta (a t m inim e m olestas quae m eum rum pun t cerebrum cicadas) lene te circum volitan tia audi

comis e t acci...

Audies, a rbor, tenebras per altas, au t diu, vivens, anim as querentes quotquot in pago fuerun t, fu tu ra et

tem pora ducent;

quique nunc adsun t vigiles coloni quae tuam veram tiliae m agistrae ad scholam n a tu ra docet, per usum

discere possint:

fastus u t tan tu s m odo te sequatur, divites ram i innum eri u t creen tur; ex solo radix vaga sed p rofunda

erud it illos!

Cum cadit T itan sub itu rus undis, in tuis densis latitans latebris, dulce pennatum caput a tra sem per

sylvia cantet.

Te m eas lauros tacite alloquentem atque buxetum viridans in horto som nians fingo m ihi per quietem

noctis amicam!

Dum meae vires m inuun tu r omnes, in dies truncus tib i convalescat, quam diu ostendat sua quae videm us

rudera pagus.

Vive, dum stellae ru tilen t per aethram , (om nibus plantis licet occidendum st): vae m ihi!... non, te m oriente, vivam,

cara, precabor!

Te mihi aequalem , teneram gemellam, teque reginam valide decoram , teque felicem m oriem ur omnes

adspicientes!...


Carmina 153

Ogni altro insetto (on già le cicale, che a me il cervello eternamente rompono!) cortese ascolta intorno a te volante,

e a te l'attira!

Udrai per l'alta tenebra notturna, o in pieno giorno le anime che furono fra le tue mura lamentarsi, e quelle

che ancor saranno...

Quei che ora son, tuoi vigili coloni, alla tua vera scuola magistrale, o tiglio, quello che da te s'insegna

apprenderanno:

e come tanto fasto a te procui nei ricchi rami, e sempre in maggior numero, dalle profonde tue radici sale

l'insegnamento.

E quando il sole scende in seno al mare, e tra i tuoi densi rami ben nascosta spande sue note, più soavemente,

la capinera,

a me sognante sembra che tu parli ai cari allori miei, ai verdeggianti bossi dell'orto, all'elce ad alla vite,

la notte intera!

Or che le forze a me già tutte mancano, prego che il tronco tuo sempre più valido resti finché i suoi ruderi il villaggio

mostri ai venienti.

Vivi finché scintillino nel cielo su te le stelle (benché tutte a morte cedan le piante!) Oh, ch'io non viva, o caro,

se tu morrai...

Te, coetanea e tenera gemella pianta, e regina splendida cotanto, e te felice tutti noi, morendo,

contempleremo!...


154 R. Paone

GILDAE ASELLAE EPICEDION

Quae me per colles cauteque per arva ferebas, pagi perque vias hum iles et s tra ta viarum , quadrupedante etiam pede laeta nim isque to lu tim (ast ego saepe nates pressus tua frena coegi),GILDA, jaces! Heu te m iseram ! Sol te rtius, ecce, te positam m aestus spectat sub flum inis undis! te tenet in limo coenoso fossa profunda V ulturni...

Tum ulo simili est acceptus in am nem rex Alaricus, equo stans, e t sim ul arm a sepulta barbaricos in te r can tus...

Quam tris tia vidiquotque tuam lacrim is pom pam sum, Gilda, secutus!

Post num quam positus villoso in tergore curram , m ore trium phantis; tibi num quam gram ina g ra ta ipse m anu tradam ! M iserum me! M orte repente non ego credideram ru tilo te fulm ine tactam casuram esse: m ihi num quam m edicabile vulnus!

Quae m ecum sem per fueras sociata labori, vivas dum vivet, cui te com m itto, Camena:

Quam triste tem pus nunc m ihi feriae!Hinc hisce nullus collibus au t viis

cantus volabit sibilusque undique laetitiam ferentes.

Te m orte rap ta , Gilda, levam inis sum factus expers; nam valeo m inus

pondus viarum ferre: c ru ra saepe laban t baculoque n ito r.

Mecum m em ento quae fueris die cum fo rte asellus (tam p o tu it Venus!)

est ausus a tten ta re castum ingenuum que tuum pudorem .

Quae tunc fuerun t in pedibus tuis vires? Sequaci tu similis caprae,

tan ti im petum fugisti am antis ac nem oris la tebras petisti.


Carmina 155

Post, Gilda, dem um tu ta redis tua ad tecta, victis insidiis mali,

altoque per noctem ruditu in tegra concelebras trium phum !

Nunc te rra pressae sit tibi perlevis, cui ver refu lsit bis decies nitens.

Si fessa nunc dorm is, m anebis viva tuo dom ino m ihique...

Non me sollicitat quae gloria ta rda nepotes excitet a tque m eum possit diffundere nomen; num ne juvet laudasse asinam et tem ptasse Camenas? G ratus a t ipse tuas operas nunc dicere cogor,Gilda; juvat tacitum non hoc liquisse sepulcrum !

Saepe etiam mecum campos cum firm a secares, si te fo rte gradus persensi, gram ine tactam , velle tenere, m anu demisi laetus habenas u t teneris agri foliis fruereris aprici: paniculas placuit frum enti tradere magnas, exercere fu it quo mos tibi m unere dentes e t fauces im plere avidas ventrem que tum entem .

Inde ego tranquillo vultu stra tusque per herbas carpere te sivi flores fruticesque novellos, et m alvam et cythisum ... Velles quoque dulcia poma tangere, viticulas, pendentes undique botros...

Haec linquenda tam en mihi eran t domino, inde saligna te virga jussi contentam finibus esse quos asinis n a tu ra dedit vetuitque aliena.His offensa malis, saliens, me terque quaterque tangere tu rpe solum jussisti ...C redere tan tum quis possit, sua ju ra asinos defendere et ipsos e t quae non sua sint sibi quondam haec sum ere velle?

Si casu cecidi, tu, contra, im m ota stetisti, donec ego in tergis ru rsus com ponere sellam quam super et ru rsus potui conscendere et ire ...

Os quoque jactasti subitum super obvia poma, quae tenuere viam, ram os agitantibus austris, me quasi jactasti per terram ex im pete facto!

Cara Rubinorum m em orat te villula laeta sed mage te m em orant natalia ru ra Toronis...

Te quotiens vidit pagus me PETRA ferentem , quae frum entorum est nim is altrix te rra beata!Te quotiens vidit mecum pia PETRA MOLARIS et mons qui MAJOR, nebulis circum datus, exstat.


R. Paone1*56

ARX ROMANA videt nos cum duo tresve nepotes ejus in hospitio valida cu ran tu r ab Arte ju re M achaonia, qua pagus splenduit usque!E t de m onte videt nos «nostra» SATICULA celso, qui SANCTI FELICIS agros superem inet om nes, per quos, Gilda, sonant rivi, sed inane sonabunt; per quos herba fu it tibi; nunc tibi vana virebit!

Saxa per h irta soli natalis quam bene, asella, olim vexisti me, perque pericula vitae, in te r spineti casus hom inum que canum que.Te duce, nullus e ra t m ihi, Gilda, m etusque tim orque; quid raedas actas, oleo crepidante, tim erem , cum vel equo currus, jam , raeda vel acta vapore, sin t asinis quoque nil nisi, nunc, puerilia tan tu m ?...

Teque etiam generans «pipinellam» saepe videbat collis, qui pulchrum «M oretellus» nom en alitque praesertim Foenum tibi jun iperum que perennem .

Saepius et vidit Santus N icander am oenus collis te, pinis dives silvestribus altis, lentiscis fragans, ram isque recentibus orni, quos quacum que fu it sem per tibi dulce vorare!

Gaudebas, hinc, irrita re , poetria , cantu PETRUM, si casu tecum contendere posset:

— «En cantrix humilis cantorem noscere magnum ipsa velim: cantum, PETRE, remitte mihi!

Sic PETRUS cantor cantabat «Io uror amore»', dein cantrix latum, GILDA, retundis «io»!

Et PETRUS, cantans Sancti Felicis amatam, pergit «io», flagrans cordis in igne sui.

Rursus, GILDA canis: (quasi dans promissa fidemque): annuis ad PETRI pabula versus avens...

Ex nemore, est cui nomen «Fuscum», PETRUS amicam accit amans, («GILDAM» vocis imago refert)

Num PETRUS vates est? Es ne poetria, GILDA?—pabula testantur ...Majus et ipse magis!»—

Quam cita robusto «PETRANO»... verba ded isti... et Sancti Felicis, in illum saxa jacentes,GILDA, videbaris pueros reprehendere diros: scilicet ex PETRA pago te PETRUS am abat sic, u t saxa suis tergis ceu fru stu la ferret!


Carmina 137

— «Nil peccat, nisi am ore, nil reusque, ex tra qui p roprium vagans ovile, repente aggreditur furens am atam :Romeo similis vorat voratque viam, gloria, qui, decusque PETRAE,GILDAM usque ad stabulum petit fugacem ... Leandro juveni m agisque com par, qui AB IDI patrias fugit puellas e t H erum subiens, aquas per HELLES, jacet per m are m ortuus profundum , hero in quod cita se deinde jacta t.Eos vivificans Venus M aritat!C um am filioli soli patern i

mei saxa fe run t bonum in PETRANUM, qui nolam sequ itu r furens amore, et immo hinnit: ioque... ioque... ioque... io!... (quadrupedans) io triumphe;...7 »»—

Nil valet ille PETRUS tecum contendere, GILDA; si quis adaequaret certantes in te r utrosque, rude rud it PETRUS: GILDA, es philom ela canora!...

Occidit ante tuam m ortem qui pessim us auctor PETRUS, nam fru stra sim ilabat se esse poetam ...Nunc nigra regna canit, quibus est dignissimus ipse!

GILDA, sed Elysiae valles nunc carm ine amoeno ecce tuo resonant, melius m eliusque beantes!

PETRUS fuscus erat, tu vero argentea fulgens; horridus ille canet carm ine item que colore...

Paullo, GILDA redi: m ontem qui Sancta Maria est nom ine, sem per erit gratum conscendere tecum, unde pa ten t oculis carissim a ru ra Toronis, unde tibi stom achum m ulcebat «medica» dicta herba virens, hinc illinc, usque ad flum inis oras, in tra quas dorm is ventura in saecla quiescens!

Tunc et aperta nigras nares protendis in illam adspiciensque tuos torren tes unde bibebas...

GILDA mem or, quotiens tiliae constricta fuisti, donec ego huc illuc, carpens ru tam que rosasque, per spinas, pagi per rudera m aesta vagabar?... P raesertim que m eae carpsi, per fracta cadentis saxa domi, teneras «sponias», tibi fraxineasque frondes atque thymos, tibi silvestresque m yricas?...


159 R. Paone

Unda V ulturni, flu itans per oras, nunc tuum sem per recinet sepulcrum ; hinc tuo striden t salices, genistae nom ine, GILDA.

Quae tuis tergis tu leras puellos, deditum Musis et avum et nepotem Entium , Rinam Lyciamque, nostro in pectore vives.

Quae mei pagi, m aculas ob illas pellis argenti variae colore, sem per in vivis oculis m anebis omne per aevum!

Prof. Raphael Paone Via M. M. Benavides, 5 PATAVII (Padova) in Italia


NAUSICAA ILLA...

De nova ac lepida quadam Nausicae indolis et ingenii interpretatione, qua probari ac demonstrari vult quatenus recentiores mulierum

habitus atque mores iidem atque veteres sint.

V etustissim us quisque m ortalium cum tem poris acti la u d a to r1 porro factus sit —amissa, scilicet, florentis suae aetatis m em oria perspiciendique elapsa sibi sensim facultate— , om nia esse nunc alia ac fuere an tiquitus sibim et persuasum habet nim ioque anim i candore im butus laudat p rae terita a t praesentia incusat, prim o quoque tem pore id u ltro dictitans severus —tam quam si perpetuam hum ani generis tu rp itudinem im pudentiam que im m unis expertus sit—, quae tem ere ac passim oculis om nium hodie subiciantur, ea om nia se puero conspici haud licuisse.

Censent enim qui sunt aetate adm odum provecti, u tpote qui a voluptatum lubidine rem oti m iro quodam priscae in tegritatis desiderio teneantur, censent, inquam , alios ac prius exstare nunc mores, cum autem optum a quaeque ex innuptis m ulieribus caste verecunde- que olim se gereret, nihil im probandum factitans, quin etiam pudi- color actu tum fiebat, si eadem via pergens puer bene adfectus ipsam alloqui tan tu lum ausus esset, si brachia pavidae repugnantique am ans attigisset, nedum am ator vultum et ora perm ulsisset osculabundus, cum vero pleraeque hujus aetatis puellulae, etsi verecundiam sim ulare in terdum conentur, nulla jam re utique erubescere queant, quippe quae m axum um ob m orum licentiam im probulae, eheu!, jam factae sint.

Quid vero? Num est om nino laudanda pristina illa aetas, quam bene m oratam trad iderun t, vituperanda adductius praesens, qua fn iim ur?

Minime! Cum enim quidquid horum attigeris fere ulcus sit, facere non possum us quin, re consentientes, a viris aetate provectis juvenes aliquantulum dissentiam us. Cur? — quaesiverit quispiam. N im irum , quia recentiores ipsi «laudam us veteres —liceat u tique his 1

1. Hor. Ep. ad Pis., 173.


160 H. de Franco

u ti verbis quáé Ovidius poeta e x a rav it2—, sed nostris u tim u r annis». Enim vero aequalia om nibus om nia tem pora num quam non sunt, quandoquidem ipsa Hom eri aeta te —ne dicam po rro D antis, qu i in im pudicas eas fem inas acerbius contum eliosusque invectus est F lorentinas, quae m alacis crocotulis indutae in publicum «ostentantes una cum uberibus pectora» 3, fufae!, p rod iren t— , quandoquidem ipsis, inquam , Hom eri tem poribus lapsam e t am issam m ulierum pudicitiam ac sim plicitatem vetuli m ussitantes etiam tum conquereban tu r...

Sane, nihil novi in lucem pro ferre fu it in anim o: vel potius om nes eadem atque olim anim is m entibusque nunc sentim us neque vero est quisquam quin tem porum suorum in ten tius acriusque quam praeteritae aetatis vitia anim advertat. V erum tam en puellae om nes —quod, eheu!, est valde dolendum — eaedem atque apparen t nunc fuerun t aliquando eaedem que sem per e ru n t e t ubicum que te rra ru m .

Cum ingeniorum specim ina ex vita com m uni percipi deceat, quis non videt quantum levissima quaeque virginum dim idiatis m inim isque tuniculis plerum que gaudeat, quo procacius ac speciosius illece- brosiusque suum exstet corpus, p rou t recens vestium est mos, quem necesse est m inim e vero esse diu m ansurum ? E tenim , si volubilia volum us vocabulis saecula com parare, hosce Q uinti H oratii versus ap tare licet ad rem: «m ulta renascentur, quae jam cecidere, cadent- que / quae nunc sunt in honore vestimenta, si volet u su s» 4 5... Verum enim vero, quod nunc viget, id jam viguit et vicissim obsolevit : habitus cultusque crebro m u tan tu r atque certo quodam tem poris spatio recurren te mox iidem fiunt, in p ristinum sta tum subinde redeuntes.

Quid m irum ? Cum enim nihil sub sole sit novi, cum autem nihil p rorsus suo sta tu in om ne fere m aneat tem pus, en consequ itu r u t om nia vulgo eadem planeque sim ilia exstent.

Ecquid? Tuniculae illae, quae m agnam nunc m ovent ad m ira tio nem, sum m o in honore nonne jam fuerunt? Nonne deinceps ta lares m anicataeque tunicae maxime sed paulisper p lacuerun t? Nonne exinde m odicae in deliciis ru rsus fuere vestes, quae in usu esse jam desierunt, quem adm odum exigua vel potius succinctiora, nom inibus porro tan tum m utatis, iterum nunc vigent corporum tegum enta, quae parum velent velanda?... Quod a ttine t ad rem , quid nunc dicam de m alacis patagiatisque iis Laconicarum virginum vestibus, quibus fu it nom en «phainom erides» \ quae contuentibus viris candida teneraque c ru ra ac fem ora patefacerent? Nempe, haud fuerit absurdum hoc quoque hic adicere, quod procacem quandam fem ellam , quae u ltro

2. Ovidii Fastorum lib. I, 255.3. Dantis Purg. XXIII, 101-2.4. lib. Hor. Ep. ad Pis. 70-1.5. Ibici fragmentum 61: q>atvoiiru?iftec


Nausicaa illa... 161

exornans teretia la tera m ulto magis conspici vellet, ad captandum hujusm odi illecebris locupletem colonum, Hesiodus poeta «pygusto- lon» 6 non illepide neque infacete vocavit.

Cum, scilicet, oculos anim osque et cupiditatem virorum in se u ltro convertere n itan tu r puellae, interulis pectora detegentibus indutae ac bracis vel exiguis curtioribusque fem inalibus praeditae in publicum prodire solent, m ollius putid iusque jactan tes latera, saginatarum anserum in sta r...

En, quatenus haud bene se gerant virgines plerum que, id impu- dentiuscula illa nos docet puella —cujus ingenium et m ores Gnaeus Naevius poeta loco quodam , qui exstat, illius togatae fabulae, quae «Tarentilla» in sc r ib itu r7, actuose effinxit— , scitulum illud, inquam , bacciballum , quod «quasi pila / ludens datatim dat se e t com m unem facit. / Alii adnutat, alii adnictat, alium am at, alium tenet; / alibi m anus est occupata, alii percellit pedem, / anulum dat alii spectandum , a laris, alium invocat, / cum alio cantat, a t tam en alii suo dat digito litteras» ...

Num ig itur censemus veritatem et natu ram esse parum a Naevio poeta servatas? Puellarum ne m ores p rae ter m odum auctos verbis effinxisse Naevium censem us? Minime vero, hercle! Quodsi omnes om nium m ores ab uno discere non licet, cum plane eadem non sit universis m ulieribus ra tio nec lubido, tam en, quia de corruptis p ra visque fem inarum m oribus haud perpauci poetae acerbius scripsere, tragoediis vel satiris plerum que usi —ut Euripides, u t Pacuvius, u t Junius ille Juvenalis, quos ego silere potius puto, quam ea ancillis e t jan ito ribus haud ignota nunc referam — , consequitur u t inverecundae ac protervae, nisi omnes vulgo et in universum , saltem pleraeque fuerin t puellae.

Si quis autem usque adhuc sibi parum persuasum sit, meis subdiffidens dictis, en antiquiore quodam ad persuadendum apto nunc usus exemplo, quod prius in m entem nemini um quam venerit, certam verissim am que illius Nausicae indolem u ltro aperio et enuntio, firm is gravioribusque fretus argum entis, quae refelli u tique non possint.

Num quisnam Nausicae illius oblitus est, quam inclutus cecinit H om erus? Nempe, m em oria excidere prorsus non potest Nausicae imago, si quis semel vel neglegenter strictim que legerit sextum ejus, quod «Odyssea» inscrib itur, carm inis librum : ante oculos legenti sim plex et p roba et pudica et candida virgo obversatur Nausicaa, viros nondum experta, petentes plane aversata, quippe quae, bene m orata ac m orosa, actutum erubescat si quis coram parentibus in

6. Hesiodi Op. ac dies, 371: xvyoaxólov.7. Isid. Etym. I, 26, 2.


H. de Franco162]nuptiarum m entionem incidat, nedum juvenem quendam significet, qui am ore captus eam procitum venerit...

Agite, vero, non est ita prorsus! Ne credideritis H om ero!... —frem ant omnes licet, p roferam quod sentio, nihil veritus ne m e im pium com pellant vel H oinerom astiga quendam — , nolite, inquam , iis confidere quae de candido Phaeaciae virginis anim o bonus p ro tu lit Hom erus, honestam m ulieris speciem et im aginem exprim ere, a t nequiquam , conatus, quandoquidem inscius, nedum sibi parum constans, Alcinoi regis filiam reapse im pudicam eandem que inscitu lam inducit, pro tervam inducit ac versu tam ... Ecquid? Num candida et sim plex est ea appellanda quae haud socus ac puella quaedam m ale m ora ta se gerat, quae accito pudore erubescere valeat coram populo, quae sim ulato animi candore, inspicientibus paren tibus, m odeste parens loquatur?

Medius fidius!, quid m ulieris sit N ausicaa nunc an im advertite, M aeonium carm en iterum pervolutantes, m iniatu lis meis cerulis innisi, qui paginam legitis m eam ... Qhé!, cur me constric ta spectatis fronte? Quid censetis? Communem ipse neque veram dum taxat a vestris m entibus oculisque radicitus excuti volo opinionem , vera a falsis sine ira e t studio dijudicans, tam quam caligine dispulsa. R ursus, heia!, inspicite mecum quae fuerit m era veraque N ausicae indoles ac natura .

Cum vestes lavandi causa ad flum inis ripas se con tu lisset N ausicaa, postm odo, confectis laboribus, prius anim um relaxare paulisper- que sibi indulgere voluit, quam curru recepta dom um red ire t. Ecquid? Nonne decebat regis filiam apricari gestienti laetitia e la tam ? Nonne se delectare ludo? Sane quidem , nihil p ro rsus dedecebat! Pila se ig itu r tum oblectabat Nausicaa, exsultim ludens cum aequalibus ancillis, siquidem populare ingenium sibi e ra t. R epente accidit u t virum conspexerit dorm ientem ... Quid vero? En, quem adm odum p ro terva illa Lesboa pupula, versicoloribus soleis indu ta , quae, auricomo Aphrodites d u c e 8, A nacreontem pu rp u rea pila ictum lacessit, ita eum virum , qui in litore s tra tu s m iran ti m irus apparu it, quan tus et quam validus, haud incerto pilae ictu excitatum , duce quidem M inerva glaucis pollente oculis dea °, Nausicaa illicere conatur.

P erpm ruscit virgo et vetitum nefas quoddam nunc gustat, nim is laetata quod procul a domo, e paren tum conspectu om nium que civium ab oculis rem ota, una cum viro quodam peregrino versetur, fam ilia rite r alloquens ipsum , om nino sibi ignotum , qui fulgenti nobili- que ore insignis idcm que adm odum juvenis neque illepidus v idetu r optum isque m oribus im butus, nisi forte, scilicet, p rim a specie falli*

8.9.

F ra g m e n ta quod nobis ab Athenaeo (XIII, 599u) traditum est.



m ur... Quis scit an certa uxoris ducendae voluntas sit ei ipsam que sibi desponsum peregre venerit ille, si quid forte de Alcinoi regis filia audiverit praeclarum ?

Qui redeunti dom um Nausicae se com item nunc adjunxit, Ithacus ille Ulixes —Odysseus graecanice dictus quod facilis sit suscensu 10 11— , ei haudquaquam venit in m entem leviori obsequi femellae nec quicquam im prudens professus est, quod certum caritatis in eam indicium et argum entum conjectari possit, tam quam si prim o obtu tu deducentem et incaute prosequentem Nausicaan tum am ascere visus sit.

Quid enim ? Cum Laestiadae Ulixi mos fuerit com iter et officiose se gerere, nullo obsequendi consilio tum etiam usus, haud gravatim iter ille facit una cum ineptiore virgine, cujus ego haud scio an species ac form a talis fuerit, qualem caecigenus cecinit Hom erus: quin etiam nec recto corpore p raestan tem effingere anim o licet Nausicaan nec m inim o naso praeditam nec bello pede nec longis digitis nec nigris ocellis neque sicco ore... —quae omnia, demum, eximiae ac sum m ae pulchritudinis praecipua sunt puellis usquequaque, Catullo quidem auctore 11— , immo vero form a m ediocri, aetate non mediocri. Non dubito, enim, quin adulta prorsus et languescens quaedam fuerit virgo, vara et im procera, blaesa quodam m odo et loquacula, illepida et im portuna... E tenim est vix credibile eam adeo esse spretam e t neglectam ab Ulixe, qui oppido m ulierosus cum esset, novam quandam profecto haud praeterm isisset occasionem, si paulo venustior virgo illa fu isset... Sin aliter, cur fastidium quoddam perspicienti viro fervida movisset Nausicaa? Cur exosculatus, cur amplexus eam ille non esset? Cur satis propensam ac pronam blanditiis in stuprum non illexisset? Quia, nim irum , u t hinc intellegere licet, regiae puellae vultus tristis et in jucundus exstabat. Quodsi affabilem Ulixes se erga inscitulam virginem prim ulum praestavit, idcirco —m ehercules!— existum andum est, quod illam praeclari regis filiam alloquens reveren tia quadam u ltro affectus erat, u tpote qui in omnes mulieres, qualescum que, officiose et urbane se gerere soleret, tan ta ipsius cum utique esset hum anitas!

Quorsus ig itur tam m ulta, siquidem longe alia Ulixi tum erat mens? Quid plura, si frigidum ac lentum , si tam socordem ac m inime cupidum in diligenda Nausicaa Hom erus ipse Ulixen effinxit?

At redeo ad propositum .Cum autem sibi aliquid videatur quod sane non e s t 12, m ente et

cogitatione rem depingens, falsa atque inani spe fru stra tu r Nausicaa,

10. Cfr T, 407-9.11. Catulli carm., LXXXVI, 4; XLIII, 1-3.12. Cfr 2, 240-5.


164 H. de Franco

im pudentiuscule ac pe tu lan ter se gerens, haud secus ac m erito ria quaedam puella.

En quo m elius effici possit u t intellegat v ir adesse jam tem pus profitendi se am ore captum esse Nausicae, callidum consilium censet ilico adhibendum : adm odum sollicitam se esse p ro fite tu r, tam quam si nunc de fam a sua pertim escat, ne omnes, qui verendae regis filiae occurrerin t pulchello com itante hoc viro, nunc dem um m aledicere a u d e a n t13, item que adsentantiuncula quadam , haud per am bages, veluti im prudens e t incallida p rosequ itu r Ulixen, significandi g ra tia quatenus ipsum am are coeperit, adeo u t m alivolorum o b trec ta tion ibus nunc se obicere p rim um audeat secura, fam ae periculum se adire patiens: «Quisnam est peregrinus iste tam pulcher ac p rocerus, qui Nausicae ite r co m ita tu r?» 14... — hoc, occupat virgo, d ixerit quispiam , am bos una euntes com iterque colloquentes rem otis ancillis conspicatus, quia, m ore m ajorum , m inim e decet puellam una cum viro solam am bulari...

Quid vero tem pestiva viro sibi velit puella versu tus ille v ir recte perspicit atque intellegit: at, nihil m uta to vultu ire pergens, iniquo anim o aures blandiloquentulae p raebet Nausicae, quae, sim ulationis artificio im buta, u rget e t instat, p a rite r gerens gradum : «Ubinam gentium istum illa nacta est peregrinum ? Est quidem ei sponsus... 15 — omnes ferm e ita dicent confidentiloqui.

En verbis strenue et acrite r batuens collineare conatu r m uliercula (gladiatoriae a rtis haud sane peritam certe dixeris!). Illatos autem sibi ictus caute e t p ru d en te r sustinet adversarius, qui, veluti d u rio r ingenii, quid significaverit virgo se m inim e intellexisse sim ulat, non quin p robe tu r externa, qualiscum que, venus (m ultiv irae enim Circes lascivaeque Calypsus oscula num quam is effugit m ultivolus), sed quia regiae isti m ulieri, u tpo te quae nubilis sit, nedum invenusta, irr itam nup tiarum spem afferre non vult, etsi officiose ac benignitatis causa ipse honore quodam verborum eandem nuper affecerit, om nium Dearum , quae pedibus m agnum pulsant Olympum, cuipiam sim ilen esse profatus, quin etiam Artem idi ipsi, pulcherrim ae Optum i ac Maximi Jovis filiae, b land itu rus u tique co m p arav it16.

O bm utescit ig itu r Ulixes, quam vis secunda loqui in tem pore suetus, nec vero id p ro fite tu r, quod jam dudum confitendum era t: caelebem sese jam non esse, legitim a dilectaque conjunx, Penelope illa fidelis, cum adhuc sibi sit dom i..., nisi forte, post decim um annum quam ipse discesserat, in terea decessisset...

13. Z. 273-4. Cfr. ipsum Musaei pöemation, quod Hero et Leander inscribitur.14. Z, 276-7.15. Cfr ibidem.16. Cfr 150-1.



Nescio tam en an eam talia dicentem , quae supra protuli, audire cupiat vir, curiosulus vehem enterque m iratus quatem us regia illa virgo, in jucundioribus oris lineam entis conspicua, am ore Ulixis corrip ia tur, qui ceterum e ra t ne pulcher quidem ipse, non form osus, tantum facundus 17. An censetis idcirco eum reticuisse, quod hujusm odi rei periculum ne abnuere quidem sibi voluerit, u tpote m ulta expertus vir idem que sui nusquam oblitus? Minime vero! Quin etiam , m ehercules!, ita p rorsus sentio ac pro certo habeo, id sibi Ulixen, contrac ta cupidine, tunc im perasse, quod m axum um sit im perium viris: parcere sim plicitati, tem eritati atque inconsiderantiae virginis parcere... Quid enim ? Si tan tu lum Ulixes iis patefactis am oribus comm otus esset, si collibuisset... — ea, scilicet, condicione, u t paulo venustio r exstitisset puella... Nempe, pulchram form osiorem que quandam virginem fuisse N ausicaan iterum atque iterum nego...

At candidis brachiis p raedita ea puella, m undioribus vestibus indu ta suavioribusque uncta odoribus, tam quam ad sum m an desperationem adducta, cuivis adm iniculo pedes et m anus adnectens, quae garru li petulantesque linguis dicere possint oppidani, ea praefari pergit porro: «Estne deus quidem iste —inquit—, jam pridem exoptatus, qui de caelo cum descendisset, obviam venerit ei m ultum precatae, eandem que in perpetuum , per longam dierum seriem, teneb it? ... Satius est ipsam venatam nanctam que esse adventicium m aritum , quandoquidem istos illa ejusdem suae gentis despicit Phaeacas, qui frequentes iidem que nobili loco ipsam appetunt uxorem ... Ita dicent, eheu!, m ihi autem talia contum eliae erun t verba. Cetero- quin, cum alia e t ego suscensuerim puellae quae talia factitaverit, quae una cum viris in publicum prodierit, invitis parentibus qui vita adhuc fruan tu r, priusquam sint ipsius nup tiarum sollemnia rite celeb ra ta ...» 18.

At callidus et m ultiplex in v irtu tibus ille vir, m ultarum rerum usu praeditus, nihil m ira tu r neque prorsus m ovetur quod m ulier quaedam , quin etiam ipsa regis filia, verecundia illa e t n a tu ra virginum paene neglectis, hujusm odi studium in eum et am orem u ltro fa tetur: suum ipsius anim um nequaquam titillari sentit, id cum satis exploratum sibi videatur, quod jam dudum intellexerit, quippe quae om nia fucata et sim ulata a sinceris verisque secernere valeat, nullo certissim i am oris cupidine Nausicaan esse affectam , a t prurigine ac petu lantia quadam, at lubidine nim iaque cujusvis m ariti cupiditate, at m iro quodam voluptatis experiundae studio vehem entique animi ardore eam adeo perm overi, u t pudicitiam illam prudentiam que de virgineo animo, invita Aphrodite, actu tum dejecerit.

17. Cfr. librum qui «Ars amatoria» inscribitur, 123.18. Z, 280-88.


166 H. de Franco

Siquidem , pol!, «quae vult videri bella nimis», u t apud Publilium Syrum scrip tum videmus 10, ea «nulli negat», nem pe, N ausicaa nem ini nunc negare videtur: est qui hoc non intellegat? Eheu!, nefas, istu- cine delabi et inclinare regia po tu it suboles? An reapse am ascere illam dixeris?

At m irifico quodam affectus taedio om nivagus ille pedetem ptim iter pergit vir, futilem vi continens linguam, u tpo te lingua quam m anu prom ptior, nec quicquam respondit cautus ac prudens hujusm odi femellae responsum referre cupienti garrien tique nimis.

Quid igitur? Secum ille fo rsitan id volutet, si fo rte quidam ex repulsis contem ptisque Phaeacum procis foret ipse, crispam prom issam que caesariem arroganti virgini se om nino ac rad icitus tonsurum esse, quo plenius m eritas sordidae repulsae poenas ab ea peteret petulcus, quandoquidem N ausicaa haud secus se gerit ac p leraeque puellae, leviores quodam m odo neque ingenuae, quae sim ulata quadam m odestia ac verecundia id popularibus suis recusarun t, quod externis juvenibus, nedum m ilitari o rn a tu indutis, haud invitae concessere.

V entum est, interea, ad suburbana loca, haud procul a regia domo.

Consistit tum repente Nausicaa, quasi lacrum ans ita ba lbu tit, com item allocuta: ne quis Alcinoi filiam una cum peregrino viro conspiciat redeuntem , oporte t nunc singuli eant, haud breviore in te rjecto spatio, sin a lite r — quod optum us quisque caelicolum averta t!— im pudens ac facilis ad concedendum ipsa exinde cluebit e jusque nomen ac nobilita tem fam iliae, si tan tu lum fuerit rum oris, qui pronis auribus vulgo accipitur, eheu!, in aevum om nes po lluen t... Si id vero innotuisset quod actum era t, hoc, quam vis ignoscendum , in offensionem civium peccatum cecidisset... Proinde, p raeg red ia tu r Ulixes —ita jubet Nausicaa, veluti m ediis in fluctibus paene m o ritu ra— , pergat ire. Mox luculentissim um M inervae lucum ille nanciscetur, jux ta sem itam frequenti populeto saeptam ; fons quidam exstat illic, p ra tum quoddam porro circum jacet. Ibi pa tet Alcinoi regis praedium uberrim usque olitorius hortus, qui tan tum d ista t ab urbe, quantum , si quis clam et, ipsius exaudiri inde possit v o x .. .19 20.

Singulis locis tam diligenter designatis, ne ab erre t Ulixes quadam m odo a m onstra ta digito via, ita p ro rsus N ausicaa p e rseq u itu r hortando: «Ibi m anens sedeto donicum videbis me carpento vehentem dom um venisse» 21.

Sane quidem , m agna patien tia nunc opus est! V eruntam en, qui

19. Cfr Publ. Syr. fragmentum 26.20. Z 291-94.21. Z, 295-6. Versibus tamen ipsis hic usi sumus, quibus Homericum Li

vius ille Andronicus convertit sermonem. Cfr. Charis. 256 B.



m ulta aequo anim o usquequaque pertu lit a sp e ra 22, jam pridem cum aliquid fru stra exquisiverit quo n ita tu r, is vero est jam in eo u t patien tiam illam denique abrum pat, quandoquidem m ulieres sibi m inim e p ro b an tu r quae, cum im pruden ter absurdeque se u ltro gesserint, exspostulent cum viro de in juria quadam , quam ille inferre in anim o m inim e habuerit: fo rtu itus enim serm o vel subitus occursus vel brevis am bulatio cum fatua nedum invenustiore femella, tam quam si incautam callidus blanditiis inescare et voluptatis illecebris alliceri lubenti anim o conatus sit, nemque! pro inceptae corruptelae crim nie accipi non licet... Quae calam itas, mehercules! Haec m era im pudentia est! Pro deum hom inum que fidem!, quid vult, quid appetit, quidnam postulat! haec, quacum innoxie, haud rem otis ancillis, invitus ipse tantum m odo spatiatus est, tantillum itineris conficiens, cum nihil quicquam probrosi, nihil illiberale in serm one tem ere injecerit, nulla dem um conubii facta m entione, ipsius m anu ne leviter quidem tacta? An est u tique m etuendum , con tra ac prim o ratus erat, ne quid exigat virgo ad reparanda laesi nom inis dam na, quam quam ipsa, haud secus atque im probula quaedam am bulatrix , advenae lateri adhaesit u ltro?

Talia cogitanti, quam vis impavido, Ulixi iterum «cor frixit p rae pavore» 23.

Extrem um quidem experiri cupiens, id potissim um Nausicaa censet m oliendum , si quid proficere possit: quom odo nunc saltem efficiat ut pristinam fam am et gratiam conciliet sibi, ne peregrinus ille vir praestantissim us ac sidere pulchrior, p rou t cunctus aspicitur, de ipsa male jam existum et...

Ad ob litteranda ideo iniqua de se judicia, quae profecto illum m ente concipere potuisse censet, dictis hanc vocem postrem o addit Nausicaa, am ore saevo saucia, superbo autem , quod m axum um est, e t insolenti ore praedita, suadendi vi denique confisa: «Tu percipe m ente, o advena, quae dicam, u t a patre meo quam prim um im petres om nia, quae ad reditum tibi necessaria. Perge ire, agedum! Ubi autem dom um et a trium intraveris, quam ocissime ingredere cavaedium , u t in conspectum m atris dare te possis meae, quae apud focum sedet, ignis fulgore la e ta ...» 24.

Extrem am quandam et ultim am sibi speculam nunc subesse censet virgo: quis scit an de red itu colloquium expetenti Ulixi se- rentique cum m atre, quae in solio graviter sedet, illud repugnanti exprim atur studium petendi sibi uxorem Nausicaan?!... O, utinam peregrinus ille, tan ta oris m ajestate praeditus, ad ipsam ducendam

22. Hor. E pisi. I, 2, 20-1.23. Serv. Auct. ad Aen. I, 92.24. Z, 289-09; 303-5.


168 H . de Franco

in m atrim onium mox adducatur! Quod ad se a ttine t, Junoni reginae ac tenerae A phroditae votivum quoddam donum se p raeb itu ram esse pollicetur, si p raestan tissim o huic viro propediem nu p serit...

Secum haec reputans, vel saltem alia cogitatis istis sim ilia, quae bonus ac nim is frugi om isit H om erus quaeque ipse c

Documents

PALAESTRA - culturaclasica.comquot dies, etsi parce, ad nos suppetent alendos. Quid nos ergo mo ratur quominus fortunam periclitemur?» Quasi quodam numine rapti, omnes, eodem jam