PANEVROPSKI UNIVERZI TET za multidisciplinarne i virtuelne studije

FAKULTET ZDRAVS TVEN E NJEGE Studijska grupa: fizioterapija i radna terapija

Dragan Gajić

Specijalistički/diplomski rad

Kineziterapija kod deformiteta kičmenog stuba

Mentor

Prof. dr sci. Ešref Bećirović

Banjaluka, 2009 god.

S A D R Ž A J

1. UVOD............................................................................................................................1

2. CILJ RADA..................................................................................................................3

3. ANATOMIJA KIČMENOG STUBA........................................................................4

3.1 STATIKA KIČM ENOG STUBA............................................................................5

3.2 DINAM IKA KIČM ENOG STUBA........................................................................5

3.3 M IŠIĆNA ANALIZA POKRETA KIČM ENOG STUBA......................................7 4. S KOLIOZA................................................................................................................10

4.1 KLASIFIKACIJA SKOLIOZA.............................................................................11

5. KIFO ZA......................................................................................................................13

6. KLINIČKA S LIKA I DIJAGNOS TIKA.................................................................14

6.1 PREGLED PACIJENTA.......................................................................................14

7. ULOGA KIN EZITERAPIJE U PREVENCIJI DEFORMITETA KIČME........17

8. OPŠ TI KIN EZITERAPIJS KI PROGRAM............................................................19 9. MATERIJAL I METODE RAD A ...........................................................................37

10. REZULTATI..............................................................................................................38

10.1 POLNA STRUKTURA STACIONARNIH PACIJENATA...............................38 10.2 STAROSNA DOB STACIONARNIH PACIJENATA.......................................39

10.3 ZASTUPLJENOST OSTALIH DEFORMITETA UDRUŽENIH SA

DEFORMITETIMA KIČM ENOG STUBA................................................................41

11. DIS KUS IJA................................................................................................................43 12. ZAKLJUČAK............................................................................................................45

13. LITERATURA...........................................................................................................46

S UMMARY In this specialistic/graduation work it is emphasized the great importance of kinesiotherapy

treatment for spinal column deformation in prevention and rehabilitation of these

locomotive systems disfunction with younger people in the growing-up period.

Kinesiotherapy programme for spinal column deformation done in Institute for fisical

medicine and rehabilitation „Dr M iroslav Zotović“ in Banjaluka, beside it fully conforms

literature of concerned kinesiotherapy, it also owns characteristics as individual acces to the

patient, then permanent evaluatuion of acquired achievements and permanent supervision

of whole rehabilitation team.

Results of this research, that tell us the most common spinal column deformation is

scoliosis and it is more frequent with female population and mostly at the age of

adolescence, are presented by checking in documentation of the Institute and its statistical

analysis.

Concerning these results, it`s concluded that is adequate to describe and present

kinesiotherapy programme for the most common deformation of spinal column like

scoliosis, kifosis and kifoscoliosis as presented in this work.

S AŽETAK U specijalističkom/diplomskom radu ukazano je na veliki značaj kineziterapijskog tretmana

kod deformiteta kičmenog stuba u prevenciji i liječenju ovih disfunkcija lokomotornog

sistema kod mlađih osoba u periodu rasta.

Kineziterapijski program deformiteta kičmenog stuba koji se vrši u Zavodu za fizikalnu

medicinu i rehabilitaciju „Dr M iroslav Zotović“ u Banjaluci, osim što u potpunosti

odgovara literaturi iz predmetne kineziterapije, on posjeduje i osobenosti kao što su

individualan pristup pacijentu, zatim stalna evaluacija dobijenih rezultata, kao i stalni

nadzor cijelog rehabilitacionog tima.

Uvidom u dokumentaciju Zavoda i njenom statističkom analizom prikazani su rezultati

ovog istraživanja koji govore da je najzastupljeniji deformitet kičmenog stuba skolioza, da

je češća kod osoba ženskog pola i da se najviše javlja u adolescentnoj dobi.

Sagledavajući ove rezultate, došlo se do zaključka da je adekvatno opisati i prikazati

kineziterapijski program za najzastupljenije deformitete kičmenog stuba: skoliozu, kifozu i

kifoskoliozu, što je u ovom radu i predstavljeno.

1. UVOD

Uspravan položaj čovjeka uslovljen je neprekidnim održavanjem ravnoteže između

paravertebralne muskulature i centripetalnih sila. U toj igri za uspravan položaj kod čovjeka

u toku evolucije, stvorene su fiziološke tvorevine: lordoza u vratnom i lumbalnom dijelu

kičmenog stuba, a kifoza u torakalnom.

Ove krivine u fiziološkim granicama su normalna pojava, dok se njihovo povećanje ili

smanjenje smatra patološkim.1

Zajedničko za sve deformitete kičme jeste da mogu dovesti do značajnih funkcionalnih

smetnji koje se u djetinstvu tolerantne zbog velike adaptivne sposobnosti mladog

organizma, no idući prema zrelijem dobu života, postaju sve nepodnošljivije.

Oštećenja kičmenog stuba u pogledu deformacija njihovih struktura kao što su skoliotična i

kifotična oboljenja imaju u ovoj patologiji najvažnije mjesto. U posljednje vrijeme je

ostvaren veliki napredak u kliničkom liječenju deformiteta kičmenog stuba, koji se zasniva

na mnogim naučno istraživačkim radovima koji su omogućili uspješnu konzervativnu i

hiruršku terapiju. Značajnu ulogu u uspješnom liječenju kompleksne problematike ovih

deformiteta predstavlja rano otkrivanje, odnosno prevencija i u vidu što bržeg pristupanja

djeci, odnosno pacijentima, predškolskog i školskog doba kompletnim kineziterapijskim

programom vježbi, kako bi se ovi deformiteti sveli na što uspješnije i lakše liječenje.

Ciljanim kineziterapijskim programom treba nastojati da se djeluje na određene mišiće i

mišićne grupe koje su insufijentne i koje nam baš kao takve otežavaju rad na liječenju

deformiteta kičmenog stuba (skolioza i kifoza), kao i ostalih popratnih deformiteta. Stalno

izučavanje, praćenje i analiza su jedini put ka pronalaženju pravih indikacija za

odgovarajuća liječenja.2

Danas sa sigurnošću može tvrditi da je deformitetu kičmenog stuba prethodilo tzv. loše

držanje koje nije na vrijeme otkriveno, koje nepravilno opterećuje pršljenove i izaziva

njihove strukturalne promjene, a time i promjene čitavog kičmenog stuba.

Zbog toga rano otkrivanje deformacija kičmenog stuba je veoma važan faktor za prevenciju

ovih deformiteta.3

2. CILJ RADA

• Ukazati, kroz podatke iz literature i iz vlastitih iskustava, na ciljani kineziterapijski

tretman za različite oblike deformacija kičmenog stuba, koji se provodi u Zavodu za

fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr M iroslav Zotović“ Banjaluka.

• Na ciljanom uzorku od 190 stacionarno liječenih pacijenata sa deformacijama

kičmenog stuba, prikazati ispitaničku polnu strukturu, starosnu dob i zastupljenost

ostalih deformiteta udruženih sa deformitetom kičmenog stuba u dvogodišnjem

periodu.

• Ukazati na učestalost pojedinačnih deformiteta kičmenog stuba tretiranih na

zadatom uzorku ovog istraživanja.

3. ANATOMIJA KIČMENOG STUBA

Kičmeni stub (columnae vertebralis) sačinjavaju pršljeni (vertebrae) čiji ukupan broj iznosi

33-34. Kičmeni pršljenovi prema dijelu trupa kome pripadaju dijele se na: 7 vratnih, 12

grudnih, 5 slabinskih, 5 krsnih i 4-5 trtičnih. Slika 1

Kosti kičmenog stuba, međupršljenski kolutovi i fibrozne veze sačinjavaju skupa snažan i

otporan nosač težine tijela i vrlo elastičnu osovinu tijela.

Kod odraslih osoba zbog uspravnog stava tijela, kičmeni stub svojim pravcem podsjeća na

izduženo slovo S.4

Slika 1. Anatomski prikaz kičmenog stuba

3.1 STATIKA KIČMENOG STUBA

Ukupna dužina kičmenog stuba iznosi oko 75 cm, od toga jedna četvrtina otpada na

međupršljenske kolutove. Kosti kičmenog stuba, međupršljenski kolutovi i fibrozne veze

sačinjavaju snažan nosač težine tijela i vrlo elastičnu osovinu trupa. Zbog toga je kičmeni

stub istovremeno i čvrst i pokretljiv. M eđusobna pokretljivost dva susjedna zgloba zavisi

od više faktora. Pokretlljivost između dva susjedna pršljena je minimalna, ali pokreti

kičme u cjelini, kao zbir većeg broja malih pokreta imaju dosta veliku amplitudu.

Pokreti su veći ako su tijela pršljenova uža i niža, međupršljenski diskusi viši, širina lukova

manja, spinozni nastavci horizontalni i ako u pokretu učestvuje više pršljenova. Posmatran

sa strane kičmeni stub ima 4 krivine, to su: vratna lordoza, torakalna kifoza, slabinska

lordoza i krsno-repna krivine. Kičmene krivine se mijenjaju u različitim položajima, a

njihova manja ili veća naglašenost zavisi od čitavog niza faktora među koje ubrajamo:

konstituciju, mišićni tonus, a posebno tonus trbušnih mišića, zatim pokretljivost kukova,

zanimanje, navike držanja, visina potpetica, a izvjesnu ulogu igraju karakterne osobine i

momentalno emocionalno stanje.

3.2 DINAM IKA KIČM ENOG STUBA

Kretanje kičme odvija se oko tri osovine: frontalne, sagitalne i horizontalne, te se oko njih

vrše i sljedeći pokreti: pregibanje (fleksija), opružanje (ekstenzija), bočno savijanje

(lateralna f leksija) i uvrtanje (rotacija).5

KIČMENI STUB

PREGIBANJE OPRUŽANJE BOČNO PREGIBANJE

UVRTANJE

VRATNI DIO 70° 60° 30° 75°

GRUDNI DIO 50° 55° 100° 40°

SLABINSKI DIO

40° 30° 135° 5°

UKUPNO 160° 145° 265° 70°

Tabela 1. Amplitude pokreta pojedinih dijelova kičmenog stuba

u svim ravnima (prema Ivanjickom)

Ako se pogleda tabela 1. sa amplitudama pokreta u pojedinim dijelovima kičmenog stuba

izgleda da je grudni dio najpokretljiviji (prema navedenom autoru), ali pri tome uvijek

treba voditi računa da se ovi pokreti u grudnom dijelu kičmenog stuba uglavnom vrše na

prelaznim dijelovima, prema vratnom, odnosno slabinskom dijelu kičmenog stuba gdje je

kretanje manje ograničeno. Tek kada se uzme u obzir ukupna pokretljivost kičmenog stuba,

a poznate su amplitude kretanja glave, vidi se velika pokretljivost glave kao ekstremnog

dijela kičmenog stuba.6

Ovi pokreti mogu međusobno da se udružuju i da obuhvataju cijeli kičmeni stub ili samo

pojedine njegove dijelove. Smatra se da kičmene krivine daju kičmenom stubu veću

elastičnost i otpornost. Kičmeni stub je zahvaljujući svojim krivinama 17 puta otporniji

nego da je potpuno prav. Zbog čvrstine sakroilijačnog zgloba karlica ne može izvesti

pokrete, a da to ne izazove reakcije ostalog dijela kičmenog stuba, naročito lumbalnog.

Položaj sakralne kosti i karlice u stojećem položaju određuje se utvrđivanjem inklinacije.

Ako je inklinacioni ugao povećan, kompezatorna reakcija kičmenog stuba dovodi do

povećanja lumbalne lordoze, a to povlači povećanje dorzalne kifoze i vratne lordoze – sve

krivine u sagitalnoj ravni su naglašenije.

Vratni dio kičme je najpokretljiviji zahvaljujući relativno visokim međupršljenskim

diskusima, u većem dijelu zglobova srazmjerno dužini ovog dijela kičme i položaju

(processus articularisa).

Leđni dio je najmanje pokretljiv i to je uslovljeno relativno niskim međupršljenskim

diskusima i naročitim uticajem grudnog koša. Rebra su povezana pršljenovima u malu

pokretnu cjelinu, te otežavaju mobilnost kičme. Slabinski dio kičme po pokretljivosti je

između vratnog kao najpokretljivijeg i leđnog koji je slabo pokretan. Relativno velika

pokretljivost je ovdje moguća zahvaljujući visini međupršljenskih diskusa.

Fleksija i ekstenzija vrše se uglavnom samo u vratnom i slabinskom dijelu kičmenog stuba.

Kod fleksije, lordoza vratnog i slabinskog dijela nestaje i kičmeni stub dobija oblik luka.

Kod ekstenzije grudna kifoza se ispravlja, a pojačavaju se lordoze slabinskog i vratnog

dijela. Kičmeni stub dobija oblik štapa koji je savijen na oba kraja.

Pokreti bočnog savijanja i uvrtanja kičmenog stuba smanjuju se idući ka donjem kraju.

Pri bočnom naginjanju kičme posmatranom sa zadnje strane ima oblik luka. U taj luk su

uključeni vratni, leđni i slabinski dio, a konveksitet luka je okrenut u polje na suprotnu

stranu od one na koju se naginjanje vrši.7

3.3 MIŠIĆNA ANALIZA POKRETA KIČMENOG STUBA

Pregibanje:

• Pravi trbušni mišić (m. rectus abdominis)

• Piramidalni mišić (m. pyramidalis)

• Spoljašnji kosi trbušni mišić (m. obliquus externus abdominis)

• Unutrašnji kosi trbušni mišić (m. obliquus internus abdominis)

• Poprečni trbušni mišić (m. transversus abdominis)

• M išić bočni pregibač glave (m. sternocleidomastoideus)

• Veliki slabinski mišić (m. psoas major)

• M ali slabinski mišić (m. psoas minor)

Opružanje:

• M išić opružač kičmenog stuba (m. errector spinae)

a.) Rtenični mišić (m. spinalis)

b.) Najduži mišić (m. longissimus)

c.) Bedrenorebarni mišić (m. iliocostalis)

• Poprečnortenični mišić (m. transversospinalis)

d.) Polurtenični mišić (m. semispinalis)

e.) M išići kratki i dugi obrtači (mm. rotatores breves et longi)

f.) M nogokraki mišić (m. multifidus)

• Četvrtasti slabinski mišić (m. quadratus lumborum)

• M eđurtenični mišići (mm. interspinates)

• M eđupoprečni mišići, unutrašnji i spoljni (mm. intertransversarii, mediales et

laterales)

Svi navedeni mišići koji mogu učestvovati u opružanju kičmenog stuba su parni mišići i

pokret se svodi samo na opružanje ukoliko učestvuju navedeni mišići u paru tj. opružanje

će biti najefikasnije ukoliko nastupi simetrična kontrakcija navedenih mišića.

Bočno pregibanje:

• M išić opružač kičmenog stuba (m. errector spinae)

• Pravi trbušni mišić (m. rectus abdominis)

• Spoljašnji kosi trbušni mišić (m. obliquucus externus abdominis)

• Unutrašnji kosi trbušni mišić (m. obliquucus internus abdominis)

• Poprečni trbušni mišić (m. transversus abdominis)

• Četvrtasti slabinski mišić (m. quadratus lumborum)

• Veliki slabinski mišić (m. psoas major)

• M ali slabinski mišić (m. psoas minor)

• Poprečnortenični mišić (m. transversospinalis)

• M eđupoprečni mišići (mm. intertransversarii)

• M išić bočni pregibač glave (m. sternokleidomastoideus)

• M išić podizač lopatice (m. levator scapulae)

• M išići podizači rebara (mm. levatores costarum breves et longi)

• Zadnji gornji zupčasti mišić (m. serratus posterior superior)

• Zadnji donji zupčasti mišić (m. serratus posterior inferior)

• Spoljni međurebarni mišići (mm. intercostales externi)

• Unutrašnji međurebarni mišići (mm. intercostales interni)

Svi navedeni mišići koji mogu učestvovati u bočnom pregibanju su parni mišići, ali pokret

će biti sveden na bočno pregibanje samo ukoliko dejstvuje jedna strana tj. bočno pregibanje

će biti izvedeno ukoliko nastupi jednostrana kontrakcija navedenih mišića.

Uvrtanje:

a) U vratnom dijelu na suprotnu stranu:

• Mišić bočni pregibač glave (m. sternocleidomastoideus)

• Skalenski mišići (mm. scaleni)

b) Uzduž kičmenog stuba – na suprotnu stranu:

• Poprečnortenični mišić (m. transversospinalis)

c) U slabinskom dijelu – na istu stranu:

• Unutrašnji kosi trbušni mišić (m. obliquus internus abdominis)

d) U slabinskom dijelu – na suprotnu stranu:

• Spoljni kosi trbušni mišić (m. obliquus internus abdominis)

• Veliki i mali slabinski mišić (mm. psoas major et minor)

U uvrtanju kičmenog stuba učestvuju mišići opružači sa strane na koju se već vrši uvrtanje,

a i mišići pregibači sa suprotne strane.6

4. S KOLIOZA

Skolioza označava krivinu kičmenog stuba u frontalnoj ravni, koja se karakteriše

postraničnim iskrivljenjem jednog dijela ili cijele kičme sa rotacijom ili bez nje. Slika 2

Ako je prisutna rotacija pršljenova ona se odvija tako što tijela pršljenova idu na stranu

konveksiteta, a processusi spinosusi na stranu konkaviteta.8

Slika 2. Skolioza

4.1 KLASIFIKACIJA SKOLIOZA

Skolioze se dijele na:

1) Funkcionalne skolioze – koje su najčešće uslovljene poremećenim statičnim odnosima

kod skraćenja noge, deformacije kuka ili uzrokovane spazmom mišića m. eraktor spine

usljed bolova (npr. hernija diskusa ili išijasa). Krivi vrat, smetnje u sluhu i vidu mogu

uzrokovati skoliozu koja nestaje uklanjanjem osnovnog uzroka.Uobičajen naziv za

funkcionalnu skoliozu je „skoliotično držanje“ i ne sadrži f iksirane anatomske promjene.

Znatno se razlikuje od strukturalnih, jer nemaju rebarna grbu niti komponentne rotacije, te

radiografski imaju blagu krivinu.

2) S trukturalne skolioze – koje karakterišu bočna, frontalna krivina koja iščezava

prednjim naklonom tijela uz vidljivu rotaciju pršljenova. Tijelo pršljena nije pravilno,

simetrično već klinasto sa promjenom smjera svojih nastavaka poprečnih (processus

transsversus) i stražnjih (porcessus sprinossus) sa deformacijom otvora u pršljen kroz koji

prolazi kičmena moždina. Izmjenjen oblik pršljena vodi rotaciji k ičme, bočno rotatorne

deformacije što postaje naročitio uočljivo ako se promjena odigrava na torakalnom dijelu

kičme. Zato se u pretklonu trupa pojavljuje rebarna grba. Pojavom krivine kičmeni stub

nastoji da koriguje poremećenu ravnotežu tijela savija se iznad i ispod krivine, formirajući

primarnu krivinu, praćenu sekudarnom, kompezatornom. U slučajevima kada kičmeni stub

ne može uspostaviti ravnotežu, javljaju se estetski i biomehanički poremećaji. Glava više

ne zauzima središnji položaj iznad karlice, već glava i gornji dio trupa inkliniraju u lijevo

ili u desno od središnje linije.

Strukturalne skolioze mogu biti: konigenitalne, idiopatske (infatilne, juvenilne i

adolescentne), skolioze kod neuromuskularnih bolesti (neuropatske i miopatske) i skolioze

kod neurofibromatoze i drugih bolesti.

Kongenitalne skolioze su one deformacije kada se dijete rađa sa izmjenjenim oblikom

pršljena zbog abnormalnog razvoja skeleta kičme i okolnih struktura (rebara). Najčešće se

radi o nedostatku dijela pršljena (hemivertebra) – polupršljen, zatim displazije

lumbosakralnog dijela, rascjep pršljenova, neurofibromatoza, asimetrična sakralizacija ili

lumbalizacija, anomalija zglobnih nastavaka pršljenova i dr. Konigenitalne skolioze su

uvijek strukturalne i one su zastupljene 15% od ukupnog broja skolioza.

Idiopatske skolioze su one kod kojih se promjena strukture izgleda pršljenova dešava u toku

života u velikom broju slučajeva. Razlog nije poznat, pa se one zato i zovu idiopatske. One

nastaju u toku rasta i pogoršavaju se uporedo s njim. U odnosu na životnu dob u kojoj se

javljaju dijelimo ih na:

- infatilne – javljaju se u djece nakon poroda do 3 godine života. Obično se

dijagnostikuju kad dijete počne da sjedi od 5 mjeseci života. Karakteriše je duga

krivina sa rebarnom grbom na konveksnoj strani.

- juvenilne - javljaju se u djece između 4 i 10 godine života. U većini slučajeva radi

se o torokalnoj ili dvostrukoj primarnoj krivini.

- adolescentna – javlja se u razdoblju između početka puberteta i završetka rasta. Ovo

je jedna od najčešćih deformacija kičme. Najčešći oblik je desno konveksna

torakalna ili dvostruka primarna desna torako-lumbalna skolioza. One zahvataju oba

pola, ali je dominantna kod djevojčica u 70% slučajeva.

Skolioza kod neuromuskularnih bolesti nije tako česta i dijeli se na dvije grupe:

- neuropatske – kod oštećenja gornjeg i donjeg motornog neurona viđaju se kod

cerebralne paralize, siongomijelije, mijelomeningokele i spinalne mišićne atrofije.

Najčešće je to „S“ krivina koja se proteže od donje vertikalne regije do sakruma.

- miopatske – nastaju kod svih oblika mišićne distrofije artogripoze i težih oblika

mišićne atrofije i ovdje se javlja u obliku „S“ krivine.

Skolioze kod neurofibromatoze i drugih bolesti – neurofibromatoza je nasljedna bolest koja

u 10% slučajeva dovodi do teških deformiteta kičmenog stuba. Porast promjera nervnog

stabla dovodi do pritiska na medulu i erozije na koštanim dijelovima krivine koja brzo

napreduje. Deformacija je gotovo uvijek praćena sa promjenama na koži u vidu pjega boje

bijele kafe (najmanje 3-5 pjega), najčešće se javljaju u dobi od 4 do 11 godine života.

5. KIFO ZA

Kifoza predstavlja krivljenje kičmenog stuba u sagitalnoj ravni. Slika 3 Najčešće su

lokalizovane u torakalnom i torako-lumbalnom dijelu. Kao i skolioze mogu biti:

1) funkcionalne

2) strukturalne.

Slika 3. Kifoza

Etiološka podjela kifoza:

• konstitucionalne i posturalne

• idiopatske kifoze

• kifoze kod Scheuermannove bolesti

• kongenitalne

• adaptacione kifoze

• posttraumatske kifoze

• kifoze kod TBC kičme i ostalih infekcija

• kifoze kod Bechterevljeve bolesti

• kifoze kod metaboličkih poremećaja

• kifoze kod genetskih distrofija 9

6. KLINIČKA S LIKA I DIJAGNOS TIKA

Kada se sumnja da postoji deformacija kičmenog stuba neophodno je sprovesti

odgovarajući pregled i načiniti kompletnu dokumentaciju. Dokumentacija mora da sadrži

sve podatke i da omogućava uvid u anamnezu, tok, evoluciju i sprovedeno liječenje.

6.1 PREGLED PACIJENTA

Anamneza je usmjerena prema eventualnom postojanju sličnih ili drugih deformacija u

porodici.

Klinički pregled – pored opšteg statusa, držanja i reakcija na pregled, vrši se inspekcija

kičmenog stuba i cijele posture s prednje, zadnje i sa bočne strane. Ispituje se hod,

pokretljivost ekstremiteta, postojanost kontraktura sljedećih mišića: m iliopsoas-a, aduktora

natkoljenice, unutrašnjih rotatora natkoljenice, dugih fleksora potkoljenice (mišići zadnje

lože), m gastrosoleus-a.

Određuje se balans glave u odnosu prema kaličnom pojasu. Pri posmatranju leđa

utvrđujemo visinu ramena, položaj lopatica i odnos linija vrata. Pokretljivost kičmenog

stuba utvrđujemo aktivno i pasivno (reklinacioni i elongacioni test).

Test pretklona (Adamsov test) izvodi se tako da pacijent sklopi ruke i ispruži ih ispred sebe

i polako se saginje prema naprijed, sa opruženim koljenima. Slika 4

Pri postojanju deformacije pojavljuju se paravertebralne izbočine. U torakalnom dijelu to je

rebarna grba, a u slabinskom paravertebralna izbočina koja ukazuje na lumbalnu skoliozu.

Pri pregledu od značaja je i postojanje asimetrije trouglova stasa – Lorencovi trouglovi. Pri

pregledu sa prednje strane posmatra se položaj karlice, razvijenost grudnog koša i položaj

donjih ekstremiteta i stopala. M jerenje vitalnog kapaciteta je od velikog značaja kod

deformacija kičmenog stuba naročito kod donjeg gdje je došlo do rotacije pršljenova i

strukturalnih promjena. Vitalni kapacitet se mjeri spirometrom.

Slika 4. Adamsov test

Radiografski pregled pacijenta nam služi da odredimo tip deformacije, pomogne

određivanju etiologije, odredi stepen krivine, fleksibilnost i koštanu starost pacijenta.

M jerenje Cobb-Lippmanovom metodom. Slika 5

Slika 5. Mjerenje po Cobb-Lippman-u

Testovi rasta - Risser-ov znak ilijačnih apofiza prema medijalnoj strani

Obilježavanje od 1 do 5 ili u procentima od 1 do 100

Podjela skolioza prema angulaciji:

• 5-10 stepeni - lake skolioze, više skoliotično držanje

• do 20 stepeni - metod liječenja kineziterapijskim programom vježbi

• 30-40 stepeni - mideri i kineziterapijski program vježbi

• iznad 45 stepeni - hirurško liječenje i kineziterapijski program

Kod kifoza dijagnoza se postavlja na osnovu kliničke slike i profilnog RTG snimka.

Klinički znaci su: uvučene grudi, abducirane i podignute lopatice, relaksacija prednjeg

trbušnog zida, naglašena lumbalna lordoza, koljena savijena prema naprijed, skraćeni

fleksori nadkoljenice, prednji nagib karlice, klinasti oblik pršljenova,ugao krivine,

osteoporoza.

Konzervativno liječenje deformiteta kičmenog stuba ima sljedeće ciljeve da:

• zaustavi progresiju krivine

• koriguje krivinu

• poboljša estetski izgled

• izbjegne operativno liječenje.

7. ULOGA KIN EZITERAPIJE U PREVENCIJI DEFORMITETA KIČME

Definicija – kineziterapija (grčki, kinesis – pokret, therapeio - liječenje) je medicinska

disciplina koja koristi pokret kao sredstvo liječenja. Ona predstavlja svrsishodne,

sistematizovane pokrete koji bi trebalo da doprinesu očuvanju, uspostavljanju ili zamjeni

oštećene pokretljivosti pojedninih dijelova lokomotornog aparata. Bavi se očuvanjem

funkcije, a spada i u stimulacione terapije jer u dječijem uzrastu djeluje kao stimulator

rasta, razvoja i pravilnog formiranja organizma, u zrelom podiže nivo funkcionalnog

kapaciteta, a u starosti je faktor uspostavljanja procesa starenja.10

Da bi se na vrijeme otkrio deformitet kičmenog stuba potrebno je kroz organizaciju

sprovoditi odgovarajući program po fazama.

Prva faza je na nivou predškolske ili školske ustanove, koja uključuje medicinsku sestru,

nastavnika fizičkog obrazovanja ili vaspitača.

Druga faza je takođe u ovim ustanovama i osim medicinske sestre, vaspitača, nastavnika,

uključuje dječijeg ljekara i administrativnu službu škole.

Treća faza je specijalistička, koja uključuje ortopeda, fizijatra, fizioterapeuta, ortotičara i

psihologa, tzv. tim za skoliozu.

Po fazama dijelimo otkrivanje deformiteta i u razvoju djeteta, gdje je prva faza još u

porodilištu, kada pregled vrši pedijatar. U prvoj godini života djeteta deformacije su r ijetke,

a mogu biti kongenitalne, neuromuskularne ili infantilne. Od neprocjenjive važnosti je

njihovo rano otkrivanje. Drugi pregled je kada djete navrši treću godinu života i treći

pregled pred polazak u školu. Na početku svake školske godine vrše se sistematski pregledi

na kojima se mogu otkriti loša držanja djece. Pri pregledu djece u školi uočavaju se važni

elementi razvoja, držanja, nepravilnosti i asimetrije, a posebno ramena, lopatica, asimetrije

trouglova stasa i visina ilijačnih kosti. Posebnu ulogu ima test pretklona (Adamsov test),

koji traje 30 sekundi, a gdje se pri savijanju djeteta uočavaju pojave paravertebralnih

izbočina.

Cilj prevencije je da se spriječi da loše držanje bude uzrok pojave deformiteta kičmenog

stuba kao što su skolioza i kifoza. Prevencija bi se sastojala iz dovoljno fizičke aktivnosti

(plivanje na prvom mjestu) i sprečavanju lošeg stava tijela (govoreći d jeci da se isprave,

pravilno drže glavu i da pravilno sjede). Zatim u prevenciju ulazi i rano otkrivanje

skraćenih mišića karlice i kičme i djelovanje u pravcu njihovog istezanja i jačanja, kako bi

se postigao dobar mišićni mider.

Ako se rano otkriju početni deformiteti, da bi se spriječila njihova daljnja pogoršanja, kod

liječenja deformacija kičme veliku ulogu ima kineziterapijski program vježbi koji se sastoji

od vježbi zagrijavanja, vježbi disanja, vježbi istezanja, pelvifemoralne muskulature, vježbi

jačanja antagonista, vježbi stava i korekcije. Sve ove vježbe imaju za cilj da ili otklone

deformitet kičmenog stuba ili ako to ne mogu onda bar da ga ublaže, odnosno spriječe

njegovu dalju progresiju.

8. OPŠ TI KIN EZITERAPIJS KI PROGRAM

Opšti kineziterapijski program primjenjuje se kod skolioza i kifoza čiji stepen krivine

iznosi između 10- 20 stepeni.

• Vježbe oblikovanja – su uvodne vježbe koje se izvode na početku opšteg

kineziterapijskog programa. Sadrže vježbe razgibavanja trupa i ekstremiteta sa elementima

istezanja mišića i zglobova u stojećem i sjedećem položaju. (slika 6 i 7)

Slika 6. Vježba oblikovanja Slika 7. Vježba oblikovanja

• Vježbe istezanja pelvifemoralne muskulature – skraćenost ovih mišićnih grupa

dovodi do unutrašnje tenzije u mišićima koja djeluje preko njihovih pripoja na koštane

poluge i izaziva ili doprinosi pojavi deformacija kičmenog stuba. Vježbe se sastoje iz:

• istezanja zadnje lože potkoljenice,

• istezanja m. iliopsoasa i m. triceps sure (odnosno Ahilove tetive), Slika 8.

• istezanja mišića zadnje lože u sjedećem položaju,

• istezanja za m. quadratus lumborum, Slika 9.

Slika 8. Vježba istezanja m. iliopsoasa i Slika 9. Vježba istezanja m. quadratus

m. triceps sure (odnosno Ahilove tetive) lumborum

• vježbe disanja – sa pacijentima provodimo vježbe za sva tri tipa disanja:

a) trbušno (abdominalno) disanje

b) donje grudno (donje kostalno) disanje

c) gornje grudno (gornje kostalno) disanje. Slika 10 i 11.

Kod trbušnog disanja pacijent treba pri udisaju (inspirium) samo da podiže stomak-udisaj

kroz nos, a pri izdisaju (expirium) da spušta stomak – izdisaj kroz usta.

Kod donjeg grudnog disanja pri udisaju treba da dođe do pomjeranja donjih rebara u stranu,

a kod gornjeg grudnog disanja gornji dio grudnog koša treba da se približi bradi (udisaj na

nos, izdisaj na usta). Sva tri tipa disanja traju po četiri minute.

Slika 10. Početni položaj za sva tri tipa Slika 11. Shematski prikaz sva

vježbi disanja tri tipa vježbi disanja

• vježbe za jačanje abdominalne muskulature sa pritiskom – služe nam za jačanje

trbušnog zida kao stabilizatora donjeg dijela kičme sa prednje strane. U stvari, pokušava se

napraviti jak mišićni mider sa prednjim i kosim trbušnim mišićima koji će dati stabilnost, a

ujedno i elastičnost kičmenog stuba. Imamo različite pozicije za jačanje trbušne

muskulature, a ovo su osnovne. Slika 12 i 13.

Slika 12. Vježbe pritiska sa ekstendiranim Slika 13. Vježbe uz pritisak za jačanje

nogama trbušne muskulature sa podizanjem donjih

ekstremiteta

• trakcija kičmenog stuba i autoelongacija – trakcija kičmenog stuba se radi kod „S“

skolioza. Pacijent uz pomoć zakačenih nogu na visini od oko 120 cm visi glavom na dole,

počev od 1-2 minuta pa do 4 minute, u zavisnosti od toga kako pacijent podnosi trakciju.

Trakcijom postižemo izvlačenje kičme i njenu korekciju. Trakcija se radi i kod nekih

dugačkih „S“ skolioza i kifoza koje su elastičnije. Slika 14.

Autoelongacija – pacijent samostalno izvlači kičmu tako što u sjedećem položaju,

abduciranih nogu, stopala postavlja taban uz taban i držeći rukama stopala nogu privlači ih

ka sebi, ispravlja se i izvlači k ičmu. Slika 15.

Slika 14. Trakcija kičmenog stuba Slika 15. Autoelongacija

• jogi vježbe

1) Jogi 1 – za donje grudno disanje traje četiri minute. Vježba se radi uz širenje donjih

rebara (udisaj na nos) i vraćanje u početni položaj (izdisaj na usta).Slika 16

2) Jogi 2 – za gornje grudno disanje traje takođe četiri minute. Vježba se radi uz

podizanje gornjeg dijela grudnog koša (udisaj na nos) i vraćanje u prvobitni položaj (izdisaj

na usta). Slika 17

Jogi vježbe izbjegavamo kod torakalne lordoze.

Slika 16. Jogi 1 – vježba za donje Slika 17. Jogi 2 – vježba za gornje

grudno disanje grudno disanje

• Vježbe snage mišića ekstenzora trupa – prvi program - prema snazi mišića

ekstenzora trupa biramo početni položaj koji je potreban da bi smo djelovali najefikasnije

na ovu muskulaturu. Kod slabih mišića ekstenzora trupa pacijent leži na stomaku (u

predjelu stomaka postavljamo jastuče da ne bi naglašavali lumbalnu lordozu pri vježbanju).

Različitim položajima ruku pacijent vrši ekstenziju trupa sa pokretom glave koji prati trup

sa kontrakcijama od 4 do 6 sekundi odnosno zadržavanju pozicije u zavisnosti od toga da li

je vježba za kifozu ili skoliozu. Slika 18 i 19.

Slika 18. Vježba za jačanje ekstenzora Slika 19. Vježba za jačanje ekstenzora

trupa - ruke su postavljene za kifozu trupa – ruke su na potiljku za skoliozu

Ako su ruke raširene u stranu i pod uglom od 90° pacijent radi vježbu za kifozu, a ako su

ruke na potiljku tad pacijent radi vježbu za skoliozu.

- drugi program vježbi za mišiće ekstenzora trupa – u zavisnosti od same deformacije

kičmenog stuba pacijenta postavljamo preko ivice stola do spina iliaka anterior superior,

odnosno gornji dio trupa preko stola. Slika 20.

Slika 20. Vježba za jačanje ekstenzora trupa Slika 21. Vježba za jačanje ekstenzora trupa

oslonac na SIAS sa raširenim rukama pod 90° osnovni četveronožni položaj

- treći program vježbi za mišiće ekstenzora trupa – početni položaj pacijenta je

četveronožni, noge su zakačene u švedske ljestve, a ugao natkoljenice prema potkoljenici

je 90°. Ruke se mogu postavljati u različite pozicije što zavisi od deformiteta kičmenog

stuba. Slika 21.

• Vježbe za jačanje mišića fleksora trupa – početni položaj – pacijent je u položaju na

leđima sa flektiranim nogama, stopalima je zakačen o švedske ljestve. Bitno je naglasiti da

se ne vrši fleksija između pršljenova pojedinačno nego da trup ide u fleksiju u bloku. Slika

22 i 23.

Slika 22. Vježba za jačanje fleksora trupa - Slika 23. Vježba za jačanje fleksora trupa

ruke se mogu postaviti pored tijela, na

potiljak i na grudi

• Postu ralne vježbe izvode s pred ogledalom, a služe za korekciju lošeg držanja tijela,

narušenog usljed kičmenih poremećaja. Ovdje je zadatak fizioterapeuta, koliko je u

njegovoj moći, da uspostavi pravilnu dinamiku i statiku tijela. Kada se sve korekcije

deformisane kičme izvedu, pacijent ih održava što duže sa pauzama, traju 10 do 15 minuta.

U opštem kineziterapijskom programu vježbi posebno su odvojeni specijalni programi za

skolioze i kifoze, a to su vježbe bočne fleksije i derotacije kičme za skolioze i korektivne

vježbe za kifoze.

• Vježbe bočne fleksije – one se direktno koriste u cilju smanjenja krivine, odnosno

konveksiteta i u zavisnosti od centra primarne krivine određen je i početni položaj koji

zauzima pacijent, da bi pravilno izveo bočnu fleksiju trupa. Slika 24 i 25.

Slika 24. Šematski prikazani početni položaji Slika 25. Vježba bočne fleksije - centar

pacijenata u zavisnosti od centra primarne krivine kr ivine Th 8

Početni položaj pacijenata, četveronožni položaj, natkoljenica prema potkoljenici po uglom

od 90° i stopalima zakačenim o švedske ljestve, oslonjen na dlanove ruku.

Pacijent ide u bočnu fleksiju trupa od konkavne strane ka konveksnoj strani.

Vježbe bočne fleksije kičme kod „S“ skolioza, kod kojih je najčešća desna torakalna, a

lijeva lumbalna krivina. Bočna fleksija radi se posebno za svaku krivinu, dok je druga

dobro fiksirana da ne bi došlo do povećanja i pogoršanja krivine. Slika 26 i 27.

Slika 26. Bočna f leksija trupa torakalnog Slika 27. Bočna flesija trupa za lumbalni

dijela kičme uz fiksaciju lumbalnog dijela dio kičme uz fiksaciju torakalnog dijela

Bočna fleksija za torakalni dio kičme – pacijent leži na stomaku, karlica mora da miruje da

se ne bi povećavala krivina u lumbalnom dijelu kičme. Ruka na strani konveksiteta je uz

tijelo da fiksira krivinu, a na strani konkaviteta je podignuta uz glavu da izduži krivinu.

Pacijent vrši bočnu f leksiju trupa – krećući se sa ispruženom rukom ka konveksitetu

odnosno od konkaviteta ka konveksitetu.

• Vježbe derotacije kičme – ove vježbe imaju za cilj da izvrše derotaciju kičmenog

pršljena. Derotacione vježbe se rade posebno za svaku krivinu, dok je druga dobro fiksirana

da ne bi došlo do povećanja krivine putem rotacije pršljena. Vježbe se izvode derotacijom

pršljena u suprotnu stranu od njegove rotacije, pomoću pomjeranja ramenog pojasa ili

donjih ekstremiteta. Prilikom rotacije pršljena tijelo pršljena ide na stranu konveksiteta, a

procesus spinosus na suprotnu stranu odnosno na stranu konkaviteta. Zato prilikom

kineziterapijskog tretmana treba napraviti dobru procjenu i odabrati najbolju poziciju za

derotaciju pršljena. Slika 28 i 29.

Slika 28. Vježba derotacije kičme - Slika 29. Vježba derotacije kičme -

lumbalnog dijela u položaju pacijenta torakalnog dijela kičme

na stomaku

• Korektivne vježbe za kifoze – ove vježbe se sprovode kod pacijenata koji imaju

kifotičnu krivinu bilo kao primarni problem, ili udruženo sa ostalim deformacijama

kičmenog stuba. Slika 30, 31, 32 i 33.

Slika 30. Vježba za kifozu – izvlačenje Slika 31. Vježba za kifozu – vježba

kičme jačanja ekstenzora torakalnog dijela

kičmenog stuba

Slika 32. Vježba za kifozu na lopti – Slika 33. Vježba za kifozu na ljestvama –

istezanje pektoralisa i korekcija istezanje pektoralisa i korekcija kifotične

kifotične krivine krivine

Kineziterapijski program pacijenata sa miderom

U grupu potpazušnih midera spadaju ŠENO i TLSO. Odlika ovih midera je da ne prelaze

visinu pazušnih jama, tako da se ne mogu koristiti u liječenju visokih torakalnih i

cervikalnih krivina. Ovi mideri nemaju gornji dio zbog čega su bolje prihvaćeni od

bolesnika u odnosu na M ilvoki mider (M ilwaukee).

Upotreba ovih midera predstavlja značajan napredak u neoperativnom liječenju idiopatskih

skolioza uz odgovarajući kineziterapijski program vježbi. Za izradu ovih midera koriste se

različiti p lastični materijali (ortoplast, polikarbonat, prenil i polipropilen). Idealan mider bi

bio onaj koji bi sprečavao i kontrolisao neželjene kretnje, a istovremeno omogućavao

fiziološke i željene. Kineziterapijski program vježbi kod pacijenata kod kojih je indikovana

ova vrsta midera sastoji se iz dva dijela i pacijenti ih izvode svakodnevno:

- prvi dio programa – pacijenti izvode bez midera,

- drugi dio programa – pacijenti rade u mideru koji traje 30 minuta.

Prvi dio kineziterapijskog programa sastoji se iz:

• Vježbe istezanja pelvifemoralne muskulature u sjedećem položaju,

• Cirkumdukcija – iz relaksacije za povećanje elastičnosti u zglobu kuka,

• Vježbe disanja – sva tri tipa disanja,

• Pritisak flekstiranim nogama,

• Joga vježbe,

• Jačanje muskulature trupa i izvlačenje kičmenog stuba,

• Autoelongacija,

• Asimetrični tip disanja,

• Trakcija za „S“ skolioze,

• Vježbe bočne fleksije i derotacije kičme i snage mišića ekstenzora trupa.

Drugi dio kineziterapijskog programa vježbi pacijenata u ŠENO mideru

Program se sastoji od 5 serija. Početni položaj je jako bitan i od njega počinjemo sve

vježbe, ako se on pravilno ne nauči ne postiže se nikakav efekat pri vježbaju niti se izvodi

tražena korekcija primarne krivine.

• Prva serija - Početni položaj podrazumjeva statičku kontrakciju trbušnih mišića,

inklinaciju karlice i brisanje lumbalne lordoze, tako da pacijent svojim slabinskim dijelom

kičme izvrši pritisak pozadi na mideru. Slika 34 i 35.

Slika 34. Položaj na leđima sa flektiranim Slika 35. Sjedeći položaj – pritisak

nogama (pritisak) lumbalnog dijela kičme na mider

Ove vježbe se rade još u proniranom i u stojećem položaju.

• Druga serija - Početni položaj pacijent leži na leđ ima vrši pritisak sa povlačenjem obe

noge prema stomaku. Slika 36.

Sljedeću vježbu koju izvodi je „mali most“ – podizanje karlice. Vježba se izvodi 10 puta, a

po povratku u početni položaj pacijent izbacuje vazduh. Slika 37.

Slika 36. Početni položaj na leđima sa Slika 37. Podizanje karlice u „mali most“

povlačenjem nogu prema stomaku (pritisak)

• Treća serija - Pacijent leži na leđ ima vrši pritisak uz aktivaciju fleksora. Slika 38.

Pacijent ležeći na stomaku (u proniranom položaju) vrši pritisak uz pomoć aktivacije

ekstenzora. Slika 39.

Slika 38. Položaj na leđima – aktivacija Slika 39. Pronirani položaj - aktivacija

fleksora ekstenzora

• Četvrta serija - Pacijent ležeći na leđima sa flektiranim nogama vrši pritisak, a zatim

fleksiju trupa. Vježba se izvodi u parovima da bi se fiksirale noge. Slika 40 i 41.

Slika 40. Početni položaj na leđima sa Slika 41. Pacijent sa fiksiranim nogama

fiksiranim nogama - pacijent vrši pritisak vrši fleksiju trupa

• Peta serija - Pacijent leži na stomaku (pronirani položaj) i vrši pritisak, a zatim

podiže gornji dio trupa. pa karlicu („sklek“). Slika 42.

Slika 42. Pacijent iz početnog položaja

pravi „sklek“

• Operativno liječenje deformiteta kičmenog stuba

Hirurško liječenje strukturalnih skolioza je indikovano u slučajevima kada je ugao krivine

preko 45°. Ciljevi operativnog liječenja: zaustavljanje dalje pogredijenciju, korekcija

deformiteta trupa, smanjenje kičmene krivine. Zahvat se sastoji iz ukočenja skoliotičnog

dijela kičme i zovi se spondilodeza, po Harrington-u.

Kineziterapijski program za ove pacijente ima za cilj da napravi dobru preoperativnu

pripremu, a poslije operacije pacijent već u intezivnoj njezi počinje sa vježbama disanja,

aktivnim vježbama za stopala, statičkim kontrakcijama m. quadricepsa.

Kineziterapijski program pripreme za hiruršku intervenciju:

• Istezanje pelvifemuralne muskulature,

• Vježbe disanja,

• Vježbe snage mišića ekstenzora trupa.

Završne vježbe poslije hirurške intervencije - ojačavnje mišićnog midera i ekstezora trupa.

9. MATERIJAL I METODE RADA

Analizirani su postojeći podaci medicinske dokumentacije liječenih pacijenata u Zavodu za

fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr M iroslav Zotović“ za period od dvije godine.

Dobijeni podaci su statistički obrađeni i prikazani su grafički i tabelarno.

U periodu od dvije godine, u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr M iroslav

Zotović“ stacionarno je liječeno ukupno 190 pacijenata sa deformitetima kičmenog stuba,

od kojih je:

- 145 pacijenata sa skoliozom, odnosno procentualno 76%

- 7 pacijenata sa kifozom – 4%

- 38 pacijenata sa kifoskoliozom – 20%.

U istom periodu u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“

ambulantno je liječeno 826 pacijenata sa deformitetima kičmenog stuba, od kojih je

skolioza bila u 773 slučaja, odnosno 93,6%, kifoza u 3 pacijenta – 0,4% i kifoskolioze kod

50 pacijenata - 6%.

10. REZULTATI

10.1 POLNA STRUKTURA STACIONARNIH PACIJENATA

Od 190 pacijenata stacionarno liječenih prema polnoj strukturi, što se tiče zastupljenosti

skolioza odnos je bio 87 pacijenata ženskog pola - 60%, dok je muškog pola bilo 58

pacijenata - 40%. Kod kifoza parametri su bili 2 pacijenta ženskog pola – 29%, a 5

pacijenata muškog pola – 71%, dok je kod kifoskolioza bilo zastupljeno 20 pacijenata

ženskog pola – 53%, a 18 pacijenata muškog pola – 47%. Histogram 1.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

skolioza kifoza kifoskolioza

zenskimuskiukupno

Histogram 1. Uporedna zastupljenost deformiteta kičme kroz

polnu strukturu pacijenata

10.2 STAROSNA DOB STACIONARNIH PACIJENATA

Od 145 pacijenata sa skoliozom koji su stacionarno liječeni prema starosnoj dobi, najviše je

bilo pacijenata od 11 do 20 godine života. Tabela 2.

S TAROS NA DOB BROJ PACIJEN ATA PROCENAT 1-10 31 21% 11-20 96 66% 21-30 3 2% 31-40 4 3% 41-50 4 3% 51-60 1 1% 61-70 4 3% 71-80 2 1%

UKUPNO 145 100%

Tabela 2. Starosna dob stacionarno liječenih pacijenata – skolioze

Od 7 pacijenata sa kifozom koji su stacionarno liječeni prema starosnoj dobi, najviše ih je

bilo kod pacijenata u dobi od 11-20 godina. Tabela 3.

S TAROS NA DOB BROJ PACIJEN ATA PROCENAT 1-10 - - 11-20 5 71% 21-30 - - 31-40 - - 41-50 - - 51-60 - - 61-70 2 29% 71-80 - -

UKUPNO 7 100%

Tabela 3. Starosna dob stacionarno liječenih pacijenata – kifoze

Od 38 pacijenata sa kifoskoliozom koji su stacionarno liječeni prema starosnoj dobi,

najveća zastupljenost je bila kod pacijenata u dobi od 11-20 godina. Tabela 4.

S TAROS NA DOB BROJ PACIJEN ATA PROCENAT 1-10 2 5% 11-20 32 84% 21-30 1 3% 31-40 - - 41-50 - - 51-60 - - 61-70 2 5% 71-80 1 3%

UKUPNO 38 100%

Tabela 4. Starosna dob stacionarno liječenih pacijenata – kifoskolioze

Na sljedećem histogramu biće uporedno prikazana zastupljenost deformiteta kičme kroz

starosnu dob pacijenata koji su liječeni u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr

M iroslav Zotović“. Histogram 2.

0

20

40

60

80

100

1do10 11do20 21do30 31do40 41do50 51do60 61do70 71do80

skoliozakifozakifoskolioza

Histogram 2. Uporedni prikaz zastupljenosti deformiteta kičme kroz starosnu dob

pacijenata

10.3 ZASTUPLJENOST OSTALIH DEFORMITETA UDRUŽENIH SA

DEFORM ITETIMA KIČM ENOG STUBA

U periodu od dvije godine zabilježeno je kod pacijenata, da se uz deformitete kičmenog

stuba pojavljuju i dodatni deformiteti. Kod pacijenata sa skoliozom pojavljuju se

deformiteti koji će biti prikazani u tabeli 5.

DEFORMITETI KOJI PRATE SKOLIOZE

BROJ DEFORMITETA

PROCENAT

Pedes planovalgus 78 54% Pectus carinatum 50 34% Pectus excavatum 8 5,7%

Pes varus 1 0,7% Pes calcaneovalgus 1 0,7%

Pes excavatus 1 0,7% Genu recurvatum 2 1,4%

Genu valga 1 0,7% Coxa valga 1 0,7% Torticolis 2 1,4% UKUPNO 145 100%

Tabela 5. Deformiteti koji su zastupljeni sa deformitetom kičme - skoliozom

Zastupljeni deformiteti kod pacijenata sa kifozom prikazani su u tabeli 6.

DEFORMITETI KOJI PRATE KIFOZE

BROJ DEFORMITETA

PROCENAT

Pedes planovalgus 1 25% Pectus carinatum 2 50%

Genu valga 1 25% UKUPNO 4 100%

Tabela 6. Deformiteti koji su zastupljeni sa deformitetom kičme - kifozom

Deformiteti koji prate kifoskoliozu prikazani su u tabeli 7.

DEFORMITETI KOJI PRATE KIFOS KOLIOZE

BROJ DEFORMITETA

PROCENAT

Pedes planovalgus 19 50% Pectus carinatum 15 39,6% Pectus excavatum 1 2,6%

Pes varus 1 2,6% Pes eqvinovarus 1 2,6%

Coxa valga 1 2,6% UKUPNO 38 100%

Tabela 7. Deformiteti koji su zastupljeni sa deformitetom kičme - kifoskoliozom

Na histogramu 3. prikazani su deformiteti koji se protežu zajedno sa deformitetima kičme.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

skolioza kifoza kifoskol ioza

Pedes planovalgusPectus carinatumPectus excavatumPes varusPes calcaneovalgusPes excavatus Pes eqvinovarusGenu recurvatumGenu valgaCoxa valgaTorticolis

Histogram 3. Uporedni prikaz svih deformiteta koji prate deformitete kičme

11. DIS KUS IJA

Prikazani kineziterapijski program deformiteta kičmenog stuba koji se radi u Zavodu za

fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr M iroslav Zotović“ u Banjaluci, identičan je

kineziterapijskom programu brojnih institucija koji se specijalizovano bave ovim aktuelnim

problemom, koji ima za posljedice, kasnije ukoliko se na vrijeme ne otkriju i adekvatno

multidisciplinarno ne tretiraju, brojne bolne sindrome lokomotornog sistema.2,5,9

Specifičnost ovog kineziterapijskog programa je individualan pristup pacijentu, zatim

stalna evaluacija dobijenih rezultata, kao i stalni periodični nadzor, sve do perioda rasta

evidentiranih pacijenata.

Karakterističnost Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr M iroslav Zotović“ u

Banjaluci je da proizvodi ŠENO mider, koji je lako dostupan pacijentima za razliku od

drugih institucija koje upotrebljavaju uglavnom Milwaukee, TLSO mider i dr., međutim

ove razlike u primjenjenih midera drugih proizvođača ne igraju značajnu ulogu u samom

kineziterapijskom programu, jer se program vodi istim principima u zavisnosti od kliničke

evolucije deformiteta u pojedinim stadijumima i same procjene kineziterapijskog programa.

Iz dobijenih rezultata, od ukupnog broja stacionarno liječenih pacijenata u Zavodu za

fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr M iroslav Zotović“ u periodu od dvije godine, bilo je

svega 7 pacijenata sa kifozom, 38 pacijenata sa kifoskoliozom, dok je 145 pacijenata imalo

skoliozu. Ovaj odnos nam pokazuje manju učestalost kifoza svega 4% u odnosu na

kifoskolioze 20%, a pogotovo na zastupljenost skolioza od 76%, što nam potvrđuje da se

odnos među deformitetima kičme potpuno potvrđuje sa podacima iz literature.9

Velika razlika primjetna je i kod ambulantnog liječenja, gdje je zastupljenost skolioze bila

93,6% u odnosu na kifoze 0,4% i kifoskolioze 6%.

Što se tiče polne strukture skolioza je bila učestalija kod pacijenata ženskog pola 60%, u

odnosu na pacijente muškog pola 40%. Kifoze su zastupljenije kod muškog pola 71%, u

odnosu na ženski pol 29%. Dok je odnos kod kifoskolioza 53% ženski pol, na prema 47%

kod muškog pola. Veća učestalost skolioza kod ženskog pola, kao i kifoza kod muškog

pola, takođe potvrđuje podatke iz literature.8

Prema starosnoj dobi najmlađi pacijent sa skoliozom imao je 4 godine, što ukazuje na

prisutnost juvenilnih skolioza, odnosno procenat pacijenata u dobi od 1-10 godina je 21%.

Najviše pacijenata sa skoliozama je u dobi od 11 do 20 godine 66%, što govori da skolioza

preovladava u adolescentnom dobu i ujedno se potvrđuje sa podacima iz literature.1

Kod kifoza najzastupljenije su adolescentne (od 11-20 godine) 71%, a prisutnost je i

staračkih kifoza (2 pacijenta).

Kifoskolioze su takođe najprisutnije u dobu od 11 do 20 godina 84% u odnosu na ukupan

broj pacijenata sa kifoskoliozom.

Deformiteti koji su pratili deformitete kičme bili su prisutni kod skoro svakog pacijenta.

Deformiteti koji su pratili skolioze su: pedes planovalgus, pectus carinatum, pectus

excavatum, pes varus, pes calcaneovalgus, pes excavatus, genu recurvatum, genu valga,

coxa valga i torticolis. Najzastupljeniji deformiteti su ravna stopala 54%, zatim izbočene

grudi 34% i udubljene grudi 5,7%.

Deformiteti koji su pratili kifoze su: pedes planovalgus 25%, genu valga 25% i pectus

carinatum 50%.

Deformiteti koji su pratili kifoskolioze su: pedes planovalgus, pes varus, pes eqvinovarus,

coxa valga, pectus carinatum i pectus excavatum. Najzastupljeniji deformiteti su ravna

stopala 50% i izbočene grudi 39,6%.

12. ZAKLJUČAK

Ciljani kineziterapijski program za liječenje deformiteta kičmenog stuba, koji se obavlja u

Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr M iroslav Zotović“ u Banjaluci, sličan je

brojnim specijalizovanim ustanovama koje se bave ovim problemom u dužem vremenskom

periodu, a iza sebe imaju relevantne i bogatu pisanu stručno-naučnu publikaciju.

Kineziterapijski program ove institucije prikazan je na, praktičnim i vlastitim primjerima,

pacijenata sa deformitetima kičmenog stuba, koji su se u datom vremenskom periodu

liječili u ovoj ustanovi.

Prema rezultatima analiziranih dokumenata Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju

„Dr Miroslav Zotović“ u Banjaluci za stacionarno liječene pacijente sa deformitetima

kičme, a za period od dvije godine, zaključeno je da su:

- skolioze najzastupljeniji vid deformiteta kičmenog stuba, da zatim slijedi

kifoskolioza, pa kifoza,

- skolioze i kifoskolioze više zastupljene kod pacijenata ženskog pola, dok su kifoze

zastupljenije kod pacijenata muškog pola,

- prema starosnoj dobi pacijenata svi deformiteti kičmenog stuba preovladavaju u

adolescentoj dobi,

- kako po odnosu zastupljenosti skolioza, kifoskolioza i kifoza, tako se odnosi i

učestalost ostalih deformiteta koji prate deformitete kičme, pa su skolioze najviše

udružene sa ostalim deformitetima, a kifoze najmanje.

13. LITERATURA

1 Cimbaljević M .M . Skolioza. Unireks – Univerzitetska riječ, Nikšić 1992

2 Petrović-Radić M . Kineziterapijski program vežbi u lečenju skolioza i kifoza. Beograd

1996

3 Karaiković E. Kineziterapija. Svjetlost, Sarajevo 1986

4 Bošković M.S. Anatomija čoveka. M edicinska knjiga, Beograd 1992

5 Vulović D. Osnovi kineziterapije. Klinika za rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“,

Beograd 2001

6 Bubanj R. Osnovi primenjene biomehanike u kineziologiji. Pergament, Niš 2000

7 Zec Ž. Osnovi kineziologije. M edicinska knjiga, Beograd 1984

8 Simić V.P. Bolesti kičme. I.P.“Obeležja“, Beograd 1999

9 M ilinković B.Z., Filipović S.M ., Lečenje deformacija kičmenog stuba kod dece. Zavod za

stručno usavršavanje i izdavačku djelatnost, Beograd 1990

10 Jandrić S. Osnovi fizikalne medicine i rehabilitacije. Grafomark – Laktaši, Banjaluka

2005

11 Jevitić M . Klinička kineziterapija. M edicinski fakultet Kragujevac, Kragujevac 2006

12 Kapetanović H., Pecar Dž. Vodič u rehabilitaciji. Univerzitetska knjiga JP ”Svjetlost”

d.d., Sarajevo 2005

13 Obradović M . Opšta kineziterapija sa osnovama kineziologije. Univerzitet Crne Gore.

Štamparija Opad a.d. Cetinje, Podgorica 2002

14 Bećirović E., Pir ić M ., Osmanović E., Damadžić Dž., Tomić M ., Delić S., Hodžić A.,

Suljić S. Kineziterapija kod skolioza. Projekt rehabilitacije žrtava rata u Bosni i

Hercegovini. Zbornik radova seminara RUZ, 1998; 5: 119-121