EVROPSKE INTEGRACIJE - Panevropski univerzitet Apeironapeironsrbija.edu.rs/Centar_za_izdavacku_djelatnost/Radovi/Specijali... · EVROPSKE INTEGRACIJE – ZAPADNI BALKAN – POSEBAN

FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE College of Modern Managament Banjaluka Smjer: JAVNA UPRAVA

EVROPSKE INTEGRACIJE – ZAPADNI BALKAN – POSEBAN OSVRT NA

BOSNU I HERCEGOVINU /Specijalistički rad/

MENTOR: STUDENT: Docent dr Brano Miljuš Gordana Erak

Banjaluka, juli 2006.godine.

EVROPSKE INTEGRACIJE – ZAPADNI BALKAN – POSEBAN OSVRT NA BOSNU I HERCEGOVINU

1

UVOD

Evropska unija je specifična organizac ija evropskih država, koja je

do do 2004.godine brojala 15 zapadnoevropskih država:Austrija, Belgija,

Danska, Finska, Francuska,Grčka, Holandija, Irska, Italija, Luksemburg,

Njemačka, Portugalija, Španija, Švedska i Velika Britanija.Ovoj zajednici

petnaestorice 2004. godine pristuplio je još deset zemalja:Mađarska,

Poljska, Češka, Slovačka, Litvanija, Letonija, Estonija, Slovenija, Kipar i

Malta, a do 2007. godine Rumunija i Bugarska će biti članice ove evropske

institucije.

Zajednica petnaestorice bila je povezana na troslojan način:

- kroz povezivanje i saradnju tri evropske zajednice:

a.) Evropska zajednica za ugalj i čelik (CECA), osnovana 18. aprila

1951. godine

b.) Evropska ekonomska zajednica (EEZ)1, osnovana 25. marta 1957.

godine i

c.) Evropska zajednica za atomsku energiju(EVROATOM), osnovana

25. marta 1956. godine.

- kroz saradnju i zajedničko vođenje spoljne i bezbjednosne polit ike

potvrđivanjem svoga identiteta na međunarodnom planu,

uspostavljanjem ekonomske i monetarne unije, stvaranjem

jedinstvenog ekonomskog prostora bez unutrašnjih granica i

jačanjem privredne i društvene kohezije među državama član icama.

- kroz saradnju u oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova zajedničkim

i jedinstvenim uređivanjem pitanja iz tih oblasti, zajključivanjem

regionalnih multilateralnih umjesto bilateralnih, međunarodnih

ugovora, jedinstvenim rješavanjem p itanja prelaska granica u

Evropskoj uniji, viza, imigracije, azila, formiranjem zajednice

1 Evropska ekonomska zajednica (EEZ),osnovana 25. marta 1957. godine


2

evropske policije (EUROPOL) radi suzbijanja natežih oblika

međunarodnog kriminala u vezi s ratnim zločinima, prometa oružja

i droge i finansijskih malverzacija (pranje novca).

Evropska unija, za sada, nema svojstvo pravnog lica tako da su

članice zadržale svoj međunarodnopravni subjektivitet.

ZAČEĆE EVROPSKE UNIJE

Jezgro evropske unije započeto je Rimskim ugovorima o osnivanju

Evropske ekonomske zajednice i evropske zajednice za atomsku energiju

1957. godine, a zatim je preko Jedinstvenog evropskog akta 1986. godine

polit ička integranicija krunisana Mastrihtskim ugovorom 7. februara 1992.

godine kada je stvorena Evropska unija (Ugovor iz Mastrihta stupio je na

snagu 1. novembra 1993. godine)2.

Ugovorm iz Amstredama od 17. juna 1997. godine (stupio na snagu

1.maja 1999), izvršene su izvjesne reforme u Uniji s ciljem jačanja

saradnje i pojednostavljenja sistema Evropske unije.

Na zajedničkom tržištu Evropske unije uspostavljena je zajednička

carinska tarifa prema zemljama izvan Unije. Tržišnu funkcionalnost tog

evropskog prostora obezbjeđuju čvrsta i stroga pravila konkurencije bez

unutrašnjih ekonomskih ili pravnih barijera i usklađena pravna regulativa

država članica. Na tom tržištu članice Unije proglasile su četiri velike

slobode :

- slobodu kretanja roba ( usklađivanje, odnosno ukidanje carina,

taksa, kontigenata i drugih robnih ograničenja),

- slobodu pružanja usluga (slobodno otvaranje firmi, sloboda

preduzetništva),

- slobodu cirkulacije kapitala ( potpuna liberalizacija p lasiranja

kapitala i liberalizac ija tekućih plaćanja),

2 Evr opska unija - EU (Ugovor iz Mastrihta stupio j e na snagu 1. novembra 1993. godi ne)


3

- slobodu kretanja ljud i ( slobodno zapošljavanje i vršenje sopstvene

djelatnosti).

Od 1. januara 1999. godine u Evropskoj uniji započela je treća

etapa izgradnje Evropske monetarne unije uvođenjem jedinstvene

evropske valute-evra3. U prelaznom periodu od 1. januara 1999. do 31.

decembra 2001. godine plaćanja su mogla da se vrše i u nacionalnim

valutama, a od 1. januara 2002. godine u članicama Evropske

monetarne unije Banknote i kovani novac denomirani u evro - jedino

zakonsko sredstvo plaćanja. U Evropskoj monetarnoj uniji sada je 12.

država član ica ( Austrija, Belgija, Finska, Francuska, Grčka, Holandija,

Irska, Italija, Luksemburg, Njemačka, Portugalija i Španija). Danska i

Velika Britanija n isu pristuplie iako ispunjavaju uslove, ali su zadržale

pravo da pristupe naknadno, dok je Švedska izvan ove monetarne

unije zato što ne ispunjava uslove za prijem s obzirom na to da nije

prilagodila svoje propise. Inače, preduslov za učešće u evropskoj

monetarnoj uniji je ispunjenje, prije pristupanja, takozvanog

kriterijuma konvergencije, što znači da svaka država mora:

1.) da dokaže trajnu stabilnost cijena,

2.) da ne zabilježi pretjerani budžetski deficit,

3.) da dvije godine nije prouzrokovala napetost deviznog kursa

u Evropskom monetarnom sistemu,

4.) da njena dugoročna kamatna stopa bude najviše za 2 odsto

viša nego u zemljama sa najstabiln ijim cijenama.

3 Evro - jedinstvena evropska valuta uvedena 1. januara 1999. godine.


4

Pregled raspodjele raspoloživih sredstavaiz strukturnih fondova

među članicama Unije u periodu od 1988 – 1999. godine

izraženo u procentima :

Članica 1988 – 1992 1993 – 1999 Austrija - 1.04

Belgija 1.18 1.31

Danska 0.64 0.54

Finska - 1.09

Francuska 9.38 9.65

Njemačka 9.56 14.12

Grčka 11.96 10.12

Irska 7.08 4.07

Italija 17.02 14.29

Luksemburg 0.09 0.06

Holandija 1.15 1.59

Porugalija 13.42 10.12

Španija 20.81 22.91

Švedska - 0.85

Velika Britanija 7.05 8.26

Evropska unija je paralelno sa procesom trazicije počela proces

finansijsko-tehničke pomoći zemljama Centralne i Istočne Evrope.Tako je

kroz Program pomoći za restrukturiranje privrede u zemljama Istočne

Evrope *PHARE*4, započet 1989. godine za prvih deset godina iz budžeta

Unije angažovano oko 11 miljard i evra, dok će do kraja 2006. godine iz

bužeta *PHARE* programa biti godišnje raspoređeno oko 1,5 milijardi

evra, kao i dodatnih 1,5 milijardi godišnje za regionalni razvoj i

poljoprivredu.

4 PHARE – pomoć za obnovu privrede Poljske i Mađarske započet 1989. godine


5

Programe *PHARE* je usmjeren i na jačanje kapaciteta i izgradnje

institucija pravosuđa i uprave u zemljama Centralne i Istočne Evrope ,

zajedno sa novim instrumentima za prilagođavanje poljoprivrede

(SAPARD) i jačanje regionalnog razvoja(ISPA)5 angažovaće do kraja ove

godine ukupno 22 milijarde evra.

Ideja o proširenju Evropske unije

Kako smo već istakli *Evropa petnaestorice* započela je pripreme

za svoje proširenje početkom 1990-tih godina prošlog vijeka, kada su sa

nekim zainteresovanim državama zaključeni sporazumi o pridruživanju

kojim je predviđen prelazni rok od deset godina za transformaciju i

prestrukturiranje privrede i prilagođavanje društveno-ekonomskig sistema

potencijalnih država član ica.Takvi sporazumi su zaključeni 1992. godine sa

Mađarskom i Poljskom,1993. godine sa Češkom, Slovačkom, Rumunijom i

Bugraskom, sa Litvanijom, Letonijom i Estonijom 1995. a sa Slovenijom

1996. godine. U međuvremenu su ove države podnijele zahtjeve za

članstvo Evropske unije, a ranije su to učinile Turska, Malta i Kipar.

Evropski sporazumi o pridruživanju u cjelini su prožeti principima Ugovora

iz Mastrihta i postavljaju pred kandidate više uslova o njhovom

društvenom i ekonomskom uređenju: slobodno tržište i recipročan tretman

na tržištu, slobodu preduzetništva i djelatnosti kako proizvodnih tako i

uslužnih, nacionaln i tretman firmi, pravo sticanja svojine na nekretninama

na teritoriji zemalja potpisnica i ostale uslove. Evropskim sporazumom ne

stvaraju se finansijske obaveze za Evropsku uniju, ali predviđaju određene

vidove industrijske saradnje kao što su: zajedničko poslovanje, prenos

savremenih tehnololoških znanja i tehnička pomoć.

5 ISPA – Instrumenti strukturne politike, Evrposka unija, Gostimir T. Popović, Beograd 2006. godina.


6

Raspodjela sredstava iz Strukturnih fondova za nove članice od

dana pristupanja pa do 2007. godine

( u milionima evra po cijenama iz 1999. godine )

Članica Angažovana sredstva

Regioni koji ostvaruju pravo na

novčana sredstva

Češka Republika 12.864

Estonija 329

Kipar 0

Letonija 554

Litvanija 729

Mađarska 1.765

Malta 56

Poljska 7.321

Slovenija 210

Slovačka 921

UKUPNO 13.234

Za prijem u punopravno članstvo Evropske unije potrebno je da zemlja

kandidat sprovede opsežne ekonomske, polit ičke, pravne i administrativne

reforme i usklađ ivanje svoga sistema sa zahtjevom Unije, sa ciljem

uspostavljanja kompatibilnog društveno-ekonomskog sistema sa tržišnom

privredom, pravnom državom i demokratskim sistemom u kome su svi

građani jednaki pred zakonom i državnim organima i u kome se ne samo

de jure nego i de facto poštuju ljudska prava i slobode.

Evropska unija je, da bi državama zainteresovanim za učlanjenje

stavila do znanja svoje zahtjeve, 1995. godine objavila kodeks ponašanja,

*Bijelu knjigu6-priprema pridruženih zemalja Centralne i Istočne Evrope za

6 Bijela knjiga - priprema pridruženih zemalja Centralne i Istočne Evrope za integraciju u unutrašnje tržište Unije


7

integraciju u unutrašnje tržište Unije*, u kojoj tretira 23 oblasti u kojima

treba izvršiti potrebna zakonska usklađivanja sa pravnim sistemom Unije:

- slobodno kretanje kapitala,

- konkurencija,

- slobodan promet i bezbjednost industrijskih proizvoda,

- socijalna polit ika i zaštita,

- poljoprivreda,

- transport,

- audiovizuelne usluge,

- zaštita životne sredine,

- telekomunikacije,

- direktno oporezivanje,

- slobodan promet roba,

- javna potrošnja

- finansijske usluge,

- zaštita ličnih podataka,

- zakon o kompanijama,

- računovodstvo,

- građansko pravo,

- priznavanje profesionalnih kvalif ikacija,

- oblast intelektualne svojine,

- energija,

- carinska unija,

- indirektno oporezivanje,

- zaštita potrošača.

Prekretnicu u polit ici Evropske unije prema zemljama Centralne i

Istočne Evrope predstavljao je skup šefova država i vlada u Kopenhagenu

juna 1993.godine, kada je, po prvi put, jedna institucija Evropske unije

dala zvaničnu polit ičku podršku za prijem u članstvo Unije .


8

Na Samitu u Kopenhagenu je naglašeno da će, putem gore

navedenih kriterijuma, Evropska unija procjenjivati sposobnost novih

zemalja kandidata za potencijano članstvo u Uniji.

Sporazumi sa kandidatima za ulazak u Uniju uspješno su okončani

do kraja 2003. godine.

U junu naredne godine, to jest 2004. prijemom novih deset država

u Evropsku uniju (Češka, Poljska, Mađarska, S lovačka, Slovenija, Letonija,

Estonija, Litvanija, Kipar i Malta), *Evropa petnaestorice*7, kako je već

rečeno na početku, postaje *Evropa dvadesetpeorice* čime Unija

značajno proširuje svoje granice prema Istoku i Jugu Evrope. Rumunija i

Bugarska će najvjerovatnije u narednoj godini postati punopravne članice

Evropske unije.

Inst itucije i organi Evropske unije

EVROPSKA UNIJA je zajednica petnaest odnosno 25 država Evrope

koja počiva na zajedničkim interesima, institucijama i aktima država

članica (osnivača): jedinstvena vlatua, zajednička odbrambena polit ika,

saradnja u svim oblastima života i rada, obezbjeđena Ugovorom o

evropskoj uniji i drugim propisima Unije.

EVROPSKI SAVJET je regularni skup šefova država ili vlada 15 država

članica Evropske unije koji planira polit iku Unije.

EVROPSKI PARLAMENT je tijelo Evropske koje uključuje 625

članova/poslanika izabranih u 15 država članica Evropske unije po

opštem pravu glasa .

EVROPSKA KOMISIJA je izvršni organ Evropske unije, sa sjedištem u

Brise lu, koji prati sprovođenje i primjenu ugovora Unije i odluka koje

donose Institucije Evropske unije. 7 Euroatlantizam – Lidija Čehulić, Zagreb 2003. godi ne


9

SUD PRAVDE EVROPSKIH ZAJEDNICA zasjeda u Luksemburgu sa

nadležnošću da tumači i prati primjenu ugovora u Evropskoj uniji.

Pravna i unutrašnja polit ika Evropske unije

Pravna i unutrašnja polit ika su treći stub Evropske unije. Saradnja

u oblastima pravne i unutrašnje polit ike institucionalizovana je EU-

ugovorom, kako bi se ostvarila osnova principa slobodnog kretanja osoba.

Ona se odnosila na sljedeće oblasti:

- polit ika azila

- propisi prelaska vanjskih granica država članica Unije

- useljenička polit ika

- borba protiv zavisnosti od droga

- borba protiv kršenja internacionalnih mjera

- saradnja pravnih služb i u građanskim i kaznenim parnicama

- saradnja u oblasti carina

- saradnja policija.

Za određivanje pravaca u ovim oblastima stvoreni su instrumenti

zajedničkih mjerila, zajedničkih stanovišta i ugovora. Iako su postignuti

izuzetni napreci, kritike saradnje u ovim oblastima bile jasne. Ostvarena je

neophodnost da se uvedu djelotvorniji propisi, koji će biti pojačani

strukturama saradnje i oblastima koje su odlučujuće za kontrolu poslova

(polit ika azila, useljenička polit ika i prelazak vanjske granice Unije). Ove

oblasti su se morale uvesti u oblast zajedničke polit ike.

Amsterdmaski ugovor je nanovo sortirao saradnju u oblasti pravne

i unutrašnje polit ike i dao je novi cilj, to jest stvaranje prostora slobode,

sigurnosti i prava. Određene materije su pripadale zajednici, a otvorene

su nove oblasti i novi postupci. Osim toga, stvoren je i *ŠENGENSKI


10

PROSTOR*8 izvan pravnog okvira Evropske unije od strane država članica,

koje su željele što prije ostvariti princip slobodnog kretanja osoba.

Kooperacioni postupak

Ovaj postupak takođe predstavlja postupak saradnje i uveden je

jedinstvenim evropskim aktima. Parlament time dobija mogućnost da u

drugom čitanju jače prihvati ili odbije zakonske prijedloge Komisije, te mu

je i samim time data prilika da utiče na zakonodavni proce. Ovo je, prije

svega, naišlo na primjenu kod zaključaka u vezi sa slobodnim tržištem. Od

stupanja na snagu Ugovora o evropskoj uniji ovaj postupak se posebno

upotrebljava za sljedeće oblasti:

- saobraćajna polit ika, zabrana d iskriminacije, kod sporvođenja socijalnih

fondova ( kredita Evrpske banke i ostalih centralnih banaka), privredna i

socijalna saradnja istraživanje, polit ika zaštite okoline, razvoju saradnje,

bezbjednost itd.

Amsterdamskim ugovorom upotreba postupka saradnje osjetno je

ograničena oblast u korist postupka suodlučivanja, te se od tada ovaj

postupak suodlučivanja koristio samo za određena pitanja ekonomske i

monetarne unije.

Kopenhaški kriterijum (za pristupanje Evropskoj uniji)

U junu 1993. godine na zasjedanju Evropskog vijeća u

Kopenhagenu državama srednje i istočne Evrope dato je pravo pristupanja

Evropskoj uniji ukoliko ispunjavaju sljedeće kriterijume:

- Politika: institucionalna stablinost kao garant demokratskog i pravnog

poretka, održanja ljudskih prava i zaštita prava nacionalnih manjina.

- Ekonomija: socijalno-tržišna privreda koja funkcioniše.

8 Šengenski prostor - Lidija Čehulić, Zagreb 2003. godine


11

- Preuzimanje zajedničkog stajališta: zemlje-kandidati moraju

prezeti ciljeve polit ičke unije, ali i ciljeve privredne i monetarne unije.

Konferencija za bezbjednost i saradnju u Evropi

KSZE

Na inic ijativu Finske u Helsinkiju su se 1972. godine susrelo 55

evropskih zemalja uključujući i Sovjetski savez, SAD i Kanadu. Cilj ovog i

sljedećih sastanak bio je poboljšanje veza između istoka i zapada u Evropi.

Glavni događaji Konferencije za bezbjednost u Evropi bili su zaključci iz

Helsinkija 1975. godine i Povelja 77 godine 1977. KSZE9 je 1995.godine

preimenovan u OEBS10 (Oragniacija za bezbjednost i saradnju u Evropi).

OEBS kao zajednička evropska organizac ija igra veoma bitnu ulogu za

bezbjednost u Evropi, iako je ta uloga ponekad veoma potcjenjena.

Deficit legit imacije

O deficitu legitimacije u Evropskoj uniji je riječ o Mastrihškog

ugovora. Izuzetno proširenje kompetencija zajednica nakon donošenja

jedinstvenih evropskih akata, posebno unutar ekonomske i monetarne

unije poništilo je dosadašnju difuznu podršku integracionih procesa od

strane građana.

Polit ički sistem se legitimiše uglavnom putem*Inputa* i *Outputa*

legitimacije.

Input-legitmacije EU-a, dakle legitimacja putem demokratskih

postupaka donošenja odluka, bila je od samog početka slabo

izražena(deficit demokratije).

9 KSZE - Konferencija za bezbjednost u Evropi, Helsinkiji 1975. godi ne i Povelja 77 godine 1977. 10 OEBS - Oragniacija za bezbjednost i saranju u Evropi, KSZE je 1995. godine preimenovan u OEBS


12

Output-legitimacija, dakle zadovoljstvo polit ičkih adresata sa

rezultatima polit ike, za zajednicu je bilo rješavanje ekonomskih problema,

ali i to je nedovoljno za EU, koja je prisutna u gotovo svim oblastima

polit ike.

Lome - ugovor

Ugovor iz Lomea je multilateralni trgovinski i razvojni ugovor

između Evropske unije i u (međuvremenu) 71 razvojne zemlje iz afričke,

karipske i pac ifičke oblast (AKP-države), koje se putem ovog ugovora

asociraju, te im se pruža izuzetna finasijska pomoć i prednosti pri izvozu

roba na područje EU. Lome-ugovori11 su jezgro razvojne polit ike Evropske

unije.

Luksemburški kompromis

Luksemburčki kompromis 1966. godine okončao je krizu nastalu

tzv. polit ikom prazne stolice, nakon što Francuska od jula 1965. godine

nije više učestvovala na sjednicama Vijeća zajednice. Francuska je bila

protiv većine država član ica koje su htjele da u slučajevima kada su u igri

vitalni interesi neke od članica pri donošenju odluka, sve države članice

daju sve od sebe kako bi došlo do rješenja koje se može prihvatiti od

strane svih država.

Francuska je, suprotno tome, htjela da se pregovori nastavljaju sve

do momenta dok se ne postigne jednoglasna odluka svih članica.

De facto Francuska se protivila. Ovom kompromisom propisano je

jednoglasno donošenje odluke i spriječeno je korišćenje mogućnosti

donošenja većinske odluke koje je bilo propisano Ugovorom. Ovo je

predstavljalo prvu cenzuru u razvoju Zajednice. Sredinom 80-tih godina

uspjelo se preći na sistem većinske odluke.

11 Lome ugovori - jezgro razvojne politike Evropske unije.


13

Mastrihški ugovor

Nakon dvije konferencije vlada koje su se paralelno dešavale,

Konferencije o polit ičkoj uniji i Konferencije o ekonomskoj i monetarnoj

uniji, u Mastrihtu12 u decembru 1991. godine evropsko Vijeće je donijelo

odluku o prihvatanju Ugovora o Evropskoj uniji. Ovaj ugovor potpisan je u

februaru 1992. godine. Nakon djelimičnih problema pri ratfikovanju

ugovora od strane država članica, on je na snagu stupio u novembru

1993. godine.

Nakon jedinstvenih evropskih akata ovo je bila druga velika revizija

Ugovora. Ako znamo da je kod evropskih jedinstvenih akata slobodno

trište umanjilo centralnu ulogu, onda je to ovdje bila ekonomska i

monetarna unija. Bazirajući se na Delorsovom izvještaju iz 1989. godine

zaključeno je da će ekonomska i monetarna unija biti uvedena u tri

stepena nepovratnog procesa. Nakon Vernerovog plana(1970) i EWS-a

(1979) ovdje se radilo o trećem pokušaju uvođenja ovakve unije.

Incijativa se uprkos protivljenju nekih država članica pokazala kao veoma

uspješna: ekonomska i monetarna unija ustanovljena je 1.januara 1999.

godine.

Sa Mastrihškim ugovorom Evropska unija je osnovana kao krov nad

tri stuba: supranacionalnim stubom evropske zajednice, te na drugim

stubom, zajedničke vanjske i unutrašnje polit ike, koji predstavljaju

elemente međudržavne saradnje unutar EU.

Uveden je postupak suodlučivanja kao novi princip, a sa njim je

ojačana uloga evropskog Parlamenta. Pored daljnjih važnih promjena

uveden je i princip i pojam građanina Unije.EU-ugovor je dalje predviđao

da je nakon pet godina neophodna provjera odrednica Ugovora, te je

zakazana sljedeća Konferencija vlada, koja je Amsterdamskim ugovorom

1997/99. završila kao treća velika revizija Ugovora.

12 Mastrihški ugovor – u decembru 1991. godine evropsko Vijeće je donijelo odluku o prihvatanju Ugovora o Evropskoj uniji


14

Maršalov plan

Maršalov plan13 bio je program obvnove privrede Evrope nakon

Drugog svjetskog rata, objavljen je 1947. godine od strane tadašnjeg

ministra spoljn ih poslova SAD-a, Džordža Maršala. Do 1952. godine 18

država zapadne Evrope su dobile 14 milijard i dolara kao kredite ili pomoć.

Maršalov plan je imao velikog udjela za obnovu evropske privrede,

posebno obnovu zapadno-njemačke privrede. Polit ički, ovaj plan je

dopunjavao američku polit iku onemogućavanja komunističkog uticaja

(strategija kontaminiranja).

Višestepeni sistem

Višestepeni sistem predstavlja polit ički sistem kod kojeg na

formulisanju i donošenju, te sprovođenju odluka učestvuje više nivoa. U

Evropskoj uniji učestvuju supranacionalni, nacionalni, subnacionalni i u

nekim slučajevima komunalni nivo.

Većinska odluka

Vijeće Evropske unije prije svega Vijeće ministara najprije je svoje

odluke donosilo jednoglasno. Ali da ne bi dolazilo do blokiranja daljeg

razvoja Unije kroz interese jedne ili više članica, već rimski ugovori su

predvidjeli principe donošenja sa većinom glasova ili sa kvalif ikovanom

većinom. Istina do stupanja na snagu jedinstvenih evropskih akata većina

zaključaka je donesena jednoglasno. Za zaključke u vezi sa programom

slobodnog tržišta do kraja jedinstvenim evropskim aktima je predviđen

isključivo princip kvalif ikovane većine. Ugovorom predviđeni prelazak na

donošenje odluka većinom propao je 60-tih godina zbog protivljenja

Francuske, kada je donesen Luksemburški kompromis.

13 Maršalov plan - program obvnove privrede Evrope nakon Drugog svjetskog rata, objavljen je 1947. godine od strane tadašnjeg ministra spoljnih poslova SAD-a, Džordža Maršala.


15

Postupak suodlučivanja

Određene pravne akte po ovom postupku, što je regulisano

Mastrihškim ugovorom donose Vijeće i Parlament zajedno. S tim u vezi

evropski parlament u sljedećim oblastima ima proširene kompetencije:

sloboda radnika, pravo udruživanja, sloboda usluga, zakonodavstvo

slobodnog tržišta, obrazovan, zdravstvena i kulturna polit ika, potrošačka

polit ika, transevropske mreže, polit ika zaštite okoline i istraživačka polit ika

(okvirni program).

U izvještaju od juna 1996. godine o primjenjivanju postupka

suodlučivanja Komisija je predložila proširenje ovog postupka na

cjelokupnu oblast zakonodavstva zajednice. Amsterdamskim ugovorm

postupak suodlučivanja postao je jednostavniji, a time i djelotvorniji, brži i

transparentniji. Osim toga, proširen je i na nove oblasti: pitanja socijalnih

razgraničenja, zdravstvo i borbu protiv izbjegavanja finansijskih obaveza

prema Evropskoj uniji.

ZAPADNI BALKAN

Postavlja se pitanje šta predstavlja pojam Zapadni Balkan14?

Dok su se pomenute zemlje putem saradnje, pridruživanja i

pregovora o priljučenju približavale Evropskoj uniji zemlje istočne Evrope

su, usljed građanskog rata koji je bjesnio između bivših jugoslovenskih

republika (čije se posljedice i danas osjećaju) sa promjenljivim uspjehom

pratile ovaj integracioni proces.

Balkanske zemlje su različit im tempom išle ka Evropskoj uniji.Grčka

je postala članica EZ/EU još 1981.godine. Slovenija, Bugarska i Rumunija

su potpisnice Evropskih sporazuma, s time što je Slovenija, u odnosu na

14 Zapadni Balkan – republike bivše Jugoslavije, bez Slovenije ( BiH, Srbija, Crna Gora, Makedonija, Hrvatska ) plus Albanija


16

ove dvije države, mnogo efikasnije i brže prošla sve prepreke, ispunila

neophodne uslove i samim tim postala punopravna članica Unije

2004. godine. Bugarska i Rumunija svoje članstvo očekuju 2007.

godine što je već pomenuto u ovom radu.

Gdje su, u međuvremenu, bile ostale balkanske zemlje u ovom

procesu?

U aprilu mjesecu 1997. godine Opšti savjet Evropske unije usvaja

tzv. Polit iku regionalnog pristupa za zemlje *Zapadnog Balkana*(ovaj

rogobatni termin označava zemlje bivše SFRJ – Bosna i Hercegovina,

Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija, bez Slovenije, sa Albanijom).

Polit ika regionalnog pristupa je postavila polit ičke i ekonomske uslove za

otpočinjanje bilateralne saradnje sa ovim državama. Utemeljeni pristup je

dopunjen inicijativom koja je nastala tri godine kasnije (maj 1999.godine)

kada je Evropska unija izašla sa projektom koji je dobio naziv Proces

stabilizacije i pridruživanja EU15.

Proces stabilizacije i pridruživanja po mnogo čemu podsjeća na

Evropske sporazume koji su predstavljali ključne faktore u priključenju

Uniji zemalja Centralne i Istočne Evrope. PSP se, međutim, odlikuje i

značajnim razlikama u odnosu na prava i obaveze država potpisnica i

same EU, proizašle iz Evropskih sporazuma.

Države Zapadnog Balkana su preuzele na sebe obavezu da

sarađuju na regionalnom osnovu, što treba da obezbijedi dugoročnu

stabilnost regiona (zemlja ne može da napreduje u integraciji sa EU brže

nego u integraciji sa zemljama u regionu), dok će Evropska unija otvoriti

svoja tržišta i dati finansijsku pomoć.

Formula je jasna: asocijacija da, ali istovremeno / obavezno

praćena stabilizacijom regiona!

PSP ima značajno naglašenu uslovljavajuću prirodu. Osim

ispunjavanja kriterijuma iz Kopenhagena, od država Zapadnog Balkana se

traži dosljedno poštivanje Dejtonskog sporazuma i medjunarodnih

15

Proces stabilizacije i pridruživanja EU – PSP – projekat EU donesen u maju 1999.godi ne


17

obaveza prema Međunarodnom krivičnom tribunalu u Hagu. Posmatrano s

druge strane, veoma pogodne strane ovog procesa zemalja Zapadnog

Balkana su mnogobrojne; perspektiva potencijalnog članstva daje veliki

podstrek sprovođenju reformi. Naglasak na regionalnoj saradnji kao

preduslovu za buduće članstvo u Uniji će u mnogome doprnijeti stabilnosti

regiona i, koliko toliko, potisnuti aveti prošlosti. PSP pruža regionu i

značajne programe finansijske pomoći (npr.CARDS)16. Unija je, i pored

naglašenog regionalnog karaktera, Procesom stabilizacije i pridruživanja

primjenila jedan fleksib ilan pristup prema svakoj od država kada je u

pitanju njihov učinak u postignutim reformama, ispunjavanju postavljenih

uslova i, na kraju, približavanju EU. Ovakav “regata „ pristup imao je za

posljedicu da neke države napreduju brže od ostalih (npr. Hrvatska je

započela pregovore sa EU, dok Srbija i Crna Gora još nisu dobile ni

pozitivnu Studiju o izvodljivosti). Srbija i Crna Gora su krenule u ovaj

proces, ali prije nekoliko mjeseci on je zaustavljen, jer je Evropska unija

konstatovala da je nedovoljna saradnja sa Haškim tribunalom i da se

proces mora blokirati do daljnjeg. U međuvremenu je došlo do

razdruživanja državne zajednice i Evropska unija je odlučila da ove dvije

zemlje moraju ući u ovaj proces odvojeno. U Briselu je konstatovano da

Srbija i dalje ne ispunjava u potpunosti obaveze prema Haškom tribunalu,

a da je Crna Gora u perspekivi da uđe u ovaj proces, jer kako je,

navedeno nema obaveza prema Međunarodnom krivičnom tribunalu u

Hagu što će joj olakšati pozic iju u Evropskoj uniji. Bosna i Hrecegovina je

u toku ispunjavanja uslova iz Studije izvodljivosti, kako bi mogla potpisati

Sporazum o stabilizac iji i pridruživanju Evropskoj uniji i pred njom se

nalazi veliki posao.

Samit u Solunu 2003.godine je još jednom potvrdio uvjerenje i

stav najviših zvaničnika Unije da PSP vodi članstvu u EU. Proces

stabilizacije i pridruživanja je u prvoj polovini dopunjen Evropskim

partnerstvom. Bez obzira u kojoj fazi se pojedinačna zemlja nalazi u 16 CARDS – pomoć za obnovu, demokratizaciju i stabilizaciju


18

procesu PSP, ona će imati zaključen ugovor o Evropskom partnerstvu.

Evropsko partnerstvo podrazumijeva konkretizaciju obaveza zemalja

Zapadnog Balkana i Evropske unije. Za razliku od predhodne faze kada se

samo navodilo koje su reforme potrebne da bi se regija približila Evropskoj

uniji, sada se navode kratkoročne i srednjoročne mjere koje bi trebalo

sprovesti. Evropsko partnerstvo, projektovano za svaku od zemalja

Zapadnog Balkana ponaosob shodno njihovim potrebama, treba da ubrza i

pospješi izgradnju pravnih, institucionalnih osnova i administrativnih

kapaciteta za usvajanje evropskih standarda i pravila. EU, takođe, uvodi

nove instrumente kojima će potpomoći ovaj proces. Ovo podrazumijeva

njeno tehničko i finansijsko angažovanje radi podsticanja i ubrzavanja

integracionih procesa u ovom regionu. Očigledno je, međutim, da će ovaj

proces u nekim svojim segmentima (uspostavljanje funkcionalne tržišne

ekonomije, na primjer) odvijati se mnogo sporije nego u zemljama

Srednje i Istočne Evrope.

Kakva je budućnost procesa integracija zemalja Zapadnog Balkana

u Evropskoj uniji ? Kada i kojim redom će zemlje ovog regiona postati dio

evropske porodice naroda ujedinjenih pod zastavom EU? Pitanja su na

koja se odgovori mogu samo nazirati. Možemo reći da među balkanskim

zemljama postoji (barem) jedna stvar oko koje postoji opšta saglasnost, a

to je brza integracija u EU. Polit ičke elite u zemljama Zapadnog Balkana

listom ističu priljučenje Evropskoj uniji kao svoj primarni c ilj, misiju od

suštinskog značaja za budućnost svake od zemalja posebno i regiona u

cjelosti. Da li svojim konkretnim akcijama one realizuju ovako postavljen

cilj na najbolji i najefikasniji način-to je već drugo pitanje. Cijelom regionu

se, i pored ostvarenog napretka, upućujući ozbiljne primjedbe koje su u

vezi sa funkcionalnosti demokratskih institucija i podjelu vlasti na svim

nivoima i puno poštivanje ljudskih i materijalnih prava.

Tu su još i problemi suzbijanja organizovanog kriminala i korupcije

kao i rašomonoska tumačenja oko značaja ovih zemalja sa Međunarodnim

sudom za ratne zločine u Hagu za dalje integracije u EU.


19

Van ovih, nazovimo ih problemima pravno-polit ičke/institucionalne

prirode, stoje i ekonomske prepreke za Zapadni Balkan. Trgovinske

pogodnosti pružene ovim procesom (prije svega otvaranje tržišta Unije

ukidanjem carina) nisu iskorišćene na najbolji način budući da zemlje u

regionu, usljed slabo razvijenih privrednih sistema, nedovoljne

konkurentnosti i neusaglašenosti sa standardima i kvalitetom svojih roba i

usluga sa onima u EU, nisu povećale svoju izvoznu moć na tržištu Unije.

Razloge za to treba tražiti u skromnoj nacionalnoj proizvodnji, slaboj

konkurentnosti i izraženo nestabilnom tržišnom i poslovnom okruženju

koje odbija strane investitore. Ovo jesu problemi koji postoje, ali to nisu

problemi koji se ne mogu riješiti.

Prepreke17 i dalje postoje, ali proces je ipak pokrenut i povratka

nema.

Posljednje proširenje je dovelo Evropsku uniju na

balkanske granice. Naš čežnjivi pogled sa ove, blakanske strane

zlatnog kruga je mnogo bolji i pruža mnogo više nade od onog

samo jednu deceniju prije. Ipak, ono što nas ne može radovati

jedste da je to (i u dogledno vrijeme biće) pogled sa ove drge

strane još dugo.

Razvoj i stabilizac ija Zapadnog Balkana

Prostor zapadnog Balkana je jedan od regiona u Evropi, a i u

svijetu u kome su istorijske protivrječnosti i svi oblici konfliktnih situacija

među zemljama i narodima još uvijek prisutni i ispoljavaju se kroz sve

oblike uključujući i oružane sukobe. Kako je razvoj savremene tehnologije

omogućio da se sva dešavanja na bilo kojoj tački planete mogu pratiti sa

bilo kojeg njenog dijela tako se i uticaj svih zemalja i međunarodnih

organizacija ostvaruje u svim zemljama pa i u regionu koji obuhvata

geografski prostor Zapadnog Balkana.

17 Evropska unija - Regional na politika, Gostimir T. Popoivć, Beograd 2006. godine


20

Područje jugoistočne Evrope, a posebno Balkana, tokom

posljednjih stotinu godina bilo je poligon na kome su vođeni ratovi,

nestajale države, stvarane nove, vršeni eksperimenti sa raznim oblic ima

društvenih uređenja. Posljedica je premanentno nestabilan region koji već

dugo vremena, sa pravom, nosi neslavni naziv *bure baruta* 18u kome se

sukobi ineresa po pravili pretvaraju u brutalne oružane sukobe u kojima

stotine hiljada ljud i gubi sve što je imalo – od golog života da po

cjelokupne imovine, a poslije ratova dolazila su primirja pa neke vrste

mirovnih perioda za koje je karakteristično da su se narodi pripremali za

sljedeći rat, a ne za mir što je najbolji pokazatelj da ratovi nisu b ili

efikasno sredstvo za trajno rješavanje problema već su samo privremeno

pokazivali sirove snage u određenom periodu.

Kao posljedica ratova i svih drugih oblika sukobljavanja na prostoru

jugoistočne Evrope smjenjivali su se integracioni i dezintegracioni procesi

kojima su stvarane države) monarhije, federalne, konfederalne), rušene

države i koncipirane nove, ali ostaje nesporna činjenica da ni jedan od

oblika društvenog, državnog ili b ilo koje druge vrste organizovanja nije do

sada obezbjedio ostvarenje interesa društvenih grupa koje žive na tom

prostoru.

Evropska unija u svom osnovnom integracionom opredjeljenju

odnos prema jugoistoku Evrope ključno stavlja u kontekst rješavanja

problema i pitanja Zapadnog Balkana i u tom cilju formiran je program

CARDS koji nije samo program već stabilizacioni pristup regionu koji je do

sada uvijek bio izvor destabilizacije.

18 BiH bure baruta – BiH od regionalnih integracija do Evropske uni je, Amer Kapetanović, Đorđe Latinović, Sarajevo 2005. godine


21

Sredstva namjenjena pojedininačnim prioritetima prema

višegodišnjem indikativnom programu

PRIORITETI Miliona evra

Izgradnja instiucija 16 - 18

Pravosuđe i unutrašnji poslovi 5 - 6

Prekogranična saradnja 33 - 39

Razvoj privatnig sektora 2.5 - 3.5

Razvoj infrastrukture 21 - 26

Rezervna sredstva 0.7 - 0.9

UKUPNO 85

Program CARDS je tehničko finansijske pomoći koji predstavlja

novi instrument pomoći Evropske unije za jugoistočnu Evropu, a

namjenjen je potrebama procesa stabilizac ije i pridruživanja. Za

koordinaciju ovog programa, osim za njegove finansijske aspekte,

zaduženo je Ministarstvo za evropske integracije.

Osnovni prioriteti ovog programa određeni su kroz:

- obnovu, stabilizaciju demokratije, pomirenje i povratak izbjeglica,

- stvaranje institucionalnog i zakonskog okvira koji će da podrži

demokratiju, vladavinu prava i prava manjina, civilno društvo,

nezavisnost sredstava javnog informisanja, jačanje zakonitosti i

mjera za borbu protiv organizovanog kriminala,

- održivi ekonomski i socijalni razvoj te reforme u organizacionoj

strukturi,

- društveni razvoj, s posebnim naglaskom na smanjenje siromaštva,

jednakosti polova, obrazovanje, stručno usavršavanje, i zaštitu

životne sredine,

- razvijanje snažnijih veza između zemalja korisn ika, između njih i

EU, te između njih i kandidata za članstvo u EU,


22

- promociju regionalne, prekoograničene i međuregionalne saradnje

među korisnicima kao i između njih i Evropske unije.

Program je sastavljen iz dvije komponente: nacionalne i

regionalne. Nacionalna komponenta je zemljama programa individualno.

Korisnic i regionalne komponente su sve zemlje iz programa, a priprema i

sprovođenje su centralizovani u glavnim tijelima Evropske komisije u

Brise lu.

Aktivnosti ove komponente zamišljene su kao komplementarne

aktivnosti koje su sprovede unutar nacionalnih programa u područjima u

kojima zajedničko djelovanje može dovesti do boljih rezultata.

Pomoć se sastoji u finansiranju programa izgradnje i jačanja

institucija, te investicionih programa, a sva u ložena sredstva su

bespovratna.

Karakteristično je da ovaj program ne spada u grupu pretpristupnih

fondova, jer je namjenjen isključivo zapadnobalkanskim zemljama koje tek

treba da dođu do stabilizacionih statusa u okviru integracionih procesa.

Stabilizac ija se prvenstveno očekuje na lokalnom nivou, dok je pristup

sistemu Unije u novu nekog dalekog koraka.

Zemlje Zapadnog Balkana mogu da očekuju kroz program pomoći

Unije višegodišnju podršku koja treba da ima za rezultat sposobnost za

proces stabilizacije i pridruživanja. Sva programska pomoć zasniva se na

višegodišnjim indikativnim programima koje izrađuje Komisija u saradnji

sa organima zemalja korisnica programske podrške.

U periodu do 2000.godine programska podrška iznosila je više od 5

milijard i evra, ali tek predstoji analiza učinka u loženih sredstava pogotvo u

Bosni Hercegovini, gdje su pojedine međunarodne organizacije i snage

nemilice i nekontrolisano trošile mnogo sredstava. Za period 2005.do

2007. godine sredstva će da budu usmjerena prema BiH, Albaniji,

Makedoniji, Srbiji i Crnoj Gori. Ovo je jedan od najtežih i najkomlikovanijih


23

regionalnih projekata i vjerovatno predstavlja ključni test uspješnosti

regionalne polit ike Evropske unije.

Snažno prepoznavajući izuzetan značaj regionalne saradnje i

stabilnosti zemalja Zapadnog Balkana da međusobno sarađuju po

principu, kako će da sarađuju u okviru Unije program CARDS upravo

predstavlja ključni momenat na tom putu, obezbjeđujući razvoj č itavog

sistema regionalnih projekata.

Polazeći od principa subsidijarnosti kao jednog od osnovnih principa

Evropske unije programom se stimulišu rješavanja određenih, bitnih,

pitanja na regionalnom nivou i tako se sistemom *korak po korak*19 dolazi

do opšteprihvatljivih rješenja, ali i do eliminsanja pojedinačnih uzroka

konflikata i sukoba kojima ovaj region još uvijek obiluje.

Ovako definisan i operacinalizovan program je za period 2005. do

2007. godine predvdio izuzetnu sumu od 85 miliona evra što jasno i

nedvosmisleno govori o ozbiljnosti Unije da u ovom regionu stvori uslove

za razvoj koji treba da budu kompatibiln i sa ostalim članicama.

Polazeći od veoma velikih rezultata koje je u preko pedeset godina

razvoja evropske polit ičke i regionalne saradnje Evropska unija izuzetno

aktivno pristupa pitanjima integracije Zapadnog Balkana. Poseban pravac i

značaj daje se razvoju i jačanju demokratije, uspostavljanju što bliže

međusobne saradnje pri čemu se uz polit ičku stabilnost premanentno

promoviše i ekonomski rast i prosperitet u regionu.

Proces približavnja standardima Unije teče paralelno sa procesima

regionalne saradnje. Ovo se zasniva na premisi da je što dublja regionalna

saradnja put do stabilnosti i napretka za sve subjekte u regionu, a u

zajedničkom interesu svih.

Osnovni elementi bliže regionalne saradnje izkazuje se kroz:

19 BiH - korak po korak do EU,Amer Kapetanović, Đorđe Latinović, Sarajevo 2005. godi ne


24

- stvaranje mreže bilateralnih sporazuma među zemljama regiona

o slobodnoj trgovini,

- reintegracija regiona u sistem infrastrukturnih mreža svih oblika

saobraćaja, transporta i komunikacija,

- podsticanje svih nivoa nosilaca polit ičkih i izvršnih funkcija na

kooperativnost kako bi se uklopili u sistem integralne evropske

bezbjednosti.

Osnovna zamisao i cilj integracionih procesa u regionu Zapadnog

Balkana je da se članicama stave na raspolaganje sredstva koja će da im

omoguće da krenu putem stabilizacije demokratskih institucija. Između

svake zemlje u regionu i evropske unije stvaraju se čvrste veze putem tri

osnovna mehanizma:trgovine, finansijske pomoći i ugovornih obaveza.

Bliža saradnja među regionalnim subjektima podstiče se kroz procese

ukidanja svih vrsta barijera od polit ičkih preko socijalnih do kulturnih.

ZAPADNI BALKAN: Grupni portret regiona

Zapadni Balkan kako je već navedeno obuhvata pet država:BiH,

Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija i Albanija. U zemljama Zapadnog

Balkana ima oko 25 miliona stanovnika koji žive na prostoru od nekoliko

stotina hiljada kvadratnih kilometara. To je bogata mješavina civilzacija i

etničkih grupa koje pripadaju pravoslavlju, katoličanstvu i islamu, a

razvijala se pod uticajem različit ih kultura, od otomanske i austrougarske

do grčke i italijanske. Do nedavno Srbija i Crna Gora su bile državna

zajednica i imale složenu unutrašnju državnu strukturu. Razdruživanjem

nakon referenduma one su postale dvije odvojene republike s tim što

Srbija i dalje ima problem Kosova koji je pod upravom UN. Takođe, i BiH

je složenog karaktera jer je sastavljena od dva entiteta - Replublika Srpska

i Federacija BiH i Distrikt Brčko. BiH je takođe pod patronatom, jer je

visoki predstavnik iznad predstavnika vlasti BiH. Obim ekonomije regiona


25

ili bruto domaći proizvod (GDP)20 iznosi oko 50 milijardi Evra. Prosječan

prihod po glavi stanovnika u regionu iznosi oko 2 hiljade evra.

Ukupna strana ulaganja u 2002. godini iznosila su 2,2 milijarde

evra. Od 1999. godine EU je osigurala više od 7 milijard i evra kao pomoć

zemljama Zapadnog Balkana.

U cilju pomaganja regionu, EU je tokom 2000. godine, kako je već

navedeno, osmislila novi program nazvan CARDS-pomoć Zajednice za

rekonstrukciju, razvoj i stabilizaciju-kao zamjenu prethodnim programima

kao što su PHARE i OBNOVA. Za period od 2000-2006. godine,

posredstvom programa CARDS, planirana je dodjela pomoći zemljema

Zapadnog Balkana u iznosu od 4,65 milijardi evra za ekonomski i socijalni

razvoj, i jačanje administrativnih kapaciteta, demokratsku stabilnost itd.

Raspodjela pomoći posredstvom Programa CARDS za period

2002-2004. godina ( u milionima evra )

2002. 2003. 2004. UKUPNO Albanija 44.9 46.5 58.5 149.9

BiH 71.9 63.0 65.0 199.9

Hrvatska 59.0 62.0 76.0 197.0

Makedonija 41.5 43.5 51.0 136.0

SiCG 359.6 331.28 297.0 987.88

Regoinalno 43.5 31.5 - 75.0

UKUPNO 620.4 577.78 547.5 1745.68

Kao posljedica polit ičkih događaja dezintegracije ranije zajedničke

države SFRJ, prostor Zapadnog Balkana pogodio je udar kidanja

privrednih veza među zemljama tog regiona i brzopleto demontiranje

privrednih sistema u procesu privatizacije koji su bili *ekonomska kopča*

među ovim zemljama nasljednicama bivše zajedničke države. Zbog

20 GDP – Bruto domaći proizvod, Amer Kapetanović, Đorđe Latinović, Sarajevo 2005. godi ne


26

lokaln ih ratova vođenih na ovom prostoru u nedavnoj prošlosti posebno

teške posljedice doživjele su BiH, Hrvatska i Srbija i Crna Gora usljed

velikih ljudskih gubitaka, materijalne štete, više hiljada izbjeglica i

razaranja u toku NATO intervencije 1999. godine.

Sve zemlje Zapadnog Balkana su zemlje sa relativno malim brojem

stanovnika, manje površine, malog tržišta i ekonomski nedovoljno

razvijene, a samim tim slabije ekonomske snage i kapaciteta za

samoodrživ i samostalan ekonomski razvoj. U ekonomskom smislu veći dio

regiona još stagnira. Produktivnost je niska, a nezaposlenost visoka, te

trendovi su dominantni sa neizvjesnim izgledima u konačnom ishodu.

Recimo prema izvještaju Svjetskog ekonomskog foruma o globalnoj

konkurentnosti za 2004-2005. godinu BiH se nalazi na kraju liste

tranzicijskih zemalja od 81. do 104. mjesta, iza Hrvatske, zajedno sa

Srbijom i Crnom Gorom i Makedonijom. BiH, Srbija i Crna Gora nisu

članice Svjetske trgovinske organizacije dok to jesu Hrvatska, Makedonija i

Albanija, što praktično znači da je BiH članica samo Savjeta Evrope od

važnijih međunarodnih organizacija.

U ekonomskom, društvenom i polit ičkom smislu Zapadni Balkan je

još uvijek veoma heterogen region mada su problemi strukturalnog

razvoja zajednički svim zemljama. Takođe, sve zemlje već duže vremena

su opterećene teškim naslijeđem centralno-planske socijalističke privrede,

na koje se nadovezao rat i ekonomska *šok terapija*21, i u mnogim

slučajevima brza pljačkaška privatizacija koja je oslabila konkurentnost

zemlje na surovom svjetskom ekonomskom tržištu. Stoga je za socijalno-

ekonomski oporavak svih zemalja Zapadnog Balkana neophodna

regionalna saradnja. Ko način rasterećenja teškog bremena naslijeđa ovih

zemalja iz nedavne bliske prošlosti.

Zemlje bivše SFRJ i regiona ušle su već u proces evropske

standardizacije - Hrvatska je potpisala sporazum o stabilizac iji i 21 Šok terapija – zemlje Zapadnog Balkana opterećene centalno - planskom socialističkom privredom


27

pridruživanju i prihvaćena je njena kandidatura za članstvo EU;

Makedonija je takođe potpisala sporazum o stabilizac iji i pridruživanju dok

je BiH završila Studiju izvodljivosti i sprema se za otpočinjanje pregovora

sa EU.

Donedavna državna zajednica Srbija i Crna Gora bila je u fazi

Studije izvodljivosti, ali je proces zaustavljen zbog nepotpune saradnje

Srbije sa Tribunalom u Hagu.

Nakon razdruživanja državne zajednice, EU odvojeno će pregovarati

sa ovim zemljama o ulasku u Uniju s tim što i dalje Srbija ima teškoće oko

saradnje sa Hagom. Albanija se priprema da potpiše Sporazum o

stabilizaciji i pridruživanju, te se može konstatovati da se u pogledu

statusa pojedinih država pokazuju različite pozicije od jedne do druge.

U regionu Zapadnog Balkana postoji izraženo strano vojno

prisustvo prije svega EUFOR-a u BiH i NATO saveza na Kosovu i Metohiji.

Nekoliko zemalja ovog regiona su članice programa *Partnerstvo za mir* 22(Hrvatska, Makedonija, Albanija), dok BiH, Srbija i Crna Gora n isu članice

ovog programa. Hrvatska, Makedonija i Albanija su takođe članice

*Jadranske povelje* zajedničke regionalne inicijative koja uz sponzorstvo

SAD-a promoviše njihove napore za učlanjenje u NATO savez. Može se

konstatovati da strateški stabilizacioni faktor čini trilateralni krug: BiH,

Srbija, Crna Gora i Hrvatska jer ove četiri zemlje predstavljaju ključ

stabilnosti u ovom regionu. Intenzivnija saradnja ovih država u

ekonomskom, polit ičkom i kulturnom smislu imperativ je dugoročnog mira,

prosperiteta i opšteg progresa regiona Zapadnog Balkana.

Sa aspekta međunarodne zajednice lista balkanskih problema

obuhvata dva glavna otvorena pitanja:

1. Status Kosova,

2. Ubrzanje reformi i tranzicija ovlašćenja u BiH.

Iako je budućnost državne zajednice Srbija i Crna Gora bio takođe

prioritet međunarodne zajednice do razdruživanja je došlo mirnim putem, 22 Partnerstvo za mir – članice : Hrvatska, Makedonija , Albanija


28

ali se može konstatovati da je ovaj proces ipak izazvao reakcije u regionu.

Postoji i problem razgraničenja Hrvatske i Slovenije u Piranskom zaljevu,

ali je opšta ocjena da se ovaj problem može riješiti unutar Evropske unije,

jer su ove republike već dio evropske zajednice.

Svaka analiza regiona Zapadnog Balkana mora uključivati i odnos

glavnih svjetskih polit ičkih aktera. Nakon dešavanja u Avganistanu i Iraku

jasno je da region Zapadnog Balkana nije više toliko primaran za SAD kao

najjaču svjetsku velesilu. Interes Rusije fokusiran je na BiH i Kosovo, jer

Balkan Rusiju interesuje prije svega kao mogućnost ekonomskog proboja

u ovaj region. Međutim, SAD na ovaj prostor vrši uticaj preko NATO

saveza, EU preko EUFOR-a i visokog predstavnika dok su mogućnosti

Rusije u ovom pogledu ograničene. Na oficijelnom nivou evropska unija je

jasno pokazala da že li vidjeti zemlje Zapadnog Balkana u sastavu nove

evropske arhitekture. Ipak, radi opreza potrebno je istaći da u evropskom

javnom mnjenju i nekim evropskim institucijama pa i pojedinim zemljama

još uvijek postoje prisutna dva gledanja u pogledu dalje sudbine zemalja

Zapadnog Balkana. Jedno, prema kome treba uspostaviti novi zid prema

zemljama Zapadnog Balkana i pratiti njihov dalji razvoj držeći ih dovoljno

daleko od evropske sigurnosti i bogatstva, i drugo, prema kome sve

zemlje ovog regiona treba postepeno uključivati u EU i tako završiti proces

pridruživanja i proširenja Evrope. Zato je odgovornost za budućnost

balkanskog regiona na svakoj državi ponaosob kao i Evropskoj uniji u

cjelosti.

BOSNA I HERCEGOVINA I NJENO MJESTO U EVROPSKOJ UNIJI

Pitanje uspjeha BiH u pregovorima o Sporazumu o stabilizaciji i

pridruživanju nije pitanje spremnosti na organizacionom, ekspertnom ili

normativnom nivou , nije čak ni pitanje tehnike ili vještine pregovaranja,

nego prije svega unutrašnje, polit ičko pitanje. Ova uspjeh zavisi o tome da


29

li će BiH vlasti i državne institucije moći pratiti tempo procesa pregovora i

ispuniti obaveze i uslove na koje će se u tim pregovorima obavezati.

Potreban je, dakle, kontinuiran društveni dijalog sličan onome što

ga ima susjedna Hrvatska podsredstvom Nacionalnog foruma o

pristupanju Evropskoj uniji. Takav pristup je primjenjiv i u BiH, ali je

potrebno osmislit i mehanizme kojima bi se interesi društva mogli kanalisati

u pregovarački proces na taj način ga usmjeriti ka pozitivnom ishodu. Na

operativnom nivou to znači uvođenje i institucionalizac iju pozicija

nevladinog sektora u pregovaračkoj strukturi.Termin nevladin sektor mora

se shvatiti u najširem smislu, obuhvatajući t ime ne samo tzv. civilno

društvo nego i predstavnike akademske zajednice, udruženja mlad ih,

penzionera, lokalne zajednice, sindikata itd. S obzirom na to da je

Sporazum o stabilizac iji i pridruživanju po svojoj prirodi trgovinski

sporazum, vrlo je bitno pravremeno uključivanje predstavnika poslovnih

zajednica u pregovore o njegovim detaljima. Taj institucionalni mehanizam

bi moglo predstavljati osam radnik grupa koje su sastavni dio bh.

pregovaračke strukture i u čiji bi sastav, zavisno o interesnom području za

koji je zadužena svaka od grupa, trebalo uključit i i relevantne predstavnike

nevladinog sektora. U tom smislu formiran je Pregovarački tim BiH sa EU o

ispunjavanju uslova iz Studije izvodljivosti za pristup BiH Sporazumu o

stabilizaciji i pridruživanju. Izborom glavnog pregovarača BiH se rukovodila

time da ta osoba mora posjedovati sve potrebne kvalitete i znanje, kako bi

bila ravnopravan partner u pregovorima sa Evropskom komisijom.

Otvaranje pregovora BiH sa Evropskom unijom

Studijom izvodljivosti23, koja je objavljena u novembru 2003.

godine, zaključeno je da Bosna i Hercegovina mora napraviti napredak u

šesnaest prioritetnih oblasti prije nego što bude spremna za pregovore i

23 Studije izvodljivosti - Savjet ministara EU odbrio 21. novembra 2005. godi ne početak pregovora o Sporazum u o stabilizaciji i pridruživanju sa Bosnom i Hercegovinom


30

potpisivanje Sporazuma o stabilizac iji i pridruživanju. Preporuka koju je u

oktobru mjesecu 2005. godine Evropska komisija dala Savjetu Evropske

unije da započne pregovore o potpisivanju SSP-a predstavlja priznanje

napretka koji je BiH učin ila u sprovođenju reformi iz Studije izvodljivosti.

Savjet ministara EU odbrio je 21. novembra 2005. godine početak

pregovora o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju sa Bosnom i

Hercegovinom. Time je BiH je prešla put od dobrovoljne do obavezne faze

harmonizacije domaćeg zakonodavstva sa evropskim.

Zvaničnici EU, ali i BiH, očekuju da će Bosna i Hercegovina

pregovore okončati do kraja 2006. godine. Put Bosne i Hercegovine prema

Evropi, prema tome, predstavlja put vozila na šinama, kojim se ne može

upravljati lijevo-desno-nema upravljača, nema skretanja, uloga

bh.polit ičara svodi se na njihovu ispravnu odluku da li će taj proces ići

brže ili sporije.

Da bi država bila u stanju rješavati određene uslove, ona mora

imati mehanizme koji joj to omogućavaju. Naravno, država ne može

ostvariti svoje zacrtane ciljeve ako ne postoji konsenzus cijelog društva,

što je u BiH i te kako izraženo. Postavlja se pitanje koliko jedna država

poput BiH može biti suverena u današnjem globalnom svijetu, a posebo u

procesu pridruživanja Evropskoj uniji. BiH ima nekoliko

međunarodnopravnih subjekata kao garanata mirovnog sporazuma čiji je

sastavni dio Ustav BiH i institucija Visoki predstavnik za BiH, koji naredne

godine treba prerasti u predstavnika EU. Ustav BiH je akt koji definiše

mehanizme koje država posjeduje da bi ostvarila svoju osnovnu funkciju.

Oni su u BiH nedovoljni i složeni jer ne postoji kompromis između

predstavnika polit ičkih partija. To se pokazalo u iscrpljujućim pregovorima

polit ičkih lidera o promjeni Ustava BiH kako bi ova zemlja bila

funkcionalnija i spremno ušla u EU. Ovako težak posao ostavio se za

naredni period, ali pritisak međunarodne zajednice nedvosmisleno

pokazuje da se pregovori o promjeni Ustava moraju nastaviti uz postizanje

konsenzusa svih relevantnih faktora u BiH. S obzirom na to da je BiH

specifična zajednica sastavljena od dva entiteta - RS i Federacije BiH


31

dosadašnja iskustva pokazuju da će to biti veoma mučno i teško. Osim

promjene Ustava BiH, Evropska komisija pred BiH je postavila još nekoliko

prioritetnih zadataka a to su:

1. Potpuna saradnja sa Tribunalom u Hagu koja podrazumijeva

hapšenje svih lica optuženih za ratne zločine,

2. Potpuno sprovođenje sporazuma o restrukturiranju policije,

3. Reforma Visokog obrazovanja,

4. Reforma Javnog radio-televizijskog sistema u BiH.

Nužni elementi u vođenju pregovora sa Evropskom unijom

Iako je BiH već izrazila spremnost da usaglašava, sprovodi i

primjenjuje propise Evropske unije, njena sposobnost da to učini

zakomplikovana je podjelom nadležnosti između države, entiteta i

kantona. Da bi se Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju pravilno

implementirao BiH će morati osigurati adekvatan mehanizam saradnje i

kordinacije među entitetima u oblastima iz njihove nadležnosti koje nisu

date na nivo države. Generalno se mogu identifikovati tri osnovna

elementa od kojih zavisi brzina pregovora sa Evropskom unijom:

1. Kvalitet organizovanosti državnih institucija,

2. Brzina usvajanja i primjene evropskih propisa,

3. Političke prilike unutar zemalja član ica Evropske unije.

Evropska komisija24 smatra da državna ustavna struktura BiH

onemogućava sprovođenje reformi u pravom smislu te da BiH neće

ostvariti brz napredak na putu ka Evropskoj uniji. Njihova preporuka je da

se stvori funkcionalna država sa sa jakom vlasti na uštrb entiteta. Takvom

stavu protive se vlasti RS jer smatraju da se time krše osnovni principi

Dejtonskog mirovnog sporazuma.

24 Evropska komisija – Euroatlantizam, Lidija Čehulić, Zagreb 2003. godi ne


32

Sve u svemu veoma teško će biti zadovoljeni svi učesnici ovog

važnog procesa, jer ispunjavanje uslova Evropske unije jedan je od

najzahtjevnijih zadataka koji se u današnjem svijetu može postaviti pred

jednu državu sa dva entiteta i tri ravnopravna naroda.

Pred ovakvu BiH i njene institucije, dakle, postavljen je najsloženiji

zadatak koji podrazumijeva i discipline u kojima su se institucije BiH do

sada najmanje dokazale u domenu preuzimanja odgovornosti za

upravljanje te sprovođenje dogovorenih i prihvaćenih reformi.

Istraživanje javnog mnjenja za pristup BiH Evropskoj uniji

Da bi se cijeli proces u BiH o pristupanju EU okončao što

bezbolnije nosioci pregovora moraju prihvatiti ovaj projekat kao svoj. U

tom pravcu je potrebno mnogo edukacije, kampanje za informisanje

javnosti, ali i zvanične promocije države BiH kao spremne i odgovorne

buduće članice EU prema ostalim državama-član icama pojedinačno.

- Političke partije će morati objediniti istinsku polit ičku volju za

nastavak procesa i predstaviti je birač ima na Parlamentarnim

izborima i u tom smislu tražiti njihovu istinsku podršku.

- Nevladin sektor će morati ozbiljnije da se suoče s artikulacijom i

gomilanjem zahtjeva društva kao i edukacijom svojih ciljn ih grupa

o onome što je u procesu intergracija i pregovaranja moguće, a

šta nije moguće.

- Univerziteti i akademska zajednica, koji se moraju otvoriti i

inoviranjem obrazovnih programa pripremiti trenutne i buduće

generacije za opstanak na tržištu znanja i rada.

- Administracija će morati nužno proći selekciju u usavršavanju, ali

prije svega mora se promijeniti način razmišljanja i rada.

- Poslovna zajednica će pod uticajem novih tržišnih okolnosti,

ograničenja i regula iz propisa morati promijeniti svoj pristup

privređivanja u pravcu preduzetništva i mijenjanjem mentalnog

sklopa *dogovorne ekonomije* koji još postoji.


33

Nevladin sektor, podijeljen, anemičan i bez ideja, ni nakon deset

godina od rata u BiH nije se uspio profilisati u relevantnu snagu koja se o

nečemu pita. Problem nevladinog sektora zasniva se na kritici stanja, ali

ne i o tome šta hoće građani. Zahtjevi prema polit ičkim strankama od

strane ovog sektora je irelevantan bez posebnih ideja što kod polit ičara

stvara ignorantski odnos prema njima.

Univerziteti su u BiH bastioni znanja ili, bolje rečeno, bastioni elita

koje zastarjelo znanje i onemogućavaju svima onima koji su upućeni u

moderne naučne trendove da se dokažu i zamijene ih na nedodirljivom

pijedestalu.

Administracija, sediment teorije i prakse u vođenju državnih

poslova i brizi za građanina od vremena komunizma do danas, jedna je od

najvećih rak-rana sistema. Podobnio polit ički kadrovi, naročito u

posljednjih šesnaest godina, bez dovoljno znanja i volje da rade i za ljude,

a pogotovo da se nose sa savremenim kretanjima u evropskim i svjetskim

procesima, za sada su zacementirani zakonom o državnoj službi i kao takvi

će ostai sve dok prirodnom selekcijom ne ustupe mjesto mlađima i

obrazovanijima, na što ćemo čekati bar narednih dvadeset godina. S

druge strane, mladi stručnjaci više su zainteresovani da rade na

projektima međunarodnih organizacija i ubiru tezge, dajući sebi za pravo

da iz jednako udobnih fotelja kritikuju procese u kojima ne žele

učestvovati, te svjesno apstiniraju od bilo kakvog aktiviteta koji bi sa

sobom morao nositi i breme odgovornosti.

Poslovna zajednica još je u velikoj mjeri neinformisana o onome

što je čeka u narednom periodu. Nedovršena privatizacija, administrativne

prepreke, sporost sudova u rješavajnu privrednih sporova neće im ići u

prilog. Međutim, najveći zadatak će biti promjena mentalnog sklopa iz

*čekalačkoga* u *preduzetnički*. Činjenica i dalje podijeljenog

ekonomskog prostora u BiH ne ide u prilog nikome, jer sa stvaranjem

jedinstvenog tržišta svaki od privrednih subjekata u oba entiteta i tri

realiteta dobija priliku da svoje tržište, pa i profil duplira.


34

Sindikati i ostala udruženja uvjerenu su da prgovori o SSP-u treba

da dovedu do zaštite njihovih interesa ili povećanja državnih subvencija i

njihovog boljeg položaja na tržištu roba, usluga i radne snage, kao

rezultat same protekcije, ali ne i boljeg kvaliteta.

Ovakvo stanje u bitnim segmentima društva ne ulijeva

nadu da će daljnji tok evropskih integracija biti lak za BiH.

Istraživanje javnog mnjenja25

Koliko građani BiH vjeruju u EU, kako o njoj razmišljaju, kakva su

opredjeljenja glasača i simpatizera pojedinih polit ičkih stranaka i kolike su

razlike među njima? U analizi je korišteno šest istraživanja u periodu od

januara do septembra 2005. godine na uzorku od 1.000 ispitanika. Uzorak

je uzet u oba entiteta, a korišten je metod slučajnog uzorka ispitanika

starijih od 15 godina.

Jedno od standardnih pitanja bilo je da li se stvari u BiH kreću u

dobrom ili lošem smjeru? Nešto veći postotak je evidentiran u RS-83

odsto, nego u Federaciji BiH -78 odsto.

Kada je riječ o polit ičkim strankama najveće nezadovoljstvo u

Federaciji Bosne i Hercegovine je među pristalicama Stranke za BiH-84 %,

zatim SDP-a BiH-72 %, HDZ-a BiH-75 %, te SDA-70 %.

U Republici Srpskoj najveće nezadovoljstvo stanjem iskazuju glasači

SDS-a-82 %, SNSD-a-79 % i PDP-a-78 %.

U analizi je veoma bitno i pozitivno to što većina građana BiH

podržava ulazak zemlje u Evropsku uniju. U Federaciji BiH 86 % građana

izjasnilo se za ulazak u Uniju, a u RS 62 %.

Na pitanje o ekonomskoj perspektivi BiH 19 odsto građana RS

izjasnilo se pozitivno, a u Federaciji BiH 21 odsto građana.

25 Istraživanje javnog mnjenja - agencija Puls ( u periodu od januara do septembra 2005. godine )


35

U ovoj anketi, koju je radila agencija Puls ( u periodu od januara do

septembra 2005. godine) moglo se zaključit i da ispitanici ne znaju ništa o

EU i njihovim standardima što se može protumačit i da uglavnom političari

trguju željama građana, a posebno u predizbornim kampanjama.

Regionalne inicijat ive i uloga BiH u njima

Regionalna saradnja BiH sa drugim zemljama iz najb ližeg okruženja odvija

se preko devet glavnih regionalnih inicijativa:

1. Centralnoevropska inicijativa (CEI),

2. Proces za saradnju u jugoistočnoj Evropi (SEECP),

3. Inicijativa za saradnju u jugoističnoj Evropi (SECI),

4. Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu (PS),

5. Proces stabilizacije i pridruživanja (SAP),

6. Jadransko-jonska in icijativa (JJI),

7. Dunavski proces saradnje (DCP),

8. Savska in icijativa,

9. Jadranska povelja.

1. Centralno evropska inicijativa-CEI

Ona predstavlja geografski i polit ički *veliku* regionalnu,

subregionalnu ili čak transregionalnu inicijativu. To je regionalna inicijativa

regiona i kao takva obuhvata daleko veći geografski i polit ički prostor

međudržavne saradnje zemalja koji prelazi okvir Zapadnog Balkana. U njoj

je BiH učestvovala odmah po sticanju svojih međunarodnih priznanja,

naslijeđivanjem članstva od bivše SFRJ. Ova inicijativa nastala je na talasu

regionalnih foruma krajem 80-tih godina, na sastanku ministara inostranih

poslova SFRJ, Italije, Mađarske i Austrije koji je održan novembra 1989.

godine u Budimpešti.


36

CEI26 je zamišljena, s jedne straneč kao forum za diskusiju na

visokom nivou (šefovi vlada i ministri inostranih poslova) o raznim

polit ičkim i ekonomskim pitanjima od interesa za region, a s druge strane,

kao tijelo koje organizuje konkretne projekte saradnje.

Prednosti CEI inic ijative bile su sljedeće:

- CEI odgovara potrebama izgradnje nove *evropske arhitekture da

se saradnja u Evropi osim b ilateralne saradnje država i saradnje u

okviru organizacija sa panevropskim ciljevima organizuje i u okviru

fleksibiln ih, subregionalnih foruma.

- Sa velikim brojem programa i projekata, CEI igra ulogu dodatnog

instrumenta za pripreme zemalja CIE za tranziciju i evropske

integracije.

- Činjenica je da CEI uključuje i države članice EU, odnosno bogatije

zemlje, bar u načelu, omogućava odgovarajuću koordinaciju i

podršku (finansijsku, tehničku,) od strane EU.

Slabosti CEI posebno se ogledaju u tome što je u toku nekoliko godina

(1989-1993. godine) CEI narasla od četiri na sedamnaest učesnica, što je

za posljedicu imalo i određeno *lutanje* u traženju najpovoljnije strategije

i programa.

2. Proces za saradnju u jugoistočnoj Evropi – SEECP

Ovaj proces saradnje pokrenut je 1996. godine s ciljem stvaranja

klime povjerenja, dobrosusjedstva i stabilnosti u regionu. Učesnice ovog

procesa su BiH, Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija, Bugarska,

Rumunija, Grčka, Turska i Albanija. BiH je punopravna članica SEECP27 od

samita u Skopju, februara 2001. godine. U ulozi predsjedavajućeg SEECP-

a BiH je na optimalan način iskoristila priliku za promociju sopstvenih

interesa kako u regionu, tako i u širem međunarodnom kontekstu.

26

CEI – Centralno evropska inicijativa nastala krajem 80-tih godina 27 SEECP – proces za saradnju u jugoistočnoj Evropi – pokenut 1996. godi ne


37

Prema mišljenju zemalja učesnica u Procesu, kao i strateških

partnera SEECP-a –iz Komisije Evropske unije, kao i Sekretarijata Pakta

stabilnosti za jugoistočnu Evropu, BiH je ovu ulogu uzela krajnje

odgovorno i zaslužila najviše ocjene za uspješno predsjedavanje.

3. Inicijativa za saradnju jugoistočne Evrope – SECI

SECI28 je inicijativa Sjedinjenih američkih država pokrenuta sa

osnovinm ciljem da poveže zemlje Regiona pri rješavanju g lavnih

problema ekonomije i zaštite okoline.Baziran je na zajedničkim tačkama

razumijevanja SAD-a i Evropske unije. Ideja za SECI rođena je u SAD-a,

kao jedna od podrški implementaciji Dejtonskog mirovnog sprazuma.

Ubrzo je sa BiH proširena na čitav Region. Osnovana je na inauguralnom

sastanku u Ženevi, decembra 1996. godine.

4. Proces stabilizacije i pridruživanja – SAP

EU je 25.maja 1999. godine je pokrenula Proces stabilizacije i

pridruživanja (SAP) kao polit ički okvir za dugoročnu stabilizac iju regiona

Zapadnog Balkana. On obuhvata pet zemalja kao direktne korisnike: BiH,

Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija i Albanija. Kao indirektni učesnici

su uključeni: Bugarska, Rumunija, Mađarska, Slovenija i Turska.

Konačan cilj procesa je zaključivanje Sporazuma o stabilizaciji i

pridruživanju (SAA), kao značajnog međukoraka u pravcu konačne

integracije u evropske strukture. Sporazum o stabilizaciji uključuje

sljedeće oblasti:

- demogratizacija, civilno društvo i institucionalno jačanje,

- sudstvo i policija,

- trgovina i unprijeđenje aranžmana o autonomnim preferencijama,

28 SECI - inicijativa Sjedinjenih američkih država pokrenuta sa osnovinm ciljem da poveže zemlje Regiona pri rješavanju glavnih problema ekonomije i zaštite okoline,osnovana u Ženevi 1996. godi ne


38

- ekonomska i finansijska pomoć,

- politički dijalog.

Njegova realizacija se odvija kroz dvije faze:

1. Prva faza-pregovaranje i zaključivanje SAA i

2. Druga faza-implementacija SAA.

5. Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu – PS29

Ovo je polit ička deklaracija i okvirn i sporazum o međunarodnoj

saradnji u cilju razvoja zajedničke strategije za jačanje stabilnosti razvoja

jugoistočne Evrope osnovan je juna 1999. godine, u Kelnu, kao inicijativa

EU. Članstvo pakta stabilnosti sačinjava četrdeset država partnera i

dvadesetak drugih partnera, uglavnom međunarodnih organizacija. Države

korisnic i su BiH, Srbija, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija, Albanija,

Bugarska, Rumunija i Moldavija. Ostale su zemlje članice EU i svi članovi

G-8. Pakt se odvija i koordinira putem Regionalnog stola na čijem čelu je

Specijaln i koordinator. U okviru regionalnog stola, funkcionišu tri radna

stola (demokratizacija i ljudska prava; ekonomska obnova, saradnja i

razvoj i bezbjednosna pitanja.). Osnovna vrijednost Pakta stabilnosti za

BiH je prvenstveno u kontekstu ispunjavanja uslova na putu ka integraciji

u EU. U tom procesu Pakt stabilnosti predstavlja jačanje regionalne

saradnje kao krajnjeg cilja BiH za u lazak u Evropske integracije. Osnovni

nedostaci pakta su vrlo mali i limitirani direktni izvori finansiranja.

6. Jadransko-jonska in icijativa – JJI30

Pokrenuta je od strane Italije uz podršku EU u cilju razvoja i

bezbijednosti jadransko-jonskog regiona i približavanja ovih zemalja

29 PS - Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu, osnovan juna 1999. godine u Kelnu 30 JJI – Jadransko - jonska inicijatva, Ankona, maj 2000.godine


39

evropskim strukturama. Okuplja sedam zemalja (Italija, Slovenija,

Hrvatska, BiH, Srb ija, Crna Gora, Grčka i Albanija) koje vezuju specifični

interesi međusobne saradnje inicirana je na sastanku ministara inostranih

poslova u Ankoni, maja 2000. godine, pod predsjedavanjem Italije.

Jadransko-jonska in icijativa djeluje u okviru šest okruglih stolova.

7. Dunavski proces saradnje – DCP31

Uspostavljen je na inicijativu Austrije, Rumunije, Evropske komisije

i Pakta stabilnosti. Ministri vanjskih poslova trinaest zemalja maja 2002.

godine uspostavili su zvanično Dunavski proces saradnje. Ovo je mlada

regionalna inicijativa koju sačinjavaju: Austrija, BiH, Bugarska, Češka,

Hrvatska, Mađarska, Moldavija, Njemačka, Rumunija, Slovenija, Slovačka,

Srbija, Crna Gora i Ukrajina, te, u svojstvu ko-inicijatora, Evropska

komisija i Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu.

8. Savska in icijativa

Savska in icijativa i nije inic ijativa u smislu kao što su ostale

regionalne inicijative u jugoistočnoj Evropi. Ova inic ijativa je,

potpisivanjem multilateralnog Okvirnog sporazuma o slivu rijeke Save

institucionalizovana u punom svom kapacitetu. Uz podršku Pakta

stabilnosti jugoistočne Evrope, Radni sto II, četiri države sliva rijeke Save

(BiH, Hrvatska, Slovenija i Srbija i Crna Gora) pristupile su pregovorima o

slivu rijeke Save. Potpisana je *Pismena namjera*, na ministarskom

sastanku u Sarajevu, novembra 2001. godine.

Osim Pakta stabilnosti snažnu podršku inicijativi su pružili: OHR,

OSCE, SECI i vlade SAD-a i Holandije. Okvirni sporazum o slivu rijeke Save

potpisan je decembra 2002. godine u Kranjskoj Gori.

31 DCP – Dunavski proces sardnje, uspostavljen na inicijativu Austrije, Rumunije, Evropske komisije i Pakta stabilnosti


40

9. Jadranska povelja32

Nakon Praškog samita NATO-a pojavila se ideja o pokretanju

novog mehanizma saradnje između tri nepozvane članice iz jugoistočne

Evrope, slično saradnji koja postoji između tri Baltičke države. Uslijedili su

sastanci šefova država Albanije, Hrvatske i Makedonije februara 2003. i

ministara vanjskih poslova marta 2003. godine, a potom su 2003. u Tirani

potpisali Američko-jadransku povelju o saradnji u svrhu jačanja

bezbijednosti i stabilnosti. U septembru 2003. godine u Ohridu je održana

konferencija o sprovođenju Američko-jadranske povelje, tokom koje je

održan sastanak ministara inostranih poslova. Ministarskom sastanku u

Skoplju juna 2004. godine prisustvovali su predstavnici zemalja član ica:

SAD-a, Albanije, Hrvatske i Makedonije, dok su predstavnici BiH, Srbije,

Crne Gore i NATO-a učestvovali u svojstvu posmatrača. Najavljeno je

potpuno uključivanje BiH u aktivnosti Jadranske povelje nakon pristupanja

u članstvo Partnerstvu za mir.

Energija i moć regiona

Država BiH ne raspolaže centralnom jedinstvenom službom za

polit ičku analizu gdje bi se mogli naći precizni i jasni podaci i pokazatelji o

regionalnoj saradnji BiH sa drugim zemljama regiona, s jedne strane.

S druge strane, veliki dio ove saradnje odvija se preko drugih

institucija, entiteta, kantona, lokalnih zajednica ili nevladinog sektora.

S obzirom na specifičan geopolitički položaj, BiH mora imati

aktivniju ulogu u regionalnoj saradnji čime bi postigla dva cilja: unutrašnju

i vanjsku polit ičku i ekonomsku stabilnost u užem i širem reginalnom i

međunarodnom okruženju. BiH nema *državnog marketinga* kao

preduslova uspješnog spoljnopolitičkog nastupa zemlje u svijetu. Javna 32 Jadranska povelja – Hrvatska, Makedoni ja, Albanija – Tirana 2003. godi ne


41

diplomatija mora biti stavljena u funkciju spoljnopolitičkih ciljeva zemlje,

ali BiH mora strateški razviti i ekonomski koncept diplomatije. Za potrebe

inteziviranja regionalne ekonomske saradnje neophodno je formiranje

regionalne razvojne agencije ili regionalne kreditne institucije od strane

Zapadnog Balkana. To bi dalo podsticaj ekonomskim razvojn im procesima

u regiji u cilju podizanja ekonomske konkurentnosti ovih zemalja sa

drugim tržištima pa i BiH.

Preporuke za BiH za brži ulazak u Evropske integracije33

o Konstantna promocija ciljeva i vizija BiH u procesu evropskih

integracija. Potrebno je razraditi kampanju podizanja svijesti građana o

konkretnim stvarima koje se tiču budućnosti BiH u EU. U tu svrhu

neophodna su i stalna isp itivanja javnog mnjenja.

o Neophodno je uključivanje civilnog sektora u diskusije o procesu.

Nakon svake etape pregovora potrebno je organizovati javne tribine

širom BiH.

o Kao podrška pregovaračkim grupama mogli bi se oformiti mješoviti

stručni savjeti koji će omogućit i uključivanje onih kompetentnih ljudi

koji zbog sukoba interesa ne mogu biti uključeni u pregovaračke

timove. Ovi stručni savjeti prije svake runde pregovora trebalo bi da

diskutuju sa radnim grupama o mogućnosti BiH u određenim oblastima

i Sporazumima.

o Oformiti parlamentarnu komisiju kojoj bi bio posao da prati tok

pregovora te da to predstavlja građane i podstiče parlamentarnu

diskusiju o toj temi.

o Uključit i savremene teme o evropskim integracijama u nastavno-

naučne programe na univerzitetima u BiH.

33 Preporuke za BiH za brži ulazak u Evropske integracije – Vanjsko - politička inicijativa, grupa autora, Sarajevo, 2006. godine.


42

o Poboljšanje zakonodavnog okvira kojim se definiše državna služba

neophodno je radi postizanja veće transparentnosti u zapošljavanju.

o Profesionalna edukacija državnih službenika u raznim ministarstvima

na nivou BiH, entiteta pa do lokalne zajednice.

o Identifikovati državne službenike koji će proći kurseve na osnovu

uočenih potreba u državnim institucijama.

o Definisati organizaciju i radna mjesta u institucijama na osnovu zadatih

ciljeva i poslova koje te institucije treba da realizuju, a ne obrnuto.

o Za svaku od mjera u procesu reformi zadužiti kao nosioca samo jednu

instituciju, a ne više njih, kako bi se ostvarila bolja koordinacija.

o Najviši organi vlasti treba da se bave onim što niko osim njih ne može

uraditi. Treba uvesti principe supsidijarnosti i proporcionalnosti.

o Iskustvo iz Slovenije ukazuje da na nivou BiH treba formirati tijelo

kojoj bi jedan od osnovnih zadataka bila operativna koordinacija rada

svih državnih institucija.

Smjernice za BiH za ulazak u Evropsku uniju34

Pitanje uspjeha BiH u pregovorima o SSP-u nije, dakle, pitanje

spremnosti na oganizacionome, ekspretnom ili normatovnom nivou, nije

čak ni pitanje tehnike ili vještine pregovaranja, nego prije svega

unutrašnje, polit ičko pitanje. Ovaj proces zavisi o tome da li će bh. vlastii

državne institucije moći pratiti tempo procesa pregovora i ispuniti obaveze

i uslove na koje će se tim pregovorima obavezati i, što je takođe važno,

da li će javnost ispravno shvatiti i podržati napore državnih institucija. U

polit ički sterilnim uslovima za pregovore uloga glavnog pregovarača BiH

bila bi da te pregovore vodi, za što on nesumnjivo posjedje sve potrebne

kvalitete. Funkcija i suština bh. institucija trebalo bi biti da rade ili se

pripremaju da rade za Brisel, što bi otopilo naboje, je za put ka Evropi,

34 Smjernice za BiH za ulazak u Evropsku uniju, Vanjsko - politička inicijativa, grupa autora, Sarajevo, 2006. godine.


43

navodno, već postoji konsenzus. Međutim, imajući u vidu prividan polit ički

konsenzus, posao glavnog pregovarača svesti će se na pregovaranje s

domaćim strukturama vlasti na svim nivoima. Za to mu je neophodan

dodatni napor, koji se nije očekivao od drugih pregovarača u ostalim

zemljama – polit ička težina kojom bi ostvarivao tektonske efekte na već

zakovane pozicije polit ičkih dogovora do kojim nema pristup i na koje ne

može uticati. Pored toga, bez obzira na to koliko dobro bude postavljena

pregovaračka struktura, ona neće kvalitetno funkcionisati sve dok se

ovakva polit ika ne uklone iz pregovaračkog procesa ili bar umanji u

interesu građana BiH.

Izvještaji o napretku BiH u evropskim integracijama navodi n iz

primjera koji nisu samo indikator neuređenosti države, nego i stvarne

prepreke koje će znatno usporiti, ako ne i onemogućit i daljnji proces

integracija.Posebno se mora istaći da vlasti u Federaciji BiH stalno atakuju

na Republiku Srpsku, i čak postoje incijativa za izmjenom Dejtonskog

mirovnog sporazuma koji bi na neki nač in doveo do ukidanja entiteta.

Vlasti RS nisu spremne na takav ustupak, jer smatraju da bi to bilo

pogubno za mir i stabilnost u BiH. Stoga su pregovori o ustavnim

promjenama u ćorsokaku, a i reforma policijskih struktura ne ide u

pozitivnom pravcu.Sve ovo pokazuje da još nema kompromisa n i sa jedne

strane, a Evropska unija jasno traži izvršenje svih obaveza iz Studije

izvodljivosti. Evropska komisija smatra da takva državna i ustavna

struktura onemogućava sprovođenje reformi, te time podriva mogućnost

BiH da postigne napredak na putu ka EU. Uprkos značajnim dostignućima

u pogledu jačanja državnih institucija, i dalje se krupne reforme odgađaju

zbog razlika u stavovima institucija na nivou BiH entiteta.

Nepovjerenje prema bilko kakvom prenosu nadležnosti s entiteta na

centralne vlasti još je evidentno.

Izvještaj Evropske komisije o napretku Bosne i Hercegovine u

ispunjavanju uslova za otpočinjanje pregovora o zaključivanju SSP-a ipak

prepoznaje napredak u daljnjoj konsloidaciji stabilnosti institucija koje


44

garantuju demokratiju, vladavinu prava, prava čovjeka i poštivanje i

zaštitu manjina. Međutim, naglašava se da su potrebni dodatni napori

kako bi se osigurala samoodrživa i stabilna BiH koja je u stanju preuzeti

punu odgovornost za upravljanje, te se naglašava da je potrebno osigurati

održive napore kako bi se povećao kapacitet za sprovođenje usvojenih

reformi. Ukoliko bi domaće vlasti pravovremeno i na odgovarajući način

uključile širu javnost, kroz rad nevladin ih struktura, pregovori bi mogli u

tom smislu biti presedan u polit ičkom životu BiH. To, međutim, ne bi bio

presedan u odnosu na iskustva drugih zemalja. Potrebno je osmislit i

mehanizme kojima bi se interesi društva mogli kanalisati u pregovarački

proces i na taj način ga usmjeriti ka pozitivnom ishodu. Na operativnom

ninou to znači uvođenje i institucionalizaciju pozicija nevladinog sektora u

pregovaračkoj strukturi.

Osim nevladinog sektora i civilnog društva, koi bi kompenzirali

nedostatke, potrebna je i snažnija u loga predstavnika vlasti. Kroz

osmišljenu, prije svega konsultativnu ulogu Parlamentarne skupštine BiH

te bolju koordinaciju sa entitetskim parlamentima osiguralo b i se učešće

izabranih predstavnika vlasti u definisanju smjernica i odrednica za

pregovore.Prepuštanje procesa pregovora u potpunosti izvršnoj vlasti,

radu državne delegacije, moglo bi rezultirati neadekvatnom podrškom

zakonodavstva u fazi usvajanja reformi.

Prvobitno ugovorno regulisanje odnosa s Evropskom unijom

Sprazumom o stabilizaciji i pridruživanju u veliko će mjeri odrediti okvir

daljnjih integracija BiH u Uniju, što ukazuje na potrebu pravovremene

mobilizacije javnosti i društva u ovoj fazi pridruživanja.

Kriterijumi iz Kopenhagena, na kojima se zasniva Proces

stabilizacije i pridruživanja, od BiH zahtijevaju – stabilnost institucija

kojima se garantuje demokratija, vladavina zakona, poštivanje ljudskih

prava i zaštita manjina; funkcionalnu, efikasnu i komperativnu tržišnu


45

privredu koja je u stanju da izdrži pritisak na jedinstvenom tržištu EU35, te

sposobnost preuzimanja obaveza punopravnog članstva, uključujući i

sprovođrenje ciljeva polit ičke, ekonomske i monetarne unije. BiH, njene

institucije, izvšne i zakonodavne vlasti, društvo, javnost i mediji moraju

postiči konsenzus o polit ičkom, ekonomskom i institucionalnom razvoju,

usmjerenom ka vrijednostima i modelima na kojima se temelji EU:

demokratiji, poštivanju ljudskih prava i tržišnoj ekonomiji. U protivnom

Bosna i Hercegovina neće moći garantovati stabilizaciju, a bez stabilizacije

nema ni pridruživanja evropskim integracionim procesima.

ZAKLJUČAK

Savremena kompozicija Evrope36

Regionalno organizovanje u savremenoj kompozciji Evrope još nije

dobilo praktične oblike mada se u mnogim polit ičkim, naučnim i

ekonomskim krugovima vrlo šesto i ozbiljno govori o novom modelu

organizacije.

Ako pojam region odredimo kao teritorijaln i, etnički, administartivni

ili kulturni prostor koji je dio jedne ili nekoliko država, ili naddržavnog i

nadnacionalnog prostora otvaramo probem savremene društvene

organizacije koja je oličena u državi, kao osnovnom obliku. U uslovima da

region posjeduje određeni stepen autonomije (polit ičke, ekonomske,

kulturne i sl.) kao što imaju Bretanja u Francuskoj, Flandrija u Belgiji,

Galicija i Baskijska zemlja u Španiji onda se već govori o novom obliku

organizovanja.

Evropska unija kao sistem u svim oblicima organizovanja pažljivo

prati pojave i proces, uroke i posljedice, dobre i loše strane organizacionih

oblika. Postupno i brižljivo uvodi nove sadržaje i forme sa prvenstvenim

kriterijem da olakšaju život građana kao pojedinaca, ali i svih etničkih

35 Jedinstveno tržište za zemlje regiona - Vanjsko - politička inicijativa, grupa autora, Sarajevo, 2006. godine 36 Savremena kompozicija Evrope – Evropska unija – regionalna politika, Gostimir T. Popović, Beograd, 2006. godine.


46

grupa sa njihovim posebnostima. Unija nije samo prosta zajednica već

složen sistem objedinjen u snažan polit ičko-ekonomski blok, ali zasnovan

na tradicionalnim vrijednostima i vizionarski okrenut ka budućnosti.

Na politčkom planu pod regionalizmom se podrazumijeva

priznavanje izvjesnih društveno-ekonomskih i polit ičkih realnosti širih od

osnovnih teritorijalno polit ičkih podjela i polit ičko organizacionih jedinica

kako unutar sistema jedne države tako i prelaskom postojećih granica. U

svakom slučaju, regionalizam znači protivtežu svim do sada poznatim

oblicima centralizma, a posebno je efikasan da se spriječi monopol u svim

oblastima jednog naroda nad drugim ili jedne kulture nad drugom. Dakle,

ako regionalizam kao funkcionalnu organizaciju doživimo kao protivtežu

svakoj globalizaciji osnovnih društvenih funkcija onda i proces

organizovanja na regionalnom principu ima svoj smisao i prednost.

Evropa integrisana u sistem Unije sa jasnim i konsenzusom

utvrđenim zajedničkim polit ikama i Evropa regija koja će artikulisati i

izražavati interese njenih gražana kao pojedinaca i naroda kao

kolektiviteta još je na početku svoga puta kao snažnom demokratskom

sistemu. Polit ička volja, međusobno poštivanje i trajan proces gradnje

povjerenja može doprinijeti da se i organizacioni oblici promjenu i

prilagode potrebama najvećeg broja ljudi koji u njoj žive.

Polit ički, ekonomski, socijaln i i bezbjednosni aspekti organizacije

ne posmatraju se viže odvojeno već se u okviru Unije traže i nalaze

rješenja koja su, ne samo efikasna već, dugorošna i stvaraju uslove da se

organizuje društvo blagostanja i integrisane bezbjednosti u svim oblicima.

Samo zajedno sa drugim evropskim, narodnim i subnacionalnim

polit ikama, sa dobrom makro-ekonomskom politikom, kao i efikasnim

odgovorom članica na zajedničke izazove koji se pojavljuju u sistemu

Unije postoje šanse za prosperitet i na mikro i na makro planu. Razvoj

sistema Evropske unije usko je povezan sa razvojem i uspješnošću njene

regionalne polit ike i zajedničkom aktivnošću mogu da se očekuju

zadovoljavajući rezultati na svim nivo ima i u svim oblastima razvoja Unije.


47

Kompozicija za Evropu neće se zaustaviti, ali prepreke su vidljive i

mnogo vremena će proći da se regionalni projekat završi i da građani

Evrope žive kao ujedinjeni Evropljani.

Dakle, poruka za zemlje Zapanog Balkana je da moraju u Evropsku

uniju, a na koji način neka same razmisle. Jedno je sigurno:

„Velika je iluzija da se u Evropu može separatno, paralelno ili

konkurentski.

Voz za Brisel ide preko Sarajeva, Zagreba, Skoplja i Tirane. Na

tom putu su i stanice Beograda i Podgorice“.


48

SADRŽAJ:

1. Uvod..............................................................................................1

2. Začeće Evropske unije.....................................................................2

2.1. Ideja o proširenju Evropske unije............................................5

2.2. Institucije i organi EU.............................................................8

2.3. Pravna i unutrašnja polit ika EU...............................................9

2.4. Kooperacioni postupak.........................................................10

2.5. Kopenhaški kriterijum( za pristupanje EU).............................10

2.6. Konferencija za bezbjednost i saradnju u Evropi - KSZE.........11

2.7. Deficit legitimacije...............................................................11

2.8. Lome – ugovor....................................................................12

2.9. Luksemburški kompromis.....................................................12

2.10. Mastrihški ugovor................................................................13

2.11. Maršalov plan......................................................................14

2.12. Višestepeni sistem...............................................................14

2.13. Većinska odluka...................................................................14

2.14. Postupak suodlučivanja........................................................15


49

3. Zapadni Balkan..............................................................................15

3.1. Razvoj i stabilizac ija Zapadnog Balkana.................................19

3.2. Zapadni Balkan: Grupni portret regiona.................................24

4. Bosna i Hercegovina i njeno mjesto u Evropskoj uniji.......................28

4.1. Otvaranje pregovora BiH sa EU.............................................29

4.2. Nužni elementi u vođenju pregovara sa EU............................31

4.3. Istraživanje javnog mnjenja za pristupanje BiH EU.................32

4.4. Istraživanje javnog mnjenja..................................................34

4.5. Regionalne inicijative i uloga BiH u njima...............................35

4.6. Energija u moć regiona........................................................40

4.7. Preporuke za BiH za brži ulazak u evrposke integracije...........41

4.8. Smjernice za BiH za ulazak u Evropsku uniju..........................42

5. Zaključak......................................................................................45

5.1. Savremena kompozocija Evrope............................................45


50

LITERATURA:

Gostimir T. Popović, Evropska unija – regionalna polit ika,

Beograd, 2006. godine.

Lidija Čehulić, Euroatlantizam, Zagreb, 2003. godine.

Amir Kapetanović, Đorđe Latinović, Bosna i Hercegovina od

regionalnih integracija do Evropske unije, Sarajevo, 2005.

godine.

Grupa autora, Vanjsko-polit ička inic ijativa BiH, Sarajevo 2006.

godine.

Internet, www.europa.eu.int/pol/justice/index en.htm

www.osce.org

www.google.com

Documents

EVROPSKE INTEGRACIJE - Panevropski univerzitet Apeironapeironsrbija.edu.rs/Centar_za_izdavacku_djelatnost/Radovi/Specijali... · EVROPSKE INTEGRACIJE – ZAPADNI BALKAN – POSEBAN