PARADİGMAL DEĞİŞİMDE KUANTUM - WordPress.com · 2012-04-16 · kuantum fiziği ile birlikte gelişen yeni doğa anlayışı, fizikte içerik ve kapsam olarak yaşanan değişimler

Bu Kitap Mahir SASON, Dr, Afat, Çalak PEPULE,

Mani ROJHILAT, Delila MEYASER Ve YıldızArkadaşların Şahsında 1 Haziran HamlesiSonrasında Şehit Düşen Tüm Arkadaşlara

Atfedilmştir.

PARADİGMAL DEĞİŞİMDEKUANTUM

Baım Yeri: Ronahi MatbaasıBasın Tarihi: Aralık 2007

İÇİNDEKİLERİlk Söz..................................................................5

Önsöz Yerine.......................................................7

Sonun Başlangıcı Kuantum.............................11

BİRİNCİ BÖLÜM:1- Doğayı Bilmenin Bilimi Olan Fiziğin Gelişimini Kısa Öyküsü.............................29

2- Klasik ve Kuantum Fiziğinin Kısa Tarihçesi..........................................................38

3- Newton'un Oluşturduğu Klasik Fiziğin Temel Yasaları.........................................................43

İKİNCİ BÖLÜMKuantum Teorisi Ve Temel İlkeleri.......................53

ÜÇÜNCÜ BÖLÜMFelsefenin Ve Pozitif Bilimlerinin Temel SorunlarıVe Bunları Aşma Yöntemi Olarak Kuantum Felsefesi................................................171

SONUÇ YERİNEYaşamın Kuantaları..............................................209

Sözlükçe............................................................225

İLKSÖZ

Yeni paradigma ile olgulara bakıldığındabüyük bir farkı görmek mümkündür. Slogancı veşematik düzeyi aşmamış sözün gücünü epey yitirdiği,pratik yaşamın kendiliğindenliğe kaydığı durgun veanlamsız bir duruş sergileniyordu. Hemen her dünyagörüşündeki köklü dönüşümlerin yol açtığı değişim-lerin bir benzeri söz konusudur. Daha önceki zihniyetinanlam vermediği birçok gelişme adeta düşünce dünya-ma sağanak gibi yağıyordu. Duygu düzeyi düşmüşveya gelişmemiş kuru mantık yerine, söz-anlam-olguarasındaki diyalektik çok canlı bir dünya sunuyordu.Neredeyse taşların bile bir aklı var, çok yavaş da olsabu akıl, yasa özelliklerine göre yürüyordu. Doğa vetoplum arasındaki farklılıklar ve bağlılıklar büyükheyecan veriyordu. 20 milyar sanılan evren tarihiniinsanda gözlemek, aslında 60-70 yıllık ömrün izafiliği-ni de ortaya koyuyordu. Bu tür zaman saymalar yerine,önemli olanın anlam zamanı olduğu, ne kadaranladıysan o kadar yaşadığın gibi bir sonuç da çıkar-mak mümkün oluyordu. Bu paradigma ile nereye,hangi olguya ne zaman bakılsa büyük bir anlamzenginliğini getiriyordu. Daha önceki bakış açılarıylakıyaslanmaz bir üstünlük taşıyordu. Artık günümüzletarih, tarihle gelecek arasında bağ kurmak çok dahagerçekçiydi. Tarihten kopmayla hiçbir şeyin doğrutanımlanamayacağı, dolayısıyla sağlıklı birdönüşümün görülemeyeceği açıktı. Tarih yalnız ibret-lik bir ayna değil, yaşadığımız gerçekliğin kendisiydi.

5

6

Eskiyi kolay reddetmenin gerçeği kaybetmek anlamınageldiği, her şeyi geleceğe saklamanın yaşayan gerçek-liği hayallere terk etmek olduğu netçe anlaşılıyordu.Dün-bugün-gelecek arasında pek uzun bir mesafe vezaman olmadığını, olsa da büyük bir değişme anlamı-na gelmediğini görmek daha gerçekçi, yaşanılan anadaha saygılı olmayı dayatıyordu.

Başkan APO

ÖNSÖZ YERİNE

Bir şeyler arıyoruz, hep aradık ve hep araya-cağız. İnsanlık tarihi bitip tükenmek bilmeyen birarayışlar tarihidir. İnsanlık var oldukça da bu böyledevam edecektir. Bitip tükenmek bilmeyen; dinamik,canlı, akışkan bir doğa ve evren gerçeği içerisindeyiz.Aslında aradığımız kendi gerçeğimizdir. Sadece birey-selliğimiz, toplumsallığımız değil, doğa ve evrenleolan bütünselliğimizdir. Sınırsız, sonsuz evrenselgerçeğiyle olan sezgisel bağımızdır.

Dünya ve doğadaki yerimizi merak etmemiz,neden ve nasıl var olduğumuzu anlamaya çalışmamızdoğal toplumsal var oluşumuzun açığa çıkardığı birdüşünüş biçimidir. Tüm bilimler, toplumsal yaşamgerçeğimiz-mücadelemiz içerisinde oluşmuştur. Fizikde böyle bir düşünüş biçimi olarak var olmuştur. Bizilgilensek de, ilgilenmesek de fizik, toplumsallaşmabirlikte geliştiğinden toplumsal gerçekliği etkileyenönemli bir bilim alanı olmaktadır. Bilimlerin birbiriyleilişkisi ve insan yaşamına yansıyışı düşünüldüğünde,doğayı bilmenin bilimi olan fizik biliminin bakış açı-mızı etkilemede ne kadar önemli olduğu bugün dahafazla açığa çıkmıştır. Animist düşünceden felsefeye;felsefeden klasik fiziğe; klasik fizikten günümüzün

7

Paradigmal Değişimde Kuantum

modern bilimi olarak kuantum fiziğine kadar bütüngelişmeler insanlığın düşünüş biçiminde etkili olmuşve etkili olmaya devam edecektir. Düşünüş biçimindeedinilen alışkanlıkların yıkılmasının kolay olmadığıaşikârdır. Ancak bilimsel-teknik gelişmelerin açığaçıkardığı bilginin şu veya bu şekilde tüm toplumayayılmasıyla bilgi çağı denilen bir çağda yaşadığımızda bir gerçektir. Ataerkil devletçi düşüncenin yanı sırageçmişin sınıf anlayışına dayalı insanın eşit-özgürtoplumsallaşmasını düşünsel-zihinsel gelişmelerdenönce değişik araçlara bağlayan tekilci-düz ve deter-minist anlayışlarında artık aşılmaya yüz tuttuğu birçağda yaşıyoruz.

Zihniyet alanında gerçekleşecek değişimlerineşit ve özgür bir toplumu oluşturmada temel teşkilettiği, dolayısıyla gerçekleşmesi gerekenin, insanınkendisini özgürce oluşturması olduğudur. Toplumsalbir varlık olarak insanın düşünüş biçimindeki gerialışkanlıkların yıkılmasında kuantum fiziğiyle açığaçıkan atom altı parçacıkların varoluşunun, hareket-lerinin, ilişkilerinin anlaşılmaya çalışılmasında önemlibir yer edineceği kanısındayız.

Atom altı parçacıklar düzeyinde yaşanan belir-sizlik, düalite, bağlılaşım, tamamlayıcılık, üst üstebinme gibi ilkeler, toplumsal yaşamımızda, bakışaçımızda önemli bir yer tutacaktır. Demokratik, ekolo-jik-cinsiyet özgürlükçü bir toplumun yaratılmasında veonun insanının açığa çıkmasında kuantum fiziği,insanın kendisiyle, toplumuyla, doğayla, evrenlebuluşturmada önemli bir yere sahiptir. Çok eski bir tar-ihi olmamasına ve gelişmekte olan bir fizik olmasınarağmen açığa çıkardığı gelişmeler toplumsallık açısın-


8

dan devrim niteliğinde gelişmelere yol açabilir. Klasikfiziğin insanı, toplumu makineye indirgeyen, bölüpparçalayan kaba anlayışlarına karşı, maneviyatla,sezgisellikle, duygu boyutuyla insanlaşma gerçeğinedönüşü sağlamıştır. İnsan, doğa, evren bütünselliğineulaşarak bilinen evren gerçeği içinde kendimizi tanım-larken bilinemeyeni hissetmeye çalışarak dünyadakivarlığımıza anlam biçmede ve o anlamsallık içindeyaşamak, yaşadığımız ekolojik sorunlar karşısında enanlamlı insan yaşamı olacaktır.

Bilimi tekellerine alan iktidar güçlerinin kuan-tum fiziğindeki gelişmeleri kendi çıkarları doğrul-tusunda kullandıkları gerçektir. Bilimi, iktidar bilimiolmaktan çıkarıp halkların bilimi haline getirme,herkesin bilgiyle donanma ve kendisi olma aşkıylabağlantılıdır. Önder APO'nun, bilimi ve bilgiyi halklaradına ele alış tarzıyla insanlık tarihine önemli bir katkısunduğu açıktır. Bilimsel gelişmelerin ve bilginindışında bırakılan Kürtler, Önder APO ile kaybettirilenyerlerinden çıkarak bilimle, bilgiyle buluştular. BirHalkı Savunmak adlı eserinde, kuantum fiziğine vetoplumsal alanına ilişkin çarpıcı değerlendirmeleryapan Önder APO, önemli ideolojik, felsefik değer-lendirmeler yaparak toplumsal inşanın nasıl gerçek-leşeceğini belirtmiştir.

Bizde bu çalışmayla kuantum fiziğini ve onuntoplumsal alana uyarlanmasını ele aldık. Kimi eksik veyetersizlikler taşısa da belli bir ihtiyaca cevap vereceği,bu konuda yaşanan kafa karışıklığı ve muğlaklığıgidermede önemli bir ihtiyacı gidereceği inancındayız.

9

10

SONUN BAŞLANGICI KUANTUM

"…Doğa ve toplumun dilini ve aklını çözme-den de bu iş başarılamazdı. Ana hatlarıyla çözdüğümiflasa uğrayan paradigmanın yerine, doğa vetoplumun akıl özüne dayalı temel bakış açısına dahafazla yaklaştığıma ilişkin kanılarım güçlüdür.Toplumun temel yasalarına göre yaşama güvenim,eskinin yüzeysel güveni ve zayıf yönlerine göre önem-li gelişme sağlamıştır. Artık ne güçlü inançlarla ne degüçlü pratik iradeyle yaşama yol almak bana çekicive çözümleyici gelmemektedir…"

Başkan APO

Tarih ve toplum yorumlarının doğaya,dolayısıyla toplumsal gerçekliğe uygun bir biçimdeyapılabilmesi noktasında yeni bir doğa algılayışınınifadesi olan kuantum felsefesi bize oldukça önemliimkânlar sunmaktadır. Canlılık, sezgisellik, aynı andafarklı iki şey olma ve belirsizlik gibi. İlginç doğa özel-

11


likleriyle kuantum teorisi duygu ve düşünce dünyamı-zın değişmesinde önemli katkılar yapmakta ve ufku-muzun sınırsız bir serbestliğe kavuşmasında büyük birrol oynamaktadır. Bu durum insanlığın ağırlaşan so-runlarının çözümü kadar yeni bir toplumsal sistemingeliştirilebilmesi bakımından da büyük önem arz et-mektedir. Gösterdiği yeni doğa özellikleriyle geçmişzihinsel kalıpların aşılması noktasında devrimci bir roloynayan kuantum teorisi, günümüzde yeni bir toplum-sal düzenin şekillenmesinde de en önemli referanskonumundadır. 21.yy' da gerçekleştirilmiş bütün sosy-olojik tahliller kuantum fiziği ile açığa çıkan yenilik-lere dayanarak gelişmek durumundadır. Bu, kuantumfiziğini her şeyde olmazsa olmaz biçiminde yeni birtanrısal algılayış biçimine dönüştürmek tarzındaanlaşılmamalıdır. Kuantum fiziği olmadan da doğagerçekliği ve toplumsal doğa üzerinden önemli sapta-malar yapmak, çeşitli tahlillerde bulunmak ve toplum-sal sorunlara belli çözümler üretmek mümkündür. Bukonuda kuantum fiziğini yorumlarken bu fiziğinöncülü olan klasik fiziğin içine girdiği deterministanlayışlara düşmemek büyük önem taşır. Bu bir şeylerieleştirirken ona dönüşmemek açısından dikkat edilme-si gereken en önemli husus olmaktadır.

Doğaya yaklaşımın ve doğayı tanımlamabiçimlerinin tarihten günümüze kadar toplumsaldönüşümlerde oynadığı rol dikkate alındığında, özel-likle de mekanikçi felsefenin doğa ve insan tanımıüzerinden gelişim gösteren klasik fizik ile toplumsalolgu üzerinde yaratılan tahribatlar düşünüldüğünde,Kuantum fiziğinin günümüz toplumsal değişimindeoynayabileceği rol çok daha anlaşılır hele gelmektedir.


12

İlerleyen bölümlerde kuantum fiziğinin nasılgeliştiği, hangi ilke ve özeliliklerden oluştuğu, klasikfizik ile hangi yönleriyle ayrıştığı, açığa çıkardığı yeni-likler ile paradigmal değişimde nasıl bir rol oynadığıgibi temel hususlar üzerinde detaylıca durulabilir.Ancak her şeyden önce, neden kuantum? Diğer birdeğiş ile toplumsal olguyu yorumlamada neden doğa?gibi bazı temel sorular sorup bu soruları yanıtlamamızgerekir. Kuantum felsefesinin günümüz paradigmaldeğişimindeki yer ve rolünün daha doğru ve yeterliölçüde anlaşılabilmesi durumu da esas itibarı ile butemel soruların bir ölçüde yanıt bulabilmesiyle bağlan-tılıdır.

Toplumsal tarih boyunca, insanlığın yaşamışolduğu bütün büyük toplumsal dönüşümlerindayandıkları temel, ya doğa, ya doğaüstü bir güçolarak tasvir edilen tanrı olgusu olmuştur. Doğa veyadoğaüstü bir güç olarak düşünülen tanrı olgusunadayanmayan, meşruiyetini bu güçlerden almayanhiçbir toplumsal hareket veya düşünce, toplumsalolguyu derinden etkileyememiş dolayısıyla toplumsalolguyu belirleyebilme gücünü ortaya koyamamıştır.İlkel diye tabir edilen çok tanrılı dinlerden tutalımfelsefeye, felsefeden tek tanrılı dinlere ardı sıra pozitifbilimlerin gelişimine kadar bu, böyle olmuştur. Doğaveya doğaüstü bir güç olmadan toplumsal hafızayısarsma, dolayısıyla toplumsal olgu üzerinde köklü,kalıcı ruhsal ve düşünsel etkiler bırakmak mümkünolmamıştır. Kendi toplumsallığını geliştiren İnsan,yaşamsal ilişkilerinden ileri gelen değerlerin yanı sırakendi anlamsallığını doğal çevre ile kurduğu ilişkibiçimleri üzerinden yaratmaktadır. İnsanın kendisini

13


tanımlama düzeyi doğayı tanımlama düzeyiyle paralelgelişir. İnsan, doğayı tanımladıkça kendisini, kendisi-ni ve kendi toplumsal doğasını kavradıkça da doğayadönük daha farklı tanımlamalar geliştirmiştir.Toplumsal bir olgu olarak insan, zihinsel ve sistemselgelişim süreçlerini oluştururken toplumsal ilişkiiçerisindeki gelişen etki- tepki olayının yanı sıra esastakendisini doğada bulmuş ve kendi özgünlüğününötesinde algılayıp çözdüğü kadarıyla kendisini doğada-ki güç ve hareket yasalarıyla ifadelendirmeyeçalışmıştır. Kendi doğasını algıladıkça doğayı, doğayıalgılayıp tanımladıkça da kendi doğasını daha iyi açığaçıkararak kendi toplumsal yaşamını örgütlemiştir.Normal doğa ve insan tanımlamalarının yanı sıradoğaüstü bir güç biçiminde tasvir edilen tanrı olgusu-nun insan tarafından geliştirilmiş olması da, daha fazlagüç edinme ve iktidar olma olayı ile bağlantılı olarakaçığa çıkmaktadır. Gerek büyücülük tarzında gelişendoğadan güç alma çaba ve arzusu, gerek ise kenditasavvuruyla değişik özelliklere sahip tanrı ya da tan-rılar yaratması, insanın soyut düşünce potansiyeliningelişmesi ve bunun üzerinden doğada, özellikle detoplumsal gerçeklik üzerinde daha etkin bir güç halinegelme amaçsallığıyla bağlantılı gelişmiştir.

Belli amaçlar temelinde doğayla içine girilmişilk sistemli ilişkinin büyücülük ile başladığı belir-tilebilir. Önder APO'nun, insanlığın ilk güçlenme den-emeleri olarak nitelediği büyücülük aynı zamandadoğaya dönük geliştirilen ilk kurumsal çalışma olmaözelliğine de sahiptir. Özü doğadaki temel güçleriçıkarları temelinde harekete geçirme olan büyücülük,hem doğadan somut güç alma girişimi olması, hem de


14

normalin dışında doğadaki kuvvetlerle ilgileniyorolması bakımından günümüzde gelişmiş bütün doğabilimlerine analık etmiştir. Özellikle de- kozmostankuantuma- büyük gelişmelere yol açan modern fizikbilimi için bu böyledir.

İnsanın doğayı canlı bir olgu olarak görmesi,yine bunun sezgisel ve ruhsal bağlar ile ilkel bir inanıştemelinde gelişiyor olması bu gerçeği değiştirmez.Başta kuantum fiziği olmak üzere bütün bilimsel disi-plinlerin böylesi bir tarihsel geçmişe ve mirasa dayalıolarak geliştiği belirtilebilir. İlerleyen bölümlerdekuantum fiziği ile birlikte gelişen yeni doğa anlayışı,fizikte içerik ve kapsam olarak yaşanan değişimler vebunun felsefi açıdan beraberinde getirmiş olduğu yeni-likler üzerinde durulacağı için şimdilik günümüz fiziğiile alakalı yorumlara girmekten kaçınacağız.

İnsanlığın ilk düşünüş biçimi olarak animizim,toplumsal hafızayı oluşturan ve toplumsal hayatı yön-lendiren en uzun soluklu düşünce biçimi olmuştur.Kadın anayla içine girilen ilk toplumsal düzenin temelparadigması haline gelen ruhçu düşünce, canlı doğaanlayışına dayanır. Doğada bulunan her şeyin canlı vekendisi gibi ruh taşıdığı inancı hâkimdir. Bu anlayıştemelinde doğayla bütünleşme ve doğayla dostlukbağlarını geliştirme vardır ve bu, o dönem insanınıntemel yaklaşımıdır. Doğayı, ruhsallığı olan canlı birvarlık olarak gören bu anlayış, insan ile doğa arasındason derece canlı ve derin ruhsal ilişkilerin gelişmesiniberaberinde getirmiştir. Doğayla kurulan bu ilişkiiçinde tahakküm yoktur. Dostluk bağlarının gelişkinolduğu bu ilişkide her şeyin kendi doğasında gelişir.Özü itibarıyla bu, özgünlükle bağlılığın iç içe

15


yaşandığı bir doğa-insan ilişkisidir. Sözün çok fazlagelişmediği bu toplumsal süreçte, gerek toplum içi iliş-kilerde, gerek ise doğayla geliştirilen ilişkilerinde do-ğanın diline çok daha yakın olan duygusal ve güdü-selnitelikteki bedensel bir dil kullanılmıştır. Artı bilgi veartı değer üzerinden daha çok zihinsel soyutlamalar te-melinde gelişme gösteren analitik düşünce henüzgelişmemiştir. Toplumsal gerçekliğe hakim olan günü-müzde duygusal zeka olarak adlandırdığımız, kendin-de daha çok güdüsel ve duygusal düşünüş biçimlerinibarındıran ekolojik bir bilinçtir. İnsanın hal hareket vedavranış biçimini belirleyen bu duyusal bilinçtir.

Doğayla böyle bir ilişkinin söz konusu olduğubu toplumsal kavrayış, ana kadın etrafında gelişen birtoplumsallığın ürünüdür. Kadının geliştirdiği veöncülüğünü yaptığı bu toplumsal düzen, temel özellik-lerini ve yaşam anlayışını kadının son derece üretkenrenkli ve yaratıcı doğasından almaktadır.Doğurganlığı, tecrübesi ve üretimdeki kabiliyetiyletopluma öncülük eden ana kadın, sahip olduğu nitelik-lerinden dolayı toplum tarafından tanrıça olarakyüceltilmiştir. Bu yönlü çok daha detaylı yorumla-malara gidilebilir, ancak amacımız daha çok insandoğa ilişkisi ile açığa çıkan toplumsal gelişmelere anahatlarıyla vurgu yapmak olduğundan bu konuda dahafazla yoruma girmeyeceğiz.

İnsan doğa ilişkisi bağlamında bu süreçtegelişen temel anlayış ve bu anlayışa dayalı olarakgelişen toplumsal sistem ele alındığında özetle şuhususlar vurgulanabilir. Doğası gereği doğayla benzerözellikler taşıyan ve sahip olduğu dişil özelliklernedeniyle doğayla özdeşleşen kadının, doğasına uygun


16

olarak geliştirdiği toplumsal gerçeklik canlı bir doğa-evren anlayışıdır. İnsanın doğayı kendisi gibi canlı vekendisinde ruh bulunan sezgili bir varlık olarak görüy-or olması, toplumsal olgunun doğayla son derece canlıve duygulu bir ilişki içerisine girmesini de beraberindegetirir. İçinde tahakküm kurma dürtüsünün henüzgelişmediği bu ilişkide, doğayla dostluk ve uyumesastır. Ananın derin duygulara dayanan demokratikkomünal doğası, gerek toplumsal doğanın şekillen-mesinde, gerekse doğayla böyle bir ilişkiningelişmesinde belirleyici bir rol oynar. Doğal toplumundemokratik komünal bir çizgide gelişmesi de ananınbu doğasıyla bağlantılıdır. Gerisi doğayla bu temelözellikler üzerinden kurulan ilişki ile ana eksenlitoplumsal ilişkinin birbirine yansıması ve birbirinioluşturması olayıdır. Doğayla kurulan özgür ve canlıilişki, toplumsal ilişkiye, benzer biçimde demokratikkomünal tarzda gelişen toplumsal ilişki ise doğayladostluk temelinde bir uyuma dönüşmektedir. Budönem insanın doğa tanımı yukarıda da belirtildiğiüzere kendisiden kopuk değildir. Doğaya farklı biryaklaşım ya da insanı doğadan uzaklaştırabilecek birtanım henüz söz konusu değildir. Böyle bir toplumsalanlayış ile bir doğa ve toplum tanımı, insanın doğayla,dolayısıyla insanın insanla olan ilişkisinin doğaldemokratik ve özgür bir ilişki biçiminde gelişmesinisağlamaktadır. Doğal toplumun tahakküme dayan-mayan özgür demokratik ve yatay bir çizgide gelişmişolması, insanın içerisinde yaşadığı doğayla bu tarz birilişki geliştirmiş olmasıyla doğrudan bağlantılıdır.

Önder APO'nun "karşı devrim" olarak nite-lendirdiği ataerkil devletçi düzen, bunun tersi bir

17


anlayış ve çizgide gelişir. Beş bin yıllık ataerkildevletçi düzenin ideolojik temellerinin atıldığı,dolayısıyla toplumsal cinsiyetçiliğe dayalı, hiyerarşiksınıflı bir toplum paradigmasının şekillendiği toplum-sal sürecin gelişmesi yeni bir doğa ve toplum tanımıüzerinde gerçekleşir. Yatay demokratik nitelikteki anatanrıça düzeninin aşılmasına dönük bir bütün olarakyeni bir ideolojik yaklaşım içerisine girilir. Sınıflaşmave cinsel sömürüye dayalı gelişen bu toplum yeni ide-olojik argümanlar üzerinden gelişir. Tam birhâkimiyetler dizisi biçiminde gelişen ataerkil devletçitoplum düzeni, üstten alta doğru inen hiyerarşik, tan-rısal bir düzendir. Tanrının insana, devletin topluma,erkeğin kadına, sınıfın sınıfa ve kadının çocuğa hük-mettiği, birinin diğerine ideolojik ve fiziki zor uygu-ladığı bu düzen, yaratılan tanrı veya tanrılarca konulanyasalarla da güçlü bir biçimde desteklenir. Kadınlaözdeşleşmiş olan doğadaki dişil özellikteki tanrısallık,ataerkil devletçi toplum düzeninin gelişmesiyle birlik-te nitelikçe eril olan, insana hükmeden, cezalandıran,insanın sonsuza dek itaat ve hizmet etmesi durumundaise insanı ödüllendiren, ideolojik ve siyasal bir tanrıyaratımına dönüşür. Doğayı güç olarak gören insan,tanrıyı da insanın kendi içinde uyanan, dolayısıylaolması gereken, kendisinden ve doğadan daha büyükbir güç olarak tasvir etmiştir.

Bu daha da detaylandırılabilir ancak, tekrarbelirtmek gerekir ki amacımız daha çok doğa insanilişkisinin toplumsal ilişki ve düzenlerin gelişmesinde-ki önemine vurgu yapmak olduğundan söz konusuyorumları çok fazla uzatmadan temel hususlaradeğinerek geçeceğiz.


18

İnsanın doğayı algılama ve tanımlama biçimi,gerek genel toplumsal ilişkilenme, gerekse de toplum-sal sistemlerin kuruluşunda büyük ölçüde roloynamıştır. İnsanın doğayı tanımlama şekli ile kurulantoplumsal sistemlerin birbiriyle oldukça uyumlu birbiçimde gelişiyor olması da bu gerçeği çok çarpıcı birbiçimde ortaya koymaktadır.

Ataerkil devletçi düzenin üstten alta doğrudevletçi hiyerarşik bir yapıda gelişmesi, Sümer rahip-lerinin tasarladığı hiyerarşik doğa düzenine denk birgelişme gösterir. Ataerkil zihniyet temelinde geliştir-ilen yeni doğa tanımı kapsamlı mitolojik yaratımlarüzerinden verilmeye çalışılır. Göksel düzenin belli kat-manlardan oluştuğu, güneş, ay ve yıldızların belli birdüzene bağlı olarak hareket ettiği ve her şeyin bir tan-rısının olduğu, tanrısız hiçbir değişimin mümkünolmadığı, sonsuz itaatin mükâfat, olası bir itaatsizliğinise tanrı tarafından cezalandırılmayla karşılanacağıbiçiminde bir tanrısal düzen tasvir edilir. Yine bu tan-rısal düzenin ebedi bir düzen olduğu, rahiplerin de buebedi düzenin yeryüzündeki temsilcileri oldukları,dolayısıyla bu tanrısal düzen var oldukça rahiplerintemsil ettiği düzeninde var olacağı düşüncesi verilm-eye çalışılır. Devletin kurumlaştığı merkez olan zigu-ratlara baktığımızda durum daha da bir somutlukkazanır. Yedi kat biçiminde tahsis edilen ziguratlarabakıldığında gök düzeninin yeryüzüne nasıl yan-sıtıldığını görmek mümkündür. En üst katındadüşünsel, ideolojik faaliyetler olarak mitolojik çalış-malar yürütülür, alt katlara indikçe zanaatkârlar, en altkatta ise köle ve hizmetkârlar bulunmaktadır. Tanrısaldoğa düzeni ile geliştirilen devletçi düzen arasında

19


bazı kaba benzetmeler yaparsak iki olgunun birbirininasıl doğurduğu daha iyi ortaya çıkar. Tanrı =tanrı kral,rahip ya da şef, melekler = cariye statüsünde sitemdeyer alan kadınlar, tanrının kulları =sisteme gönüllüveya zorunlu köle olarak hizmet edenler olmaktadır.Ziguratın üst üste kurulu olan yapısı ve iç işleyişini gözönüne getirdiğimizde ise kuruluşunu bu dönemdegerçekleştiren ve allana pullana günümüze kadar gelendevleti bütün yönleriyle görmek mümkündür. Güçlümitolojik yaratımlar olmadan böylesi bir tanrıanlayışıyla desteklenmeyen bir toplumsal sisteminezeli ve ebedi tarza bir süreklilik kazanabilmesi dezaten mümkün değildir. Hükmü insanın ve doğanınüstünde olan bir tanrıya, dolayısıyla tanrının belirlediğibir doğa düzenine karşı koymak büyük bir inanç vecesaret gerektiren dünyanın en zor işi olsa gerek. Çoktanrılı din düzeninde doğaya yaklaşımda henüz anatanrıça düzeninin etkisi sürerken, tek tanrılı dinleredoğru bir evirilmenin yaşanmasıyla durum çok dahakötü bir hal alır. Doğaya yaklaşımın insana yaklaşımile bir paralellik içerisinde geliştiği gerçeği tek tanrılıdin düzeninde daha iyi açığa çıkar.

Anaerkil toplumun doğaya dost, canlı ilişkisi,yerini çok tanrılı bir göksel düzene bırakır. Tek tanrılıdin geleneğiyle birlikte ise doğanın ve insanın çoküstünde, gözle görülemeyen, elle tutulamayan, buanlamda soyut ve sahip olduğu nitelikler ile de güçlüve tek olan, dolayısıyla bu yönüyle son derece somut-luğu olan evrensel niteliklere sahip merkezi bir tanrıanlayışı gelişir.

Tanrının, doğanın ve insanın üstünde bir olguolarak görüldüğü bu tanrısal düzende, doğaya veya


20

insana çok fazla bir değer verilmez. Hükmeden, ceza-landıran ya da mükâfatlandıran bir olgu olarak tanrı, butoplumsal düzende her şeydir. Buna göre dünyadolayısıyla doğa, geçiciliği olan bir yanılsamadan ötebir şey değildir. Bu dünya yaşanabilecek bir dünyadançok tanrıca insanların sınandığı geçici bir mekândır.İnsanın bu dünya için değil, daha çok ebediliği olan ötedünya için çalışması gerektiği vurgulanır. İnsanınorada daha iyi bir yer edinebilmesi için kayıtsız veşartsız olarak itaat ve hizmet etmesi şart koşulur.

Anlaşılacağı üzere bu anlayışta doğa veyainsan adına hiç bir şeyden söz edilmez. Her şeyiylehâkim, bütün kutsallıkları kendisinde toplayan mutlak,dolayısıyla karşı konulmaz bir irade olarak sadece tanrıvardır. Tanrı bin bir sıfat üzerinden her geçen gün güçkazandıkça kullaşma daha fazla gelişir. Tanrı güçkazandıkça insan güçten düşer. Yüceltilen tanrı ken-disiyle birlikte küçülen, hiçleşen, gölge dahi olamayaninsanı doğurur. Tanrının doğaya ve insana hükmettiğibu toplumsal düzende erkeğin kadın üzerindekihâkimiyeti de tanrısal hükümlere bağlanarak ebedikılınır. Tanrının, doğa ve insana, göğün yere, erkeğinkadına, sınıfın sınıfa hükmü kutsal yasalar ile meşrukılınır. Bu toplumsal anlayışta doğaya karşı doğayıtahrip edecek kaba bir faaliyet yok ancak toplumsaldoğa, gök düzenine dayalı geliştirilen tanımlamalarüzerinden büyük ölçüde tahrip edilir. Diğer yandanfazla ilgi gösterilmeyen, tanrının gölgesinde kalan,başka bir değiş ile unutulan doğa, aynı tarzda biranlayışa kurban edilen ve unutulan insan olur.

Doğa tanımlarının toplumsal sistemlerin oluş-masına önemli oranda etki ettiklerini yukarıda belirt-

21


miştik. Oluşan toplumsal sistemleri daha iyi tahlil edipyeni çözümler üretebilmek için yapıla gelen doğatanımlarını bilmekte fayda vardır. Bunları sırasıylakısaca belirtecek olursak; dünya merkezli evren, güneşmerkezli evren ve son olarak kuantum fiziğinin açığaçıkardığı güneş dahil merkezinde hiçbir şeyinolmadığı, her şeyin kendine göre bir yer tuttuğumerkezi olmayan ve ekolojik diyalektik bir bütünlüğüolan doğa -evren tanımlamalarıdır. Bu tanımlarüzerinde durmak faydalı olur.

Dünya merkezli evren, tanrısal geleneğinüzerinde gelişme gösterdiği evren anlayışıdır. Bu evrentanımı, Ptolemy'in de düşüncelerine temel teşkil edenevren tanımıdır. Buna göre dünya her şeyinmerkezinde yer alır. Kopernik devrimine kadar bütüntoplumsal sistemler din kökenli olan bu doğa tanımınadayalı olarak gelişerek varlıklarını da bu temelüzerinde sürdürürler. Söz konusu sistemler, sarsılmazbir otorite olarak tanrı ve tanrıcalar tarafından belirlen-miş bu doğa tanımı ile kendi sistemlerine ve toplumüzerindeki egemenliklerine bir meşruluk getirirler.Tanrının insana insandan daha yakın olduğu esprisi,sistemin insan üzerindeki denetimini çok çarpıcı birbiçimde ortaya koyar. Tanrı tarafından belirlenmişolan, dolayısıyla mutlak bir otoriteye bağlı değişmezbir doğa ve buna bağlı olarak tanrı tarafından yaratılanve her şeyiyle tanrısal hükümlere bağlı kılınmış birinsanı, meşruluğunu her şeyin yaratıcısı olan tanrıdanalan bir sistem tarafında denetimde tutmak çok dahakolay olur. Belirttiğimiz bu hususlardan da anlaşılacağıüzere insanın tahakküm altına alınması ve sömürülme-si doğanın tanrısal bir otorite tarafından belirlenmesi


22

ve denetim altına alınmasıyla bağlantılı gelişmiştir. Budurum bize doğanın köleleştirildiği ve tahakküm altınaalındığı bir yerde insanın, dolayısıyla toplumun daköleleştirildiğini, dolayısıyla özgür olmadığını göster-mektedir.

Dünya merkezli doğa- evren anlayışı 16. yyortalarında gerçekleşen Kopernik devrimi ile birliktedeğişmeye başlar. Güneş merkezli evren anlayışıolarak da tanımlanan bu evren anlayışı, insanlık açısın-dan büyük bir devrimi ifade eder. Yeniden doğuş veyadoğaya dönüş felsefesi olarak Rönesans, böyle birdoğa tanımının gelişmesine kaynaklık eder.Demokratik komünal değerler üzerinden gelişenRönesans, canlı bir doğa anlayışını öngörmekte ve buanlayış temelinde özgür insanı açığa çıkarmayı hede-fler. Doğaya tutku düzeyinde bir bağlılığı içeren vedoğayı bir ana gibi gören bu anlayışı en iyi şekliylekiliseye, kilisenin doğa tanımına karşı görüşleriniölümü pahasına savunan Guardino Bruno tarafındantemsil edilir. Bruno'yu düşüncelerinden dolayı yakanve Galileo'yu yargılayan kilise öncülüğündeki dini ikti-dar, bunu dine çok bağlı ve tanrıyı savunma adı altındabir gerekçe ile yaptığını iddia etse de elbette ki mese-lenin özü bu değildir. Sistemler en genel doğa tanımın-dan tutalım günlük yaşamda kullanılan sıradan bir sözekadar, maddi- manevi her açıdan toplumsal hayatıoluşturan bütün olgular üzerinden her zaman kendileri-ni bütün yönleriyle örgütleme, denetime almadolayısıyla hâkim kılma ihtiyacı duyarlar. Sistemlerinorganik bir yapıda gelişmesi bu tarzda işlemesi vesüreklilik arz etmesi böyle bir kapsamdaörgütlenebilmesiyle bağlantılıdır. Kilisenin çok vahşi

23


bir cezalandırma yöntemi ile gelişen düşüncelere kaşıkoyması özünde iktidarı korumak ve sistemi ayaktatutabilmesiyle bağlantılıdır. Doğası gereği günlükyaşamdaki en küçük bir itaatsizlik ya da tanrısalgörüşün dışında doğa hakkında söylenmiş her söz, cezaile karşılık bulmak durumundadır. İktidarın doğasıgereği bu böyledir.

Bütün bu çaba ve fedakârlığa karşın Rönesansfelsefesi kendi ruhuna uygun bir toplumsal sistemedönüşme imkânına kavuşamamıştır. Felsefeyle uyumiçinde olması gereken bilim, felsefeden farklı bir tarz-da gelişir. Felsefeden koparak gelişen bu biliminöncülüğünü Dekart ve Bacon yaparlar. Daha sonra bubilimin felsefesini de oluştururlar. Bu yeni bilimsel vefelsefik yaklaşım, Rönesanssın öngördüğü canlı, son-suz bir renkliliğe, değişim ve üretkenliğe sahip doğaanlayışının tam tersine yeni bir doğa tanımınıberaberinde getirir. Bu doğa anlayışı dini geleneküzerinden geliştirilen doğa anlayışından çok dahatehlikeli bir anlayış üzerinden gelişir. İlk kez hiçbirahlaki ölçü gözetilmeden doğaya bir yönelim gelişir.Bacon' un öngördüğü ve Dekardın da tasvip ettiği buanlayış, insanı yüceltme adına doğaya her türlü saldırıve tahakküm biçimini meşru gösterir. Bu yaklaşım,yeni yeni gelişen klasik fizik ve mekanikçi felsefeninde temelini oluşturur. Bu anlayış üzerinden gelişenMekanikçi felsefe ve klasik fizik, kökü doğal toplumunparadigmasına kadar giden Rönesanssın doğa vetoplum anlayışına karşıt bir çizgidir. Doğayı, duyguyüklü, canlı, ruhsallığı bulunan bir yapıda görenRönesans felsefesinde doğa, doğal toplumda olduğugibi insanı koruyan, besleyen ve hayat veren bir ana


24

olarak görülür. Yine Rönesans felsefesine temel teşkileden doğaya dönüş mekanikçi felsefeyle birlikte farklıbir amaç ve anlayış temelinde doğaya karşı bir yöne-lime dönüşür. Ataerkil zihniyet temelinde doğaya biryönelimi ifade eden bu anlayışı konunun içindedezaman, zaman işleyeceğimizden şimdilik çok fazladetaylandırmayacağız.

Özetle belirtecek olursak; klasik fiziğin temelfelsefesi olarak gelişme gösteren mekanikçi felsefe,canlı doğa anlayışı karşısında, kendisinde hiçbir can-lılık veya ruhsallık bulunmayan mekanik bir doğaanlayışı temelinde bir gelişme gösterir. Doğayı belli birdüzen içerisinde sürekliliği olan bir makine olaraktasvir eden mekanikçi felsefe, özünde dini geleneğindoğa tanımını aşamamıştır. Dini gelenekte her şeyiylebir tanrı yaratımı olan, dolayısıyla önceden belirlenmişbelli bir düzen olarak tasvir edilen doğa, mekanikçifelsefeyle birlikte bundan çok da farklı olmayan, herşeyiyle önceden belirlenmiş ve belli bir güç tarafındanharekete geçirilmiş, belli bir düzen dâhilinde işleyendeğişmez, mekanik bir doğa tanımına dönüşmüştür.

Dini geleneğin geliştirdiği doğa anlayışlarındabile yeri olmayan, her türlü insani duygu ve ahlakiölçüden uzak bir anlayış ile doğaya her türlü yönelimi,talan ve tecavüzü meşru gören bu anlayış, Rönesansçıdoğa ve insan anlayışına karşı geliştirilmiş olan sonderece eril bir yaklaşımdır. Kapitalizmin hiçbir kural,değer, ahlak ve ölçü tanımayan, bu temelde doğa veinsana karşı uyguladığı vahşetin temelinde bu doğatanımı ve paralelinde geliştirilen iktidarcı bir biliminkullanılışı yatmaktadır. Düşman doğa, cansız- ölüdoğa, tahakküm altına alınıp tecavüz edilmesi gereken

25


bir doğa anlayışı temelinde gelişen kapitalist sistem,bunu öncelikle en çok sömürülen sınıf ve cins olarakkadına karşı bir toplumsal anlayışa dönüştürerek butemelde bütün toplumu egemenlik altına almayı vesömürmeyi önüne koymuştur.

Güneş merkezli doğa evren anlayışını benim-seyen mekanikçi felsefe, sistem oluşturmada damerkezi, makine tarzında bir egemenlik aracı biçi-minde sürekli işleyen katı otoriter, dolayısıyladeğişmez bir sistem gerçeği ortaya çıkarmıştır. Baştaalgıda mekaniklik olmak üzere toplumsal hayatı oluş-turan sosyal, siyasal, ekonomik, kültürel ve psikolojikolarak hayatın her alanında şu veya bu düzeyde biretkide bulunmuş, gerek ekolojik yapıda, gereksetoplumsal ekolojinin bozulmasında büyük tahribatlarınyaşanmasına yol açmıştır. Bu doğa anlayışıyla zede-lenmemiş hiçbir toplumsal doku ya da ilişkikalmamıştır. Bilimin maddi anlamda nimetlerindenfaydalanıldığı kadar yine bu bilimin kullanışınedeniyle en fazla toplumsal doğası zarar gören,düşünsel, ruhsal, psikolojik ve duygusal alanda büyüktahribatlar yaşayan batı toplumu olmuştur. Maddianlamda zenginliğe boğuldukları halde mekanikçidoğa anlayışı ve kaba maddeci bilim anlayışıtemelinde gelişen yeni toplumsal şekillenme, ken-disiyle birlikte makineleşmiş ve parçalanmış birtoplumsal gerçekliği açığa çıkarmıştır. Özellikle deklasik fizik öncülüğü ile gelişen pozitif bilimlerin,doğayı birbirinden kopuk, belli parçaların bir arayagelmesiyle oluşan mekanik bir yapı olarak ele alması,kendisiyle birlikte parçalı bir bilim ve toplumsal bil-incin gelişmesine yol açmıştır. Bu bilme tarzının


26

toplumsal gerçeklikte yarattığı tahribatlar ise parçalan-mış, ruhsal bütünlüğünü yitirmiş duygu özürlümekanik bir toplumsal gelişme olmuştur.

Antik Yunan felsefesine dayalı bir gelişmeçizgisini esas alan, özellikle de bu çağda temelleriatılan atomcu, dolayısıyla maddeci geleneği esasalarak gelişimini sürdüren batı merkezli deterministbilim anlayışı, atom altı olayları karşısında mut-lakıyetçi- belirlenimci doğasından ötürü büyük bir çık-maz içerisine girmiştir. Varlığı, dolayısıyla evrenseloluşumu kaba madde üzerinden anlamaya ve çözmeyeçalışan kartezyenci bilim, kuantum olaylarında gözle-nen sezgili, canlı ve belirsiz doğa olayları karşısındaeski işlevini yitirmiştir. Söz konusu doğa olaylarındagözlenen yenilikler kartezyenci bilimin dayandığıdoğa- evren tasvirlerinin ne denli yanlış ve yersizolduğunu ortaya koymaktalar. Özellikle felsefi açıdanbu bilim anlayışının meşruluğunu tümden yitirmişolduğunu belirtebiliriz. Günümüzde yaşanan toplumsalbunalımlar, paramparça edilmiş toplumsal bilinç vesistemin sömürgeci doğası nedeniyle içine girmişolduğu kriz, artık kartezyenci bilimin dayandığı budoğa anlayışı ile toplumsal sorunlara bir çözümüngetiremeyeceğini ortaya koymaktadır. Kartezyencidoğa ve bilim anlayışı ile toplumsal sorunları çözmekbir yana, esas olarak bu toplumsal sorunlarınçözülebilmesi olayı ancak bu doğa ve bilim anlayışınınçözümlenerek aşılmasıyla mümkün olabilir. Çünkübütün bu sorunların gelişmesine kaynaklık eden entemel yön bu doğa anlayışıdır. Bütün bu sıraladığımızhususlar kuantum fiziğinin açığa çıkardığı yeniliklerile neden bu kadar gündemleştiğini, daha da önemlisi,

27


toplumsal sorunların aşılması noktasında kuantum fiz-iğinin neden bu kadar önem arz ettiğini ortaya koy-maktadır.

Günümüzde yaşanan büyük toplumsal sorun-ların aşılabilmesi noktasında yeni bir paradigmaldeğişimin gerekli olduğu açıktır. Ancak gerçekleşmesiöngörülen bu değişimin hangi tarihsel ve toplumsaltemeller üzerinde gerçekleşeceği hususu son dereceönem kazanmaktadır.

Söz konusu değişimin demokratik komünaldeğerler temelinde, özgür ve demokratik bir kazanımadönüştürülmesi veya farklı bir çizgide gelişmesihususu ise bu değişimin hangi toplumsal temel veanlayış üzerinden gerçekleştirileceğiyle bağlantılı ola-caktır. Durumun böyle olması bizi zorunlu olarak birkez daha toplumsal tarih boyunca gelişen zihinselsüreçlerimizi yorumlamaya götürmektedir. ÖnderAPO'nun da en fazla önem verdiği ve üzerinde titizlik-le durduğu nokta zihniyet alanında tarihten gönümüzedek yaşananlardır.

Bu çerçevede kuantum felsefesine dolayısıylakuantum fiziğine giriş yapabilmek ve daha yetkin birkavrayışa ulaşabilmek için öncelikle genel olarak fizikbilimi ve ardından da kuantum fiziği ile klasik fiziğinolay ve olguları ele almada ki temel farklılıklarıüzerinde durmamız gerekecektir.


28

BİRNCİ BÖLÜM

1- Doğayı Bilmenin Bilimi Olan FiziğinGelişimini Kısa Öyküsü

Fizik, genel anlamda doğayı bilmenin bilimiolarak tanımlanır. Doğadaki hareket ve kuvvetleriyasalarla incelemeyi öngören fizik, doğada bulunanmadde-enerji, yine madde ile madde bileşenleri arasın-daki fiziksel etkileşimleri inceleyerek belli sonuçlaravarmaya çalışır. Söz konusu bileşenlerin kendindebulunan potansiyel güç ve değişim olaylarının yanısıra, bu bileşenlerin karşılıklı etkileşimleri sonucuaçığa çıkan farklı kuvvet ve değişim olayları ile deilgilenir.

Klasik anlamda fiziğin kapsamı içerisindekabul edilen (fiziksel olan) madde tanımı, mekanik,dolayısıyla kaba maddeci geleneğin etkisiyle yapılmışbir madde (varlık) tanımıdır. Bu tanım doğada belli birkütlesi, ağırlığı ve hacmi bulunan cisimleri içerir. Özü

29


itibariyle canlılık örnekleriyle dopdolu olan böylesi birdoğanın bu tanım üzerinden, bütün canlılığıyla kavran-abilmesi elbette ki düşünülemez. Lenin'de bu tarz birmadde tanımını yetersiz bularak haklı olarak buna"doğada duyumsanabilir ve algılanabilir her şeymaddedir" biçiminde bir görüş ekleyerek genişlikkazandırtmıştır.

Fiziğin yakalamış olduğu gelişme düzeyi veaçığa çıkardığı sonuçlar üzerinden hareket edildiğindebile klasik anlamda yapılan bir fizik (madde) tanımıaşılmak durumunda kalır. Bir başka değişle günümüzfiziğinin kozmos ve kuantum sınırında seyretmesiyapılan keşifler, klasik tarz bir madde tanımlamasınıpratik sonuçları itibariyle de aşmış bulunmaktadır.

Fiziğin normal bir mantıkla hemen anlaşıl-mayan kendine has yasaları vardır. Bu farkın anlaşıla-bilmesi noktasında basit bir örnek verelim. Büyük birhızla ilerleyen bir geminin arka kısmında belli bir yük-seklikten bırakılan bir taşın genellikle denize düşeceği-ni düşünürüz, oysa taş gemiye ait olan uzayın dışındabırakılmadıkça taşın suya düşmesi söz konusu olamaz.Burada belirleyici olan geminin uzayıdır. Doğadaki hercismin bir uzayı var. Cisim hareket ettikçe kendi uza-yını da beraberinde götürür. Dolayısıyla taşı gemiyedüşüren gemiyle birlikte hareket eden uzaydır.

Daha basit bir örnek verelim. Boş bir bardağınsu dolu bir kovaya daldırılması deneyi okullarda sıkçayapılır. Boş bir bardağı suya batırdığımızda bardağınsuyla dolacağını düşünürüz. Oysa gerçekte bir tekdamla su bile bardağa girmemektedir. Bardağın içinde-ki havanın direnç kuvveti suyun bardağa girmesiniönler. Dolayısıyla bardağa su girmez.


30

Yine belli bir yükseklikten farklı büyüklükte ama aynımaddeden oluşan iki parçanın bırakıldığını düşünelim.Büyük parçanın daha önce yere düşeceğini tahminederiz. Oysa sonuç böyle değildir. Her iki parçanın daaynı zamanda yere düştükleri görülür. Bunun nedeni dedüşme yasasıyla ilgilidir. Bu yasaya göre cismin düşmesırasında aldığı yol, cismin kütlesiyle değil, geçensürenin karesiyle orantılıdır.

Burada amacımız bazı deneyler yapmakdeğildir. Asıl amacımız, fiziğin kendi kurallarının düzbir bakışla hemen anlaşılamayacağını ortaya koymak-tır. Hatta birçok deneyde ortaya çıkan sonuç, ilk başta-ki mantığımızla tezatlık arz eder. Yukarıdaki deneyleride bu düşüncemizi daha anlaşılır kılmak için verdik. Doğayı bilmenin bilimi olarak tanımladığımız fiziğinköklerini doğaya merakla yaklaşan ilk insana kadaruzatmak mümkündür. Bu anlamıyla fizik, insanlığıngelişmeye başlamasıyla birlikte başlar. Büyücülükbunun ilk sistemli girişimleridir. Önder Apo, bu duru-mu insanlığın ilk güçlenme denemeleri olarak nite-lendirmektedir. Ruh çağırma, ruh kovma gibi yak-laşımlar insanlığın, doğanın kendinde gizli güçlerinbulunduğuna dair olan inancının bir sonucu olarakgelişmektedir.

Genel doğa, insan ve tanrı tasvirleri mitolojikbir anlatım tarzıyla da olsa doğu düşünce geleneğindevücut bulmaktadır. Yaratılışa veya doğaya ilişkinyapılacak her yorum, ussal ya da masalımsı tarzdaolsun, doğayı bilme noktasında insanlık adına birarayışı ifade eder. Önder Apo, "ilk aracı kullananinsan, aynı zamanda ilk bilgiyi elde etmektedir."derken İlk bilgiden bu yana, insanlığın ileriye dönük

31


arayışlarının yeni teknikler üreterek ve toplumsal hay-atı bir aşamadan bir diğer aşamaya sıçrataraksürdürdüğüne dikkat çeker. Neolitik dönemden kalmael değirmeni vb. icatlardan tutalım, bilgisayar ve üre-tim teknolojisindeki devrime kadar geçen zamanzarfında her teknik buluştaki sıçrama, yeni bir bilgiyive onun etrafında şekillenen bir toplumsal sisteminoluşmasını beraberinde getirir.

Doğayı kendisi gibi canlı gören doğal topluminsanı, kadın ananın öncülüğü ile başta fizik olmaküzere bütün temel bilimlerin mayasını da atmıştır. İlkmitsel girişimler, büyücülük, bitki karışımlarından ilaçyapmak ve yıldız falı(astroloji)gibi ilkler bu gerçeğidile getirir.

Bu miras üzerinden daha ileri bir gelişmedüzeyi M.Ö 3000'lerde Sümer, Akad ve Mısır uygarlık-larında görülmektedir. Su değirmenlerinin kullanılması- Arşimet'ten önce de -fiziksel bir kuvvet olarak suyunkullanıldığını ortaya koymaktadır. Yine benzerbiçimde Mısır uygarlığında hız, zaman ve uzaklık gibiölçümler yapılabilmektedir. İlk yıl hesaplanması Nilnehrinin belli aralıklarla taşması üzerinden yapılmıştır.Ayın hareketleri, güneş takvimi gibi ilkler de bu uygar-lıklarla birlikte ortaya çıkmıştır. Genel insan ve doğatasvirleri mitolojik bir anlatım tarzıyla da olsa doğudüşünce geleneğinde mevcuttur.

Bütün bu gelişmeler felsefenin, fiziğinveyahut genel olarak bilimin (düşünce) daha fazlagelişebilmesi noktasında çok önemli bir kaynak duru-mundadır. Bu miras üzerinde yeni bir düşünce dalgasıGrek yarım adasında baş gösterir. M.Ö. 6. ve 5. yy'daöğrenimlerini doğunun önemli düşünce merkezlerinde


32

görmüş olan Yunanlı filozoflar, Ege kıyılarında yenitarz bir düşünüşü ifade eden felsefeyi geliştirirler.Yunanlı filozoflarının büyük çoğunluğunun özündefizikçi oldukları bilinir. Tarihte ilk kez belli bir sistemdâhilinde madde ve zihin ilişkisinin kurulduğu busüreçte maddi olgu üzerinden çok geniş yelpazedesoyutlamaların yapıldığı söylenebilir. Bu durum biryönüyle insanlığın düşünüş tarzında çok önemli biraşamayı ifade ederken, bir diğer yönüyle doğa, evren,insan, madde-ruh, öz- biçim, kuvvet, hareket, yasallıkvb. gibi varlığı ilgilendiren temel olgular üzerinde demuazzam bir birikimin açığa çıkmasını beraberindegetirmiştir.

Thales, suyu tüm varlıkların temel maddesiolarak sayar. Ayrıca iki temel kuvvet olarak büzülmeyeyol açan merkezcil kuvvet ile genişlemeye yol açanmerkez kaç kuvvetten bahseder. Öte yandan bütün nes-nelerin hareket halinde olduğunu ve toplam maddemiktarının sabit olduğunu belirtir. Benzer şekildeHeraklitos, her şeyin hareket halinde ve değişmekteolduğunu belirterek doğanın diyalektik evrimine işaretetmiştir. Meşhur 'bir suda iki kez yıkanmaz' sözü butarz bir doğa kavrayışını sembolize eder.

Enpodokles, evrenin toprak, hava, ateş ve sudörtlüsünden oluştuğu görüşünü ortaya atar. Bugünkullandığımız anlamda atom kavramını ilk kez ortayaatan düşünürler ise Anaksagaros, Leukippos veDemokritos'dur. Bu düşünürler doğada mevcut hermaddenin, fiziksel olarak bölünmeyen sert -bir biriniçeken ve iten - atomlardan oluştuğunu ifade etmişler-dir. Ayrıca atomların devinim halinde olduklarını,dolayısıyla doğada var olan her şeyin bu devinen

33


parçacıkların bir araya gelmesi sonucu oluştuğunubelirtmişlerdir. Daha küçük parçalara bölünmesininolanaksız olduğuna inanılan bu parçacıklara 'bölüne-mez' anlamına gelen 'atomos' adını vermişlerdir.Aristo, atom görüşünü yadsıyarak nicel maddekavramı yerine oldukça nitel bir kavramı ve yaklaşımıesas alır. Aristoteles ilkel maddeyi sıcak ve soğuk,ıslak ve kuru gibi niteliklere indirgeyerek günümüzfiziğinin bir bölümünü oluşturan termodinamiğintemellerini atar. Ayrıca dünyanın sabit olduğunu ve herşeyin onun etrafında döndüğünü belirtir.

Sırasıyla fiziksel buluşları sıralayacak olursak;Fiziksel Kuvvet bağlamında Arşimendin suyun kaldır-ma kuvvetini bulan ilk kişi olduğu söylenir. Dünyamerkezli evren anlayışı üzerinden dünya ve gezegen-lerin ilk bilimsel haritasını Ptolemy yapmıştır.

Nikolas Copernikus, Aristo geleneğindenkoparak dünya merkezli evren anlayışı karşısında(1543) Güneş merkezli bir evrenin oluşumundanbahseder. Bu kendisiyle birlikte evrenin oluşumunailişkin yeni bir tartışma sürecini başlatır. Galileodünyanın yuvarlak olduğunu, hem kendi eksenietrafında, hem Güneşin etrafında döndüğünü ispatlar.Düşen cisimlerin hızlanmalarıyla ilgilenen Galileo,serbest (eş zamanlı) düşme yasasının, yani bir cismindüşme sırasında aldığı yolun, cismin kütlesiyle değil,geçen sürenin karesiyle orantılı olduğunu belirtir. Yinedaha önce yer ve gök fiziğinin ayrı, dolayısıyla farklıyasallıklara sahip oldukları düşünülürdü. Galileo heriki yerde de aynı doğa yasalarının işlediğini belirterekyer ve gök fiziğini de birleştiren ilk fizikçi olmuştur.


34

17.yy.da Rene Descartes, madde üzerindedurarak, doğadaki tüm olayları maddeye ve hareketeindirgeyen mekanikçi felsefeyi kurdu. Analitikgeometrinin kurucusu olan Dekart, özünde biliminfelsefesini oluşturan en belirgin filozof olmuştur.Platon, fizikte matematiği önemserken, Aristo matem-atiği bir kesinlikler bilimi olarak niteleyerek değişkenolan doğanın matematikle değil ancak doğaya uygunolarak esnek, dolayısıyla değişebilen insan mantığıylakavranabileceğini belirtir. Descartes'in yaptığı ise man-tık ile matematiği bütünleştirerek ikilinin bütünlüğüüzerinden doğayı kavrama olayıdır. Özü şeyleri enbasit parçalara bölme ve kendi mantıksal yapısıiçerisinde çözümleme olan özgün analitik yöntem bubütünlüğün sonucunda gelişir. Çözümleyici analitiğigeliştiren Dekart, deney- gözlem-deney işlemini başlı-ca yöntemler olarak belirler. Nikolas Copernikus,Roger Bacon, Dekart, Galileo ve Kepler gibi biliminsanlarının keşfettikleri fiziksel yasalar, 17.yy son-larında Issak Newton tarafından sentezlenerek genelbir fizik kuramına dönüştürülür. Klasik fizik olarakbildiğimiz fiziğin Newton'un adıyla anılması Newton'-un, fiziği genel bir evrensel kurama dönüştürmesinde-ki dehasından ileri gelir. Sonrasında Torecelli ve Pas-kal gibi bilginler, gazların basınç ve hacim ilişkilerinenicel yasalar getirdiler. 1787'de Coulomb elektrosta-tiğin temel yasalarını bulur. Voltaik elektriğin bulu-nuşuyla elektrik üreteçlerinin gelişmesi söz konusuolur. 1819'da ise elektrik akımına eşlik eden magnetiketki keşfedilir. Orsted 1827'de amper elektrodina-miğinin yasalarını geliştirir. J.C. Maxwell klasik elek-tromagnetizma ve gazların kinetik kuramını geliştirir.

35


20.yy.da Newton'cu fiziğin yapısını temelin-den sarsan iki kuram gelişir. Bunlar Albert Einstein'ın1905'te yayınladığı özel ve genel görelilik ile MaxPlanck'ın Kuantum kuramını geliştirdiği kara cisim ışı-masıdır.

Doğayı bilmenin bilimi olan fiziğin, bütündoğa olaylarıyla ilgileniyor olması, yine doğanın temelbileşenleri olan madde ve enerji gibi temel fizikselöğelerle uğraş içinde olması durumu, Fizik bilimininKimya, Biyoloji ve Tıp gibi diğer bilimsel disiplinleriçinde bir tür öncü bilim olarak rol oynamasınıberaberinde getirir.

Astronomi, Kimya, Biyoloji, Jeoloji vs. diğerbilimler de birer doğa bilimi olmalarına rağmen, entemel doğa bilimi olan fiziğin en önemli yardımcılarıoldukları gerçeği belirtilebilir. Yine Fizik ilk bakıştahiç ilgisi olmadığı düşünülen arkeoloji, psikoloji, sosy-oloji, tarih... vs. konularda da ilimlerin önemli biryardımcısı konumundadır. Ancak konusu bakımındanFiziğe en yakın, hatta Fizikle iç içe olan bilim öncelik-le kimyadır. Fizik hemen, hemen tüm bilimleringelişmesine yardımcı olmakta ve birçok konuda onlar-la iş birliği yapmaktadır. Bu işbirliğinden şüphesizFizikte yararlanmakta ve gelişmektedir. Fiziğin enyakın yardımcısı ise matematiktir. Matematik bilimikısaca Fiziğin dilidir. Temel doğa bilimi olan Fizik,evrenin sırlarını, madde yapısını ve bunların arasında-ki etkileşimlerini açıklamaya çalışırken Fizik başlıcaiki metoda dayanır; bunlar gözlem ve deneydir. Doğaolaylarının çeşitli duyu organlarını etkilemeleri sonucuFizikte çeşitli kolların gelişmesi sağlanmıştır. Bu sebe-ple görme duyusunu uyandıran ışıkla beraber Fiziğin


36

önemli bir kolu olan optik; aynı şekilde işitme ile sesinfiziksel hareketini inceleyen bilim olarak akustik;Sıcak ve soğuk ile de termodinamik ortaya çıkmıştır.Bunların yanı sıra elektromanyetizma gibi doğrudanduyu organlarını etkilemeyen kolları da gelişmiştir.Fiziğin 19. yüzyılın sonuna kadar geçirdiği aşamalardaher ne kadar mekanik temel ise de, birbirinden bağım-sız olarak incelenen Fizik konuları klasik fizik altındatoplanabilir. 20. yüzyılın başından itibaren klasik fizikkurallarından daha değişik, ancak çok daha mantıklı vemükemmel sonuçlar elde edilmiştir. Bu tür modellerleolayı açıklayan Fizik kolları ise Modern Fizik adı altın-da toplanmıştır. Fizik eğitimi bugünde gerçeğe çokyakın sonuçlar veren Klasik Fizikle başlamaktadır.

Klasik fizik, büyük boy ve düşük hızlarlahareket eden cisimleri inceler. Görelilik ile kuantumfiziğinin bütünlüğünden oluşan modern fizik ise çokyüksek hızlara sahip atom ve atom altı düzeyindekifiziksel nicelikleri inceler. Modern fizikte kendiiçerisinde parçacık fiziği, dalga fiziği vb. gibi farklıdenklemler üzerinden işleyen değişik fizik kollarınaayrılır.

Fizik araştırmaları genellikle Kuramsal fizikve Deneysel fizik olarak ikiye ayrılır. Bu iki alandakiaraştırmalar ise temel ya da uygulamalı araştırmalarşeklinde ayrılır.

Kuramsal fizik, evrenin yasalarını deneyselfiziğin gözlemlerini kullanarak açıklamaya çalışır.Deneysel fizik, önerilen kuramlardan hangisinin doğruolduğuna karar vermek için tasarlanan deneylerigerçekleştirir. Deneysel fizik çoğu kez, hiçbir kuramıolmayan yepyeni doğa olaylarını da keşfeder:

37


Elektromanyetizma ve Radyoaktivite bu şekildekeşfedilmiştir. Fiziğin yeni alanları çoğunlukladeneylerde gözlenen çelişkili ya da açıklanamayanfenomenlere yanıt olarak geliştirilir. Fiziğin yeni alan-ları bazen deneysel olarak doğrulanmadan önce,tamamıyla kuramsal olarak ortaya atılır.

2- Klasik ve Kuantum Fiziğinin KısaTarihçesi

Fizik, kısacası doğadaki hareketleri ve temelkuvvetleri yasalar çerçevesinde inceleyerek açıkla-maya çalışan temel bir bilim dalıdır. Her tarihsel olgu-da olduğu gibi temel bir doğa bilimi olan fiziğindekökleri toplumsal tarihin başlangıç evelerine kadaruzanır. Neticede pozitif bilimlerin amacı da doğayıanlama, algılama ve kavrama çabası olduğundan ilkinsanlaşma süreçleriyle birilikte insanın doğayı anlamaçabası ve bu çabalar sonucunda gelişen ilk paradig-maları bugünkü düşüncenin, bilimsel düşünceninçocukluk aşaması olarak görmek ve böyle anlamakyerinde bir yaklaşımdır. İnsanlık o aşamaları yaşa-masaydı bugünkü bilimden, bilimsel düşünceden bah-setmek elbette ki mümkün değildi. Büyücülük,Şamanlık, falcılık ve simyacılık insanın doğayabakışını ve doğayla olan ilişkilerini doğayı anlama vekavrama çabasının ilkel biçimlerini yansıtmaktadır. Busaydıklarımızın bugünkü bilime fizik gibi bilim dal-larına analık ettiği herkesçe bilinmekte ve kabulgörmektedir.

Doğayı ilk yorumlama biçimi animizm ( ruh-çuluk) olurken sonrasında mitoloji, din daha sonrasın-


38

da felsefeye dönüşmektedir. Felsefe ile birlikte ilk defainanca dayalı bilme tarzından çıkılarak tanrıyı işekarıştırmadan sadece insan aklıyla, düşünceylemaddeyi tanımlama, doğayı ve evreni bilme, açıklamaçabasına girişilmiştir. Mantık kullanılarak hakikateulaşma ve anlama yolunda madde teorize edilerekbüyük bir düşünce gücüne ulaşılmak istenmiştir. Akılyoluyla maddi gerçekliği açıklama çabasından dolayıdüşünce büyük bir soyutlama gücüne ulaşmıştır.

Batıda felsefenin yeniden güncelleştirilmesi vetartışılmaya yeniden başlamasıyla birlikte günümüzünpozitif bilimlerine geçiş yapılabilmiştir. Özü itibarı ilefizik, felsefeyle birlikte ortaya çıkmıştır. DöneminAtinalı filozoflarının büyük çoğunluğunun temeldefizik bilimcileri oldukları bilinmektedir. Bilime dayalıortaya çıkan batı uygarlığının temelinde de felsefe yat-maktadır. Başta Descartes ve Francis Bacon olmaküzere felsefe geleneği üzerinden birçok yeni filozof vefelsefeci çıkış yapmıştır. Fakat esasta günümüz bilim-inin felsefesini yapanlar ve bilimsel paradigmayadamgasını vuranlar Bacon ile Descartes'tir. Newton'cufizik bu paradigmanın eseri olmaktadır.

Descartes felsefesinin temelinde radikalkuşkuculuk vardır. Aklın kendisinden şüphe etmesigerektiğini savunur. Bunu da şu önlü sözleriyle ortayakoyar. "Düşünüyorum öyleyse varım." Tecrübe vegelenek üzerinden edinilmiş bilgiye itimat etmemekteve değer biçmemektedir. Onun felsefesinde sezgiyeyer yoktur. Yüzde yüz varlığı ya da doğruluğu ispatlan-mamış hiçbir olguyu gerçek olarak görmemektedir.Descartes'e göre dünya bir makineden başka bir şeydeğildir. Bu yüzden mekaniktir. Bu mekaniklikte

39


madde ve ruh ayrımını keskin yaparak ruhu hiçleştirir.Ona göre maddenin kendisini var etmesinde hiçbiranlam, amaç ya da ruhsallık yoktur. Doğa mekanikyasalara göre işliyordur. Maddi dünyada ki her şeydüzenlenişine, hareketlerine bakılarak bilinebilir.Descartes'in bu yaklaşımı bilimin temel paradigmasıolur. Yöntemi analitik geometridir. Bu yöntem, matem-atik formülasyonlardan etkilenerek oluştuğundansorunları parçalara bölerek ve onları kendi mantıksalyapıları içinde düzenleyerek ele almayı ön görmekte-dir. Nedensellikle sonucu belirleme gibi determinist biryaklaşım söz konusudur

Mekanik felsefenin oluşmasında Descarteskadar etki eden bir diğer bilim adamı da F. Bacon'dur.Bacon, gözlem ve deney yöntemini esas almıştır. Tektek ayrıntılarla uğraşmak yerine geneli kapsayantikelden tümele kuramını öngörür. Örneğin bir maddeüzerinde bir deney yapılır, başarılı geçtiği takdirdediğer maddeler üzerinde de aynı yöntemin uygulan-masını ön görür. Felsefede bir maddi olgu tanım-lanırken neden ve sonuç ilişkisi ekseninde ele almavardır. Bu ilişkiye neden ve nasıl biçimindeki sonucagitme yaklaşımı tekniksel buluşlara gitmedeki kapılarıardına kadar açmaktadır. Bacon'a göre bilim kul-lanılarak doğa tahakküm altına alınabilir ve doğanınefendisi olunabilinir. Bu görüşleri Descartes'çe de pay-laşılmaktadır. Bu anlayışlardan hareketle de insanındoğayı hizmetine alabilmesi bakımından doğanın hertürlü tahribi reva görülmüş ve meşruluk kazanmıştır.Rönesans'ın doğayı bir ana gibi dost ve canlı görenyaklaşımına Bacon ve Descartes doğaya yaklaşım-larından dolayı ters düştükleri söylenebilinir.


40

İlk Buluşlardan Newton Fiziğine

Bildiğimiz anlamdaki diyalektiği ilk kullananYunanlı felsefeci Heraklitos'tur. Heraklitos, doğadakiher şeyin hareket halinde olduğu, bu hareketindesürekli olduğu, bunun kendisiyle birlikte bir değişimeyol açtığı ve değişimin de kaçınılmaz olduğunu belir-tir. Felsefesinin özünü aynı suda iki kere yıkanılamay-acağı sözleriyle ortaya koyar.

Her şeyin hareketli olduğu, bununda değişimve dönüşümlere yol açtığı kabul edildikten sonra buhareketin nasıl oluştuğu, madde denilen şeyin nelerdenoluştuğu üzerine yoğunlaşmalar, araştırma veincelemeler derinleştirilir. Bu araştırmalar sonucundaatom fikrine ilk olarak M.Ö 400'lerde ulaşılır. Yunancada atomos olarak bilinen ve artık bölünemeyen anlamı-na gelen atomu Demokritos, maddenin temel taşıolarak görür ve tüm maddenin bu atomların üst üstebinmesinden oluştuğunu belirtir.

Atomun keşfiyle insanın doğayı tanıma, anla-ma merakı giderilememiş, aksine derinleşerek art-mıştır. Her gün yeni bir araştırma, yeni bir keşiffaaliyeti geliştirilmiştir. Bunlardan bir tanesi de suyunkaldırma kuvvetinin keşfedilmesidir. Suyun kaldırmakuvvetini ilk keşfeden Archimedes'tir. Archimedes'inbu buluşundan sonra daha sağlam ve dayanıklı gemil-er yapılarak denizcilikte büyük gelişmeler katledilir.Archimedes'ten çok daha önce gemiler vardı ve denizticareti yapılmaktaydı. Ancak gemilerin suyunüzerinde nasıl kaldığı bilinmediğinden sağlam ve uzunyol gemileri yapılamıyordu. Gemilerin su yüzeyinde

41


kalmasının suyun kaldırma kuvvetinden kay-naklandığını, bunun da fiziksel bir kuvvet olduğunuArchimedes keşfetmiştir.

Buluşlar çoğaldıkça insanın merakı daha fazlaartar. Yeryüzü kadar gökyüzü de insanların dikkatini veilgisini çeker. Evrenin nasıl oluştuğu yönündedüşünceler gelişir. İlk defa mitolojik söylemlerin dışın-da evrenin oluşumuna ilişkin düşünceler belirtilir.Pitoylemys, dünyanın merkezinde yer aldığı birevrenin oluşum ve hareket teorisini geliştirir.Pitoylemys'in bu görüşü, Kitabı Mukkadesçe de pay-laşılır. Pitoylemys, ilk gök düzeninin haritasını yapmışkişidir. Ona göre dünya evrenin merkezinde yer almak-ta, güneş başta olmak üzere diğer tüm yıldız ve geze-genler dünyanın etrafında dönmektedir. Bu dünyagörüşü kilisece de kabul görmektedir. Copernikusdevrimine kadar bu görüş kabul edilmektedir.

Pitoylemys'in dinlerce de kabul edilen dünyamerkezli evren anlayışı yana da yaklaşık 1300 yıl bilimve felsefe dünyasına hâkim olduktan sonra 1543'teCopernikus'un güneş merkezli evren anlayışıyla yıkıl-mıştır. Copernikus'a göre, evrenin merkezi güneştir.Dünya, yıldızlar ve diğer tüm gezegenler güneş etrafın-da dönmektedir. Bu yeni anlayış, doğayı yeniden elealmada devrim niteliğinde bir rol oynamıştır.

Bu süreçlerde Kepler, gezegenlerin hareketler-ine ilişkin deneysel yasaları astronomik çizgileriincelemek suretiyle çıkarır.

Galileo düşen cisimler yasasını keşfetmek içindeha işi deneyler yapar. Eylemsizlik, düzgün doğrusalhareket, serbest ve eş zamanlı düşme yasalarını keşfed-er.


42

Newton ise dalından yere düşen elmayı kendi-sine çekenin yer çekim kuvveti olduğunu düşünür. Vebu çekimin evrendeki tüm kütlelerde olduğunudüşünür. Bu yer çekim kuvvetinden evrensel çekimkuvvetini bulur. Ve buna evrensel çekim( gravitasyon)kuvveti der. Newton keşfedilen yasalara yeni yasalardaekleyerek fizik dünyasına damgasını vurur. Bilimçevreleri evreni yöneten tüm yasaların Newton tarafın-dan keşfedildiğini düşünürler. Hatta bir bilim adamınınşöyle söylediği belirtilir. "Keşke başka evrenler deolsaydı. Tek olan evrenimizin tüm yasalarını Newtonkeşfetme bahtiyarlığına ulaştı" biçimindedir.

3- Newton'un Oluşturduğu Klasik FiziğinTemel Yasaları

1- Newton evreni, en, boy ve derinlik olmaküzere üç boyutlu olduğunu belirtir ve öyle tanımlar.

2- Uzay boşluğunun derinliklerinde eterdenilen bir madde bulunmaktadır. Bütün hareketler bueter içinde kendilerini gerçekleştirirler.

3- Durağan bir maddenin hareketsiz olduğunu,dışarıdan direkt bir etkileşim olmadan, yâda dışarıdanbir kuvvet uygulanmadığında hareket etmediğini, sabitdurduğunu belirtir. Yani durağan bir maddeninhareketi, devinimi yoktur. Buna da Eylemsizlik prensi-bi der. Bununla hareketin sadece gözle görülen bir şeyolduğunu belirterek, maddenin kendi içindeki devini-mini görmez, göremez.

4- Her maddenin bir çekim kuvveti olduğunuve diğer maddelere bu kuvveti uyguladığını belirtir.Buna göre ağır cisimlerin hafif cisimlere oranla daha

43


fazla bir çekim kuvvetine sahip olduğunu ve hafif olancismi kendine çektiğini belirtir. Çekimi etkileyen diğerbir nedende cisimler arasındaki mesafedir. Cisimlerarasındaki mesafe arttıkça çekim kuvvetinin etkisi aza-lır. Cisimler arasındaki mesafe kısaldıkça çekimkuvveti artar. Buna da Kütlesel çekim kuvveti der.

5- Durağan bir maddenin itilmesi halinde yerçekimi sürtünme veya başka bir müdahaleylekarşılaşılmadığı takdirde bu hareket düz ve ileri doğrusonsuza dek kendisini sürdürür. Buna düzgün doğrusalhareket adını verir. Dünya, güneş ve gezegen sis-temimizde bu çerçevede oluşmuştur. Uzayda her cisimdüz ve ileri doğru hareket halindedir. Büyük kütlelerinçekim kuvvetleri daha fazla olduğundan hareket halin-deki daha küçük kütleler büyük kütlenin oluşturmuşolduğu çekim alanına takılırlar. Dünya bu tarzdagüneşin oluşturduğu çekim alanına girmiş durumdadır.Hep ileri doğru gitmek istediğinden bu çekim alanın-dan kurtulmaya çalışır. Kurtulamayınca da saatyönünde kendi etrafında tersi yönden de güneşinetrafında dönüşler gerçekleştirir.

6- Newton'un yer çekim kanununu keşfettiğinibelirtmiştik. Buna göre belli bir yükseklikten bırakılanhacimleri aynı ancak ağırlıkları farklı iki cisme aynıderecede etki ettiğini ve her iki cisminde aynı andayere düşeceğini belirtir. Buna da Serbest ve eş zamanlıdüşme yasası adını verir.

7- Belli ağırlıklarla iki değişik maddenin reak-siyona girişi ve yeni bir maddeye dönüşmesi halindeelde edilecek toplam ağırlığın her iki maddenin ilkağırlıklarının toplamı olarak aynı kaldığını belirtir.Buna Kütlenin korunumu yasası adını verir.


44

8- Newton, maddeyi doğada belli bir kütlesi vehacmi bulunan şeyler olarak tanımlar. Ve maddenin tektek atomların üst üste binmesiyle oluştuğunu savunur.

Newton'cu Mekaniğin Temel Özellikleri

a-Newton'a göre uzay ve zaman olguları sis-temlerden ve kütlelerden bağımsız var olduklarını mut-lak ve değişmez olduklarını belirtir. Buna da Mutlakuzay, mutlak zaman der.

b-Yasanın kesinliği. Newton, keşfettiği buyasaların her zaman ve her yerde geçerli olduğunubelirtir. Gözlemci ile gözlenen nesne arasında herhan-gi bir bağın olmadığını, gözlemcinin değişmesi halindebile gözlenen nesnedeki hareketin değişmediğini belir-tir. Yani olgu veya hareketin gözlemciden bağımsızolduğunu belirtir.

c- Dışarıdan herhangi bir kuvvet uygulan-madığında hareketin sürekli ve düz bir çizgi izlediğinibelirten Newton, Bir şeyin hareketi ve geçmişibilinirse, sonucunda yani geleceğinde bilinebileceğinibelirtir. Bu temelde mükemmel işleyen yasa tikeldentümele ve geleceğin belirlenebilirliğin, ön görür.

Newton'cu Fiziğinin Etkileri

Fizik biliminin disiplin kazanmasında felsefebüyük ölçüde etkin olmaktadır. Hegel bu fiziğindiyalektik idealist yorumu olurken Hegel'in öğrencisiolan Marks'da diyalektik materyalizmi geliştirmiştir.Hegel'in felsefesinin kafa üstü durduğunu, yani ruhçuve idealist olduğunu söyleyen Marks, materyalist

45


yorumla ayakları üzerine oturttuğunu söyler. Klasikfizikteki mutlaklık, düz ilerlemecilik ve benzeriyasalar Marksist bakış açısına oldukça çarpıcı birbiçimde yansımaktadır. Dönemin tüm felsefe, sosyalbilimci, ekonomist, sosyal, kültürel ve politik bakışaçıları Newton fiziğinin, Newton'cu bakışın ağır etkisialtında gelişme gösterdiler. Teknik buluşlar ve sanayidevrimi ile birlikte Newton mekaniğinin doğruluğu daadeta kuşku götürmez oldu. Newton'cu bilim, tüm par-adigmaların ana kaynağı haline geldi.

Newton'un doğadaki tüm bilinmezlikleriçözdüğü ve buluşları bulduğu düşünülse de araştır-malara devam edilir. Bu araştırmalar sürecindeNewton'un belirttikleriyle çelişen kimi sonuçlaraulaşılır. Bu çelişki en fazla da hız üzerinde ortaya çıkar.Newton, doğadaki her hangi bir varlığa müdahale edil-erek hem hız verilebileceğini, hem de ondan hız alın-abileceğini belirtmişti. Ancak Mikelson ve Morleyadında iki bilim adamı, bir ilke gibi ele alınan buteoriyi ışık üzerinde denerler. Dünyanın dönüş yönükarşısına bir ayna konularak o aynaya ışığı yöneltirler.Normalde gidiş esnasında dünyanın dönüş hızını dakendi hızına katarak daha çabuk gitmesi geri yansımaesnasında ise daha geç ulaşması gerekirken öyle birşey oluşmaz. Işığın gidiş ve dönüş hızında bir değişmeolmaz. Bu sonuç kafalarda soru işareti yaratır. Ta kiEinstein teorilerinde ışığı yeniden tanımlayıncayakadar o karışıklık sürer.

Newton fiziğini sarsan diğer önemli bir olaydaKara cisim ışıması olarak bilinen ışının yayılmasınıkonu alan deneydir. Bu konuda Mark Planck 1900yılında bir deney gerçekleştirir. M.Planck bu deneyini


46

ışığı veya ısıyı en çok soğuran cisimler olan karacisimler üzerinde yapar. Planck kara cisme yüksekderecede ısı vererek, bu cisimden yayılan ısı enerjisinigözlemler. Ateşle ısıtılan cisim kızıştıkça yayılan ısıuzun dalga boylarından kısa dalga boylarına dönüşür.Ancak belli bir sıcaklıktan sonra yayılan ısı dalgalarıkesik kesik paketçikler (tanecikler) biçiminde hareketetmeye başladığını görür. Bu Planck'ı da çok şaşırtır.Çünkü Yeung deneyi ile ışığın bir dalga hareketiolduğu deneyle ispat edilmiş ve bu genel bilimçevrelerince kabul görmüştü. Yaptığı deneyle ulaştığısonuç ve düşüncesi arasında tezatlık oluşur. Uzun sürebunun etkisinde kalarak ulaştığı sonuçları bilimdünyasıyla paylaşmak istemez. Ancak sonuçta iste-meyerek olsa ulaştığı bu şaşırtıcı sonuçları açıklar.Işığın dalga tarzında mı, parçacık tarzında mı hareketettiği yoğunca tartışılan bir konuydu. Yeung deneyisonucunda ulaşılan sonuçlar bu tartışmayı kısmendindirmişti. Ancak Planck'ın ulaştığı sonuçları açıkla-masından sonra bu tartışma yeniden alevlenir. Butartışma Einstein'ın Foto elektrik deneyine kadardevam eder.

Foto Elektrik deneyi: Einstein, bir metal lev-haya ışık fotonları yöneltir. Ortalama geçen her 20 binfotonun bir elektron kopardığını görür. Bu ancakPlanck deneyinin doğru olması halinde olabilecek birşeydir. Çünkü taneciğin çarpması sonucunda bunungerçekleşebilmesi mümkün olabilirdi. Yeninden ışığındalga mı, parçacık mı olduğu yönündeki tartışmalar hızkazandı. Işığın deneylerle hem dalga hem de parçacıkolduğu ispatlanır. Ancak bu çelişik durum derin tartış-malara yol açar. Kuantum teorisinin şekillenmesine

47


öncülük eden N.Bor'un ışığın hem dalga, hem deparçacık olarak kabul edilmesi gerektiğini belirterekbu tartışmaları bir sonuca bağlar. Böylece ışığın dalgave parçacık ikilemi kabul edilir. Işık nedir sorunsunahem dalga hem parçacık cevabı verildi.

Einstein ve İzafiyet Teorisi

Newton mekaniği boyları büyük ve hızlarıdüşük cisimler üzerinde başarıyla uygulanıyordu.Ancak boyları küçük hızları büyük cisimler üzerindeuygulanamadı. Einstein'ın geliştirdiği izafiyetteorisiyle birlikte boyları daha ufak, hızları daha yük-sek cisimler üzerinde de uygulanabildi. Einstein buteori ve buluşlar ile fizik dünyasında devrimci bir çıkışgerçekleştirdi. Böylelikle Newton fiziğini büyükölçüde aştı. Teorisine ışığı ve zamanı da katarakNewton fiziğini yıktı.

Özel Görelilik

1-Uzay boşluğunda eter diye bir madde yoktur.Evrende bulunan bütün cisimler iç devinimlerindendolayı hareket halindedirler. Hiçbir cisim sabit vedurağan değildir. Yani eylemsizlik diye bir şey yoktur.Yani Newton'un geliştirdiği eylemsizlik prensibigeçerli değildir. Şayet evren boşluğu eterle dolu olsay-dı bütün cisimler, aynı ve sabit hızlara sahip olmalarıgerekirdi. Evrende referans alınabilecek sabit herhangibir cisim bulunmamaktadır. Örneğin uzay boşluğundabir gemi içerisinde oturan bir insanın etrafında referansalabileceği bir cisim bulunmuyorsa o zaman hareket


48

ettiğini anlayamaz. Hareket ettiğini anlayabilmesi içinreferans alabileceği bir cismin olması şarttır. Ancak budurumda hareketin farkına varabilir. O zaman gözlem-ci açısından hareket mutlaktır. Bu durumda hareketgöreli yani izafidir.

2-Işık hızı sabittir. Evrende ki en son hızdır.Işık hızının üzerine ne hız eklenebilir, ne de bu hızdüşürülebilinir. Bu hız sabittir ve bu özellik evrendesadece ışığa ait olan bir şeydir. Işık boşluktaki sonhızdır. Bir cismin hızı arttıkça boyu kısalır. Işık hızınaulaşınca cismin boyu sıfır olur, yani ortadan kaybolur.Hız arttıkça kütlesi artar, ışık hızına ulaşınca kütlesisonsuz olur. Dolayısıyla ışık hızına ulaşılamaz. Bir cis-min hızı arttıkça ağırlık miktarı ( kütlesi de)da artar.Miktar arttıkça enerjisi de artar, ışık hızında eşitlenir.Bu durum E=mc2 (enerji eşittir, kütle çarpı ışık hızınınkaresidir) formülü ile ifade edilmiştir. Hız arttıkçaenerjinin artması enerjinin artmasıyla da kütlenin art-ması, enerjininde bir kütle olduğu fikrini doğurmakta,aynı zamanda enerjinin kütleye dönüşümüyle mad-denin enerjiye, enerjininde maddeye dönüşebileceğikeşfedilir.

Bu teoriye göre ışık hızında zaman farklı işler.İkiz kardeşlerden birisi %70 ışık hızına yakın bir hızlabir yıldıza yolculuğa çıksın dört ışık yılı gidiş ve dönüş6 yıl olarak hesap edelim. Dünyada kardeşini bekleyenkardeş için bu zaman 10 yıl kadar olur. Buna zamanıngenleşmesi denir. Işık hızında ise zaman adeta durmanoktasına gelir. Işık hızı ile yaşayan bir insan hiçyaşlanmaz. Yani zaman duran ve hareket eden gözlem-ciler için farklı olur. Bu açıdan zamanda görelidir.

49


Genel Görelilik

Birbirine göre hızlanan ya da yavaşlayanivmeli cisimlerin hareketlerinin incelenmesidir.Burada uzay ve zaman kavramları bir bütünlük oluş-turduğunu, bir birinden kopuk ve mutlak olmadığınıaçıklar. İkisini bir birinden ayırarak mutlaklaştırmakve bunun üzerinden çıkarsamalar yapmak insanı yanlışsonuçlara götürür

Newton kütlelerin birbirini çekmesini evrenselçekim kuvveti( gravitasyon) olarak tanımlar. Einsteinbunun yanlış olduğunu sistemlerin bu çekimlerdendolayı oluşmadığını, uzay boşluğunda her kütleninkendi ağırlığı ve hacmi oranında bir çukur oluştur-duğunu, sistemin bu çukurlardan kaynaklı oluştuğunubelirtir. Örneğin güneş hacmi ve kütlesi oranında birçukur oluşturur. Bu çukurla oluşmuş olan bükeyliğiyledünyanın takılması, yani düşmesi ve bu bükeyli çukuriçerisinde kendi kütlesi oranında bir çukur oluşturmasıdünya ile birlikte ayda aynı sistemi izleyerek dünyanınoluşturmuş olduğu çukurda kendi kütlesi oranında birçukur oluşturmakta ve sistem böyle gerçekleşmektedir.Küçük kütleli cisimlerin büyük kütlelerin oluşturmuşolduğu çukurlardan kurtulma çabası sonucunda hemkendi etrafında (spin) hem de büyük kütleli cisminetrafında dönüşü gerçekleşir. Küçük cisimler, büyükcisimlerin çukurdan sürekli kaçıp kurtulma eğili-mindedirler. Kurtulamayınca da sistem sürekli halegelir. Yani çekim kuvvetinden ziyade, çukurla oluşanbükeylikten doğan çekim alanı vardır.

Yine Einstein zamanın büyük kütleli cisimlerüzerinde ağır yani yavaş, küçük kütleli cisimler


50

üzerinde ise daha hızlı çalıştığını söyler. Cisimlerkendi kütleleri oranında çekimden kaynaklı zamanaygıtı olarak kullandığımız saat aygıtı üzerinde basınçuygular. Bundan dolayı dünya da kullandığımız saatayda dünyaya göre daha hızlı çalışır. Güneşte ise çokdaha ağır yani durma derecesine gelebilir.

Yine Newton fiziğinde kütlenin-maddeninkorunumu yasası vardı. Bu Einstein tarafından mad-denin ve enerjinin korunumu yasası biçiminde ele alın-maktadır. Enerjinin de kütlesi olduğunu, maddeninenerjinin vücut bulmuş hali olduğunu, yani enerjininmaddeye maddenin ise enerjiye dönüşebileceğiniikisinin de özünde aynı şey olduğunu belirtir.Reaksiyona giren maddenin reaksiyon sonucunda ağır-lık miktarını koruması ilkesi enerjinin korunumuiçinde geçerli bir ilke olarak ön görülmektedir.

Newton'da evren üç boyutlu olarak ele alınır;en, boy ve derinlik. Uzay ve zamanın birbirindenbağımsız var olduğu söylenir. Einstein uzay vezamanın birbirinden kopuk ele alınamayacağını,zamandan bahsedebilmemiz ancak bir uzayın varolmasıyla mümkün. Yine uzaydan bahsedebilmek içinbir zamana ihtiyaç duyulacağını yani biri olmadandiğerinden de bahsedebilmemizin mümkün olmadığınısöyler. Bu üç boyutlu evrene zamanında dördüncüboyut olarak eklenmesini böylelikle üç boyutlu evreninzaman boyutuna bükülmesiyle tamamlandığını söyle-mektedir. Yine evrenin bir balon gibi şiştiğini yanigenişlediğini ve kritik değere kadar da bunun böylesüreceğini söyler. Böylece Einstein izafiyet teorisiyleNewton'cu fiziğin yasalarını büyük ölçüde değiştirerekNewton fiziğinin aşılması yönünde devrimci nitelikte

51


yeniliklere imzasını atmıştır. Böylelikle Newton'cu fiz-iğin aşılması ve kuantum fiziğinin de gelişmesini deberaberinde getirdi.


52

İKİNCİ BÖLÜM

KUANTUM TEORİSİ VE TEMEL İLKELERİ

Kuantum teorisi atom altı parçacıklarındavranışlarını ve hareketlerini inceler. Atom altıparçacıklar hiçbir kurala ve formüle sığmayan acayipdavranışlarda bulunurlar. Bu acayip davranışlar kuan-tum kuramının temelini oluşturur.

Kuantum Latince de ışık paketi anlamını taşır.Kuantum mekaniği bu parçacıkların kütle, elektrikyükü, enerji ve momentumlarıyla ilgilidir. Isı, ışık vediğer radyasyonlar küçük enerji paketleri halindeyayılır. Bu paketlere kuanta adı verilir. Örnek olarakfoton parçacığı ışığın kuantasıdır.

Kuanta teorisi, ışığın tabiatının anlaşılmasıylabirlikte ortaya çıktı. Işığın dalga ve parçacık durumu1905 yılında Einstein tarafından ispat edilmesiyle bir-likte bu teorinin gelişimi hız kazanmaya başladı.

53


1900 yılında Maks Planck siyah cisim ışımasıadını verdiği deneyini gerçekleştirdi. Isıtılan demir birçubuktan yayılan radyasyonun sürekli olmadığı kesik-li, dane paketleri biçiminde hareket ettiğini ortayaçıkardı. Bu enerji paketleri atom parçacıklarıydı.Planck bunlara kuantum ismini verdi. Bu olay kuantumteorisini başlatan deney oldu.

1905'te Einstein'ın foto elektrik etkiyi bul-masıyla birlikte bu teori hız kazanır. Bir foton sağanağımetal bir levhaya yöneltilir, metaldeki atomlara çarpanfotonların elektron kopardığı gözlemlenir. Herçarpıştırma buna benzer sonuçlar ortaya çıkar. Budeneyle ışıma ile madde arasındaki ilişkini keşfedilir.Bu deney atomun içyapısı üzerinde de denenmeyebaşlanır. Atom altı parçacıklarında hem parçacık, hemde dalga karakterine sahip oldukları bulunur. Bununüzerine parçacık dalga denklemi kurulur. Bununüzerinden de Atom altı parçacıklardaki belirsizlikkeşfedilir ve bu belirsizlik prensibi olarak kanun halinegetirilir.

Cisimlerin hareketlerini ve kuvvetlerini tanım-lamak üzere Galileo, Huygens, Newton vb. tarafından17 yy içinde temelleri atılan klasik mekanik, hızlarıışık hızı yanında çok düşük kalan cisimlerin mekaniğiolduğunu belirtmiştik. Klasik fizik çok daha büyükhızları içine alan bir genişliğe Einstein ile 1905'tekavuştu. Rölâtivistlik ya da lorents invaryantlarımekaniği diye anılan bu genişlemede böylece klasikmekaniği çerçevesi içerisinde kaldı. Ne var ki ışık hızı-na yakın bir hızla hareket eden cisimlerin mekaniğinide kapsayan bu genişletilmiş mekanik, makro cisimlerdünyasına pek yakıştığı halde mikro cisimler dünyası-


54

na oturmuyordu. Boyları atomlardan büyük olmayancisim daneleri için tutarlı olamıyordu. Bu tutarsızlığınsınırı " etki kuantı" denilen bir doğa sabitinin 1900yılında Planck tarafından keşfedilmesiyle birlikteortaya çıktı. Makro fizik bakımdan "ufacık" bir büyük-lük olan etki kuantı, mikro fiziksel olaylarda boyundanbeklenmeyen dev bir rol oynuyordu. Klasik mekaniğinmakro boyutları içinden gözlemden kaçıp kaybolanama etki kuantının köklü ve belirleyici bir rol oynadığıbu olaylar kuanta olaylarıdır. Klasik mekaniğinyasaları bu olayların sınırında sona ererken kuantummekaniği, nükleer fizik ve parçacık fiziği birimlerigelişim göstermeye başladı. Nükleer santraller kuru-larak atomun içindeki enerji kullanılmaya başlandı.Büyük atom çarpıştırıcıları imal edilerek atomunderinliklerine el atılmaya başlandı. İnsanoğlununbugün sahip olduğu ileri teknolojik aletler kuantummekaniğinden sonra elde edilmiştir. Elektronmikroskopları, bilgisayarlar, TV, elektronik cihazlar,lazer bunlardan bir kaçıdır. Tıp alanında da birçokgelişmiş cihaz bu teoriden sonra elde edilmiştir.

Klasik fizikte hareket düz ve çizgisel olduğun-dan, hareketin sonucu kesinliğe yakın bir doğruluklabilinebilir. Örneğin belli bir hızla giden bir aracın birsaat sonra nerede olacağı doğruya yakın bir düzeydebilinir. Bu durum denizde seyreden bir gemi veyauzaya gönderilen bir roket içinde geçerlidir. Hareketinbu özelliğinden dolayı klasik fiziğin sonuçları kesin venettir. Bu durum başta da belirttiğimiz gibi makro fizikiçin geçerlidir. Ancak atom altı parçacıklarda bu kuralgeçersizdir. Bununda temelinde maddenin kendiiçyapısından dolayı hareketin düz bir çizgi izlememe-

55


sidir. İşte bu yeni durum fizikte yeni bir çığır açar.Artık mutlak, kesin belirlenimci görüş terk edilir.Bunun daha iyi anlaşılması için biraz daha üzerindedurup yorumlarımızı derinleştirebiliriz.

Belirlenimci Dünya Görüşünden Belirsizlikİlkesine:

Beynimiz, yüzyıllardır geleneğin ve ölçücübilimin çok kaba diyebileceğimiz ölçü aletleri iledeterminist algılamaların etkisinde şekillenmiştir.Duyu organlarımız da aynı mantıkla bir algı ve kavra-ma körlüğü yaşamışlardır. Doğa, evren ve insangerçekliğinde açığa çıkan canlılık, değişim dinamiğikarşısında birey ve toplum olarak duyarlılığımızıbüyük ölçüde yitirmiş bulunmaktayız. İçerisindeyaşadığımız evren -dünya ve insani doğamız adeta tan-rılar tarafından ezelden ebede belirlenmiş gibidir. Buyönüyle dönüp kendimize baktığımızda gerçektendebirer belirlenmişlikler dizisi olduğumuzu görebilmek-teyiz. Gerek toplumsal doğa ve çevremizle ilişki,gerekse kendimizle olan ilişkilerimizde tanıma vetanımlanma adına canlılık- değişim- heyecan ve özgür-lük tutkusu hemen hemen yok gibidir. Öyle kiyaşadığımız bunca çelişki çatışma ve bunalıma rağmenbirey, toplum ve cins olarak kendimizi bir an düşünmeve tanımlama ihtiyacını bile hissedememekteyiz.Tanımlanmışlığımız -belirlenmişliğimiz- bunu gerek-tirmemektedir. Buna ihtiyaç duymamamızda bu tanım-lanmışlıkların üzerimizdeki etkisi ve gücüyle bağlan-tılıdır. Geçmişte nasıl düşünülmüş nasıl his edilmiş veneler söylemişse bu duygu ve düşünce duvarlarımızı


56

örüyor, yeni bir ruhsallığa kavuşma adına bu duvarlarıaşamıyoruz. Bunun ne cesaretini nede gücünükendimizde bulamıyoruz. Dolayısıyla bize dayatılanbenliklerin dışına çıkamıyoruz. Öyle ki belirlenmemiş-likler karşısında bir ürküntü bir korku, adeta bir sahip,bir belirleyene kendini mahkûm etme durumu ile karşıkarşıyayız. Özetle geçmiş algılamaların ağır etkisialtında olduğumuzu belirtebiliriz. Bunun temelindetanrısal olgu ve onun yansımalarının yanı sıra, mut-lakıyetçi tahakkümcü devletçi düzenlerin, duygu-düşünce ve insan ruhsallığında yarattığı korkuluklar vezorunluluklar vardır.

Toplumun ilk bilge kişileri olan büyücülerdentutalım peygamberlere, peygamberlerden Thales gibifilozoflara, Aristoteles'ten Einstein'a kadar bütündüşünürlerin özünde birbirlerine yakın algılama düzeyve yöntemleriyle hareket ettikleri söylenebilir. Einsteingibi bir deha bu tarz düşünüş tarzının zirvesineulaşarak bir anlamda da bu düşünüş tarzının sonunugetirmiştir. Bunu yaparken de yeni bir düşünce yolunagirilmesine büyük katkıları olmuştur. Ancak kendisidoğadaki acayiplikleri kabullenememiştir. Einstein'akadar uzanan eski bilimsel süreçlerde doğa olaylarımakro fizik kuramları ve matematikteki inceliklererağmen hep kaba mantıkla ele alınmıştır. Yaratılanmakro fizik kuramları bu kaba mantığın çerçevesiniaşamamıştır. Bu anlayışın doğayla temasa geçmedeölçü aletlerini kullanarak kurduğu ilişki, doğayı ideal-ize etmekten öteye gidememiştir. Olaylar hep dıştankaba geometrik yaklaşımlarla irdelenmiş, olayın kendiiçindeki potansiyeli, olayın iç geometrisi dikkate alın-mamıştır. Olayın iç dinamiğine, yani olayın kendi

57


içinde, kendini bir anda dönüştürebilecek olanakları vebu olanakların bir anda potansiyel bir bütün olarakdavranışa, kısacası olasılık denilen birikim dinamiğinedönüşebileceği hususu anlaşılamamıştır. Bu biçimcimekanik ve keskin mantık, atom altı olayları karşısın-da işlevsiz hale gelmiştir.

Bu kısa kıyaslama ve değerlendirmelerdensonra kuantum teorisinin yeni doğa, evren ve insantasvirleri ekseninde açığa çıkarmış olduğu temel ilkeve özelliklerini ele alarak, bu ilke ve özelliklerintoplumsal alanda özellikle de insan olgusunda nasılyaşandığı noktasına daha fazla yer vererek sosyolojikve felsefik yönleri üzerinde durmaya çalışacağız.

Kuantum Felsefesinde Belirsizlik İlkesi

Determinist mantığın sonuçlarından doğmuşbilimsel soru, kavram ve ölçü aletleri ile atom altı olay-larını ölçmeye çalışan bilim adamları bu dünyadakiacayip, anlaşılmaz ve tam olarak ölçülemeyen kuantaolayları karşısında büyük bir çıkmazla karşı karşıyakaldıklarını gördüler. Çünkü bu yeni alanda kaba vedeterminist mantık temelinde doğayla kurulmak iste-nen her ilişki ve bu çerçevede doğaya yöneltilen hersoru hiçbir biçimde sonuç alamıyordu. Bu ilginç veanlaşılması zor doğa olayları karşısında kartezyencianlayış ve bu anlayıştan beslenen klasik fiziğin araç-gereç ve yasaları çözümsüz kaldı. Bu durum karşısın-da bilim adamları adeta iki yol ağzına gelmiş bulunuy-orlardı. Bu noktada ya dayandıkları mantığı ve bumantıktan beslenen kavram ve kuramları terk edipdoğanın yeni dilini anlamaya çalışacaklardı ya da


58

fizikte gelinen düzeyin çok üstüne çıkamayacaklardı.Bu durumda bilimsel arayışlarından vazgeçmeyi gözealmayacak olan bilim insanları yoluna ne pahasınaolursa olsun devam etmeyi, eski mantık, kavram vekuramlarından vazgeçerek, doğanın özüne uygun birdevrimi, bilim alanında da gerçekleştirmeyi başardılar.Atom altı dünyada yapılan kimi deneylerin sonucunda;ışığın hem dalga, hem de parçacık özelliği göstermesi,bir parçacığın konum ve hızının bir anda birlikte ölçe-meme durumu, belirsizlik gibi bir ilkenin bilim alanınagirmesini zorunlu hale getirdi. Yapılan deneylerde; birelektronun konumunun tespit edilebilmek içinparçacığın üzerine bol miktarda ışığın gönderilmesigerekiyordu. Ancak bu yoğun ışık göndermeden sonraancak ışığın yeri tespit edilebildi. Ancak parçacığınüzerine gönderilen ışık, parçacığın hızında sapmalarmeydana getirip parçacığın doğal hareket biçimininbozulmasına yol açmaktaydı. Bu bakımdan parçacığınhızı ölçüldüğünde parçacığın pozisyonu belirsizleşiy-ordu. Parçacığın pozisyonu ölçüldüğünde ise bu kezparçacığın hızı sonsuz belirsizlik kazanıyordu. Yanibirindeki tespit diğerinin belirsizlik kazanmasınaneden olmaktaydı. Söz konusu parçacıklar ışık hızınayakın bir hareket hızına sahiptirler. Yine bu parçacık-ların kendilerine has, özgür ve kolay denetlenemeyenhareket tarzları, onları aynı anda ölçme ve belirleye-bilmeye olanak tanımamaktadır. Mikro dünyadagerçekleşen bu doğa özelliği karşısında klasik fiziğinolaylarda tam kesinlik arayan, yüzde yüz ölçüm vebelirlenebilir yaklaşımı işlevini yitirerek fiziksel olay-lara yeni ilkeler üzerinden bir yaklaşımın gelişmesineyol açtı. Bu durum fizikçiler arasında tartışmalara ve

59


ayrışmalara neden oluyordu. Bu olaylardan hareketleWerner Heisenberg belirsizlik prensibinin kuantumfizikte temel bir ilke olarak yer alması gerektiğini önesürdü. Daha sonra bu ilke kuantum fiziğinin en temelilkesi oldu. Belirsizlik ilkesi; klasik bilim anlayışınınher şey yüzde yüz bilinebilir ve belirlenebilir anlayışınıaşan, olasılıklara daha fazla yer veren, olayların birtarafı kesin olarak bilinse dahi bir diğer yüzünün aynıkesinlikte bilinemeyeceğini ön görerek katı deterministdünya görüşünü aşan, daha esnek ve daha özgürlükçübir dünya görüşüne temel oluşturan bir nitelik taşımak-tadır.

Daha önce de yaptığımız tanım ve açılımıylaklasik fizik, katı, sert ve ölçülebilir düşük hızlardakimaddeler üzerinden başarılı bir biçimde uygulanabilenNewton fiziğine verilen addır. Yukarıda sorunun ortayakonuş şekli ve anlattığımız belirsizlik ise olay ve olgu-lara yaklaşımdaki belirlenimci yaklaşımların aşıl-masını ön gören kuantum fiziğinin temel ilkesidir.Belirsizlik ilkesinin iyi anlaşılması açısından öncelikleklasik fizik ve bu fiziğin paradigmasını oluşturanmekanikçi felsefenin iyi anlaşılması gerekir. Mantık veyöntem olarak klasik bilimde açığa çıkan deterministdüzey anlaşılmadan belirsizliğin de iyi anlaşılmasın-dan bahsedilemez.

Bu fizik, daha küçük boy ve yüksek düzeyde-ki hızlarla hareket eden maddeler üzerinde deEinstein'ın görelilik teorisi sayesinde uygulan-abilmiştir. Klasik fizik felsefesini oluşturanlarDescartes ile Francis Bacon'dur. Bilimsel yönteminkurucularından olan bu iki felsefeci ve bilim adamıdoğadan somut bir tarzda faydalanabilme noktasında


60

devrim niteliğinde yöntemler geliştirmişlerdir. Özgünanalitik, tikelden tümele ölçü kullanma yöntemi, butemel yöntemlerden bazılarıdır. Böylesi önemli yön-temler keşfetmelerine rağmen doğa ve toplum olguları-na yaklaşımları başta olmak üzere temel anlayışlarındazihniyet yapılarındaki katı ve kesinlikçi yaklaşımlarıaşamamışlardır.

Mekanikçi felsefenin kurucusu olan Descarteshiç bir kuşkuya yer bırakmayacak tarzda açık ve doğ-ruluğu kesin olarak kanıtlanmış olan bilgiye ulaşmayıamaç edinir. Hakikate ulaşmanın ancak böylesi bir bil-gi kuramının geliştirilmesiyle mümkün olabileceğinisavunur. Hakikatin kesin olduğuna, dolayısıyla onaulaşmanın tek yolunun ise kesin bir bilgi kuramınıngeliştirilmesiyle mümkün olabileceğine inanır. Bu ne-denle her şeyden şüphe etmeyi en temel ilke olarakbelirler. Radikal kuşku olarak da bilinen bu ilke, onunihayetinde şüphe etmeyeceği tek şey olarak şüphesive tabi ki şüphesinin kaynağı olarak düşünme etkinli-ğine yönelterek, üzerinde tüm bilgi teorisini (epistemo-lojisini) geliştireceği kesin ve sağlam bilgi olarak "dü-şünüyorum, öyleyse varım" formülasyonunda ifadesinibulan aşırı düzeyde bir kuşkuculuğa götürür. Descartesdoğayı yönetenin mekanik yasalar olduğunu,dolayısıyla doğadaki bütün değişimlerin bu mekanikyasalara uygun biçimde gerçekleştiğini savunur. Sözkonusu yasalara göre hareket eden bu doğa düzeninin,bilimsel yöntem kullanılarak tam olarak bilinebile-ceğine inanır. Ona göre doğadaki her şey düzenlenişineve hareketlerine bakılarak açıklanabilirdi.

Descartes, özü bölme, parçalama, ölçme vetekrar bütünleştirme olan tümden gelim olarak bildiği-

61


miz bilimsel yönteminin (analitik geometrik yöntem),mekanik doğanın anlaşılmasında biricik yol olduğuinancındadır. Doğanın, bu yöntem kullanılarak biline-bileceğine dönük kanaatini kesin bir biçimde dile getirir.

Klasik fizikte kullanılan belirlilik, belirlenim-cilik vb. gibi kesinlikçi kavramlar, özünde tanrısal zih-niyeti aşamamış olan söz konusu mekanikçi felsefenindirek veya dolaylı sonuçları olarak ele alınabilir.

Önemli buluşlara kaynaklık etmelerine rağ-men tanrının yerine insanı koyma anlayışları, doğanıntahakkümüne yol açan bakış açıları gibi yaklaşımları,özünde bu zihniyetin geleneksel tanrı anlayışındankopamadıklarını göstermektedir. Bu açıdan daha önceruhsal şeyler üzerinden insanlığı sömüren kadercianlayış, burada da düz maddi nedenler üzerinden bil-imsel yöntem adı altında kendini tekrarlamıştır.Toplum ve doğa olgularında aşırı maddi yaklaşım çokkaba bir tarzda her şeyin temeli sayılarak duygu, sezgive ruhsallık gibi canlılığın, özelde ise insanın varlığınıoluşturan bu temel olgular görmezden gelinerek değer-sizleştirilmelerine yol açtılar. Bu yaklaşımla toplumsalgerçekliği bir arada tutan manevi bağları parçalayaraktoplumsal ilişkilerin temeline ruhsuz, duygusuz vekaba maddeci yaklaşımları koydular. Bu anlayış vezihniyet topluma öyle derin bir biçimde dayatıldı ki,bütün toplumsal bağların temelini oluşturan ana çocukilişkisi bile maddi boyutlara kaydırıldı. Bu fiziğinmaddeyi algılayış biçimi ve ele alış tarzındaki kaba-düz ve parçalı yaklaşımlar genel toplumsal ilişkilerinyanında, insanın benliğini oluşturan bütünlüklü yapıyıda parçalayarak kendi içinde gittikçe psikolojik ve ruh-sal bunalımlar yaşayan bir insan tipini ortaya çıkardı.


62

Bu noktalar genel sistemin egemen sömürücü karakter-ince de kullanılmaya başlanınca ruhsuz, benliğiparçalanmış, mekanik, itaatkâr bir insan ve toplumgerçeği rahatlıkla yaratılabilmiştir. Parçalanan, uyuştu-rulan 'insan' robotlaştırılarak sürü haline getirilerek,sistemce çok rahat bir biçimde kendi çıkarları doğrul-tusunda programlandırılabilir noktasına getirilmiştir.Klasik fizik ve fiziğin bu anlayışını ortaya koyankartezyenci felsefenin yol açtığı tahribatları kısacaböyle özetlenebilir. Bu kısa tanımlamalar üzerindenkuantum fiziği ve kuantum felsefesinin, belirlilik vebelirsizlik prensipleriyle insanda yarattığı yeni sorgu-lama, akıl çalıştırma ve bakış açısıyla olay ve olgularınnasıl ele alındığını daha rahat irdelemek mümkündür.

Nedensellik ile zorunluluk 'belirlenmiş olan-dan kaynaklı olarak' birbirilerini doğuran ilişkilikavramlardır. Klasik fizikte aynı nedenlerin her zamanaynı sonuçları doğurması yargısı ancak ve ancakdeğişmez bir doğanın değişmeyen nedenlerinden kay-naklı olarak mümkün olabilir. Kaçınılmaz son, kaderveya zorunluluk gibi kavramlarda ancak böylesideğişmez, dolayısıyla belirlenmiş olan bir doğanın varolmasıyla anlam kazanabilirler.

Klasik fizik gücünü esas olarak cisimleri ölç-me ve sahip oldukları nicelikleri hesaplayabilme yön-tem ve becerisinden alır. Bu ölçümlerin yapılamadığıyer, kuantum sınırlarının başladığı yerdir. Burada kaos(kargaşa) ve belirsizlik artmakta, olasılıklar sonsuzlaş-maktadır. Belirsizliğin bilim dünyasında yeni bir ilkeolarak tartışılmaya başlanmasına kuantum sınırındakiparçacıkların tam olarak hesaplanamayan bu garipdavranışları sebep olmuştur.

63


Kuantum fiziğinin ulaştığı verileri diyalektikmateryalizmi reddetmemekle birlikte yeni bir felsefidüzey olarak yorumlayan Önder Apo, konuya ilişkinyaptığı değerlendirmelerde modernist bilim anlayışınıneleştirisini yaparak, "…Bilimin en son vardığı sınır-lar olarak 'kuantum' ve 'kozmos' bize hayli ilginçyaklaşımlar sunmaktadır. Atom altı parçacık ve dalgafiziği olarak kuantum bambaşka alanlar açmaktadır.Sezgili, özgür tercihli düzenlerden tutalım, aynı andafarklı iki şey olmak, insan yapısından ötürü belirsi-zliği asla tam aşamama kuralına kadar tespitlereulaşılmaktadır. Kaba, cansız madde anlayışı tama-men bir tarafa bırakılmaktadır. Tersine son derececanlı, özgür bir evren karşımıza çıkmaktadır. Buradaasıl muamma insanda, özellikle zihniyet durumundayaşanmaktadır. İdealizme, sübjektivizme düşmektenbahsetmiyoruz. Çokça işlenen benzer felsefe tartış-malarına girmiyoruz. Evrende bu kadar çeşitliliğekuantum sınırlarında yol açıldığı tamamen anlaşıl-maktadır."

(…)"Atom altı, yani kuantum fiziğinin kanıt-

ladığı olgular bu düşünce tarzının gücünü kırmıştır.Doğasal ve toplumsal gelişmenin düz, kesintisiz birçizgi halinde değil, kaos aralığında, atom altıdünyasında özgürlük seçeneği olan çoklu tercihlereaçık bir gelişmenin yaşandığı gerçeği en büyükdüşünce devrimlerinden biri olarak karşımıza çıkıy-or. Aslında atom altı fiziğine gerek olmadan da,sezgisel ve kurgusal yoldan da bu düşünce tarzınaulaşabiliriz. Tüm olay ve olgular dünyasında özgürtercihe yer bırakan bir gelişme gücü olmazsa, ortaya


64

çıkan sonuç sınırsız evren-doğa çeşitliliğini izah ede-meyiz. Çeşitlilik özgürlük gerektirir. Düz-çizgisel yak-laşım aynılığı, dolayısıyla seçimsizliği zorlar…"

Konumuz esas olarak belirsizlik ilkesiniyorumlamaya çalışmaktır. Ancak, kuantum felsefesiningenel noktalarda doğru anlaşılamaması bu ilkenin dedoğru anlaşılamamasını beraberinde getirecektir.Kuantum felsefesinin doğru anlaşılabilmesi açısındanbirkaç hususa daha değinmemiz gerekir.

Kuantum felsefesinin doğru ve derinlikli birbiçimde kavranması için bu felsefeyi oluşturan ilke veözelliklerin bir bütünlük içerisinde ele alınması gerek-tiğini belirtmiştik. Olguyu parçalı ele almak özüitibariyle kuantum felsefesine ters düşen bir yak-laşımdır. Bu felsefeye göre her olgu evrenin ve doğalyapının bütününden etkilenir. Dolayısıyla olgununbelirlenmesinde evrensel bütünlük rol oynar. Bu açı-dan hiçbir olgu kendisini oluşturan öz kaynağından veevrensel bütünlükten kopuk ve kendi başına ele alın-maz. Her şey çevresindeki şeylerle ilişkili bir biçimdeele alındığında daha doğru bir tanıma kavuşabilir. Bunoktada kartezyenci bilimin düz nedenselci, olgularıparçalara ayırtarak tanımlama yaklaşımı kuantumcufelsefe tarafından aşılmıştır. Bu bağlamda kuantumfelsefesi ele alındığında bu felsefeyi oluşturan ilke veözellikler bir bütünlük içersinde düşünülerek ele alın-malıdır. Hiçbir ilke ve özellik bu felsefenin genelyapısından soyutlanarak ele alınmamalı. Bu ilke veözellikler yalnız başına ele alındığında bile bu felse-fenin bütünlüğü dikkate alınarak yaklaşılmalıdır. Birilkeyi kendi başına bütünden soyut ele almak hemilkenin kendisini hem de bu felsefenin bütüncül ruhunu

65


sakatlar. Kuantum felsefesinde şeyler birbiri ile nekadar ilişkilendirilirse o kadar doğruya yakın sonuçlarelde edilebilir. Bu bakımdan örneğin, parçacıklarınözgür tercihli özelliklerinden söz edilirken bağıntınıntemel bir ilke olduğu gerçeği göz ardı edilemez. Ya dadoğanın bütünleyicilik, tamamlayıcılık gibi özellik-lerinden söz ederken doğanın bütünlüğü içersindeözgünlüklerinde mevcut olduğu gerçeği unutulma-malıdır. Şöyle bir örnekte verilebilir: Eğer belirsizlikinsan, doğa ve evren olgularında işleyen, günün vegeleceğin belirlenmesi noktalarında geçerli olan temelbir doğa ilkesi ise ( ki öyle olduğu kanısındayız) bunakarşın insanın da bilinçli ve amaçlı bir varlık olduğu,insanın gerek kendi toplumsal doğasını gerekseçevresini örgütleme, geliştirme, değiştirme ve şekilvermede irade sahibi ve de yaratıcı özellikleri olan birgüç- doğal bir duruş olarak görülmesi de bu doğanınbir parçasıdır. İnsanın bu doğası gözetilmeden belirsiz-lik ilkesinin amacına uygun bir biçimde toplumsalalana uyarlanması söz konusu olamaz. Bu temel husus-lardan hareketle belirsizlik ilkesi ele alındığında eldeedilen sonuçlar doğruya daha yakın ve toplum sahası-na uyarlanması da bir o kadar gerçekçi olur. Dahaöncede belirttiğimiz gibi klasik fizik; boyları atomdanbüyük, hızları ise ışık hızı ile kıyaslandığında çokdüşük olan cisimlerin fiziğidir. Boyları atomdanküçük, hızları ise ışık hızı dolaylarındaki parçacıklarıtam olarak ölçebilmesi olanaklı değildir. Kuantumsınırındaki parçacıkların konum, hız, kütle ve enerjigibi niceliklerini bir arada tam olarak hesaplayabilmekolanaksızlaşmaktadır. Onları görebilmek için bir ışıkkaynağına ihtiyaç vardır. Bu kaynağın kullanılması


66

parçacıkların doğal davranışlarının bozulmasına yolaçar. Böylesi bir kaynak kullanılmadan da parçacıklarıgözlemleyebilmek mümkün olmamaktadır. Birparçacığın konumu tespit edilmeye çalışıldığındaparçacığın hızı, parçacığın hızını ölçmeye çalıştığınız-da ise parçacığın konumu yitirilir. Bir taraftakibelirlilik (ölçme) durumunu diğer tarafın belirsi-zleşmesi (ölçülemezliği) izler. Kısaca parçacığınkonum, hız, kütle ve enerji gibi nicelikleri tam birkesinlik ile aynı anda ölçülememektedir. Bu durumdayapılması gereken tek şey belirsizliklerin çarpımıdır.Durumun böyle olması ise tam olarak ölçmeyi ortadankaldırır. Aynı durum dalga parçacık ikilemi için degeçerlidir. Işığın ne zaman parçacık ne zaman dalgaözelliği göstereceği kestirilemiyor; ışıkta iç içe olan bubelirsiz ikili, her an dalga ve parçacık özelliğisergileyebiliyor. Parçacık halindeyken dalga, dalgahalindeyken de parçacık gibi hareket etmekteler.Bunun yanında gözlemcinin neyi nasıl göreceği hususuda bu belirsiz durumun bir parçası olmaktadır.Gözlemciden gözlemciye göre de değişim sözkonusudur. Gözlemcinin biri hareketi parçacık gibialgılarken, bir diğer gözlemci onu dalga olarak algılayabilir. Işık yarı yarıya beliren iki farklı hareketin toplamhareketi olarak da yorumlanabilir. Tam olarak ne o'durnede diğeri, ama aynı zamanda hem o'dur, hem dediğeridir.

Kuantum düzeyindeki belirsizlik durumu yal-nızca bu özellikler ile sınırlı değildir. Atom çekirdeği-ni oluşturan proton ve nötronlar sürekli olarak iç içegeçerek bir birilerine dönüşürler. Atom içerisindehangisinin proton veya nötron olduğu tam olarak kes-

67


tirilememektedir. Bu durumda bir proton aynı zaman-da nötrondur. Veya tersi geçerlidir. Yine nötrino olarakbilinen çok küçük parçacığın uzayda çok yüksekhızlarla hareket ederken, sık sık kendi doğasından kay-naklı değişimler yaşadığı söylenir. Bir noktada birelektron-nötrinosu iken, diğer bir noktada bir müon-nötrinosu ve bir diğerinde de bir taon-nötrinosu ola-biliyor. Nötrino olarak özünü koruyan parçacığın nezaman nasıl bir nitelik veya renk kazanacağı hususutam olarak belirlenemiyor. Burada söz konusu parçacı-ğın yaşadığı değişimden kaynaklı olarak da bir belirsi-zlik durumu söz konusudur. Başkan APO bu konudaşunları belirtir. "Olgunun yerini bilirsen zamanını,zamanını bilirsen yerini bilemezsin" ikilemi bu. Bazıfilozoflar buna 'belirsizlik ilkesi' diyorlar. Engelişmiş duyarlık olarak 'bilme' için bir ilke olabilir.Ben de şuna inanıyorum veya biliyorum: Bilme anın-dayken oluşuyorsun. Yani bilmeyle oluşma aynı andaolduğu için, yarım bilmekten kurtulma çaresini çokuğraşmama rağmen bulamadım. Ama bu, evreninmakro ve mikro sınırlarında cereyan eden birikilemdir. Evrenin en harika oluşumlarında kendinihissettirir" Bu ikilem bilme ve oluşma için geçerli ol-duğu gibi belirlilik ve belirsizlik ikilemindeki diyalek-tiğin anlaşılması içinde en önemli ilke olmaktadır. Do-ğal hareket ile algılarımız arasındaki ilişki diyalek-tiğinin bir sonucu olarak ulaştığımız bu iki hal (Belirli-lik ile belirsizlik) iç içe ve bir birini doğuran ve besle-yen niteliklere sahip olgulardır. Gelişmeyi, hareketi,ilişkiyi, dolayısıyla yaşamı oluşturan bu evrensel ikili-ikilinin varlığı ve aralarındaki ilişki diyalektiğidir.


68

Bu ikilem doğadaki bütün olgular için geçerliolduğu gibi, en renkli doğaya sahip, dolayısıylaanlamın en fazla yoğunlaştığı varlık olarak insanda çokdaha fazla belirir. İnsan doğası gereği belirsiz biryapıya sahiptir. Bunun yanında varlığın kendisi, insandâhil, doğada bir belirme durumudur. Belirme varlığındoğasından gelen bir var olma biçimidir. Belirsizdoğadan belirginlik kazanan doğaya doğru bir gelişmesöz konusudur. Her belirme ise yeni belirsizliklerinbaşlangıcı anlamına geliyor. Diğer insansal eylemlergerek çevre, gerek ise kendindeki belirsizlikleri anlamave aşma çabasıdır. Kısaca özetlersek, belirsizlik birdoğa özelliğiyse belirleyebilme ve olma durumu dadoğanın bir başka özelliğidir. En belirlilik kazanmışdüzende bile tam olarak düzenli olma ve belirsizliktenkurtulma durumu söz konusu değildir. Bunun tersiolarak da bildiğimiz en kaotik düzenlerde bile, alışıkolduğumuz düzenlerin dışında karmaşanın kendi içdüzeni de diyebileceğimiz, kaotik bir düzen sözkonusudur. Buna belirsizin düzeni de denilebilir.

Meselenin en can alıcı noktalarından birisi denedensellik ve rastlantısallık olmaktadır. Yukarıda davurguladığımız gibi klasik fizikte düz nedensellik zin-ciri ile olgular ele alındığından aynı nedenlerin hepaynı sonuçları doğurması beklenir. Geleceği belirlemeyani determinizm, bir yönüyle buna dayalı olarakgelişir. Felsefede ilk neden olarak bilinen ve felsefitartışmalara temel teşkil eden bir ilk şey- kıpırtı veyabaşlangıç noktası söz konusudur. Klasik fizik, varlığıözü itibarı ile değişmeyen bir ilk nedene dayandırır.Mekanik bir yapıya sahip olan bir doğada yaşanan veyaşanabilecek olan değişimlerin mekanik değişimler

69


olduğu görüşü benimsenir. Nedensellik, mekanik evrenalgılayışının varlığını anlama noktasındaki tek geçerliyöntemidir. Nedenler önceden belirlenmişse ve bunedenler bilinebilirse, ön görülen sonuç kaçınılmaz birzorunluluk haline gelebilir.

Rastlantısallık ise ilk nedenin kendindekibelirsizlikten kaynaklı olarak sahip olduğu farklı birhareket mantığıdır. Heraklitos bunu sürekli olarak'kendinden çıkan şey' olarak tanımlar. Bu tanım aynızamanda diyalektik felsefenin de temel ilke olarakkabul ettiği evrensel değişim ve hareket mantığıdır. Bubağlamda ele alındığında rastlantısallık belirsizin,sürekli olarak kendinden çıkanın gelişme tarzı olarakyorumlanabilir. Burada gelişmenin belirlenmiş neden-lerle düz çizgisel tarzda olamayacağını, kendindençıkan şeylerin bir araya gelerek oluşturdukları kar-maşık bir durumun söz konusu olduğu gerçeği açığaçıkıyor. Böylesi bir gelişme diyalektiğine sahip olanbir doğal oluşumun nedensellik- belirlilik gibi darsınırlı kavram ve yöntemler ile yeterince açıklanamay-acağı açıktır. Olasılık ve özgür tercih gibi kavramlardaancak ve ancak rastlantısal -serbest, belli nedenlerceönceden belirlenmemiş tarzda bir gelişme biçimininvar olması sonucunda hayat bulabilirler. Fakat budoğanın özünde ya da hareketin mantığında rast-lantısallığın olduğu, nedenselliğin hiç olmadığıanlamını doğurmaz. Kuantum mekaniğinin öznel, ide-alist yorumlarına karşı polemiğe girişen Bohm, sonuç-ta nedensellik ve tesadüf arasındaki diyalektik ilişkiyigöstermektedir. Nedenselliğin varlığı insan düşüncesinin tüm tarihi tarafından kanıtlanmıştır. Bu bir felsefidüşünce sorunu değil, pratiğe ve insanın asla sonlan-


70

mayan bilme sürecine ait bir sorundur. Tekil parçacık-ların koordinatları hakkında yüksek bir kesinlikdüzeyine ulaşmak mümkün değildir, bu nedenle debunun rastlantısal olduğu söylenebilir. Ama yine de,günün sonunda, rastlantısallıktan düzen ve tek-biçimlilik çıkmaktadır.

Bu ilke, klasik fizikten temelli bir kopuşusağlayan kuantum fiziğince ispatlanan en temel ilkedir.Klasik fizik, kesin olarak bilinemeyecek hiçbir şeyinolmadığını öngörür. Klasik fiziğe göre bir şeyingeçmişi ve günümüzdeki konumu bilinirse, o şeyingeleceği de büyük oranda belirlenebilir. Yukarıda daaçmaya çalıştığımız gibi kuantum dünyasındakiparçacıklar göstermiştir ki, parçacığın bir hususu belir-lenince diğer hususu sonsuz belirsizlikler içerir. Yanikuantum fiziği olay ve olguları ele almada onun doğru-luğu hakkında bir kanıya varmada belirlenimcilikdeğil, olasılıklardan hareket edilerek, doğruya yakıntahminde bulunmanın daha doğru bir yaklaşımolduğunu söylemektedir. Determinist mantık ve ölçüyöntemiyle doğadaki her şey bilinemez, çünkü doğabizim mantık ve ölçülerimizin çok üstünde farklı işley-iş yasalarıyla hareket etmektedir. Bu mantık ve ölçüler-le daha karmaşık bir yapıya sahip, belirsizliklerle doluolan insan anlaşılmaya çalışıldığında ise büyük yan-lışlıklara düşüleceği ve kesin sonuç elde edilemeyeceğibilinmelidir. Bazı sonuçlar elde edilse de insandoğasınca kabullenilmediğinden sağlıksız ve yanlışsonuçlara varmanın ötesine gidilemez.

Makro ve mikro dünyanın doğal işleyişleri in-sanda da mevcuttur. Özellikle de atom altı dünyadakeşfedilmiş olan ilke, özellik ve hareket yasaları akıllı

71


bir organizma olan insan doğasında rahatça izlenebil-mekte ve yaşanmaktadır.

İnsan olgusuna yaklaşılırken, determinist yak-laşım ve ölçüleri insan doğasına dayatmak, hakim kıl-maya çalışmak, yine insan doğasının kabul edemeye-ceği kalıp ve kurallar dayatmak yerine, insan doğasınınsistemi esas alınmalıdır. Determinist mantıkla tanrılar,sınırlar oluşturulup köle olmaya koşulmamalıdır.Binlerce yıldır insanlık bu tarz mantıkla adeta kendiyaratımlarının esiri olarak yaşamaktadır. Bu da büyüktoplumsal kaos ve acılara sebebiyet vermiştir. İnsanlıktarih boyunca en büyük acıları, köleliğin her biçiminive esareti büyük ölçüde bu mantıktan dolayıyaşamıştır. En son Kartezyen anlayışın klasik, kabadeterminist yaklaşımı da bu tarihsel gerçekliği aşa-mamış, insanlığın ataerkil sistemde edindiği paradig-masını kendi bilimsel mantığı içinde sürdürmüştür. Bumantık yapısından kaynaklı yaklaşımlara günlükyaşamda çokça rastlamak mümkündür. Bunlardan enbelirgin biçimde kendisini ortaya koyan ak-kara man-tığıdır. Bizim için bir şey ya ak ya da karadır. Bu man-tıkla olay ve olguları ele aldığımızda diğer renklerigözden kaçırırız. Bu yaklaşım tarzı ele aldığımız olayve olgular hakkında bizi olası sonuçların çokluğunaendeksli bir gelişmeye değil, daha çok bir veya ikisonuca bağlanmış bu sınırlılık ile düşünce geliştiren birpozisyonda bırakır.

Bu algılama ilkesiyle bir şeye siyah denilmişise siyahtır. Çok kaba bir belirlemeyle ayrıntılar vebaşka renkler de içerdiği hususu gözden kaçırılır, pekdikkate alınmaz. Direkt ya siyah ya da beyaz demekçok kaba bir biçimde olguyu veya düşünceyi sınırla-


72

mak, başka bir değiş ile olguyu dondurmak demektir. Yoruma yol vermeme, yanlışlık olasılığını

kabullenmeme, nokta koyma, durdurma, dondurmabaşka bir deyişle olguyu öldürmek anlamını doğurur.Gerek doğal yapıda gerekse hayatın kendisindekusursuz, yorum gerektirmeyen şey hemen hemen yokgibidir. Gerek kendi benliğimizi ele almada, gerekseçevremizle olan ilişkilerimiz bakımından mükemmel,sorgulamaya, yoruma, değişime yol vermeyen,muhafazakâr yaklaşımlar gelişmeyi engeller. Bu yak-laşımlar gelişmeyi ve değişimi engellediği gibi hemkendi benliğimizle, hem de çevremizle kurmuşolduğumuz ilişkilerimize de oldukça zarar veren biryaklaşım olur. Bu bizi sağlıklı olmayan duygu,düşünce ve ruh hallerine doğru götürür. Bu mantık olayve olgulara yaklaşımlarımızda da aynı sonucu ortayaçıkarır.

Belirsizlik makro dünyada her şeyi belirsi-zleştirme anlamında ele alınmamalıdır. Belirsizlikdaha çok mantık olarak olasılıklara yer verme, bolseçenekli değişebilir bir doğada yaşadığımızın farkın-da olmak anlamına gelir. Belirsizlik ve olasılık aynızamanda kader gibi dayatılan değişmez yapılar biçi-minde zihinlerimizde kazınan şeylerin de değişebile-ceğini, bunun mümkün olduğunun kavranması anlamı-na da gelir. Doğanın olmasını yasaklamadığı her şeyingerçekleşebilme şansı vardır.

Doğa tarafından hiçbir şey mutlak değişmezve yasaklı olmadığına göre, mevcut sistemin mantığıtarafından insan doğasının kabullenemeyeceği şeylerindayatılması karşısında, insanın yaratıcı gücü kendiözgür doğasıyla sağlayabileceği yeni yaratımları

73


geliştirmesi bakımından belirsizlik ve olasılıkteorisinin anlaşılması büyük önem taşır. Bu felsefikavramlar, insan ve doğa yapısına göre yaşamı canlı,özgür ve yaşanılır kılma bakımından da temel alınmasıgereken en uygun kavramlardır. İnsan doğasını anla-mada, doğru analiz ve izah getirmede belirsizlik veolasılık ilkeleri temel alınmak durumundadır. Bu yenifelsefi yaklaşımla evrene, doğaya, insana zenginlik-leriyle bakabilmek, anlayabilmek günümüzün gerçek-leşmesi en zor zihniyet düzeyidir. Mutlak ve kesinlikpeşinde koşan insanın, birden belirsizlik ve olasılıkmantığıyla düşünmeye başlaması kolay değildir. Kiçoğunlukla klasik fiziğin yarattığı felsefi algılayıştankopma ve kuantum fiziğinin belirsizlik ilkesine daya-narak kuantumik felsefeyle düşünme adına içine gir-ilen 'değişimcilik' köksüz ve ne idüğü belirsiz, kimlik-siz duruş ve zihniyetleri de açığa çıkarabilmektedir.Geçerken belirtelim ki; Kuantum felsefesinde açığaçıkan doğa işleyişinin yeni izahını Einstein'ın bile kab-ullenemediği bilinmektedir.

Belirsizlik ve olasılık, aynı anda birden çokfarklı konumda bulunma durumudur da. Bunlar mev-cut sağduyuyu aşan yeniliklerdir. İzafiyet teorisi ileklasik fiziği yıkan Einstein, kartezyenci anlayışı bırak-mak istememiştir. Einstein'a göre her şeyde bir kesin-lik olmalıydı. Her şey tam olarak bilinebilirdi. Ancakkuantum dünyasındaki olaylar, bize bunun öyleolmadığını, olmayabileceğini, dolayısıyla her şeyinkesinlik temelinde tam olarak bilinemeyeceğini, belir-lenemeyeceğini göstermiştir. Kuanta olaylarının belir-siz aynı anda iki farklı durumda olma durumu karşısın-da Einstein, bir şey ya olmuştur ya da olmamıştır, ya


74

buradadır ya da başka yerdedir biçiminde ele almıştır.Belirsizlik ve olasılık durumlarını birer ilke olarakkabullenmeyerek tanrının doğa olaylarında zar ata-mayacağını belirtmiştir. Çünkü mantığında tanrı gibideterminist bir varlık yatmaktaydı. Bu söylemi de butemel mantık yapısından ileri gelmektedir. Einstein'ınbu yaklaşımı karşısında kuantum felsefesinin ünlükuramcılarından Niels Bohr'da 'Einstein doğru söylüy-or tanrı zarları değil zarlar tanrıyı oynamaktadır.' diy-erek kuantumik tavır alır. Tanrının mutlak ve belirlilikolduğunu düşündüğümüzde demek oluyor ki doğabelirlilikten belirsizliğe doğru değil, daha çok belirsiz-likten belirliliğe doğru bir hareket ve gelişme seyriiçersindedir. Tanrı yani kesinlik, kuantum fiziği vefelsefesiyle belirginlik kazanan olasılıkların son biçimiolarak ortaya çıkmaktadır. Zarları düşündüğümüzdebir sayı gelmeyene kadar o şey gerçekleşmiş sayılmaz.Bu da altı olasılık içerisinde sadece birini ifade eder.Devrimci buluşlarıyla klasik fiziği aşan A. Einstein,kökleri dini geleneğe dayanan Aristo ve Descartes gibifelsefecileri de içine alan kaba, belirlenimci, keskinmantığını ölünceye dek bırakmaya razı olmamıştır. Buanlamda kuantum fiziğinin kurucularından olan klasikfizikçi olarak tarihteki yerini almıştır.

Aslında yaşamımızı ve tüm doğal olaylarınıbelirleyen tanrı veya determinist bir güç değildir. Olayve olgulara yön kazandıran belirleyen asıl şey, rastlantıve olasılıklardır. Akıllı bir varlık olan insan, yaşamınıidame edebilmek ve geleceğini güvence altına ala-bilmek için hep bu belirsizliklerden kurtulma çabasıiçerisinde olmuştur. Her zaman kesinlik arayan insanbunu çok planlı, programlı ve bilinçli bir şekilde yap-

75


maya çalıştığı halde, kendisini hiçbir zaman tam olarakrastlantı ve belirsizliklerden kurtaramamıştır. Çünkükuantum düzeyindeki o belirsizlik durumu insanınkendi içinde, kendi doğasında vardır. Ne kadarnetleşmiş bir durumda olsa, insanın içinde bir akıntı,bir belirsizlik durumu hep vardır. Evren genelde belir-siz, kaotik, nicel ve nitel değişim- dönüşümlere sahneolan bir yapıdadır. Bu nedenlerden ötürü belirsizlik vekaos olgusu yeni bir bilim dalı biçiminde ele alınmak-tadır. Bu bilim bütün olarak bilimsel gelişmeleri birsentez içerisinde toplama iddiası taşımaktadır. Kaosbilimine göre, evrenin en büyük çoğunluğunda hâkimolan bizim mantığımızca düzenli olmayan sistemlerişlemektedir. Nicel birikimlerin nitel patlaması biçi-minde de ele alabileceğimiz bu kaotik ortamda, kele-bek etkisi olarak belirtilen durum yaşanabilmektedir.Hiç hesaba katılmayan şeylerin birikmesi ya da birikenşeylerin yeni bir duruma taşıyabilecek düzeye varmasıanında bir kelebeğin kanat çırpışının yaratacağı etkibile muazzam değişimi gerçekleştirmesine sebebiyetverebilmektedir. Yani son damlanın okyanus sularınınkaraya taşmasına neden olması gibi bir durum sözkonusudur. İnsan burada, hiç hesaba katılmayan ancakayrıntı bile denemeyecek bir şeyin koca bir olguyubelirlediğini görebilmektedir.

Kaos ve olasılık bağlamında birey- insandayaşanan boyutunu ele alacak olursak; insanın yönünübelirlemede olasılıkların büyük rol oynadığını göre-biliyoruz. İnsanın gerek iç ilişki ve çelişkileri, gereksede dış dünya ile olan ilişkilenmeleri belirsizlik veolasılıklarla doludur. İnsan duygu, sezgi ve düşüncetaramasından geçirilen olasılıklardan zorunlu dış day-


76

atmalar olmadıkça kendisi için uygun olanları belirgin-leştirmeye çalışır. Bir durum belirginlik kazanmadandiğer tüm durumlar olasılık dâhilindedir. Hepsinin degerçekleşebilme şansları vardır. Ancak insanın seçiciiradesi bir olasılığı belirginleştirirken diğerlerini o aniçin devre dışı bırakır. Ancak bunun yanı sıra bir deinsanın iradesi dışında insanı etkileyen ve belirlemegücünde olan şeyler vardır. İnsan bunlardan bir kısmınıgörür, hissedebilir ancak hiç düşünemediği olasılıklarda mevcuttur. Bunun bir de yerel olmayan ama insanpsikolojisini, ruh halini ve algı süreçlerini etkileyenşeyler de vardır. Bunu en çok hisseden bunun farkınavaran insanlar genelde çok hassas, kendisiyle, çevre-siyle, genel doğayla anı anına canlı bir ilişki içerisindeolan ve bu duyarlılıkla algılayan ve yaşayan insan-lardır. Kaba mantık ve yüzeysel duygulara sahipsıradan insanlar bunu yeterince algılayamaz ve bunaanlam da veremezler.

Kaos durumu insanın belli bunalım dönemleri-ni yaşadığı ve yeni kararlar verme durumu ile karşıkarşıya olduğu dönemlerdir de. Bu anlarda bazen değerbiçmediğimiz bir şey, küçücük bir ayrıntı doğadakihareket, renk, ses, soğuk, sıcak gibi iklimsel şartlar dakaos dönemlerinde insanın davranış ve tercihlerindebelirleyici etkenler olarak rol oynayabilir. Toplumsalolgunun kendisinde de ilişki ve çelişki arasındakidiyalektik evrimsel bir tarzda böyle işler.

Nitel dönüşümler toplumsal gerçeklikiçerisinde öyle kolay kolay gerçekleşmemektedirler.Böylesi nitel değişim ve dönüşüm süreçlerinin yaşan-abilmesi durumu belli toplumsal kaotik süreçlerdegerçekleşebilmektedir. Böylesi kaotik süreçler ileri-

77


geri, iyi-kötü şeklinde çeşitli ilerleme imkânlarınasahiptir. Olasılıkların fazlalaştığı durumun kendisi olankaos dönemleri, az da olsa yaşam imkanlarına sahiphususlarda dahil, her türlü çıkışın gerçekleşebilmesininmümkün olduğu süreçlerdir. Bu durumda en güçlününkendisini hâkim kılabilme durumunun yanı sıra enzayıfın hatta hiç hesapta olmayan yeni bir çıkışın daortaya çıkabilmesi ve yeni toplumsal şekillenmedebelirleyici konuma yükselmesi de olasılık dâhilindedir.Kelebek etkisi denilen olay, toplumsal olguda herhaldeen çokta böylesi süreçlerde gerçekleşme şansınıyakalar. 'Kelebek etkisi'ne göre Çin'de bir kelebeğinkanat çırpması Afrika'da ertesi gün bir fırtınanın kop-masına yol açabilir. Klasik fizikteki girdiler ve çıktılararasındaki uygunluk zorunluluğu, kaos fiziği ile artıktarihe karışmıştır; çok küçük girdiler kendi üstüne kat-lanıp birikerek beklenmeyen büyük sonuçlara sebepolabilir. Yani girdilerdeki bir =bir değildir. Buna göregirdilerdeki bir kelebek, çıktılarda sonsuz sayıda kele-beğin ortaya çıkmasına yol açabilir. Toplumsal kaosortamlarında en küçüğüne hatta hiç hesapta olmayanınbile bir çıkış yaparak gelişmelerin seyrini değiştire-bilmesi kaotik dünyanın doğasından çıkarsanmaktadır.Hıristiyanlığın yayılmasında İsa'nın çarmıha gerilişi buaçıdan bir örnek oluşturabilir. Yine kimi yazarlarRoma'nın yıkılışını Kleopetra'nın burnunun çok güzelolmasına bağlıyorlar. Zekâsı ve cazibesinin yanı sıraesas itibarı ile de burnunun kendisine kattığı yüz güzel-liğinin Sezar ve Antonyus u baştan çıkardığını vebununda Roma'nın kaderini değiştirdiğini söylemek-teler. Aslında çok fazla uzağa gitmemize de gerek yok,bu yönüyle parti tarihimizde oldukça çarpıcı örnekler


78

yaşanmıştır. Bir örnek verecek olursak; Haki arkadaşınşahadetinin yaşanması partileşme, dolayısıyla gelişme-lerin seyrini belirlemede bir kelebek etkisi rolünüoynamıştır. Bu yönlü daha birçok örnek verilebilir. An-cak kanımızca verilen örnekler yeterlidir.

Toplumsal kaos ortamlarında önemli olan doğ-ru tahlillerin yanı sıra yeni toplumsallığa yön verebile-cek kadro ve örgütlülüklerin bilinç- irade durumudur.Kuantum dünyasında en küçük parçacıkların en temelparçacık olması ve en önemli rol üstlenmesi, maddi ya-pının gerek oluşumu gerekse bir aradalığını belirleyenkonumda olmaları, küçüğün yani en küçük parçanın dabüyük değişimlere damgasını vurabileceği hususu bukanıyı güçlendirmektedir. Bu durum kaos ortamlarındadaha fazla geçerli hale gelmektedir. Böylesi durumlarolasılıkların en fazla olduğu durumlardır.

Toplumsal kaos anlarında en zor konu doğruile yanlışı bir birinden ayırmaktır. Çünkü hâkim olanyaşanmış sistem aşılmak üzeredir, ancak yeni de henüztam anlamıyla güç olamamıştır. Bu nedenden dolayıçözüm adına doğru-yanlış birçok şey kendini ifadeetmek istemektedir. Bir kez doğru yöntem belirlendimi, yürümek kolaylaşır. Gerisini cesaret, inanç ve akıl-lı bir biçimde mücadele etmek belirleyecektir. Bazende birçok gücün kavgası ve mücadelesi sonucundabirçok özelliği içinde barındıran ve hiçbir rengin tamolarak kendi rengini hâkim kılamadığı sonuçlar daortaya çıkabilmektedir. Belirsizlik, kaos ve olasılıkbağlamında yeni mantığı kavrayabilmek için Kuantumteorisyeni fizikçilerin kullandığı ve kuantum felse-fesinin özünü yansıtan 'olmaz olmaz deme, olmazolmaz' Çin atasözünü hatırlatmakta da yarar vardır.

79


Olabilirin anlamını kavrayamayanlar hep ola-bilecek şeyler karşısında şaşıracaklardır. Ama ola-bilirin oluru mümkündür. Bu anlayışla olay ve olgularabakanlar olabilecek hiçbir şey karşısında şok olmazlar.Ancak insani ahlakın doğru güzel erdemiyle hareketedildiğinde bu felsefi yenilikler toplumsallığa ve insandoğasına göre bir sistemin yaratılmasını olanaklı kıla-bilir. Burada ideolojik amaç ve niyet önem kazanmak-tadır. Yine sürekli bir akıntı içerisinde olan insanınseçimi oldukça önem taşımaktadır. Büyük bir enerjiseli olan insanın olumlu veya olumsuz iyi veya kötüyedoğru kayabilecek bir potansiyele sahip olması,dürüstlük, saflık, iyi amaçlar edinmesi oldukça hay-atiyet arz etmektedir. Dolayısıyla belirsizlik durumutoplumsal alanda ahlakı yadsıyan bir durum değildir.Tam tersi insan doğasını kapsayabilecek insandoğasınca şekillenen bir toplumsal ahlakın yaratılışınıda olanaklı kılar.

Başta Einstein olmak üzere birçok fizikçikuantum fiziğinin belirsizlik, iki durumun biraradalığı, üs üste binme gibi temel ilkelerini kabullen-ememişlerdir. Einstein mevcut sağduyusunu aşanbelirsizlik ilkesine daha öncede belirttiğimiz gibi'sevgili tanırı zar atmaz' diyerek karşı çıkar. Ona görebir şey aynı anda iki şey olmaz. Böylelikle doğanınyeni keşfedilen bu yasası karşısında bir bilim insanıolarak ters düşer. Einstein için bir şey ya ordadır ya dabaşka yerdedir. Bir şey tam olarak ya olmuştur ya daolmamıştır. Bir şey ya vardır ya da yoktur. Böylesisöylemlerle belirsizlik ilkesinin ve olasılıkların yokedilebileceğini, böylelikle kesin olarak her şeyinbilinebileceğini savunmuştur.


80

Belirsizlik ve olasılık bağlamında insan, doğave evren olgularını yeniden ele almaya çalıştığımızdabelirleyicilikten öte olasılıkçı, şansa yer veren bir sis-tem ile karşı karşıya kaldığımızı görürüz. Belli orandabildiğimiz ve üzerinde kesin yargılara vardığımızşeyler insanlık tarihi boyunca belirginliği anlaşılmışşeylerdir. Ancak onun ötesine adım atmayaçalıştığımızda kendimizi kaotik olasılıkçı bir ortamıniçinde buluruz. Doğadaki işleyişlerini bildiğimiz bellibaşlı düzenlerde dahi çoğu zaman birçok olasılıklakarşılaşılır. Bir bütün olarak evrensel yapıya bak-tığımızda bizde oluşan sağduyuya göre hiç de düzenliolmayan karışık ama kendi doğası açısından düzensi-zliğin düzeni diyebileceğimiz bir düzenin işlediğinibelirtebiliriz.

İnsan olgusu belirsizliklerin hâkim olduğu ençarpıcı örneklerden biridir. İnsan olgusu yaşamıboyunca kendi içinde ve dışında gelişen belirsizlikler-den kurtulup hem bireysel, hem toplumsal amaçlarını,istemlerini belirgin kılmaya çalışmakta ve kendisinegöre bir düzene koymaya çabalamaktadır. Bunu hembireysel, hem de toplumsal alanda sürekli bir biçimdeyapmaya çalıştığı halde, hiçbir zaman olasılıklardan veşanstan kurtulabilmiş değildir. Pratik olarak da yaşam-da çokça karşılaştığımız irademizin dışında gelişenolası durumlardan tam anlamıyla kurtulabilmeyibaşaramıyoruz. Yaşamımızın büyük bir kısmı olasılık-larla yani ' tanrıyı oynayan zarlar' tarafından belirlen-mektedir. Ancak bu durum insanın olasılıklar karşısın-da bekleyip durması, hiçbir şeye müdahale etmesinegerek olmadığı anlamına gelmez. Yani kimilerininkendiliğindenciliğin teorisine dönüştürme gibi bir

81


sonuç çıkarılamaz. Tam tersine olasılık, insana dahaçok hareket, eylem ve tercihte bulunma imkânı tanır.İradi olarak insanın olay ve olgulara müdahale etmegücü ve düzeyi, olasılıklar içinde amaç edindiğiningerçekleşmesinde belirleyici olmasını sağlar. Özellikletoplumsal alanda gerçekleşmesi muhtemel olasılıklartespit edilmişse bir insan tercih ettiği olasılığı gerçek-leştirebilir. Dolayısıyla belirsizlik ilkesi ile olay veolguları değerlendiren biri için başarı ya da başarısızlıkkendi elinde bir durum olur. Tercihini doğru yapan,yaptığı tercihin gerekliklerine göre çaba sarf eden birkişinin önünde engel olmaz. Bu ilke insanınbaşarılarının bilinç ve iradesiyle doğru orantılıolduğunu söyleyerek iradeli ve özgür bireylerinyaratılabileceğini de ifade eder.

Belirsizlik prensibi bilinemezcilik olarakanlaşılmamalıdır. Daha çok yüzde yüz bilinebilir vebelirlenebilir diyen ve kesinliğe koşullanmış mantığıaşma anlamına gelmektedir. Belirsizlik prensibi makrove mikro dünyalarda aynı anlam ve işlevselliğe sahipdeğildir. Makro dünyada sınırlı bir işlerlilik ve etkenolarak rol oynarken mikro olaylarda tam bir işlerlik vesüreklilik arz etmektedir. Mikro düzeydeki şeylergenel evrensel yapıda ve toplumsal olaylarda daha çokkaotik süreçlerde etkili rol oynayabilirler. Kaos süreç-lerinde bir ortamdaki en küçük etkiler ya da çok zayıfçıkışlar büyük değişimlerin yaşanmasına yol açabilir-ler. Dolaysıyla küçük etkenler her zaman güçlü etkidebulunamaz ve büyük sonuçlara yol açamazlar.

İnsan açısından belirsizliğin daha iyi anlaşıla-bilmesi açısından çeşitli yönleriyle belirsizliği yorum-lamakta yarar var. Evrensel gerçeklik içerisinde


82

insanın iradesi dışında gelişen, dolayısıyla insana rağ-men var olan doğanın varlığından söz edilebilinir.Sonsuz sayıda olasılıkların, ilerleyişi temelinde birakışın olduğu bilinir. Bu akış karşısında insanın birbütün olarak belirleme gücü yoktur. İnsana rağmengelişen bu doğal akış karşısında, insan var gücü ileiradesini ortaya koyarak, olayları kendi lehine, kendiihtiyaç ve istemleri doğrultusunda yönlendirme çabasıiçerisine girer. Burada, insanın ortaya koymuş olduğuenerji ve çaba istemlerinin gerçekleşmesinde önemlibir rol oynayabilir.

Sonsuz derinlik ve genişlikte akan bir nehirolarak görebileceğimiz bu doğa karşısında, insanın birölçüde eylemlerini gerçekleştirme ve ihtiyaçlarınıkarşılayabilme gücüne sahip olduğu söylenebilir.

Ancak insanın bu doğa içerisindeki konumuokyanusun göbeğinde gücü oranında balık yakalamayaçalışan bir balıkçıyı andırır gibidir. Ancak ikinci birdünya vardır ki daha çok ipleri insan elindedir. Budünya insanın yaratımları ile oluşturduğu yön veripgeliştirdiği özetle insanın kendisini gerçekleştirdiği birdünyadır. Burada, zarlar bizzat insanın elindedir.Anlattığımız ilk dünyada sadece dilek tutma istem veinançları itibarı ile bir karşılama söz konusuyken,zarları elinde tutuğu bu dünyada ise zarları tutma,zamanlama, hız, esneklik vs. hususlara dikkat ederektam olarak kendisini gerçekleştirme ve istemlerinesahip olma güç ve imkânına sahiptir. Buradayaratıcılık, ustalık, irade ve kararlılık gibi yönleramaçlarına ulaşmada insanın sahip olması ve geliştir-ilmesi gereken yönleri olmaktadır. Bu anlamda sonsuzolasılıklar üzerinden gerçekleştiremeyeceğin hiçbir şey

83


yoktur. Bir şeyi aşk derecesinde arzuladığında ve bunadenk bir enerji ortaya koyduğunda ulaşamayacağınhiçbir şey yoktur. İnsanın düşlerinde uzandığı sonsuzdiyarları ve oluşturabildiği bütün kurgularına ulaşa-bilecek bir enerji potansiyelini kendisinde barındırdığısöylenebilir. Sen mutlak anlamda ulaşamasan da insan-lığın bu düşlerini gerçekleştirmek üzere yol alacağınpekâlâ düşünülebilirsin. Bunların gerçekleşmesi isebüyük bir ihtimaldir. Örneğin düşlerimiz başka geze-genlere doğru uzanmasaydı, bugün başka gezegenlereayak basmamız veya uzaya keşif robotları gönder-memiz mümkün olamayacaktı. Bir uçak veya her hangibir şey tesadüflerle değil, daha çok insan kurgularınınürünü olarak geliştirilmiştir. Bir yönleriyle şeyleryapılmadan önce insan zihninde oluşurlar. Hayallerinkadar büyük ve düşlerin kadar özgür olma söylemi biryönüyle insanlığın bu doğasına gönderme yapmak-tadır. Bütün bunlara rağmen insan, her zaman yüzdeyüz bir belirleyiciliğe sahip değildir. İnsan, temelyaratıcı güç olduğu bu dünyada istemlerini genelliklegerçekleştirebilir. Başka bir izahla insan bin kez düşeşatabilir. Ancak bin birincisinde daha farklı bir sonuçlakarşılaşabileceği de doğası gereği gelişebilir.

Belirsizlik zaman zaman aşırı şüphecilik biçi-minde ele alınıp, hastalık derecesinde vardırılmaktadır.Öyle ki felsefi olarak salt göreceliliğin ve gidereknihilizmin teorisine dönüştürülebilinmektedir. Oysabelirsizliği, olaylarda yüzde yüz kesinlik arayan, ruh-sallık, tecrübe ve sezgiselliğe önem vermeyen, kendibedeninin varlığını dahi tartışmalık hale getirenDescartes'vari şüpheci anlayışların aşılması olarak elealınması daha doğru bir yaklaşımdır. Bu her şeyi


84

olduğu gibi görme ve kabullenme anlamına dagelmemelidir.

Kartezyenci bilimin kaba ölçücü mekanik vemutlakıyetçi anlayışıyla sistemini örgütleyen kapitalistsistem şimdi de kuantum felsefesini özellikle de belir-sizlik ilkesini sistemsel çıkarlarını gerçekleştirmedekullanmayı öngörmektedir. Kapitalizmde bir olgu sis-teme hizmet ediyorsa bu 'bilim laboratuarlarında kanıt-lanıp' toplumsal sahalardaki etkisi hesaplandıktansonra piyasaya sunulurken, kendisine yararlı ola-madığına inandığı bir şey hakkında da büyükşüphelerin oluşması için teoriler üretmekten geri dur-maz. Kartezyenci bilim anlayışındaki kesinlikçi, belir-lenimci yaklaşımlar üzerinden kapitalist sistem mutlakhâkimiyet anlayışını örgütlemiştir. Kartezyenci bilimikullanarak mutlak bir biçimde insan yaşamına nüfusetmeyi sağlayan kapitalist devletçi sistem, şimdi isebelirsizlik prensibini kullanarak egemen ölçüler ileözgürlükçü ilkeleri iç içe geçirerek anlaşılmaz kılmayıve böylelikle sömürücü yüzünü gizlemeyi hedeflemek-tedir. Kapitalist iktidarın son biçimi olarak da sözüedilen Bio iktidar tarzında bin bir maske kullanarakegemenliğini çok ince ve derinlikli bir tarzda tümtoplumsal yaşama hâkim kılarken bunun yanında aslın-da her şeyin belirsizlikten ibaret olduğunu sloganlaştır-maya çalışmaktadır. Kapitalizmde kesinlik kendisiolurken, belirsizlik dediği de bilindiği tarzdaki belirsi-zlik değil makyajlayıp görünmez kılmak istediği,özünü boşalttığı toplumsal değer yargılarıdır. Veböylece kendi iktidar tarzı ve biçiminin dışında herşeyi belirsizleştirmeye çalışmakta dolayısıyla kendisi-ni de bunun içinde belirsiz, görünmez kılmaya çalış-

85


maktadır. En çok da liberelazim, neoliberalizm vepostmodernizm gibi kavramlarla eşitliğe ve özgürlüğeişaret eden, ancak özünde sistem iççileştiren ve sis-temin ideolojik varlığını ifadelendiren yöntemlerlekafa karıştırıp varlığını sürdürmektedir.

Peki, toplumsal çıkarların gözetilmediği butersinden işleyen sistem gerçekliği dikkate alınmadanher şeyi belirsizleştirip kendimizi bu tersten işleyensistemin ve toplumun akıntısına bırakabilir miyiz?Olduğu gibi sistemin çarkını çeviren bu akıntıya ken-dini bırakmak tam anlamıyla köleleşmek, kendindençıkmak dolayısıyla da uçuruma düşmektir. Bu özellik-le belirsizlik ilkesinin genelde de kuantum felsefesininböyle sonuçlara yol açması için sistemin toplumauyarlama yöntemleriyle doğacak bir sonuçtur. Her şey-den şüphe etmek, insanlara güvenmemek, adeta bastığışeyin yerküre olduğuna inanmamak bugün sistemin ençok istediği şüphecilik düzeyidir. Bununla toplumsalgözenekleri parçalayarak güdülerine hapsolmuş bencilve yalnızlaştırılmış birey gerçekliği hedeflenmektedir.Üzülerek belirtmek gerekir ki bunda epeyce bir mesafede alınmıştır. Çünkü sistem bu kişilik ve bu kişiliklerinoluşturduğu toplumla bir süre daha varlığını güçlü birbiçimde sürdüreceğini bilmektedir.

Kapitalist sistem kuantum felsefesinin ve bufelsefenin temel ilkesi sayılabilecek belirsizlik ilkesinikullanarak anlam karmaşıklığı yaratarak her şeyianlamsızlaştırmaya çalışmaktadır. Ve böylelikletoplumun eski anlam dayanaklarını yıkarak bu anlamdeğerlerine dayalı sistem karşısında gelişebilecek yenianlam dünyalarını da var gücüyle engellemeye veanlamsız kılmaya çalışmaktadır. Örneğin birçok


86

düşünür ve yazarı da kullanarak ideolojiler çağının bit-tiğine işaret ederken, toplumun örgütlü anlam tarzınınbittiğine, kalanının da bitmesi gerektiğine vurgu yap-maktadır. Böylece toplumsal değer ve ahlaktan kop-muş, sisteme karşı en ufak bir direnci kalmamış, örgüt-süz, ideolojisiz, güdülerinin esaretinde yaşayan vetamamıyla bencilliğe hapsolmuş bireyler ordusunudaha fazla çoğaltmayı hedeflemektedir.

Kapitalist sistemin, toplumsallığı ifade edentoplum değerlerine saldırması, amaçlarını daha rahatbir biçimde uygulayabilmesinden ileri gelmektedir.Oysa kuantum felsefesinde her şeyin bir sitem içindeolduğunu, doğru anlamlara ulaşmanın da ancak sis-temin tümü ele alınarak mümkün olabileceğini belirt-miştik. Kapitalizmde özellikle birey ile toplum bir bir-ilerinden oldukça uzaklaştırılmıştır. Bunun anlamıkapitalizmde ne birey ne de toplum tanımlamasınındoğru yapılmadığı ve doğru yaşanmadığıdır.Toplumsal anlayıştan koparılan birey, toplumsallığıngücünden koparılarak sistem karşısında güçsüzlüğe,inançsızlığa ve manevi moral değerlerden yoksunluğadoğru itilerek köleliğe mahkûm hale getirilmektedir.Kapitalist sistem bunu en çok da toplumda gerçek-leştirmiş olduğu anlam karışıklıkları ve inanç yitimiüzerinden sağlamıştır. Sistemin bu saldırıları karşısın-da kendi güçsüzlüğünü çok derinden hisseden bireysistemi değiştirebilecek gücü kendisinde bulamaz.Böyle bir bireyin sarf edeceği sözler "ben güçsüzüm busistem çok güçlüdür, dolayısıyla bu sistem değiştirile-mez" gibisinden sözler olacaktır. Bu düzey her devletçitoplum sisteminin denetimine aldığı insanlarda yarat-mak istediği düzey olmaktadır.

87


Toplumsal değerlerin anlamsız kılındığı,çarpıtılıp tanınmaz hale getirildiği bir ortamda, herbireyin kendisine has bir anlam ve değer sahibiolduğunu varsaymak büyük bir yanılgıdır. Zatentoplumsallığın sistemsel olarak parçalandığı bir yerdebireylerin sağlıklı sonuçlar üzerinden insani değerlerile tanışması da mümkün değildir. Birey toplum içindeşekillenir. Bunun kuantum felsefesindeki karşılığıbirey toplum sistemi içinde bir parçacık veya dahaküçük bir sistem olarak kendini ancak toplum sistemi-nin içinde anlamlandırabilir. O zaman kuantum felse-fesinin bakış açısıyla evren, doğa ve toplum nedirsorusunu sorup cevaplamak ile doğru bir tanıma ulaş-mak gerekir. Doğru bir doğa ve toplum tanımlamasıy-la kurulacak toplumsal bir sistem yaratılmadan insanınkendini doğruya yakın tanımlayabilmesi de gerçek-leşmez. İnsan denilen varlığın anlam bulduğu sistem,toplum denilen olgudur. Toplumun üzerinde yaşadığıdoğa ile ilişkisi kadar, bireyin de içinde yaşadığıtoplum sitemiyle ilişkileri bir bütünlük kurularaktanımlanmalıdır. Birey toplumun üstünde bir kimlikolarak değil toplumun içinde bir kişisel ve toplumsaldeğer olarak görülmelidir. Tıpkı kuantum fiziğindekiyasalar gibi. İşte kuantum fiziğinin sağladığı gelişmedüzeyi ile tamda bu gün sistemin "ideolojiler çağı bit-miştir" dediği noktadan yola çıkarak, toplumsalbağlara büyük önem vermek bireyi toplumsal sisteminbir bileşeni olarak bütünlük içinde ele alarak toplumubu saldırılar karşısında ideoloji ve örgüt sahibi kılmakgerekmektedir.

Felsefenin gelişme mantığında önemli bir yeredinen, ikili yan, çeşitli peygamber, bilge ve filozoflar


88

tarafından da değişik biçimlerde yorumlanmayaçalışılmış, bu konuda çeşitli görüş ve yaklaşımlar önesürülmüştür. Ancak, Ruh- beden, madde-enerji, varlık-yokluk, yaşam- ölüm vb. gibi ikilemler çokça tartışıl-masına rağmen günümüze kadar pek doyurucu birizaha kavuşturulamamıştır.

Daha sonra Descartes de aynı şekilde evrende-ki bütün varlıkları birbirinden temelde ayrıştırdığımadde ve ruh ikililiğinde toplamaya çalışmıştır.Düalizmin bu tarz bir yorumu, metafizik ve idealist biryorum olarak nitelendirilmesine karşın, bununla birlik-te düalizm ya yok sayılmış, ya da idealizmin bir türüşeklinde yorumlanmıştır.

Evrensel Bağıntı İlkesi

Doğadaki olay ve olgularda, hiçbir yerdedirekt bağlılaşım olanağının bulunmadığı, birbiri ileolan iletişimlerinin gözlemlenemediği varlıklar arasın-da da bağlılaşımın olabileceğin öngörür. Evrenin ken-disi şeylerin bütününden oluşur. Kuantum düşünce-siyle varılan bağlılaşım ise şeylerden çok, şeylerarasındaki ilişkiler ağını ifade etmektedir. Kuantumdüzeyinde keşfedilen ilişkilenmeler eski dar ve yerelbağıntı kuramını aşmaktadır. Özce kuantum felse-fesinin yeni doğa ve evren tasvirlerindeki ilişkilen-meleri yerel düz- nedensel ilişkilerin çok ötesinde,yerel olmayan soyut nedenleri de kapsar. Somut bağlarkadar soyut bağların da varlığı ve önemini ön görür.Bağların düz nedenlerin ötesinde şiirsel tarzda, dolaylıve çoğu zaman direkt ve somut bağlar bağlamında izahedemeyeceği tarzda bağıntılar oluşabilmektedir. Zaten

89


kuantumun kendisi de büyük anlamda F.Capra'nın dey-imiyle bu olmaktadır: "Atom altı parçacıklar şeylerdeğil, daha çok şeyler arasındaki bağıntılardır. Ve buböylece sürer gider. Kuantum düzeyinde şeylere aslason veremezsiniz. Devamlı bağıntılarla uğraşırsınız.Doğadaki bütünleyicilik esas bağıntıdır. Atom altıdünyada bağıntılar, parçacık karşı parçacık ikileminitemel alınıp bu bağlam üzerinde durulmasıyla daha iyianlaşılır."

Parçacık fiziği teorisine göre aynı matematik-sel ifade eğer geçmişten geleceğe ya da gelecektengeçmişe doğru bir elektron hareket ediyorsa bu aynızamanda karşıt yöne doğru bir pozitronun hareketettiğini ifade eder. Parçacık etkileşimleri uzayda sağasola, zamanda ise ileriye geriye doğru hareket eden (4boyutlu evrenin) uzay zamanın herhangi bir yönünedağılır. Bu etkileşimleri tanımlayabilmek için uzayınbütün bölgelerini olduğu kadar zamanın da bütünanlarını kaplayan haritalara ihtiyaç vardır. Bu haritalaruzay- zaman diyagramları olarak bilinir. Hiçbiri bellizaman yönüne sahip değildirler. Sonuç olarak onlarıkullanırken, 'önce' ve 'sonra' kavramları kullanılamaz.Bundan dolayı neden ve sonuç arasında doğrusal birilişki yoktur. Bütün olaylar birbiri ile karşılıklı bağın-tılıdır. Fakat bağıntılar klasik anlamda nedenseldeğildir. Bütünün etkileşimi sonucu belirlenmişolmaktadır. Belirleyici olan düz çizgide zincirselnedenler değildir. Atom altı olaylarda bütünle parçalarıarasındaki ilişkiler ve etkileşimler onların varlıkların-dan daha önemlidir. Hareket vardır ama eni- konuhareket edenler nesneler değildir. Faaliyet vardır amafailler ortada yoktur. Adeta görünmeyen bir gösteri söz


90

konusudur. Bunu maddenin ruhu olarak da algılamakyanlış olmasa gerek; madde ile ruhun birlikteliği,birinin diğerine dönüşebildiği aynı şekilde her zamanbirinin diğerini oluşturduğu gerçeği daha çarpıcı birbiçimde açığa çıkmaktadır.

Bundan hareketle bir toplum yorumlamasınagidersek, hiçbir şey yalnız başına tüm çevre ve hattatüm doğal yapı düşünülmeden kendi özellikleriyledoğru bir biçimde izah edilemez. Bu açıdan bireytoplumdan, erkek kadından, toplum doğadan, doğa iseevrenin bütünlüğünden yalıtılarak ele alınamaz. Birbütün olarak birbiriyle iletişim ve bütünlük içeren birevren gerçekliğinde yaşıyoruz. Evrendeki her şey birözgünlüğe sahip olmakla birlikte, organik paralel birbağ biçiminde birbirine de bağlıdır. Bireyin bir özelliğibireyin tüm özelliklerinden ayrı düşünülemez. Fakatbir özellik bütünlüğü izah etmede büyük yetersizlikleriçerir. Birey toplum, toplum doğa, doğa evren bütün-lükleri parçayı belirlemede rol oynarlar. Bu açıdanbirey parçayı ifadelendirirken bütünleyici sistem ilişk-isini sağlayan toplumudur. Birey toplum, toplum doğailişkilerinin Kuantumik yorumunu geliştirip anlaşılırkılmakla şeylerin bağlılaşımları doğru tanımlanır veçözümlenebilmeleri bakımından büyük hakikatlereulaşabiliriz. Böylelikle özgünlük ya da özgürlük nasılve nereye kadar olabilir, nereye kadar olmalıdır yak-laşımı doğru ortaya çıkabilir. Bunun yanı sırabağlılaşımın yani toplumsallığın kapsam ve sınırlarınasıl ve nereye kadar olmalıdır savı da doğru bir tanımve belirlemeye kavuşabilir. Önderliğin bahsettiği bireyile toplum, kadın ile erkek, toplum ile doğa arasındakioptimal dengede ancak bu temelde kurulabilir.

91


Canlılık, esneklik, özgür tercih ve sezgisellikise doğanın diğer özelliklerini ifade etmektedir. Özgürolma istemi doğanın özünde vardır. Bağlılaşımı redde-den bir tarzda olmayan bu özgürlük istemi atom altıdünyada gözlemlenen olaylarda görülmüştür. Sonderce hareketli ve kendi etrafında (Spin) dönüşleryapan elektronlar üzerinden deneyler yapılmıştır.Çembere alınan elektronların daha fazla hızlanma eğil-imi içerisine girdiği, git gide daraltılan çemberin elek-tronlarda bu çembere karşı bir tahammülsüzlüğe nedenolduğu ve kaçıp kurtulmaya yönelik eğilimini sonderece hızlandırdığı gözlemlenmiştir. Elektronlardadile gelen bu durum, dar kalıplara sığmaya, hapsedilm-eye, nefessiz kılınmaya tahammül edemeyen doğanıntemel bir özelliğini ifade etmektedir. Bu özellik insan-da özgürlüğün temel bir eğilim olarak var olmasıbiçimde yaşanmaktadır. Önderlik, 'Hiçbir yasa özgür-lük yasasının üstünde bir güce sahip değildir' diyor.Ve bu yasa insanda dile gelen en çarpıcı ve en güçlüyasadır.

Toplumsal tarih boyunca özellikle de ataerkildevletçi toplum gerçekliğinden günümüze kadarsömürüyü ön gören zihinsel- ideolojik faaliyetlerçeşitli yasa, kanun ve zor aygıtlarını devreye sokaraktoplumsal gerçekliği egemenlik altında tutmayaçalışmışlardır. Fakat hiçbir sitem istediği tarzda sonsuzhâkimiyetini kuramamış ve bunu istediği gibi sürdüre-memiştir. Burada sistemleri yıkma veya değişime zor-layan olgu ise özgürlük eğiliminin kendi ifadesi olandemokratik komünal değerlerin direnmesi ve arayışlarıolmuştur. Ancak iktidarcı-hiyerarşik-devletçi man-tığının insanda kötü özellikler yaratması iktidarın çok


92

kodlu şifreler biçiminde kendisini gizlemesi olgusunuçözemeyen insanın iyi yanı olarak özgürlük eğilimi,devletçi zihniyeti aşamadığından karşıtına dönüşmek-ten, sistemin birer mezhebi haline gelmekten kurtula-mamıştır. Dolayısıyla yaklaşık beş bin yıldır ağırlıktagelişen insanca olamayan insanın kötü yanıdır. Ancaken ölü toplumsallık bile özgürlük eğilimden tümdenvazgeçmemiştir. İnsanın iyi tarafları fırsatını buldukçasel gibi büyüyüp en yıkılmaz, sarsılmaz duvarları bileyerle bir edebilmişlerdir. Hassas, esnek ve sürekli akın-tı, yani değişim halinde olan toplumsallık ve doğa,özgürlükleri daraltan, dar katı değişmez hiyerarşikyapılanmaları sistemleri kabullenemez. Onları kaldıra-maz. Sürekli bu yapıyı aşma eğiliminde olur. Ve sürek-li bunu aşabilmenin kendi içinde barındırdığı potan-siyelini büyütmeyi esas alır.

Zorunluluk denilen şey, egemenlerin sürekliköle yetiştirmesinin teorisinden çıkmıştır. Zorunlulukistisnai durumlarda olur. Bu anlamda zorunluluğu birilke biçiminde ele almak ve kabullenmek köleleştiren,yanlış bir anlayıştır. Doğada, özellikle de insandoğasında işleyen zorunluluk değil, özgürlük yasasıdır.Doğadaki canlılık, esneklik ve kuantum dünyasındakiparçacıklarda gözlemlenen özgür tercihler, özgürlükyasası bağlamında bize çok çarpıcı örnekler sunmak-tadır. Zorunluluğu bir yasa biçiminde ele almak ve öylealgılamak özneden nesne olmaya doğru gitmenin yol-unu ardına kadar açmaktadır. Egemenlik ve mutlaklık-lar karşısında olasılık ve özgürlük kavramlarına yervermek kuantum felsefesinin temel gereklilik-lerindendir. Zorunluluk egemenliğin temel kavram-larındandır. Zorunluluğun bilincine varmak yalnız

93


başına özgür olmak değildir. Bu köleci ahlaktan kay-naklanan bir yorumdur. Bunun yerine zorunluluğunbilincine varma ve onu aşma iradesini göstermeyiözgürlüğün temel ilkesi tarzında ele alma ve özgür-lüğün bilincine varma ancak özgür ahlak sayılabilir.

Bunları belirtirken zorunlu olarak gerçekleşenveya gerçekleşmesi gereken şeylerin hiç olmadığınısöyleyemeyiz. Fakat bu temel bir ilke veya özellikolarak ele alınamaz. Özellikle toplumsal sistem ilişkive özellikler bağlamında esas alınması gereken vetemel bir ilke olarak işleyen özgürlük yasasıdır. Önder-lik, savunmasında bunu zorunluluğun bilincine var-mak ve onu aşmak biçiminde dile getirmektedir. Yanionu aşma bir ön koşul olarak belirlendiğinde zorunlu-luğun aşılması söz konusudur. Zorunluluğun bir kader,bir yaşam ilkesi olarak kendisini sürdürmesi doğrudeğildir.

Diğer temel bir özellik ise sezgisellik olayıdır.Bilgiye olay ve olgulara ulaşmada temel ve önemli birrol oynayan sezgiselliğe yer vermeyen kartezyencianlayış, özellikle felsefi açıdan insan ufkunun daral-ması ve mekanik kalmasına sebebiyet vermiştir.Matematiksel formülasyonlar ve kesinlikçi düşüncecil-iği ile insanlığın duygu, sezgi ve ruhsal dünyasıüzerinde büyük tahribatlara yol açmıştır. Bu yaklaşımgenel doğa bilimlerinin yanı sıra en çok sosyal bilim-lerde toplumsal gerçeklik ve insan üzerinde indirgeme-ci formüller biçiminde yaklaşımların geliştirilmesineyol açmıştır. Giderek bütün bilim dallarına hâkim olanbu anlayış olmuştur. Kaba maddeci, ölçücü mantıklatoplumu ele alan Kartezyenizm, toplumun doğalorganik yapısını darbeleyerek, ruhsuz, düz- mekanik


94

bir toplumsal yoruma yol açmıştır. Artık şu çok iyi bil-inmektedir ki, insanın ruhsal, sezgisel ve duygusalgerçekliği mekanik ölçülerle izah edilemez. 2 X 2= 4eder yaklaşımında olduğu gibi matematiksel bir sonuçile insan olgusunun o akışkan ve değişken yapısıyorumlanamaz, çözümlenemez. Bu insan tabiatınınkaldıramayacağı bir durumdur. Bu kartezyenci bilimci-lik yaklaşımı batı toplumlarına birçok maddi imkânsunmasına rağmen, insanlığı ruhsallığından boşalttığıiçin, yüzlerce ruh bilim vb. kurumlaşmalarına rağmendin kadar insan olgusunu toplumsal yanıyla anlaşılırkılamaması onun kaba mekanikçiliğinden kaynaklan-maktadır. Bu 'bilimsel yaklaşım' sonuçta insanı birmakine gibi ruhsuz, maneviyatsız ele almaya sebebiyetvererek, bilim adına insanda dinlerden daha büyük veonarılması zor sonuçlara yol açmıştır.

Doğu mistisizmini hiçleştiren ve doğu insanınıaşağılayan batı ölçücülüğü ve egemen bilimciliği,toplumsal maneviyatı ve ahlakı çözerek toplumunbüyük bedeller ödenmesine neden olmuştur. Kuantumdüzeyinde ulaştıkları doğa ve insan gerçekliğinin,doğunun mistik yorumlarıyla büyük bir paralellik içer-mesi ise bilim adamlarında büyük bir şaşkınlık yarat-mıştır. Bu yeniden tanrı fikrine sarılmayı değil, insanve doğa olgularının maddi ve manevi olarak bütünlük-lü bir yoruma kavuşturulmasını ve yapılan yanlışlarıngiderilmesinde yeni, daha doğru ve daha doyurucuçözümlemelere ulaştırmalıdır.

Kuantum düzeyindeki yeni doğa gerçekliğidoğal ve doğru olana ulaşmamız açısından yeni bir bil-imsel temel oluşturmaktadır. Artık kaba ruhsuz bilimanlayışı aşılmış durumdadır. Elektron ile pozitronların

95


çarpışması sonucu oluşan fotonların karşıt yönlerdehareket etmeleri esnasında birisinin yönüne müdahaleedildiğinde diğerinin de aynı paralellikte hareketetmesi somut olduğu kadar soyut bağlılaşımın da varolduğunu göstermektedir. Parçacıklar, örneğin elektronpozitron ikilemi dünyanın bir ucundan diğer ucuna bir-biri ile telepati yolu ile iletişim kurabilmektedirler.Doğadaki bu gerçeklikler bize düşüncenin salt somutkaba maddi olgularla değil, başta maddenin ruhsallığıolmak üzere sezgilere de büyük önem vermemiziöngörmektedir.

Doğanın diğer bir özelliği ise özgür terciholayıdır. Parçacıklar öyle rasgele bir araya gelip yenibileşim ve oluşumlar oluşturmazlar. Örneğin bir fotonhareket ederken o çevrede bulunan tüm elektronlartitreşmeye başlarlar. Foton oradaki tüm elektronlarınnabzını yokladıktan sonra, içlerinden bir tanesindekarar kılar ve gidip onunla birleşir. Foton bütünleştiğielektronda karar kılmadan önce herhangi bir elektron-la da ilişkilenebilir. Bütün bu elektronlardan biriniseçmek olanak dâhilindedir. Foton burada bol miktar-da tercih yapma imkân ve olanağına sahiptir. Amiyanetabirle kanının kaynadığı, beğendiği herhangi bir elek-tronda karar kılması, parçacığın özgür iradesi ilegerçekleşmektedir. Parçacıkların ilişki biçiminden deanlaşılacağı gibi bol seçeneklilik ve özgür tercihlilikdoğanın özünde mevcuttur. Bunu kuantumcu toplumfelsefesince ele aldığımızda gerek birey, gereksetoplum olarak yaşam anlayışımızda çeşitliliğe yer ver-mek durumundayız. Bunun yanı sıra zihniyetyapılarımız seçenekleri iyi tahlil edebilmeli ve özgüriradesince kendisini alabildiğince en uygun biçimde


96

kararlaştırabilmelidir. Eski seri-kaba atomcu madde veoluşum fikri, sezgisellik, aynı andalık, çeşitlilik, çok-luk, renklilik, paralellik, ruhsal ve organik bütünlükgibi kavram ve içeriklere yeterince yer vermemektey-di. Bu tür kavram ve yaklaşımlar oldukça sınırlıydı.

Kuantumcu oluşum ve madde teorisi ileyapılan yeni doğa ve toplum tasvirleri bu saydığımıztüm ilke ve özellikleri bolca içermektedir. Özelliklemaddenin oluşumu, biçimi ve mantığı, bize bu konudaoldukça önemli veriler sunmaktadır. Bütünün ve bubütün içerisinde devinen sonsuz sayıdaki varlıkların(çokluğun) maddi yapıda bir ilişki çelişki ve uyumiçerisinde olması oluşumun inanılmaz bağların oluş-ması temelinde gerçekleştiğini göstermektedir.

En küçük parçacıkların temel taşlar olabildiği,sistem içerisinde en hayati misyonlar üstlenebildiği veyine oluşumun bu küçük parçacıkların küçük sistem-lerinin paralel tarzdaki ilişki ve uyumu sonucu gerçek-leştiği düşüncesi, eski madde ve oluşum mantığınınaşılmasında önemli bir yeniliği ifade ederler.

Toplumsal ilişkilerin gelişiminde temelindeböyle bir ilişki söz konusudur. Toplumun kendisiböylesi bir bağ ve ilişki yumağını ifade eder.

Maddi oluşumda esas ilişkinin düz değil para-lel olduğu, ilişkide görülenin yanı sıra göremediğimizsonsuz sayıda varlığın rol oynadığı başka bir gerçek-liğe işaret etmektedir.

Küçük, çaptaki tekli ilişki ve sistemler çoklukve bütünü ifade eden toplumun temel taşlarıdırlar.Toplumsal olguda değişim yaratma mantığı büyük-genel sistemin küçük sistemlerin bir araya gelmesiyleoluşup anlam kazandığı, küçük sistemlerin de ancak bu

97


büyük- genel sistemle var olabileceği gerçekliğinedayanmak durumundadır.

Son bilimsel verilerle toplumsal sistemi açık-lama tam başarılmış olmaktan uzaktır. Bugün itibarıy-la son bilimsel verilere en yakın duran toplumsal sis-tem Konfederalizim olmaktadır. Özellikle Kuantumfelsefesi ile evren, doğa ve atom altı dünyaya bakıl-dığında bu daha çarpıcı görülmektedir. Toplumsal sis-temi kuantumik düşünmek bize çok şey kazandıracağabenzemektedir. Aksi halde üsten yaklaşımlarla kalıcı,doğru ve gerçekçi çözümlere ulaşılamaz. Parçacıklarınbir araya gelmesi ekip oluşturmasına benzer birbiçimde birkaç ekibin bir araya gelip başka bir ekipoluşturması kuantum felsefesinin örgütlenme tarzınıyansıtmaktadır. Bu konfederalizim örgütlenmesini veonun mantığını ortaya koymaktadır. Çeşitli biçimlerdedağınık olan ve güçsüzleşen şeyleri bir araya getirmeonları güçlendirecek bir biçimde örgütleme ve buörgütlülükleri bir üst örgütleme içerisinde toparlama,bütünleştirme durumudur. İnsan toplumu açısından dabu durum güç olma, irade kazanma ve yeni bir sistem-le alttan üste doğru örgütlenmedir.

Uzay zaman üzerine

Uzay zaman ve hareket olguları günümüzünen çok tartışılan konularından biridir. Olayları anla-mak kendimizi ve içerisinde yaşadığımız uzay zamanıanlamak gerçektende önemlidir. Özelliklede doğru yerve zamanda hayatta gerekenleri yapabilmemiz veyakendimizi daha doğru- verimli ve anlamlı şekildegerçekleştirebilmemiz açısından uzayzaman ve


98

hareket olgularını anlamak büyük önem taşır. Sözkonusu olguları doğru tanımlayıp ona denk bir eylem-sellik içerisine girmemiz halinde çok daha verimli-anlamlı bir eylemsellik ve ona denk bir yaşamın içeri-sine gireceğiz. Uzay zamana yaklaşım ve bu olgularıanlama biçimi insanın yaratım düzeyinin belirlen-mesinde büyük bir rol oynar. Uzay zaman yorumu-muzu klasik uzay zaman yorumlarından azda olsa fark-lı kılacak yön insan olgusu üzeride söyleyeceğimizbirkaç söz olacaktır.

Uzay Zaman Nedir? Veya uzay zaman olgularıüzerine neler söylenmektedir? Bunları ele alcağız,ancak diğer doğal yasallıkların bire bir insanauyarlanamayacağı gerçeğinden hareketle uzayzamanın doğa olayları için veya somut yaşamsal olgu-ların belirlenmesindeki geçerliliğinin toplumsal birolgu olan insan için ne denli bir geçerliliğe sahipolduğu sorusunu sorup cevap aramak üzerinde dura-cağımız esas yön olacaktır.

Olay ve olgular üzerinde sınırlayıcı bir roloynayan uzay zamanın insan üzerinde nasıl bir sınır-layıcılılığı var? Veya bu olguların insan üzerinde sınır-layıcı bir etkisi var mıdır? gibi bazı temel sorularıkendimize sorup bunlara yanıt geliştirmeye çalışa-cağız. Bu yönlü yorumlarımızı geliştirmeden öncebaşta Newton'un uzay tanımı olmak üzere geçmiş uzayzaman ve hareket olgularını tanımlama ve ele alışbiçimleri üzeride kısaca durabiliriz.

Newton uzayı üç temel özellik üzerindentanımlamaktadır. En, boy ve derinlik olarak uzayı,zaman ve hareketten kopuk ve onlardan bağımsız biryapı biçiminde tanımlamaktadır. Newton'cu anlayışa

99


göre uzay zaman ve hareket olguları daha öncedenbelirlenmiş bir birinden kopuk dolayısıyla bir birinerağmen var olabilen mutlak ve değişmez şeylerdir.Uzayı en, boy ve derinlik biçiminde üç boyutlu bir yapıolarak tanımlayan Newton mekân (uzay) olayınızaman ve hareketten bağımsız oluşmuş bir yapı biçi-minde tanımlar.

Benzer bir tanımlama zaman ve hareket olgusuüzerinde de yapılmaktadır.

Buna göre zamanında tıpkı uzay gibi kendibaşına bir varlığa sahip olduğu, her yer de eşit düzeydeişlediği, dolayısıyla zamanın mutlak ve evrensel birniteliğe sahip olduğu biçiminde bir görüş savunulur.Newton'cu zaman, insandan, uzay ve harekettenbağımsız olarak var olan ve ilerleyen bir süreç- akışbiçiminde ifade edilir. Böylece Newton'cu zamandiğer olgulardan bağımsız, mutlak ve değişmez birolgu biçiminde düşünülür. Uzay içerisinde cereyaneden gelişen hareket olgusu içinde benzer bir yaklaşımsöz konusudur. Hareket olgusunun mekanik ve mutlakbir yapıya sahip olduğu dolayısıyla hareketin belirlen-mesinde uzay zamanın belirleyici bir etkisinin bulun-madığı biçiminde bir yaklaşım söz konusudur. Bu uzayzaman tanımı 20.yy başlarına kadar Newton'cu para-digmanın temelini oluşturmuştur.

Her şeyden kopuk, değişmez ve mutlak birolgu biçiminde ele alınan, zaman kavramı, görelilikteorisiyle aşılarak yeni bir anlam ve tanıma kavuşturu-lur. Zamanı uzayın bir parçası olarak ele alan Einstein,uzay zaman formülünü geliştirir. Zamanı, uzayın varolmasıyla birlikte akmaya başlayan bir süreç olaraknitelendiren Einstein, zamanın oluşabilmesi için bir


100

uzaya gereksinim olduğunu, aynı şekilde bir uzayınoluşabilmesi içinde belli bir zamana ihtiyaç olduğunu,dolayısıyla zamanı uzayla birlikte açığa çıkan bir olguve uzayın vazgeçilmez bir parçası olarak görülmesigerektiğini vurgulamıştır. Böylece Newton'un üçboyutlu uzayı dördüncü bir boyut olarak zamanıneklenmesiyle uzay zaman biçiminde bir kavramlaştır-mayla değişme uğramıştır.

Zamanın mutlak ve değişmez olmadığını savu-nan Einstein, gerek kütlenin değişmesi gereksehareketin hızındaki değişimlere paralel olarakzamanında değişim göstereceğini belirtir. Her hangibir harekette hız arttıkça zamanın kısalacağını belirtenEinstein ışık hızına ulaşılması halinde ise zamanındurma noktasına geleceğini vurgulamaktadır.Newton'ca mutlak olan hareket, Einstein'de de mutlak,ancak göreli olarak değişiklik gösterir. Einsteinhareketin olduğunu ancak gözlemcilerin fark etmesiylebirlikte gözlemci açısından mutlaklaşacağını belirt-mektedir. Newton'da düz çizgisel olan hareketEinstein in kütlelerin uzayda kütleleri oranında birçukur oluşturdukları görüşü ile birlikte hareketlerin buuzay bükümüne uygun olarak yol almaları hareketinsadece düz çizgisel bir tarzda değil aynı zamandaeğrildiği görüşü gelişmeye başladı. Yine hareket veyaolayların uzay zamandaki değişimlere bağlı olarakdeğişiklik gösterebileceği görüşü bu tanımlamalarlabirlikte açığa çıkmış gelişmişlerdir. Bu görüşleriniçeşitli düşünsel ve pratik deneylerle de destekleyenEinstein, geliştirmiş olduğu özel ve genel görelilik teo-rileriyle Newton'cu kuramı temelinden sarsmıştır.

101


Uzay zamanı tartışırken veya uzay zamankavramları üzerinden olay ve olgulara yaklaşım-larımızı düzenlerken doğal olarak şu sorularıkendimize sormak durumunda kalıyoruz. Acaba uzayzamanı kavramlaştırmayan atalarımızın bir uzay vezamanları yok muydu veya kendi yaşam ve ilişkilerinidüzenlerlerken tabi oldukları bir uzay zamanları varmıydı? Bu konuda kısaca şunları vurgulayarak geçebil-iriz. O dönem insanlığı her ne kadar uzay zamankavramlarını kavramlaştıramamış olsalar da dolayısıy-la yaşam ve ilişkilerini düzenlerken uzay ve zamankavramları üzerinde bir yaklaşım geliştirememişlersede eski insanlarında uzay zaman olgularını pratikyaşamları itibarı ile bildikleri ve yaşadıklarısöylenebilir. Sadece içgüdüsel bir yaklaşım gelişmişolsa dahi burada bir uzay zaman olgusundanbahsedilebilir. Avlama, bitki toplama mevsimleri takipedebilme yetenekleri bu olgular üzerinden zamanlamayapma ve buna denk harekete geçmeleri bile ata-larımızın bir uzay zamanlarının olduğu yönünde bizibilgilendirmektedir.

Kuantum dünyasına girildiğinde ise bildiğimizanlamdaki zaman olgusu bambaşka bir hal alır.Kuantum dünyasında bizim mevcut algılayış veölçümlerimizle bir zaman olgusundan bahsetmekoldukça zorlaşır. Bir parçacığın aynı zamanda iki fark-lı yer ve durumda olması sağduyuyu zorlayan en temelkuantumik hareket biçimi olmaktadır. Kuantumdünyasında zaman ile hareket adeta bütünleşir. Yani,orada zamanın kuantizasyonu yaşanır. kuantize olmuşzaman o dünyanın yasalarına göre belli bir zaman dili-mini ifade edebilir. Ancak makro dünyada işleyen


102

zaman ile kıyaslandığında zaman sıfırlanır. Kısacası,kuantum düzeyinde zamanda önce ve sonra, ileri veyageri kavramları bildik tarzdaki anlam ve işlevleriniyitirir gibidirler. Einstein'ın zamanı uzayla birliktebaşlayan bir süreç olarak formüle ettiğini vurgu-lamıştık. Klasik fizik ve görelilikte hareket, uzay-zaman ikilisi içerisinde yol alan ve ölçülebilen bir olguolarak düşünülür. Albert Einstein, Işığın sabit vedoğadaki son hız olduğunu, dolayısıyla ışık hızındailerleyen bir şeyin zaman olgusuyla bütünleşeceğinivurgulamıştı. Aslında kuantum dünyasında gerçek-leşenler Einstein'ın bu tarihsel tezini desteklemekte-dirler. Burada oluşum an meselesidir yani her an olu-şumdur. Oluşum ile uzay yine oluşum ile zaman asın-da makro dünyada olduğu gibi açık bir mesafe söz ko-nusu değildir. Özetle uzay zaman ve hareket olgusu ya-ni oluşum bu dünyada bütünleşmekteler. Başka birdeğimle, hareket zamanla bütünleşerek uzay zamanınbir parçası haline gelir. Peki, uzay ve zaman olgularıneden bu kadar önemli? Uzay zamanın insan için anla-mı ne? Buna benzer birçok soru sorulabilir. Burada bir ikihususu belirtmek söz konusu sorulara cevap olabilir.

Uzay zamanın olay ve olgular üzerindeki sınır-layıcılığı bilinmektedir. Her olay ve olgu uzay zamanınsınırlayıcılığı içerisinde gerçekleşir. İçerisinde gerçek-leştiği yer ve olayı kapsayan zaman olay ve olgularıbelli bir sınırlamaya tabi tutarlar. Kuşkusuz birçok olayve olgu geçmişin anıları ve mirası üzerinde gelişir, aynızamanda geleceğe umuda ve geleceğin inşasına dönükgerçekleşmektedirler. Ancak bu durumda söz konusuolay ve olguları bu uzay zamanın dışına çıkaramamak-tadır. Geçmişin gücü ve geleceğin tasarısı bile söz

103


konusu olay ve olguları bu sınırlayıcılıktan kurtara-maz. Peki, aynı şey insan içinde geçerli midir? Veyanereye kadar geçerlidir? Uzay zaman insan üzerinde deböylesi bağlayıcı bir etkiye sahip midir? Bu noktada dabir kaç şey söylemek mümkün. Her fiziksel olguaçısından olduğu gibi insanda kendi varlığıyla bu uzayzamanın sınırları içerisine girer. Yaşanan olaylargeçmişten güç alsalar ve geleceğe dönük coşkuyubarındırsalar bile uzay zamanın sınırlayıcılığını aşama-maktalar. Ancak her ne kadar olay ve olgular bu sınır-lamaların dışına çıkamıyor ve söz konusu yer vezamana ait birer olay ve olgu olsalar dahi açığaçıkardıkları enerji günü ve geleceği etkileme gücübağlamında uzay ve zamanın sınırlarını zorlayabilir birpozisyona gelmektedir. Uzay zaman olgusuToplumsalbir olgu olan insan için farklı bir anlam kazanır.İnsanın gündeki durumu ve gerçekleştirdiği eylemi herne kadar o anın ve yerin sınırları içerisinde olsa bileinsanın sahip olduğu potansiyeli bu dar yer ve zamantanımlarını aşabilecek bir doğaya sahiptir. Somutyaşanan olaylar ve fiziksel olarak insan sınırlarıniçerisinde olsa bile insanın doğası duygu düşünce veruhsallığı bu uzay zamana sığmayacak bir enerji potan-siyelini ifade eder. Son derece değişken geçmişinizlerini ve geleceğinin umutlarını kendinde taşıyaninsan sadece içerisinde olduğu anla izah edilemez.Özelliklede sahip olduğu düşünce duygu ve hayal gücüsayesinde evrenin ve maddenin derinlerindeki dünyayıkeşfeden insanın dar bir uzay ve zaman tanımıyla izahedilebilmesi gerçektende zor bir olaydır. Fizik bili-minde kuramsal olarak ulaşılmış bir sonuç olarak,zamanda geriye gitmek ve zamanda ileri gitme olayı da


104

insanın bu doğasından kaynaklı olarak gelişen birdurumu ifade eder. Başka bir açıdan insan ve zamanolgusunu ele alacak olursak; özelliklede insanı yaratımgücünü arttırması ve daha güçlü anlam bulması açısın-da bu husus önemlidir. Öncelikle Newton'cu uzay vezamana baktığımızda gerek yaratımda bulunmagerekse yaratımları gerçekleştirmede uzay zamanolgularının bu yaratımlar üzerindeki etkisi fazladikkate alınmamaktadır. Uzay zamanın mutlak-değişmez ve bir birinden bağımsız oluşu nedeniylegerçekleştirilenler yer ve zamana fazla bağlanmadanele alınmaktaydılar. Burada uzay zaman ve hareket birbirinden bağımsız düşünüldüğünde aralarında koca birmesafe oluşmaktadır. Dolayısıyla bu uzay zamanınfazla verimli ve gerçekleşen olaylarında çok sağlıklıolduğu söylenemez. Görelilik teorisiyle birlikte uzayzamanın ilişkililiği ve göreli olması ve hareketinesnemesi olaylar ile uzay zaman arasındaki bağı bellibir düzeyde oluşturarak olay ve olgulara yaklaşımdasöz konusu şeyleri ele almada çok önemi gelişmelerinyaşanmasını beraberinde getirdi. Uzay zamanın birbirine bağlanması hareketin esnekliği ve görece mut-laklığı olay olgular ile uzay zaman arasındakimesafenin büyük ölçüde kapanmasına yol açtı. Yerzaman ve hareketin iç bağıntıları nedeniyle bir birileri-ni tetiklediği, birbirinin belirlenmesinde önemli rolleroynadıkları gerçeği görece daha planlı bir yaklaşımıngelişmesini beraberinde getirdi. Kuantum fiziğiyle bir-likte bu durum çok daha farklı bir boyuta varmaktadır.Uzay zaman ve hareket arasındaki mesafenin tamamenortadan kalktığı hareketinde uzay zamanla bütünleştiğiyeni bir gerçeklik ile karşı karşıyayız. Her anı oluşum

105


olan bu uzay zamanda oluşum bildiğimiz anlamda birzamana ihtiyaç duymamaktadır. Bu durum yeni biroluşum diyalektiğiyle karşı karşıya kalmaktayız.Eskinin uzun ve verimsiz zamanı yerine her anıoluşum olan bir zamanı yakalamak bu zamanayetişmek insandaki yaratımın süreklileştirmesi açısın-dan son derece önemli olmaktadır. Yani yaratımı genişzamana ve kaba olgulara indirgeme yerine her anıoluşum ve her anı anlam yaratması insanın devrimselnitelikte bir gelişmeyi ifade eder. Önder APO, bukonuya yönelik anlam zamanı kavramını kullanmak-tadır. Bu kavramla insanın ne kadar uzun yaşadığıdeğil, yaşadığı zamana sığdırdığı anlam, değer veyaşamın önemine vurgu yapılmaktadır. Önder APO'dagerçektende işleyen bu zamandır. Her anı değişimoluşum ve anlam bulma olan önder APO, zamankavramıyla adeta bir yarış içerisindedir. Bu noktadabirçok çözümlemesi olan önder APO, zamana yak-laşım konusunda her zaman eleştirel olmuştur. Buanlamda bir uzay zaman ve hareket algılayışı yaratım-larımızı daha güçlü ve hızlı gerçekleştirebilmemizaçısından hayati önemdedir.

Düalizm

Atom altı parçacıklarda açığa çıkan düaliteyeışığın doğası ve hareket biçiminin anlaşılmasına yöne-lik yürütülen tartışma ve gerçekleştirilen deneylersonucu ulaşılmıştır. Düalite, ilk defa Kuantum Fiziğiya da Kuantum Felsefesiyle keşfedilmiş bir doğa özel-liği ya da pozitif bilim ile türetilmiş yeni bir kavramdeğildir.


106

Felsefenin de temel gündemlerinden birinioluşturan düalizm, anlam ve içerik olarak insanlaş-manın geliştiği ilk evrelere kadar uzanır. İlk olaraktürümüzün kendisini ve içinde yaşadığı doğayı farketmesi ile birlikte doğası gereği açığa çıkan, gece-gündüz, soğuk- sıcak, açlık -tokluk, ölüm -yaşam, yerve gök gibi ikilemlerle buluşması söz konusu olmuştur.Toplumsallaşmanın yoğunlaşması ve düşünceningiderek soyutlama düzeyinde gelişim göstermesiylebirlikte olumlu veya olumsuz insan yaşamı üzerindeetkide bulunan olay ve olgular daha üst düzeyde birkavramsallaştırmayla insan yaşamının vazgeçilmezbirer parçası haline gelmişlerdir. Temel kavramların ençok türetildiği mitolojik düşünme biçiminden başla-yarak tek tanrılı dinlere, oradan da felsefe çağınadeğin, diğer bazı temel yaşamsal kavramlar gibi buikili yapıda olan kavramlaştırmalarda daha fazlageliştirilerek sürdürülmüştür. Doğaca yansıyan ikiliözellik bir anlamda felsefenin üzerinde gelişim göster-diği temel doğa özelliklerinin başında gelir. Düalistlik,genel anlamıyla her ne kadar ikili, iki yanlı olmayıifade etse de ikiliyi farklı biçimlerde ele alan yaklaşım-larda söz konusu olmuştur. Oluşa gelen felsefede düal-izm, birbirine indirgenemeyen iki karşıt ilkenin varlığışeklinde tanımlanmış, iki karşıt yapının karşı karşıyakonulması suretiyle yorumlanmıştır. Felsefenin de entemel sorunu olagelen madde ve ruh ikilemi, kavram-sal düzeyde düalizmi de koşullamıştır. Bu anlamdadüalizm terimini felsefeye ilk sokan kişi, antikçağYunan düşünürlerinden olan Anaksagoras olmuştur.Anaksagoras'a göre düalizm, birbirine indirgenemez

107


olan madde ve ruhun ayrımıdır. Her ne kadar klasikfelsefe geleneğinde ikililiği Anaksagoras geliştirmişolsa da ikilinin köken olarak çok daha eskileredayandığı bilinmektedir. Mitolojik ve tek tanrılı dingerçeğinde ikilinin çok çarpıcı bir biçimde işletildiğioldukça açıktır. Varlığı olay ve olguları açkılamadaikilinin temel alındığı bilinmektedir. Kitabi mukad-desteki yaratılış gerek mantık gerekse söylem bazındaolsun, temelinde buna dayanır. Yer, gök, tanrı, insan,melek, şeytan, kadın, erkek vs. bu ikilemleri simgeler.Bunların yanı sıra en çokta İkililiği felsefe temelli olandoğacı dininin temeline yerleştiren Zerdüşt peygamberolmuştur. İyilik- kötülük, karanlık- aydınlık vb. temelaldığı ikili kavramlar olmuştur. Tanrılarını bile buikileme dayandırmıştır. İyilik tanrısı Ahura Mazda,kötülük tanrısı Ehriman bu ayrışmanın sonucundaoluşmuştur. Bunların yanında yukarıda da belirtildiğiüzere, ikiliyi farklı biçimlerde ele alan değişik yak-laşımlarda söz konusu olmuştur. İkiliyi bir yandankarşı karşıya koyma yaşanırken bir diğer yönüyle baştaoluşum olmak üzere olay ve olguları ikilinin varlığı vebirliği ile açıklama yoluna gidilmiştir.

Son olarak Descartes de aynı şekilde evrende-ki bütün varlıkları birbirinden temelde ayrıştırdığımadde ve ruh ikililiğinde toplamaya çalışmıştır.Descartes keskin bir biçimde ruh ve beden ayrımınagitmiştir. Her şeyin merkezine radikal kuşku eksenlidüşünceyi koyarak, bilinci ruhtan, ruhu ise bedendenkoparmıştır. Dekardın bu eksende gelişen yaklaşımınedeniyle insanı ruh- beden ikileminin yanı sıra, insanıdoğadan da koparmıştır. Descartes'in bu anlayışı batıbiliminin tümüne damgasını vurarak büyük tahribat-


108

lara yol açmıştır. İnsanı ruhsuz makine, ilişki biçimlerive düşüncenin ürünü gibi anlaşılmaya yol açacak biryöntemle ortaya koymuştur. Bu durum Einstein'ınbüyük devrimci buluşuna kadar yorumlanmayarakböyle sürdürülmüştür. Einstein tarafından madde ileenerjinin özünde aynı şeyler olduğu, birinin diğerinedönüştüğünü ispatlayınca bu sorunda bir nevi çözüm-lenmiş oldu. Madde ile enerjinin aynı özün iki farklıyansıması- biçimi olduğu gerçeği anlaşılınca, ruh ilebedeninde aynı özün farklı biçimlerde yansıyışı olduğuanlaşılmıştır. Ruh ile beden, madde ile enerji, felsefiaçıdan ele alındığında belki direkt olarak bir birineindirgenemezler ama büyük bir benzerlik ve özdeşlikiçerisinde oldukları da açıktır. Bu gerçeklikler böyleanlaşıldığında ise artık madde ve enerji, ruh ve bedengibi olgular keskin ayrımlara gidilmeden, felsefi akım-ların ele aldığı gibi birinin öncül; başka bir değişle illada birini üste çıkarma yaklaşımlarının artık aşılarak buolguların bir bütünlük içinde ele alınması durumu sözkonusu olmaktadır. İkililik konusunda diyalektik, ide-alist ve materyalist felsefe gerçekliğinde yaşananlarsadaha farklı bir durumu ifade etmekteler. Burada ikiliyikabul etme vardır ancak ikilide öncelik sonunu başgösterir. İdealist ve materyalist felsefeler özünde,Madde-düşünce, ruh ve beden gibi olgulardan, birininöncül, yani varlığın açıklanmasında esas olduğuyönündeki temel görüşlere dayanırlar. İdealistler;maddeyi yaratanın ruh olduğunu, bu yüzden ruhunölümsüz, maddeninse geçici ve de bir yanılsamadanibaret olduğu belirtirler. Ayrıca var olan evrenindüşüncemiz dışında var olmadığını, düşündüğümüziçin evrenin var olduğunu belirtirler. Descartes'in ünlü

109


'düşünüyorum, öyleyse varım' özdeyişini de bueksende değerlendirirler. Ve sonuçta evrende var şey-leri yaratanın fikirlerimiz olduğunu belirtirler.Bunların toplamında da madde ruh ikileminde esasolanın ruh olduğu yönünde tezler öne sürerler. Bunakarşılık materyalistlerde madde ruh ikilemine farklı biryorum getirirler. Madde ruh ikileminde maddenin bir-inci veri olduğu, madde olmadan düşünce veya ruhdenilen olgunun olamayacağını, temelde ruhu varedenin madde olduğu belirtirler. Bunun yanındaevrenin düşüncemizden bağımsız var olduğunu,düşünmezsek bile evrenin var olduğunu belirtirler.Ayrıca maddeyi yaratanın fikirler olmadığı, aksinefikirleri yaratanın madde olduğunu, dolayısıyla esasolanın madde olduğu yönünde görüşler savunurlar.Gerek idealist, gerekse materyalist bakış açılarındaaynı düzeyde olmasa bile temel bir yanılgının varolduğu açıktır. Belirtmek gerekirse özünde varlığıaçıklamada birinin temel diğerinin ise tali olduğuyönündeki yaklaşımların doğru olmadığı, dolayısıylabu yaklaşımın hiç bir biçimde kendisiyle birlikte doğrusonuçlar doğurmayacağı açıktır. Daha geniş birçerçevede bakıldığında bu tarz bir yaklaşımın isteristemez olguda bir yöne ağırlık vereceği, olguyutekyönlüleştireceği dolaysıyla varlığın açıklanmasındatekilliği öne çıkaracağı açıktır. Nitekim pratiksonuçları itibarı ile bakıldığında da sonuç bundan çokfarklı olmamıştır. Olgunun bütünlüğü doğru yaklaşımıbelirlerken kimi olgu ve süreçlerde birinin kimilerindede diğerinin öne çıkması son derece doğal, dolayısıylabu bütünlüğü yadsıyan bir durum olmamaktadır. Öze-tle düalizm, yani ikili olma durumu bize evrende geliş-


110

menin ve hareketin temel mantığını vermektedir.Örneğin madde-enerji ikilemi, parçacık-dalga, aynılıkile çeşitlilik, varlık ile yokluk vb. her alandakarşılaşılan bu ikilem evrenin oluşum gerçeğini de birölçüde açıklar niteliktedir. Ancak ikiliyi ele alırkenözellikle toplumsal olay ve olgulara yaklaşırken,çelişkiyi yine eskiden olduğu gibi kaba tarzda bir biri-ni yok eden karşıt düşman öğeler biçiminde ele alma-mak büyük önem taşır. Bunun yanı sıra söz konusuikilemler ele alındığında özelliklede toplumsal olgusöz konusu olduğunda belirlenen çelişkiyi temel talibiçiminde ele alma yerine varlığı bütün yönleriyle elealmak en küçük ayrıntılara da gereken önemi vermek,olgular üzerinde sağlıklı sonuçlara varma açısındanbüyük önem taşır.

Büyük, küçük önemli, önemsiz diyerek herşeyi temel bir çelişkiye indirgemek doğru bir algıla-mayı ifade etmediği gibi doğa ve toplumda işleyenoluşumun dilinden de bir uzaklaşmayı beraberindegetirir. Yine varlığı sayısız ara bağlantı ve etkendensoyutlayarak bir o kadar evrensel bütünlüğün varlığıoluşturma ve yönlendirmedeki yeri, dolayısıyla olgu-ların bir bütün olarak birbirini belirlemede oynadıklarırol görülmeksizin olguları salt ikili veya belli karşıtkutuplar üzerinden açıklamak büyük yanlışlıklar veyetersizlikler içerecektir.

Bir diğer yaklaşımı ifade eden bircilik, tekçilikevreni açıklayıcı bir ilke olmadığı gibi, bu konudabiçimsel mantığın özdeşlik yaklaşımı da çoktananlamını yitirmiştir. Teklik gibi görünen ve kolaycafark edilmeyen kaba biçimsel olayların bile belirli birsimetri içinde yansıdıkları bilimce ortaya konulmak-

111


tadır. Bu genel özet yorumdan sonra, madde gerçek-

liğinde baş gösterdiği biçimiyle ikili yapıyı ele alacakolursak; İkililik bağlamında kuantum dünyasındayaşananlara bakıldığında, burada açığa çıkan ikilidurum, bize öncelikli olarak doğadaki düalistliğinsadece belli olgularla sınırlı olmadığını, dolayısıylabunun evrensel niteliği olan bir doğa özelliği olduğugerçeğini göstermektedir. İkili yanın atom altı düzeydede kendisini bu biçimde açığa vurarak hissettirmesi, builkenin sadece felsefeye ve felsefecilere has bir özellikolmadığı gerçeğini de beraberinde getirmiştir. İkiliyanın bilimsel sahada ispatlanmasıyla birlikte doğada-ki ikilik durumu din ve Felsefenin yanı sıra bilimdünyasında da kabul gören temel bir özellik olmuştur.Böylece Felsefi bir ilke olarak kabul edilen ikililik, bil-imsel düşüncede de temel bir ilke haline gelmektedir.Burada İkililiğin evrenselliğin sınırında, bilimdünyasında dolayısıyla kuantum felsefesinde nasıltemel bir ilke olarak geliştiğine değinilecek olursak;başta ışığın yapısı ve hareketi üzerinde yürütülen bellitartışmalar ve bu konuda ulaşılan sonuçlar üzerindedurmayı gerektirir.

Newton, ışığı, yağmur sağanağı biçimindehareket eden bir parçacık hareketi olarak tanımlar.Huygens, bu tanım dışında ışığa ve ışığın hareketineyeni bir tanım getirmiştir. Huygens, ışığın bir dalgahareketi olduğunu iddia eder. Işık gerçektende birdalga hareketi mi, yoksa yağmur sağanağı biçimindeNewton'un ön gördüğü üzere bir parçacık hareketi mi?biçiminde bilim dünyasında tartışmalar sürerken,Yeung bu konuda çok önemli bir deney gerçekleştir-


112

erek, ışığın Huygens' in dile getirdiği gibi bir dalgahareketi olduğunu ispatlar. Çift yarık deneyi olarakbilinen bu deneyde, ışığın girişim ve kırınım yapmasıüzerine ışığın dalgamsı özellikleri belirginlik kazanır.Bunun böyle ispatlanmasıyla birlikte artık bilimdünyasında ışığın bir dalga hareketi olduğu gerçeğigenel kabul gören bir yaklaşım olur. Ancak bu belli birsüreye kadarda böyle kabul görerek devam eder.

1900 yılında Max Planck'ın gerçekleştirmişolduğu kara cisim ışıması, ardından ise Einstein'ıngerçekleştirmiş olduğu foto elektrik etki deneyleriylebirlikte hem kuantum fiziğinin temelleri atıldı, hem deışığın aynı zamanda parçacıklardan oluşan enerjipaketleri biçiminde hareket ettiği anlaşılmış oldu.Kuantum fiziği de özü itibarı ile kuanta olarak sözüedilen ve paket parça anlamında kullanılan- Planck'ınkara cisim deneyinde keşfettiği- enerji paketlerindenismini almaktadır.

Planck deneyinde kara bir cisme çok yüksekderecede ısı verilir, bu ısıdan dolayı cisim gittikçekızıllaşır, belli bir dereceden sonra kızıl kor ve dahasonrasında akkora dönüşür. Yüksek derecedeki birısıyla birlikte başta kara cisimden uzun dalga boyların-da yayılan ve dalga biçiminde hareket eden ısı, giderekkısa dalga boylarına, sonrasındaysa kesik kesikparçacık paketleri biçimindeki bir harekete dönüşür.Bu deneyde kara cismin kullanması siyah maddelerindıştan gelen ısı ve ışıma gibi enerjileri en fazla kendi-sine çeken renk olmasından dolayıdır. Beyaz ve diğerrenkler kara cisimler gibi ışığı soğurmazlar. Aldıklarıısı ve ışık gibi dış yansımaları fazla soğurmadan geriyansıttıklarından böyle bir deney için uygun

113


değildirler. Dolayısıyla böylesi bir deney için karacisim kullanılmıştır. Planck deneyine de kara cisim ışı-ması denilmesi bu nedenledir.

Planck gerçekleştirmiş olduğu deneyi baştaaçıklamaktan çekinir. Hatta yanılmış olabileceğinidüşünür. Çünkü ışığın bir dalga hareketi olduğu Yeungdeneyi ile ispatlanmış bir şeydir. Buna rağmen Planckçok istemeyerekte olsa gerçekleştirmiş olduğu deneyiaçıklar.

1905'te A. Einstein' in metal bir levha üzerineyönlendirdiği fotonların zaman zaman metalden elek-tron koparması Einstein'ı da şaşırtır. Einstein'a göre, buancak Planck deneyinin doğru olması halinde mümkünolabilirdi. Foto elektrik etki denilen bu deneyle ışığındalgamsı özelliğinin yanı sıra ayını zamanda parçacıkbiçiminde hareket ettiği gerçeği de ispatlanır. Bu aynızamanda kuantum fiziği teorisinin de başlangıcınıifade etmektedir. Işığın hem dalga hem de parçacıkbiçiminde hareket etmesi gerçeği bilim dünyasındabüyük bir kafa karışıklığına yol açar. Newton'cu fizikbiliminde bu tarz bir gelişme her yönüyle yeni birdurumu ifade ettiğinden Felsefeyle bağını yitirmiş poz-itif bilim anlayışının dar ve kalıpçı anlayışları ile bukafa karışıklığının giderilebilmesi oldukça güç oluyor-du. Kendi sınırlı yol ve yöntemleri dışında hiçbir şeyeyer vermeyen kartezyenci bilim anlayışı ile felsefeyebaşvurulmaksızın bu sorunun çözülebilmesi oldukçazor bir durumdu. Bir olguda iki farklı ve birbirine zıtolan hareketin olması, dolayısıyla bir olguda iki ayrıdoğrunun bulunması gerçeği oldukça şaşırtmıştı bilimçevresini. Çünkü bu kartezyenci bilim anlayışına sığ-mayan bir yenilikti. Klasik bilim anlayışında bir olgu


114

ele alınırken iki ayrı yol, iki ayrı izah ve aynı olgudaiki doğrunun var olabilmesi mümkün olamazdı.Doğanın bu yeni ve şaşırtıcı özelliği hem mevcut sağ-duyuyu zorlayan, hem de kartezyenci bilim mantığınıaşan bir durumu ifade ediyordu. Dolayısıyla hemsürekliliği olan bir dalga, hem de kesikli bir hareketinizah edilmesinde klasik bilimden çok felsefeye başvur-mak bir zorunluluk haline geliyordu. Çünkü bu durumtamda felsefenin kendisini üzerinde var ettiği temel birçelişikliği ifade etmekteydi.

Bu ikili yapı yukarıda da belirtildiği üzeredoğa ve insan gerçekliğinde en çok açığa çıkan doğalbir ilke ve gerçekliktir. Maddenin özünde açığa çıkanve bilimsel olarak ispatlanan bu durum, bu gerçekliğinbilimsel olarak madde gerçekliğinde de kendisinigöstermesi ve teyit edilmesidir. İkili yapının bu tarzdabelirmesi, klasik bilim mantığını çok önemli birdeğişime zorlamıştır. Aristo mantığından beslenenklasik bilimde bir şey ya A ya da B iken, ya da bir olgu-da tek bir gerçeklik olduğu düşünülür. Diyalektik yön-tem bunu belli oranda aşmış olsa da, son buluşlarla bir-likte bu formel yaklaşım aşılmıştır. Böylelikle bir olgu-da en az iki farklı hareketin belirebileceği, bir olgununiki farklı sonuç verebileceği yine aynı gerçeklikte bir-den çok doğrunun var olabileceği yönünde daha zenginbir düşünce düzeyinin gelişmesi söz konusu olmuştur.

Işığın doğası üzerinde yürütülen tüm bu tartış-ma ve deneyler sonucunda ışığa yönelik ortak birtanım getirilebilmiştir. Işığın dalga mı parçacık mısorunsallığında en son, ışık hem dalga, hem deparçacıktır şeklinde cevaplandırılarak bu sorun birçözüme kavuşturulmuştur. Gerçekleştirilen deney,

115


ışığın parçacık özelliğine daha uygun ise ışık parçacıkbiçiminde, dalgamsı özelliğine daha fazla uygunlukgösteriyor ise dalgamsı yönü belirginlik kazanmak-tadır. Dolayısıyla her iki cevapta doğrudur. Işığınhareketi üzerine kimi değişik görüşlerde sözkonusudur. Işık hareketinin bildiğimiz dalga veparçacık biçimindeki hareketlerle tam olarak izahedilemeyeceğini dolayısıyla ışığın bizim bildiğimizhareketlerden oldukça farklı kendine has bir hareketbiçimine sahip olduğu yönünde görüşlerde söz konusuolmaktadırlar.

Dalga- parçacık ikilemindeki hareket tarzısadece ışığa has bir özellik değildir. Makro ve mikrodüzeydeki bütün madde ve organizmalar hem dalga,hem de parçacık özelliğine sahiptirler. Tüm fizikselolgulardaki hareket ve ilişkilenme biçimlerinde bugerçeklik yansımaktadır. Dalga veya parçacık tek başı-na düşünülemez. Ancak birlikte olmaları halindehareket mümkün hale gelmektedir. Dalga parçacığı,parçacık ise dalgayı bastırma, geriletme, bertaraf etm-eye çalışırken yoğun bir harekete dönüşmekte ve buhareket oluşumu, yani ışığı sentezlemektedir. Hegel'inmeşhur tez-antitez-sentez üçlemesi salt sınırlı bazıolgular için geçerli değildir. Toplumsal sistemler dâhiltüm maddi ve manevi varlıklar sınırında da büyükölçüde bir geçerliliğe sahip olduğu bu yeni bilimselbakış açısıyla daha güçlü bir görüş oldu denebilir.Çünkü bu evrensel çapta geçerliliği olan diyalektik birüçlemedir.

Evren doğa ve insan olarak oluşumumuztemelinde, madde ve karşıt madde ikilemiyle gerçek-leşmiştir. Makro dünyada bildiğimiz tanık olduğumuz


116

ikili yapının yanı sıra normal yaşamda göremediğimizatom altı parçacıklarda da aynı özellik çarpıcı birbiçimde gözlenmektedir. Genel maddi yapının temeltaşları olan kuarklardan tutalım bu maddi yapıyı birarada tutan elektron gibi elektro manyetik güçlerekadar bütün atom altı parçacıklar madde karşıt maddebiçiminde çelişik bir yapıya sahiptirler. Maddi yapıyıda bir uyum ve dengede tutan aynı yüklü parçacıklarınbirbirilerini itmesi ve karşıt güçlerin birbirleriniçekmesi olayıdır. Aynı yüklerin örneğin artı ile artınınbütünleşmesi ve bu bütünlükten yeni bir oluşumunsentezlenebilmesi doğal yapıda gerçekleşmeyen birdurumdur. Aynı şey eksi-eksi için de geçerlidir.Dolayısıyla hareket ve oluşum özü itibarı ile de çelişikyani ikili yapıyla mümkün olmaktadır. Örneğin eksiolarak bilinen ve negatif yük taşıyan elektronlar birişleve sahip olmakla birlikte yalnız başlarına yeni biroluşumu gerçekleştirememektedirler. Bunun karşıtıolan, artı olarak bilinen pozitif yüklü pozitronlarolmazsa yalnız başına ne elektronun varlığı ne dehareketi mümkün olmayacaktır. Artı ve eksi yüklü buparçacıklar bir birileriyle gerçek anlam ve işlevlerinekavuşurlar. Bir elektronun uzayın her hangi bir yerindehareket ettiği görüldüğü an, örneğin elektron sağdansola doğru hareket ediyorsa bu aynı zamanda soldansağa doğru bir pozitronun hareket ettiğine işaret eder.Yine kuantum dünyasındaki dolanık parçacıkların uza-yın bir ucundan bir diğer ucuna telepati kurduklarıdüşünüldüğünde hareketin de karşıtların etki ve tepkidiyebileceğimiz ilişkileri sonucu gerçekleştiğisöylenebilir. Tek başına hareket ve oluşum sentezlene-memektedir. Örneğin eksi yüklü olan ve esas elektrik

117


yükü taşıyıcısı elektronlar, pozitronlar olmadan yenioluşumları sağlayabilecek aktif bir işlevselliğiyakalayamamaktadırlar. Elektronlar atom yapısıiçerisinde normal olarak bazen foton alır, aynı şekildefoton salarlar, ancak elektronlar karşıtı olan pozitron-larla bir araya geldiğinde daha aktif ve nitel birdeğişim içerisine girerek foton dediğimiz ışığa dönüşe-bilmektedirler. Bu yapı, tez-antitez-sentez biçimindede ele alınabilir. Elektronları tez, pozitronları anti tez,bunun sonucunda yeni bir eğilim olarak fotondediğimiz ışık sentezlenmektedir. Bu salt elektron vepozitron ikileminde değil diğer parçacıklar içindegeçerlidir. Elektron pozitron, proton anti-proton, kuarkanti-kuark ve daha da sayabileceğimiz parçacıklarıntümü için belirtilebilir. Varlığımız da dâhil tümevrensel oluşum bu tarz çelişik özelliklere sahipparçacıkların hareket ve bütünleşmesinden sentezlen-miştir. Bu bütünlüğün bozulması ya da çelişik olanözelliklerden birinin veya bir kaçının yitirilmesi belkide tüm evrensel oluşumun dağılmasını beraberindegetirecektir.

İkililik varlığın kendisini geliştirme veüretmesinde de temel bir özellik olmaktadır.

Oluşumu gerçekleştirirken bir hücrenin bölün-mesi bölünerek kendisini çoğaltması-geliştirmesi bugerçeği dile getirir. Bütün maddede olduğu gibi,insanın biyolojik yapısında da atom altı düzeyde birçelişki ve uyum temelli bir ikilem söz konusudur. Birçocuğun anne karnında oluşması da bir sperm ile döl-lenmek üzere oluşan yumurtanın eşleşmesi, yanıbütünleşmesi yol açmaktadır.

Bu durumu kaba bir benzetmeyle başka bir


118

biçimde örneklendirirsek; Kadını tez, erkeği anti tez,üçüncü bir şey- sentez olarak çocuk oluşmaktadır. Buikili yapı gerek maddenin özünde, gerekse zihinselbiçimlenişimizde, gerekse de olay ve olguları ele alıştarzımızda çok belirgin bir biçimde yansımaktadır. Bugerçeklik doğası gereği ruh-beden, madde-enerji,yaşam-ölüm, karanlık-aydınlık sıcak-soğuk iyi-kötü vedaha birçok biçimde yaşamımızda belirginleşmiştir.İkilemlerin bir kısmı göreli dolayısıyla bizim zihinselyaratımlarımız sonucunda bir anlam bulmuş olsa dakaba görünümüyle, doğada bu türlü yansımalar belir-ginlik kazanmaktadır. Ancak her ne kadar söz konusuolgular karşıt durumlar biçiminde beliriyor olsa dabunlar aynı zamanda bir birilerini koşullayan,bütünleyen ve belirleyen doğal olgu ve süreçler olarakanlaşılmak durumundadır. Kaldı ki bu tür kavram-laştırılan olguların kendisinde de bir dizi ara durum sözkonusudur. Tam manasıyla direk ya o ya diğeri diye-bilmek güçtür.

Şuan ki zihniyet yapılarımız alışıla gelmişkavramlar ve kaba belirlemeler ile paralel bir biçimdebir gelişme içerisinde olmuştur. Bir şey bizim için yadalgadır yâda parçacık ya tam iyi yâda kötü, ya tümdeno olur yâda hiç olmaz tarzındadır. Diyalektik yöntemlebu kırılmakla birlikte kuantum fiziği ile daha da derin-leşmiştir. Kuantum fiziği ile doğa gerçekliğinden şunuöğrenmiş oluyoruz. Birlikte olabileceğine ihtimal ver-mediğimiz, bir arada var olamaz dediğimiz ve (antag-onist), uzlaşmaz çelişki olarak bildiğimiz çelişkilerbile çoğunlukla eski anlamını yitirmektedir. Doğa bizeen imkânsız bildiğimiz iki farklı hareketin bile yanyana olabileceğini ve birbirine zıt olsalar bile mücade-

119


lenin yanında belli bir uyum içerisinde olabileceğini,dolayısıyla en uzlaşmaz çelişkilerin dahi bir çatı altın-da belli düzeylerde uzlaşabileceği, bunun için farklıseçenek ve noktalarda mücadelenin yanı sıra ilişkidegeliştirebileceğini göstermektedir.

Çünkü doğada uzlaşma ve uzlaşmazlıktan çokuyum, ve tamamlayıcılık vardır. Örneğin oluşum vehareket gerçekliği, zıtlarını yok etmeden de mümkünolabilmektedirler. Var olmak, bir arada yaşayabilmeken zıt kutuplarda seyretse dahi mümkün olabilmekte-dir. En önemlisi de şunu öğrenmiş oluyoruz, doğadatemel felsefe'ya o, ya da öteki' den çok, hem o hem dediğerinin birlikte var olabilirliğidir. Yine olay ve olgu-ları ele almada, tek seçeneklilik, tek yol yöntemi aşıl-maktadır. Her şeyde en az iki olmak üzere birçokseçenek ve yol bulma olanağı vardır. Bu anlamdabirçok yol ve yönteme sahip olmak, yine bol seçenek-lerle olguları ele almak böyle bir bakış açısı kazanmakbüyük bir zihinsel devrim anlamına gelmektedir.

İnsanda yaşanan ikili yapıyı yorumlayıp butemelde kendi doğamızdaki şeyleri daha iyi kavraya-bilirsek, hem kendi benliğimizi daha yetkince açığaçıkarma ve çözümleyebilme hem de toplumsal gerçek-liği ve doğal yapıyı ele alma noktasında güçlü bir tahlildüzeyi yakalanabilir. Önder APO, ikililiği yeni birfelsefi düzey temelinde özellikle de evreni açıklamanoktasında yorumlayarak şu temel hususlara vurguyapmaktadır.

"…Örneğin evreni varlık-yokluk ikilemiylebaşlatmak mümkündür. Varlıkla yokluğun karşıkarşıya gelişi yeni bir oluşumdur; hareketin kendi-sidir. Varlık, yokluk olmadan açılamaz, hareketlene-


120

mez. Özde oluş, varlığın yokluğa karşı direnmesidir.Varlık yokluğu, yokluk varlığı bitirmeye çalışırken,sonuçta üçüncü bir eğilim, bir nevi sentez olarakoluşum halindeki evren ortaya çıkmaktadır. Bunabenzer bir yaklaşım parçacık-dalga ikilemidir. Tekbaşına parçacık ve dalga mümkün olmamakta, ancakbirbirleriyle ilişki halinde hareketi, dolayısıyla oluşu-mu sentezleyebilmektedir.

Yine aynılıkla çeşitlilik ikilemi de benzersonuçlar yaratmaktadır. Aynılık ancak çeşitliliklevarlığını kanıtlayabilir. Çeşitlilik olmadan aynılık birnevi yokluk, olmaktadır Hangi olguya yaklaşırsakaynı durumu görürüz. Daha anlaşılır bir ayrım can-lılık ve cansız durum ikilemidir. Genel canlı evrendenfarklı olarak, dünya gezegenimizde hareketin zengingelişimiyle bir eşikte nitelikçe farklı bir maddeortamından kendi kendini metabolizma ile ürete-bilen, geliştiren canlı bir ortam doğmaktadır. Buradaevrenin sınır tanımayan gelişim gerçeği halen bilim-ce tam çözümlenememiş olağanüstü bir sıçramayıtemsil etmektedir. Canlılık olgusunun tam izahıgiderek bilimin en temel konusu olacaktır. Gen hari-tası ve klonlama bu olgunun çözümlendiği anlamınagelmez. Yine canlılığa yol açan molekül düzenlen-mesi de tek başına olguyu izah edemiyor. Şüphesizcanlılık için uygun dış ortam (atmosfer-hidrosfer) vemoleküler düzen gereklidir. Ama bu sadece canlılığınyapı taşlarıdır, maddi düzenidir. Daha önemli olan,bu maddi düzenin canlılık, anlam gibi maddiolmayan gerçeklikle bağlantısıdır. Kaba materyal-izmin en önemli yanlışlığı öznelliği, yani canlılık veanlam olgusunu maddi düzenleniş ile aynı say-

121


masıdır. Kuantum fiziğinde bile bu aynılık yıkılmak-tadır. Sezgiye benzer bir izah tarzı zorunlu görülmek-tedir. Canlılar içinde insandaki zekâ (beyin) durumudaha da ilginç bir hal almaktadır. İnsanın kendisi enyetkin kendini düşünen doğa olarak tanımlan-abilir…"

Burada önder APO, var olan gerçekliği açık-layabilmede en önemli yaklaşım olarak sezgiye işaretetmekte, varlığı ele alma, varlığı anlama noktasındayeni belirlemeler yapmaktadır. Kuşkusuz Önderliğindeğinmiş olduğu bu hususlar varlığı bütünlüklü kavra-mada temel konulardır. Dolayısıyla biliminde bundanböyle üzerinde daha fazla yoğunlaşacağı temel konu-lardır. Ancak şu anda ikililiği yorumladığımızdan diğerhususlara fazla değinmeyeceğiz. Önderliğin İkilemlerüzerinde yaptığı bu temel vurgularından da anlaşıla-cağı gibi doğa kendisini bu temel yanlar üzerindengeliştirmekte ve böylelikle kendisini daha aktif bir varoluşa kavuşturmaktadır.

İkililik, belirmiş haliyle insan olgusundabirçok yönüyle ele alınabilir. Doğayı açıklamadaolduğu gibi, toplumsal gerçeklik içerisindeki bellihususlarda bu temelde ele alınarak belli bir izahakavuşturulabilir. Toplumsal gerçekliğin bir bütünolarak izah edilmesinde böylesi bir yaklaşım yeteligelmeyebilir. Ki bunu belli yönleriyle yaşanmış tecrü-belerden biliyoruz, ancak yinede belli bazı noktalarınizah edilmesi açısından ikiliyi yorumlamak çokta yan-lış olmayacaktır.

Toplumsal gerçeklikte açığa çıkan ikililikleriyorumlamayı insan doğa ikilemi üzerinden başlatmakdiğer birçok ikileminde daha iyi anlaşılması açısında


122

faydalı olabilir. Öncelikle insan doğa biçiminde kar-şıtlığa dönük gelişen ikileme yönelik birkaç temel hu-susa vurgu yapılabilir. İnsan, yaşadığı en uzun toplum-sal süreci boyunca doğadan temel bir kopuşu yaşama-mıştır. Toplumsallık yakın zamanlara kadarda bu yak-laşımını sürdürmüştür. Ana kadın etrafında gelişen butoplumsallıkta, doğayla ilişkilenme ve onunla dostlukbağlarını geliştirme en temelinde toplumsallığın gele-ceği ve selameti açısından oldukça önemsenir.

Bu toplumsal gerçeklik gerek düşünce gerekise geliştirdiği toplumsal yaşam biçimi itibarı ileyaşadığı toplumsal gelişme düzeyini doğadan kopma,doğayla temelden bir ayrışmayı yaşama vesilesi olarakgörmemiştir.

Doğada kendisine has bir gelişme çizgisi açığaçıkarmakla birlikte, doğanın bir parçası olmayıdoğanın içinde doğayla dost bir anlayış temelindeyaşamayı hiçbir zaman ihmal etmemiştir. Toplumsalolgu, doğadan aldıklarına karşılık olarak her zamaniçin bir şükran duygusu içerisinde olmuştur. Bunu kimiyer ve zamanda geliştirdiği değişik coşku ve kutla-malar yoluyla da yansıtmaya çalışmıştır. Doğayı canlıve ruh sahibi görme ve doğayla dostluk duygusu enuzun yaşanmış olan bu toplumsallığın temel yaşamanlayışını yansıtmaktadır. Bu toplumsallığın temelyaklaşımı ve doğayla ilişkisini Önder Apo, şu yorum-larla dile getirmektedir:

"…İlkel komünal toplumda doğayla bağçocuk-ana bağı gibiydi. Doğayı canlı olarak algılıyor.Ona karşı olmamak, ondan ceza almamak dinintemel kuralı haline getirilmiştir. Doğa dini ilkelkomünal toplumun dinidir. Toplumun oluşumunda

123


doğal bir anormallik ve çelişki yoktur. Felsefeninkendisi insanı 'kendi farkına varan doğa' olaraktanımlar. İnsan özünde en gelişmiş doğa parçasıdır.

Bu en gelişmiş doğa parçasını doğaylaçeliştiren toplumsal sistemin doğa dışılığı, anor-malliği böylelikle ortaya çıkmaktadır. Doğayla adetabir bayram coşkusuyla -bayramlar zaten doğaylacoşkun verimli birliğin yansımasıdır- bütünleşeninsanı doğanın başına bela haline getirmek, herhaldeo toplumsal sistemin ne kadar belalı olduğunu kanıt-lar.

Doğal çevreyle bütünlük, sadece ekonomik,sosyal içerikli değildir. Felsefi olarak da doğa,kavranması vazgeçilmez bir tutkudur. Aslında bukarşılıklıdır. Doğa insanlaşarak büyük merakını,yaratım gücünü kanıtlarken, insan da doğayı -Sümerlerin özgürlüğü (amargi) anaya (doğaya)dönüş olarak anlamaları düşündürücüdür- kavra-yarak kendi farkına varmaktadır. İkisi arasındaâşıkın aşkıyla olan ilişkisi vardır. Bu büyük bir aşkserüvenidir. Bozmak, ayırmak herhalde dini tabirleen büyük günahtır. Çünkü ondan daha değerli biranlam gücü yaratılamaz. Konuyla ilintililik anlamın-da kadın kanamasını doğayla hem ayrı düşüşün, hemde ondan gelişin bir işareti olarak yorumlamamızınçarpıcı anlamı bir kez daha kendini hissettiriyor.Kadının doğallığı, doğaya yakınlığından ileri gelmek-tedir. Sırlı çekiciliği de anlamını bu gerçeklikte bulur.

Doğayla bütünleştirmeyen hiçbir toplum sis-teminin rasyonelliği, ahlakiliği savunulamaz. Doğalçevreyle en çok çeliştiren sistemin rasyonalite veahlaki olarak da aşılması bu nedenledir. Kapitalist


124

toplum sisteminin yaşadığı kaosla çevre felaketiarasındaki ilişki bu kısa tanımlamadan da anlaşıldığıgibi diyalektiktir. Ancak sistemden çıkış doğayla olanköklü çelişkileri aştırabilir. Yalnız başına çevrecilikhareketleriyle çözümleyici olunamayacağı çelişkininkarakterinden ileri gelmektedir. Diğer yandan ekolo-jik bir toplum ahlaki dönüşüm de gerektirir.Kapitalizmin anti-ahlakiliği ancak ekolojik yaklaşım-la aşılabilir. Ahlak-vicdan ilişkisi empatik ve sem-patik bir ruhsallığı gerektirir. Bu ise yetkin bir ekolo-jik donanımla anlam bulduğunda değer taşır. Ekolojidoğayla dostluktur, doğal dine inanıştır. Bu yönüyledoğal organik toplumla yeniden ve uyanmış bilinçlebütünleşmeyi ifade eder…"

Doğayla temelden ayrışma, diğer bir değişledoğaya karşıtlık, esas itibarı ile ataerkil toplum düzenive bu düzeni geliştiren hiyerarşik devletçi zihniyet ilebirlikte otaya çıkmıştır.

Nitelikçe farklı bir düşünüş bilincine- biçiminesahip olarak gelişiyor olabiliriz, bu doğa ve insanaçısından bir farklılığı ifade edebilir ki, bizce bu önem-li bir farklılıktır, ancak bu insanı doğaüstü bir varlık,dolayısıyla doğaya hükmetmesi gereken bir varlıkhaline getirmez. Onu doğanın hükümdarı yapmaz.Doğada her şey diğerince bir farklılığa sahiptir. Ve herşey doğada bir faklılığı ifade eder. Zaten doğa bu fark-lılıkların olması ve onların buluşmasıyla varlık bulur.Dolayısıyla sahip olduğumuz farklılıklar bizi doğadankopmaya ve ona tahakküm kurmaya değil kendi fark-lılığımızı koruyarak onunla daha içten bir buluşmayagötürmelidir. Ataerkil devletçi toplum düzeniyle birlik-te doğa ile karşıtlığa, doğayı tahrip ve hâkimiyet altına

125


alma temelinde gelişen bu ikilem son derece yapay veözünde bir sapmayı ifade etmektedir. Doğayla insanarasında bir ikilem olacaksa bu doğası gereği gelişenve gelişmesi gereken bir ilişki biçiminde olabilir. Kibuda insan ile doğa arasında daha çok dostluğa uyuma,birbirini beslemeye ve geliştirmeye dönük olmak duru-mundadır.

İnsan ile doğa arasında optimal dengeyisağlayabilecek bir ilişki ancak bu anlayış ışığındagelişebilir. Özetle insan doğadan aldıklarını, ona karşısorumlu davranmakla ve kendi çapında da doğaya kat-acağı güzellikler ile geri yansıtmak durumundadır. Buinsanı doğanın üstünde ve doğadan çok ayrı bir varlıkyapmaz. Aksine doğaya oldukça doğal, yani kendidoğasıyla en ideal bir dönüşü ifade eder. Doğal ikilem-lerin temel mantığı bir birini hareketlendirmegeliştirme dolayısıyla daha aktif bir enerji ve üretimsürecine koymadır. Bu mantık bildiğimiz anlamda düş-manlığa dayalı bir karşıtlığı ifade etmez. Bu anlamdagerek insan doğa ilişkisi gerekse toplumun kendi içiilişkilerinde beliren bazı ikilemler çok doğal ve olmasıgereken ikilemler değildirler. Bu yönüyle toplumsalolguda beliren birçok ikili durum yapaydır. Bunlarınçoğu ataerkil, devletçi süreçle birlikte toplusallığınyaşamış olduğu tarihi sapmayla birlikte gelişmişlerdir.Toplumsallığın en uzun yaşanmış sürçlerinde böylesiikilemler söz konusu değildir. Var olan doğal ikilem-lerin temel mantığı da günümüzde algılandığı biçimdekarşıtlığa bir birini yok etmeye dayalı değildir.Günümüzde insan, doğa, birey, toplum, kadın, erkek,ezen, ezilen vb. biçiminde beliren ikilemlerin bazılarısapma bazılarının ise temel mantığından koparılmıştır.


126

Saydığımız ikilemler üzerinde bazı yorumlar yapmakyaralı olabilir. Doğa ve toplum ikileminden sonraüzerinde en fazla durmamız gereken ikilem, kadınerkek üzerinden gelişen ikilem olmaktadır. Kadınerkek ikilemi gönümüz toplumsal sorunların en temelhalkasını oluşturması itibarı ile yorumlamayı gerek-tirir. Kadınlık ve erkeklik biyolojik açıdan doğadakidiğer birçok türde olduğu gibi erilliği ve dişilliği dilegetirir. Doğada eril ve dişil tarzda beliren bu durum sonderece doğal bir ikilemi dile getirir. Atom altı düzey-den tutalım organizma biçiminde kendisini örgütleyenbütün maddenin var oluş gerçekliğinde böylesi birikilem vardır. Doğa kendisini bu ikilemlerin varlığı veaktif ilişkisi üzerinden var etmektedir. Maddeninoluşum mantığında da böylesi bir ikilem yatmaktadır.Doğa artı ve eksilerle doluludur. Doğa, kendindekihareketi, değişimi, canlılığı ve renkliliği sahip olduğubu artı ve eksilerin varlığına borçludur. Doğa gerçekanlamda kendi ruhunu bu artı ve eksilerin oluşu veaktif ilişkisi ile bulur. İlginçtir, toplumsal olguda genel-likle eksi denilince kadın, artı denilince de aklımızaerkek gelir. Ve biz artıyı esas şey olarak hissederiz.Burada elektron ve pozitron ikilemi üzerinden birörneklendirme yapmak cinsler arasındaki ilişki itibarıile bizi yeni bir yaklaşıma götürebilir. Maddenin oluşu-munda aktif rol oynayan bu parçacıklar, temelde elek-tronun başatlığıyla hareketlenir. Ve oluşum daha çokelektronun kendinde taşıdığı potansiyel ile gerçekleşir.Elektronlar doğada var olan ve yoğunca bulunan birparçacıktır. Pozitron ise elektron ayarında bulunmaz veçoğu yoğun olarak laboratuar ortamlarında üretilirler.Bu yönüyle pozitronlar daha çok yapaydırlar. Yine

127


pozitron kendinde çok fazla bir şey barındırmıyorkenenerji bağlamında esas enerjiyi elektron taşır.Bildiğimiz elektrik üretiminde de esas itibarı ile ener-jiyi elektronlar taşır. Burada pozitron daha çok yardım-cı bir pozisyondadır. Ancak aktif foton üretimine poz-itronlar olmadan geçemez. Bu yönüyle de eşit,dolayısıyla bir bütünlük oluşturmak durumundalar. Buparçacıklar bir birilerini var eder, hareketlendirir veaktif üretim sürecine birlikte geçerler. Burada anlat-maya çalıştığımız hem biyolojik hem de toplumsallığıngeliştirilmesi ve toplumsal üretimin açığa çıkmasındabir birisiz olmamakla birlikte esas rolün dişil olanındoğasıyla gerçekleştiğidir. Bu temel ideolojik biryorum olarak da kabul edilebilir. Kadın erkek ikilemiarasındaki toplumsal sorunlar böyle bir yorumlamayıgerekli kılar. Bu birinin esas diğerinin ise hiçleştirilme-si anlamına gelmez. Toplumsal olguda yaşanılan den-gesizliği bir dengeye kavuşturma açısından temel birespri olarak anlaşılabilir.

Bu yaklaşım toplumsal olguda tahakkümedayalı gelişen cinsiyetçi anlayışın kırılmasına dönüktemel bir yaklaşımı ifade eder.

Kadın ile erkek, gerek biyolojik gereksetoplumsallığın geliştirilmesi açısından doğal bir ikile-mi oluşturur. Bu ikilem bir birini sömürme ve bir birinetahakküm kurmaya dayalı değil, daha çok bir birini varetme, üreme ve birlikte üretmeye geçmeye dayalıdır.İnsan türü kendi varlığını ve toplumsallığını cinslerinbu ortaklığı ile gerçekleştirir. Dolayısıyla cinsler arasıikilemin temelinde birliktelik uyum ve üretim vardır.Burada düşmanlığa ve bir birini alt etmeye dayalı birkarşıtlık söz konusu değildir. Günümüzde gelişmiş


128

haliyle cinsler arası karşıtlık özü itibarı ile ideolojik birkarşıtlıktır. Ve biz buna sapma temelli gelişen yapaykarşıtlık diyoruz. Cinslerin özünde bu tarz birkarşıtlığa ihtiyacı yoktur. Bu karşıtlık ataerkil devletçidüzen ve onun zihniyeti sonucu gelişmiştir. Doğa ileinsan, kadın ile erkek arasında geliştirilen bu doğalolmayan karşıtlık diğer toplumsal ilişki ve sorunların-da temelini oluşturur. Ezen- ezilen yine birey iletoplum bu mantığın sonucu gelişirler. Ezen ile ezileniÖnder APO, demokratik komünal değerler ile egemendevletçi değerler biçiminde formüle etmektedir. ÖnderAPO, bu karşıtlığın temelini ise özünde insanındoğasından sapma tarzında gelişen kadın erkek ilişki-sine dayandırır. Özü itibarı ile toplumsallığın en fazlabeş bin yıllık bir geçmişi içerisinde boy veren bu çeliş-ki doğal olmayıp, sapma temelli gelişen ideolojik biryaklaşımın ürünü olmaktadır. Doğayı incelediğimizdeyine toplumsal doğayı ele aldığımızda yukarıda dabelirttiğimiz üzere bu tarz bir çelişki söz konusudeğildir. Kedi fare yine fare yılan ikilemlerinidüşündüğümüzde bile bu doğanın kendi dengesinikorumasıyla ilişkili bir durumdur. Doğadaki ikilem-lerin, daha da genelleştirirsek, doğanın, bir bütünolarak kendisini organize etmesi karşılıklı ihtiyaçbesleme- beslenme ve uyum temelinde gelişir. Yanidoğa karşılıklı bir birini yok etmeye dayalı değil dahaçok şeylerin karşılıklı olarak bir ilişkilenmesi, bir biri-ni beslemesi ve değişik düzeylerde bir birine yansımasıbiçiminde varlık bulur. Sonuç itibarı ile kökü tamamıy-la ideolojik bir yaklaşıma dayanan söz konusu cin-siyetçi yaklaşımın kırılması büyük önem taşır. ÖnderApo'nun "üçüncü cinsel kırılma" olarak adlandırdığı

129


bu cinsel kırılmanın erkek aleyhine gerçekleşmesi yineolması gereken ideolojik bir yaklaşımı ifade eder.Buna paralel olarak günümüzün en temel toplumsalsorunlardan biri haline gelen birey toplum ikilemi dedeğerlendirilmeyi gerektirir.

Toplumsal gelişmede birey toplum olgusu,doğal yaşam ve ilişki içerisinde şu veya bu düzeydevarlık buluştur. Ancak batı uygarlığınca ifade edildiğiüzere toplum tek tek bireylerin bir birinden bağımsızvarlıklarıyla açıklanamaz. Bu temelde toplumu açıkla-maya çalışmak oldukça önemli eksiklik ve yanlışlıklartaşıyacaktır. Klasik atomcu geleneğe dayalı geliştirilenbu toplumsal tanım maddeyi sahip olduğu nitelik veanlamlara oranla yetersiz tanımladığı gibi bu temeldegeliştirilen toplumsal tanımda yanlış ve yetersizolmuştur. Kuantum fiziğince de ispatlandığı üzereparçaların tek tek varlığı bütünün yeterli tanımını ver-mez. Bütün parçaların tek tek bir araya gelmesiyleoluşan bir yapı olmanın ötesinde bir kütle kendi başınabir şahsiyeti ifade eder. Tek tek parçaların gücübütünün sahip olduğu güce eşdeğer değildir. Maddioluşumda atomun sahip olduğu nitelikler yine atom altıdüzeyde yaşananlar, klasik fiziğin ifade etiği gibi mad-denin bir birinden bağımsız atomların varlığı ve biraraya gelişiyle değil, maddi oluşumun çok daha zenginbir enerji potansiyeli ve bu potansiyelin açığa çıkardığıilişki düzeyiyle gerçekleştiği yönündedir. Madde kabasomut ilişkinin yanı sıra çevresiyle soyut bir ilişkiyi deyaşar. Son derece narin bağlarla bir birine bağlılık sözkonusudur. Ve bu düşünülenin aksine derin bir ilişkiyiifade eder. Maddeyi oluşturan temel parçacıkların birtür sezgisellik ile hareket ettiği gerçeği ise geçmişin


130

kaba ve bir birinden kopuk ele alınan madde anlayışınıtemelinden değiştirmektedir. Atom ve atom altıparçacıklar üzerinde yapılan araştırma ve incelemeler,maddi olgunun klasik atomcu düşüncede dile getir-ildiği gibi bir birinden soyutlanarak gerçek anlamınıveremeyeceği yönünde bir görüş açığa çıkartmıştır.Söz konusu parçacıkları bir birinden soyutlayarakaçıklamak, bir bütün olarak maddeyi ve maddi oluşu-mu gerçekleştiren parçacıkları ilişkide oldukları bütün-lük içerisinde sahip oldukları gerçek doğalarını açık-layamaz. Bu parçacıklar bir biriyle ilişkilendikçe veilişkilendirildikçe doğasına denk bir tanımlamayakavuşturulabilir.

Dolayısıyla geçmiş madde anlayışınadayandırılarak açıklanmaya çalışılan madde ve toplumtanımları günümüz gelişmeleriyle aşılmıştır. Yenimadde anlayışından da anlaşılacağı üzere ne maddeninbu tarzda bir birinden koparılabileceği nede toplumolgusunu bireyler yoluyla bir birinden soyutlanaraktoplumu ve bireyi açıklayabileceği yönündeki yak-laşımlar doğru değildir. Bu konuda önder APO, şuyorumları yapmaktadır. "…Toplumsallık insantürünün varlık koşuludur. Kendinden önceki primat(insana en yakın familya) türünden kopup insanlaş-ması, toplumsallaşma düzeyiyle at başı gittiği sosyalbilimin en yakın bir gerçeğidir. Yalnız birey ve toplumhalindeki yaşam, birbirinden ne kadar soyutlanırsasoyutlansın, teorik olarak ispatlanamaz bir olgudur.Yalnız birey yoktur. Toplumu yıkılmış birey olabilir,ama en azından bu birey bile yıkılmış toplumununanılarıyla birlikte ayaktadır. O anılarla yeni toplum-sallaşması da anlıktır. İnsan türünün güç kazanması

131


tamamen toplumsal düzeyiyle kurduğu ilişkiyebağlıdır. Bireyi zayıf kılmanın, köleleştirmenin envahşi tarzı, ona dayatılan yalnızlık düzeyidir, yaşadığıtecrittir. Sürüler halindeki köleler, köylü serfler,şehirli işçiler yine bir toplumdurlar. Zaman zamanisyan ederek kendilerini hatırlarlar. Diğer yandanyalnızlık en yaman öğreticidir. Tarihte tüm ünlü bilgeve peygamberlerin inziva süreci de bu gerçeği yan-sıtır…"

Toplum, ön görüldüğü üzere bireyler yoluylabir birinden soyutlanamaz. Kaldı ki toplumsallıközünde birey ve toplum ikilemi üzerinden değil, dahaçok erkeğinde içinde yer aldığı ana kadın eksenli birilişkilenmenin sonucunda gelişir. Dolayısıyla eğertoplumu başlatmak açısından toplumsal bir kimlikaranacaksa da bu kimlik ana kadın kimliğidir. Butoplumsallıkta bireyler kendilerini toplum olarakbulurlar. Birey toplumun dışında topluma rağmen birkimliği ifade etmemektedir. Bireyin bir kimlik olarakgelişmesi de bilindiği üzere son birkaç yüzyıla mahsusbir durumdur.

Toplumsallıkta yaşanılan sapmayla birliktekadın ve ezilen diğer toplumsal kesimlerin yaşadığıboğulmanın içerisinde yeni bir kimlik biçiminde sıçra-ma yapmıştır. Bireyi her yönüyle kuşatılmış birtoplumsallığın patlaması sonucu açığa çıkan birgelişme olarak yorumlamak yanlış olmayacaktır. Buaçıdan birey doğallığını yitiren bir toplumsallığınpekte doğal olmayan bir sonucu olarak gelişir. Bu nok-tada da önder APO şu hususları belirtmektedir: "…Bireysellik son derece çelişkili bir kavramdır. Diğerbir yüzü toplum aleyhine adeta zincirinden


132

boşalmışçasına serbest kılınmasıdır. Toplumun zoradayanmayan kurallı yaşamına ahlak diyoruz.Bireysellik bu ahlakı zorlar. Daha doğrusu Avrupauygarlığındaki bireycilik ahlakın zayıf kılınmasıylabirlikte gelişir. Doğu uygarlığında toplumun başatlığıesas iken, Batı uygarlığında başat olan bireydir.Bireyin bu tanımından iki farklı sonuç çıkar: Hakimsömürücü birey imparatorluk katına yükselirken,sömürülen mahkûm birey en derin köleliği yaşar.Kapitalist sistemin tüm toplum düzeyinde yaydığıgenelleşmiş, derinleşmiş köleliğinden 20. yüzyılınvahşi yüzünün çıkması tesadüf değildir. Temel moraldeğerlerini yitirmiş, bu kadar yaygın efendili birdüzenin kâr, kazanç hırsından ötürü yapamayacağıçılgınlık yoktur.

Yaşadığım yalnızlık, mahkûmiyet ve tecrit sis-temin bu genel yapısıyla bağlantılıdır. Toplumun,halkın 'kendisi' olmaktan çıkarılmışsa, bununanlamı en zayıf kılınmış bir yalnızlığın doğarkenmahkûmusun. Kendin olmaktan çıktığın orandabaşka bir toplumla bütünleşirsin. Ama o zaman daartık kendin değilsin. Ya müthiş yalnızlık ya da başkagerçekliğe teslim olmak. Kürt kapanı da dediğimmüthiş ikilem buydu…"

Kapitalist sistemin bireyi bu vahşi tarzda kul-lanmak üzere geliştirilmesi bir yana bireyin birey kim-liğinin daha doğru bir biçimde tartışılması ve anlaşıl-ması açsından bu belirlemeler oldukça önemli ve açık-layıcıdırlar.

Toplumda birey elbette ki vardır. Bireyin var-lığı hiçbir biçimde inkâr edilemez. Tarihte toplumsal-lığın gelişiminde bireylerin oynadıkları rol bilinmekte-

133


dir. Toplumsallığın çehresini değiştiren bireyler olmuş-tur. Birçok bilge filozof peygamber ve önder kişiliketkileriyle tarihi değiştirmişlerdir, ancak bu kişiliklerbir kimlik olarak toplumsallığın karşısına çık-mamışlardır. Bu önder kişilikler esas itibarı ile dekendi güçlerini yakaladıkları üstün toplumsallıkdüzeylerinden alırlar. Günümüzde toplumsallıktansoyutlanmış bir bireyciliğin ortaya koyduğu yıkıcı vesorumsuz duruş ile topluma verdiği zarar bilinmekte-dir. Bu gerçeklik göz önüne alındığında bireyin kendibaşına toplumsal bir kimlik biçiminde önesürülmesinin ne kadar yanlış bir yaklaşım olduğuanlaşılmaktadır. Bütün bunları göz önüne aldığımızdabireyi toplumsallığın temeli, toplumsallığı oluşturantemel bir güç olarak yorumlamak son derece yanlıştır.Bu temelde bakıldığında, bireyi toplumsal olgudatemel bir kimlik bir forum biçiminde öne sürmenin deyanlışlığı ortadadır. Belirtilenlerden de anlaşılacağıüzere günümüzde açığa çıkan bir birey- toplum ikilemison derece tartışmalıktır. Dolayısıyla bireyin toplum-sallıkta bir kimlik biçiminde belirmesi oldukça yapay-dır. Bu doğal bir ikilem değildir. Doğasına uygungelişen bir toplumsallıkta bireyin bu tarzda çıkışıdahası toplum karşısında topluma karşıt bir yan olarakgelişmesi söz konusu olamaz. Bireyler arası ilişki veyabireyin çevresiyle yaşayacağı bir sorun bir kimlikolarak bireyin sadece kendi sorununu oluşturulmaz. Bunereden bakılırsa bakılsın toplumsal bir sorundur vetoplumu ilgilendirir. Bu anlamda bireyi çok doğal birgelişme olarak görme, bunu topluma eş değer tutma vebunu bir kimlik biçiminde toplumsallıkla karşı karşıyagetirme kaçınılması gereken en temel bir yaklaşımdır.


134

Bütün bunların yanında birey toplum bağlamındayaşananlar, bireyi toplumsallık karşısında gelişmiş birolgu olarak görmek günümüzün capcanlı bir gerçeğiniifade eder. Bireyi her ne kadar yapay bir kimlik olarakyorumlasak da günümüzde birey ve toplum gerçek-liğinde yaşananlar bir ikilemi ifade eder. Burada yapıl-ması gereken artık bireyin bir kimlik olarak varlığıveya yokluğu değil daha çok bu ikilemin nasıl birdengeye oturtulacağı olmaktadır. Önder APO, optimaldenge olarak ifade ettiği bu ilişkiyi şu ifadelerle açık-lamaktadır: "… Davamın AİHM sürecinde eleştir-ilmesi gereken temel konusu birey toplum ilişkisinedayalıdır. Savunmamın ilk bölümünde kapsamlıcaele aldığım gibi, insan türünün gelişiminde toplum-sallık öncelik taşır. Toplumsallığa dayanmayan bireytarifleri birer aldatmacadan ibarettir. Doğu toplum-larında hâkim yan hep toplumsallığı esas alır.Toplumun eskiliği ve gelişimi ile ilgili bir yaklaşımdır.Batı uygarlığının doğuşunda ise bireysellik ağırbasar. Hem Grek-Roma aşamasında, daha sonraortaçağda Hıristiyanlığın yorumlanmasında bireyselarayışlar hiç eksik olmamıştır. Rönesans'ta ve son-rasında ise, bireysellik adeta tarihsel devrimyaşamıştır. Binlerce yıllık Doğu toplumlarında aşırıgelişen ve bireyi boğan toplumsallık peş peşeRönesans, reformasyon, bilimsel devrim ve aydınlan-ma hareketi ile paramparça edilerek, önce birey-toplum dengesi, ondokuzuncu ve yirminci yüzyıllardada bireyin aşırı yükselişi yaşanmıştır. Çağımıza birey-sellik damgasını vurmuştur. Bu sefer aşırılığa kaçanve toplumu kemiren hastalık bireysellikten kay-naklanmaktadır. Sağlıklı toplum-birey dengesi birey

135


lehine adeta bir zırvalığa vardırılmıştır. Toplumsallıkkölelik gibi algılanmaktadır. Aslında bu tür bireycilikbir nevi post modern hayvanlaşma, primatlığa üstboyutlarda ve yeni koşullarda yeniden dönüştür.

AİHM'ne yansıyan sadece 'bireysel başvuru'hakkı bu hastalığın hukuk alanına yansımasını ifadeetmektedir. Tümüyle toplumsal olan, her şeyiniaçıkça böyle ortaya koyan bireyi toplumundan,halkının iradesinden ayrı varsaymak tam bir hukukhilesidir. Bu hukukun temelindeki adalet anlayışınada terstir. Ayrıca önemli bir politik gerçeği gizlemeyebilerek veya bilmeyerek alet olmaktadır. Kürthalkının özgür politik hareketini hukuk dışındabırakmaktadır. Kürt özgürlük hareketinin haklılığınıgündem dışında tutup, AB'nin Kürt halkı üzerindekisorumluluklarını örtbas etmeye yol açmaktadır. LeylaZana ve arkadaşlarının davasında bu gerçeklik dahada sırıtmaktadır. Sözde sahiplenme adı altında ceza-evindeki ve dışarıdaki (onlar da üstü açık cezaevindesayılmaktadır) Kürt halkından ayrıştırıp sözde insanhaklarını kurtarmaya çalışmaktadır. Davamdolayısıyla Avrupa uygarlığından kaynaklanan buhileyi kabul etmem mümkün değildir. Beklenen,birey-toplum dengesini kabul eden bir karardır…"

Önder APO'nun bu temel yorumlarından daanlaşılacağı üzere bireyin ele alış mantığı toplumsallıkaçısından önemli sakıncalar içerir. Ve bu mantığa day-alı bir birey anlayışı günümüzde de zararlarınıgördüğümüz gibi bundan sonrası açısından da büyüktehlike ve tahribatlara gebedir. Bu açıdan toplum doğave kadın erkek ikilemlerinde ortaya koyduğumuz man-tığın birey toplum ilişkisinin doğru bir temele kavuştu-


136

rulması açısından da geçerlidir. Nasıl ki maddi oluşum-da parçacıklar maddenin dağılması tahrip edilmesiaçısından bir işlev yüklenerek hareket etmiyor ise,temelde böyle bir eğilime sahip değiller ise, bireyindetopluma karşı toplumu kemiren ve olguyu güçtendüşüren, dolayısıyla toplumsallığı bitiren bir rolüstlenmemesi gerekir. Bu anlayış bize toplum ile bireyioptimal bir dengede buluşturacak olan bir mantığındatemelini verir. Birey toplum ikilemi, maddi olgudabildiğimiz doğal ikilemlerde olduğu gibi, bir birinekarşıt ve bir birini yok etmeye dayalı gelişen bir ikilemdeğildir. Bütün maddi düzenlerde parça kendi özgün-lüklerine sahip ve bu özgünlüklerini korumakla birlik-te bütünün yasallığına tabi ve bütünün işlevselliğinedenk bir harekete sahip olarak davranır. Aksi bir yak-laşım sergilemesi durumunda bütünü güçten düşürür,bütünün sahip olduğu nitelikten uzaklaştırır. Bireyaçısından toplumsallığı bu tarzda zorlamaya dayalıgelişebilecek anlayış tutum ve davranışlarda toplum-sallığın sahip olduğu temel niteliği zorlayacaktır.Kuşkusuz burada bütünün üzerinde varlık bulduğu,geliştiği temel anlayıştan kopuk değildir. Nasıl ki parçabütünü ona ters davranışlar içerisine girerek zorluyorise bütününde, kendisinde barındırdığı özgünlükleritanıması, özgünlüklerin kendi doğasına uygun birgelişme imkânına sahip olması ve buna denk tercih-lerde bulunması yönünde imkân tanıması temel birgereklilik olmaktadır. Bu anlamda insanın doğasınısınırlayan onu çok katı dogmaların mahkûmu kılan,kendindeki tahakkümcü sömürücü anlayış gelenek vesistemleriyle boğan, bu yapısıyla insanı adeta nefessizbırakan yaklaşımlardan arınması, bu anlayıştan kurtul-

137


ması büyük önem taşır. Böylesi doğa dışı yaklaşımlargünümüz birey örneğinde olduğu gibi ister istemezkendisine karşı, karşıtlıklar yaratacaktır. Bireyin birkimlik olarak açığa çıkması ve bir kimlik biçimindekendisini topluma dayatmasının temelinde de toplum-sal doğanın dışında gelişen bu tarz bir toplumsallığınvarlığı yatmaktadır. Bu bizi doğru bir birey nasıl gelişirsorunsallığından önce nasıl bir toplumsallık sorusunagötürmektedir.

İnsanın doğasını karşılayabilecek özgürdemokratik bir toplumsallığa nasıl varılabilir?Kadının, bireyin, gençliğin, çocuğun, yaşlının vb.bütün toplumsal kesimlerin kendi doğalarına uygunolarak kendilerini özgürce yansıtabileceği bir toplum-sal düzen ve anlayış nasıl yaratılabilir? Bu yanıt bul-ması ve geliştirilmesi gereken bir toplumsal gerçeklik-tir. Bu düzeyi esas almayan ve bunu yakalayamayanbir toplumsallık günümüzün bireyci bencil bireyanlayışlarına benzer kendisini bitirmeye dönük gelişenyaklaşımlardan kendisini kurtaramaz. Özetle toplum-sallığın kendisinde kendi bileşenlerine karşı birkarşıtlık onların doğasını sakatlayan bir anlayış hâkimhale gelirse bu kaçınılmaz olarak kendi karşıtlarını dayaratacaktır. Sonuç itibarı ile genel anlamda gelişen birbirey toplum ikilemi bir birini bitirmeye dayalı gelişenve gelişmesi gereken bir ilkem olmayıp bir birini vareden besleyen ve geliştiren bir ikilemi ifade eder.

Bunun sağlıklı bir gelişme olarak süreklilikkazanması açısından, başta zihniyet boyutu olmaküzere pratik anlamda da optimal bir dengenin kurul-ması gerekiyor.

Böylesi bir dengenin kurulabilmesi için ise


138

ancak detaylı bir araştırma ve tartışma süreci ile nereyekadar birey, nereye kadar toplum sorularının sağlıklıbir izaha kavuşturulmasıyla gerçekleşebilecek birdurumdur.

Toplumsallık açısından en genel bir ikilemolarak demokratik, özgürlükçü komünal değerler ileataerkil devletçi değerler arasında yaşananlardır.

Toplumsal tarihi değerlendirmeye çalıştığı-mızda da ataerkil devletçi düzenin gelişmesiyle birlik-te beliren iki tarz bilinç ve anlamsallık üzerindentoplumsallığın anlam bulup geliştiği görülmektedir.Köleci toplum ile özgürlükçü toplum değerleri olaraktanımlayabileceğimiz bu iki toplumsal bilinç veanlayış tarzının mücadeleleri tarihin ve toplumsallığıngelişim seyrine damgalarını vurmuşlardır. Bununyanında birisini daha çok saf dışı kalması biçimindesonuçlara yol açmışsa da değişik biçimlerde de olsa bumücadelelerin bu tarihsel süreç içerisinde her zamanvar olduğu bir gerçekliktir. Böylesi bir Düalite işlediğihalde egemen sistem tarih, toplum ve bilinç olguların-da her zaman için bir tekliğin olduğunu, tarih vetoplumsallığın dolayısıyla bilincin bu tekilliküzerinden gelişim gösterdiğini, insanlığın duygu vedüşüncesine kazımaya çalışmıştır. Önder Apo, butemel tarihi hususa yönelik de şunları belirtir; "…Sosyal bilimin en temel eksikliklerinden biri, tarihboyunca doğalında diyalektik bir ikilemi yaşamasıgereken hiyerarşik ve devlet bağlamlı toplumlarındiğer ucunu -partneri göstermemesidir. Sanki tarihçelişkisiz, hâkim toplumsal sistemin çizgisel gelişi-minden ibarettir. Her olgusal gelişmede gözlem-lendiği gibi, tarih boyunca hiyerarşik ve devletli

139


toplum da zıddı rolünde olan doğal toplumsal değer-lerle çelişki halinde gelişir. Onunla beslenerek büyür,gelişir, çeşitlenir. Doğal toplumun gücünü küçümse-memek gerekir. Bu toplum ana kök hücre rolündedir.Nasıl ki kök hücreden diğer tüm doku hücreleridoğarsa, doğal toplumdan da dokusu niteliğindekikurumları doğar. Yine nasıl dokulardan organ ve sis-temler doğarsa, doğal toplumun ilkel kurumlarından-ilkel hiyerarşik kurumlar- da diğer gelişmiş organlarve toplumsal sistemleri doğar. Doğal toplum bastırıla-bilir, geriletilip kıstırılabilir, ama asla yok edilemez.Çünkü o zaman toplum olmaktan çıkılır. Sosyal bil-imin bu tespiti yapamaması büyük eksikliktir.Hiyerarşi ve devleti besleyen, doğal toplumların mily-on yıllara dayanan oluşum gerçeğidir. Diyalektikikilem başka nasıl doğabilir? Toplumsal analizleridar sınıfsal veya ekonomik araçlarla yapmak,gerçeğin asli, temel öğesini baştan itibaren dıştabırakmak demektir. Bu büyük hata, yanılgı ve yanlışyapılmıştır. Hele Marksizm gibi iddialı bir yaklaşımınkomünal dedikleri doğal toplumu sanki ömrü bin-lerce yıl önce bitmiş, yok olmuş bir sistem gibi algıla-maları bu olumsuzluğu daha çok körüklemiştir…"

Bu ikilem toplumsal olgu açısından en temelbir ikilemi oluştur. İnsan doğa kadın erkek bireytoplum gibi ikilemleri kendinde barındırması bakımın-dan bu böyledir. Ataerkil toplum anlayışının ana erkiltoplum düzenine karşı gelişimi insanın doğaya tersdüşmesi yine bireyin türeme bir kimlik olarak toplum-sallığın karşısına dikilmesi bütün bunlar bu ikilemioluşturur. Ve bu ikilem içerisinden dile gelirler.Toplum, doğa, kadın, erkek, birey gibi dostluğa uyma,


140

bir birini oluşturma ve beslemeye dayalı gelişen doğalilişkisini sapmaya uğratan düşmanlığa dayalı birikileme dönüştüren, bu ikilemin toplumsallıkta başgösterme biçimi, mantığı olmuştur. Ana soy toplumdeğerleri karşısında gelişen tahakkümcü eril zihniyet,toplumsal olguda bir birini bastırma geriletme ve birbirini bertaraf etmeye dayalı böylesi bir ikilemin oluş-masını beraberinde getirmiştir. Konunun girişinde dekısmen yorumladığınız gibi bu ikilem doğada bir biri-ni pozitif anlamda etkileyen ikilemlerin sahip olduğuikilemlerden bir ayrılmayı ifade eder. Özü itibarı ilebelirtmek gerekirse; doğada yaygın bir biçimde belirenikilemler, düşmanlığa değil, bir birini hareketlendirmeve pozitif bir yapılanmaya ve doğada her zaman yenioluşumları geliştirmeye dönük bir eğilime sahiptirler.Ancak toplumsallıktan bir sapmayı dile getiren, sözkonusu sapmaya dayalı gelişen bu ikilem doğadayaygın olarak beliren ikilemlerin mantığınca birbirinikoşullama geliştirme tamamlama ve doğal uyumugerçekleştirmeye dayalı gelişen bir ikilem değildir. Butarzda gelişmeyebilecek bir ikilemdir. Demokratikkomünal değerler ile ataerkil devletçi değerler biçi-minde formüle edilen bu ikilem kaçınılmaz olarak birkarşıtlığı getirmektedir. Bu açıdan bakıldığında beş binyıllık bu egemen devletçi tarih suni ve yapay karşıtlık-ların yoğunca geliştirildiği bir toplumsal tarih olarakkarşımıza çıkar. Çoğulcu gelişim ve toplumsal özgür-lüğün karşıtlığı temelinde geliştirilen tekilci tanrı, doğave toplum anlayışlarının kendisiyle birlikte açığaçıkardığı köleci zihniyet ve toplumsal ilişkiler, kaçınıl-maz olarak köleciliği geliştiren bir zihniyet ve toplum-sal ilişki biçimini açığa çıkartmıştır. Tek tanrılılık, tek

141


ulusluluk, tek bireyci benlik sistemin halklarıköleleştiren tek seçenekliliğe mahkûm eden, temel biryaklaşımı olarak gelişmektedir. Toplumsallık hâkimkılınan bu tekilci ve iktidarcı anlayış ve ilişkiler, cins,sınıf, ulus vb. olguların yanı sıra günlük insani ilişkil-erde, yine insanın kendi iç dünyası ve iç mücade-lesinde kendisini çok çıplak bir biçimde açığa vurmak-tadır.

İnsanı diğer canlı türlerinden ayıran temelözelliği kendinde açığa çıkardığı farklı bir anlamsallıkdüzeyi olduğuna göre, insan olgusunu yorumlarkenanlamsallığa daha fazla yönelmek doğru ve yerinde biryaklaşım olacaktır. İnsanın anlam gücünü güdüselliğemahkûm kılması güdüselliğin ve bu güdüselliküzerinden şekillenen "anlam biçiminin" güdüsel vebedensel arzuları doyurmak için yapamayacağıkötülük yoktur. Yetersiz ve yanlış bir bilinç, artıgüdüselliğin itekleyici gücü, insan olgusunda çoktehlikeli bir durumu ortaya çıkarır. Aslında günümüzinsanlığının da yaşadığı biraz böylesi bir gerçekliktir.İnsan ile insan olmayanın bir karışımı olarak da göre-bileceğimiz bu tehlikeli halden kurtulmanın biricikyolu da ancak ve ancak insanda anlam sınırlarınıngenişletilmesi, maneviyattın daha çok önemsenmesi vegüdüselliğin daha doğru bir duygu ve bilinç ile anlam-landırılması olacaktır. Bu güdülerin aşağılanması veyainkârı değildir. Örneğin inandığı ve üzerinde kendi var-lığını oluşturduğu anlamsallıklar uğruna ölene kadarbedenini aç bırakmak açlığa karşı anlam gücüyledirenmek ve yaşamı pahasına bunu yapmak ve başar-mak insan olmanın bir ayrıcalığını ve en derinanlamını ifade eder. Ya da güdüsel arzulara sınırsız yer


142

veren bu sistemde sunulan bu yaşamı tercih etmeyipbedenini cayır cayır yakan insanlar anlamsallığın,maneviyatın dolayısıyla insan olmanın en derin ifadesiolmaktadırlar. Böylesi duygu ve düşüncelere ulaş-maları kontrolsüz güdüselliğe karşı anlamsallığı, ben-cilliğe karşı ise toplumsallığa yönelmeleri bu ikililiğintoplumsal alanda iki karşıt anlam tarzının yaşanmasıolarak görmek oldukça öğretici olacaktır. İnsandoğasındaki bu temel çelişkilerden kaynaklı birçokfarklı karşıtlık açığa çıkmaktadır. Zorlaşan hayatmücadelesinde direnç -teslimiyet, sadakat -ihanet vb.gibi birçok ikililik insan olgusunda birer ahlaki ölçüolarak belirginlik kazanmıştır. Toplumsal yaşamındoğasından ileri gelen ve insan zihninde bir anlambulan bu kavramlar, yaşamda da bencilik ve bireycilikbiçiminde insan duygu ve düşüncesinde yer edinmek-tedirler. Sadakat, direnç ve sevgi gibi olgular özündetoplumsal olan paylaşım gerçekliğinden beslenirken;ihanet ve teslimiyet ise daha çok bireyci bencil duyguve düşüncelerden beslenmektedir. Bu gerçeklikleredeneyimlerimizde de çokça rastlamaktayız. En iyidenilen birinin en son düşünebileceğimiz kötülükleriyapabildiği bolca görülen bir durumdur. Bunun yanısıra kötü özellikleri olan insanlarında bazen bizi şaşır-tacak derecede iyi şeyler yapmışlardır. Dolayısıyla heran farklılaşabilen psikolojik bir yapıya sahip, en fazladeğişim potansiyeli taşıyan insan olgusu, farklı biryaklaşımla ele alınmayı gerektirir. Önderliğin, doğanınalgı gücü ve küçük evren olarak tanımladığı insan, tümevrensel yasaların kendisinde dile geldiği bir varlıktır.Evreni anlamak ve çözmek istiyorsan insanı çözdemiştir Önderlik. İnsanı ele alma ve insan olgusuna

143


yaklaşım böyle bir kapsam ve içerikte olursa ancaksağlıklı sonuçlar elde edilebilir. Dar, basit kalıplarlainsanı tanımak insanı yaratabilmek güç ve yanlış biryaklaşım olmaktadır. Böylesi yaklaşımlar insanın algıve anlam gücünü zedeler, yaratıcılığını sınırlar, enbüyük zorlamalarda bile kuru ve ufuksuz bir eylemci-likten öteye götüremez. Doğru algı ve anlam gücünevarıldığında bu büyük eylemciliği de beraberindegetirir. Çünkü insan olgusu hem iyi, hem de kötü eğil-imlere doğru yol almaya açık bir yapıdadır. Gerek ken-disi, gerekse çevresi tarafından iyi eğilimler edinmeyeyol almaya çalıştığında iyi eğilimler insanda belirginhale gelir. Aynı şekilde gerek kendisi, gerekse çevresikötü eğilimler edinmesinde rol oynar ise, insanda dahafazla kötü eğilimler baş gösterir. Ana ve babanıngenetik özelliklerini taşımakla birlikte hiç kimsedoğarken iyi veya kötü değildir. Genetik özelliklerlekendi benliğinde baş gösteren şeyler ve çevresindenedindiği şeyler bireyin oluşmasında rol oynarlar.Ancak insan için yüzde yüz iyidir veya kötüdür denile-mez. Öne çıkmış iyi veya kötü eğilimlerinden dolayıinsan için yüzde yüz iyi veya kötüdür anlamı çıkmaya-bilir. İnsanda öne çıkmış iyi veya kötü eğilimlervardır, gerçekleşen iyi ile kötünün çatışmasıdır. Önem-li olan iyi tarafın başarısını sağlayacak yöntemler ileonu güçlendirmektir. Işıktaki dalga- parçacık ikilemi-nin bir arada ve sürekli mücadele halinde olan gerçek-liği gibi, insandaki iyi ile kötü eğilimler sürekli birmücadele içerisindedir. Bu çatışmada baş aktör belir-leyici güç ve irade insan gerçekliğinin kendisidir. Budurumu toplumsal gerçeklik- çevre büyük ölçüde etk-ilese de, hatta kimi toplumsal yapı ve durumlarda belir-


144

leyici bir biçimde rol oynayabilse de benliğinin farkınavaran özgür irade sahibi insanlar her halükarda kendikendilerini, bazen toplumu dahi belirleyebilme gücünüortaya koyabilirler. Bu açıdan bakılacak olursa iyilikve kötülük yüzdelikleri karşısında inançsızlık veya taminanç beslemek doğru değildir. Daha çok mücadeleninsürekliliği, değişimin ve gelişmenin mümkün olduğukanısı ile yaklaşım geliştirmek daha gerçekçidir.

Kuantum felsefesine göre insan olgusundakibir özellikten yola çıkarak, bir bütün benlik üzerindebelirlemeci yaklaşımlara gidilemez. Sürekli olan iyi ilekötü eğilimlerin mücadelesinde belli süreçlerde sıçra-malarla yeniliklerin gerçeklemesidir. Böylesi sıçra-maların gerçekleştiği süreçlerde iyi bir özellik, oluş-muş kötü özellikleri alt edebilir. Aynı durum tersi içinde geçerlidir. Bir insanın yapısını oluşturan birçokküçük sistemin yaratığı bütünlüktür. Ancak her küçüksistem kendi başına var olmaz, genelde parçayıbelirleyen bütündür. Parçanın bütün üzerinde devrimcirol oynaması durumu çok ender ve belirli süreçlerdemümkün olmaktadır. O açıdan bir şeyden yola çıkarakyargılara varmak ve tüm benliği ona sığdırmaya çalış-mak olumlu ve doğru bir yaklaşım değildir. Dogmatik,kaba maddeci anlayışı aşan kuantum felsefesi, bizemaddenin iç devinimi olduğunu ve bir anda büyükdönüşümler gerçekleştirebilecek potansiyeller taşıdığı-nı göstermiştir. Hele hele konu çok karmaşık, büyükyaratıcılığı ve değişimleri gerçekleştirebilecek bir güçve iradeye sahip düşünen bir varlık olarak insan oldu-ğunda, ani değişim-dönüşümler yaşamasına asla şaş-mamak gerekir. Bu açıdan ön yargılar oluşturup belir-lenimci yaklaşımlar sergilemek, sağlıklı ilişki yorum

145


ve çözümlere varmayı engeller. Dolayısıyla bu kabadeterminist bir yaklaşım olur. Önyargı oluşturma ve önyargılar üzerinden ilişki geliştirme yanlış olanagötürür. Bireysel ön yargılar bireyler arasındaki ilişki-leri zedelerken, oluşan veya oluşturulacak olantoplumsal ön yargılarda toplumsal ilişki ve gelişmeyibüyük ölçüde zedelerler. Bu da bütün toplumsalyapıların birbirlerini daha yakından tanıması, kaynaş-ması ve birbirlerini sağlıklı çözümlemelerini, anlaya-bilmelerini de sekteye uğratır.

Doğal yapıdaki akışın sürekli olması,hakikatin de sürekli değişim halinde olduğunu göster-mektedir. Hakikatteki değişimin bilinçte de değişimigetirmesi kaçınılmazdır. Bu toplumsal gerçekliğin ken-disine özgü hakikatlerinin olmadığı- olamayacağı biçi-minde anlaşılmamalıdır Bilinç bir anlamda da genelşuurdur. Olguların değişimi kendisiyle birlikte şuurdada değişimi getirecektir. Bu anlamda da evrenselyapıyı içinde yaşadığımız doğayı dolayısıylakendimizi tam olarak bilme belki de hiçbir zamangerçekleşmeyecek bir durumdur. Atom altı parçacık-larda açığa çıkan belirsizlik eski bilimsel tarzımızdakidar kaba ve dogmatik tarzın aşılması gerektiğini ortayaçıkarmıştır. Parçacıkların bir yüzünün bilinmesi kar-şısında diğer yüzünün sonsuz belirsizlik kazanmasıyüzde yüz bilmeye koşullanmış bizlerin bu amacımızaulaşmamızın olay ve olgulardaki kesinlikçi yaklaşım-ların yanlışlığını ortaya koymaktadır. Doğa bize birtarafını gösterirken bir diğer tarafını denetlenemeyecekbir serilikte bizden kaçırmaktadır. Zaten her şeyin tamolarak bilinmesi, bilme arzusu ve mücadelesinin desonunu getirecektir. Sürekli bir biçimde değişim ve


146

dönüşüm içinde olan doğal gerçeklik düşüncemizin dedeğişimini sürekliliğini ve doğal akışla birliktesürmesini sağlayacaktır. Bu aynı zamanda bilmenin dedoğal diyalektiğidir. İnsan doğası açısından da buböyledir. Bu gerçeklik böyle anlaşıldığı orandakendimizi doğru anlayacak ve kendimize karşıdoğamıza uygun tanımlamalara varabileceğiz. Tümbunlar için de bu doğal diyalektiğin iyice anlaşılmasıgerekmektedir.

Kişiliğimiz duygu ve düşüncelerimizi şekil-lendiren değişik yanlış ve yetersiz anlayışlar sözkonusudur. Bu çevremiz açısından da böyledir.Dolayısıyla kendimizi açığa çıkarmak tanımak veyatanımlamak bu yanlış anlayışların gölgesindenkendimizi kurtaramadığımız müddetçe yanlış ve yeter-sizlikler içerecektir. Dolayısıyla kendimizi tanımayave tanımlamaya çalışırken toplumsal şahsiyeti doğrutanımak ve anlamak gerekecektir. Bunu doğru yapa-bilmek açısından da evrensel yapıyı, doğayı ve insandoğasındaki diyalektiği çözmek ve kavramak gereke-cektir. Bunları doğru anladığımız ve kavradığımızoranda tanımlamalarımızı doğru yapabileceğiz. Bunubaşardığımız oranda da çevremizde yaşanan yanlışanlayış ve algılayış biçimlerini anlayabilecek, dar vebasit itişme ve didişmelerden kurtulabileceğiz. Böyleyapmamız halinde onun yanlışı, bunun yanlışına sığın-mayacak ve bu yanlışlar bizi belirlemeyecektir. Bununtemelinde de hayata dair referanslarımızı doğruseçmek yatmaktadır. Bunun yapılamaması durumundane kadar çabalarsak çabalayalım ağacı bir bütüngörmektense, ağacın yaprakları ya da gölgesiyle uğraş-maktan öteye gidemeyeceğiz. Bu açıdan düalite de

147


dâhil evren doğa ve insan olgusunda işleyen doğayı, budoğanın diyalektiğini çözmek ve anlamak büyük önemtaşımaktadır.

İkililik ilkesi üzerinden doğa ve insanolgusunu kısaca böyle yorumlarken, sonuç olarakvardığımız nokta; İnsan ve doğa gerçekliğine 'ya benya sen' mantığı ile değil, ben- sen, biz- hepimiz vehatta doğadaki her şeyin var olduğunu öngören yeni vedaha bütüncül bir zihniyet penceresinden bakmakgerektiği gerçeğidir.

Diyalektik Materyalist Felsefenin KuantumFiziğiyle İlişkisi Ve Kısa Bir Yorum

Kuantumcu düşüncenin gelişmesiyle birliktemekanikçi felsefenin yanı sıra diyalektik materyalistfelsefenin de yetersiz kaldığı bazı yönleriyle yanlışolduğu dolayısıyla kuantum felsefesiyle birlikte bufelsefenin de artık aşıldığı yönünde çeşitli görüşler önesürülmektedir. Konuya yönelik yorumlarımızı ortayakoymadan önce konuya yaklaşım mantığı ve ele alışbiçimi itibarı ile açığa çıkan kimi yanlış ve yetersizyaklaşımlara dikkat çekmek gerekir. Sağlıklı bir tahli-lin geliştirilebilmesi bakımından da bu hususları gözet-mek önemlidir. Belli tarihsel ve toplumsal temelleredayanmaksızın bazı iddia ve önyargılar üzerindenolayları yorumlamanın yanlış sonuçlara yol açacağıaçıktır. Dolayısıyla tarihi kökleri üzerinden bilimselbir bütünlük temelinde bir analiz yapılmadan diyalek-tik materyalizmin aşıldığını veya hala her şeyiyle ge-çerliliğini koruduğunu iddia etmeye kalkışmak bireriddia olmanın ötesinde bir değer taşımazlar. Olay ve


148

olguları tarihsel bir bütünlük içerisinde birbiriyle iliş-kili -diyalektik -bir tarzda ele almadan yapılacak olantahlillerin neticede tarihsel temellerinden kopuk veparçalı gelişeceği dolayısıyla bu tarz bir yaklaşımınyanlış sonuçlara ulaşmaya götüreceği açıktır.

Kuantumcu düşünceyle diyalektik materyalistfelsefe arasındaki bağın doğru kurulabilmesi açısındanbaşta diyalektik materyalist felsefenin belli yönleriyleanlaşılması gerekir. Diyalektik materyalist felsefeninnasıl geliştiği hangi temel ilke ve özellikler üzerindenfelsefi bir bütünlüğe kavuştuğu ve toplumsal gerçeklikaçısından ne gibi bir önem arz ettiği gibi olguyu oluş-turan temel hususlar bilinmeden gerek diyalektikmateryalist felsefe, gerekse kuantumcu doğa felsefesiüzerinde doğru tahliller gerçekleştirmek pek olasıdeğildir.

Her iki görüş arasındaki ilişkinin anlaşılmasıda bu hususlar üzerinde yapılacak doğru tanımlamadüzeyleriyle bağlantılıdır. Özünde kuantum bakışaçısını diyalektik materyalist yöntemin karşıtı bir olguolarak ele almak başlı başına bir yanlışı ifade eder.Kuantumcu düşüncenin diyalektik ilkeler üzerindegelişiyor olması, yine her iki görüşün buluştuğu nokta-ların ayrıştıkları noktalardan çok daha fazla olması bukarşıtlaştırmanın çok da doğru olmadığını ortaya koy-maktadır. Bunun yanında kuantum fiziğinin farklı birgelişme açığa çıkarmadığını, bir bütün olarak mater-yalist diyalektiğin maddi gerçeklikteki ispatı olduğu-nu, dolayısıyla hiçbir yeniliği açığa çıkmadığını önesürmek ve tümden aynılaştırmakta çok doğru ve bilim-sel bir yaklaşım olmayacaktır.

Toplumsal tarih boyunca gelişen yeni düşün-

149


celerin yeni buluşlara, gerçekleşen her yeni buluşun isekendisiyle birlikte daha farklı düşünce ve buluşlarıngerçekleştirilmesine yol açtığı bilinmektedir. Bu aynızamanda düşünceyle maddenin veya ruhsal bütünlükile doğal yapı arasındaki gelişme diyalektiğinin özünüde ortaya koymaktadır. Gerek diyalektik materyalistfelsefe gerekse kuantumcu görüş böylesi bir gelişmediyalektiğinin ürünü olarak gelişmekteler.

Diyalektik Materyalizm; 19. yy ortalarında ge-liştirilen bir felsefe, bir dünya görüşüdür.

Bu görüş, dünyayı, evreni diyalektik olarakaçıklamayı ve materyalist açıdan yorumlamayı içerir.Diyalektik ve materyalizmin bir araya getirilmesiylebu felsefi dünya görüşü geliştirilmiştir. Diyalektik ilegelişmenin, hareket ve değişmenin genel yasalarınınortaya konulması, materyalizm ile de tüm bu süreçlerinmaddi koşullar öncül kabul edilerek açıklanmasınıifade eder. Böylesi bir felsefi görüşün oluşmasındamadde (materyalist) temelli bilimsel gelişmelerinyaşanmasının yanı sıra, dönemin büyük bilimsel keşi-flerinin yapılmış olmasının da rolü büyüktür. Nasıl kigünümüzdeki kuantumcu doğa keşifleri kendisiyle bir-likte başta zihniyet olmak üzere birçok yönüyle köklüdeğişimlerin gerekliliğini gündemleştirmişse, tekhücreli canlının bulunuşu, enerjinin dönüşümü ve tür-lerin evrimsel gelişimi gibi birer devrim niteliğindeolan büyük bilimsel keşifler diyalektik materyalistfelsefenin gelişmesinde temel bir rol oynayarak yenibir felsefi gelişmenin yaşanmasında büyük bir ilhamkaynağı olmuştur. Dönemin popüler bilimi olan klasikfizikten de önemli ölçüde bir etkilenme durumununyaşandığı belirtilebilir.


150

Diyalektik ile materyalizmi bir araya getirerekbir öğretide birleştiren ve bunu yeni bir felsefi dünyagörüşüne dönüştüren Marks ile Engels olmuştur.

Kuantum felsefesiyle yaşanan değişikliklerüzerinde oldukça spekülasyonlar yapılmaktadır.Yukarıda bu konuya nasıl yaklaştığımız, yâda yaklaş-mamız gerektiğini belirttik. Ancak yeniden vurgulama-da yarar görüyoruz. Kuantumla birlikte gelişen bilim-sel felsefenin yanlışlığının ispatlandığı ve bunun çök-tüğünü, bunun yerine metafizikçe geliştirilen felse-fenin doğrulandığı yoğunca söylenmektedir. Hattakuantumu tanrının varlığının ispatı olarak görenler veöyle değerlendirenler vardır. Kuantumdaki belirsi-zliğin bu anlama geldiği yönündeki iddialarda azım-sanmayacak düzeydedir. Bu yaklaşımlar at iziyle itizinin bir birine karıştığı toz duman bir ortam yarat-maktadır. Bu toz duman içinde yolunu kaybetmemekiçinde bir felsefi derinliğe ve ideolojik netliğe ihtiyaçvardır. İdeolojik netlikte ancak diğer ideoloji ve felse-feleri bilmekten geçer. Yoksa farkında olunmadan ide-olojik mücadele adına bunların değirmenine su taşı-mak olur ki, buda peşinen kaybetmektir.

Konumuz felsefe veya ideolojiler olmadığın-dan üzerinde fazla durmayacağız. Ancak kısacada olsakimi vurgular yapmamız gerekir.

Bunu yaparken de amacımız Önderliğin belirt-tiği gibi yeni ve sonuçsuz bir felsefi tartışma açmakdeğildir. Ancak gelişmeleri anlayabilmemiz içindegenel çerçeveyi bilmemiz gerekir.

Felsefeyi, genel bir biçimde, dünyayı, evrenianlama, tanıma ve açıklama çabası olarak tanımladık.

151


Tarihsel gelişmeler göstermiştir ki, insanlığın bilgidüzeyine göre, bu açıklama, yorumlar ve tanımlamalardeğişmiştir. İnsanlardaki bilgi düzeyi geliştikçe dahadoğru tanımlama, açıklama ve yorumlara ulaşmıştır.Bu canlı bir süreçtir. İnsanın bilgisi derinleştikçe butanım ve yorumlarda derinleşebileceği gibi değişebilir.Yoksa donuk, sabit ve mutlak bir tanım, yorumlama veaçıklama yoktur.

Ancak insanın bu bilgi yetersizliğindenhareketle evreni, oluşumu yorumlayıp bunların biline-meyeceğini belirten yaklaşılmada hiç eksik olmadı. Veancak bu bilginin dışarıdan, başka bir güç tarafındanverilebileceğini belirten yaklaşımlarda vardır. Tümmitolojik ve dinsel yaklaşımlar bu anlayış ve yaklaşı-ma dayanırlar. Günümüzde kuantumun belirsizliğinide buna yormaktadırlar.

Oysa diğer bölümlerde de belirttik ki, belirsiz-lik maddenin dışındaki bir güçten kaynaklı değil,aksine maddenin kendi içyapısından, atom altıparçacıklarından dolayıdır. Bu anlamda bunuçağrıştıran yorumlar doğru değildir.

Bilinçsizlik kaybetmenin en önemli neden-lerinden birisidir. İnsan neyin değiştiğini, aşıldığınıbilmezse yerine ne koyacağını bilmez. O yüzden ya varolanı olduğu gibi kabul eder, değişime direnir, yâdatümden ret ederek yaklaşılır ki, buda insanı köksüzyapar ve gelişmelerin akıntılarına bırakır.

Bu duruma düşmemek için kuantumla birliktediyalektik materyalizmde nelerin değiştiğini, bununiçinde diyalektik materyalizmi iyi bilmek gerekir.

Diyalektik varlığı kendi iç hareket kurallarınagöre inceleme bilimidir. Diyalektik, gerçekte, bilim-


152

lerde meydana gelen değişmeyi anlayan Alman filozofuHegel (1770-1831) tarafından geliştirildi. Hegel,Heraklitos'un eski fikrini yeniden ele alarak, bilimselilerlemelerin de yardımıyla, evrende, her şeyin hareketettiğini ve değiştiğini, hiçbir şeyin ayrı, tek başına ol-madığını, her şeyin birbirine bağlı bulunduğunu sapta-dı ve böylece diyalektiği yarattı. Sonrasında Mark veEngels tarafından daha da geliştirilerek sistemli halegetirilip bir disipline kavuşturuldu. Bir disipline ka-vuşturulan diyalektiğin yasalarını kısaca aşağıdaki gibibelirtebiliriz.

Varlığın doğasında evrensel değişme vardır.Evrendeki her şey değişip dönüşür. Mutlaklık yoktur.

Evrensel bağıntı yasası vardır. Evrendeki herşey bir birlerine bağlıdır ve bir birini etkiler. Diğer var-lıklardan kopuk kendi başına bir varlık yoktur.

Varlıkta neden-sonuç yaşanır.Nicel birikimler nitel değişimlere yol açar.Varlığın doğasında çelişki vardır.Bu yasalara baktığımızda aslında kuantumun-

da bundan farklı olmadığıdır. Bunu söylerken hiçbirdeğişimin olmadığını söylemiyoruz. Aksine bu ilke-lerin yorumlanıp uygulanmasında çok ciddi değişiklik-ler olmuştur. Değişim-dönüşümün evrenselliği düz birmantıkla ele alınarak değişimin hep ileriye olduğubelirtilmiştir. Oysa hayat durumun böyle olmadığınıgöstermiştir. Bunu bir örnekle şöyle izah etmekmümkündür. Bir elma dışarıdan herhangi bir mekanikmüdahale olmadığında elmanın, çiçekleneceği, son-rasında tomurcuklanacağı ve elma olacağı belirtilir. Buhep böyle devam eder. Oysa elma kendi içyapısındakurtlanabilir, büyümeyebilir, daha çiçekken kuruyupdalından kopabilir. Bu iç devinimi görmeden, elmanın

153


hep aynı olduğunu söylemek dogmatik bir yorum olur.Benzer bir yorum neden sonuç ilişkisi

üzerinden de yapılmıştır. Bu düz bir mantıkla ele alın-mış, bir şeyin nedeni bilindiğinde sonucunun dabilinebileceği şeklinde yorumlanmıştır. Buda insanıkesinlik mantığına götürmüştür.

Belki de yorumlanmasıyla kuantumla en fazlaçelişen maddesi çelişki olmuştur. Kuantumda çelişkiyi,ikililiği kabul eder. Parça-dalgacık ikilemi budur.Ancak çelişkiyi, temel çelişki, yan çelişki, baş çelişkidiyerek sınıflandırmalar doğru değildir. Çünkü herçelişkinin bir yeri ve önemi vardır. Her çelişki kendidoğasında temel bir çelişkidir. Yine çelişkilerin çatış-masını bir birini mutlak imha etme biçiminde alınıpdeğerlendirilmesi ve bunun üzerinden ya o ya buanlayışına götürülmesi yanlıştır. Çelişkilerin mücade-lesinde bir birini bastırma, geriletme, baskı altındatutma olabilir, ancak tümden yok etme gibi bir durumeşyanın tabiatında yoktur.

Diyalektik için belirtilenler materyalizmiçinde geçerlidir. Materyalizmi eşyanın tabiatına göreyorumlama yerine düz, kaba ve dogmatik yorumlamayaşanan yanlışlıkların temel nedenidir. Zaten kuantu-mu materyalizmi kabalığından arındırmadır ve ruhsuzyorumlanan maddeye ruh katmadır demek yanlışolmaz.

Materyalizim, olay ve olguları maddeye daya-narak açıklama ve yorumlama olduğunu belirtmiştik.Buna göre, olay ve olguları

Madde birinci veridir, düşünce ikinci veridir.Evren düşüncemizden bağımsız olarak vardırlar.Maddeyi yaratan düşünce değil, düşünceyi


154

yaratan maddededir, ilkelerine dayanarak yorumlar.Burada da çelişkiyi yorumlarken düşülen hata-

lara düşülmüştür. Çelişkinin uçlarında öncelik ve son-ralık yoktur. Bu yanlışlığın derinleşmesinin temeliolmuştur. Hele bu yanlışlığın topluma uyarlaması daolunca içinden çıkılmaz bir hal almıştır. Daha sonrakiyorumlarımızda da derinleştireceğiz. Ancak hemenşunu belirtelim. Einstein'ın, enerji madde yorumundansonra bu ayrımın kalktığını görüyoruz. Buna göremadde ve düşünce bir ve aynı gerçeğin iki farklıyüzüdür. Bir birine karşıt şeyler değildir. O yüzdenöyle bir ayrım gerçekçi değildir. Bu olay ve olgularıaçıklamada da böyledir. Bütünlüklü bir açıklama içinbu şarttır. Hele bu varlık insansa bu daha da önemlidir.Zihniyetinden, bilincinden, düşüncesinden ayrı birinsan tanımı yapılabilinir mi? Yapılamayacağı açıktır.Yâda yapılırsa yarım ve yetersiz kalır. İnsanın insanolması bile toplumsallığı ve bilinçli emeğiyle izahedilir. Demek ki, insan olgusunu açıklama da düşünce,zihniyet de maddi varlık kadar önemlidir. Yorumları-mızı buna göre geliştiriyoruz.

Yanlış anlamalara yol açmaması açısından birkonuya daha vurgu yapalım. Düşünce, zihniyet önem-lidir, diyoruz. Bazen bunların toplamına ruh diyoruz.Varlıkların ruhlarının olduklarını, canlı olduklarını,sezgisel yanlarının olduğunu belirtiyoruz. Bunlarısöylerken idealistlerin belirttiği gibi dışarıdan varlığaverilen bir ruhtan, candan söz etmiyoruz. Zaten mad-dedeki canlılığı, sezgiselliği, ruhsallığı dışarı bir gücünverdiğini düşünürsek, maddeyi ret ettiğimiz gibi,15,yüzyıl kilise papazlarının yaptığını yapar, yenidenilahi bir güce, tanrıya dönmüş oluruz. Maddedeki can-

155


lılığı maddenin iç örgütlenişinin bir özelliği sayar veöyle değerlendirirsek doğruya daha yakın sonuçlaraulaşırız.

Bu kısa açıklamayı belirttikten sonra kuantumyorumlarımıza devam ediyoruz. Diyalektiği Hegel'denalarak farklı bir biçimde yorumladılar. Hegel, diyalek-tiği hemen-hemen bütün boyutlarıyla ortaya koyması-na rağmen, ne var ki onu idealizmin gölgesinde tutar.Çünkü Hegel diyalektiği mutlaklaştırır, "Mutlak Tin"inbir hareketi olarak açıklar. Buna karşın Marks veEngels, diyalektiğe materyalist bir açı kazandırırlar.Diyalektiği, Hegel'in ileri sürdüğü şekliyle saltdüşüncenin veya ruhun bir özelliği ve hareketi değil,doğal dünyanın bir özelliği ve hareketi olarak ortayakoyarlar. Bu anlamda temel ayrışma noktaları, Hegel'indiyalektiği idealist bir temele yorumlamasına karşın,Marks ile Engels'in onu materyalist bir temele yorum-ladılar. Bu açıdan Marks ve Engels, diyalektik de dâhil,doğada olup biten her şeyin materyalist bir temeledayandırılması gerektiğine inanırlar.

Doğayı ve toplumu düşünmenin ve yorumla-manın bir yöntemi olan diyalektik, her şeyin sürekliolarak bir değişim ve akış halinde olduğu aksiyomun-dan hareket ederek, evrene bakmanın bir yolunu oluş-turur. Ama bundan ibaret değildir. Diyalektik, değişimve hareketin çelişki barındırdığını ve ancak çelişkiyoluyla gerçekleşebileceğini açıklar. Böylece, sözkonusu olan, pürüzsüz, kopuşsuz bir ilerleme çizgisiyerine, yavaş, birikimli değişimlerin (nicel değişim)yüksek bir ivme kazandığı, niceliğin niteliğedönüştüğü, ani ve patlamalı dönemler tarafından kesin-tiye uğratılan bir çizgidir. Diyalektik, çelişkinin man-


156

tığıdır. İşte diyalektik materyalizm bu temel görüşleredayanır. Bu felsefi görüş, bilgi kuramı bakımından asılolana maddeyi koyar. Buna göre insana dair olan bütünbilgi süreçleri, maddenin kendisi olan nesnelerinduyumlarla algılanması ile oluşurlar. Maddi dünyanındışında öncesel olan hiçbir düşünsel oluşum yoktur.Bilgi, insanın nesnelerle olan ilişkisinden ve etk-ileşmesinden gelir. Bu, anlıksal bir duyumsal algılamasüreci ile değil, bir bütün olarak insanın toplumsaletkinliği ile oluşur. Maddi koşulların gelişme diyalek-tiği, insanın düşünsel gelişme diyalektiğini de belirler.Öznel olan bütün çabalar, nesnel dünyanın kendisindendoğarlar. Nesnel dünya olmaksızın akıl, salt kendindehiçbir soyutlama yapmaya muktedir değildir. Düşünselbir etkinlik alanı olarak teori de bu temel esaslara day-alı olarak gelişir. Bu anlamda diyalektik materyalizm,aynı zamanda teori ile pratiğin birlikteliğine de işareteder. Pratik olmadan teori, teori olmadan da pratiğinolamayacağını, her ikisinin de et ile tırnak gibi bir-birine bağlılık içinde geliştiğini ortaya koyar.

Bütün bu bakımlardan yorumlana gelen tarzıy-la diyalektik materyalizmin temel tezi, birincil olanınnesnel koşullar olduğu, zihinsel ve ruhsal olanın iseikincil olduğudur. Devinim, değişme ve gelişme önce-likle nesnel dünyada, bununla bağlantılı olarak da ikin-cil planda düşünsel dünyada yaşanır. Ne var ki diyalek-tik materyalizmin bu tezi, kendisi ile birilikte birparadoksu da getirir. İnsanın bilgisi nesnel dünyadangelir yargısı doğru olmakla birlikte ne var ki bu, tarih-sel materyalizm bağlamında dogmatik bir indirgeme-ciliği de doğurmuştur. Diyalektik materyalizmin dog-matik yorumu, diyalektik materyalizmin yöntemsel

157


olarak tarihe uyarlanması olan tarihsel materyalizmdede temelli yanlışlıklara neden olmuştur. Özellikletoplumsal değişim süreçlerinde belirleyicilik etkenininüretim araçlarına verilmesi, toplumsal bir olgu olarakinsanın zihniyet yanı ağır basan bir var olma formuolduğu gerçeğini küçümsetmiştir. Her ne kadar "tarihiyapan insanın eylemidir" denilmişse de, yöntemin ken-disinden kaynaklı olarak ekonomik süreçlere belirleyi-ci bir rol atfedilerek zihniyete ikincil bir rol verilmiştir.Oysa tarih içinde oluşa gelen bir zihniyet yapılanmasıolarak gelenek ve kültürün, maddi üretim araçlarından,ekonomiden daha az etkileyici olduğu söylenemez.Sorun burada maddi koşullardan bağımsız, kendi başı-na bir zihniyet yapılanmasının olup olmayacağı sorunudeğildir. Söz konusu insan toplumsallığı olduğundasalt belirleyicilik önemini yitirmektedir. Maddikoşullar zihniyet süreçlerini belirleyebildiği gibi, zih-niyet yapılanması da maddi koşulları belirleyebilmek-tedir. Karşılıklı birbirini belirleme daha ağır basan biryan olmaktadır. İnsanın toplumsal diyalektiği böyle-sine karşılıklı bir etkileme ve belirleme gerçeğiüzerinden oluşmaktadır. Bunun da ötesinde diyalektikmateryalizmin dogmatik kavrayışının bir sonucuolarak diyalektik yasaların indirgenmeci bir tarzdatoplumsal süreçlere uyarlanması, toplumsal her aşa-manın zorunlu bir ilerleme kaderciliği içinde açıklan-ması anlayışına götürmüştür. Öncelikle bu, gelişmesüreçlerini, yasaların zorunlu kaderine bağlamaanlamına gelir. Bilgi ve zihniyet felsefesi bakımındanda bu durum, bir takım doğal zorunlulukların bilin-mesinin de ötesinde, insanı, özgür tercih edebilmeseçeneklerinden alıkoyar, zorunlu yasaların kaderine


158

boyun eğmeye zorlar. Bu anlamda denilebilir ki,diyalektik materyalizmi, gelişmenin genel yasalarıolarak gözetmek ile bir mutlaklığın indirgenmeciliğiolarak anlamak aynı şey değildir. Diyalektik materyal-izmi ve öngördüğü doğa yasalarını bir mutlaklıklardizisi biçiminde ele almak diyalektiğin yasalarını damekanik yasalara dönüştürür. Oysa bu felsefe en azHegelci idealizm kadar mekanizmin ve biçimsel man-tığın eleştirisi üzerinden gelişmiştir. Nasıl ki biçimselmantığın bir devamı niteliğindeki mekanikçi felsefeklasik fiziğin gelişmesine yol açmışsa ve bu fizik içinbir felsefi arka alan oluşturuyorsa kuantum fiziğiningelişmesinde de diyalektik materyalist felsefe benzerbir rol oynamıştır. Başta klasik fiziğin temellerinisarsan görelilik olmak üzere kuantum fiziğiningelişmesi diyalektik materyalist yöntemin mekanikdoğa algılayışına yönelik geliştirdiği yoğuneleştirisinin bir sonucu olarak gelişmiştir. Başka birdeğişle bu yöntemin deneysel sahada doğrulanmasıdır.Ancak bu kuntum fiziğinin kendisiyle hiçbir yenilikgetirmediği anlamını doğurmamalıdır. Kuantum fiz-iğinin diyalektik materyalist yöntemin bir ürünü olarakortaya çıktığını kabul etmekle birlikte, kendisiyle bir-likte temel bazı noktalarda farklılıkları da açığa çıkar-mıştır. Bu yönüyle de kuantum düşüncesi diyalektikmateryalist görüş ile hiçbir şekilde aynılaştırılamaz.Bütünleştikleri noktaların yanı sıra temel ayrışma nok-talarını sıralayacak olursak:

Kuantum felsefesinin diyalektik materyalistfelsefeden en önemli ayrışma noktası canlılıkolgusudur. Diyalektik materyalizmin maddeninkendindeki hareketi olarak ifade ettiği doğadaki

159


hareketliliği, kuantum felsefesi maddenin belli bir can-lılık ve sezgisellik sonucu gerçekleştirdiği yönünde birgörüş ve anlayış ile izah etmektedir. Atom altıparçacıklar dünyasında çok çarpıcı bir biçimde gözle-nen canlılık olgusu böylesi bir izah tarzını gerek-tirmektedir. Koşulların dizilişi, belirli bir noktadainorganik maddenin organik maddeye yol açtığı nitelbir sıçramaya sebep olur. İnorganik maddeyle organikmadde arasındaki fark yalnızca görelidir. Günümüzbilimi ikincinin birincisinden nasıl çıktığını tam olarakkeşfetme yolunda hayli ilerlemiştir. Yaşamın kendisiatomların belirli bir tarzda örgütlenmesinden ibarettir.Hepimiz atomların bir toplamıyız, bu kısa açıklamaartık madde, dolayısıyla doğa ele alınırken canlı- can-sız ayrımının kolay kolay yapılamayacağını ortayakoymaktadır. Bu durum kuantumcu görüşün doğayı birbütünlük içerisinde olan canlı bir organizma biçimindeele almasına yol açmaktadır. Bu en temel ayrılma nok-tasıdır ve çokta önemli bir ayrımdır. Önder APO, yenibir paradigmal yaklaşımın ana hatlarını ortayakoyarken bu paradigmal yaklaşımın temelini doğadavar olan canlılık ve sezgisellik gibi doğa özellikleriüzerinden geliştirmektedir. Diyalektik materyalizminkendindeki hareket olarak nitelediği, dolayısıyladoğadaki canlılığı göremeyişi ya da ifade edemeyişimekanik doğa felsefesinin tam bir yetkinlikte aşıla-bilmesi noktasında materyalist görüşü yeterli düzeydeetkileme ve ikna etme gücünden mahrum etmiştir.Oysa sonsuz bir süreklilik ile evrimleşen dev biryapının canlı bir doğaya sahip olmaksızın bu evrimigerçekleştirebilmesi ve bunu sonsuzca sürdürebilmesiçokta mantıklı değildir. Canlılık olmaksızın kendinde-


160

ki hareketinde olamayacağını belirtmek yanlış birbelirleme olmayacaktır. Diyalektik materyalizmindoğadaki hareketi madde üzerinde işleyen diyalektikbir bağ ile açıklaması doğru bir yaklaşımdır. Ancakbunu yaparken maddeyi ruhsallığından kopuk elealması, o müthiş devinimi canlılığın dışında saltkendiliğinden bir hareketmiş biçiminde açıklaması ide-olojik olarak bir fayda sağlamış olsa da Hegel'in herşeyi mutlak tinin bir yansıması biçimindeki yak-laşımını çok fazla aşan bir yaklaşım ve felsefi algılayışdeğildir. Oysa sonsuz bir devinim veya hareket ancakve ancak sonsuz bir canlılık ile mümkün olabilir.Marksın maddi koşullar kadar zihniyet olgusuna vemaddi olanlar kadar manevi olana yer vermemesidurumu da bu tarz bir doğa algılayışıyla bağlantılıgelişmektedir. Doğal diyalektik birini diğerinin önüneveya üstüne çıkarmayı değil ancak ikilinin diyalektikbütünlüğü üzerinde bir gelişmenin olabileceğini ortayakoymaktadır. Ne ruhsallığından boşaltılmış madde, nede maddeden arındırılmış bir düşünce ya da ruhsallığıntek başına bir anlam ifade edemeyeceği açıktır. Gerçekanlamını ancak ve ancak dengeli bir bütünlük ile elealındığı takdirde bulabilir. Bunları diyalektik materyal-izmin düşünceyi veya ruhsallığı inkâr ettiği anlamındabelirtmiyoruz, ancak öncül olanın madde olduğu yak-laşımı doğal olarak diğerlerini ikinci planda tutmuştur.Bu da tarih ve toplum yorumlarının aşırıya kaçan birmaddeci yaklaşım ile ele alınmasını beraberinde getir-miştir. Diyalektiğin özüne de denk düşmeyen bu yak-laşımlara tarihsel materyalizm veya kaba materyalistyaklaşım denilir. Madde ve düşünce dengeli bir bütün-lüğü yakalamadığı gibi, tarih ve toplum yorumlarında

161


da düz nedenselci gelişme çizgisi aşılamamıştır. Buyönüyle çokça eleştirisini yaptığı mekanik felsefeninbenzeri bir dogmatik yaklaşım söz konusudur. Sürekliolarak değişim ve dönüşüm içerisinde olan bir doğalgerçekliğin düz bir nedenselcilik ile ele alınması,gerekirci yasalarla yürümesi veya bu yasaların mutlak-lığı içerisinde açıklanabilmesi diyalektik materyaliz-minde öngördüğü üzere evrensel değişimin ruhunayeterince denk düşmemektedir. Doğruluğundan kuşkuduyulmayan diyalektik yasaların mutlaklaştırılmasıdiyalektik bir doğanın mekanik yasalara bağlanmasıgibi bu durumu doğurmaktadır. Aslında yapılan birazda budur. Bu yaklaşım diyalektiğin ruhuna gölgedüşürmüştür. Kuantum felsefesi bir anlamda dadiyalektiğin bu gölgeden kurtarılmasını ifade etmekte-dir. Onun dışında maddenin diyalektik tarzdaki ilişkisi(evrimi), değişimdeki süreklilik, nicel ve niteldönüşümler vb. yasalar kuantumcu görüşünde temelinioluşturan esaslı yasalardır. Ve bu hiçbir biçimde inkâredilmemektedir. Ancak kuantumcu bakış materyalistfelsefede ikincil olarak ele alınan düşünceyi de aynıdüzeyde önemseyerek her iki yönü bir araya getirerekcanlılık esprisi üzerinde bu yasalara daha farklı bir ruhve esneklik kazandırtmıştır. Tarih ve toplum yorum-larının daha farklı bir esneklik üzerinde gelişiyorolması esas olarak maddenin doğasında açığa çıkansonsuz bir esnekliğin keşfedilmesi durumu ile paralelolarak bu yasalara bu tarzda bir yaklaşımın gelişiyorolmasıyla bağlantılıdır. Çok katı çizgiler üzerinden birkarşıtlık temelinde gelişen Marksist yorum paradigmalolarak karşıt saydığı anlayışların esaretinden tamolarak kurtulmayı başaramamıştır. Haklı olarak


162

eleştirisini yaptığı karşıt anlayışların bir mezhebihaline gelmesinde en temel yön paradigmal düzeydeonları tam olarak aşamamış olması yatmaktadır.Dikkat edilirse Önder APO yeni bir paradigmal geliş-menin temellerini atarken geçmiş paradigmaların tuza-ğına düşmemeye büyük bir titizlikle dikkat etmektedir.Bu onları tahlil etmeme, görmezden gelme veya inkâretmek değildir. Ancak geçmişin ufkunu aşmakbakımından temel referansların salt geçmişin yanlışlarıdeğil, bu yanlışlıkları doğru ve yetkin bir biçimdeortaya koyabilmekle birlikte doğal diyalektiği ve bunabağlı olarak toplumsal doğayı bütün incelikleriylereferans olarak temel almak daha doğru ve bütünlüklübir yaklaşımı ifade etmektedir. Kuantumun canlılıkolgusuyla paralel olarak kendisiyle birlikte açığaçıkardığı diğer yenilikler; sezgisellik, bir anda birçokfaklı durumda olma durumu, özgür tercih ve doğalbağlılaşım olayıdır.

Parçacıklar sezgisel diyebileceğimiz biruygunluk içerisinde bir hareket tarzıyla hareket etmek-tedirler. Doğadaki değişimler bildik anlamda bir tanrıtarafından güdümlenmediği gibi kör bir doğanın rast-gele hareketi olarak da açıklanamazlar. Özellikle debiyolojideki gelişmeler bu gerçeği çok daha çarpıcı birbiçimde ortaya koymaktadır. Genetik yapıyı oluşturmaeğilimiyle atomik parçacıkların içerisine girdikleridoğal eğilim sonucu oluşturulan organik tarzdakimaddi dizilim (yaşam olayı) halen açıklanamamak-tadır. Daha doğrusu dizilim bilinmektedir ancak bun-dan organizmanın gelişimi sırasında kendisini nasılinşa ettiğini tam olarak çıkaramıyorlar. Bunun yetkinceaçıklanabilmesi veya bu sorunun gerçek anlamda

163


yanıtını bulması belki de çokça tartışılan ve merakedilen yaşamın sırını önemli ölçüde çözmeyi deberaberinde getirecektir.

Karşılaştırmalı Olarak Klasik Fizik VeKuantum Fiziği

Kuantum fiziğinin klasik fizikten farkı, boylarıatomdan küçük, hızları ise ışık hızı dolaylarındakimaddeleri, ışık, ısı gibi doğa hareketlerini inceleme-sidir. Doğadaki bu fiziksel yapı ve hareket tarzlarıkarşısında klasik fiziğin işlevsizleşmesi kuantum fiz-iğinin gelişim göstermesine neden oldu. Klasik fiziğinkartezyenci anlayışına göre doğadaki her şey bilimselyöntem kullanılarak ölçülebilir ve bilinebilir. Bununyanı sıra bir şeyin geçmişi ve günümüzdeki pozisyonubilinirse ( sonucu değiştirmeyecek bir hata payıyla ) oşeyin geleceği de belirlenebilir. Ancak, gelişen kuan-tum ve kaos bilimleri bu tezi çürütmektedir. İnsan-doğa ve evrendeki sistemler daha çok bunun tersipotansiyel ve hareket tarzına sahiptirler. Özellikle in-san olgusunun klasik fizik yorumlamasının yarattığısorunlar belirttiğimiz gibi gerek insan benliği üzerinde,gerekse de toplumsal yapıda sakat gelişmelere yol açtı.

Klasik fiziğe göre bir fiziksel olgu ele alın-dığında irdelenen fiziksel olay belli bir belirlilik-kesin-lik taşır ve bütün fiziksel olgular (büyüklükler) aynıanda ve istenilen doğrulukta ölçülebilir.

Evrenin geçmişinde yaşanmış bazı olaylar in-celenerek gelecekleri belirlenebilir. İstisnai durumlardışında belirlenmiş şeyler genel olarak doğrulanır.Gözlem ve deneylerde küçük hataların çıkabilme


164

olasılığına karşın, yapılan yorumlamalar öngörülensonuçları verir. Klasik fizikte ayrıntı ve olası küçükhatalara önem verilmez; önemli olan yasanın doğru-luğu ve geçerliliğidir.

Klasik fizik mantığında incelenen her sistemveya olay birbirinden bağımsız düşünülüp öyle ele alı-nır. Bir sistemi oluşturan ve birbirleri ile direkt maddibir iletişim olanağı bulunmayan olgular ayrı olarak elealınır.

Klasik fizik mantığı ile incelenen olayda,gözlemci ile kullanılan deney aleti değişiklik göster-mez. Çünkü klasik fizik anlayışında uzayzaman-me-kân olguları birbirinden ayrı bağımsız olarak düşünü-lür. Bununla birlikte bu olgular her zaman ve her yerdedeğişmez aynı ve mutlaktırlar.

Kuantum fiziğinde öngörülen olay ve olgularıdüşünme ve ele alma mantığı veya felsefesi ise şöylesıralanabilir.

Olay ve olguların incelenmesinde bütünlüklüyapıda olasılıklar denklemi olan Sehreödinger'in dalgadenklemi olarak bilinen fiziksel bir denklem kullanılır.Kullanılan bu denklem üzerinden olgularda elde edilenveriler ile konum, momentum (kütle ile hız çarpımı) vediğer nicelikler elde edilir.

Kuantum teorisi fiziğe kuşku götürmez birbiçimde belirsizliği (indeterminizmi) sokmuştur.

Parçacıklar söz konusu olduğunda her büyük-lük olasılıklarla belirlenir. Ve geleceğe yönelik yapıla-cak tahminler, ancak olasılıklara dayanılarak yapıla-bilir. Örneğin bir parçacığın uzayın herhangi biryerinde olması durumu hakkında ancak olasılıklaradayanılarak tahmin yürütülebilir. Burada kesinlik arzeden bir yaklaşımın sonuç alabilmesi olanaksızlaşır.

165


Temel bir ilke olarak olasılık esas alınır. Kuantum felsefesinde görünürde birbiri ile hiç

iletişim olanağı bulunmayan iki varlık arasındabağlılaşım olabilir. Bunu elektronpozitron çarpışmasısonucunda oluşan fotonların hareketinde gözlemlemekmümkündür. Aynı kaynaktan çıkan ve karşıt yönleredoğru hareket eden fotonlar birbiri ile bağlantılıbiçimde hareket etmektedirler. Birinin yönü değiştir-ildiğinde diğer foton da onunla uyumlu olabilecek tarz-da benzer bir değişikliğin içerisine girer. Kuantumfelsefesinde, gözlenen gözlemci ve gözlem aleti birbiriile bütünlük oluşturur. Klasik fizikte olduğu gibi bun-lar birbirinden ayrı ve bağımsız düşünülemez. Göz-lemcinin amacı, niyeti, mantığı vb. şeyleri gözlemciyiirdelenen olayın bir parçası haline getirir. Gözlemaletinden kaynaklanabilecek hata ve hataların olasılığıda göz önünde tutulur. Yine gözlenenin kaba görü-nümü, hareketi dışında, iç deviniminin getirmiş olduğuçok yüzlü davranışlar da göz önünde tutularak, biranlamda birbiri üzerinde oluşturdukları etkiler de hesa-ba katılarak olay ve olgular üzerinde doğru sonuçlaravarılmaya çalışılır.

Kuantum felsefesi iki ayrı durumun bir andabir arada olabilirliğini öngörür. İki durumun üst üstebinmesi, aynı anda iki farklı durumda olma hali, ikifarklı yerde olabilme olasılığının özellikle kuanta olay-larında görüldüğü gibi atom altı dünyada bununmümkün olabileceğini gösterir.

Klasik fizikçe evrensel çekim alanı olarakbelirtilen her şeyin kendisince bir alan oluşturduğutespiti, izafiyet teorisince, elektron alanlar olarak elek-tromanyetik alan şeklinde ifade edilmiştir. Parçacıklar


166

ve alanlar uzun süre farklı olgular olarak kabul edildil-er. Kuantum alanlar kuramı, parçacıkların kuantumalanlarının temel kuantumları olduklarını gösterdi.Örneğin fotonlar elektromanyetik alanın, elektronlarbir elektron alanın, kuraklar bir kuark alanın kuantum-larıdır. Özetle kuantum alanları, bir fotonun kapladığıalan, foton alanı olarak belirlenip adlandırıldığı gibibütün parçacıkların içinde yer aldığı uzay veya konumkendi alanları olarak tanımlanır. Anlaşılacağı üzereatom altı parçacıklar dünyasında madde enerji ayrışımıdolayısıyla kütle manyetik alan ayrışması yapılmaz.Bir parçacığın alanı aynı zamanda parçacığın kendi-sidir.

Kuantum fiziği ile klasik fiziğin arasındakifarkın daha iyi anlaşılabilmesi açısından maddeüzerinden somut bir örnek sunabiliriz. İnsanın doğayıbilme, anlama doğadan faydalanma amacıyla kurmuşolduğu ilişki, özünde zihin ile madde ilişkisidir. Maddeolarak var olan her şey insan zihni ve duyularına birbiçimde nüfuz eder. Ve bir biçimde insanı etkilemegücünü gösterirler. Örneğin ses, renk, ışık, soğuk,sıcak, karanlık ve her türden hareketler bu etkiyigerçekleştirebilecek şeylerdir. İnsan zihni hareketibüyüğü küçüğü rengi veya sesi nasıl görmüş ve nasılhissetmişse ona denk bir etkilenme ve şekillenme içeri-sine girmiş ve bunlardan yararlandığı ölçüde de kendiyatımlarını gerçekleştirmiştir. Örneğin düz çizgiselhareket insan zihninde bir düzeyde bir uyarılmayıgerçekleştirir. Serbest-değişken ve hızlı hareketler isezihinde çok daha farklı bir hareketlenmelerin farklıaçıdan zihinsel uyarımların gerçekleşmesine yol açar.İnsan zekâsı bir ölçüde zihnin biyokültürel yapısı ile

167


izah edilse de insan zihnindeki kıvraklık, esneklikolayı esas itibarı ile ilişkide olduğu, hissettiğihareketlerle bağlantılı geliştiği belirtilebilir.

Kuantum fiziği ile klasik fizik arasındakitemel farklılıklardan birisi de, klasik fiziğin düz-çizgisel, kaba ve ağır hareket eden bir gerçekliği ifadeetmesi karşılığında, kuantum fiziğinin son dereceserbest, esnek, renkli, hızlı ve görünmez bir doğayasahip olmasıdır. Her iki düzeyin gerek zihinsel gereksede duygusal açıdan insanda yaratacağı duyum-samaların büyük ölçüde farklılık arz edeceği pekâlâanlaşılmaktadır. Biz doğayı-evreni nasıl görüyor -nasılalgılıyorsak duygu ve düşüncelerimizde buna denk birdeğişim-gelişme içerisine girer.

Fiziğin özü itibarı ile zihin madde ilişkisi oldu-ğunu belirtmiştik. Tekrar vurgulayacak olursak; Klasikfizik boyları atom ve atomdan büyük ve ışık hızınaoranla hızları çok düşük olan cisimlerin fiziğidir. Kla-sik mekanik bu özellikteki maddeler üzerinde başarıy-la uygulanabilmektedir. Bu mekanik boyları atomdanküçük ve ışık hızı dolaylarında hareket eden cisimlerüzerinde hiçbir biçimde uygulanamamaktadır. Klasikfizik adına, atom altı olaylar üzerindeki her girişimsonuçsuz kalmaktadır. Verdiğimiz örneğe dönecekolursak;

Bu farkın daha iyi anlaşılabilmesi açısından,Zihin madde ikileminde deneysel ve mantıksal değeriolan şu örneği sunabiliriz; Elimizde her hangi birişleme tabi tutulmak üzere bir parça kâğıt veya tahtabulunmaktadır. Elimizdeki maddeyi her yönüyle ölçüpona bir biçim vermeye yani ondan bir şeyler yapmayaçalışacağız. Büyük bir boyu ve çok düşük bir hareket


168

potansiyeline sahip olan elimizdeki maddeden bir gemiveya kılıç yapıyoruz. Daha sonra yaptığımız gemi veyakılıcı ikiye bölerek bir bölümü üzerinde aynı işlemi-biçim vermeyi sürdürüyoruz. Çok fazla zorlanmadanyine istediğimiz gibi elimizdeki maddeyi denetleyebiliyor ve istediğimiz biçimi veriyoruz. Bu faaliyeti-mizi aynı biçimde sürdürüyoruz. Böylece giderekelimizdeki cisim ufalmaktadır. Cisim ufaldıkça onugerek ellerimizle gerek ise de zihnimizin içine alarakona istediğimiz biçimi vermede bir zorlanma yaşarız.Her ne kadar ilişkide olduğumuz madde küçülse deona biçim verme onu işletme faaliyetlerimizi sürdür-mek durumundayız. Ve giderek elimizdeki cisim ufal-makta, artık belli bir düzeyden sonra madde gözle gö-rülemeyecek -elle tutulamayacak bir düzeye gelir.Boyu bildiğimiz maddenin çok altında bir boyuta hızıise bildiğimiz ve şu veya bu biçimlerde zihnimizeindirgediğimiz yani ölçebildiğimiz hızların çok üs-tünde bir düzeye ulaşır. Ancak biz yinede işlemlerimizisürdürmek durumundayız, fakat bir düzeyden sonraartık denetleyebileceğimiz ve tam olarak ölçebile-ceğimiz bir madde yoktur. Madde eğilimli bir çeşit ruhile karşı karşıyayızdır. Burada bir boşluğa düşerizveyahut bir uçurumun eşiğine gelmiş oluyoruz. Buradaya maddenin bu doğasını kabul ederek mantığımızı,kavram, kuram ve araç-gereçlerimizi değiştirerekuygulamalarımıza devam edeceğiz yâda değişmemek-te ısrar edip kendimizi öylece kabul ettirme yolunabaşvururuz.

Örneğimizi yorumlamaya devam edelim. İkin-ci alternatifte ısrar etmek hiçbir biçimde sonuç ver-memektedir. Bilimsel gelişmede yola devam eden ve

169


fizikte yeni bir aşamayı sağlayan kuantum fiziği vekuantumcu fizikçiler olmaktadır. Klasik kaba maddebu dünyada bulunmadığına göre klasik fizik ve klasikfizikçiler bu boşlukta yüzemezler bu dünyanın içinegiremezler.

Görüldüğü gibi Klasik fizik felsefesiyle kuan-tum felsefesinin geliştirmiş olduğu bu seçenekler genelkıyaslamalar temelinde maddeyi ele alış algılayış dola-yısıyla olay ve olgulara bakışta çok önemli bir farlılıkgöstermekteler.


170

III. BÖLÜM

Felsefenin Ve Pozitif Bilimlerinin Temel Sorunları Ve

Bunları Aşma Yöntemi Olarak Kuantum Felsefesi

Önder APO'nun geliştirdiği yeni paradigmadoğrultusunda demokratik-komünal bir örgütlenmenintemelini atarken ve bu perspektifle toplumsal yaşamınve örgütlenmenin her sahasına yeni bir bakış açısınıoturtmanın tartışmasını yaparken beş bin yıllık tarihselbir geçmişe dayalı gelişen ataerkil devletçi sisteminkalıpçı, sınırlayıcı, dogmatik yaşam anlayışlarının aşıl-ması önemlidir. Bu çerçevede ataerkil tanrısalgeleneğin duygu ve düşünceyi dondurucu ve insanıköleleştirici etkilerinden kurtulmak kadar, kartezyencibilimin doğayı ve insanı kaba maddeci bir tarzda elealan mekanik doğa anlayışından da kurtulmak büyük

171


önem taşır Algıda sınırsızlığı öngören yeni bir paradigmal

yaklaşımı tartışırken binlerce yıllık bir tarihi geçmişesahip olan felsefeleri doğru bir anlayış ile tekrar elealmadan geçemeyiz.

Zengin bir algılama yöntemi ile köklü birdeğişime dayalı yeni bir toplumsal bilincin gelişmesinitartışırken, toplumsal olguyu düşünsel ve duygusalbağlamda belirleyen binlerce yıllık geçmişi olandüşünce üretim sistemlerinden ve düşünce formasyon-larından ayrı ele alamıyoruz. Bilginin ve düşüncenintam bir sermaye haline geldiği ve Bio-iktidarıntoplumun kendisini yeniden-yeniden üretimindeneredeyse maddi üretim sisteminden daha fazla temelteşkil ettiği bir çağda yaşıyor olmamız, alışılagelmiş veiçselleştirilmiş düşünce kalıplarını sarsmayı ve sorgu-lamayı dayatmaktadır.

Çağı tartışıp çözümlerken, insanlık tarihindengünümüze değin üst-üste bindirilmiş tabakalar halindebir hafıza ve birikmiş çelişkileriyle, belirsizlikleriyleveya donmuş kimi dogmalarıyla adeta bir sistem hali-ni almış bir bilinç formasyonuyla karşılaşıyoruz.İnsanlığın kocaman bir kafası oluşmuş; makro koz-mostan, mikro kozmosa kadar dünyamız hakkındaazımsanmayacak bir bilgi birikimi gelişmiş. Öyle kiinsanın klonlanmasından bile bahsediliyor. Uzay-zamanın aslında izafi olduğu, maddeye ve maddeninhareketine göre değişebildiğini biliyoruz. Buna görezamanın her yerde aynı işlemediğini, hiçbir enerjininkaybolmadığını, dünyamızın reflekslerinin olabile-ceğini, canlı, genişleyen, büyüyen bir organizmaolduğu, bir ışık dalgası ve parçacık olarak atom altı


172

madde zerreciğinin aynı anda hem orada, hem buradaolabildiği, tepkiler verdiği biliniyor, ispatlanıyor da.Bu yüzden içinde bulunduğumuz çağa Bilim çağıdeniliyor. İnsanlık böylesine büyümüş bir kafa yarat-mış. Ama insan nedir? Doğa nedir? Toplum nedir?Bilgi dağarcığımız bu en temel insanlık sorularınamaalesef cevap olamıyor. O halde bunca bilgi ne için,nasıl işliyor, gövdenin sorunlarına çözüm olabilecekmi, yoksa her an kendi içinde çökme tehlikesiyle mikarşı karşıya? Bilginin bilimi kendi içinde oldukçakompleks -onu öğrenmek için bir insan ömrü yetmeye-bilir- ve belki de en önemlisi toplumsallık veyatoplumsal yaşamın çok dışında, üstünde, aslındatoplum gerçekliği karşısında bir cehaleti yaşıyor gibi.Psikoloji, sosyoloji, tarih, hatta tıp gibi bilimler detoplum ve gelişim sorunları karşısında benzer bir kon-umu yaşıyorlar. Toplumun gelişim diyalektiği nasıltanımlanıyor? Hep bir ilerlemenin, bir üst aşamayageçişin yaşanmadığı, aslında evrimsel gelişim denilenşeyin çok uzağında bir patolojinin, dokuda bir bozul-manın yaşandığı, toplumsal hücrelerde çok hızlı seyre-den bir başkalaşımın yaşandığı belirtilebilir. İnsanilişkileri, doğası, toplum doğası, toplum içi çelişkilerkarşısındaki kavrayış ve algılarımız ilk doğa felsefeci-lerinkinden daha da geri bir konumdadır. Hatta ilkanlam ve özgürlük arayışları olarak tanımlayabile-ceğimiz mitolojik ve dinsel çıkışlardan daha anlamsızbir varoluş gerçekliği bu kadar büyük bir bilgi birikimesahip olduğu halde insanlığı tarihinin belki de en derinbunalımıyla karşı karşıya ve giderek bir hiçlik, anlam-sızlık yığını altında bırakmaktadır. İnsanlık köleciçağda bile bu denli bir ezilip-büzülmeyi, buruşmayı

173


yaşamamıştır, doğasına dönük bu denli bir şiddetemaruz kalmamıştır, kendisine karşı bu kadar cehaletesürüklenmemiştir. Kimi sosyal bilimciler yeniden bar-barlığa dönüşten, kabile çağına dönüşten ve mevcutulaşılan sosyal düzeyin çözülüşünden bahsediyor.Bunun önünü alabilecek bir olgu olarak iktidarsavaşları hala yeniden-yeniden gelişimin merkezineoturtuluyor, "medeniyetler" ya da "kültürler" savaşın-dan bahsediliyor. İşte tüm bu tartışmaların odağındaÖnder Apo konuya ilişkin geliştirdiği çözümlemelerdeşunları belirtir.

"…Toplumla doğa arasındaki ilişki sosyalbilimin gittikçe yoğunlaştığı bir alandır. Genelanlamda çevrenin toplum üzerindeki etkisi açıkolmasına karşın, bilimsel incelemesi ve felsefeyekonu teşkil etmesi yenidir. Toplumsal sistemin çevreüzerinde felaket boyutlarında etkisinin ortaya çık-masıyla bu ilgi gelişmiştir. Sorunun kaynağıaraştırıldığında, doğaya tehlikeli biçimde ters düşmüşhâkim toplumsal sistem karşımıza çıkmaktadır.Binlerce yıl süren toplum içi çelişkilerin kaynağındadoğal çevreyle yabancılaşmanın yattığı; ne kadar içtoplumsal çelişki ve savaşlar gelişmişse o kadar dadoğayla ters düşüldüğü gittikçe artan bilimsel bir net-likle ortaya çıkmaktadır. Günümüzün parolasıdoğaya hâkim olmak, kaynaklarını amansızca elegeçirmek ve sömürmektir. Doğanın vahşetindenbahsedilir. Bu kesinlikle doğru değildir. Kendi cin-sine, türüne karşı vahşileşen insanın doğaya karşı daen tehlikeli vahşi konumuna düştüğü yaşanılan çevresorunlarından bellidir. Hiçbir tür, insan kadar bitkive hayvan türlerini yok etmemiştir. Mevcut hızla yok


174

etme işini sürdürürse, geriye nesli tükenen bir dino-zor türüne dönüşmekten kurtulamayacak bir insansorunuyla karşı karşıyayız. Nüfus artış hızı ve hızlagelişen ve kötü kullanılan teknolojisiyle insanın mev-cut yıkıcılığı durdurulamazsa, insan yaşamısürdürülemez bir aşamaya çok da uzun olmayan birsürede gelip dayanacaktır. Bu gerçeklik toplumuniçyapısında da artan savaşlar, en tehlikeli politikyönetim biçimleri, artan işsizlik, moralden yoksun birtoplum, robotlaşmış bir insanlık olarak dinozorlaşa-caktır. Toplumun bu yönlü gelişiminin nedenleridoğru konmadıkça, geleneksel medeniyet, sınıf veulus savaşlarının doğru teorik izahları ve çözüm yol-ları bulunamaz. Sosyolojinin günümüz sorunlarına'din' kadar bile yanıtlar geliştirememesi sosyal bilim-in, dolayısıyla tüm bilimsel yapının sorgulanmasınızorunlu kılmaktadır. Madem bilim bu kadargelişmişse, neden bu kadar çılgınlık? Yalnız 20.yüzyılın kanlı bilânçosunu tüm insanlık tarihiylekarşılaştırırsak, kat be kat üstün olduğu bilinen birhusustur. Demek ki bilimsel yapıda da çok ciddiyetersizlikler ve yanlışlıklar vardır. Yanlışlıklar bilim-in tespitlerinde olmayabilir; yönetim ve kullanımtarzında olabilir. Ama bu bilimi ve bilim adamlarını,kurumlarını sorumluluktan kurtaramaz.

Derinliğine bu hususları tartışmanın yeriburası değil. Kanaatim olarak mevcut bilim adamlarıve kurumlarının konumu, Mısır ve Mezopotamya'nınilk krallıklarındaki rahiplerin bağımlılık konum-larından hem ahlak hem de inanç açısından dahageri ve sorumsuz gibi durmaktadır. Firavun veNemrut kral soylarına başkaldıran İbrahim'i

175


gelenekli dinler ve peygamberleri, ahlaken ve inançitibariyle insanlığın gelişiminde büyük rol oynadılar.Bu rol rahip geleneğinin olumlu yönüdür. İktidarınemrindeki bilim adamlarının yaptığı ise, iktidar çıl-gınlarının eline sürekli imha araçları vermesi ve enson insanlığın başına atomu patlatmasıdır. Demek kibilim-iktidar ilişkisinde vahim bir yanlışlık vardır.Bilimi bir toplum ürünü olarak, en değerli kazanımolarak değerlendirebiliriz. Ama bunca felaketlere yolaçmasını ise asla izah edemeyiz. Dolayısıyla bilimadamı ve kurumlarını bu yönüyle kabul ve hattaaffedemeyiz. Bu öncelikli çelişkinin izahını bul-madıkça, sosyoloji ve tüm diğer bilimleri nedensorgulamamız gerektiği anlaşılır bir husustur. Sistemnerede büyük oynadığı, temel yanlışlığı yaptırdığı veinsanlığın geleceğini en belirsizliklerle yüklü birsürece soktuğunun hesabını yapmadıkça, istediğimizkadar kurtuluş, özgürlük, eşitlik teori ve pratiklerinigeliştirelim, sonuçta yine hâkim toplumsal sisteminindeğirmenine su taşımaktan kurtulamayız..."

İktidar- bilme tarzının Sümer rahiplerinden buyana mitoloji, felsefe, din veya bilim adına giriştiği veördüğü bu zihniyet örgüsü gelinen aşamada özelliklebilimsel bilginin her yönüyle (yöntem, bilgi teorisi vekullanımı) sorgulanmasını ve kendi üzerine düşünecek,yeniden yapılandırılacak bir süreci zorunlu kılmak-tadır. Bu ise bilim- felsefe ilişkisi bağlamında felse-fenin işi olmaktadır. "…Toplumsal gerçekliğe tekraryaklaşmam, sağlanan felsefi derinlikle bağlantılıdır.İktidarlaşmış bilime karşı felsefeye dönüş özgürtoplumun çıkış ilkesidir. Felsefeye dayanmayan birdemokrasinin kolayca yozlaşacağı ve demagogların


176

elinde halkları yönetmenin en soysuz bir aracı ola-cağı tarihte ve günümüzde sayısız örnekleriyle kendi-ni göstermiştir. Bunu önlemenin yolu bir yanı etik,bir yanı bilim olan ve ayrılmaz bir bütün olangelenekle politik mücadeleyi yürütmektir. Sisteminkrizinden bu sorumlulukla daha özgür ve eşitliğedayalı bir yaşam yürüyüşünü, onun dünyasınıyaratabiliriz..."

Tarihin bu dönüm noktasında, özgürlüğün,eşitliğin hiç olmadığı kadar bir gelişim imkânınıyakaladığı bir çağda -bilgi çağında- mevcut bilgi üre-tim sistemleri ve insanlığın düşünce formasyonlarıçözülme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Çok toptancı biryaklaşımla; ya hep-ya hiç mantığıyla yaklaşmayagerek yoktur, fakat sorunun ciddiyeti de anlaşılmakdurumundadır.

Bazen çok eski tarihten süzülüp gelen birmüzik parçası insanı kendi var oluşunun derinlikleriylebuluşturur, insan duygularını ve derin düşünceleriortaya çıkarır, tarihle bütünleşmeyi sağlar, bir aidiyetve kimlik duygusunun ve bilincinin -ötekileştirmek-sizin- gelişimine yol açabilir. Yıllar sonra gökleyeryüzünün buluştuğu ufuk çizgisini yeniden görmekde mesela bu tür duyguları veya bilinci yaratabilir.Bunlar insan var oluşuna çok köklü anlam katabilir;insan olmanın bütün vasıflarını bir anda hissettirir.Sevgi bütün evrenle, yaşamla ve insanla bir bütün-leşme, hepsinin içinde olma, birlikte akma ve bununlagelen bir özgürlük duygusu ve bilincini yaratır mesela.Hem birbirine doğru, hem de birlikte bir akış. Fakatfelsefe tarihi insanda gittikçe arkları derinleşen birparçalılığı, bütünlüğü neredeyse imkânsızlaştıran,

177


insanı iradeleştirmeyen bir oluşu meydana getirebiliy-or. Çözüm getirmediği, çelişkileri ve çatışmaları dahada derinleştiren, derinleştirdiği ve çatıştırdığı çelişkil-erde diğer tarafı ezen, baskılayan, insan yaşamınaanlam kazandırmayan bir bilgi türüne dönüşebiliyor.Bu binlerce yıllık bir zihniyet şekillenmesidir. Çokköklü bir bilinç çarpıtmasıdır. Aynı zamanda insanınkendisi üzerinde bir egemenlik ve iktidar biçimidirOysa eski, belki bin yıllık tarihi olabilen bir müzik, birritim bile bir var oluş duygusunu verir insana. Bu birçelişki, hem de çok büyük bir çelişki aslında. İnsan bil-gisinin ve düşüncesinin kendi gerçekliğinden, varoluşundan uzaklaştığını, oluşu parçalayabildiğini,onun üzerinde tam bir egemenlik sağladığını da ortayakoyuyor. Bilgi veya düşüncenin duygu üzerinde, ruhunbeden üzerinde özgürleştirici, dönüştürücü etkisi yad-sınamaz, gerçekçi olmayanı, sübjektif olanı aştırmada,dolayısıyla insanın gerçekleşmesinde soyutlamagücünün önemli bir yeri vardır; bu kuşkusuz öyledir.Dolayısıyla düşünce gücünün toplumsallaştırıcı yönüyadsınamaz. Ama bilgi de toplum kökenlidir. Zira bilgine kadar ve nasıl topluma dönüyor? Bu konugünümüzde var olan bilgiyi veya biliminin köklü birsorgulamaya tabi tutulmasını gerekli kılıyor. Biliminkendi içinde sayısız, birbirinden kopuk dallara ayrıl-ması, felsefeden, dolayısıyla etikten kopması, insan-lığın anlam, yaşam ve değişim gücünü parçalayan,toplumsal ve ekolojik algıyı zedeleyen bilgi üretim sis-temi, toplumsal hafızayı ve toplumun kendisini ekolo-jik bir bilinç temelinde yeniden üretmesini engelle-mektedir. Bilinç ve duygu anlamında toplum kendikimliğini oluşturamamaktadır. Nihayetinde öz-örgüt-


178

lenme bütün maddelerin temel var oluş koşuludur.Buna toplumsal bir olgu olan insan da dâhildir. Bu şuanlama gelir; çok iç içe geçen, birbirinde anlam bulan,bütünlük oluşturan ve birbirini besleyen düşünce veduygulanım süreçleri birbirinden koparılmıştır. Sadecebirbirlerinden değil, aynı zamanda toplum ve doğadanda koparılmıştır. Her şeyin bir tarzda karşı-karşıyageldiği, birbirinin inkârı ve karşıtlığı üzerindenbüyüdüğünün varsayıldığı, tam bir uzlaşmaz çelişkiyedönüştürüldüğü bir toplumsal ilişki ve felsefe tarihi.Önder APO bu konuda şunları belirtmektedir;

"…Diyalektikteki zıtlık kavramını, ikilemler-den birinin diğerini yok etmesi biçiminde değil,onunla yüklenerek daha üst düzeyde farklı bir oluşu-ma dönüştüğü biçiminde yorumlarsak, olgularıanlayabilme imkânımız daha çok artar. Fakat bukonuda daha da önemli olan düz, çizgisel birdönüşümün olmadığı gerçeğidir. Zıtların dönüşümüaxb=ab biçiminde değildir. Klasik mantığın bu for-mülü çok sınırlı bir aralıkta geçerli olabilir. Olgulardünyasında dönüşüm daha çok zikzaklı, helezonvari,saçaklı, bazen hızlı bazen yavaş, öncesiz-sonsuzolmaktan çok, anlık-sonsuzluk gibi özellikler taşıya-bilir. Çizgisellikten küreselliğe kadar kaos aralık-larıyla değişen özellikler ihtiva ettiği varsayıla-bilir…"

Tez ile anti tezin bir birini yok etmeden ilişk-ilendiği, antitezin tezi yok etmeden kendi içine alarakdaha zengin bir oluşuma doğru evirildiği, karşıtlarınbirbirini yok eden düşman kutuplar olmaktan çok birbirinden beslenen ve bir birini tamamlar şekilde bir roloynadıkları artık anlaşılan bir durumdur. Bunun yanı

179


sıra eskiden olduğu gibi temel çelişki her şeyibelirleyen bir durumu ifade etmemektedir. Oluşumdatali temel demeksizin her parçacık türü hayati bir roloynamaktadır. Atom altı düzeyde kütlesi ve ömrü endüşük parçacığın oluşumda ve oluşumdaki en güçlüenerjinin kontrol edilmesinde en temel rolü oynadığıbilinmektedir. Yani oluşum çelişik iki uç varlığın yanısıra evrensel bütünlükte sonsuz çelişki uyum vehareketin varlığıyla rengini açığa çıkararak süreklilikkazanmaktadır. Bu gerçeklik üzerinden yorumlarımızısürdürdüğümüzde şöyle de denilebilir; geçmişdüşünüş biçimleri yoluyla uzlaşmaz çelişiklik insanınbizzat kendi içine yerleştirilmiştir. Din, ahlak, kültürhepsi 'ya ak ya kara' mantığı üzerinden dayatılan bu hiçde diyalektik olmayan çelişikliğin veya ikiliğin diye-lim, derinleştirilmesine büyük ölçüde hizmet etmiştir.Başta da felsefenin kendisi buna hizmet etmiştir. Budurum bizi geçmiş zihinsel süreçlerimizi irdelerkendini algılayış üzerinde gelişen toplumsal düşünüşbiçimleri kadar, daha özgün bir tarzda bir gelişmegösteren felsefeyi de köklü analizlerle bir sorgulamayatabi tutmamızı gerektirir. Batılı bilimin esasında bufelsefi gelenek ve miras üzerinde gelişiyor olması isebu sorgulamayı çok daha köklü yapmayı gerekli kılıy-or. Hakikatin parçalara bölünüp, kategorize edilipsınıflandırıldığı, kimi parçalarının göz ardı edilip,kimine belirleyiciliklerin, merkezi rollerin atfedildiği,kaskatı, değişmez ve mutlak kılındığı, tam bir formelmantıkla adeta demirden Prokrustes yatağına görekesilip biçildiği binlerce yıllık bir tarih. BundanAristo'yu ne kadar sorumlu tutabiliriz, o ayrı, amasınıflı felsefenin böyle bir gerçekliği var. Kaldı ki


180

Aristo, insan-doğa, beden-ruh çelişkisini çok dahabütünlüklü ele almıştır. Doğada canlılığı, maddede,bedende bir canlılığı görmüş, bitkide bile ruhun var-lığını esas almıştır. Fakat Platonun başlattığı veDescartes'in son noktayı koyduğu ruh-beden, akıl-doğaayrımı; bedenin ve doğanın adeta makinalaştırılmasıolgusu insanı düalist mantıkta parçalamıştır.Düşünmenin yöntemi olarak Heraklitos'un ilk olaraktanımladığı, Hegel ve sonrasında da Marks tarafındanen gelişkin haline kavuşturulan diyalektik de hemevrensel yapıyı, hem de toplumsal olguyu ele alırkenbu bölünmeyi ve karşıtlığa dayalı ikililiğin dışına çıka-mamışlardır. Oysa daha bütünlüklü bir anlayış ilebakıldığında, olguların oluşumunda sınırsız sayıdarenk ve hareketin rol oynadığı görülecektir. Doğadasayısız ara durumun varlığı, bize evrensel oluşumunsalt ikilinin karşıtlığı üzeriden gerçekleşmediğiniaçıkça göstermektedir. İkilinin mücadelesi, uyum vebirlikteliği ile aktifleşen oluşum, genel itibarı ile çok-luğun bir birini besleyen, tamamlayan, geliştiren ve dehareketlendiren zengin ilişkisi sonucu gerçekleşmekte-dir. Toplumsal olgu üzerinde düşündüğümüzde nasılbir karşıtlığın var olabileceğini anlamak aslında çoktazor olmamaktadır. En temelinde karşı cins olmalarıitibarı ile kadın ile erkeğin özünde bir birini yok etm-eye değil, daha çok bir birini tamamlama ve yeni birsentezde buluşma esaslarına dayalı bir ilişki geliştire-bilecekleri akla gelmektedir. Kadın, erkek, yaşlı,çocuk, genç vb toplumu oluşturan bütün kesimleri elealdığımızda yinede karşıtlığa bir birini yok etmeyedayalı, iki temel, dolayısıyla uzlaşmaz uç görmekgerçektende mümkün değil, toplumu oluşturan bu

181


öğeler üzeri bir toplumsal ilişki düşünüldüğünde bilebu uçlara rastlamak mümkün olmamaktadır. Bu hay-atın öyle tozpembe çelişkisiz olduğu sonucunu doğur-mamalıdır. Toplumun doğasında, doğal toplumunyaşam anlayışı ilişki biçimi ve de doğanın belirmebiçimi böyledir diye karşıtlığın hiç olmadığı anlayışınagitmekte yetersiz ve sakat bir anlayıştır. Biz bu örnek-ler ile doğanın ve toplumsal doğanın özünde bu tarzdaişleyen bir karşıtlığın olmadığını belirtirken, beş binyıllık süregelen toplumsal ilişki biçimi ve bu ilişkibiçiminden kaynaklı gelişen çelişkilerini görmezdengelemeyiz. Özetle belirtilecek olursak günümüze kadarsüren demokratik komünal değerler ile tahakkümcüdevletçi değerlerin karşıt değerler oluşturmadığınıdolayısıyla karşı karşıya getirilmemesi gerektiğini vur-gulamak doğru bir yaklaşım değildir. Böyle bir yak-laşımın hayatla bağı tartışılırdır. Elbette ki karşıtınınkötülüğünden çok, kendi iyiliklerinle var olma esasalınması gereken temel anlayış olmalıdır. Bu durumkötüyü, dolayısıyla topluma zararlı olanı görmemeyive buna karşı durmamayı beraberinde getirmemelidir.Bir diğer yönüyle kötülükler iyinin daha net anlaşıl-ması açısından esas olmasa da somutluk arz etmesibakımından zaman zaman hatırlatılabilirler. Bu yapıla-masa iyi ile kötünün soyutluk arz edeceği dolayısıylabir birine karışabileceği pekâlâ düşünülebilir. Birgenelleme yapacak olursak; yönümüzü belirleye-bilmek açısından her zaman için referanslara ihtiy-acımız olacaktır. İyinin var olabilmesi açsındankötülüğe mutlak ihtiyaç olduğunu öne sürmekkötülüğü bir anlamda olmazsa olmaz bağlamındameşru kılar ki, kötünün olması gerekir diye bir zorun-


182

luluk yoktur, olmamalıdır. Özetle karşıtlık yoktursöylemlerinin tam bir karşıtlıklar- düşmanlıklar dizisiolan ataerkil devletçi düzen içerisinde özgürlükçüdeğerler ile tahakkümcü değerlerin bir birinekarıştırılarak tanınmaz hale getirmeyi de beraberindegetirebilir ki birçok yaklaşımın temelinde de bu anlayışyatmaktadır. Özü itibarı ile mücadelesizlik ve deözgürlükçü değerlerde bir aşınmayı sağlama, buanlayışın temelini oluşturur. Yoksa doğada ve toplum-sallığın doğasında karşıtlıktan çok uyum, paylaşım vetamamlama vardır demek yanlış bir belirleme veyayaklaşım değildir. Ve bunun böyle olması da günümüztoplumu açısından en büyük temenni ve ulaşılmasıgereken yegâne anlayışı olmalıdır.

Karşıtlık bağlamlı bu konuyu, iki temel para-digma biçiminde ele almak ve konuyu bu yönüylebiraz daha yorumlamak yararlı olabilir. Doğadaki tür-lerin karşıtlık temelinde bir ilişki içerisinde olduğudolayısıyla bu karşıtlık ilişkisi içerisinde güçlü olanınvarlığını koruyabileceği, zayıf olanın ise yok olacağı-eleneceği biçiminde bir evrim kuramı öngörülmektey-di. Her şeyin birbirini tehdit ettiği bu evrim kuramındadoğanın temel felsefesi savaş ve bir birini yok etmeyedayalıdır. Büyük balık küçük balığı yutar- ya büyü yaöl- öl öldür ilkesi, doğanın temel felsefesi biçimindeyansıtılmaktadır. Darvinci evrim kuramı bir yönüyletoplumsal gerçeklikten esinlenmekle birlikte doğanındengesine dönük bazı hareket ve yasallıkları da verialarak doğanın temel felsefesi olarak sunmaktadır. Buevrim anlayışına dayalı gelişen anlayış kapital sistemintemel paradigması haline gelir. Öncesinden şiddet vebir birini yok etme, esaret altına alma toplumda bir

183


yaşam felsefesi- kültürü olmuşken, böyle bir doğatasviri ile daha da bir meşruluk kazanan tahakkümcüsömürücü bir anlayışın çok daha güçlenerek gelişmesiinsan doğasına daha kötü bir tarzda yöneleceği gayetanlaşılır bir durumdur. Bu paradigmayla gelişecektoplumsal ilişki tamda toplumsal kaosu getirir ki,nihayetinde bu anlayışın gelişmesi kendisiyle birliktebüyük savaşlar ve yıkım getirmiş, dolayısıyla insanıncanı, malı, ruhsallığı ve bedeni üzerinden tehdit,işkence, ölüm ve sömürü hiç eksik olmamıştır.

Ya büyü, ya öl! İlkesinin hâkim olduğu birtoplumda ne güçlü nede zayıf olanlar özgür ve sağlıklıbir gelişme yaşayamazlar. Üstteki sürekli olarak dahafazla büyüme arzusu ve alttan gelen tehditler nedeniylebaskılandığından, hiçbir zaman rahat etmemektedir.Alttaki ise sürekli olarak yukarıları zorlama ezilmemeyok olmama havliyle direndiğinden sürekli olaraküstekinin gücü ve baskısı altındadır. Dolayısıyla herikisinin de sağlıklı gelişebileceği, mutlu ve özgür ola-bileceği son derece kuşkuludur. Özetle karşıtlıklarıolan bir doğa ve toplumun olası sonuçları böylesıralanabilir. Bu anlayış tehditler üzerinden şekillenirve onlarla vardır. Bu temel bir yaşam anlayışınadönüştüğü takdirde sürekli olarak karşıt yaratmak düş-man üretmek bir zorunluluğa dönüşür. Bu anlayışkuşkusuz hiç birimizin kabul edebileceği, özümseye-bileceği bir anlayış olmamaktadır.

Bu anlamda baktığımızda yeni doğa tanımıdoğadaki ilişkilerin yeniden tanımlanması yeni bir par-adigmal yaklaşımı ifade eder. Bu anlamda böyle birparadigmal anlayışın geliştirilmesi de günümüztoplumsallığı açısından hayati bir gereklilik olmak-


184

tadır. Daha derinlikli bir yaklaşım ile doğaya bak-tığımızda doğanın temel felsefesinin uyum bütünlük vetamamlama olduğu görülecektir. Doğanın bir bütünolarak yaşam eğilimli şeylerden oluştuğu, doğru biryaklaşımdır. Doğada küçükten büyüğe var olan herşeyin özünde yaşam eğilimi olduğu, bütün gayret veçabalarının da bu eğilimlerini gerçekleştirmek olduğugerçeği oldukça açıktır. Doğada birinci ilke yaşamolduğundan, öncelikle kendini var etme her türün, hermaddenin çıkış ilkesidir. Var olma, yokluk karşısındavar olma eyleminde bulunmak ve bunu başarmaktemel ilkedir. Dolayısıyla doğal varlık, var olmayıbaşarmakla aslında yaşamdan yana eğilimini çok güçlübir biçimde ortaya koymuştur. Bu gerçeklik, doğadaözünde geçerli olan felsefenin yokluğa kaşı var olma,dolayısıyla yaşam bulma amaçsallığı olduğunu gös-terir. Bu temelde denilebilir ki her madde, yaşamıüretme dolayısıyla kendisini var etme eğilimiüzerinden gelişir. Var olmanın birinci ve en temelkoşulu ise durmadan yaşamı üretmektir. Anlaşılacağıüzere bu anlayış Darvinci paradigmaya oranla doğayave toplumun doğasına son derce denk gelen, dolayısıy-la insan ruhuna çok daha yakın olan yeni bir paradig-mayı dile getirmektedir. Birincisi, bir bütün olarakdoğayı tehdit olarak algılayıp yaşam için öldürmeyi,yok etmeyi, amaçlarken, bir diğeri yaşamak için sürek-li olarak yaşam üretmeyi, karşılıklı beslenme, tamam-lama, uyum ve mücadeleyi bir arada yürütmeyi içer-mektedir. Geçmiş felsefelere bakıldığında bu anlayış-tan çok diğer tarz karşıtlığını, birinin üstenciliğini esasaldıkları görülmektedir.

Doğayı birbirine karşı olan, dolayısıyla bir

185


birinden soyut bir anlayış ile ele alan mantığın sonu-cundadır ki, sosyal olguda akıl toplumun üzerine,toplum doğanın, ruh bedenin üzerine, mantık duygu-nun, erkek kadının üzerine, sınıf sınıfın üzerine yer-leştirilmiştir. Bu anlamda toplumsal yaşama dayatılanmutlak düalizm iktidarcı-sınıflı egemenliğin en köklübilinç şekli olarak gelişmiştir. Ve felsefe tam sınıfçı biryaklaşımla hep üstte olanın tarafı haline gelmiştir.Buna benzer özünde birbiriyle sıkı bir bağ içerisindeolan ve bir bütünü oluşturan süreçler ve olgular, dar biryaklaşımla bir ikililik ve karşıtlık üzerinden tanımlanırolmuştur. Maddiyat- maneviyat, özne-nesne, teori-pratik, toplum-doğa gibi. Yine erkeklik ile kadınlığınarasında sadece bir yabancılaşma değil, birbirinin vegenelde de kadının iradesini kırmak üzerine kurulu birdüşmanlık ilişkisi; birbirini öldürmüyor belki ama bir-biriyle de yaşanılamaz düzeye vardırılan bir ilişki.Sevgisizlik ile çığrından çıkmış fahiş bir cinsellik veahlak; din, devlet, gelenek gibi binlerce zincirle bir-birine bağlanmış zoraki, şiddet dolu birlikteli tam birçıkmazı ifade ediyor.

Oysa ancak felsefe bütünlüklü bir toplum veinsan tasarısını, tamamlanmış ve gerçekleşen bir insantasarısını gerçekleştirebilecek bir disiplindir. Fakatfelsefe, başlatılışından tutalım, geliştiriliş biçimi vekullandığı yöntemlerle günümüze kadar asla bir bütü-nen insanlık tarihini, toplum ve doğa tarihini, onunevrimsel gelişimini bütünsel halde kapsayacak bir düz-eye kavuşmamıştır. Hatta denilebilir ki, felsefe şimdiyekadar da devlet, siyaset ve ekonomi eksenli gelişmiştir.Bilimin iktidarla ilişkisi veya bilimin iktidarlaşmasıbundan kaynaklanmaktadır. Toplum felsefesi hep bun-


186

lar ekseninde gelişmiştir. Sokrates sonrası ahlak felse-fesi çok sınırlı bir şekilde gelişmiştir; Spinoza ve Kanten belirginleri olarak ortaya çıkıyorlar, fakat geneldeahlak felsefesi çok sınırlıdır. Özellikle toplumsalolguyla uğraşan sosyoloji ve psikoloji gibi yeni bilimdalları ise yakın zamanda birer bilim dalı olaraksürekliliği olan bir düzey kazanmışlar. Zira onlar da18.yy. ortalarından sonra bilim ile felsefenin bir-birinden katı ve kesin bir şekilde ayrışması ile herikisinin arasındaki sıkışık boşluktan doğmuşlardır. Vebu sıkışmışlık bu bilim dalları kurumsallaştığında bilesürmüştür. Psikoloji de, sosyoloji de ya fizik bilimininsert-katı yasalarına ya da dinin ruhçuluğuna ve soyut-luğuna çarpmışlardır. Oysa toplumsal olgu doğasıgereği çok daha faklı bir yaklaşımı gerektirir. Irkçılığıntemelini aldığı bilgi kaynağı nihayetinde sosyolojidir.Bilginin kendi içerisinde kesin çizgiler ve sınırlarlaayrışması felsefenin de, bilimin de gittikçe açılanmesafeyle birbirinden kopuşu bilgiyi bir yandan dog-malara, kesin kanıtlanabilir, neredeyse fizik yasalarıy-la aynılaşan ya da aşırı bir tinsellik ve soyutlamaiçerisinde neredeyse dine, batini bir tarikatçılığa yak-laşan bir parçalılığa götürmüştür. Bu aynı zamanda bil-giye kaynaklık eden gerçekliğin, toplum, doğa, insan,evren gibi canlı organizmaların birer nesneyedönüşmesini beraberinde getirmiştir. Düşüncenin ide-alizm ve materyalizm biçimindeki bölünüşünün en üstvarabileceği düzeye 19. yy. ortalarından itibarenulaşılmıştır. Zaten canlıcılık, ruhçuluk veya totemizmgibi düşünceyi doğayla buluşturan, onunla bütünlüğüsağlayan insanlığın çocukluk sürecine ait düşüncebiçimleri asla felsefe kapsamında kabul görmemiş, bir

187


düşünüş yöntemi olarak ele alınmamıştır. Bu tarzdüşünüşün olumlu anlamda dikkate alınması bir yana,buna yaklaşım tamamen aşağılama ve küçümsemetemelinde olmuştur. Bu konuda insanlığın düşünselgelişiminde büyük bir ilerleme olmasına rağmen gerekoluşum döneminde ki bilimsel gelişme verilerininyetersizliği, gerekse ardıllarının kaba- mekanik yoru-mu ile Marksizm de bunu aşmamıştır- aşamamıştır.

Felsefe başından beri dinden beslenmiştir, tabiondan kopmuştur da, bilime yaklaştığı dönemler deolmuştur. Denilmek istenen şudur; sınıfsallığın,ataerkilliğin ve tek tanrılığa doğru gidişin artık kurum-sal hale geldiği bir aşamada, bu zemin üzerinden,ondan beslenerek gelişmiştir. Dolayısıyla felsefeninkaynağı tartışılır bir durumdadır.

Felsefe genelde Thales"le başlatılır, mantıklaele alınır ve Yunan kökenli olduğu kabul edilir. Batıtarzı düşünüş olarak tanımlanır. Hatta Yunan doğafelsefecileri genelde ilk felsefeciler arasında sayılmazbile. Çünkü hala kaynağını kökeninden, doğadan veana-kadın kültüründen almıyor. Oysa doğaya da, kadı-na da dine görede, sınıfsallığa görede, ataerkilliğe görede aşılması, hatta ezilmesi, tahakküm altına alınmasıgereken bir şeydir. Örneğin Dionysosçuluk çok köklübir neolitik kültürden kaynağını almasına ve felsefeninortaya çıkışından yüzlerce yıl sonra ta ortaçağa kadarbile varlığını korumasına rağmen, felsefe geleneğiiçerisinden sayılmaz. Tek-tanrılı dinler çok köklü birşekilde felsefenin konusu olurken ve felsefe tarafındanteoloji haline getirilirken, yarı-dinsel, yarı-felsefi nite-likte olan, insan ruhunun özgürleştirilmesiyle ilgiliolan bu gelenek hiçbir şekilde felsefenin konusu


188

olmamıştır. Bir tek Phythagoras felsefeye konu olmuş-tur -ki, o da Dionysos geleneğinden gelmektedir-, o daPisagor denkleminden, evreni matematiksel yöntemleyorumlama çabasından kaynaklı olarak felsefeye dâhiledilmiştir. Platon da ise bütün etli-canlı haliyle yaşam,karanlık bir mağaranın içerisine sokulur, düşünceninen mükemmeli olarak idea ise dışardan verilen ve yücebir ışığın mağaranın kapısından içeri vurmasıyladuvarda beliren bir yansımadır artık. Beden tam birkaranlık hapishanedir, çıkılması gereken bir mağara.Akıl ise yüce bir ışık. Doğa karanlık, vahşi ve zaptedilmesi gereken bir bilinmezlik. Ya doğayla özdeş birdoğaya sahip olan kadın için ne demeli? Acaba kadınbu mağaranın kendisi midir? Bu mağarada hapsolanmıdır? O karanlık mağaraya nasıl sürüklendi? Kadıntanımlanamaz, o "akılsız doğa"dır, yani bedendir,karanlıktır, kaostur, kasırga gibi doğa felaketlerininadıdır; İsabel kasırgası, ya da Katarina gibi. Düşünce,yüce gerçeklik ise, dışarıdan yüce bir kaynaktaninsanın karanlık iç dünyasına yansıtılan bir gölgedir. Oartık kaynağını aldığı, beslendiği göbek bağındankoparılmıştır.

Felsefe, özünde doğa ve toplumla çelişkiiçerisinde değildir; bir soyutlama gücü olarak aklın veanalitiğin gelişimi doğadan bir farklılaşmayı, toplumiçinde de bir farklılaşmayı getiriyor. Değişme vedeğiştirme gücünü ifade ediyor. Ki, bu doğadan gelenbilinmezlikler, korkular, yine maddi gerçeklikten kay-naklı zorunluluklar ve bunlara tabi olma karşısındairade kazanmanın ve özgürleşmenin temellerini atmak-tadır. Bu anlamda insanlık tarihinin en büyük özgür-leşme adımlarından birini de ifade ediyor. Kendi irade-

189


sine ve kendi akıl gücüne dayanarak yaşamını, ilişki-lerini kurabilme, örgütleyebilme, onu çevreyle, doğay-la daha uyumlu hale getirebilme, dengeleyebilme; bun-ların hepsi insan için bir özgürlük alanını ortaya çıkar-maktadır. Karşıtlaşmaya dayanmayan, sadece "zorun-lulukların bilincine" dayanmayan, kaynağını zorunlu-luklardan alan ve onu değiştirmenin bir ilkesi olarakfarklılaşma, özgürlük alanının gelişimi ve genişlemesidemektir. Toplumsallaşmanın temeli de bu farklılaş-maya dayanmaktadır. Bu bir özgürleşmedir. Özgürlükalanının yaşamsal damarlarının koparılmaması gerek-mektedir. Fakat ne zaman ki, bilgi veya akıl insanıyönlendirmeye başlar, onu doğayla ve yaşamlabağlarını kurarak dengeleyecek olan diğer düşünüşbiçimleri baskılanır, dıştalar, orada bilgiye dayalıgelişen bu özgürlük alanı büyük bir iktidar alanınadönüşür. Tekçi ve mutlak akıl -dinsel kökenli olsunolmasın, hatta bilim adına bile olsa-, tanrısal birhâkimiyetin ve kullaşmanın yolunu açar. Artık düşünceçelikten bir külah gibi insanın başına geçirilir.Dogmatizm budur, düşüncenin kaynağından koparakinsanı yönlendirir hale gelmesidir. Bunu şunun içinbelirtiyoruz; iktidarın kökeninde bilgi vardır. Bilgininkaynağından koparılmış, saptırılmış ve belli ellerdetekelleşmiş hali iktidarın zeminidir. Kadının ve kadın-la birlikte doğanın bu denli özgürlük sahasının dışındatutulması, düşüncenin ve bilginin iktidar sahası halinegetirilmesiyle alakalıdır. Bu, düşüncenin doğasındanbir sapmadır. Felsefe ister idealizm, isterse materyal-izm biçiminde olsun kendisini günümüze kadar bu sap-madan koparamamıştır.

Düşüncenin gelişim doğasında farklılıkların


190

ortaklaşması ve en önemlisi de çokluk vardır. Belkidüşüncenin ana fikriyle fazla alakası olmayan, hattakarşıt olan duyumlar, hisler, duygular bile onun oluşu-munda önemli bir rol oynayabilirler. Kısacasıdüşüncenin temelinde birçok organın, birçok işlevin,birçok kaynağın bir araya gelişi yatmaktadır. Sadecebeynin değil, örneğin böbreküstü bezlerin biledüşüncenin gelişiminde bir rolü vardır. Böyle iç içegeçmiş, birbirini tetikleyen, etkileyen, bağlayan,sadece bir merkezi olmayan bir ağ yapılanmasındanbahsedilebilir. Genelde merkezci ve sınıfçı bir yak-laşımla doğaya hiyerarşik, mutlak ve tahakkümcüsıfatlar veya imgeler yerleştirilir, fakat düşüncenindoğasında kesinlikle bir demokratik nitelik vardır.Birçok olguda olduğu gibi, düşüncenin de oluşumudemokratiktir.

Burada düşünce yol ve yöntemi olarak, dahada ötesi varlık hakkındaki bilgi ve yasalar da diyebile-ceğimiz diyalektiğin, insanlığın gelişiminden buyanaoluşan düşünüş tarzlarına, animizmden tutalım mitolo-jik ve dinsel, yine bilimsel düşünüşe kadar hepsine eşitmesafede olması gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır.Diyalektiğin amacı, bunlar arası çelişkileri, birbiriyleolan bağları açığa çıkartmak, çözümün önünü tıkayan,sapan ve egemen hale gelen yönleri -dogmayı- aştırt-mak, yani düşüncenin yolunu temizlemektir. En azın-dan öyle anlıyoruz. Fakat diyalektik bunu yaparken,hiçbir düşünüş biçimini diğerinin üzerine yerleştirip,taraf tutmaz. Bu, düşüncenin oluşum ve gelişimdiyalektiğiyle ilgili bir şeydir. Animizm hala yaşamıalgılayışımızın, onu yaşayış biçimimizin çok önemlibir öğesidir. Ekolojik bilincin veya algılayışın,

191


dolayısıyla da insan kişilik ve yaşam bütünlüğünün birparçasıdır. Mitolojik düşünüşün, maneviyatın, moralinve ütopyanın gelişiminde, kısacası insan ruhununbeslenmesinde çok önemli bir yeri vardır. Rüyalarımızkaynağını insanlığın bu derinde seyreden bilinç for-masyonundan almaktadır. Yaşamın ilham verdiği,insanı büyüleyen her şeyde, arkadaşlıklarda,sevgilerde, toplum olmada ve doğanın içselleştir-ilmesinde mitolojik düşünüş ortaya çıkar. Her şeyinnesnelleştiği günümüz dünyasında "yaşamın nasıl"ınailişkin en çok cevap verebilecek bir düşünüş biçimidir.Yaşamın tutku düzeyinde bir anlamla yüklenmesindemitolojik düşünüş çok önemlidir. Yine bilime veyamantığa dayanmayan diğer sezgisellik gibi düşünüşbiçimleri, insanın yaşayış ve dünyayı algılama potan-siyellerinin hepsi özgürlük olayıyla ilgilidir. Bir bütünolarak yaşamın verili mantığa sığdırılmaya çalışılmasıbu anlamda mantıklı olmayı dayatan yaklaşımlar,ataerkil sistemden kopmamayı, dolaysıyla egemen sis-teme güç katmayı ifade eder. Burada amacımız mantık-sızlığı geliştirmek değil, daha çok verili düzen man-tığından bir kopuşu gerçekleştirmeyi sağlamaktır.Verili düzen mantığı adeta küçük bir devletçik gibidir.Bu anlamda nasıl ki devletin özgürlüklere duyarlıolması ve aşılmasını tartışıyorsak devletçi düzenle bir-likte çarpık temellerde gelişen söz konusu mantığındaartık dönüştürülmesi veya terk edilmesi gerekiyor.

Kısacası toplum gerçekliğinde olduğu gibi,insanın düşünsel gelişiminde de düz ve kesintisiz birçizgi yoktur. Bilimsel düşünüş günümüzde en gelişkindüşünce tarzı olabilir, ama bilimin de yetmediği, insanıve toplumsallığı bir bütünen izah edemediği, salt akla


192

veya bilime dayalı bir toplumsallaşmanın olamayacağıortada. Toplumların da, insanın da ilk kuruluşu kesin-likle duygu, sezgi ve inancın gelişimiyle başat gitmek-tedir. Belli bazı fiziksel matematiksel formüllerüzerinden toplumsal olguda her şeyi anlamak, çözmekveya sıra düzenli bir algılama yöntemi ile gelişen aklauydurmak gerçek anlamda bilimin dışına çıkmaktır.Zaten günümüz biliminin de en temel yanlışı, aklıdoğaya değil, doğayı akla indirgeme tarzındaki yak-laşımıdır. İnsan doğası göz önüne alındığında biliminbu yanlışı çok açık ve net bir biçimde açığa çıkmak-tadır.

Günümüz bilimini değerlendirirken, bu bilimisonradan gelişmiş ve toplumların kuruluş süreçlerindebilimin hiç olmadığı anlamında kullanmıyoruz. Çünkübilim günümüzde anlatıldığı biçimiyle duygulardan,dolayısıyla yaşamdan kopuk, duygusuz, kuru birdüşünce madde ilişkisine indirgenmiş veya analitikgeometrik tarzda geliştirilen bir madde yorumundanibaret değildir. Animizmde de, mitolojik düşünüşte degerçekliğe yakın, insan doğasına uygun bilimsel öğel-er vardır. Tersinden de en gelişkin toplum gerçek-liğinde bile animizmin, mitolojinin yeri vardır ve başkahiçbir düşünüş tarzı bunların yerini dolduramaz.Yaşamın anlamsızlaştığı noktada kesinlikle bilinçte birkaranlık nokta, bir saplantı ve bilinç çarpıklığı vardır.Bir yetişkin insandaki bilimsel düşünme potansiyelinibir çocukta bulamazsın ama bu, yetişkindeki çocukyanların öldüğü, yok olduğu anlamına gelmez, bu yan-ları ezmeyi de gerektirmez. Bir yaşlıdaki yaşan-mışlığın, tecrübenin verdiği bilgelik, modern bilimtanımıyla bilimselliği ifade etmeyebilir. Ama

193


sezgiseldir, yine yaşamdan süzülüp gelen bir bilgibirikimidir, bazen tarihin derinliklerinden gelen birefsane dünyası gibidir. Algı boyutunda yaşama day-atılan aşırı erkeksilik, erkeğin kadına yakın bilinç yan-larının inkârıdır. Yaşam sadece bu düşünüş tarz zengin-liğinden değil, hepsinin birbiriyle olan sıkı bağların-dan, birbirini koşullayan ve besleyen, toplamındanoluşan bir doğayı ifade ediyor.

Bilim adına ama bilimsel olmayan kullanımıy-la diyalektik ve ilkeleri, yaşamı bu bütünselliği vedoğallığı içerisinde ne kadar kapsayabiliyor? İfadeedilmek istenen diyalektik, bu düşünce formasyon-larının birini merkezi bir öğe haline getirip, kutsayıp,diğerlerini gereksiz veya ilkel olarak değerlendiremez.Onların reddi veya inkârı üzerinden gelişemez. Üstelikbütün düşünüş biçimlerine eşit bir mesafede yak-laşıldığı takdirde doğru olanı açığa çıkarabilir.Toplumsallaşmanın çeşitli evrelerinde bunlardan biriöne çıkabilir, hatta çağa damgasını bile vurabilir, amabu diğerlerinin hiç olmadığı, tarihin bir kesitindegömüldüğü anlamına gelmez. Var olan hiç bir şeyinyok olmadığını bilimsel gelişmelerde göstermiştir.Dolayısıyla bunların inkârı üzerinden gelişen bir yak-laşım, bilim adına ama bilimsel olmayan kullanımıyladiyalektiği ataerkil düşüncenin dolayısıyla iktidarın biraracı haline getirir- getirmiştir. Özcesi; mevcut haliylediyalektik, evreni, doğayı, toplumu ve insanı kavra-maya yeterli olmayabilir. Diyalektiğin sadece ve saltmaddeciliğe indirgenmesinin sınıfçı, ataerkil ve tek-tanrılı dinselliğe dayalı dogmaları aştırtmadığı yaşananreel-sosyalizm deneyiminde ortaya çıkmıştır.Sınıflaştıran, sadece birkaç yıl içerisinde milyonlarca


194

insanı kendi eko-sisteminden koparıp "proleter-leştiren" dev bir devlet üretim yapılanması, toplumsalcinsiyetçiliği devam ettiren ve en önemlisi de ideolo-jiyi bir dogma halinde aslında güncel devletçi siyasetinve toplumun bir aracı haline getiren reel sosyalizm,sınıflı modernist paradigmayı bir bütün olarak aşmagücünü gösterememiştir. Biz buna sadece bir pratikuygulama sorunu olarak bakamayız. Yurttaşlarını "pro-leterleştirerek", devletçi kapitalist üretim sistemi içeri-sine entegre ederek sosyalist DEVLET'E bağlamak,mutlaklaştıran karşıtlığın sistem içi benzeşmeye nasılgötürdüğünün belki de en somut örneği olmaktadır.Diyalektik ilişkiden soyutlanmış kendi başına karşıtlık,benzeşmeyi getiriyor. Sen bir düşünceyi ne kadarkarşına alıyorsan, o kadar onun argümanlarınahapsediyorsundur kendini. Bu durum toplumsallıkadına hedeflenen, öngörülen amaçların kirlenmedentoplumsal doğasına uygun bir biçimde gelişmesini desekteye uğratır. Benzeşme dediğimiz bu gerçeklikancak karşıtına dönüştüğü belli bir süreçten sonra farkedilir hale geliyor. Diyalektiğin felsefi boyutta ki bukullanımının yol açtığı çıkmazın ideolojik, politik,ekonomik, sosyal yansımalarını en belirgin şekliylereel sosyalizm gerçeğinde görmek mümkün.

Şuraya geliyoruz; diyalektik mevcut uygulamahaliyle yeterli olmayabilir. Diyalektiğin doğaylauyumlu hale getirilmesi, doğayla ilişkisinin yeniden vebilimin son bulgularıyla kurulması gerekir. Aslında"doğal diyalektik", yeni bir diyalektik anlayışın dazeminlerini oluşturuyor. Bunun dışında da son yüzyıl-da atom-altı parçacık dünyasında ulaşılan veriler,gerçekliğin öyle bir ve karşıt olarak mutlak çizgilerde

195


ve tanımlarda seyretmediğini göstermiştir. Bunun yer-ine çokluk içerisinde saçaklı olduğunu, daha çapraşıkolduğunu, çelişkinin doğasında sadece ikililiğin değilçokluğun yattığını, bazen çok kenarda, belirsiz seyre-den, çelişkinin merkezinde, bir tarafında yer almayanbir olgunun bile bir bütün olarak maddeyi çözebildiği-ni ortaya koyuyor. Madde-ruh, özne-nesne ayrımındantutalım, bitki-hayvan-insan ya da erkek-kadın ayrımınakadar aralarında mutlak bir ayrım çizgisinin olmadığıartık bilinen bir gerçek. Kadınlığın nerede bittiği,erkekliğin nerede başladığı kesin ve katı çizgilerle bir-birinden nasıl koparılacak? Kaldı ki, her erkeğin içindebiraz kadın özelliklerin olduğu, her kadının içinde deaz-çok erkek özelliklerin bulunduğu bilinen bir gerçek-tir. Veya bitki ile hayvan arasında seyreden, 'ne o, nebu' olan yönlerin olduğunu, insanda hayvansı, hattabitkisel nitelikte olan kalıntıların olduğu bir gerçek.Uygarlığın hâkim düşünce kalıpları böylesine bir kap-sayıcılığı, yaratıcılığı ve özgürlüğü karşılayamaz. Tümbunlardan yola çıkarak felsefenin tarihini vegünümüzde ulaştığı gerçekliği ele alırken, onun temelçelişkisinin de önemli oranda açığa çıktığını belirtebil-iriz. İlk başta el attığı sorular, bugün de hala çözümlen-meyi bekleyen sorular olarak orta yerde durmaktadır.Bu değindiğimiz hususlar daha doğru bir felsefi yak-laşımın açığa çıkması açısından önemsenmesi gerekennoktalardır. Ancak anlattıklarımızdan şu sonuç çıkarıl-mamalı; her şeyi karıştırarak tanınmaz-tanımlanamazbir konma getirilmemeli. Ancak olguları bir birindenkoparan, olgular arası keskin bir ayrıma giden yak-laşımların beraberinde getirdiği yanlışlığın giderilmesibağlamında belirtilen hususlar hayati önemdeler.


196

Şeylerin bir veya iki şeyin varlığına indirgeyereksadece böylesi sınırlı bir yapı içerisinde açıklamak,varlığın açığa çıkmasında rol oynayan iç ve dış bağın-tıları görmemek anlamına gelir. Ki çoğu kez olgularıbelirleyen, esas olanın varlığı değil, yerel ve evrenselniteliğe sahip olan varlıkta gerçekleşen bağıntılardır.Yani uçlar bağıntılardan kopuk değildir, aksine herucun kendisi bile oluşumda hem birer maddi varlıkhem de bağıntıyı gerçekleştiren birer dalga- parçacıkörgüsü olmaktadır.

Felsefi olarak da her çağın cevapları farklılaşa-bilir, ama en iyi ve en güzel nasıl yaşanılıra ilişkin,bunun özgürlük, eşitlikle, yine etikle olan bağlarınınaçığa çıkarılması felsefenin temel soruları arasındasayılabilir. Felsefenin bu ve benzeri sorulara her çağdabazı cevapları olabilmelidir. Örneğin bilimin bütündiğer düşünüş formlarının üzerinde seyredişi, sınırsız,etikten yoksun, insan-toplum doğasını adeta hiçesayan, tahakkümcü gelişimi karşısında felsefenin vefelsefecinin kimi sözleri olabilmeli. Varlığın anlamsı-zlığa ve hiçliğe itildiği, nesnelleştiği günümüz çağınailişkin kimi değerlendirmeleri olabilmeli. Giderekinsan düşüncesinin, toplum doğasının adeta atomizeedildiği, birey-toplum dengesinin alt-üst edildiği,yaşamın en ince ayrıntısına kadar savaşın nüfuz ettiğisınıfçı-iktidarcı, ataerkil sistemin yazılı tarih boyuncayarattığı tahribatları ve ulaştığı düzeyi yorumlayacak,karşısında insan, doğa ve toplumun temel var oluşyasalarını açığa çıkartacak, bunlarda ısrar edecek; busistemin dışına çıkışın ütopyalarını, duygusal vedüşünsel formasyonlarını, bunlar arası dengeyi kura-cak, etik değerleri tanımlayacak… Liste daha da uza-

197


tılabilir; fakat genel olarak çağımızın belki de ayırt-edici bir özelliği de felsefenin yeniden bir yükselişegeçeceğidir. "Bilimin bu denli felsefeden koparılışı,felsefenin geri plana itilmesi, insanın anlam ve yaşamgücünü parçalayan ve zayıflatan düşünce formasyon-ları karşısında felsefe bütünleştiren, dengeleyen veortaklaştıran bir yaklaşımla çağın temel sorunlarınınaşılmasında önemli bir rolün sahibi olmak duru-mundadır." Dolayısıyla felsefenin temel çelişkisi dahailk ortaya çıkışında da olduğu gibi, günümüzde de asılolarak sınıfçı-ataerkil ve tek-tanrılı din anlayışıylaörülü uygarlık sistemiyledir. Bu çelişkinin daha derin-likli ve sistemli bir şekilde açığa çıkarılması ve çözüm-lenmesi önümüzdeki dönemde felsefenin kendisinitarih, toplum, doğa ve insan karşısında yeni baştantanımlamasının temel çalışması ve hedefi olmak duru-mundadır. Eğer felsefe bir tanım bulacaksa, ancakböyle, yeniden yaşamın, toplumun ve doğanın içerisineçekilmiş olarak bu gelişecektir. Ki, felsefenin ilktanımı olarak "bilgi sevgisi" ya da "hakikat sevgisi" ,birincisi hakikati, ikincisi sevgiyi tanımlamaksızın veikisi arasındaki bağı özgürleştirmeksizin felsefe,"seviyorum" derken bile insanı esas olarak da kadınıköleleştiren, iradesini kıran ve boğan egemen erkektenfarklı bir olgu olmayacaktır.

Tüm bu tartışmaların bizi götürdüğü sonuç;bilgi yapılarımızın sorgulanması, bunun için yetkin birfelsefi düzey olmaktadır. Yani bilimle buluşmuş birfelsefe, felsefeyle buluşmuş bir bilim insanlığın özgür,eşit ve adil bir dünya özleminin çıkış yolu olacaktır.Tam da bu noktada ihtiyaç duyulan şey, beş bin yıllıkegemen paradigmayı sarsacak bir bilgi yapılanması ve


198

bunun gerektirdiği bir paradigmal değişim olmaktadırki, böylesi bir ihtiyaca cevap olacak gelişme fizik bili-minde ki son gelişmeler olarak Kuantum fiziği ve bunadayalı olarak kuantum felsefesini adres olarak göster-mektedir."…Bilimin en son vardığı sınırlar olarak'kuantum' ve 'kozmos' bize hayli ilginç yaklaşımlarsunmaktadır. Atom altı parçacık ve dalga fiziği olarakkuantum bambaşka alanlar açmaktadır. Sezgili,özgür tercihli düzenlerden tutalım, aynı anda farklıiki şey olmak, insan yapısından ötürü belirsizliği aslatam aşamama kuralına kadar tespitlere ulaşılmak-tadır. Kaba, cansız madde anlayışı tamamen birtarafa bırakılmaktadır. Tersine son derece canlı,özgür bir evren karşımıza çıkmaktadır. Burada asılmuamma insanda, özellikle zihniyet durumundayaşanmaktadır. İdealizme, sübjektivizme düşmektenbahsetmiyoruz. Çokça işlenen benzer felsefe tartış-malarına girmiyoruz. Evrende bu kadar çeşitliliğekuantum sınırlarında yol açıldığı tamamen anlaşıl-maktadır..."

Kuantum felsefesi evrene, doğaya, insanabakışta yeni bir algılayışı dile getirir. Kuantumcutoplum felsefesi ise bu yeni doğa anlayışı üzerindengelişim göstermektedir. Kuantum fiziği ile açığa çıkandoğayı farklı yol ve yöntemlerle ele alma durumutoplumsal felsefenin de yeniden ele alınmasınıberaberinde getirdi. İnsanlığın tarihten günümüzekadar ki tüm toplumsal düşünce süreçleri doğaya yük-lediği anlamlar üzerinden doğan, doğayı algılayışbiçimleriyle bir paralellik içinde gelişmiştir. Bir başkayönüyle Kuantum felsefesini doğaya yabancılaşan,doğayla dostluk bağlarını yitiren insanın tıpkı

199


Rönesans'ta olduğu gibi doğaya dönüş felsefesi olarakda ele almak doğru ve yerinde bir yaklaşım olacaktır.Yine gerek toplumsal kuruluşun ilk tarzında gereksedaha sonraları, doğanın kadınla özdeşleştirildiğinidüşünürsek kuantum felsefesinin aynı zamanda anacılve dişil bir felsefe olma özeliğine sahip olduğu belir-tilebilir. Bunun toplumsal yaşamdaki anlamı da kadıneksenli bir algılamayla olay ve olguları değerlendir-menin daha gerçekçi sonuçlara ulaşmayı sağlayabile-ceğidir. Dolayısıyla kadının toplumdaki mevcut konu-mu ve yeri düşünüldüğünde ilk etapta kadınca duyguve düşüncelerin gelişmesine hizmet edecek bir anlayışıkazanmak gerektiği de kuantumik anlayışın bir ölçüsüolarak ortaya çıkmaktadır. Bunun için kadınla objektifolarak sürdürülen egemenlikli ilişki biçimlerini doğayayeni yaklaşımda olduğu gibi köklü bir biçimde ele alıphızla eşit ve özgür ilkeler üzerinden insani bağlaradönüştürülmesi gerekmektedir.

Gerek geleneksel tanrısal anlayış gerekse deklasik fizik ve kartezyenci anlayışın aşılmasınıöngören kuantumcu felsefe hangi ilke ve doğa özellik-leri üzerinde kendisini oluşturmaktadır?

Meseleyi birazda bu noktadan ele almakgerekir; Kuantum felsefesi belirsizlik, düalite, üst üstebinme, bağıntı gibi birkaç temel ilke ile tamam-layıcılık, bütünleyicilik, özgünlük, paralellik, sezgisel-lik gibi birkaç doğa özelliği üzerinden varlığını oluş-turmuş bir doğa ve toplum felsefedir. Eski düşünüşbiçimlerine yaklaşıldığı gibi kuantum felsefesi elealınırken eski yaklaşımlarda olduğu gibi şu yanlışadüşülmemelidir. Söz konusu ilke ve özellikler katı,evrensel nitelikte olan mutlak ve değişmez doğrular


200

biçiminde ele alınmamalıdır. Bu özelliklerin birermekanik ilke biçiminde, ezberci bir yaklaşım ile elealınması halinde geçmiş düşünsel-felsefi akımlarıniçine düştüğü yetmezliklerin bir benzerinin dahayaşanacağı açıktır. Bundan ziyade söz konusu keşifilke ve özelikleri ufuk açıcı dolayısıyla kendi doğamızıaçığa çıkarmak açısından birer ilham kaynağı olarakgörmek ve bu felsefeye böyle yaklaşmak daha doğrubir yaklaşım olacaktır.

Bu saydığımız ilke ve özellikler kuantumfelsefesinin niteliğini oluşturan ana konulardır.Doğadaki canlılık sezgisellik vb. yaklaşımların yanısıra kuantum fiziği olasılıkçı düşünüş biçimiyle yineolay ve olguları ele almada çok zengin yöntemlerüzerinden bir yaklaşımın geliştirilmesini öngörür.Ancak yöntem zenginliğinin kendi başına olay veolguları ele almada doğru olanı yakalamada yeterli ola-cağı söylenemez. Bu yöntemleri keşfeden insan, aynızamanda geliştirdiği bu yöntemlerin içini de doldur-mak durumundadır.

İnsanın olay ve olguları ele alma noktasındabaşvuracağı yöntem çokluğu veya olaylara yaklaşımdadoğru yönteme başvurması sorunların çözümündeyeterli gücü gösteremeyebilir. Olayları ele almadadoğru yöntem kadar, derin anlamsallıklara dayanandoğru bir kavrayışa dahası doyurucu bir ruh veanlayışa sahip olmak gerekiyor. Söz konusu yöntem-leri gerçek anlamda hayatla buluşturan bu yöntemlerindolu dolu bir ruh ve tahlil düzeyiyle buluşturulmasıdır.

Toplumsal tarihe bakıldığında doğa nasılalgılanmışsa ve nasıl bir doğa tanımına gidilmişse onadenk bir toplumsal yapılanma ve anlayış söz konusu

201


olmuştur. Mekanikçi felsefenin anlayışı üzerindegelişen klasik fizik, yine Newton'cu fizik ve Darvincievrim üzerinden gelişen kaba materyalsizim ve sosyalDarvincilik bu tarz bir diyalektiğin son örnekleriolarak ele alınabilirler. Klasik mekanik bilim ve onunzihniyetiyle kapitalizm gibi duygusuz ekonomik birdüzen ortaya çıkmışken, insanlık kuantum fiziğiyleaçığa çıkan yeni doğa özelliklerinden de esinlenerekbuna karşı toplumsal doğayı özgür kılacak yeni birtoplumsal düzenin arayışı içerisine girmiştir. Buarayışı en doğru biçimde zirvede sürdürenlerin başındada Önder Apo gelmektedir. Önder Apo, Fizik bilimininen önemli konusu olarak maddenin algılanması vetanımlanması konusunda oluşturduğu bakış açısınailişkin olarak, "…Genel canlı evrenden farklı olarak,dünya gezegenimizde hareketin zengin gelişimiyle bireşikte nitelikçe farklı bir madde ortamından kendikendini metabolizma ile üretebilen, geliştiren canlıbir ortam doğmaktadır. Burada evrenin sınır tanı-mayan gelişim gerçeği halen bilimce tam çözümlene-memiş olağanüstü bir sıçramayı temsil etmektedir.Canlılık olgusunun tam izahı giderek bilimin entemel konusu olacaktır. Gen haritası ve klonlama buolgunun çözümlendiği anlamına gelmez. Yine can-lılığa yol açan molekül düzenlenmesi de tek başınaolguyu izah edemiyor. Şüphesiz canlılık için uygundış ortam (atmosfer-hidrosfer) ve moleküler düzengereklidir. Ama bu sadece canlılığın yapı taşlarıdır,maddi düzenidir. Daha önemli olan, bu maddidüzenin canlılık, anlam gibi maddi olmayan gerçek-likle bağlantısıdır. Kaba materyalizmin en önemliyanlışlığı öznelliği, yani canlılık ve anlam olgusunu


202

maddi düzenleniş ile aynı saymasıdır. Kuantum fiz-iğinde bile bu aynılık yıkılmaktadır. Sezgiye benzerbir izah tarzı zorunlu görülmektedir. Canlılar içindeinsandaki zekâ (beyin) durumu daha da ilginç bir halalmaktadır. İnsanın kendisi en yetkin kendini düşü-nen doğa olarak tanımlanabilir.

Daha da önemli olan, doğa kendini nedendüşünme ihtiyacı duymaktadır? Maddenin düşünmeyeteneğinin asıl kaynağı nereye kadar uzanmaktadır?Bu soruları sorarken kastımız yeni bir tanrı aramaproblemi yaratmak değildir. Daha çok evren, varlık,doğa denen olguların kaba gözlemlerimizle izah edil-menin çok ötesinde kavramlar olarak çözümlenmeyeihtiyaç gösterdiğidir. Çok zengin, üretken, çeşitli,gelişimde sınır tanımayan bir evren anlayışı (para-digma) ile karşı karşıyayız. İnsanlığın çeşitli dönem-lerdeki evren anlayışları, örneğin mitolojik, metafizikve pozitif bilim paradigmaları karşımıza çok farklıkavrayış ve yaşam duruşları ortaya çıkarır. Mitolojideher şeyin bir tanrısı varken, metafizikte ilk hareketnedeni veya tanrısı görüşü ağır basar; pozitif bilimdeher şey kaba materyalizmle izah edilmeye çalışılır.Sıkı bir nedensellik ve düz çizgisel gelişme felsefesigeliştirilir. Tabii daha alt hayvanlar dünyasındakiyaklaşımlar da bilinse çok ilginç olur. Sürüngenler,kuşlar ve memeliler acaba nasıl bir hisle dış ortamabakıyorlar? Halkça söylenen 'öküzün trene baktığıgibi' benzetmesi ilginçtir. Taşların, kum zerrelerininbakışımı nasıldır? Onların da bir duruşu vardır. Birbütün olarak evren, doğa bir duruştur. Hem desınırsız hareket halindeki bir duruş..." derken aslındafizik bilimi ile felsefenin pozitivist bilim anlayışı ile

203


yaşadığı boşanma durumunu ortadan kaldırmakta vegünümüzde bilimin bilimcilik anlayışı ile yaşadığıkrizden çıkışın yolu olarak felsefeyi devreye sokmaktave birbirinden kopmayan, kopmaması gereken bilimile felsefeyi buluşturmaya çalışmaktadır. Bunun enönemli sonucu ise bilimsel izaha en yakın ideolojik birformasyon olmaktadır. Böylesi bir ideolojik formasy-on, toplumsal sorunların çözümü noktasında kimiçevrelerin de kısmen değerlendirdiği yeni bir paradig-ma ihtiyacı ve ona uygun olarak yeni bir toplumsal sis-temin geliştirilmesi görüşü olarak Önder APO tarafın-dan Toplum -Doğa, Toplum -Birey, Kadın- Erkek veBilim -iktidar ilişkisi temelinde geliştirmiş olduğutahlillere dayalı olarak ulaştığı ve 'Demokratik-Ekolojik ve Cinsiyet Özgürlükçü Toplum Paradigması've onun toplumsal sistemini ifade eden demokratikkonfederalizim düşüncesi biçiminde gerçekçi birçözüm perspektifi ile felaket boyutlarına varan toplum-sal sorunları çözme noktasında günümüzden başla-yarak yaşamsallaştırılabilir bir teze dönüştürülmüştür.

Kuantum felsefesinin toplumsal alanın özüneuygun bir biçimde uyarlanması sorunu ise bu felsefiyaklaşım açısından en önemli mesele olmaktadır. Bufelsefi bakış eğer bütünlüklü ve doğru bir biçimdetoplumsal alana uyarlanmaz ve toplum yaşamındaözgürlük düzeyi başta olmak üzere yeni bir gelişmeyevesile olması sağlanamazsa, herhalde toplum açısındanbunca şeyin hiç bir anlamı olmayacaktır. Bu açıdankuantum felsefesinin tüm ilke, özellikleriyle yaratacağıyeni düşünce ve ahlakla topluma mal edilme hususuhayati bir öneme sahiptir. Kuantum düşüncesinin ken-disiyle birlikte açığa çıkardığı imkânlardan her kesim


204

bir biçimde faydalanmaya çalışmaktadır. Bu açıdanbaşta kapitalist sistem olmak üzere birçok eğilim, kişiveya gurup kuantum felsefesini toplumsal özündenboşaltarak kendi anlam tarzlarıyla farklı içerikler yük-lemeye çalışmaktalar. Kaynağını ataerkil toplumunmutlakıyetçi ve tanrısal düşünce tarzından alan değişikanlayış ve düşünce biçimleri ile kuantum felsefesineanlamlar yüklemek, bu felsefenin özünden boşaltıl-ması demektir.

Kuantum fiziğinde ki gelişmelerle ulaşılanyeni doğa ve evren anlayışıyla birlikte, insanlık yenibir zihniyet devrimiyle yüz yüze kalmıştır. Kuantumfelsefesinin zihinsel açıdan bize sunmuş olduğuolanaklar yeni ve çok güçlü bir zihniyet (düşünce) pat-lamasının kapılarını ardına kadar açmaktadır.

Mitolojik ve dini geleneğin oluşturmuş olduğukalıp ve sınırlamalarla dondurulan insan zihni, dahasonra kaba maddeci ve determinist yaklaşımlarüzerinden ilerleyen kartezyenci bilim anlayışı ve buanlayış temellinde şekillenen klasik fiziğin tekdüze vesınırlayıcı, bir nevi kaderci yaklaşımlarıyla birlikte,mekanikçi, determinist, kalıpçı bir zihinsel sürecedönüştürülerek sürdürülmüştür. Bu yaklaşımlarınbütününe paradigma diyoruz. 20. yy' da zirvesiniyaşayan bu paradigma, tarz ve yöntemde kimi değişim-ler yaşamış olsa da mantık olarak eski zihniyet kalı-pları ve klasik bilim anlayışları da aşılmayarak çokçarpık bir biçimde sürdürülmüştür. Aşırı realist vemekanik bakış açısı olan kartezyenci bilim anlayışı,bilimi kullanma mantığı ile doğalcı düşünceninyeniden dirilişi olan Rönesanssın esnek, hümanist,doğacı özü ile ters düşerek yeniden doğuş felsefesinin

205


ruhunu da saptırmıştır. Bilimdeki determinist yak-laşım, toplumsal zihniyet üzerinde tekrardan mut-lakıyetçi, zorunlulukçu ve kaderci bir anlayışın hakimhale gelmesini sağlamıştır. Böylece dini düşünüşsüreçlerinde olduğu gibi toplum tekrardan itaatkârlığa,zora ve seçeneksizliğe mahkûm edilmiştir.

Kuantum teorisi ile güneş merkezli dünya,evren anlayışları aşılmıştır. Doğada var olduğudüşünülen merkez olgusunun tamamen insan kur-gusundan ibaret olan bir yanılsama olduğu anlaşıl-mıştır. Kendisiyle birlikte hiyerarşi ve tahakkümügetiren bu anlayış daha çok egemen güçlerce zihnimizeyerleştirilmiştir. Anlaşıldığı üzere evrenin merkezindene dünya, ne güneş, ne de başka bir şey yoktur. Hiçbirşey evrenin merkezi değildir. Kuantum fiziği ile birlik-te yeni bir evren ve oluşum düşüncesi gelişmektedir.Belli bir kısmı keşfedilen ve hala keşif faaliyetlerisürdürülen evrenin o sonsuz, sınırsız ve süreklideğişim ve gelişim halinde olan yapısı karşısında şaşır-mamak, kendinden geçmemek elde değildir. İlk defasınırsız ve her türlü olasılığın mümkün olduğu birevren anlayışı temelinde toplumsal olgu, doğayı, dahada önemlisi kendi toplumsal doğasını bütün yönleriyledüşünebilme fırsatını yakalamıştır. Bu aynı zamandainsanlık açısından özgür düşüncenin gelişebilmesi,başka bir değişle düşüncenin özgürleşebilmesi açısın-dan da tarihi bir fırsat olmaktadır.

Hele hele kuantumik doğa olaylarındakarşılaştığımız o acayip anlaşılmaz ve mevcut sağduyuya dayalı gelişen anlayışımızın dışına çıkan şeyler deeklenince, yeni bir düşünce selinin başlaması kaçınıl-maz hale gelmektedir.


206

Kuantum fiziği ile açığa çıkan yeniliklertemelinde ilk defa insanlık özgür tercihin, renkliliğin,bol seçenekliliğin ve özgür iradenin bu kadarkonuşulup tartışıldığı bir toplumsal düşünce sürecinegirmiştir. Buradan yola çıkıldığında insan olgusu, bek-lide bütün toplumsal tarihi boyunca yaşanmamış birtarz ve düzeyde, kendi doğasını açığa çıkarabilecek birgüç ve imkâna kavuşmuş bulunmaktadır. Kuantum fiz-iği ile açığa çıkan gelişmeler ile birlikte insanın algıla-mada kavuştuğu serbestlik düzeyi düşünüldüğündetoplumsal olguda bir devrim niteliğinde yeni bir zihin-sel sürecin gelişeceği anlaşılırdır. Bu yönüylebakıldığında duygu ve düşünce dünyamızın büyükdeğişimlere uğrayacağı açıktır. Şu anda hemkendimize, hem çevremize, hem de hayata bakışımızayön veren, belirleyen, mutlak sınırlar çizen bakış açısıbelirlenmiş zihniyet kalıplarından edindiğimiz alışkan-lıklardır. Günümüzde gerek kendi benliğimizde kur-muş olduğumuz ilişkiler, gerekse çevre ilegeliştirdiğimiz ilişkiler ağırlıklı olarak kendi duygudüşünce ve irademizin dışında bir gelişim seyriiçerisinde oluşmuşlardır. Bu oluşum gerçeğindendolayıdır ki kendimizi yeterince açığa çıkarıp kendi özbenliğimizle, irademizle buluşamıyoruz. ÖnderAPO'nun önemle üzerinde durduğu insanın kendisineait bir bilmeye sahip olması olayının gelişmemesigerçeği de bununla bağlantılıdır. Kuantum felsefesitamda bu noktalarda yeni bir düşünce imkânıyaratarak, insanın harikalar yaratabilecek duygu vedüşünce gücünü açığa çıkarmasına sınırsız bir zeminsumaktadır.

207


Özünde sürekli değişim olduğu haldegünümüz toplum gerçekliğinde zihniyette, duygu vedavranışlarda değişmezmiş gibi yer edinen kavramalarvardır. Kuantum felsefesi ile bu izafi kavramların ben-liğimiz üzerinde geliştirmiş olduğu kalıp ve sınırla-malar aşılmak durumundadır. Düşünsel olarak sınırsı-zlığa doğru bir seyir içerisine girildiğinde gelişebilecekduygu ve davranışlarımız, günümüz bilim anlayışındaolduğu gibi toplumsallığın ve bireysel ahlakın dışındayıkıcı ve sorumsuz, dolayısıyla doğa ve insangerçeğinden kopuk bir yapıda gelişmeyecektir.Toplumsal olgu bunu gerekli kılmaktadır. Doğa ileilgilenip doğal yapıyla birlikte ulaşacağımız sınırsı-zlıklar sorumsuzluğu kabul edemez. Çünkü doğanınbile kendisince bir ahlakı vardır. Bu açıdan hemtoplumsal ahlak, hem de doğa ahlakı dışına çıkılma-ması hususunda bilince varmak, insanın toplumsaldoğaya uygun bir toplumsal bilinç edinmesi vegünümüz paradigmal değişimlerin doğru bir anlayışüzerinden şekillenmesi açısından hayatidir. Aksi haldeeski sorumsuz felsefeden, dolayısıyla ahlaktan kopukbilim anlayışıyla yaklaşılırsa insanlık ve doğa yeni vedaha büyük bir felaket ile yüz yüze gelmekten kurtula-mayacaktır. Yeni bir zihniyetin oluşumuna temel teşkiledecek olan kuantum felsefesi eski bilim anlayışındakisapma ve yanlışlıkların aşılması noktasında daözeleştiri sayılabilecek bir rol üstlenmek duru-mundadır.


208

SONUÇ YERİNE

Yaşamın Kuantaları

Bizler yaşamı yaratma mücadelesindehakikatin ne olduğu sorusunu her fırsatta kendimizesorar bu sorularımıza tatmin edici cevaplar bulmayaçalışırız. Hayatı anlamaya çalışırken, anlam verdiğimizölçüde içsel, yerel ve evrensel doğalarımızı birbiriyleilişkilendirerek doğru sonuçlar elde etmeye çalışırız.Daha çok bu kıyaslamalardan elde ettiğimiz sonuçlarile hayata bakmaya çalışır sosyal, kültürel vb. bütünanlamlarımızı bu temelde oluşturmaya çalışırız Hiçbirzaman yeterli ve tatmin edici bulmadığımız mevcutanlam düzeylerimiz bizleri anlam sınırlarımızı dahafazla zorlama, daha derin anlamlara ulaşma çabasıiçerisine koyar. Değişimin sürekli, hakikatin ise busürekli değişkenin ardında saklanmış, ulaşılması zor

209


bir sırra dönüştüğü bu evrensel gerçeklik doğası gereğibizdeki arayış merakı ve heyecanı diri tutmakta, budurumda bitmek- tükenmek bilmeyen gelişme kay-detme arzumuzu daha fazla kamçılamaktadır. Büyükbir merak ve coşku ile sınırsız anlamlar peşinde koş-mak evrenin keşfini bir görev biçiminde önüne koy-muş günümüz insanının en temel özelliğini oluşturur.Zaten insanın makro ve mikro düzenler arasında böyle-si görkemli bir duruşun sahibi kılan da insandaki bubüyük meraka dayalı gelişen yaratım özelliğidir.

Toplumsal yaşamımızda büyük bir zihinsel veahlaki çöküntünün yaşandığı böylesi bir süreçte gereksistemsel gerekse ahlaki açıdan toplumsal olgudabüyük anlamsal dönüşümlerin yaşanması durumu veihtiyacı söz konusudur. Yeni ve büyük toplumsaldönüşümlerin hedeflendiği böylesi anlam dönüşüm-leriyse ancak ve ancak kendi doğamız ile doğal yapınıngüçlü tahlil edilmesi ile toplumsal doğamıza dahadoğru anlamlar yüklemekle gerçekleştirilebilir.Kendimize, toplumsal gerçekliğin anlaşılabilmesindedoğal gerçeklik neden bu kadar önemli diye bir soruyönelttiğimizde hiçbir soruya net ve güzel cevaplarveremediğimiz halde bu soruya çok zengin ve anlaşılırcevaplar verebilmek mümkündür. Eğer doğal yapıgeneli kapsayan birincil doğa ise toplumsal gerçeklikbu bütünlüklü doğa içerisinde kendisine has özgünlük-leri olan en gelişmiş ikinci doğa olma özelliğine sahip-tir. İkincil ve küçük doğa olarak tanımladığımıztoplumsal doğa kendi özgünlükleri olmakla birliktekuantumdan kozmosa doğadaki evrensel yasalarınçoğunu kendi doğasında barındırmaktadır. Dolayısıylaher iki olgununda daha iyi anlaşılması noktasında


210

toplumsal doğa ile bir parçası olduğumuz doğalyapının çok yoğun bir biçimde ilişkili kılınması endoğru yoldur. Düşünen doğa olarak da tanımlananinsanın doğayla olan genel ilişkilenmesinin yanında,doğal yapı ile kendi amaçları doğrultusunda belli yön-temler geliştirerek daha sistemli bir ilişki geliştirmedurumu da söz konusudur. Bu ilişki günümüzde ağır-lıklı olarak doğayı bilmenin bilimi olan fizik bilimiylesağlanmaktadır. Bu noktada da fizik ile sosyolojiarasındaki ilişki daha da aktif ve önemli bir ilişkibiçimine dönüşmektedir. Bu insan ile doğa arasındakiilişkide yeni ve çok önemli bir boyuttur. Bu durumaynı zamanda bu ikili arasındaki diyalektiğin daha daaktif bir biçimde işlemesini de beraberinde getirmekte-dir.

İnsanlık gerek yakalamış olduğu zihinseldüzeyi, gerek ise yaratmış olduğu kültürel değerlerinikendi toplumsal doğasıyla doğal yapı arasında işleyenbu diyalektik ilişki ile yaratabilmiştir. Bağrındaolağanüstü özelliklere sahip küçük bir doğa biçimindegelişim gösterdiğimiz doğal yapı bize bu niteliklerim-izi açığa çıkarabilecek kusursuz derecede bir ortam veyaşam süremiz boyunca sınırsız soluyabileceğimizyaşam kaynakları sunmuştur. İçerisinde varlık bul-duğumuz doğa onunla yakın ilişkide olduğumuz ve dili-ni doğru çözdüğümüz ölçüde kendi toplumsal doğamızıbulma noktasında bizlere her zaman iyi bir öğretmenolabilmiştir. Doğal gerçekliğin sahip olduğu buöğretiyi tüm renkliliği ve canlılığı içinde doğru okumakbizi doğru anlamlara götürürken, onu yanlış okumakise bizleri yanlış sonuca götürür. Doğayı hiç okuyama-mak ise bizi biz yapan özümüzden uzaklaştırır. Bu açı-

211


dan doğayla insan ikilemindeki ilişkinin öneminikavramak bunu doğru çözümlemek bizim kendidoğamızı kavramamız ve doğru anlamlara ulaşa-bilmemizde büyük önem arz etmektedir

Olağanüstü yeteneklere sahip olan insan,doğada kendisini var etme biçimiyle de çok farklı biryol izlemektedir. İnsan doğası gereği sahip olduğuyaratıcı gerçekliği ve bu gerçeklikle yaratmış olduğuanlamsallığı ile doğada diğer organizmalardan nitelik-sel bir ayrışmayı yaşayarak onları aşmıştır. Türümüzkendisine has böylesi olağanüstü yeteneklere sahipolmasına rağmen doğaya ters düştüğü andan itibarendoğaya verdiği zararın yanı sıra kendi toplumsaldoğasını da büyük ölçüde tahrip etmektedir.

İnsanlığın belli başlı zihinsel süreçlerini mer-cek altına aldığımızda doğayı algılayış biçimlerinin buzihinsel süreçlerin gelişmesinde belirgin bir biçimderol oynadığı gerçeği çok rahat bir biçimdegörülebilmektedir. Bu gerçeklik üzerinden baktığımız-da günümüzde de doğaya yaklaşım hayata yaklaşımı,dolayısıyla kendimize yaklaşımı ifade eder.Günümüzde salt aklın analitik yapısı üzerinden yaratıl-maya çalışılan ve mantıklı yaşam denilen bu yaşamalgılayışının yeterince toplumsal doğayı kapsaya-madığı insan maneviyatına yeterli düzeyde uygunlukgösteremediği gerçeği artık anlaşılmış durumdadır.Güdü, his, duygu, ruhsallık ve sezgisellik gibi var-lığımızı oluşturan duyularımızın bütünlüğünü kap-samına alan yaşama çok daha yakın olan ve esasentoplumsal ekolojiyi dengede tutan zeka biçimi olanduygusal zekaya da büyük anlam ve değer biçmekgerek ekolojik yapıdan, gerekse kendi insani doğamız-


212

dan kopmamak açısından büyük önem taşımaktadır.Yüksek analitik düzeyimizin duygusal zekâyla birdenge içerisinde tutularak yürütülebilmesi toplumsaldoğanın sağlıklı gelişimi açısından da en uygun yak-laşım biçimidir.

Doğayla aramızda işleyen bu ilişki diyalek-tiğinde kazanmış olduğumuz zihinsel gelişim biçim-imizi tarihsel boyutlarıyla kısaca özetlemeye çalışırsakşöyle bir sıralama yapılabilir: Mitolojik, dini algısüreçlerini takiben felsefe ve felsefi algının mirasıüzerinden pozitif bilimlerin gelişmesi söz konusuolmuştur. Bu algı süreçlerimizdeki aşamaların yanyana iç içe gelişim gösterdiği belirtilebilir.Günümüzün kuantum ve kaos bilimleri de geçmişinbirikimleri üzerinden gelişim göstermiştir. Doğadahiçbir şeyin yok olmadığı gerçekliği üzerinden hareketettiğimizde, "insanlığın geçmişten günümüze geliştir-miş olduğu hiçbir zihinsel yaratımı yok olmuşdeğildir" tespitine varılabilir. İnsanlık günümüzdekiolgunluk düzeyini kendi çocukluk mirası üzerindegelişim göstererek yakalayabilmiştir. Tıpkı yaşımızınher hangi bir döneminde kendimizle koruyup günetaşıdığımız çocukluğumuz gibi. Günümüz insan algısıda başta çocukluk aşaması olmak üzere, tüm zihinselgelişim aşamalarını içermektedir.

Yaşamın kuantaları kavramı ile amacımızkuantum düzeyindeki ayrıntılar üzerinden varlık bulanyaşam değerlerine dikkat çekmek, bunun yanı sırabüyük ile küçük arasındaki ilişki diyalektiğini dahadoğru ortaya koymak, buna endeksli gelişen algıbiçimlerini açıklamak ve bu algı biçimlerininyaşamımız üzerindeki (olumlu veya olumsuz) etkilerini

213


ortaya koymaktır.Kuantum düzeylerinin evrensel oluşum ve

değişimde belirleyici özellikte olmaları durumu bizimyeni felsefik yaklaşımlarımızı temelde kuantalara day-alı oluşturup geliştirmemize yol açmaktadır. Zatentoplumsallık ve yaşam denilen olguların oluşturul-masında da kuantalara dayalı böylesi yoğun birdiyalektik işlemektedir.

Tarihi açıdan geçmiş zihinsel gelişim düzey-imiz ile bağlantılı olarak doğayı ele alış tarzımız teolo-jik yorumlamanın ötesinde daha gerçekçi bir yorumla-ma tarzına ilk kez insan zihni ile maddi geçekliği aynıdenklemde buluşturan felsefenin özgün gelişimi ilesağlanabilmiştir. Günümüzdeki pozitif bilimlerlefelsefe olmaksızın hayatı maddi ve manevi tüm yön-leriyle kavrayabilmek ve insan doğasını her anlamdakarşılayabilmek pek mümkün görünmemektedir.Özünde insanın kendini var etme ve anlam oluşturmatarzı olarak gelişim gösteren felsefe, doğayı ve toplum-sal gerçekliği tüm ruhsallığı ile bir bütünlük içindeyorumlayabilmenin yanı sıra yeni ve güçlü anlamlaroluşturma noktasında geçmişte olduğu gibigünümüzde de önemli bir işleve sahiptir. Günümüzdediyalektiğin ana ilkelerinden birini oluşturan evrenselhareket ve değişim ilkesi büyük filozof Heraklitostarafından dile getirilmiştir. Bu süreç beklide insanlıktarihinde zihinsel açıdan toplumsal gelişmenin enyoğun yaşandığı süreçtir. Tanrısal korkuların yenilme-siyle birlikte özgür bir düşünce biçimi olarak gelişenfelsefi düşünüş başta insan ruhsallığı olmak üzereduygu ve düşünce dünyasında büyük bir devrimi ifadeeder. Grek'te daha özgün bir tarzda gelişen ve insanlığa


214

mal olan dönemin büyük felsefi yoğunluğu formel(biçimci) mantığın kurucusu Aristoteles'in güçlü sen-tezciliği ile zirvesini yaşamıştır. Aristo'nun dehası ilekurulan (biçimci mantık dediğimiz ) düşünüş biçimiinsanlık tarafından binlerce yıl sorgulanma gereğiduyulmadan benimsenip sürdürülmeye çalışılmıştır.

Öncesinden daha çok (fiziği de kapsamınaalan) felsefe ile beslenen bilimsel düşünce yenidönemde pozitif bilimlerin gelişmesi ile birlikte ağır-lıkla olarak gelişimi ile diğer bilim dalları için debüyük esin kaynağı haline gelen fizik bilimi üzerindensağlamaya çalışmaktadır. Özü doğadaki hareket vekuvvetlerin anlaşılmasına yönelik olan bu bilim dalınınsağladığı gelişme düzeyi ve açığa çıkardığı güçlüteknolojik yaratımlar toplumsal yaşam üzerindeki etk-isi itibariyle tüm doğa ve toplum yorumlarının dahaçok bilimsel bir zeminde ele alınıp daha doğrutahlillere kavuşturulması noktasında onu vazgeçilmezbir referans haline getirmiştir.

Doğa ile yeni tarz ilişkiyi ifade eden bilimselyöntem ve bu yöntemin mekaniği olan klasik fizikolarak bildiğimiz Newton fiziği, Platonca daöngörüldüğü üzere fizikte matematiğin daha belirginbir biçimde kullanılmasının yanında esas itibariyleAristo'nun biçimci mantığı temeli üzerinde gelişimgöstermiştir. Rene Descartes'te bu biçimsel mantıküzerinden klasik mekaniğin felsefesini geliştirmiştir.Özce nedir bu formel mantık? diye soracak olursak şuörnekler cevap niteliğini taşıyabilirler. Sağduyumuzcada reddedilmeyen ve bize son derece mantıklı gelengünümüzde bile zihinsel olarak aşamayıp yaşamdasıkça uyguladığımız bu mantığı özce şu formüller ile

215


ifadelendirebiliriz. İki artı iki eşittir dört eder, iki ikiyeeşittir, ben benim, sen de sen. İnsan insandır, hayvan dahayvan vb. düz biçimler ve sınıflandırmalar ile doğayıtanımlamaya çalışan bu mantığa göre, örneğin çevrem-izdeki bir cisimle ilişkilendiğimizde bizler o cisme hepbaştan itibaren ilişkilendiğimiz aynı cisimmiş gibi yak-laşırız. Oysa ilişkide olduğumuz şey zaman ve mekâniçerisinde başta sahip olduğu özelliklerin çoğunu yitir-miştir. Ama biz yinede gerek kendimizde, gerekseilişkide olduğumuz şeyden hiçbir değişim olmamışgibi yaklaşırız. Ya da yaşanan değişimi daha çokyüzeyde mekanik tarzda gerçekleşmiş bir değişimmişgibi algılama durumumuz söz konusu olur. Yani kabave daha çok olayın dış geometrisi ile uğraşır,algılarımızı bununla sınırlarız. Oysa gerek diyalektikfelsefe yöntemi, gerek ise kuantum felsefesi bunun hiçde böyle olmadığını çok çarpıcı bir biçimde ortayakoymaktalar.

Kuantum fiziği çok çarpıcı ve şaşırtıcı doğaözelliklerine sahip olmakla birlikte bir başka yönüylede diyalektik yöntemin doğa gerçekliğindeki kuantalardüzeyinde deneysel ispatı olarak da tanımlanabilir.Burada diyalektikten kastımız ne diyalektik idealizmne de diyalektik idealizmin yadsınması üzerindengeliştirilen diyalektik materyalist yaklaşımın kabayorumudur. Burada evrensel çapta işleyen ve toplum-sal gerçekliği de kapsamına alan ruh ve maddenin eşitve bir bütünlük içerisinde ele alındığı büyük bir ruhsal-lığa ve sezgiselliğe sahip son derece canlı bir doğadiyalektiğidir. Bu diyalektik yöntem gerek taşıdığıözelikler, gerekse dayandığı büyük evrensel ufukaçısından insanlığın algı ve ruhsallığında büyük bir


216

yeniliği ifade eder. Kuantum felsefesinin kendisi de özüitibarı ile sonsuz olasılıklar denizi üzerinde kuruludişil ve doğacıl bir felsefedir.

Makro ve mikro düzenler arasındaki farklılıkve benzerliklerin açığa çıkarılmasının yanı sıra büyükile küçük arasındaki ilişki diyalektiği de daha detaylıbir biçimde bu felsefe ile daha iyi anlaşılmıştır. Makrodüzeyde işleyen sistemlerin benzerlerine kuantadünyasında da rastlanılmıştır. Her ne kadar bilimdünyasında bu düzenlerin aynı olduğu henüz tamolarak kabul görmemişse de genel bir kanı olarakmakro ve mikro düzenlerin (hız, kütle, hacım vb.değişimlerin yanı sıra) bir bütünlük oluşturduğusöylenebilir.

Yaşamın kuantalarında yeterince anlamveremediğimiz, bilince çıkarıp kavramlaştıra-madığımız farkına varılsa dahi kaba algılamalarkarşısında kimi zaman dile getirmeye cesaretedemediğimiz, kimi zaman ise büyük kütleler karşısın-da hiçbir şey ifade edemeyeceğini düşünerekten esgeçtiğimiz şeylerin önemine ve hayatımızdaki yerinevurgu yapacağız. Doğal bütünlüğümüzdeki bu olay-ların farkında olmasak da mikro düzeyde var olduklarıgibi makro dünyada ve insan yaşamında da değişim vedönüşüm noktalarında büyük rol oynadıkları ortayaçıkıyor. Bizler yeni paradigma ışığında yeni bir zihin-sel ve ahlaki sürece girmeyi tartışırken, yaşam felse-femizi bu kuantalar denizi üzerinden kurmak duru-mundayız. Büyük merkezi ve hiyerarşik sistemlerkarşısında yaşamın bütün alanlarında ki örgütsüzdağınık niceliklerin kom biçiminde örgütlendirilmesive bu tarz örgütlenmeler ile yatay konfederal yapılan-

217


malara gitme durumu da temelde kuantum düzelerinindeğişim ve dönüşümde oynadıkları rolü anlamak ve butarz bir felsefeye inanmakla mümkün olabilir. Bu aynızamanda toplumsal değişimde kaba devrimsel bir tar-zla değişimi gerçekleştirmeyi değil, daha sağlıklı veuzun soluklu bir değişim diyalektiğini içermektedir.Burada yıkıma dayalı değil daha çok yaratıma dayalıbir gelişme diyalektiği söz konusudur.

Sezgiselliği, canlılığı, özgürlükçü ve dinamikyapısı bakımından ancak ve ancak kuantalar tarzındayeni ve derinlikli bir felsefi düzeyin yakalanılmasıdurumunda kalıplara sıkıştırılmış yaşam değerleriazad edilebilir, kaba belirlemeler ile katledilen insandoğası açığa çıkarılarak yeniden canlandırılabilir.

Daha da detaylandıracak olursak tekilliklerüzerinde kurulmuş bencil yapı ve algılama biçim-lerinin gölgesinde kalan (zenginlikler)dünya, ancak veancak böyle bir felsefi algıya sahip olmakla açığaçıkarılarak yaşatılabilir. Bu tarz bir felsefi yaklaşım ilesıfır ile bir arasında yitirilen yaşam olasılıklarıgörülebilir. Böylece yaşam daha demokratik ve bolseçenekli kılınabilir. Yani görmezden gelinen, hiçesayılan zor ve hile yoluyla saf dışı edilerek yaşamındışına itilen, dolayısıyla ötekileştirilen toplumsalçoğunluğun doğasını da görmek böylece hayatıevrensel ve toplumsal doğamızın bütünlüğü içerisindekavramaya çalışmak yeni felsefi algının en önemligereklerindendir.

Yüz binlerce kilometrelik yol, atılabilecek ilkadım ile ilk metreden başlayarak kat edilir. Evrenseloluşumun kendisi de atom altı parçacıklar üzerindenvarlık bulmaktadır. Anlam dediğimiz ruh, maneviyat


218

ve paylaşım dediğimiz yaşamın özünü oluşturan bağlarda son derece zarif örgüler ile örülmüş kuantum derin-liğindeki işlemeler bütünlüğüdür. Bu işlemeler vedokular bütünü olarak kendi doğamızı yeterincekavrayamadığımızdan bizler gerek doğayıalgılayışımızda, gerek ise yaşam felsefemizde büyükile küçük arasındaki diyalektiği de doğru ve yeterli birdüzeyde dikkate alıp işletemiyoruz. Bu diyalektik yön-tem ile hayata bakmayışımız bizleri gerek doğanındiline, gerek ise kendi doğamıza karşı yabancılaştır-maktadır. Kuantalar toplumsal gerçeklikte devlet vb.örgütlenmiş büyük organizasyonların topluma hükme-den ezici güçleri karşısında toplumun büyük bir kıs-mını oluşturan ama örgütsüz ve dağınık olan toplumsalyığınların temel güç olarak ele alınıpörgütlendirilmesinin önemini kavramamızı öngörür.Esas olarak bize bunun felsefesini öğretir. Daha çok buyığınların örgütsüzlüğünden yararlanan bu devyapıların büyük halk kesimlerinin örgütlendirilmesidurumunda gittikçe sınırlandırılıp güçten düşeceği,toplumsal yaşam üzerindeki etkisini yitireceği anlaşılırbir durumdur. Tekil tarzda gelişen bu benmerkezci sis-tem ve yaşam anlayışlarının aşılmasını da beraberindegetirerek yeni bir toplumsal yaşamın yaratılmasındabüyük rol oynayacaktır. Yaşamın kuantaları ile yaşam-da farkında olmadığımız, çoğu kez belki de farkındaolmak istemediğimiz, bize rağmen gelişen ve yaşamarengini yansıtabilen küçüklüklerin zamanla ulaştıklarıo korkunç düzeyi kuantum ve kaos bilimleri bağlamın-da anlatmaya çalışacağız. Ve burada yaşamda önemsizdetaylar deyip es geçtiğimiz şeylerin hiç de öyle esgeçilecek önemsiz şeyler olmadığını göstermeye

219


çalışacağız. Burada amacımız yeterince algılanamayankuantum düzeyindeki şeylerin yaşamı esasen örenşeyler olduğu, yaşamın kazanılmasında büyük roloynadıkları gibi yaşamın kaybedilmesinde de büyükrol oynayabilme özelliğine sahip oldukları gerçeğinevurgu yapmaktır. Kimi nedenlerden kaynaklı dillendi-remediğimiz, elle tutamadığımız, kavramlaştıra-madığımız önemsemediğimiz, kimi zaman kabaalgıların gölgesinde kalan kimi anlarda ise bir insanmimiğinde beliren ama yoğunluklu olarak evrenselbütünlük ile sıkı ve gevşek bağlar ile ilişkide olan ruh-sal atmosferimizde yansımasını bulan bu anlaşılmazşeyler insan doğasında kuanta düzeyinde işleyen kuan-tum ve kaos düzenleridir. Artık günümüzde tarih,toplum ve doğa yorumları da büyük ölçüde bu düzen-ler ekseninde yapılmak durumundadır. Yaşamın kuan-talarına örnek olması mahiyetiyle kısaca kaos teorisin-den bahsetmekte yarar var. Kaos teorisinin özü alışıkolduğumuz lineer (düzenli) sistemlerin ötesinde dahaçok nonlineer (düzensiz) sistemlere dayalı gelişme-sidir. Bu teori daha çok bilim dünyasına bilgisayarortamında hava durumları tahmini yapılırken çok fazladikkate alınmayan bazı küçük değerlerin bir çeşithesaplama ile korkunç büyüklükte sonuçlar doğurduğugerçeği ile girmiştir. Bilim dünyasında tartışılmayabaşlayan bu teori zamanla evrensel yapıda düzensiz vekarmaşık düzenlerin çoklu olduğu gerçeğini daha iyikavrayarak fiziksel pratik örnekler ile de bunu güçlüdestekleyerek günümüzün en çok tartışılan teorisihaline geldi. Nicel birikimlerin nitel patlamalargerçekleştirmesi durumuna 'kelebek etkisi' dendi. Bunagöre niceliklerin yoğunlaşması durumunda bir kele-


220

beğin kanat çırpması büyük bir kasırgaya yol açabile-cek etkiye sahip olabiliyordu. Bu durum girdilerdeküçük bir değerin çıktılarda dev bir değere ulaştığıgerçeği ile de desteklenebilir.

Karmaşık düzenlerin teorisi olan kaos,evrensel kuvvet ve süreçlerden doğmanın yanındagerek insanın kendi iç doğasında, gerek ise toplumsal-lığın doğasında gözlenebilir en belirgin özelliktir.İnsan belli sosyal, kültürel ve ahlaki düzenler kurmayaçalışırken, belki de en yüksek enerjisini kendi doğasın-da var olan bu kaotik durumu gidermede harcamak-tadır. Ya da tersi! Amacın yaşamı belirgin kılmak vekendi düzenin yaratmak olması bu gerçeğideğiştirmez. Bizler yeni bir yaşam yaratma mücadele-si içerisinde iken mücadelemizi kozmos ile kuantumsınırlarında ulaştığımız anlamsallık düzeyi ile dahafazla güçlendirerek sürdürmeyi hedeflemek durumun-dayız. Küçük ile büyük, madde ile enerji, ruh ilebeden, düzen ile düzensizlik, insan ile doğa arasındakiikili yapıların oluşumdaki esas rollerinin kavranmasıyine bu ikili durumu hazırlayan ve besleyen ortamın(bağıntıların) anlaşılması yaşamın ve toplumsal geliş-menin dilini yakalayabilmede hayati önem taşımak-tadır. Yaşamı yaratma mücadelesinde olan ve toplum-sal gelişmede rol oynamak isteyen ideolojik, felsefimisyonu olan tarihsel hareketlerin toplumsallaşabilmeşansları ulaştıkları felsefi derinlik ve ona denk doğrubir tarzda pratikleşebilme düzeyleri ile bağlantılıdır.Düşünce ile eylemin, teori ile pratiğin bütünlüğütoplumsal gelişmenin gerçekleştirilebilmesinde entemel ilkedir. Evrenin sahip olduğu değişim diyalek-tiğine uygun çok ayrıntılı ve incelikli bir biçimde

221


yaşamı yaratmayı ve üretmeyi esas alan ve bu temeldetoplumsal yaşamın yeni ruhunu oluşturan toplumsalhareketler toplumun yaşamında yer edinebilmiş veyaşamın rengini belirlemede tarihi roller oynaya-bilmişlerdir. Bu tarihsel gerçeklik üzerinden elealdığımızda beş bin yıllık kirli bir tarihi geçmişe sahipolan bir sistemin dönüşümünü hedeflemiş olan bizimgibi bir hareketin ideolojik mücadeleyi hangi düzeydeve hangi tarz, yöntem ile ele alması gerektiği husususon derece yakıcı hale geliyor. İdeolojik mücadelenedir? Niçin ideolojik mücadele? Bunda amaçlanannedir? Sorularını doğru yanıtladığımızda ideolojikmücadele nasıl yürütülür, başarıya nasıl gidilebilir?gibi sorulara da doğru cevaplar verebileceğiz. Buradaamaç ideolojik tanımlar yapmak ya da genel anlamdaideolojik sorunlarımızı tartışmak değil. Daha çok kon-umuza kaynaklık etmesi bakımından yaşamımız ilebağlantılı ortaya çıkan ve önemsediğimiz birkaç temelhususa değinmek olacaktır.

İdeolojik mücadelede temel belirlemelerinyanı sıra, detaylar da büyük önem taşırlar. İlkeler vetemel belirlemeler yaşamın ana halkalarını oluştu-rurken, atomlar ile kuantalar söz konusu halkalarıniçeriğini yani ruhsallığını ifade etmekteler. Başka birdeyişle halkalar isimlendirdiğimiz ilkeler, atom veatom altı parçacıkları belli bir yörüngede toplayanyaşamın temel doğrularını ifade ederler. Kuantalarsadece halkaları değil, aynı zamanda halkalar arasıilişkideki iletişimi de sağlayan temel güç konu-mundalar. Gözden kaçırdığımız detaylar ve fazla önemvermediğimiz ayrıntıların güncel yaşamımızda bizlerebazen hayat verdiğini, kimi zamanlarda ise bizden hay-


222

atı çaldığına hepimiz tanık olmuşuzdur. Ama bazıalışkanlıklarımız ve kabalıklar üzerinde kurulu zihinselyapılarımızdan kaynaklı çoğu kez anlamak bile iste-meyiz. Oysa kaos teorisinde olduğu gibi hava ölçüm-lerinde artan niceliklerin büyük bir fırtınayı gerçek-leştirebilecek bir güce dönüşmesi durumu göz önünealındığında yaşamsal kuantalarda zaman ve mekaniçerisinde birbirileriyle buluşup sayılarını katlayarakniteliksel düzeyde güncellik ile gelecek üzerinde çoketkin bir güç durumuna ulaşabilirler. Bazenyaşamımızda gördüğümüz gibi ideolojik ilkeler doğrutemsil edilmediğinden kaba ve içeriksiz bir tarzda orta-ma dayatıldığında yaşamın rengi büyük ölçüde açık vegizli bir biçimde ortam bulmaya çalışan farklı ideolo-jik anlayışlara hizmet eden yanlış ve yetersizliklerimiztarafından belirleniyor. Bu ve buna benzer yaklaşım veuygulamalar ile kendi ideolojik doğrularımızı tekrartekrar dillendirmemize rağmen yaşamdaki yanlışlarınveya küçük dediğimiz şeylerin yaşamımızda etkin halegelmesini önleyemiyoruz. Olumlu veya olumsuzgelişme bakımından bu yaklaşım geçerliliğini koru-maktadır. Her ne kadar genel anlamıyla temel ilkelerışığında ideolojik özümsemeyi yaşadığımızı düşünüy-or olsak da ideolojik gerçekliğimizi kendi özgün-lüğümüze somut bir biçimde kendi kişiliğimize tümayrıntılarıyla indirgemeye çalıştığımızda ideolojikgerçekliğimiz ile kendi benliğimiz arasında çelişkileringit gide çoğalacağı görülecektir. İdeolojik gerçeklik ileasıl çelişki veya uyum durumumuz bu ayrıntıdediğimiz şeylerin sınırında daha çarpıcı bir biçimdeaçığa çıkacaktır. Mücadele ve yaşam gerçekliğimizdende bildiğimiz detayları kapsayan ruhsal dediğimiz bu

223


ilişkiye kuanta düzeyende ilişki de denilebilir. Aslındaruhsallık, maneviyat, yaşam denilen şey de bu ilişkidüzeyinde saklı olandır. Bu derinlikte olmayan ilişki veideolojik algılamalar yüzeysel ilişki biçimleri vealgılamalardır.

Hayatı daha yetkin bir biçimde algılama vebenliğimizi daha doğru bir biçimde oluşturma nok-tasında kuantaların kuantumik bakışın önemi her geçengün daha iyi anlaşılmaktadır. Son derece mütevazıdolayısıyla küçük olandan başlayarak yaşamınyaratımını ön gören bu yeni felsefi yaklaşımmerkeziyetçiliği aşan ve özgür tercihi içeren sonderece canlı dengeli, birbirini besleyerek tamamlayandişil ve doğacıl özelliklere dayalı yeni bir yaşam felse-fesidir.


224

SÖZLÜKÇE

Atomun Tanımı Ve Atomun Yapısı

Cisimlerin son derece küçük daneciklerdenmeydana geldiği M.Ö 400'lerde düşünüldü. Dahaküçük parçacıklara ayrılmasının mümkün olmadığınainanılmadığı bu parçacıklara bölünemez anlamınıtaşıyan atomos adı verildi. Atom teorisi üzerinde ilkdeneysel çalışmalar 1700'li yıllarda yapıldı.

Atom merkezde bir çekirdek ve onun etrafındadönen elektronlardan oluşur. Çekirdeğin içinde pozitifyüklü proton ve yüksüz nötronlar bulunur. Çekirdeketrafında dönen elektronlar ise negatif yüklüdür.Böylece atom pozitif yüklü çekirdekle negatif yüklüelektronların elektriksel kuvvetleriyle dengelenmiş,kararlı bir sistemden meydana gelmiş olur.

225


Elektronların ve protonların karşıt fakat eşit miktardaolan yükleri arasındaki çekim atomu bir arada tutar.Atom kütlesinin %99,9'nu atom çekirdeği oluşturur.Çekirdeğin kendisi çap olarak atom uzayının yüz bindebiri kadar bir yer kaplamaktadır. Atomun diğer kısmınise boş bir uzaydan ibarettir. Birbirine dokunan cisim-lerin birbirlerinin içerisine girmemesinin nedeni cisim-leri meydana getiren atomların dışlarında elektronbulutlarının bulunması ve elektronların negatif yük-lerinin birbirlerini sürekli itmesidir. Elektronlardakinegatif yükler, eğer birden çıkıp gitseydi o zaman ato-mun yapısı dağılır, çevreyi elektron, proton, nötronparçacıkları kaplar ve her şey görülemeyecek ufaktozlara dönüşürdü. Yani gördüğümüz maddenin hiçbirini göremeyecektik. Bizi de bir arada tutan aynıkuvvet olduğundan bizde aynı dağılmayı yaşar, birorganizma olarak varlığımızı yitirirdik.

Her atom elektriksel olarak nötr olduğundançekirdekteki protonlarla bulut içindeki elektronlarınsayısı aynıdır. Protonun sayısı atomun sayısı veniteliğini ifade eder. Proton sayısına göre atomunsayısı da değişir. Örnek, hidrojen tek protonlu, helyumiki protonlu, tiridyum üç protonlu, uranyum ise 92 pro-tonludur. Protonların çok veya az olması çekirdeğingücünü, büyüklüğünü veya küçüklüğünü ifade eder.Elementlerin kimyasal özelliklerini de belirleyendeğişen proton ve nötron saylarıdır. Aynı yüklü protonprotonları, elektron ise elektronları iter. Bu durumdaçekirdeğin dağılmasını önleyen şey güçlü nükleerkuvvettir. Daha sonra temel kuvvetler bölümündegüçlü nükleer kuvveti de ayrıntılı bir biçimde tanımla-maya çalışacağız. Maddenin içinde atom çekirdeğin-


226

den ve boşluktan başka hiçbir şey yoktur. Eğer boşluk-lar olmasaydı bir cismi kestiğimiz zaman kesme ale-timiz atoma rastlar ve cisim kesilemezdi. Bir cisminkesilmesini sağlayan atom içi ve atomlar arasında kiboşluklardır.

Atom Altı Parçacıklar: Madde olma eğilimitaşıyan enerji tanecikleri olarak düşünülebilir.Laboratuar ortamlarında, deney yoluyla, varlıklarıkanıtlanmış olan, kuanta düzeyindeki bu parçacıklarmaddeyi oluşturan en küçük yapı taşlarıdır.Günümüzde değişik kütlelere sahip yüzün üzerindeparçacık keşfedilmiştir. Değişik kütlelere sahipparçacıkların yanı sıra, hiçbir kütlesi bulunmayanparçacıklarda söz konusudur.

Maddi oluşumu gerçekleştiren keşfedilmişparçacıkların yanı sıra, evren, sanal diye bileceğimizparçacıklarla doludur. Söz konusu parçacıkların bellibir kısmı orta ve uzun vadeli ömürlere sahipken buparçacıklardan bazılarıysa saniyenin milyonda birikadar kısa bir zaman diliminde belirip maddi düzende-ki rollerini oynar ve kaybolurlar. Bu kısa ömürlüparçacıklar bütün fiziksel yapılarda ihtiyaç duyulan yerve zamanda açığa çıkarak hayati önemdeki rollerinioynarlar. Son derece değişken ve bir birine dönüşe-bilen bir doğaya sahip olmalarından ötürü parçacıkdünyasında önemli, önemsiz, gerekli, gereksiz,merkezi olma veya merkez dışı kalma gibi bir durumsöz konusu değildir. Kuantum düzenlerinde bütünparçacıklar tamamlayıcı tarzda rol oynayan maddi sis-temin olmazsa olmazlarındandırlar.

Sezgisel denilebilecek bağlarla bir biriyle iliş-ki halinde olan parçacıklar, kendi doğalarına uygun

227


biçimde bir ilişki ve hareket serbestliğine sahiptirler.Genelde bir birinin benzeri olan parçacıklarda tümdenaynılık yoktur. Özellikle de bir sistemde böylesi birduruma yer yoktur. 'Pauli dışlama ilkesi', aynılıklarınbir arada bulunmasını yasaklar. Bir atom sistemiiçerisinde, aynı yükte olan iki elektron bir enerjiseviyesinde barınamaz. Bahsettiğimiz Pauli ilkesigereği, iki elektrondan birinin dışlanması, yani orayıterk etmesi gerekiyor. Kuantum dünyasındaki sistem-ler, farklı özelliklere sahip olan parçacıkların biraradalığı üzerinden gelişen ilişki zenginliği sonucuoluşur. Kuantalar olarak da bilinen bu niceliklerDoğada bulunan temel oluşum, ilişki ve iletişim birim-leri olarak da algılanabilir. Söz konusu bu parçacıklarınkendilerine özgü belirsiz ve anlaşılması güçdavranışlar sergiledikleri görülmüştür. Makro dünyadaiki olgu arasında direk veya dolaylı somut ilişkileraranırken, kuantum dünyasında daha çok doğalbağlılaşım olarak bilinen, maddenin sezgisel tarzdakiilişkisi söz konusudur. Bu bağlılaşım durumu elektronve pozitronların bir birine paralel olarak sergiledikleridavranışlarından edinilmiştir. Çarpışan elektron vepozitronların ürettiği fotonların karşıt yönlerdekihareketlerine de her hangi bir müdahale söz konusuolduğunda her iki parçacık üzerinde de benzer biretkiye yol açmaktadır. Aralarında her hangi somut birbağ olmadığı halde parçacıklardan birine pozisyonunubozmak amacıyla bir müdahale yapıldığında, diğerparçacığında sezgisel diye bileceğimiz bir tarzdamüdahaleye uğrayan parçacığın konumuna görepozisyon belirlemesi söz konusudur. Elektronlar ilepozitronlar arası bağ daha çok bir birini his eden bir


228

ilişki biçimindedir. Örneğin; Uzayın her hangi böl-gesinde, bize doğru, bir elektron hareket ediyorsa, butarafımızdan da elektrona doğru bir pozitronunharekete geçtiği anlamına gelir. Bu örneklerin yanısıra, Kuantalar olarak da adlandırılan bu parçacıklar,hiçbir kalıba sığmayan, son derece canlı ve değişk-endirler. Bir çember içine alınan elektronlar, çember-den kurtulma çabası içerisine girerek normal hızlarınınçok üstünde bir hız kazanırlar. Çember daraltıldıkçaelektronların hızı ve çizilen çember karşısındakitahammülsüzlüğü artmaktadır. Elektronların çemberörneğinde olduğu gibi, doğasını sınırlayan kalıplarakarşı reaksiyon göstermesi, insandaki özgürlük tutkusuve serbestlik kazanma eğilimiyle oldukça benzerliktaşımaktalar.

Önder Apo'nun atom altı dünyasının belirtilenbu özelliğine dayanarak geliştirdiği felsefi düzeyintoplumsal alana uyarlanarak ideolojik, politik ve örgüt-sel yapılanmalar açısından değerlendirmesi toplumsalmücadeleler tarihi açısından çığır açıcı özelliğe sahip-tir. "Artık atom parçacıklarının da ötesinde, dalga-parçacık evreninde olup bitenlerin başta 'canlılık'özelliği olmak üzere, varlıkların her çeşidini oluştur-duğunu görmekteyiz. Kuantum sezgiselliği derkenbunu kast ediyoruz. Gerçekten bu kadar doğalçeşitlilik ancak büyük bir zekâ ve özgürlük tercihiylemümkün olabilir. Kaba, cansız maddeden nasıl bukadar bitki, çiçek, canlı ve insan zekâsı türeyebilir?Her ne kadar canlı metabolizması moleküler temeldeoluşmaktadır denilse de, moleküllerin atom ve atom-ların parçacık, parçacıkların dalga-parçacık düzenive ötesinde olup bitenler izah edilmedikçe, doğal

229


çeşitliliği yetkin izah edebilmemiz mümkün görün-memektedir. Aynı çözümleme tarzını kozmosa ilişkinde yürütebiliriz. Evrenin büyüklüğünün son sınır-larında (eğer varsa) olup bitenler de kuantum alanın-daki olup bitenlere benzemektedir. Burada karşımızacanlı bir evren anlayışı çıkmaktadır. Evrenin kendisizihni ve maddesi ile bir canlı varlık olamaz mı?Kozmolojide gittikçe tartışılacak bir sorudur bu."

Atomun yapısını yukarıda belirttik. Bir atomen genel olarak elektron ve protonlardan oluşur. Birdebunlara eşlik eden yüksüz nötronlar vardır.

Elektron: Doğada yer çekiminden sonra ikin-ci zayıf kuvveti ifade eden, elektro-manyetik kuvvetioluşturan temel parçacıktır. Bir çekim ve itim gücüoluşturmanın yanı sıra atomik yapıda dolayısıyla mad-denin oluşumunda çok hayati bir rol oynamaktadır.Atomik yapıda ve atomlar arası ilişkide elektron, entemel bağlayıcı güç konumundadır.

Yüksek hızlarda belli enerji seviyelerindeatom çekirdeği etrafında dönen elektron, çekirdeğinetrafında bir elektron bulutu oluşturur. Elektronunçekirdek etrafında oluşturduğu bulutumsu güç, atomçekirdeğinin bir arada kalmasında temel bir rol oynar.Elektronlar, kendi atomlarındaki işlevselliğin yanı sırabir bütün olarak atomlar arasındaki bağlantıları gerçek-leştirmede de temel bir rol oynamaktalar. Böylesitemel bir işleve sahip olan elektronlar, bizler dâhilolmak üzere bir bütün olarak maddeyi bir arada tutanen temel güç konumundadırlar. Elektronların oluştur-muş olduğu elektromanyetik güç, maddeden çekildiğiandan itibaren bir arada olan, bir kütle biçimindehareket eden madde dağılır. Maddenin dağılması


230

halinde evren sonsuz sayıda proton ve nötron gibiparçacıkların varlığıyla bir toz bulutuna dönüşür. Öze-tle vurgulayacak olursak; elektronlar atom çekirdeğinibir arada tuttukları gibi maddeyi de bir arada tutan entemel bağlayıcı güç konumundalar.

Yine atomik yapıda, atomun kapladığı alaniçerisinde söz konusu hacmin % 99,9'unu elektronlar,yüzdenin kalan bölümünü ise diğer atom çekirdeğikaplar. Şöyle de ifade edilebilir; yüz bin fındıktanesinin içine yerleştiği bir dairede, çekirdek küreninderinliğinde ortalama bir fındık tanesi kadar bir yerkaplar. Dairenin geri kalan kısmı ise elektronlartarafından işgal edilir. Maddeye biçim verme, kesme,yontma vb. işlemler elektronların maddi yapıda oluş-turduğu bu uzay sayesinde gerçekleşebiliyor.Elektronların çekirdekler arasında oluşturdukları uzaynedeniyle atomlar arası bir mesafe oluşur. Maddeüzerinde yapılan işlemler bu mesafenin getirmişolduğu elektriksel boşluktan dolayı yapılabilmektedir.Bunun yanı sıra elektronların ışımayı yani ışığı oluştu-ran fotonları üretmede de temel bir rol oynarlar.Elektron kendi karşıt parçacığı olan pozitronla buluş-tuğu an foton üretir. Elektronlar foton alınca enerjileriyükselir, foton salmaları halinde ise daha düşük enerjiseviyelerine düşerler. Protonlarca da salınabilen elek-tronlar, Foton çarpışması ile yine başkaca parçacıklar-ca da üretilebilmektedirler. Atomu oluşturan bir diğertemel parçacık ise pozitif yüklü protondur. Elektronaoranla protonun kütlesi çok ağırdır.

Proton: Atomun çekirdeğini oluşturan temelparçacıktır. Esas itibarı ile çekirdeğin kendisidir. Kendianti parçacığı da bulunan proton, atomun derinliğinde

231


nötronla birlikte yer alır. Parçalanmadığı sürece temelbir parçacık olan proton, parçalanması halinde kendiiçinde de başkaca parçacıklar bulunmaktadır. Kuarkadı verilen bu proton içi (yapay) parçacıklar nükleerfisyon (atom çekirdeklerini çarpıştırarak enerji eldeetme yöntemi) uygulamasında elde edilirler.Kendilerine has özellikleri olan kuarkların, anti kuarkadıyla anılan karşı parçacıkları da bulunur.

Atomların niteliğini belirleyen, atomlardabulunan protonların sayısıdır. Protonların değişensayısı, maddeyi oluşturan, belirleyen atomlarındaniteliğini belirler. Örneğin en hafif element olan hidro-jen bir, helyum iki, karbon dört, oksijen sekiz proton-ludur. Bu gazlar arasındaki fark, söz konusu atomlarıoluşturan proton sayıları ile bağlantılıdır. Protonlarınatomik yapıda bir arada kalması nötron denilen üçüncütemel parçacığın var olmasıyla mümkün olmaktadır.Nötronun bulunmadığı tek atom, hidrojen atomudur.Hidrojen atomu tek protonlu olduğundan nötronagerek duymaz. Dolayısıyla nötronu bulunmayan tekatom hidrojen atomudur. Pozitif yüklü protonlarınuygulayacakları karşılıklı itme gücünden dolayınötronsuz bir arada bulunamazlar. İki ya da daha fazlaprotonun bir arada kalabilmesi açısından karşılıklı itimgücünün nötronlar tarafından sıfırlanması gerekir.Yüksüz olan nötronlar protonlardaki artı yükü kendiiçine alarak protonların birbirlerini iten yüklerini sıfır-lamaktadırlar. Bu sıfırlama, protonların birbirleriniitmeden bir kütle biçiminde atom çekirdeğini oluştur-masını olanaklı hale getirmektedir.

Atomun oluşum mekanizmalarında roloynayan parçacıklara 'temel parçacıklar' adı verilir ve


232

temel parçacıklar iki ana başlık altında toplanırlar:1. Leptonlar2. HadronlarLeptonlar: Elektron, müon, taon, nötrino ve

bunların anti parçacıklarından oluşan 12 adet çekirdekdışı parçacıktan oluşurlar. 12 değişik halde bulunurlar.Bu parçacıklar zayıf çekirdek kuvvetinin etkisi altın-dadır. Leptonların spin'i (dönüş) ½ ve elektrik yükleri -1 veya 0 dır. Yunanca lepton hafif parçacık anlamınagelir.

Temel parçacıklar içinde evrenin yapı taşlarıda diyebileceğimiz Kuarklar vardır. Kuarklar, spin ½ve elektrik yükleri 2/3 veya -1/3 olan parçacıklardır.Şimdilik bilinen 6 kuark vardır.

Temel parçacıklar fermiyonlardır, dönüş (spin)kuantum değerleri kesirlidir (1/2 gibi). Bu parçacıklardönüş değerleri kesirsiz (0, 1 gibi) olan bozonlarsayesinde birbirleri ile etkileşirler.

Çekirdek, nükleon adı verilen proton venötronlardan meydana gelir. Elektron ve çekirdek,içindeki nötron ile proton kararlı parçacıklardır.Çekirdeği ilgilendiren parçacıklar ailesi iki kısımdır.

1. Baryonlar2. MezonlarBaryonlar ağır parçacıklardır, mezonlar orta

ağır parçacıklardır. Baryonlar ve mezonların hepsinehadronlar adı verilir. Yunanca kuvvetli parçacıkanlamındadır.

Kuark kuramına göre baryonlar 3 kuarktan,mezonlar ise bir kuark ve bir anti kuarktan oluş-muşlardır.

Bir atom çekirdeğini oluşturan Hadronlar,

233


kuarklardan yapılmışlardır ve aradaki mezon alışverişiile kararlı parçacıklar ortaya çıkar. Bu olay esnasında-ki kuvvet güçlü etkileşimdir ve çekirdeği parçalan-madan tutar. Bu olgu ilk kez H. Yukova tarafındanortaya konulmuştur ve bu olayda en çok rol oynayanmezon pi mezondur. Ortalıkta fazla görülmeyen buparçacıkların ömrü çok kısadır. Yüklü pi mezon 10 ?8sn yaşar.

Bir atom çekirdeğinin her zaman kararlıolmadığı söylenebilir, kararsız atom çekirdeklerinde kiradyoaktif maddelerin çekirdekleri böyledir, çekirdekparçalanması olur. Bunu sağlayan zayıf etkileşimdir.

Doğada var olan ve şimdilik bilinen dört temelkuvvetin bağlantı Kuantaları şunlardır:

1- Elektromanyetik kuvvet: foton2- Zayıf çekirdeksel kuvvet : W+ W- Z0

parçacıkları 3- Güçlü çekirdeksel kuvvet: Gluon 4- Yer çekim kuvveti : Graviton Atom çekirdeğini ilgilendiren gluonlar kuark-

ların tad ( İngilizce color ) denilen özelliğini değiştirirve onların yapmış olduğu hadronları parçalar veyakuarkları yapışkan gibi bir arada tutarak kararlıparçacıkların yapılmasını sağlar.

Şimdiye kadar bahsedilen bu parçacıklarınPauli yasası (bir atom düzeneğinde aynı yükte iki elek-tronun aynı enerji seviyesinde bulunamayacağınıbelirten kural) ile belirlenen spinleri göz önünealındıklarında, (spin parçacığın iç açısal momentu-mudur) parçacıklar ya tamsayılı spinlere veya yarımtamsayılı (buçuklu) spinlere sahiptir (1/2, 3/2, 5/2...).Yarı tamsayılı spinli parçacıklar Fermi istatiklerine,


234

tamsayılı spin'e sahip olanlar Bose-Einstein istatikler-ine uyarlar. Bu nedenle spinler göz önüne alındığındaparçacıklar iki kısma ayrılırlar.

1. Fermiyonlar (Enrico Fermi'den)2. Bozonlar (M. K. Bose'dan)Fermi istatistiklerine uyan parçacıklar aynı

anda aynı kuantum sayılarına sahip olamazlar (elek-tron gibi).

Bose istatiklerine uyanlar ise aynı anda aynıkonumda olabilirler (foton dolayısı ile lazer gibi).Tümbahsedilen parçacıkların bir anti parçacığı da mevcut-tur (anti madde)

Dalga Fiziği: doğada dalgamsı özellikleresahip, dolayısıyla dalgasal tarzda hareket eden maddeve enerji türlerinin hareket, hız, ivme, kütle, yoğunlukve enerji gibi, fiziksel nicelikleri hesaplayarak dal-ganın bilimsel olarak fiziksel niteliğini elde etme,dolayısıyla yararlanılabilir somut kazanımlaradönüştürmeyi içermektedir. Dalga denklemi üzerindeişlev gören dalga fiziği parçacık fiziğiyle birlikte, mod-ern (kuantum ve göreliliği içine alan) fiziğin temel birkolunu oluşturur.

Dalga fiziğinin konusunu oluşturan dalgalaradeğinmek gerekirse:

Evren dalgalarla doludur. Bazı dalgalar suüzerinde ilerler ve hareketleri görülebilir. Bazılarıkatıların içinde ilerler ve sadece titreşimleri hissedilirve bazıları ise hava gibi görünmeyen ortamda yol alır-lar ve esas olarak işitilirler. Elektro manyetik dalgalarise içinde hiçbir şey bulunmayan boşlukta ilerler.

Bütün farklı dalgaların ortak özelliği, kay-naklarından çıktıktan itibaren ileriye doğru yaptıkları

235


karışıklık hareketidir. Dalga bir ortam içinde hareketederken ortam hareket etmez. Dalga ilerlerken ortamınparçacıkları dalgalarla birlikte ilerlemez, sadeceortamın parçacıkları dışarı gider ve hemen sonra oriji-nal pozisyonlarına geri dönerler. Bu gidiş ve geridönüşlere de belli bir oranda titreşim hareketlerinioluşturur. Bir deniz kıyısında kırılan dalgalar, denizinortalarından uzanıp gelen sular olmayıp, sadece kıyıdabulunan sulardır.

Dalgalar ya uzunlamasına ya da yanlamasınayol alırlar. Ses gibi uzunlamasına giden dalgalardatitreşimler dalgalarla aynı yönde, elektromanyetik gibiyanlamasına giden dalgalarda ise titreşimler dalgayönün sağ tarafında yol alırlar. Yol alabilmesi için sesdalgalarının gaz, sıvı ve katı gibi bir ortama ihtiyaçlarıvardır. Hava içindeki moleküller ileri ve geri salınarakbirbirini sıkıştırır ve ayrıştırırlar.

Bir dalganın en üst noktasına tepe, en alt nok-tasına dip denir. Dalganın ortasından geçen yatay eks-enin üstünde kalan kısım pozitif, altında kalan kısımlarise negatif bölgelerdir. İki tepe noktası arsındaki kısmadalga boyu denir. Ortadan geçen eksenle tepe arasında-ki mesafe de dalga yüksekliğidir. Belli bir süre içindeoluşan tepe veya dip noktalarının sayısı frekansı belir-tir. Dalga boyu ve frekans birbiri ile bağlantılıdır.Dalga boyu kısaldıkça frekans fazlalaşır. Dalga boyuuzadıkça da frekans azalır. 1cm/sn hızla yol alan birdalganın 1cm'lik uzunluğu içinde kalan tepe veya dipnoktalarının sayısı, elektro manyetik dalgaları keşfe-den Heinric Hertz'in anısına Hertz (hz) olarakadlandırılır. Dalga yüksekliği, o dalganın yoğunluğunutemsil eder. Dalganın enerjisi de dalga yüksekliğinin


236

karesi ile orantılıdır. Dalga boyu ile frekansın çarpımıo dalganın yol alma hızını verir.

Bütün dalgaların başka bir ortak özelliğiyse,aynı türden iki veya daha fazla dalganın bir arayagelmesiyle meydana gelen yeni tipteki bir karakterdir.Frekans ve dalga yükseklikleri ile ilgili olan girişimözelliklerinden, iki benzer sesin birleşmesiyle ya çıka-cak yeni sesin şiddeti yükseltilir ya da bu sesler birbiri-ni iptal ederek tam bir sessizlik elde edilir. İki ışık ışınıile tam bir karanlık elde etmek mümkündür.

a- Akustik: bir ses bilimidir ve bütün mekanikdalgalarla ilgilidir. Akustiğin esas alanı insan kulağınınaşabildiği frekanslardır. Ses, hava, gaz, sıvı gibi herelastik(gevşek) ortamlar içinde yol alır fakat bir boşlukiçinde ilerleyemezler. Örneğin; ses havada 1126km/saat hızla gider. Diğer ortamlardaki hızı ise oortamların yoğunluğuna bağlıdır. Bir insan kulağınınalabildiği sesler 16-20.000 Hz frekansa sahiptir.

b- Işık: bir elektromanyetik dalgadır. Bütünelektromanyetik radyasyonlar gibi ışık da ya elektrikyüklerinin ivmelenmesinden ya da bir nükleer reaksiy-onun sonucunda meydana gelir. Elektrikle ılıtılmış birampul içindeki filamentte olduğu gibi bir maddeninılıtılması gibi bir maddenin ısıtılması ile yükler hız-landırılır. Madde ısıtıldığında maddelerin negatif yüklüelektronları daha yüksek enerji seviyelerine çıkar vesonra eksi seviyelerine düşerlerken birer foton salarlar.Açığa çıkan fotonlar da ışığı meydana getirir.

Işığın parçacıklardan meydana geldiğini ilkolarak Issak Newton ileri sürdü 1803'te de ThomasYoung ışığın bir dalga hareketi olduğunu ispat etti.Işığın hem parçacıkların akışı hem de dalgalar halinde

237


yayıldığını, yani onun bu iki karaktere birden sahipolduğunu ise Max Planck ve Albert Einstein gösterdi.Işık bir enerji türüdür. Böylece oluşan elektro manyetikradyasyon birbirlerine göre sağ açılarda ve yayılmayönünde titreşen elektrik ve manyetik alanlara sahiptir.

c- Elektromanyetik spektrum: elektromanye-tik spektrum, birbirlerine göre sağ açılarda titreşenelektrik ve manyetik alanlara sahip dalgaların çıkardık-ları geniş bir aralıktır. Bu aralığın içinde radyo dal-gaları, TV, radar, mikrodalgalar, kızılötesi, görünenışık, mor ötesi, x-ışınları ve gama ışınları yer alır.Bütün bu ışınlar birbirlerinden dalga boyları vefrekansları ile ayrılırlar. Hepsi boşlukta ışık hızı ile yolalır.

TEMEL KUVVETLER

" 1- En zayıfı kütle çekim kuvveti olmasınarağmen bu dünyanın güneş etrafında ki hareketlerinive havaya fırlatılan bir futbol topunun hareketlerinikontrol etmektedir. Daha güçlü olan elektro manyetikkuvvet kütle çekim kuvvetinden daha güçlüdür. Elektrikyüklü parçacıklar genellikle elektron ve pozitronçiftelerinden oluşur.

2- Elektromanyetik Kuvvetler: Bu kuvvetleratomla ilgili tüm kuvvetlerden sorumludur. Bukuvvetler kimya yasalarını ve genetik özelliklerimizibiçimlendiren DNA moleküllerinin yapısını yönetirler.Kas gücünden dinamitin patlayıcı kuvvetine, kelebeğinkanat çırpışından, gergedanın saldırmasına kadarbildiğimiz tüm doğal olaylar elektromanyetikkuvvetlerle ilgilidirler. Elektro manyetik etkileşmeler,


238

elektromanyetik kuvvetin taşıyıcısı olan fotonlartarafından kontrol edilir.

3- İki Temel ( Çekirdeksel Kuvvet) Bu kuvvetatom çekirdeklerini bir arada tutan kuvvetlerdir.Bunlar temel kuvvetlerin en güçlü olanlarıdır.

Zayıf nükleer kuvvet kendisini ağır, kararsızçekirdeklerin radyo aktif bozulmalarında gösterir.Nötrino adı verilen kütlesiz parçacıkların yayınlan-masında atom çekirdeği dışında kararsız olan nötron-ların varlığı ve bozulmalarında da zayıf nükleer kuvvetsorumludur. Zayıf etkileşmeden zayıf kuvveti taşıyanfotona benzeyen bir iş yapan bir parçacık tarafındankontrol edilir. ( W bosonu pozitif ve negatif yük taşır.Bir de yüksüz Z bozunu vardır.)

4- Güçlü Nükleer Kuvvet: Bu kuvvet ise biratom çekirdeğindeki protonların bir arada bulun-malarını kontrol eder. Mezon denilen bu kısa ömürlüparçacıkların ortaya çıkışları ve kayboluşlarındansorumludur. Mezonlar olmasaydı, atom çekirdeklerininişlerinde bulunan protonların karşılıklı itme gücündendağılmaları gerekirdi. Proton kuark adı verilen dahaalt parçacıklardan oluşmuştur. Kuarkları protonuniçinde tutan parçacıklar gluon adı verilen ve güçlünükleer kuvveti taşıyan kütlesiz parçacıklardır.

FÜZYON VE FÜSYON ( NÜKLEER REAK-SİYON VE ENERJİ)

Atomun içinde bir enerji kaynağı var ve bunanükleer enerji adı veriliyor. Tek bir radyo aktif atomunparçalanması ile çok büyük miktarda bir enerjiüretilebilmektedir. 1901 de radyom parçalandığızaman ısı ölçüldü bu olay atomun içinde muazzam bir

239


enerjinin saklı olduğunu gösteriyordu. Atom çekirdeği-ni oluşturan protonlarbir arada tutan nükleer enerjiniserbest bırakılması için atomun başka parçacıklarcabombardıman edilmesi fikri edinildi. Atom altıparçacıkların çok azı çekirdeğe çarpıyor. Ve bunlarında pek azı pozitif yüklü çekirdeğin itme gücünüyenebiliyordu. Atomun içindeki enerjiyi açığa çıkar-mak için daha fazla enerji vermek gerekiyordu. 1932de keşfedilen ve yükü bulunmayan parçacık olannötron yüklü çekirdeğe kolayca yaklaşabiliyordu. Bunedenle de nötronun atomik çekirdekle çarpıştırılmasıve onun içine girebilmesi için fazla enerji gerekmiyor-du. Bu temelde nötron bir mermi olarak düşünüldü.

Fisyon: Atom çekirdeğinin parçalanması veyaatom çekirdeğinin aynı ölçüde ikiye ayrılması olayıdır.Bu durum gerçekleşirken ortaya büyük bir enerji çıkar.Fisyon nötronun protona yani atomun çekirdeğineçarpıştırılması ile olur. Proton parçalanınca kütleninbir kısmı kaybolur. Ve kaybolan bu kütle enerjiyedönüşür. Enerjin büyük bir kısmı ısı olarak açığa çıkar.Bu parçalanmanın enerjiye dönüştüğü ilk olarakEinstein tarafından keşfedilmiştir. Bir Kg uranyum235'ten 1,5 milyon kg kömürün vereceği enerji eldeedilebilir.

Açığa çıkan nötronlardan meydana gelen zin-cirleme reaksiyonun sn. çok küçük bir kısmı içindemuazzam bir patlama oluşturur. Böylece 1945uranyum fisyon bombası imal edildi. Bunun dışındauranyum fisyonuyla çalışan nükleer elektrik santrallerikuruldu. İki tip elementi içinde sadece uranyum 235fisyon reaksiyonu verir. Uranyum 235 dünyada bulu-nan sadece %0,7'sidir.


240

Füzyon: Kaynaştırma olayıdır. Elektronlarınıkaybetmiş çıplak atom çekirdeklerinin çarpışıp kay-naştırılmasıdır. Yani iki veya daha fazla çekirdeğin bir-leşmesi olayıdır. Atomlara çok yüksek derecelerde ısıverilerek atomu bir arada tutan elektriksel sisteminçözülmesi sağlanır. Yani maddeyi bir arada tutan,çekirdeklerin direk birbiriyle olan ilişkilerini kesenelektron bulutunu uçurtup kaynaştırmayla enerji açığaçıkartılır. Gelişmiş devletlerin çoğu bu enerjiyi eldeetmek için nükleer santrallere sahiptir.

Maddenin oluşumu atom ve atom altı oluşum,temel kuvvetler vb. teşkil eden konular kısaca böyledir.Bu daha da detaylandırılabilir. Ancak özünün anlaşıl-ması açısından bu özetlerde yeterlidir.

Bunların yanı sıra kuantum fiziği ile birçok şeyyeniden ele alınarak tanımlandı. Madde, enerji( ısı,ışık) yön, hareket, zaman vb. birçok konuda yeni bakışaçıları edinildi. Bu gelişmeler klasik fiziğin kesinlikçimantığını hem teorik, Felsefik hem de fiziksel olarakyıkmaktadır...”

241


242

243

244

Documents

PARADİGMAL DEĞİŞİMDE KUANTUM - WordPress.com · 2012-04-16 · kuantum fiziği ile birlikte gelişen yeni doğa anlayışı, fizikte içerik ve kapsam olarak yaşanan değişimler