Parki krajobrazowe Podlasia

Autorzy tekstów: Elżbieta Czernicka

Elżbieta Gromadzka Joanna Kurzawa

Teresa Świerubska

Korekta: Elżbieta Czernicka

Projekt okładki: Karolina Prończyk

Wydawca: Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej

ul. Konarskiego 14, 16-030 Supraśl

Skład:

Agencja Wydawniczo-Edytorska EkoPress Andrzej A. Poskrobko • 601 311 838 • pracownia@list.pl

Druk i oprawa: Zakład Poligraficzny DRUK-PAR

Wydawnictwo finansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu

Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku

Album powstał w ramach projektu „Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski – Podlaski Finał IX Edycji Konkursu Ogólnopolskiego”.

Trzy parki krajobrazowe województwa podlaskiego składają podziękowanie Urzędowi Marszałkowskiemu Woje-wództwa Podlaskiego oraz Wojewódz-kiemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku za pomoc finansową i organizacyjną podczas realizacji projektu.

Organizatorzy konkursu:

Suwalski Park Krajobrazowy

Park Krajo brazowy Puszczy Knyszyńskiej

Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi

Parki krajobrazowe Podlasia

Szanowni Państwo!

Album „Parki krajobrazowe Podlasia” powstał z okazji ogólnopolskiego finału IX edycji konkursu „Poznajemy parki krajobrazowe Polski”, który odbył się w dniu 18 maja 2010 roku w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku. Mamy nadzieję, że zawartość albumu – fotografie i garść informacji na temat parków – przedstawiająca bajkową wręcz różnorodność krajobrazów województwa podlaskiego, zachęci Państwa do kontynuacji przygody związanej z poznawa-niem naszych przyrodniczych i historycznych skarbów.

Dyrektor Suwalskiego Parku Krajobrazowego

Dyrektor Łomżyńskiego Parku

Krajobrazowego Doliny Narwi

Dyrektor Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej

4

5

Park krajobrazowy Puszczy knyszynskiej

im. Prof. Witolda SłaWinSkiego

,,

Dawno, dawno temu, w epoce, którą nazwano później plejstocenem, nastał na Ziemi wielki chłód. Od strony Skandynawii nadciągnął ogromny lądolód, który przygniótł swym ciężkim cielskiem powierzchnię północno-wschodniej Polski, a więc i obszar dzisiejszej Puszczy Knyszyńskiej. Ponieważ w plejstocenie temperatury nie zawsze były niskie, okresy przejmującego zimna, a więc okresy lodowcowe, przeplatały się z okresami ocieplenia klimatu, czyli okresami międzylodowcowymi. Lodowiec na przemian to postępował śmiało naprzód, to przystawał i wycofywał się na północ – zupełnie jak niezdecydowany najeźdźca.

Obszar naszego kraju lądolód nawiedził kilkakrotnie. Najważniejsza dla krajobrazu Puszczy Knyszyńskiej okazała się trzecia z jego wizyt, nazwana zlodowaceniem środkowopolskim. Wędrujący lodowiec przywlókł wówczas ze sobą masy zmiaż-dżonych i pokruszonych skał, które osadził w formie różnego rodzaju wzniesień zwanych morenami. Gdy temperatura znacznie się podniosła, topniejące lody pozostawiły po sobie takie liczne twory, jak kemy, ozy czy sandry. Czas, klimat i przyroda złago-dziły ostrość ich konturów i kiedy dzisiaj patrzymy na tę polodowcową architekturę widzimy łagodne wzgórza, strome pagórki i rozległe, płytkie doliny, w czasie pogody wypełnione światłem i wiatrem. Jezior tu brakuje, a jeśli są – to nieliczne i niewielkie. Jest za to obfitość rzek i strumieni, a także duża liczba źródeł i źródlisk.

Z czasem, gdy lody stopniały i odeszły na północ, ziemię porosła nieprzebyta puszcza. Setki lat temu jej gęsty dywan przy-krywał szczelnie dorzecza Narwi i Niemna. Potem coraz śmielej w dziedzinę dzikiej przyrody zaczął wkraczać człowiek. Rąbał, ciął, karczował. Osiedlał się. W ciągu wieków puszczę kolonizowali od zachodu wędrowcy z Mazowsza, od północy – Jaćwin-gowie i Litwini, od południa i wschodu – Rusini. Jeszcze później przybyli tu Żydzi i Tatarzy, a na końcu pojawiła się ludność po-chodzenia niemieckiego. Mimo różnic w zwyczajach, religii, a nawet języku wszyscy ci przybysze stworzyli spójną i jedyną w swoim rodzaju społeczność.

Obszar pierwotnego lasu kurczył się jednak nieubłaganie. W czasie I wojny światowej wielki cios puszczańskim bogac-twom zadały okupacyjne wojska niemieckie, które ogołociły 10 tys. hektarów lasu z najdorodniejszych drzewostanów. Dzisiaj naturalne, pierwotne zespoły roślinności stanowią zaledwie 15% obszaru Puszczy.

Po II wojnie światowej ocalały kompleks leśny, który składał się uprzednio z wielu „puszcz”, zyskał jedną, ogólną nazwę Puszczy Knyszyńskiej (nazwa ta pochodzi od ulubionego przez króla Zygmunta Augusta miasta, które, mimo że leży już poza obrębem lasu, pozostawało przez długi czas ośrodkiem królewskich łowów). W latach pięćdziesiątych XX wieku zjawił się tutaj niezwykły człowiek. Był to Witold Sławiński, profesor katedry biologii Akademii Medycznej w Białymstoku, naukowiec i erudyta. Zachwycony przyrodą i pięknem puszczańskich krajobrazów, a przy tym przerażony ich postępującą dewastacją, zabiegał o utworzenie pierwszego na obszarze Puszczy rezerwatu. Tyle że nie był to odpowiedni czas dla podobnych przedsięwzięć. Dopiero po latach idee zasiane przez mądrego, światłego człowieka obumarły jak biblijne ziarno i wydały plon. W roku 1988 powołano do życia Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej im. Prof. Witolda Sławińskiego z siedzibą w Supraślu. Objął on swymi granicami obszar niemal całej Puszczy. Zamiast jednego powstało tu dwadzieścia jeden rezerwatów. Planuje się ustano-wienie dalszych dwunastu. Na terenie Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej znajduje się również wiele interesujących obiektów przyrodniczych, stworzonych ręką człowieka, w tym Arboretum w Kopnej Górze i Silvarium w Poczopku. Z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej Park został włączony do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. W najśmielszych nawet marzeniach profesor Sławiński nie przewidywał chyba takiego obrotu sprawy. A może przewidywał? Mądrzy ludzie bywają dalekowzroczni.

Park od początku swego istnienia miał za zadanie chronić bogactwa krajobrazu, przyrody i dziedzictwa kulturowego Puszczy Knyszyńskiej. Jakie to bogactwa? – Spójrzcie na nie, Państwo, oczami fotografa i oceńcie sami, pamiętając, że zamiesz-czone zdjęcia przedstawiają jedynie niewielki ułamek skarbów puszczańskiego sezamu.

Obszar PKPK: 74447 ha • Obszar otuliny: 52 255 ha • Obszar lasów i zadrzewień: po-nad 80% ogólnej powierzchni parku • Struktu-ra gatunkowa drzewostanów: sosna – ok. 68%, świerk – ok. 15%, brzoza – ok. 8%, olsza – ok. 4%, dąb – ok. 2,5% • Rezerwaty: 19 pod-legających ochronie częściowej, 1 o ochronie mieszanej – częściowej i ścisłej, 1 o ochronie ścisłej • Fauna: różnorodna i bogata w gatun-ki, typowa dla północno-wschodniej Polski • Flora: ponad 800 gatunków roślin naczyniowych, około 200 gatunków mchów i wątrobowców, ok. 280 gatunków porostów • Szlaki turystyczne: 15 pieszych, 4 rowerowe, 4 wodne, 2 autoka-rowe • Siedziba PKPK: „Biały Dworek”, ul. Konarskiego 14, 16-030 Supraśl, tel. 85 718-37-85, e-mail: sekretariat@pkpk.pl, www.pkpk.pl, bip.pkpk.wrotapodlasia.pl

6

7

Leśny strumień pobliżu miejscowości Sokole

Supraśl w pobliżu „Białego Dworku”

Bobr

owe

porz

ądki

w re

zerw

acie

„W

oron

icza

”

8

9

Pióropusznik strusi w rezerwacie „Kulikówka”

Puszczańskie mgły

Rzek

a Su

praś

l w c

ałej

oka

zało

ści

10

11Letnia łąka w rezerwacie „Woronicza”

Jaskry

Zaw

ilcow

a po

lana

12

13Zimowe pejzaże

14

15Narośla porostów

Pięknoróg lepki

Poro

stow

y go

belin

16

Supr

aska

sos

na

Wie

losił

błę

kitn

yPo

dejź

rzon

księ

życo

wy

17

Pełnik europejski Goździk postrzępiony

Krwawnik pospolity Lilia złotogłów

18

19

Król

pus

zczy

20

21Sarna

Jele

ń na

ryko

wisk

u

22

Mot

yle

w P

uszc

zy K

nysz

yńsk

iej

23Dzięcioł trójpalczasty

Sóweczka

24

25

Rzek

otka

drz

ewna

Zaskroniec

Grzebiuszka

26

27Charakterystyczna zabudowa

28 Jesienna orka

29

30

31Gdy drzewo zamienia się w drewno ...

32

33

34

Meczet w Kruszynianach Kościół św. Trójcy w Supraślu

35

Cerkiew św. Jana Chrzciciela w GrzybowszczyźnieKaplica grobowa Buchholtzów

36

37

38

39

suwalski Park krajobrazowy

Suwalski Park Krajobrazowy (SPK) powołany został w 1976 roku, jako pierwszy park krajobrazowy w Polsce, celem ochrony unikatowego polodowcowego krajobrazu, szczególnych wartości przyrodniczych i geologicznych fragmen-tów północnej Suwalszczyzny. Położony jest na obszarze gmin: Jeleniewo, Wiżajny, Przerośl, Rutka-Tartak i stanowi część Pojezierza Wschodniosuwalskiego. Powierzchnia parku wynosi 6284 ha, otuliny 8617 ha.

RZEŹBA TERENU. Obecny krajobraz tego terenu ukształtował plejstoceński lądolód skandynawski, a zwłaszcza ostatnia faza zlodowacenia północnopolskiego. Topniejący lodowiec pozostawił tutaj grubą warstwę osadów tworzących różnorodne formy polodowcowe, spośród których najbardziej charakterystycznymi są wysoczyzny morenowe. Działalność erozyjna wód lodowcowych spowodowała powstanie licznych zagłębień, rozcięć i rynien wypełnionych często wodami rzek i jezior. Wystę-puje tu także wiele drugorzędnych form rzeźby polodowcowej: ozy, kemy, głazowiska, zagłębienia wytopiskowe i inne. Ponad dwie trzecie powierzchni parku stanowi polodowcowe zagłębienie Szeszupy, pozostała część to wysoczyzny, które otaczają jezioro Hańcza. Dno zagłębienia Szeszupy otaczają strome wzniesienia osiągające wysokość prawie 280 m n.p.m. Wysokość względna wyniesień otaczających jezioro Jaczno osiąga ponad 120 m, co stanowi największą deniwelację (róż-nice wysokości) w Polsce niżowej.

SIEĆ WODNA. Obszar parku należy do dorzecza Niemna i odwadniany jest przez systemy rzeczne Czarnej Hańczy oraz Szeszupy. Znajduje się tu 26 jezior, w tym 24 o powierzchni powyżej 1 ha. Największym (305 ha) i najgłębszym jest jezioro Hańcza (głębokość maksymalna 108,5 m). Pozostałe – znacznie mniejsze i płytsze – tworzą niezwykle ciekawe krajobrazo-wo i przyrodniczo kompleksy. Ważną rolę w obiegu wody odgrywają wypływy wód podziemnych: źródła, wycieki i wysięki, których liczbę szacuje się na ponad 100.

KLIMAT. Suwalski Park Krajobrazowy należy do suwalskiego regionu klimatycznego województwa podlaskiego, gdzie za-znaczają się wpływy mas powietrza arktycznego i kontynentalnego, co decyduje o tym, że jest to najchłodniejszy obszar w kraju. Okres wegetacyjny jest tu krótki (180 dni), zimy mroźne (śr. temp. od –6,7 do –2,7oC) i długie (listopad–kwiecień), wiosna opóźniona i chłodna, lato krótkie i upalne (śr. temp. 16–18oC). Średnia roczna prędkość wiatru (4 m/s) jest najwięk-sza w województwie podlaskim. Średnia roczna suma opadów to około 650 mm.

ŚWIAT ROŚLIN. Park należy do geobotanicznego działu północnego, który cechuje obecność zbiorowisk i gatunków roślin o charakterze borealnym (północnym) i kontynentalnym. Wśród zbiorowisk leśnych na uwagę zasługuje bór łochyniowy oraz źródliskowy łęg olszowy nad jeziorem Jaczno. Otwarte przestrzenie ukwiecają różnobarwne łąki, wśród których osobliwo-ścią są zespoły roślinności ciepłolubnej. W SPK stwierdzono występowanie ok. 700 gatunków roślin zielnych, z czego wiele to rośliny rzadkie i podlegające ochronie gatunkowej, m.in. skrzyp olbrzymi, podejźrzon księżycowy, wielosił błękitny, rosicz-ka długolistna, lipiennik Loesela, ozorka zielona, kłoć wiechowata.

ŚWIAT ZWIERZĄT. Pomimo rolniczego użytkowania i niewielkich kompleksów leśnych Suwalski Park Krajobrazowy słynie z wielu osobliwości faunistycznych. Interesujący jest tleno- i chłodnolubny zespół skorupiaków skandynawsko-bałtyckich jezio-ra Hańcza. Spośród ryb – obok gatunków wód głębokich i czystych (sieja i sielawa) – rzadkość stanowią głowacz pręgopłe-twy i białopłetwy oraz strzebla potokowa. W obrębie awifauny zaobserwowano występowanie około 140 gatunków ptaków, m.in.: zimorodka, orzechówkę, bąka, pluszcza, bociana czarnego, płaskonosa, orlika krzykliwego. Osobliwością wśród ssa-ków jest smużka oraz nietoperz nocek łydkowłosy. Licznie występuje bóbr europejski, wydra, kuna domowa, gronostaj, łasica, tchórz, dzik i sarna.

OCHRONA PRZYRODY. Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych objęte są ochroną rezerwato-wą. Są to: „Jezioro Hańcza”, „Głazowisko Bachanowo nad Czarną Hańczą”, „Głazowisko Łopuchowskie”, „Rutka”. Jezio-rom – Kojle, Perty, Purwin, Szurpiły i Jeglówek – nadano status użytków ekologicznych. Pomnikami przyrody są 22 pojedyn-cze drzewa, aleja lipowa oraz 15 głazów narzutowych. Park, jako Ostoja Suwalska, jest częścią Europejskiej Sieci Ekologicz-nej NATURA 2000.

Obszar SPK: 6284 ha • Rezerwaty: 371 ha • Ilość jezior: 26 • Ilość jezior powyżej 1 ha: 23 • Najgłębsze jezioro: 108,5 m • Ptaki: 140 gatunków • Pomniki przyrody: 22 drzewa i 15 głazów narzutowych • Uzytki ekologiczne: 5 • Szlaki turystyczne: 15 pieszych, 3 rowerowe, 4 wodne, 7 ścieżek edukacyjnych • Zabytki kultury materialnej: grodzisko jaćwieskie Góra Zamkowa; osada wczesnośredniowieczna w Targowisku i Smolnikach; dwa kurhany pra-dziejowe w Dzierwanach; kościół drewniany w Jeleniewie; molenna staroobrzędowców w Wodziłkach; kaplica cmentarna w Smolni-kach; park dworski w Starej Hańczy; cmentarz rzymskokatolicki w Smolnikach, ewangelicki w Szeszupce i Łopuchowie, żydowski w Jele-niewie oraz cmentarz wojenny w Rutce. • Sie-dziba SPK: Malesowizna-Turtul, 16-404 Jele-niewo • tel. 87 569 18 01; fax 87 569 76 36 • e-mail: zarzad@spk.org.pl, zarzad@spk.org.pl • www.spk.org.pl

40

41Cisowa Góra

42

43Staw turtulski

Oz

tutu

lski

44

45Czarna Hańcza

Staw

turtu

lski

Jaz w Turtulu

46 Głazowisko w dolinie Czarnej Hańczy

47Rezerwat przyrody „Głazowisko Łopuchowskie”od góry: okolice Góry Zamkowej, Błaskowizna, Głazowisko Łopuchnowskie

48

49

Zagłębienie Szeszupy

Oz w Szeszupce

50 Ścieżka edukacyjna „Porosty”

51Rezerwat Rutka

52 Jezioro Jaczno

53Widok na jezioro Jaczno

54

55Jeziora kleszczowieckie

Góra Zamkowa

Jezioro Krejwelek

Wid

ok z

Gór

y Za

mko

wej

na

jezi

oro

Jegl

ówek

56

57Jezioro Hańcza

58 Rzeka Czarna Hańcza

59

Jezioro Hańcza

Czajewszczyzna

60 Rezerwat przyrody „Rutka”

Okolice Szurpił

61Góra Cisowa (256 m n.p.m.)

62 Widok na Wodziłki, u góry: ścieżka poznawcza „Doliną Czarnej Hańczy”

63Aleja lipowa w Starej Hańczy Kapliczna w Jacznie

64

65

Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi Miejsce to człowiek odkrył już u schyłku paleolitu, za-mieszkiwał je w epoce neolitu, brązu i wpływów rzymskich. W VI w. upodobali sobie te tereny Słowianie i pozostali tu do dnia dzisiejszego. Co ich urzekło w tych terenach? Na pewno ukształtowanie terenu umożliwiające budowę bezpiecznych grodów, natura zapewniająca lasy bogate w zwierzynę łowną, rzeka obfitująca w ryby, urodzajna ziemia oraz korzystne położenie przy głównych szlakach handlowych, wiodących z południa na północ Europy.

Dolina Narwi na całej swojej długości ma złożony i kręty przebieg. W jej obrębie występują rozległe baseny i przewężenia, z których odcinek w granicach Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi zasługuje na wyróżnienie ze względu na morfologię i położenie. W górnym odcinku Narwi, od ujścia do niej rzek: Łojewek od północy i Gać od południa, dolina rozsze-rza się i przechodzi w szeroką, zatorfioną równinę Bagna Wizna. W dolnym odcinku, od ujścia Łomżyczki Narew płynie szero-ką doliną. Na odcinku od Rakowa do Łomży dolina ma charakter głęboko wciętego (40–50 m) w wysoczyznę parowu, po którego zniwelowanym dnie meandruje Narew, pozostawiając liczne starorzecza i odnogi. Podczas wiosennych zalewów na przewężonym odcinku bystry prąd modeluje nie tylko koryto rzeki, ale i całe dno doliny. W okresie letnich niżówek poziom wód znacznie opada, co przy piaszczystym przepuszczalnym podłożu powoduje znaczne zróżnicowanie szaty roślinnej dna doliny. W bliskim sąsiedztwie występuje tu roślinność wodna, szuwarowa, łąkowa i psammofitowa. Stwierdzono tutaj występowanie 667 gatunków roślin, 40 gatunków ssaków, 13 gatunków płazów, kilka – gadów i ryb.

Jednym z najbardziej dostrzegalnych składników środowiska podnoszących jego walory estetyczne, czyniących środowi-sko urozmaiconym i bardziej atrakcyjnym, są ptaki. Na terenie doliny Narwi pomiędzy Bronowem i Piątnicą stwierdzono wystę-powanie 178 gatunków ptaków, z czego 125 to gatunki lęgowe. Narew na omawianym odcinku spełnia również ważną rolę w okresie migracji wiosennej. Występujące wówczas rozlewiska, ze względu na znaczną żyzność i zróżnicowanie, stanowią do-skonałe miejsce do żerowania i odpoczynku ptaków z różnych grup ekologicznych.

Bogactwo flory, fauny i awifauny, a także szereg zabytków kultury i historii, godnych zachowania i ochrony, spowodowały utworzenie w 1994 roku Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi. Powierzchnia podlegająca ochronie wynosi 7353,5 ha i obejmuje zachowaną w naturalnym stanie dolinę Narwi na odcinku Piątnica – Bronowo oraz jej strefę krawędzio-wą, z malowniczymi wzniesieniami sięgającymi 40–50 m nad poziom rzeki. Obecny kształt doliny jest wynikiem zachowania naturalnego biegu rzeki płynącej nieuregulowanym korytem, tworzącej meandry, odnogi i jeziora zakolowe.

Na terenie Parku utworzono 2 rezerwaty: Kalinowo – wielogatunkowy las liściasty o naturalnym charakterze i Wielki Dział – kompleks lasów łęgowych. Biegną tu również cztery ścieżki przyrodnicze o ogólnej długości 20 km: dwie ścieżki w rezerwacie Kalinowo (1 i 1,5 km); • ścieżka Pniewo Utrata – Pniewo Dziedziniec (8 km); • ścieżka Koty – Bronowo (9,5 km).

Przez teren Parku przebiega również część szlaków turystycznych o łącznej długości w jego granicach 35 km: szlak pieszo-rowerowy Chwały Oręża Polskiego Piątnica – Bronowo (18 km); • pieszy Stara Łomża – Siemień Nadrzeczny – Pniewo – Gać (13 km); • pieszy Podgórze – Siemień Rowy – Siemień Nadrzeczny (4 km). Najpiękniejsze zabytki kultury materialnej to: ponad tysiącletnie grodzisko w Starej Łomży; • siedziba rodu Lutosławskich z parkiem dworskim, neoromańskim kościołem, plebanią i kaplicą z XIX w. w Drozdowie; • stare młyny wodne w Bronowie i Gaci; • cmentarz z I wojny światowej w Gaci; • XIX wiecz-ne forty obronne w Piątnicy; • cmentarz rzymskokatolicki z XIX w. w Puchałach.

Bogactwo siedlisk przyrodniczych podziwiać można zarówno na lądowych ścieżkach przyrodniczych, trasach pieszych i rowerowych, jak i podczas wycieczek wodnych organizowanych przez firmy skupione w Lokalnej Organizacji Turystycznej „Ziemia Łomżyńska”. Szeroka oferta skupionych w tej organizacji firm turystycznych pozwala w pełni wypocząć na ciekawym i cennym przyrodniczo terenie, a wiedzę o walorach tych terenów można zdobyć w siedzibie Parku i Muzeum Przyrody w Drozdowie.

Obszar ŁPKDN: 7353,5 ha • Obszar otuliny: 12 310,5 ha • Położenie: zachodnia część województwa podlaskiego • Fauna: 178 gatun ków ptaków (w tym 125 gatunków lęgo-wych), 40 gatunków ssaków, 13 gatunków płazów, 4 gatunki gadów, ok. 30 gatunków ryb • Flora: 667 gatunków naczyniowych • Rezerwaty: 2 • Użytki ekologiczne: 4 • Szlaki turystyczne: 1 pieszo-rowerowy, 2 piesze.

Siedziba ŁPKDN: Łomżyński Park Krajobrazo-wy Doliny Narwi, 18-421 Piątnica, Drozdowo ul. Główna 52 • tel. 86 219 21 75 • e-mail: lpkdn.drozdowo@wp.pl, www.lpkdn4lomza.pl, www.bip.lpkdn.wrotapodlasia.pl

łomzynSki Park krajobrazoWy doliny narwi

,-

66

67od góry: Czyżby połonina, Widok na Dolinę Suchych DrzewWidok na Narew z Góry Królowej Bony

68

69

Narew – przeprawa promowa

Dolina Narwi

70

71Wiosenne rozlewiska

72

Nar

wic

aSt

aror

zecz

Nar

wi –

osto

ja rz

adki

ch ro

ślin

73

Olsz

yna

Pnie

wsk

aG

rąd

w R

ezer

wac

ie K

alin

owo

74

75

Narew w okolicach Siemienia

76

Grzybień biały

77

Sadziec konopiasty Kukułka

78

MuzeumMłyn w Gaci

79

Przystań

80

81

Forty w Piątnicy

82

Kościół w Piątnicy

83

Kościół w Drozdowie Cmentarz w Drozdowie

84 Wzgórze św. Wawrzyńca Cmentarz w Puchałach

85Pamięci zołnierzy Armii Krajowej

86

Wie

ża B

rono

wo

87

Autorzy fotografii

PKPK:Grzegorz Dworakowski Paweł GrycukPiotr JuchaSonja KaupeMarek KurzawaAgnieszka RadulskaMarek RogulskiPiotr SzymczukWojciech SzyszkoMarcin Wereszczukarchiwum PKPK

SPK:Hubert StojanowskiTeresa ŚwierubskaRoman Zaborowski

ŁPKDN:Marcin BoguskiMariusz Sachmaciński