Partitë Kundër Sistemit - Giovanni Capoccia

7/24/2019 Partit Kundr Sistemit - Giovanni Capoccia

1/34

PARTIT KUNDR SISTEMIT

Rivlersim konceptual

Autori:Giovanni Capoccia

Shqiproi:Bardh Lipa

Abstrakti

Ndonse kan kaluar shum vite q nga paraqitja e termit kundr-sistemn fjalorin e politikavekrahasuese, ky term ende vazhdon t mbetet nj nga m t prdorurit pr t prshkruar nj parti

apo nj grup q karakterizohet nga prdorimi i nj mnyre radikale e t brit opozit. Sidoqoft,

ky term sht prdorur gjithnj n nj mnyr t veant, gj q e bn kt term t paprshtatshm

pr hulumtim krahasues. Origjina e ktij koncepti buron nga shkrimet e Sartorit pr sistemet

partiake n vitet e gjashtdhjeta dhe t shtatdhjeta, ku kryesisht i referohej partive totalitare t

periudhave ndrmjet lufts, dhe t pas lufts. Sidoqoft, q nga zanafilla, koncepti i partis kundr

sistemit nuk sht prdorur vetm n analizimin e sistemeve partiake, por po ashtu edhe n

kontekstin e studimeve empirike t aspekteve t ndryshme t jets s regjimeve demokratike, pr

te treguar sfidat e stabilitetit te tije, legjitimitetin, apo, m von, konsolidimin e tije. Ky artikull

rindrton konceptin kundr-sistemit duke ekstraktuar referencat e ndryshme empirike n teorin

e sistemit t partis, dhe n analizat empirike t demokracis, dhe propozon nj tipologji m t

filtruar t partive kundr-sistemit.

FJALT KYE: partit kundr-sistemit, analiza konceptuale, demokracia, sistemet partiake.

Journal of Theoretical Politics 14(1): 9-35

0951-6928[2002/01]14:1; 9-35; 020391

Copyright 2002 Sage Publications

London, Thousand Oaks, CA and New Delhi

Falenderoj Stefano Bartolini, Ingrid van Biezen, Matthijs Bogaards, Richard Breen, Beppe Di Palma, Simon Hug,

Peter Mair, Philippe Schmitter, e po ashtu edhe editorin e Journalof TheoreticalPolitics dhe tre lexues anonim

pr komentet dhe sugjerimet e tyre t dobishme pr verzionet e mparshme t ktij artikulli.


2/34

Hyrje

Ky artikull tenton t qartsoj konceptin e partis kundr-sistemit, dhe ti adresohet pyetjes se a

mund dhe si mund t prdoret ky koncept n dobi t analizs krahasuese t sistemeve partiake dhe

regjimeve demokratike. Ndonse koncepti nga vet natyra e tije, nuk jep mundsi t bhet

operacionalizimi i tije, un jam i mendimit se dobia e tije sht e dukshme. Kategoria kundr-

sistemit do analizohet n dritn e rregullave logjike pr formimin dhe rindrtimin konceptual, me

qellim q t qartsohet kuptimi dhe saktsia e tije, dhe n t njjtn koh duke e rritur shkallen e

aplikimit t tije brenda analizave krahasuese. (Sartori, 1970a, 1984a, 1991; Sartori et al., 1975;

Collier and Mahon, 1993). Kundr-sistemi, n fakt, sht nj koncept q ka vuajtur nga nj

tendosje e konsiderueshme (Sartori, 1970a), jo me pak pr shkak t aplikimit t padallueshm

prgjat dy fushave t ndryshme t analizs: studimi i sistemeve partiake n njrn an, dhe analizaempirike e nj aspekti m t gjer t jets s regjimeve demokratike n ann tjetr. Un do

argumentoj se koncepti kundr-sistemit kur aplikohet nparti i referohet realiteteve t pjesshme,

n qoft se jo krejtsisht t ndryshme n t dyja fushat. N analizimin e sistemit partiak, koncepti

v theksin te dallimet ideologjike ndrmjet nj apo m shum partive nga t tjerat n sistem, ndrsa

n analizn m t prgjithsuar t regjimeve demokratike, i referohet n radh t par karakterit t

brendshm ideologjik t nj partie.1

Koncepti i nj partie kundr-sistemit sht nj element thelbsor i teoris se Sartorit pr sistemet

partiake (Sartori, 1966, 1970b, 1976, 1982; shihni po ashtu Sartori, 1997:67). N prshtypjen e

par, qartsimi i konceptit t kundr-sistemit i dhn nga Sartori, prfshinte po ashtu elementin

objektiv t karakterit ideologjik t nj partie. Sidoqoft, n kontekstin e teoris s Sartorit, atributi

i qartsimit t kundr-sistemit sht relativ, duke pasur parasysh dallimet ideologjike ndrmjet nj

apo m shum partive dhe partive t tjera t sistemit. Prandaj, n teorin e sistemit t partis,

dimensioni i krahasimit t partis kundr-sistemitprben distancn ideologjike t nj partie nga

t tjerat n kuptimin e respektimit t shtjeve t rndsis kye pr regjimin n t cilat kto parti

1 Analiza prqendrohet n konceptin e kundr-sistemit n sistemet demokratike, edhe pse koncepti n vetvete, do

t mund t aplikohej n t gjitha regjimet (Sartori, 1982; shih po ashtu, p.sh. Saich, 1990; Leis, 1997). Pr m

tepr, prderisa n teorin e sistemit partiak atributi domosdoshmrisht i referohet nj partie, n analizat me t

gjra t demokracis mund t prfshij aktor jo-partiak. N respekt t ksaj t fundit, referimi q u bhet partive

n kt tekst sht pr hir t thjeshtsis.

2


3/34

veprojn. Sidoqoft, n literatur, tipari i kundr-sistemit shpesh i sht caktuar nj partie (apo

grupi) mbi bazn ekskluzive t prmbajtjes objektive t ideologjis s saj, pa ju referuar as

distancs s saj nga partit e tjera n sistem, apo ndikimit t mekaniks t atij sistemi partiak n

t cilin prezenca e nj partie t till ka shume t ngjar q mund t tendoset. N raste t tilla, nj

parti kundr-sistemit shihet shpejt si nj krcenim pr at regjim, dhe shpesh si krcnim pr

vet demokracin (p.sh. Nettl, 1968: 571).

Prandaj n kt artikull shtjelloj nj rindrtim konceptual t ndar nga kundr-sistemi n teorin

e sistemit partiak dhe n teorin empirike demokratike, duke nxjerr dy kuptime t ndryshme e po

ashtu dhe referencat empirike q jan tprfshira. Duke analizuar literaturn e konceptit (Sartori,

1948a: 48), e q origjinn e ka n punn e Sartorit pr sistemit partiake, dhe n prdorimin e

vazhdueshm nga autoret e tjer, bj dallimin ndrmjet kundr-sistemit relativisht, i cili shtrelevant pr analizn e sistemeve partiake, dhe kundr-sistemit ideologjikisht, q sht relevant

pr analizn empirike t demokracive, qoft nse prfshin analizn e legjitimitetit demokratik,

stabilitetit, konsolidimit apo ka do qoft tjetr. sht e rndsishme t theksohet se, kur aplikohen

n parti, kto dy forma t kundr-sistemit duhet t mos jen t pranishme n t njjtn koh, dhe

kjo sht dika q ka rendsi t madhe pr studimet krahasimtare n kt fush. N fakt, edhe pse

kombinimi i kuptimeve ishte karakteristik e partive totalitare e viteve t njzeta dhe tridhjeta,

zbehja e ideologjive kundr-demokratike n botn bashkkohore ka ndikuar apo thn m mire ka

krijuar nj ndarje m t mbreht ndrmjet ktyre t dyjave. Si do tregohet m posht, pr arsyet

e prmendura me lart, ky dallim sht i rndsis s veant pr analizn e partive ekstremiste

bashkkohore.

3


4/34

Rindrtimi konceptual i Kundr-sistemit:

Vzhgime t prgjithshme

Termi parti kundr-sistemit sht shfaqur n literaturn moderne t shkencs politike n fillim

t viteve t gjashtdhjeta.2 Mandej ishte prdorur, n t njjtn koh sikur edhe emrtimet e tjera

analoge3, q ti referohej nj lloji t veant t partive (n radh t par fashiste, naziste dhe

komuniste) t cilat, sipas frazs s Daalderit (1966b:64), morn pjes pr t shkatrruar, dhe

kshtu duke shkaktuar dshtimin e disa demokracive Evropiane gjat periudhs ndrmjet lufts

dhe duke rrezikuar t tjera madje edhe pas viteve t lufts. Ndrsa tash s fundi, me evoluimin

politik t demokracive perndimore, dhe me prhapjen e regjimeve demokratike n boten jo

perndimore, ne kemi qen dshmitar t shtimit t emrtimeve kundr n literatur4, dhe, n t

njjtn koh, t nj tendosje t konsiderueshme t konceptit t kundr-sistemit n vet partit 5.Thn m prgjithsisht, emrtimi kundr-sistem sht prdorur pr nj parti apo grup me ideale

2 Formulimi i par i konceptit mund t gjendet, me aq sa un di, n nj kapitull t Sartorit n nj vllim t edituar epublikuar n vitin 1963 (Sartori, 1963). Sidoqoft, prdorimi i par si vegl pr analiz krahasuese daton n vitin

1966, dhe mund t gjindet n nj ese pr sistemet e polarizuara shum partiake (Sartori, 1966). Si raporton Hans

Daalder (komunikim personal) termi mund t mos jet i shpikur nga Sartori, pasi q ai tashm kishte pasur

prdorim t gjer ndrmjet shkollareve (ku prfshihej Sartori) q merrnin pjes n takimet e projektit pr opozitatkrahasuese n fillim t viteve t gjashtdhjeta, ku t dalurat e ktyre takimeve me von u prmblodhn n nj

vllim t edituar nga R. A. Dahl (Dahl, 1966). Gjetja e shpiksit t emrtimit n do nivel ka rendsi t kufizuar. Ajoqe tregon dshmia e Daalder-it sht se koncepti ishte prdorur n mnyr indiferente edhe n teorin e sistemitpartiak edhe n analizn empirike t demokracis.

3 Referenca ktu lidhet me konceptet e opozits s madhe strukturale, t prezantuar nga Dahl-I (1966), dhe t

opozits s parimit, e shpikur nga Krichheimer(1966a, b). Po ashtu koncepti i opozits s pabes (Linz, 1978),

s pari u prdor dhjetra vite m von, the i referohej n esence t njjtit realitet.

4 Schedler (1996: 292) radhit rreth pesmbdhjet emrtime t tilla t prdorura n literatur pr t shpjeguar

sjelljet e partive politike. Lista e tije nuk sht e lodhshme: pr shembull, dikush mund t shtonte partit kundr-

strukturs (Deachter, 1987: 289), apo partit kundr sistemit partiak (Katz, 1996: 133).

5 Koncepti i partis kundr-sistemit ka treguar elasticitet edhe n lvizjen e t afrmeve te vjetr, dhe n

rezistencn ndaj sulmit t shum termave t rij analog t kohve t fundit t shpikur apo adaptuar pr ta

prshkruar nj form t caktuar t opozits radikale t nj grupi apo partie. Nj krkim i kompjuterizuar n disa

data baza (Internatioanl Political Science Abstracts, International Bibliography of Social Sciences, Sociological

Abstracts 1986-1999), n artikujt e shkencave politike t publikuar n 20-12 vitet e fundit, tregoi se emrtimikundr-sistem sht ende m shum i prdorur se termat sikur kundr-formimit apo kundr-parti ne nj

raport nj me tre dhe nj me pese. Shprehja e plot parti kundr-sistemit u prsrit gati n gjysmn e rasteve

n t cilat mbiemri ishte prdorur. Krkimi po ashtu tregoj se termat e opozits (s madhe) strukturore, opozita

e parimeve dhe opozita e pabes praktikisht jan zhdukur nga gjuha e analizs politike.

4


5/34

jo-demokratike (Daalder, 1966a, b; Budge and Herman, 1978; Von Beyme, 1985; Feraresi, 1988)6;

apo prkrahsit e t cilave u prfshin n sjellje jo t zakonshme, t jashtligjshme dhe t

dhunshme (Zimmer-mann, 1989); apo i cili sht m shum apo mpak i izoluar nga aktoret e

tjer politike (Pulzer, 1987; Bille, 1990)7. N t vrtet, aq i prhapur sht prdorimi i tije sa disa

autor kan vn n dyshim fuqin e tije analitike, duke paraplqyer t heqin dor nga koncepti n

prgjithsi si nga nj vler gati e paprfillshme p.sh. Pridham, 1987; Smith, 1987).

Megjithat, ka ende disa arsye pr t argumentuar se koncepti ende posedon nj fuqi t vlefshme

klasifikuese, dhe se braktisja e tije prfundimisht do na oj n nj varfrim t kuptueshmris son

pr realitetin politik. N analizn e sistemeve partiake, pr shembull, nj nga shpikjet kryesore t

qasjes s Sartorit ishte ofrimi i nj baze solide analitike nprmjet t cils mund ta bjm dallimin

ndrmjet rasteve t pluripartizmit t kufizuars dhe t moderuars dhe ndrmjet ekstremes

dhe tpolarizuars, t cilat, deri ather, kan qen t prfshira me t tjerat, e t cilsuara thjesht

si sisteme shum-partiake. Mungesa apo prezenca e partive kundr-sistemit si nj tregues i

polarizimit ideologjik sht saktsisht nj nga tiparet prcaktuese t ktyre llojeve t ndryshme t

sistemeve partiake (Sartori, 1976; 132-4). Prandaj, heqja dor nga koncepti i partis kundr-

sistemit mund ta na detyroj neve t kthehemi prapa te mbshtetja n dallimet e prziera, t

paprpunuara dhe n thelb t pa dobishme ndrmjet sistemeve dy dhe shum partiake.

N analizn empirike t demokracis, termi kundr-sistem ka qen referenc e dukshme historike,

duke br dallimin ndrmjet atyre partive q kan luajtur lojn demokratike me qellim

shkatrrimin e vet demokracis. Nj krcenim i ngjashm pr demokracin mund t identifikohet

6 Prderisa kritikimi i aplikimit t emrtimit parti kundr-sistemit te ekstremistt e t majts dhe t djathts

(ndar nga rastet historike), Smithi mban qndrimin se partit dhe lvizjet separatiste paraqesin karakteristika

absolute t kundr-sistemit (Smith, 1987:62; shih po ashtu Montero, 1995). N parim karakteristikat e kundr-

sistemit ideologjik t definuara si n artikullin e tanishm mund t aplikohen te partit separatiste po ashtu. N

tekst, un prqendrohem n partit kundr-demokratike pr hir t thjeshtsis.

7 Trsis s atributeve biheviorale u referohen m s paku, ndoshta edhe pr shkak se n dekadat e fundit,

praktikisht te gjitha partit, madje edhe ato ekstreme, kan adaptuar mjete parlamentare (Smith, 1987).

Sidoqoft, karakteristikat biheviorale, shfaqen n disa analiza n t cilat koncepti kundr-sistem sht prdorur

(Muller et al., 1982; elzel, 1995; Oropeza, 1998). N ann tjetr, sht e rndsishme t theksohet se ndonjher

emrtimi ju ka referuar grupeve terroriste (Pollack and Gruegel, 1987), dhe madje edhe lvizjeve guerile

(Stavenhagen, 1991). Karakteristikat relative po ashtujan prdorur n ann e kundrt, pr t mohuar drejtsin

e dobin emrtimit pr disa parti, duke pasur parasysh jo-izolimin e tyre (Pulzer, 1987:20).

5


6/34

edhe sot n disa nga partit dhe grupet m radikale t fundamentalistve Islamik, t cilat tashm

jan aktiv n disa regjime t reja demokratike. sht e qart se dallimet ndrmjet ktyre, dhe

partive t vjetra Evropiane, partive totalitare (Duverger, 1951) jan menjher t dukshme.

Sidoqoft, nj ngjashmri e rndsishme konsiston saktsisht me kundrshtimin q ata i bjn

demokracis pluraliste, e cila shihet si e paprshtatshme sipas referencave t tyre ideologjike. Kjo

rrethan nxjerr n pah faktin se emrtimi kundr-sistem, apo nj i ngjashm, prkon me nj

domosdoshmri fondamentale logjike n demokraci. Pr ta thjeshtzuar: pasi q sistemet

demokratike bazohen n institucionalizimin e mos pajtueshmris politike e q sht nj

komponent thelbsor i procesit politik (Ionescu and de Madariaga, 1968), ather mund t ket

n abstrakt, jo apriori, kufizim n shkalln e mos pajtueshmris q nj opozit mund t bj. Si

rezultat mund t ket nj parti apo grup q nuk pajtohet me parimet themelore apo institucionet e

vet demokracis (duke prfshir edhe vet t drejtn pr kundrshtim), dhe kshtu duke ngriturn kmb nj opozit cilsore t ndryshme q i nevojitet nj emrtim tjetr (Tosi, 1966; Nettl,

1968).

6


7/34

Aplikimet ne analizn e sistemeve partiake:

Relativishtkundr-sistemit

N analizn q i bn sistemeve partiake, Sartori (1976) ofron dy definicione pr partin kundr-

sistemit, nj t gjer e nj t ngusht. Shpjegimi i gjer8 sht par si prfshirje e t gjitha

variacioneve t mundshme n kohen dhe hapsirn e sjelljeve t partive t tilla dhe elektoratit t

tyre, duke filluar nga tjetrsimi e deri t protesta (Sartori, 1976 132). Elemente t ndryshme t

prfshira n kt definicion si pik t prbashkt minimale kan delegjitimimin e ndikimit n

regjim nga propaganda dhe veprimet e partis. Definicioni i shkurt, ndryshe nga i gjeri,

prqendrohet n karakteristikat ideologjike t partis: nj parti q sht kundr-sistemit nuk do

ndryshonte (nse do kishte mundsin) qeverisjen, por vet sistemin e qeverisjes. Opozita e saj

sht... nj opozit e parimeve(Sartori, 1976:133). Edhe pse ktu duket se fokusi qndron n karakterin ideologjik t partis, aspekti relativ i definicionit shpejt bhet i qart, kur Sartori

shtjellon poentn:

Thelbi i konceptit sht nxjerr jasht duke vn n pah se nj opozit kundr-sistemit bazohet

n nj sistem t besimit q nuk ndan vlerat e rendit politik brenda t cilit vepron. Sipas definicionit

strikt, ather, partit q jan kundr-sistemit prfaqsojn nj ideologji jo relevante- duke shfaqur

nj proces politik t konfrontuar me distance ideologjikemaksimale.

Koncepti i Sartorit pr partit kundr-sistemit sht prandaj relativ n dy kuptime: s pari,

prfshin distancn ideologjike t nj partie nga t tjerts bashku me hapsirn politike (majt-

djatht) pr gar elektorale; s dyti, i referohet ndikimit t delegjitimimit t veprimeve dhe

propagands s partis brenda regjimit n t cilin vepron. Le ti adresojm kto dy aspekte t

lidhura.

8 Pr m tepr jo t gjitha partit kundr-sistemit jan t tilla n t njejtin kuptim: Negacioni mbulon, apo mund t

mbuloj, nj gjatsi t madhe t sjelljeve t ndryshme, duke filluar nga tjetrsimi dhe deri t refuzimi total pr tprotestuar. Tani, tjetrsimi dhe protesta jan t ndryshme n lloje, dhe jo edhe aq n shkall Por prap, ndarja

nuk mund t aplikohet lehte n siprfaqen empirike, sepse elektorati i madh i mbulon t gjitha kto ndjenja, apo

sjellje. Votuesit mund t jen protestues, ndersa aktivistet e partis mund t jen t tjetrsuar; Sikundr,

udhheqja e partis mund t jet ideologjikisht e motivuar, ndrsa njerzve t thjesht, mund tu thjesht tu

mungoje buka.

Ky definicion prfshin te gjitha partit q refuzojn t protestojn (Sartori, 1976; 132-3).

7


8/34

Distanca ideologjike dhe vlerat bazike

Ajo q sht e rndsishme t dihet ktu sht se prmbajtja e ideologjis s partis nuk e bn at

parti kundr-sistemit; n vend t ksaj, e rndsishme sht kur nj prmbajtje e till konsiderohet

se sht n marrdhnie me vlerat themelore t regjimit brenda t cilit partia vepron. Vlera t tilla

fondamentale mund t prkojn me vlerat themelore demokratike (t do demokracie), sikur n

rastet n t cilat nj mekanizm i polarizuar ishte shkaktuar nga partit fashiste dhe komuniste,

apo mund t konsistoj me vlera dhe shtje q jan bazike pr nj regjim t caktuar demokratik

n nj periudh t caktuar, dhe t cilat prandaj jan t shprndara nga t gjitha partit tjera (pro-

sistemit) relevante. T gjitha kto shtje jan aq t spikatura sa prbejn nj element t

rndsishm t hapsirs ideologjike pr garn elektorale (Sartori, 1976: 334-42). Si e till forca

shtytse e definicionit, n fakt, sht e dhn nga lidhja e ideologjis s nj partie me vleratfondamentale t nj regjimi specifik n t cilin vepron, m shum se sa nga prmbajtja objektive

e ideologjis s partis n vete, dhe objektet politike q i kundrshton.

Tabela 1.Tiparet e relatives s kundr-sistemit dhe pasojat n mekaniken e sistemit t partis

Tipare t nj partie relativishtkundr-sistemit Pasojat sistemike

1. Lokacion t largt hapsinor t Ndarje t pabarabart t hapsirs

elektoratit nga ai i partive fqinje ndrmjet partive

2. Potencial t ult koalicioni Shum polaritet

3. Taktika t fryra propaganduese/ Centifugalitet dhe rritje

delegjitimim t mesazheve n polarizimin (proces)

Dy karakteristikat e distancs ideologjike nga partit e tjera dhe opozits me vlerat e regjimit t

caktuar jan refleksione t s njjtit realitet, atij t marrdhnieve t partis kundr-sistemit.

Lidhja logjike ndrmjet ktyre t dyjave sht se nj parti kundr-sistemit do kundrshtoj disa

vlera fondamentale t regjimit, e cila pr shkak t vet rndsis s saj, sht e shprndar edhe

nga partit e tjera dhe prbn nj bazament t rndsishm pr garn elektorale. Kjo e vendos

8


9/34

partin kundr-sistemit n nj heqje t hapsirs ideologjike me respekt pr t tjert, dhe kjo, n

kthim, e inkurajon partin q t ndjek koalicionin dhe strategjit propaganduese q kan efektin e

shtyrjes s sistemit t partis drejt nj mekanike t polarizuar.

Pasojat pr mekaniken e sistemit partiak

Karakteristikat kryesore t nj mekanike t polarizuar mund t prmblidhen si shum-polare, t

shkputura, dhe si gar centrifugale (Di Palma, 1977). Edhe pse shum faktor mund t prcaktojn

zhvillimin e ktyre karakteristikave sistemike, marrdhnia e tyre me atributet e nj partie kundr-

sistemit n veanti jan t prmbledhura n Tabeln 1. Kjo ndarje e trefisht sht, natyrisht,

analitike; n do sistem partiak t dhn, kto tri karakteristika mund t punojn s bashku, dhe tedshmohen si prforcuese (Sartori, 1976: 140).

Karakteristika me e rndsishme e nj partie kundr-sistemit, sht e lidhur me hapsirn kohore

(Sani and Sartori, 1983; Sartori, 1984b). Ka shum t ngjar q kjo mund t ket pasoja kur vije

puna te formimi i koalicionit, duke rezultuar me nj potencial t ult t koalicionit, me

kundrshtimin radikal t partis kundr-sistemit pr shtje t rndsishme duke i shrbyer kshtu

izolimit t partis nga t tjert n sistem. Shum-polariteti nxjerr n pah nj karakteristik tjetr t

sistemeve partiake t polarizuara, m s paku me tri (majt-qendr-djatht) pole apo grumbull t

partive, dhe me nj mekanik q nuk sht e bazuar n gar ndrmjet dy koalicioneve (dy-

polariteti), por n nj qendr q qeveris kundr opozits bilaterale (Sartori, 1976). Midis faktorve

q promovojn garn elektorale centrifugale e q sht karakteristik e sistemeve t polarizuara

jan po ashtu edhe mesazhet delegjitimuese dhe taktikat e tejkaluara n kuptimin e premtimeve,

tipike pr propagandn politike t partive kundr-sistemit9. T prjashtuara nga koalicioni

qeveriss, dhe ideologjikisht t nnshtruara te regjimi n t cilin ato veprojn, partit kundr-

sistemit zhvillojn taktiken q potencialisht mund t rezultoj e frytshme, e q sht delegjtimimi

9 Nj faktor tjetr i rndsishm qe determinon nxitsit centrifugal n gar sht i dhn nga vet struktura e

gars e sistemeve t polarizuara, q sht (s paku) tre polar. Kjo do t thot s qendra metrike e sistemit sht e

zaptuar, gj q e bn garn centripetale t pashprblyeshme. Sidoqoft, partit qendrore prfitojn nga frika ndaj

ekstremistve, dhe prandaj e mbajn fuqin e tyre elektorale.

9


10/34

i sistemit (sulmimi i disa vlerave t elementare t tij nprmjet propagands s tyre), dhe duke

shtrembruar tregun politik. Kjo e fundit arrihet nprmjet t asaj q Sartori i referohet si politikat

e tejkaluara apo mbi-premtuese, praktika e opozits spaprgjegjshme (Sartori, 1976;139-

40), e cila vet dekurajon do tendenc centripetale. Thn shkurt, partit kundr-sistemit ndjejn

se mund t premtojn gjithka duke e ditur se ata asnjher nuk do t thirren pr ti realizuar

premtimet e tyre. Qasja e tyre delegjitimuese i shrben mbajtjes s nj gare centrifugale dhe kjo,

n kthim, rrit polarizimin e sistemit, q sht, distanca e prgjithshme ideologjike10. Taktika e

tejkalimit n kuptimin e premtimeve vepron n t njjtn mnyr, duke trhequr vota nga

zgjedhsit e partive pro-sistemit dhe kshtu duke boshatisur qendrn politike (Daalder, 1984: 99,

103).

Relativja eKundr-sistemit

N kt faz, kuptimi konceptit relativisht kundr-sistemit si dimension prgjat s cilit partit

mund t krahasohen n analizn e sistemit partiak bhet m i qart. Nj parti relativishtkundr-

sistemit konsiston me tri karakteristikat e radhitura ne kolonn e ans s majt t Tabels 1. sht e

rndsishme t vihet n pah se ato jan karakteristika t partis pr veten, ndonse t definuara n

marrdhnie me entitete tjera. Karakteristika t tilla jan relevante pr analizn e sistemit t partis,

pr aq koh sa ato i kontribuojn, apo nxisin tri pasojat sistemike t paraqitura n ann e djatht t

tabels. Sidoqoft, pika kye ktu sht, se kto karakteristika jo domosdoshmrisht krkojn nj

opozite t partis pr vlerat q jan fondamentale n t gjitha demokracit. N vet fjaln e Sartorit

sistemi (pluripartizmi i polarizuar) karakterizohet nga nj opozit kundr-sistemit n veanti t

varietetit Komunist apo Fashist, por, po ashtu t varieteteve t tjera (Sartori, 1976: 132). Si pasoj,

dimensioni i vrtet i krahasimit nuk sht caktuar nga objektivat politike me t cilt ideologjia e

partis nuk ka prputhshmri, por nga rndsia e objektivave t till pr regjimin e caktuar, dhe

prandaj kshtu edhe pr partit tjera. Kjo mund t ilustrohet duke ju referuar disa rasteve t cilat

n rrethana normale mund t duket se nuk bjn pjese brenda kategoris s partive kundr-sistemit,

duke qen t gjitha kundrshtime gjoja demokratike, e t cilat edhe krahas ksaj, n kuptimin

relativitisht, dukshm prmbushin kriteret relevante.

Shembull i till sht ai i partis Fianna Fail n Irland n periudhn 1926-1932, parti t ciln

10 Pr polarizimin si gjendje dhe si proces, shih Sartorin (1982: 304-4).

10


11/34

Mair (1979) e definon si kundr-sistemit jo n bazn e ndonj kundrshtimi t vlerave

fondamentale t demokracis, por m tepr mbi bazn e qndrimit parimor kundr marrveshjes

s vitit 1921 me Mbretrin e Bashkuar, e cila kishte ndar Irlandn n veri dhe n jug, dhe e cila

i kishe siguruar jugut nj status dominioni t llojit Kanadez, nn autoritetin nominal t monarkis

Britanike. Duke aplikuar punn e Sartorit n analizn e tije pr zhvillimin e sistemit partiak

Irlandez,11 Mair (1979: 448) sugjeron se dy opozita pjesrisht mbuluese , ajo kushtetuese dhe

ekonomike, quan n zhvillimin e nj sistemi t polarizuar. Shembull ingjashm sht ofruar edhe

me rastin e Danimarks, n t ciln Partia e Progresit (Fremskridtpartiet) sht konsideruar nga

Billie (1990: 49) si kundr-sistemit, pasi q sulmoi fuqishm ideologjin dominuese t sistemit

shtetror t mirqenies, n lidhje me at se si ishte formuar, zhvilluar dhe zbatuar nga partit e

vjetra n dekadat e mhershme. Partia e progresit ishte njra nga dy opozitat bilaterale (tjetra

ishte partia komuniste) q u paraqit n sistemin partiak t Danimarks pas 1973-tes, dhe e cila esolli Danimarkn shume afr nj sistemi pluralist t polarizuar, n t cilin, pavarsisht nga shumica

borgjeze n parlament pas zgjedhjeve t vitit 1975, partia e progresit bllokoj formimin e nj

qeverie borgjeze pr pjesn tjetr t mbetur t dekads (Bille, 1990: 51). Por prderisa sistemi

partiak Danez mund t ket prjetuar mekaniken e pluralizmit t polarizuar deri n gjysmn e

viteve t tetdhjeta, do ishte orientues konsiderimi i demokracis Daneze si trsi q ka pasur

ndonj subjekt pr ta sfiduar n kt periudh t njjt kohore. Prfundimisht, prfshirja e

Republiks s Katrt Franceze nga Sartori n mesin e kategoris se sistemeve t polarizuara po

ashtu ilustron kt shtje. Edhe pse kualifikimi i Gaullist Rassemblement por la France si nj

parti kundr demokratike mund t sfidohet (ndonse elementet kundr-demokratike pa fije dyshimi

kan qen aktive n parti, partia n ann tjetr prfshinte elemente t fuqishme antifashiste n mes

t antareve t saj, dhe udhheqjes s partis (e.g. illiams, 1971; 230-9)) ajo megjithat

materializoj nj opozit politiko-kushtetuese, unike, e cila kundrshtoj regjimin themelues t

Republiks se Katrt. N t vrtet, n kt rast, me krijimin e Republiks s Pest, ne kemi po

ashtu dshmi post-faktuale pr llojin e regjimit q do plotsonte krkesat e Golistve gjat viteve

t hershme t paslufts. N kt rast, ather, edhe pse nuk kundrshtoj demokracin si t till,

partia e Golit arsyeshm mund t konsiderohet si relativisht kundr-sistemit n refuzimin e

legjitimitetit t regjimit n t cilin ather vepronte. Pr me tepr, kjo opozit kundr sistemit ka

11 Sic e bn t qarte Sartori, modeli (pluralizmi i polarizuar) prshin do lloj t distancs (ideologjike) (Sartori,

1982: 294; prkthimi nga autori).

11


12/34

pasur ndikim t dukshm n mekaniken e sistemit t partive n ato vite t hershme.12

Thn shkurt, konceptimi i kundr-sistemit relativishtmund t prdoret pr t treguar dallimet

ideologjike t partis, t cilat, n kuptimin hapsinor, arrin n nj distanc t lart ideologjike,

krahasuar me partit e tjera q veprojn n nj regjim t caktuar. Duke qen i hequr n hapsirn

ideologjike normalisht q shtyn partin, apo thn m mir zbeh/zvoglon potencialin e partis

pr koalicion dhe n ann tjetr nxit prdorimin e taktikave t tejkaluara n kuptimin e premtimeve

dhe taktikave delegjitimuese n garn elektorale. Partit prandaj mund t definohen si relativisht

pro apo kundr-sistemit varsisht nga marrdhnia me kto karakteristika dhe mund t krahasohen

mbi po at baz. Pr m tepr, prezenca e partive relevante me karakteristika t tilla mund t nxis

mekanik t polarizuar n sistemin partiak. N qoft se prmbajtja objektive e ideologjis s

partis si e till merret si elementi prcaktues i nj partie pr t prcaktuar a sht kundr-sistemitapo jo, ather, si do argumentoj n pjesn e mposhtme, nj rrug tjetr e rindrtimit konceptual

duhet ndjekur.

12 N fjalt e MacRaes: Udhheqsit (e partive qeverisse) q kundrshtonin De Golin n 1947-1953 zbuluan

identifikimin q ata bn ndrmjet sistemit dhe Republiks (MacRae, 1967:315).

12


13/34

Koncepti n analizat empirike t sistemeve politike demokratike: Ideologjikisht kundr-

sistemit

N kt pjes, un s pari do merrem me disa implikime logjike t definicionit t ngusht t partis

kundr-sistemit, dhe mandej me problemet e lidhura me rindrtimin konceptual t nj termi negativ

(kundr-sistemit) nprmjet nj termi pozitiv (sistemit). Pasi t argumentoj se koncepti kundr-

sistem tentohet t prdoret si sinonim pr kundr-demokratik, un nxjerri n pah nj shembull t

rindrtimit konceptual t kundr-sistemit ideologjik bazuar n definicione t pranuara n shkall

t gjer pr demokracin, q trajton e s pari si kategori klasike dhe mandej si kategori radikale.

(Collier and Mahon, 1993).

Duke ndjekur definicionin e ngusht t Sartorit pr partit kundr-sistemit nj parti q do

ndryshonte, n qoft se do mundte, jo qeverin, po sistemin e qeveris sht e dukshme se ndonse

partit kundr-sistemit i drejtojn veprimet e tyre drejt ndryshimeve radikale t sistemit politik,

qllimi i tyre sht, deri tani, i parealizuar. Ndryshe nga nj partirelativisht kundr sistemit dhe

pasojat e saj ekonomike, t cilave m s miri mund tu qasemi n retrospektiv, kundr-sistemit

ideologjik prandaj mund ti qasemi vetm nprmjet rrugs s spekulimeve pr sa i takon qllimeve

t s ardhmes. N fjal t tjera, pasojat e ardhshme jan t hipotetizuara mbi bazn e vlersimit

bashkkohor.13 N nivelin konceptual, problemi kryesor q ngritt kshtu del n pah kur

karakteristikat ideologjike t partive relativisht kundr-sistemit n nj proces politik t dhn nuk

prdorn pr t analizuar funksionimin e sistemit partiak, por m tepr pr t treguar nj sfid pr

legjitimitetin, stabilitetin apo konsolidimin e sistemit t demokracis si t till. N fakt, literatura

sht e mbushur me shembuj t partive q karakterizohen si kundr-sistemit n bazn e karakterit

ideologjik t brendshm (p.sh. Daalder 1966a; Pollack and Gruegel, 1987; Linz and Stepan, 1966;

Fennema, 1997; Pace, 1997; Hanson, 1998; Liberman, 1998; Keren, 2000) dhe t ciln, n t

njjtn koh nuk prdorin asnj referenc t vrtet pr t treguar se si partia dallon nga t tjerat

n sistem, dhe kshtu, se si prezenca e saj ka gjasa t ndikoj n mekaniken e sistemit partiak. Si t

tilla, n qoft se kundr-sistemi shihet si nj opozit objektive pr nj sistem t caktuar, ather q

13 N rastet historikepr shembull, NSDAP n Gjermanin e Vajmarit- klasifikimi kundr-sistemit ideologjikisht

t nj partie sht i bazuar ekskluzivisht n nj gjykim ex post. Sidoqoft gjykimi ex post, do ishte i pamjaftueshm

pr te analizuar rastet bashkkohore, sikur edhe rastet e pasuksesshme historike, t partive ideologjikisht

kundr-sistemit, dhe prandaj duhet t integrohet nga nj vlersim ex ante.

13


14/34

t mund t prdorim konceptin pr analize krahasuese sht s pari e nevojshme t nxjerrim nj

definicion t barabart pr nga objektiviteti n lidhje me at se ka sht ai sistem. Ky definicion

mund t ankorohet n nj rast specifik, dhe prandaj duke mbuluar nocionin e regjimit n t cilin

partia vepron dhe kshtu kundr-sistemin relativ. Sidoqoft, n qoft se koncepti do udhtoj,

ather kjo qartsi do varet nga shkalla prvetsuese e t prgjithshmes. N literaturn q

prqendrohet n ideologjin e partis si baz pr klasifikimin e saj si kundr-sistemit, vetm

prfshirja e sistemit i referohet n njfar shkalle konceptimit t demokracis. Emrtimi kundr-

sistem prandaj sht sinonim me kundr demokracin (dhe kundr-sistemit ideologjik me kundr

demokratizm). Ndonse do ishte m i plqyeshm prdorimi i emrtimit kundr-demokratike

pr kt lloj partie, shumica e autoreve insistojn nprdorimin e kundr-sistemit apo me rrall,

nj nga emrtimet e tjera kundr.Nj shpjegim i mundshm pr kt sht se kjo strategji n t

njjtn koh mnjanon, supozimin e vlerave (value-ladenness) dhe kontestimin e (contestedness)e emrtimit t konceptit kundr-demokraci. Cilado qoft arsyeja, definimi i kundr-sistemit

ideologjik pashmangshm nnkupton prcaktimin se ka saktsisht prfshin demokracia nj

detyre q prbn vshtirsi t mdha konceptuale (p.sh. Collier dhe Adcock, 1999).

Pr qllim t ilustrimit, dhe pr t mnjanuar nj rrug t trthort n definicionet e ndryshme t

demokracis, le t shikojm definicionin e ashtu quajtur procedur minimale e zgjeruar t

raportuar nga Collier dhe Levitsky (1997:433-4), dhe i cili identifikon nj regjim si demokratik n

qoft se prfshin karakteristikat e mposhtme: a. Zgjedhje plotsisht t kontestuara; b. E drejta e

plot e vots dhe mungesa e mashtrimit masiv; c. Mbrojtje efektive e lirive civile; dhe d. Qeveri

t zgjedhura q kan kapacitetin t qeverisin.14 Duke pasur parasysh kt shpjegim, si ne mund t

saktsojm se ka nnkuptohet me kundr-sistemin ideologjik?

sht e nevojshme q t theksohet se kundr-sistemi ideologjik, n vet natyrn e tije sht

fenomen negativ- merret me pyetjen se a sht nj parti kundr nj objekti t caktuar politik. Kjo

ka dy pasoja t rndsishme pr rindrtimin ton konceptual. Sa pr fillim partia nuk kundrshton

t gjitha karakteristikat e sistemit pr tu kualifikuar si kundr-sistemit: Kundrshtimi i vetm njrs

nga to sht i mjaftueshm. S dyti, rindrtimi i nj termi negativ nprmjet referencave pozitive

14 Pr alternativ t definicioneve minimale t demokracis, shih (Sartori 1957: 120), Linz (1978: 5), Dahl (1982, 11), Di Palma(1990: 28), Huntington (1991: 9), Schmitter and Karl (1991), Schmitter (2000). Pr nj krahasim sistematik t definicioneve tteorive t demokracis, shih Schmidt (1997).

14


15/34

prshin analizn e trsive t ndryshme. Kshtu, ndonse sistemi i termit pozitiv i referohet

forms s politikave, termi negativ kundr-sistem i referohet partive (apo grupeve) q veprojn

brenda politikave t tilla. Kjo sht e rndsishme sepse shpjegon marrdhnien ndrmjet

konotacionit dhe zgjatjes tipike t shkalls s abstraktes (Sartori, 1970a, 1984a) apo shkalles

se prgjithshme (Collier and Mahon, 1993) vetm prshndet termin pozitiv (sistemin), dhe jo

termin negativ (kundr-sistemin).

Konvencionalisht, numri i rasteve (zgjatjes) n t cilat koncepti i sistemit q aplikohet do

reduktohet si nj numr i defnimit t zgjerimit t konotacionit. Sidoqoft, n rastin e ktij

definicioni negativ, dhe pasi q sht e mjaftueshme pr t qen kundr vetm njrs nga

karakteristikat e sistemit pr t qen kundr-sistemit, raste t reje t partive kundr-sistemit q nuk

ishin prfshir m par mund t prfshihen n nivele m t ulta te t prgjithshmes, ndrsa rastete tjera mund t prjashtohen edhe pse ato jan prfshir n ndonj nivel m t lart t abstraktimit.

E ter kjo ka pasoja n prdorimin e konceptit pr analizn krahasuese, pasi q numri i rasteve t

mbrthyera nga definicioni i termit pozitiv po ashtu definon fushn e aplikimit t termit negativ.

Kjo mund t sqarohet edhe m tutje n qoft se ne shnojm se termi pozitiv mund t definohet n

nivele m t ulta t abstraktimit duke pasuruar definicionin minimal procedural t demokracis

me karakteristika t mtejshme, sikurse nevoja pr t respektuar t drejtat e njeriut (prtej t

drejtave qytetare dhe politike t domosdoshmris q dosido nnkuptohen n definicionet

procedurale). Ndonse nj koncept i till vshtir se do mund t aplikohej n demokracit e vals

s tret, pa fije dyshimi do reflektonte aspiratat normative legjitime t lidhura me demokraci shum

m t vjetra. T drejtat e njeriut me tej mund t specifikohen si ekonomike dhe t drejta sociale,

apo t drejta kulturore (p.sh. Beetham, 1999), me prfshirjen e t drejtave t tilla si pjes e

nevojshme e definimit t vet demokracis, dukshm duke reduktuar kapacitetin udhtues t

konceptit. Sidoqoft, n t njjtn koh, nj definicion i till i zgjeruar i demokracis qartazi do

rriste numrin potencial t partive ideologjike kundr-sistemit. Pr t dhn nj shembull t thjesht,

nj parti q kundrshton shtimin e t drejtave ekonomike dhe shoqrore t ngulitura n nj form

t avancuar t shtetit t mirqenies do ishte kundr-sistemit n kuptimin ideologjik n ato sisteme

q prqafojn nj definicion t demokracis q i prfshin t drejtat e tilla, por jo edhe n sistemet

e tjera.

15


16/34

N kt mnyr, Partia Progresiste e Norvegjis n vitet e tetdhjeta do konsiderohej si

ideologjikisht kundr-sistemit (q sht, si kundr-demokratike) nn kt shpjegim t zgjeruar t

demokracis15. N ann tjetr, nuk do ishte e mundur parti me t njjtin profil ideologjik t

konsiderohet si kundr-sistemit, le t themi, n kontekstin Amerikan, pasi q vet rasti i Shteteve

t Bashkuara nuk do plotsonte kriteret e definicionit t zgjeruar. N t njjtn mnyr, nj

definicion m abstrakt dhe m pak nnkuptues i demokracis do prfshinte m shum shtete, por

n t njjtn koh do reduktonte numrin e partive t afta pr tu klasifikuar si ideologjikisht kundr-

sistemit.

Me pak fjal, konceptimi ideologjik i kundr-sistemit sht po ashtu domosdo i lidhur me sistemin,

po me nj sistem t ndryshm, dhe n nj mnyr tjetr, ndryshe nga rasti me kundr-sistemin

relativ. Ky dallim sht ky kur koncepti i partis kundr-sistemit prdort n analiznkrahasimtare, pasi q dy kuptimet duhet t jen t liruara, dhe mandej t prdoren pr qllimin q

ata m s miri i shrbejn. Koncepti relativisht kundr-sistemi sht relevant kur vije puna te

analiza krahasuese e funksionit t sistemit partiak. Kundr-sistemi ideologjik, duke qndruar si

opozit pr demokracin, sht nj mjet i rndsishm konceptual pr t analizuar sfidat me

t cilat ballafaqohen lloje t veanta t demokracis. Por para se t kalojm te mnyra se si ky

rindrtim konceptual i ktyre dy formave t kundr-sistemit mund t prdort frytshm

n analizn krahasimtare, sht e nevojshme q t eksplorojm pasojat pr kt analiz nga nj

strategji n t ciln koncepti i demokracis trajtohet si lloj radikal.

Kundr-sistemi ideologjik dhe Demokracia si nj koncept Radikal

Duke kundruar mbi zhvillimet e fundit n teorin e linguistiks, Collieri dhe Mahoni s voni kan

nnvizuar se si modelet e kategorive jo-klasike (term q ata e prdorin si sinonim t konceptit-

shih po ashtu Gerring, 1999: 381) kan sfiduar rregullat klasike t rindrtimit konceptual. N

15 Ignazi prmbledh ideologjin e partis si m posht:(a) Neo-libretist sikur Thateri n politikat ekonomike, ndersa duke mbajtur shrbime sociale me standard t larta duke ju

falnderuar reduktimit t burokracis; b) m pak ndihm vendeve t botes s tret, kufizime pr imigrantt, dhe rikthimin etyre t dhunshm ( n kt rast partia duhet t konfrontoj opozitn q vije nga organizata rinore); c) konsensus pr t hyr nKEE; d) mikpritje feminizmit, pa qen favorizues ndaj nj morali tradicional (aq shum sa organizata rinore sht n favor tde-penalizmit pr prdorimin e drogs); e) m shum ligj dhe rnd.

Disa rreshta m posht, Ignazi mban qndrimin se partia n fjale duhet t cilsohet si kundr-sistemit (Ignazi, 1994: 88-9).

16


17/34

veanti, ata theksojn se si vet koncepti i demokracis sht i prirur q shpesh t prdoret si

koncept radial, me tepr se sa kategori klasike.

Pr koncepte radiale, marrdhnia ndrmjet konotacionit dhe shtimit sht i ndryshm nga ai i

kategorive klasike (Collier and Mahon, 1993 veanrisht 851-2; pr m shum detaje n

kategorit radiale, shih Lakoff, 1987:77-114).16Ndrtuar mbi kt analiz, Collieri dhe Levitsky

(1997) kan analizuar strategjin e ndrtimit t nnlloje t ngushtuara te demokracis, se voni

adaptuar nga shume shkollar si nj mnyr pr t rritur dallueshmrin ndrsa n t njjtn koh

duke mnjanuar tendosjen konceptuale. N qoft se demokracia trajtohet si koncept radial, nj

mbiemr kualifikues do theksonte mungesn e njrs nga karakteristikat e demokracis t

definuara n terma minimal. Prandaj, nnlloji i ngushtuar demokracia jo liberale,pr shembull,thekson se nj numr i veant i rasteve zbeh atributin e mbrojtjes s t drejtave civile t

definicionit minimal t demokracis. Duke ju qasur demokracis si kategori sociale, n t

kundrtn, nj mbiemr kualifikues do u shtonte nj karakteristik atyre q jan t prfshira n

definicionin minimal. Prandaj, nnlloji klasik i demokracis parlamentare nnkupton shtimin e

karakteristiks s veant te ato t definicionit minimal t demokracis q mund t prshkruhet si

ekzekutivi varet nga besueshmria e legjislativit. N fjale t tjera, ndonse nnllojet klasike

identifikojn nnndarje t rasteve t llojit t vrtet, nnllojet e ngushtuara qarkojn nj grumbull

krejtsisht t ndryshm t rasteve nga ato t mbrthyera nga definicioni i konceptit rrnjsor

(Collier and Levitsky, 1997:437-42).

Ky avancim n analizn konceptuale sht veanrisht relevant pr t klasifikuar format e shpeshta

me pak se t prsosura demokratike t vendosura s fundi n vende t ndryshme t bote. Po ashtu

nuk mund t injorohet n analizn e tanishme, veanrisht duke pasur parasysh forcat

kundrshtuese radikale q veprojn n disa nga demokracit e vendosura s fundi, e t cilat shpesh

16 N konceptet radiale, kuptimi sht i lidhur n nj nn-kategori qendrore, apo koncept rrnjsor, i cili

korrespondon me prototipin e kategoris, dhe sht i definuar nga nj trsi e caktuar e karakteristikave. Nga nn-

kategorit qendrore, kategorit jo-qendrore, apo nnlloje t ngushtuara, shfaqen kur nn trsiae atyre

karakteristikave prdoret pr t definuar nj objekt t dhn. Shembull i thjeshte sht ai i nns si kategori

qendrore si e kundrta e njerks apo nna gjenetike, nnkategorit e definuara nga nn trsia e

karakteristikave t atyre q definojn nnn (Collier and Mahon, 1993:848; Lakoff, 1987: 79-90).

17


18/34

m s miri mund t klasifikohen si nnlloje t veanta t ngushtuara t demokracis. Ather cilat

jan pasojat specifike pr udhtimin e kapacitetit t konceptit t partis kundr-sistemitn qoft

se koncepti i demokracis, dhe prandaj ai i sistemitjan t trajtuara si kategori radiale?

Si argumentova m hert, nj parti cilsohet si kundr-sistemit n qoft se kundrshton cilndo

nga atributet e sistemit n nivelin e abstraktimit n t cilin koncepti i fundit sht i rindrtuar.

Partit q kundrshtojn s paku nj nga karakteristikat e demokracis si t pranishme n nnlloje

jan kundr-sistemit aq sa jan partit q kundrshtojn karakteristikat e njjta n demokracit e

vrteta. Pr shembull, qllimet e Frontit Islamik Algjerian t Shptimit n vitin 1991 ishin jo me

pak n prputhje me demokracin, dhe lvizja ishte jo me pak demokratike, sepse Algjeria n at

koh nuk mund t konsiderohej si plotsisht demokratike (e.g. Roberts, 1992). N kt kuptim, nj

analiz e partive kundr-sistemit, ku sistemi demokratik interpretohet si koncept radial, nuk duhett jet e ndryshme nga analiza e partive kundr-sistemit n nj sistem demokratik q kuptohet si

kategori klasike.

Prandaj, partit kundr-sistemit q kundrshtojn nj atribut specifik t sistemit politik n nnlloje

t demokracis s ngushtuar, munden n parim, te analizohen n mnyr krahasuese, qoft

nprmjet versioneve t ndryshme t nnllojeve t ngushtuara apo n krahasim me partit kundr-

sistemit n sistemet plotsisht demokratike, q plotson t gjitha krkesat e definicionit minimal.

Ndonse analiza krahasuese npr llojet e ndryshme t demokracis nuk paraqet asnj problem n

qoft s njsit e krahasimit jan parti kundr-sistemit n vete, n praktik, krahasimet e partive

kundr-sistemit n prgjithsi prekin disa aspekte t marrdhnies s tyre me sistemin politik. Pr

t qen m specifik, prezenca e forcave kundr-sistemit shpesh merret si nj tregues i mungess s

stabilitetit apo legjitimitetit t regjimit demokratik, apo shkalln e tije t konsolidimit demokratik

(p.sh. Linz and Stepan, 1996). N raste t tilla, prdorimi krahasues i konceptit t partive kundr-

sistemit npr lloje t ndryshme t demokracis bhet m problematik. N fakt, n t gjitha

mundsit dhe n nj barazi t t gjitha gjerave tjera, arsyeshm mund t pritet se roli i partive

ideologjike kundr-sistemit n minimumin e legjitimitetit, stabilitetit apo konsolidimit t nj

regjimi demokratik t plot, sht i ndryshm nga ai n nnllojet e ngushtuara t demokracis, ku

pikrisht mungesa e disa nga atributet e demokracis minimale ka t ngjar t ushtroj ndikim t

18


19/34

madh n t njjtin drejtim. Duke pasur n mendje se kriteri optimal pr przgjedhjen e rastit do

varet nga qllimet specifike t hulumtimit, n qoft s marrdhnia ndrmjet prezencs s partive

ideologjikisht kundr-sistemit dhe atributeve t regjimit politik, t tilla sikurse legjitimiteti apo

konsolidimi, qndrojn n brthamn e analizs, ather do ishte e arsyeshme t prdorej koncepti

i partis kundr-sistemit krahasueshm vetm brenda dhe jo nprsecilinnga llojet e ndryshme t

sistemit, qofshin ato lloje t vrteta apo nnlloje t ngushtuara.

19


20/34

Partit kundr-sistemit; Nj tipologji

N kt analiz, dy forma t ndryshme t kundr-sistemit jan veuar. Ne njrn an, partia kundr-

sistemit n kuptimin relativ konsiston me prformancn e vet, dallueshm t lart nga partit e

tjera n hapsirn ideologjike, dhe adoptimi i strategjive izolacioniste t koalicionit dhe

taktikave t propagands centrifugale. Q t dyja, edhe refuzimi i partis pr t hyr n koalicione

(apo refuzimi i partnerve te mundshm) dhe prhapja e mesazheve t tejkaluara n kuptimin e

premtimeve dhe mesazheve delegjitimuese n propagandn elektorale, jan t prirura t izolojn

partin nga t tjert dhe t rrisin polarizimin n sistemin e partis. Nj parti ideologjikisht kundr-

sistemit n ann tjetr, konsiston me mosprputhshmrin e referencave t saj logjike, dhe prandaj

me qllimet e saj politike, me demokracin. Definicioni i konceptit t dyt n nivele t ndryshme

t abstraktimit ka pasoja t rndsishme pr kapacitetin udhtues t konceptit t partis kundr-sistemit n kuptimin ideologjik.

do marrje parasysh e dobis s ksaj analize konceptuale duhet ta marr udhheqjen nga

vzhgimi preliminar se dy format e kundr-sistemit nuk jan natyrshm t studiuara n vete, por

n raport me nj sistem. Pjest e m hershme kan theksuar se kundr-sistemi ideologjik dhe

relativ kan sisteme t ndryshme t referencs, dhe i lidhin ato n forma t ndryshme. Kundr-

sistemi ideologjik i partive apo grupeve sht i rndsishm n lidhje me sistemin demokratik si

trsi, dhe ka gjasa t ket ndikim (duke kundrshtuar nj apo m shum nga karakteristikat e tije

fondamentale) n stabilitetin e ksaj t fundit, legjitimitetin, apo konsolidimin, n shembujt e

prmendur m hert. Sidoqoft, relativiteti i partive kundr-sistemit , sht i rndsishm pr

sistemin e partis, pasi q ka gjasa t ket ndikim n mekaniken e ksaj t fundit, duke e shtyr at

drejt polarizimit dhe centrifugalitetit t shtuar. N fjal t tjera, vzhgimet mbi konceptin e

kundr-sistemit t nj partie jan natyrshm t nxjerra n mnyr q t fitojn njohuri n nj njsi

t ndryshme, m t lart t analizs. Tipologjia n Figurn 1. Thekson ndikimin e dy formave t

partive kundr-sistemit dhe n sistemit politike dhe partiake, dhe identifikon lloje t ndryshme t

partive.

Me qllimin pr t ilustruar tipologjin, vlersimi i relativitetit t konceptit kundr-sistem sht i

bazuar n nj vlersim t prgjithshm t koalicionit t nj partie dhe strategjit propaganduese,

20


21/34

m tepr se se n lokacionin e saj n hapsirn ideologjikeedhe pse t gjith shembujt e paraqitur

ktu ndajn piken e prbashkt, duke qen kshtu t vendosura n nj hapsir jashtzakonisht

garuese.17 Prandaj, nj parti do klasifikohej n pjesn e majt t tabels s tipologjis nse adapton

strategji t izolimitpr t tentuar t ndrtoj nj pol t ndar t sistemit dhe t refuzoj pr t

hyr n koalicione (n nivelin kombtar), dhe t prqendrohet n taktikat propaganduese t

tejkalimit t premtimeve, sistematikisht duke kundrshtuar dhe diskredituar disa nga vlerat

themeltare t regjimit, pr t cilat pajtohen t gjitha partit e tjera.

Relativisht kundr-sistemit

Po Jo

PoIdeologjikisht

kundr-sistemit

Jo

Kjo nuk nnmon rndsin e distancs ideologjike t puns s Sartorit. Prkundrazi, nj distanc

e lart ideologjike ndrmjet partive (nj pasoj e mundshme e numrit t madh t partive relevante

q garojn n t njjtn hapsir ideologjike) mbetet faktor shume i rndsishm shpjegues pr

shfaqjen e mekaniks s sistemeve partiake t polarizuara. Sidoqoft, si e shpjegova m hert,

tipologjia e Figurs 1. tenton t klasifikoj partit n kuptimin e ndikimit t tyre n sistem (n

rastin e relativitetit t kundr-sistemit, sistemit te partis). Drejt ktij qllimi, prqendrimi n

koalicion dhe strategjit e propagands jo vetm ofrojn nj tregues m imediat sesa distanca

ideologjike, po jan po ashtu veanrisht t prshtatshm. N fakt sipas Sartorit, arsyeja se pse nj

distanc e madhe ideologjike qndron shpesh n bazn e mekanikes s polarizuar sht sepse ofron

taktika centrifugale t shprblyeshme nga elektoratipr partit. Sartori e bn t qart se modeli

i tij nuk sht prcaktues: partit mund t kundrveprojn ndaj tendencs s sistemitparashikimi

17 Nj operacionalizim dhe matje m e holluar e relativitetit t kundr-sistemit do prfshinte disa problem

metodologjike dhe praktike, duke prfshir, pr shembull, mostrn dhe kodimin e burimeve t propagands,

diskutimi pr t cilat do kalonte kufijt e ktij artikulli. Natyra e konceptit dukshm do shkaktonte matje t

ndryshme t pranueshme dhe t vlefshme, varsisht nga qllimi specifik dhe konfigurimi I hulumtimit.

Partit tipike kundr

sistemit

Partit polarizuese Partite tipike pro sistemit

PKS-t akomoduese

PKS-t jo relevante

21


22/34

i vetm i teoris sht se, n at rast, humbja e votave sht e mundshme (p.sh. Sartori, 1982: 203-

7, 305-6). N fjal t tjera, puna e Sartorit lejon mundsin q elita e partive, pr nxits t ndryshm

nga ata elektoral, mund t mos e adaptoj koalicionin polarizues dhe strategjit propaganduese

madje edhe n prezencn e nxitsve ideologjike pr t vepruar kshtu, dhe anasjellas, dhe kshtu

t ket nj ndikim t pavarur n sistemin funksional t partis.18

Vlersimi i partis ideologjikisht kundr-sistemit varet nga definicioni i demokracis i prdorur n

analiz.19 N shembujt e mposhtm, un kam zgjedhur nj definicion minimal-procedural t

demokracis, i cili lejon krahasime goxha t gjera, dhe q kan trajtuar demokracin si nj kategori

klasike. Sidoqoft, si u shpjeguara m hert, strategji t ndryshme t rindrtimit konceptual jan

t mundshme. Prandaj, nj parti sht ideologjikisht kundr sistemit kur kundrshton cilndo nga

karakteristikat e definicionit minimal te demokracis (kontestim t plot t zgjedhjeve, gjithprfshirje; paansi t vots; t drejta civile; fuqi reale e zyrtareve t zgjedhur).20

Partit e prfshira n pjesn e lart t ans s majt, dhe n pjesn e ult t ans s djatht t tabels

18 Situata e tanishme e sistemit partiak Austriak ofron nj shembull interesant n kt shtje; prderisa partia

ekstreme e krahut t djatht Partia Liberale Austriake, sigurisht q kontribuoj n polarizimin e prgjithshm tsistemit gjat kohs n opozit, kontributi sht shum m i vogl tani q partia sht n qeveri. Pr t dhn nje

shembull tjeter, Daalder thekon mundesia e fitores se gares centripetale poashtu ne nje system me nje numerrelativisht t madh t partive, si ka ndodhur n Norvegji. Ndonse mungesa e ekstremistve t shumt pa fijedyshimi ndrtoj nj element t rndsishm pr shpjegimin e mungess s polarizimit dhe triumfimit t

tendencave centripetale n garn e sistemit partiak Danez, Daalder mban qndrimin se partit Daneze msuan

t garojn centripetalisht dhe prandaj kan dhn nj kontribut t rndsishm drejt depolarizimit. (Daalder,

1984: 103).

19 Ngjashm me kundr-sistemin relativ, po ashtu nj matje m e holluar e kundr-sistemit ideologjik, edhe pse I

mundshm, do nnkuptonte edhe diskutimin e problemeve q do ishin fort t lidhura me konfigurimin aktual t

hulumtimit. Prve problemeve t definicionit domosdoshmrisht t nnkuptuara nga nj koncept I kontestuar

ne esenc i till sikur demokracia (Gallie, 1956), nj operacionalizim i sofistikuar i konceptit t kundr-sistemit

ideologjik duhet po ashtu t konfrontohet, pr shembull, detyra e lodhshme pr gjetjen e matjeve t sakta dhe t

besueshme t karakterit ideologjik t nj entiteti ideologjik, sikurse nj parti politike apo grup. Pr nj diskutim t

problemeve metodologjike t prfshira n kt operacion, shih Gerring (1998: 51-4 and 287-98), prderisa

reflektimet n t njjtn shtje n lidhje direkte me hulumtimin krahasues t partive ekstremiste gjinden n

Mudde (2000: 19-24).

20 Kto kritere deri n nj shkal t caktuar, jan t lidhura kohrisht, pasi q i referohen nj definicioni

bashkkohor minimal pr demokracin. N qoft se dikush dshiron ta zgjeroj krahasimin n periudha m t

hershme, n t cilat demokracia minimale prgjithsisht ishte par si e prshtatshme, pr shembull, me nivel m

t ult t prfshirjes se sa q do t mund t behej, ather nj strategji e mundshme sht ajo e lidhjes s kriterit

t prfshirjes me konceptin e vet aktual n periudha t ndryshme.

22


23/34

s tipologjis nuk paraqesin probleme t veanta. Pjesa e poshtme n ann e djatht prfshin partit

puro pro-sistemit, ato q nuk sfidojn demokracin, e as nuk kan ndonj efekt polarizues n

mekaniken e sistemit t partis. Qelia e lart n pjesn e majt prmban partit tipike kundr-

sistemit, t cilat sfidojn edhe demokracin por kan edhe efekt polarizues n sistemin funksional

t partis. Qelia e poshtme n ann e majt prfshin partit polarizuese, t cilat nuk paraqesin

ndonj karakteristik ideologjike t kundr-sistemit, po t cilat sidoqoft, inkurajojn mekaniken e

polarizuar n sistemin partiak n baza minimalisht jetgjate, duke praktikuar tejkalimin e

premtimeve n garn elektorale, dhe duke qen jo i negociushem pr koalicion, apo i pabes n

koalicion.

Nj paralajmrim sht i nevojshm ktu; sht e rndsishm t theksohet se parti t tilla do

konsideroheshin krejtsisht kundr-sistemit n qoft se puna teorike e Sartorit do prdorej nanalizn krahasuese t sistemit partiak, pasi q ato jan t pajisura me kundr-sistemin relativ, q

sht karakteristike kye n at lloj analize. Ndonse riemrtimi i tyre n tipologji si parti

polarizuese nuk do t duhej ta fshehte kt fakt, kjo nisje e pjesshme nga kuptimi origjinal i

Sartorit duket se sht i plqyeshm pr dy arsye. E para, prdorimi eksplicit dhe korrekt i

prdorimit t kornizs s Sartorit pr analizn e mekaniks s sistemit t partive sht

krahasueshm m pak e shpesht sesa analiza e regjimeve demokratike n t cilat termi kundr-

sistem prdoret n kuptimin e vet ideologjik. S dyti, pas rnies s ideologjive totalitare,

mbulimi i njra tjetrs n mnyr empirike ndrmjet dy formave t kundr-sistemit sht shum

me pak e shpesht se sa n dekadat e kaluara.

Kur vijm t partit e tjera n qelit e Figurs 1, t dy llojet n qelin e lart n ann e majt t

tipologjis nuk kan ndikim t rndsishm polarizues n mekaniken e sistemit t partis, por edhe

krahas ksaj paraqesin rrezik pr demokracin. Analiza e partive me kto karakteristika bn thirrje

pr nj diskutim preliminar t problemit n prag t relevancs s partis n sistemin partiak, dhe

n sistemin politik si trsi. Sipas fjalve t Sartorit, nj parti kundr-sistemit sht relevante pr

funksionimin e sistemit partiak n qoft s ndikon drejtimin e gars dhe bn q nxitjet centrifugale

t mbizotrojn n t. Nj tregues i ksaj karakteristike sht de factofuqia e vetos q partit n

fjal mund ta ushtrojn n legjislativ (Sartori, 1976:124). N kontekstin e ksaj analize, kriteri i

relevancs s partis relativisht kundr-sistemit mund t riformulohet si funksion i madhsis dhe

23


24/34

zgjatjes s partis.21 Prandaj, nj parti relatvisht kundr-sistemit sht relevante kur mund t

pengoj, apo t bj m t vshtir formimin e koalicioneve bipolare t cilat edhe ashtu do

formoheshin sikur n rastin e prmendur m hert t Partis Progresiste Daneze. E njjta vlen

kur nj parti prkrah strategji t tilla izolimi duke prqendruar propagandn e vet n diversitetin

radikal t partis me respekt pr partis e moderuara fqinje sikur p.sh. n rastin e Partis se Ri

themeluar Komuniste Italiane n vitet e nntdhjeta, pr t ciln do shohim me von. N ann

tjetr, N qoft se partia sht shum e vogl, apo arrin madhsi t konsiderueshme por zgjat nj

periudh t shkurt kohore, ather strategjit e saj t koalicionit dhe propaganda nuk do pengonin

formimin e koalicioneve bipolare, dhe partia do ishte jo relevante pr funksionin e prgjithshm

t sistemit t partis, dhe, si e till, e pavlefshme pr tu marr parasysh n analizn krahasuese t

sistemeve partiake.

Por prap, nj parti kaq e vogl e jetshkurtr jo domosdoshmrisht duhet t prjashtohet nga

studimet krahasuese t shkalles s legjitimitetit, stabilitetit, apo konsolidimit t sistemeve t

ndryshme demokratike. N kontekstin e sistemit politik si trsi, nj parti e vogl mund t jet e

rndsishme sepse ka kontakt organik me grupe m t mdha kundr-sistemit e madje edhe lvizje

terroriste pr shembull.

N fjal t tjera, relevanca analitike e partive ideologjikisht kundr-sistemit varet nga problemi

aktual i studiuar. Prandaj nj parti mund t jete jo relevante pr mekanikn e sistemit partiak, dhe

n t njjtn koh, t jet shum e rndsishme pr studimin e aspekteve specifike t sistemit

politik.

Prandaj, partit jo relevante kundr-sistem jan ose shum t vogla, ose jetgjatsia e tyre sht

shum e shkurt pr t pasur ndonj ndikim t rndsishm n mekaniken e sistemit t partis.

Statusi i tyre relevant sht jo relevant. N ann tjetr, partit akomoduese kundr-sistem, kan

21 Ky sht kriter me pak krkues se sa i Sartorit, dhe si i till mund t mbaj prgjegjsi m shum pr zhvillimet e

fundit n shum sisteme partiake, ndonjher duke paraqitur nj mekanik jo krejtsisht t polarizuar, por as duke

poseduar t gjitha karakteristikat e pluralizmit t moderuar (jo t polarizuar), shpesh pr shkak t prezencs s

partive relative kundr-sistemit t cilat edhe ashtu nuk kan forc t mjaftueshme t ushtrojn fuqin e vetos de

facton legjislativ. Edhe pse n disa raste relevancs s nj partie do jet e vshtir pr tiu qasur n mnyr

absolute ( si do ishte po ashtu me kriterin origjinal t Sartorit, n do nivel), kriteri i adaptuar ktu po ashtu e bn

t mundur llogaridhnien pr fazat tranzicionale te sistemet partiake, t cilat mund te preluden nj polarizim t

plot t sistemit, apo t nje integrim i plot i partive kundr-sistemit.

24


25/34

madhsi t mjaftueshme dhe/apo jetgjatsi t mjaftueshme sa pr t pasur ndikim potencial n

mekaniken e sistemit t partis, por nuk kan efekt polarizues n t. I bije q, pamarr parasysh

prirjen e tyre kundr-sistemit ideologjikisht, partit akomoduese kundr-sistemit jan t

negociueshme pr koalicion dhe besnike n kolacion (prandaj nuk inkurajojn shum-polaritetin

dhe praktikojn pak ose nuk praktikojn fare taktiken e premtimeve t tejkaluara) prandaj nuk

nxisin garn centrifugale. Partit akomoduese kundr-sistemit mund t adaptojn strategji t tilla

pr arsye t ndryshme: adaptim pragmatik, t cilat ndryshimi ideologjik ende nuk i ka gjetur si t

prshtatshme, apo thjesht pr taktikat, me qllim q t arrihen qllimet vrtet t rndsishme

politike nprmjet mjeteve jo konfrontuese apo n nj faz t m vonshme.

Ka disa shembuj t partive tipike kundr-sistemit; pa pasur nevoj q t kthehemi prapa t partit

totalitare t periudhs ndrmjet viteve t lufts, dikush mund t prmend partit KomunisteFranceze, Finlandeze dhe Italiane y dekads s par t lufts s ftoft, lvizja sociale Italiane

neofashiste, disa raste t formacioneve t fundamentalistve fetar n vitet e fundit. Shembuj t

partive jo relevante kundr-sistemit jan partia Komuniste Austriake, dhe Partia komuniste Belge,

aktive (dhe pa fije dyshimi duke shfaqur kundrshtim ideologjik ndaj sistemit) pr nj koh t

gjat, por gjithmon shume e vogl pr t pasur ndikim t rndsishm n mekaniken e sistemit

partiak. Rastet e partive jo relevante kundr sistemit q kan pasur lidhje t forta me grupet kundr

sistemit jan Sinn Fein n Britani t madhe, dhe Herri Batasuna n Spanj n dekadat e fundit,

respektivisht t lidhura me formacionet IRA dhe ETA. Sistemi kombtar partiak i vendeve t tyre

ka qen praktikisht i pandikuar n mekaniken e tyre nga shfaqja dhe strategjit e partive t tilla,

por prap, vshtir q mund t thuhet se partit n fjal nuk jan relevante pr jetn e sistemeve

demokratike Britanike dhe Spanjolle. Krahu i djatht ekstrem Gjerman, Partia Nacionalo

Demokratike Gjermane n vitet e gjashtdhjeta, dhe n veanti ndrmjet viteve 1966 dhe 1969, ka

pasur ndikim t kufizuar n mekaniken e sistemit partiak ani pse kan pasur fuqi t konsiderueshme

elektorale. Edhe krahas ksaj, partia sht jo relevante pr studimet e krcnimeve t krahut t

djatht ekstrem [pr demokracin n Gjermani. Konsiderimi analog mund t bhet nga partit

ekstreme t krahut t djatht sikur Republikant dhe Unioni i Popullit Gjerman n dekadat e fundit,

sigurisht m relevant pr degzimet dhe kontaktet me grupet kundr-sistemit se sa pr fuqin e

tyre elektorale. Si shembuj t partive akomoduese kundr-sistemit mund t prmenden partit

komuniste q n disa vende kan hyr n koalicion n nivele t ndryshme prderisa kan mbajtur

25


26/34

pozicion ideologjik ortodoks. Kjo ka ndodhur pr shembull, gjat gjysms s dyt t viteve t

tridhjeta; koalicionet e qeveris s Frontit Popullor n Franc dhe n Spanje. Partia komuniste

Franceze mund t konsiderohet si parti akomoduese kundr-sistemit po ashtu edhe n vitet e

tetdhjeta, kur hyri n nj koalicion qeveriss t krahut t majt (Mair, 1996: 93). E njjta sht e

vlefshme apo mund t aplikohet edhe te Partia komuniste Italiane n gjysmn e dyt t viteve t

shtatdhjeta, kur ndoqi strategjin e hyrjes n koalicion qeveriss me Kristiano Demokratet.

Ndonse kjo strategji, e emrtuar si kompromis historik, vetm konkretizoj te Komunistet

prkrahje t jashtme pr qeverin, ndryshimi n strategjin e koalicionit t Partis Italiane

komuniste u konsiderua nga Farneti si me ndikim t madh n funksionimin e sistemit partiak

Italian, duke prcaktuar ndryshimin e saj nga pluralizm t polarizuar n centripetal(Farenti,

1983).22 Si shembuj t t njjtit lloj, Partit komuniste Islandeze dhe Finlandeze, t cilat u futen n

koalicionin qeveriss n vitet e gjashtdhjeta dhe t shtatdhjeta mund t prmenden. Ndonsesecila nga kto raste dukshm ka disa veantit e veta, ato t gjitha ndajn nj t prbashkt:

prkushtimi ideologjik i ktyre partive pr demokracin ishte tejet i dyshimt, por strategjit e tyre

propaganduese dhe t koalicionit nuk i kontribuuan n ato periudha polarizimit t sistemit partiak

(Pulzer, 1987: 20).

Pr aq koh sa partit polarizuese jan shtja, ndaras nga rastet e prmendura para dshtimit t

Irish Fianna para 1932-tes, partia Progresiste Daneze n vitet e shtatdhjeta, dhe Golistt Francez

n Republikn e katrt, shembuj t tjer mund t gjinden. Partia e ri themeluar komuniste Italiane,

e cila u shfaq n vitin 1991 nga nj ndarje n partin komuniste, vshtir q mund t konsiderohet

si ideologjikisht kundr-sistemit. Por prap, partia n prgjithsi ka qen e pabes n koalicione,

nuk ka hequr dor nga propaganda e saj ekstremiste dhe ka vendosur qeverin e qendrs s majt

ne raste t vshtira disa here, kshtu q t mund, arsyeshm te cilsohet si nj poli veant n

sistemin partiak Italian. Prafrsisht e njjta mund t thuhet pr partin Gjermane t Socializmit

Demokratik, e cila, edhe pse n mnyr t vazhdueshme e prjashtuar nga qeveria kombtare, nuk

mund t konsiderohet m si element i prkohshm i sistemit partiak Gjerman, pas tri zgjedhjeve

n t cilat n mnyr te vazhdueshme ka arritur t konsolidoj prkrahjen elektorale. Numri i

ulseve t saj n Bundestag (prafrsisht 5 prqind), n fakt, i bn koalicionet e qendrs s majt

22 Ai i referohet n mnyr eksplicite demistifikimit progresiv t mbi premtimeve propagandistike n vitet e

njjta (Farneti, 1983: 239).

26


27/34

m t veshtira, dhe prqendrimi i mbshtetjes s saj n regjionet e varfra t lindjes (ku ka rreth

nj t katrtn e votave) pa fije dyshim forcon shantazhin e vet potencial n lidhje me partit e t

majts s moderuar. Pr m tepr, n qoft se dikush adapton nj definicion minimal t

demokracis, Partia Progresiste Norvegjeze cilsohet si parti polarizuese, n mnyr analoge me

binjaken e vet Daneze.

27


28/34

Prfundimet

Qllimi kryesor i ksaj analize ka qen rindrtimi i konceptit kundr-sistem veanrisht n

marrdhnie me partitpolitike. Koncepti i partis kundr-sistemit vazhdon t ket rndsi t

konsiderueshme pr analizn e sistemeve partiake dhe regjimeve demokratike. Koncepti ishte

shpikur n nj konjoktur politike n t ciln partit q inkurajonin shtytsit centrifugal n garn

elektorale, dhe bnin opozitn e paprgjegjshme (Sartori, 1976: 140) ishin po ashtu kundrshtar

parimor t qeverisjes demokratike. Sidoqoft, shuarja e ideologjive t mdha kundr-demokratike

nuk ka eliminuar ekzistencn e sistemeve t polarizuara partiake: n fakt forma t tjera t opozits

parimorejan shfaqur, t cilat, edhe pse jo t deklaruara qartazi si ideologji kundr-demokratike,

n fakt kan pasur efekt polarizues n sistemin partiak t vendit t tyre. Pr m tepr, prhapja e

fundit e qeverisjes demokratike npr bot ka br n shkall t madhe realitetin e regjimevedemokratike t larmishm, t tilla sa pozita ideologjike t caktuara jan prgjegjse pr dhnien e

iniciativave pr strategji polarizuese n disa lloje t caktuara t politikave demokratike, ndrsa n

disa tjera jo. T ballafaquar me kto zhvillime, implikimet e konceptit t kundr-sistemit duhet

qartsuar, n mnyr q t mos humbin prfitimet analitike t vet konceptit.

Gur themeli i rindrtimit konceptual i prdorur n kt artikull konsiston me shkoklavitjen e dy

formave bazike t kundr-sistemit relative dhe ideologjike dhe qartsimin e rndsis s tyre

pr analiza krahasuese t sistemit partiak dhe respektivisht, regjimeve demokratike. Mbi bazn e

ktij rindrtimi, tri pikat e m poshtme mund t nnvizohen: e para, relativiteti i nj partie kundr-

sistemit nuk sht i caktuar n vetvete nga karakteri i saj ideologjik, por m tepr nga diferenca e

vet ideologjike nga partit e tjera n sistem. Prandaj, partit q nuk do kualifikoheshin si kundr-

demokratike mbi bazn e nj definicioni t dhn pr demokracin munden po ashtu t ken efekt

polarizues n mekaniken e sistemit partiak dhe prandaj mund t jen relativisht kundr-sistemit.

Koncepti i relativitet i kundr-sistemit mund t prdoret pr t krahasuar koalicionin te strategjit

propaganduese t partive npr sisteme, e po ashtu edhe efektet e tyre n mekaniken e sistemit

partiak. sht e rndsishme t theksohet, se si pasoj, ekzistenca e polarizimit dhe prirjes s

natyrshme centrifugale n nj sistem partiak t nj vendi nuk nnkupton n vete se vet natyra

demokratike e regjimit sht n rrezik. Sistemi partiak thjesht mund t prfshij partit

polarizuese t cilat vet mund ti prmbahen krkesave t definicionit minimal pr demokracin.

28


29/34

Anasjellas, dhe kjo sht pika e dyt e rndsishme pr tu theksuar, mungesa a polarizimit dhe

prirjes natyrale sistematike centrifugale n nj sistem partiak nuk sht n vete kusht i mjaftueshm

pr ta konsideruar demokracin si pa krcnime. Konceptet e partive kundr-sistemit jo

relevante dhe akomoduese i referohen saktsisht nj situate ku relativisht parti t mdha dhe

parti kundr-sistemit ideologjikisht jetgjata mund t adaptojn taktika centripetale, apo partit e

vogla dhe jetshkurtra kundr-sistemit t cilat jan t pafata ta shkaktojn polarizimin, mund t

prbejn nj krcenim relevant pr demokracin.

Pr m tepr, rindrtimi konceptual i kundr-sistemit ideologjik trheq vmendjen n faktin se

mungesa e nj prdorimi krahasues t emrtimi n fjale varet nga niveli i prgjithshm n t cilin

koncepti sistem sht rindrtuar. Veanrisht, rindrtimi i sistemit n nivele m t ulta tabstraktimit, i bazuar n m shume se tri definicione minimale t demokracin, lejon n parim nj

numr t madh t partive t konsiderohen si ideologjikisht kundr-sistemit, ndryshe nga do t

ishte shtja n qoft se koncepti i sistemit do rindrtohej n nivele m t larta t abstraktimit.

Sidoqoft, definicione t tilla t pasuruara t sistemit automatikisht kufizojn llupen e krahasimit

n nj numr me t vogl vndsh. N analiza krahasuese, prandaj, koncepti i kundr-sistemit

ideologjik do t duhej thjesht ti referohej atyre partive aktive n politikat e mbrthyera nga nj

definicion i caktuar i sistemit, i cili vendos, cakton, kufijt e krahasimit. Kjo strategji mundson

q te mnjanohet kurthi i tendosjes konceptuale.

Ndarja ndrmjet dy formave t kundr-sistemit, dhe lloje t ndryshme t partive kundr-sistemit,

mund t prdorn n disa forma n analiza krahasuese. Tipologjia e figurs 1. mund t shrbej si

hart konceptualepr krahasime sinkronike t ndikimit t familjeve specifike n kundr-sistem,

t tilla si partit post-komuniste dhe partit e reja ekstreme t krahut t djatht, t cilat s fundi

kan trhequr vmendjen e shum krahasimtareve (p.sh. Ignazi, 1992, 1994; Bull and Heyood,

1994; Mudde, 1995,, 1996, 2000; Bozoki, 1997; Ishiyama, 1997; shih po ashtu von Beyme, 1988).

Qartsimi preliminar i nj definicioni specifik pr demokracin do t mund t vendoste kufijt

hapsinor t prkohshm t krahasimit, dhe do lejonte klasifikimin e partive t ndryshme sipas

karakterit t tyre ideologjike, ndersa ndikimi i tyre n mekaniken e sistemit partiak do t mund t

paraqitej n tabele n t njjtn kohe. Tipologjia po ashtu mund t prdoret n krahasime

29


30/34

diakronike me qllimin kryesor q t monitoroj evolucionin e partive t lokalizuara n ekstremin

e ndonj hapsire politike t veane n nj apo m shum vende t nj periudhe t caktuar.

Ndryshimet drejt pranimit t vlerave demokratike n ideologjit e ktyre partive ekstreme do i

shtyj ato q t lvizin nga rreshti i lart n rreshtin e ult n tipologji. Kur t gjitha partit n nj

njsi t dhn hapsinore kan braktisur ideologjin e tyre kundr-sistemit, ky do t mund t ishte

tregues se demokracia sht br e vetmja loj n qytet dhe mund t shihet si nj e konsolidimit

demokratik (Linz and Stepan, 1996:6) apo e stabilitetit t qeveris (Taylor and Herman, 1971), pr

shmbull. N mnyr analoge adaptimi stabil i strategjive centripetale do nxis n nje parti

lvizjen nga kolona e djatht e tipologjis n ann e majte. Nj lvizje e gjeneralizuar e ktij

lloji do qndronte nbazn e mbipopullimit t llojit tpluralizmit t moderuar n tipologjin e

sistemeve partiake t Sartorit, t ciln Mair s voni e ka nnvizuar (Mair, 1996:88).

Pr fund, prhapja e kohve t fundit dhe rritja e prhapjes dhe diferencimit t sistemeve

demokratike thrret pr adaptimin e m shum koncepteve t rafinuara q mund t prdoren pr

krahasim npr konfigurime dhe periudha t ndryshme. N tentim pr t konceptualizuar

ndryshimet q format radikale t opozits n demokraci q kane psuar kohve t fundit, strategjia

m e prbashkt e ndjekur nga shkollaret ka qen krijimi i termave t rijn kundr, shpesh ad hoc

pa specifikuar pasojat logjike t aplikimit t tyre ne raste t ndryshme. N vend se t marrin

rrezikun e shtimit, n rastin m t mir, shkaprderdhje n konfuzion(Sartori, 1984a: 50), ky

artikull ka ndjekur nj rrug t ndryshme dhe un shpresoj, m t frytshme t procedimit: at t

rindrtimit t konceptit t vjetr t kundr-sistemit, n vend q thjeshte ta riemronin at, dhe t

qartsonin implikimet dhe mundsit e tije pr prdorim krahasues pas disa zhvillimeve t reja, n

mnyr q t mos humb prfitimet e veta t rndsishme pr analizn e sistemeve politike

demokratike.

30


31/34


32/34


33/34


34/34

Documents

Partitë Kundër Sistemit - Giovanni Capoccia