PDF created with pdfFactory Pro trial version · 2020. 6. 20. · PDF created with pdfFactory Pro trial version

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

http://www.pdffactory.com

ŞİA ÂLİMLERİ BİYOGRAFİSİ

1. Cilt

K e r i m U Ç A R

Alulbeyt Yayınları (Almanya): 05

Kitabın Adı: Şia Âlimleri Biyografisi / Cilt: 1

Yazarı:

Kerim Uçar

Tashih: Latif Yılmaztekin

Mizanpaj & Kapak:

neva

Baskı: Temmuz 2007

Alulbeyt Yayıncılık - Almanya İmam Cafer Sadık Camii

Koloniestr. 106 13359 Berlin

Tel: +49 30 492 73 21 Fax: +49 30 499 978 38

Web: www.imam-sadik.de


http://www.imam-sadik.de


İçindekiler

Önsöz .......................................................................... 19 Kuleyni (r.a) ............................................................... 23

Doğum Yeri ............................................................. 23 Hedef Seçimi ............................................................ 24 Kuleyni'nin (r.a) Üstatları ......................................... 26 Bir Başka Hicret ....................................................... 28 Sigatu'l İslam ............................................................ 29 Usul-u Kâfi'nin Telifi ............................................... 29 Kuleyni'nin (r.a) Metodu .......................................... 31 Kuleyni (r.a) Eğitim Kürsüsünde .............................. 32 Başkalarının Gözünde Kuleyni (r.a) .......................... 33 Kuleyni'nin (r.a) Vefatı ............................................. 34 Mezarı ...................................................................... 35

Şeyh Saduk (r.a) ......................................................... 36 Doğum Yeri ............................................................. 36 Neseb ve Soyu .......................................................... 37 Muhammed'in (r.a) Doğumu ..................................... 38 Çocukluk ve Gençlik Dönemi ................................... 40 Tahsil Dönemi .......................................................... 40 Rey'de İkameti.......................................................... 41 Hadis Çağı................................................................ 41 İlmî Yolculukları ...................................................... 42 Şeyh Saduk'un (r.a) İlmi Makamı ............................. 43 İmamiye'nin Fakihi ................................................... 44

Başkalarının Gözünde Şeyh Saduk (r.a) .................... 45 Şeyh Saduk'un (r.a) Başlıca Eserleri ......................... 46 Şeyh Saduk'un (r.a) Öğrencileri ................................ 46 Şeyh Saduk'un (r.a) Vefatı ........................................ 47

Sahib b. İbad (r.a) ...................................................... 49 Doğum Yeri ............................................................. 49 Sahib b. İbad'ın (r.a) Ahlakı ...................................... 50 Sahib b. İbad'ın (r.a) Eğitimi ..................................... 50 Sahib b. İbad'ın (r.a) Telifatı ..................................... 51 Sahib b. İbad'ın (r.a) Üstatları ................................... 52 Sahib b. İbad'ın (r.a) Öğrencileri ............................... 52 Sahib b. İbad (r.a) Şiir Meydanında .......................... 53 Güneşin Batışı .......................................................... 54

Şeyh Müfid (r.a) ......................................................... 55 Doğumu Yeri............................................................ 55 Şeyh Müfid'in (r.a) Üstatları ..................................... 56 Şeyh Mufid (r.a) Döneminde İslam Âlemi ................ 56 Şeyh Müfid (r.a) Önderlik Kürsüsünde ..................... 57 Yeşil Mektuplar ........................................................ 58 Şeyh Müfid'in (r.a) Hayatından Hikâyeler................. 59 Şeyh Müfid'in (r.a) Ahlakı ve Maneviyatı ................. 60 Şeyh Müfid (r.a) Eğitim ve Telif Meydanında .......... 60 Şeyh Müfid'in (r.a) Ölümü ........................................ 60

Seyyid Murtaza (r.a) .................................................. 62 Doğum Yeri ............................................................. 62 Eğitiminin Başlangıcı ............................................... 63 Seyyid Murtaza'nın (r.a) Üstatları ............................. 64 Seyyid Murtaza'nın (r.a) Öğrencileri ......................... 64 Seyyid Murtaza'nın (r.a) Ders Metodu ...................... 65 Seyyid Murtaza'nın (r.a) Daru'l-İlim Ve Kütüphanesi 65 Seyyid Murtaza'nın (r.a) Telifleri .............................. 66 Seyyid Murtaza (r.a) Dördüncü Asrın İhya Edicisi.... 67



Başkalarının Gözünde Seyyid Murtaza (r.a) .............. 68 Seyyid Murtaza (r.a) ve Toplumdaki Görevleri ......... 69 Seyyid Murtaza'nın (r.a) Vasiyeti ............................. 70 Seyyid Murtaza'nın (r.a) Ölümü ................................ 71

Neccaşi (r.a) ................................................................ 72 Bağdat Ufuklarında Bir Yıldız .................................. 72 Bağdat Semalarında Bir Yıldız ................................. 73 İlahi Vahiy ile Tanışma ............................................ 74 Neccaşi'nin (r.a) Üstatları ......................................... 75 Neccaşi, Şeyh Müfid ve Seyyid Murtaza'nın Huzurunda 76 Neccaşi (r.a) Döneminde Şia'nın Durumu ................. 77 Neccaşi'nin (r.a) Muasırları....................................... 78 Neccaşi'nin (r.a) Eserleri ........................................... 78 Ayrılık Hadisi ........................................................... 80

Şeyh Tusi (r.a) ............................................................ 81 Doğum Yeri ............................................................. 81 Asrın Güneşi ............................................................ 82 Aşk Diyarına Hicret .................................................. 83 Şia'nın İlk Üniversitesi ............................................. 84 Değerli Eserleri ........................................................ 84 Şeyh Tusi'nin (r.a) Ölümü......................................... 86

Seyyid Razi (r.a) ......................................................... 87 Bağdat Semalarında Bir Yıldız ................................. 87 Seyyid Razi'nin (r.a) Üstatları ................................... 89 İlk Yatılı Medrese ..................................................... 92 Okyanustan Bir Damla ............................................. 93 Büyük Görev ............................................................ 94 Başkalarının Gözünde Seyyid Razi (r.a) ................... 95

Allame Tabersi (r.a) ................................................... 97 Doğum Yeri ............................................................. 97 Allame'nin (r.a) Eğitimi ............................................ 98 Allame Tabersi (r.a) Şiir Meydanında ....................... 99

Kutlu Hicret ............................................................. 99 Şeyh Tabersi'nin (r.a) Telifleri ................................ 100 Vahdet Aynası Allame Tabersi ............................... 103 Allame Tabersi'nin (r.a) Ölümü .............................. 104

Kutbuddin Ravendi (r.a) .......................................... 105 Doğum Yeri ........................................................... 105 Kutbuddin Ravendi'nin (r.a) Üstatları ..................... 106 Kutbuddin Ravendi'nin (r.a) Öğrencileri ................. 107 Kutbuddin Ravendi'nin (r.a) Eserleri....................... 108 Başkalarının Gözünde Kutbuddin Ravendi ............. 111 Kutbuddin Ravendi'nin (r.a) Ölümü ........................ 112

İbn-İ Şehraşub (r.a) .................................................. 113 Doğum Yeri ........................................................... 113 İbni Şehraşub'un (r.a) Üstatları ............................... 114 İbni Şehraşub'un (r.a) Öğrencileri ........................... 116 İbni Şehraşub'un (r.a) Eserleri ................................. 116 İbni Şehraşub (r.a) Şiir Meydanında ....................... 117 Başkalarının Gözünde İbni Şehraşub (r.a) ............... 118 İbni Şehraşu'un (r.a) Vefatı ..................................... 119

Seyyid İbni Tavus (r.a) ............................................. 120 Doğum Yeri ........................................................... 120 Seyyid b. Tavus'un (r.a) Üstatları ............................ 121 Fakih ve Arif Seyyid b. Tavus (r.a) ......................... 122 Seyyid b. Tavus'un (r.a) Evliliği ............................. 122 Şeytan'ın Başkenti .................................................. 123 Yeşil Hatıralar ........................................................ 125 Seyyid b. Tavus'un (r.a) Öğrencileri ....................... 126 Seyyid b. Tavus'un (r.a) Eserleri ............................. 127 Son Yolculuk.......................................................... 127

Nasiruddin Tusi (r.a) ................................................ 130 Doğum Yeri ........................................................... 130 Nasiruddin Tusi'nin (r.a) Eğitimi ............................ 131



Kargaşalı Dönemler ................................................ 133 Nasiruddin Tusi'nin (r.a) Ahlakı ............................. 135 Nasiruddin Tusi'nin (r.a) Öğrencileri ...................... 136 Nasirddin Tusi'nin (r.a) İlmi ................................... 137 Nasiruddin Tusi'nin (r.a) Ölümü ............................. 138 Nasiruddin Tusi'nin (r.a) Çocukları ......................... 138

Muhakkik Hilli (r.a) ................................................. 140 Bağdat İlimler Havzası ........................................... 140 Doğumdan Eğitime................................................. 141 Muhakkik Hilli'nin (r.a) Üstatları ............................ 142 Muhakkik Hilli'nin (r.a) Öğrencileri ....................... 142 Muhakkik Hilli'nin (r.a) Eserleri ............................. 144 Fekahet Güneşinin Batışı ........................................ 145

Allame Hilli (r.a)....................................................... 146 Doğum Yeri ........................................................... 146 Allame Hilli'nin (r.a) Eğitimi .................................. 147 Allame Hilli'nin (r.a) Üstatları ................................ 148 Allame Hilli'nin (r.a) Öğrencileri ............................ 149 Allame Hilli'nin (r.a) Asrı ....................................... 150 Allame Hilli'nin (r.a) Fazileti .................................. 154 Hille Yıldızının Batışı ............................................. 156

Şehid-i Evvel (r.a) ..................................................... 157 Doğum Yeri ........................................................... 157 Evlilik ve Çocukları ................................................ 159 Şehid-i Evvel'in (r.a) Hicreti ................................... 160 Vatana Dönüş ......................................................... 161 Kalıcı Miraslar ....................................................... 162 Şehid-i Evvel'in (r.a) Şahsiyeti................................ 163 Şehid (r.a) Dimeşk Zindanında ............................... 165 Şehid-i Evvel'in (r.a) Şehadeti ................................ 166

İbni Fahd-i Hilli (r.a)................................................ 168 Doğum Yeri ve Çocukluğu ..................................... 168

İbni Fahd-i Hilli'nin (r.a) Üstatları .......................... 169 İbni Fahd-i Hilli'nin (r.a) Öğrencileri ...................... 170 İbni Fahd-i Hilli'nin (r.a) Telifleri ........................... 170 İbni Fahd-i Hilli (r.a) Münazara Masasında ............ 172 İbni Fahd-i Hilli'nin (r.a) Ölümü ............................. 173

Muhakkik-i Sani (r.a) ............................................... 174 Doğum Yeri ........................................................... 174 Muhakkık-i Sani'nin (r.a) Üstatları.......................... 175 Muhakkik-i Saninin (r.a) Faaliyetleri ...................... 176 Muhakik-i Sani'nin (r.a) Öğrencileri ....................... 179 Muhakkik-i Sani'nin (r.a) Çocukları ........................ 180 Muhakkik-i Sani'nin (r.a) Şehadeti.......................... 180

Şehid-i Sani (r.a) ....................................................... 182 Doğum Yeri ........................................................... 182 Şehid Sani'nin (r.a) Tahsili ..................................... 183 Şehid Sani'nin (r.a) Yetiştirdiği Öğrenciler ............. 184 Şehid Sani'nin (r.a) Maneviyatı ............................... 185 Şehid Sani'nin (r.a) Eserleri .................................... 186 Şehadet Müjdesi ..................................................... 186

Mukaddes-i Erdebili (r.a) ........................................ 189 Doğum Yeri ve Eğitimi .......................................... 189 Başkalarının Gözünde Mukaddes-i Erdebili (r.a) .... 190 Mukaddes-i Erdebili (r.a) ve Safevi Padişahları ...... 191 Mukaddes-i Erdebili (r.a) Eğitim Kürsüsünde ......... 192 Mukaddes-i Erdebili'nin (r.a) Eserleri ..................... 193 Mukaddes-i Erdebili'nin (r.a) Kerametleri ............... 194 Mukaddes-i Erdebili'nin (r.a) Vefatı ....................... 196

Kadı Nurullah Şuşterî (r.a) ...................................... 198 Hicret ..................................................................... 199 Kadı Nurullah Şuşteri'nin (r.a) Eserleri ................... 200 Kadı Nurullah Şuşteri'nin (r.a) Öğrencileri ............. 200 Kadı Nurullah Şuşteri'nin (r.a) Şehadeti .................. 201



Şeyh Bahaî (r.a) ........................................................ 203 Şeyh Bahaî Hanedanı ............................................. 203 Doğum Yeri ........................................................... 204 Şeyh Bahaî'nin (r.a) Üstatları .................................. 204 Şeyh Bahaî'nin (r.a) Öğrencileri .............................. 205 Değerli Fırsatlar ..................................................... 205 Şeyh Bahaî'nin (r.a) Seferleri .................................. 207 Şeyh Bahaî'nin (r.a) Eserleri ................................... 208 Şeyh Bahaî'nin (r.a) Vefatı ..................................... 209

Molla Sadra (r.a) ...................................................... 211 Güneş'in Doğuşu .................................................... 211 Molla Sadra'nın (r.a) Üstatları ................................. 212 Molla Sadra'nın (r.a) Eserleri .................................. 215 Molla Sadra'nın (r.a) Öğrencileri ............................ 215 Molla Sadra'nın (r.a) Ailesi ..................................... 216 Molla Sadra'nın (r.a) Vefatı .................................... 217

Muhammed Taki Meclisi (r.a) ................................. 218 Doğum Yeri ........................................................... 218 Muhammed Taki'nin (r.a) Çocukluğu ..................... 218 Muhammed Taki'nin (r.a) Eğitimi ........................... 219 Muhammed Taki Meclisi'nin (r.a) Üstatları ............ 220 Muhammed Taki Meclisi'nin (r.a) Necef'e Hicreti .. 221 Muhammed Taki Meclısi'nin (r.a) Telifleri ............. 222 Muhammed Taki Meclisi (r.a) Eğitim Kürsüsünde . 223 Muhammed Taki Meclisi'nin (r.a) Vasiyeti ............. 224

Feyz-i Kaşani (r.a) .................................................... 226 Doğumu ve Nesebi ................................................. 226 Çocukluk ve Tahsil Dönemi ................................... 227 Feyz-i Kaşan'inin (r.a) Üstatları .............................. 227 Feyz-i Kaşan'inin (r.a) Öğrencileri .......................... 228 Feyz-i Kaşani'nin (r.a) Eserleri ............................... 229 Âlimlerin Gözünde Feyz-i Kaşani (r.a) ................... 230

Feyz-i Kaşani'nin (r.a) Vefatı .................................. 231 Şeyh Hürr-i Amuli (r.a)............................................ 232

Doğum Yeri ........................................................... 232 Şeyh'in Nesebi ........................................................ 233 Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) Başkalarının Gözünde ....... 234 Şeyh Hürr-i Amuli'nin (r.a) Üstatları ...................... 235 Şeyh Hürr-i Amuli'nin (r.a) Eserleri ........................ 235 Şeyh Hürr-i Amuli'nin (r.a) Seferleri ...................... 237 Şeyh Hürr-i Amuli'nin (r.a) Talebeleri .................... 238 Şeyh Hürr-i Amuli'nin (r.a)Vefatı ........................... 239

Allame Bahrani (r.a) ................................................ 240 Doğum Yeri ve Nesebi ........................................... 240 Allame Bahrani'nin İlmi (r.a) Hayatı ....................... 241 Allame Bahrani'nin Öğrencileri .............................. 241 İkinci Hadis Baharı ................................................. 242 Âlimler Nezdinde Allame Bahrani .......................... 243 Allame Bahrani'nin (r.a) Eserleri ............................ 244 Allame Bahrani'nin (r.a) Ailesi ............................... 245 Allame Bahrani'nin (r.a) Vefatı ............................... 245

Allame Meclisi (r.a) .................................................. 246 Doğum Yeri ........................................................... 246 Allame Meclisi'nin (r.a) Eğitimi ............................. 247 Allame Meclis'nin (r.a) Üstatları ............................. 248 Allame Meclisi (r.a) Eğitim Kürsüsünde ................. 248 Allame Meclisi'nin (r.a) Öğrencileri ....................... 249 Allame Meclisi'nin (r.a) Çalışmalari ....................... 250 Allame Meclis'nin (r.a) Eserleri .............................. 251 Allame Meclis'nin (r.a) Vefatı ................................ 252

Seyyid Nimetullah b. Cezairi (r.a) ........................... 253 Doğum Yeri ........................................................... 253 Seyyid Nimetullah Cezairi'nin Şiraz'daki Üstatları .. 255 Seyyid Nimetullah Cezairi'nin (r.a) Öğrencileri ...... 258



Seyyid Nimetullah Cezairi'nin (r.a) Eserleri ............ 258 Seyyid Nimetullah Cezairi'nin Vefatı ...................... 259

Bahrani Sahib-i Hadaik (r.a) ................................... 260 Doğum Yeri ........................................................... 260 Fedakârlık Aynası .................................................. 262 Şeyh Yusuf Bahrani'nin (r.a) Öğrencileri ................ 264 Şeyh Yusuf Bahrani'nin (r.a) Eserleri ...................... 264 Şeyh Yusuf Bahrani'nin (r.a) Vefatı ........................ 265

Vahid Behbehani (r.a) .............................................. 266 Doğum Yeri ........................................................... 266 Tahsil Dönemi ........................................................ 266 Allah'ın Hücceti ...................................................... 269 Vahid Behbehani'nin (r.a) Siresi ............................. 270 Vahidi Behbehani'nin (r.a) Öğrencileri ................... 273 Kalıcı Miraslar ....................................................... 274 Kerbela Üstadının Vefatı ........................................ 275

Molla Mehdi Neragi (r.a) ......................................... 276 Doğum Yeri ........................................................... 276 İsfahan'a Hicret ...................................................... 277 Kaşan'a Dönüş ........................................................ 278 Molla Mehdi Neragi'nin (r.a) Şahsiyeti ................... 279 Halka Hizmet ......................................................... 280 Başkalarının Gözünde Molla Mehdi Neragi ............ 281 Nerag Güneşinin Batışı ........................................... 282

Seyyid Bahru'l-Ulum (r.a)........................................ 283 Doğum Yeri ........................................................... 283 Muhammed Mehdi'nin (r.a) Üstatları ...................... 284 Seyyid Bahru'l-Ulum (r.a) Hicaz'da ........................ 285 Seyyid Bahru'l-Ulûm'un (r.a) Öğrencileri ............... 286 Seyyid Bahru'l-Ulûm'un (r.a) Eserleri ..................... 286 Seyyid Bahru'l-Ulûm'un (r.a) Ahlakı ...................... 287 S. Bahru'l-Ulûm'un İmamı Zaman ile Görüşmesi .... 289

Güneşin Batışı ........................................................ 291 Mirza Kummi (r.a) ................................................... 292

Doğum Yeri ........................................................... 292 Kum Kentine Hicret ............................................... 293 Mirza Kummi'nin (r.a) İlmi Eserleri........................ 294 Mirza Kummi'nin (r.a) Öğrencileri ......................... 295 Mirzai Kummi'den (r.a) Öğrenelim ......................... 297 Mirza Kummi'nin (r.a) Vefatı ................................. 297

Seyyid Abdullah Şubber (r.a) .................................. 299 Şubber Hanedanı .................................................... 299 Doğum Yeri ........................................................... 300 Şia Mektebinin Taklit Mercii .................................. 302 Seyyid Abdullah Şubber'in (r.a) Eserleri ................. 303 Seyyid Abdullah Şubber'in (r.a) Öğrencileri ........... 304 Seyyid Abdullah Şubber'in Vefatı ........................... 304

Şeyh Murtaza Ensari (r.a) ....................................... 305 Doğum Yeri ........................................................... 305 Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) Ataları ...................... 306 Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) Ailesi ....................... 306 Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) Eğitimi ..................... 307 Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) Üstatları ................... 309 Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) Öğrencileri ............... 309 Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) Telifleri .................... 310 Şeyh Murtaza Ensari Dönemindeki İlim Merkezleri 310 Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) Seferleri ................... 311 Şeyh Ensari'nin (r.a) Merciiliği ............................... 312 Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) Kerametleri .............. 313 Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) Vefatı ....................... 314

Sahib-i Cevahir (r.a)................................................. 316 Doğum Yeri ........................................................... 316 Muhammed Hasan Necefi'nin (r.a) Öğrencileri ....... 317 Muhammed Hasan Necefi'nin (r.a) Telifleri ............ 318



Ayrılık Hicranı ....................................................... 320 Molla Hadi Sebzivari (r.a) ....................................... 321

Doğum Yeri ........................................................... 321 Molla Hadi Sebzivari'nin (r.a) Üstatları .................. 322 Molla Hadi Sebzivari'nin (r.a) Öğrencileri .............. 322 Molla Hadi Sebzivari'nin (r.a) Telifleri ................... 323 Molla Hadi Sebzivari (r.a) Başkalarının Gözünde ... 324 Fakirler Dostu ........................................................ 325 Hekimi Sebzivari'nin (r.a) Vefatı ............................ 326

Mirzai Şirazi (r.a) ..................................................... 327 Doğum Yeri ........................................................... 327 İsfahan'a Hicret ...................................................... 328 Velayet ve Şehadet Diyarına Göç ........................... 329 Mirzai Şirazi'nin (r.a) Öğrencileri ........................... 330 Mirzai Şirazi (r.a) ve Rehberlik Sorumluluğu ......... 331 Mirzai Şirazi (r.a) Siyaset Meydanında ................... 332 Miraza Şirazi'nin (r.a) Kerametleri.......................... 333 Dostlara Veda ......................................................... 335

Seyyid Cemaleddin Esedabadi (r.a) ......................... 336 Doğumu ve Hemadan ............................................. 336 Seyyid'in (r.a) Eğitim.............................................. 337 Seyyid'in (r.a) Tahran'a Hicreti ............................... 337 Seyyid'in (r.a) Necef'e Hicret .................................. 338 Seyyid (r.a) Hindistan ve Afganistan'da .................. 338 Seyyid'in (r.a) Afganistan'daki Faaliyetleri ............. 340 Seyyid (r.a) Mısır'da ............................................... 340 Avrupa'nın Kalbinde Mücadele .............................. 341 Vatana Dönüş ......................................................... 342 Seyyid Cemaleddin Esedabadi'nin (r.a) Eserleri ...... 343 Esedabad Güneşin'in Batışı ..................................... 344

Muhaddis-i Nuri (r.a) ............................................... 345 Nuri Hanedanı ........................................................ 345

Doğum Yeri ........................................................... 346 Yolculuklar ............................................................ 346 Muhaddisi Nuri'nin (r.a) Üstatları ........................... 347 Muhaddisi Nuri'nin (r.a) Eserleri ............................ 348 Muhaddisi Nuri'nin (r.a) Öğrencileri ....................... 349 Muhaddisi Nuri'nin (r.a) Vefatı ............................... 349

Şeyh Fazlullah (r.a) .................................................. 351 Doğumu ve Tahsili ................................................. 351 Vatana Dönüş ......................................................... 352 Öğrencileri ............................................................. 352 Kalıcı Eserleri ........................................................ 353 Şeyh Fazlullah (r.a) Dönemi ................................... 353 İngiliz Konsolosluğunda Eylem .............................. 355 Anayasanın Yazılması ............................................ 356 Son Günler ............................................................. 356 Şehadetten Sonra .................................................... 359

Seyyid Muhammed Kazım Yezdi (r.a) .................... 360 Tahsil ve Tedrisi ..................................................... 360 Seyyid Muhammed Kazım'ın (r.a) Üstatları ............ 362 Taklit Merciliği ...................................................... 362 Tarihi Fetva ............................................................ 363 Kalıcı Eserleri ........................................................ 364 Çocukları ................................................................ 365 Vasileri ................................................................... 366 Seyyid'in Vefatı ...................................................... 366

Mirza Muhammed Taki Şirazi (r.a) ........................ 368 Şirazi'nin Hanedanı ................................................ 368 Şiraz Yıldızı ........................................................... 369 Taklit Merciliği ...................................................... 370 Mirza M. Taki Şirazi'nin (r.a) Öğrencileri ............... 370 Mirza M. Taki Şirazi'nin Eserleri ............................ 371 Mirza M. Taki Şirazi'nin (r.a) Ahlaki Özellikleri .... 371



Mirza M. Taki Şirazi (r.a) Siyaset Meydanında ....... 373 Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin Vefatı ................ 374

Habibullah Şerif Kaşani (r.a)................................... 376 Doğum Yeri ........................................................... 376 Tahsili .................................................................... 376 Molla Habibullah'ın (r.a) Üstatları .......................... 377 Molla Habibullah'ın (r.a) Taklit Merciliği ............... 378 Esrarı Arifane ......................................................... 379 Molla Habibullah'ın (r.a) Öğrencileri ...................... 380 Molla Habibullah'ın (r.a) Eserleri ........................... 381 Molla Habibullah'ın (r.a) Vefatı .............................. 382

Mirza Cevad Aga Meliki (r.a) .................................. 383 Doğum Yeri ........................................................... 383 Kum'da Tedris ve Nefis Tezkiyesi .......................... 384 Mirza Cevad Meliki'inin (r.a) Ahlak Öğrencileri ..... 385 Mirza Cevad Meliki'nin (r.a) Porogramları ............. 386 Mirza Cevad Meliki'nin (r.a) Vefatı ........................ 387

Şeyh Abdulkerim Hairi (r.a) .................................... 388 Doğum Yeri ........................................................... 388 Ş. Abdülkerim Hairi (r.a) Yezd İlimler Havzasında 389 Şeyh Abdülkerim Hairi (r.a) Samerra Havzasında... 390 Kum İlimler Havzasının Kurulması ........................ 391 Şeyh Abdülkerim Hairi'nin (r.a) Eserleri ................. 395 Şeyh Abdülkerim Hairi'nin (r.a) Öğrencileri ........... 395 Şeyh Abdülkerim Hairi (r.a) Halkın Hizmetinde ..... 396 Şeyh Abdülkerim Hairi'nin (r.a) Özellikleri ............ 396 Şeyh Abdülkerim Hairi'nin (r.a) Vefatı ................... 397

Muhaddisi Kummi (r.a) ........................................... 398 Doğum Yeri ........................................................... 398 Necef İlimler Havzasına Hicret ............................... 399 Muhaddisi Kummi'nin (r.a) Ahlaki Özellikleri ........ 400 Muhaddisi Kummi'nin (r.a) Vefatı .......................... 402

Seyyid Ebu'l Hasan İsfahani (r.a) ............................ 403 Doğum Yeri ........................................................... 403 S. Ebu'l Hasan (r.a) İsfahan İlimler Havzasında ...... 404 Seyyid Ebu'l Hasan (r.a) Irak İlimler Havzasında .... 404 Seyyid Ebu'l Hasan İsfahani'nin (r.a) Eserleri ......... 405 Ahlaki Özellikleri ................................................... 406 Vefatı ..................................................................... 407 Çocukları ................................................................ 407

Şerefuddin Amuli (r.a) ............................................. 409 Doğum Yeri ........................................................... 409 Seyyid Şerefuddin Amuli'nin (r.a) Üstatları ............ 410 Vahdet Öncüsü ....................................................... 411 S. Şerefuddin Amuli'nin (r.a) Ziyaret Yolculukları.. 413 Seyyid Şerefuddin Amuli'nin (r.a) Eserleri ............. 415 Seyyid Şerefuddin Amuli'nin (r.a) Vefatı ................ 415



ÖNSÖZ

Bismillahirrahamanirrahim. Hamd âlemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur. Sa-

lât ve selam Resulüne ve onun pak Ehlibeyt'ine (a.s) olsun.

"Andolsun onların (geçmiş peygamberler ve üm-metlerinin) kıssalarında akıl sahipleri için pek çok ibretler vardır."1

Her akıl sahibi geçmiş ümmetin başına gelenler-den ibret alarak bu kıssalardaki ahlaki noktaları, olayların neticesini ve nelerin doğru olduğunu öğre-nir ve böylece doğru yolu seçerek tüm yaşananlardan kendisine pay çıkarır. İnsanoğlunun hayatı baştanbaşa ibretlerle doludur.

Herkesin yaşantısında örnek aldığı ve olgu gösterdiği bir şahsiyet vardır. O kâmil zatların hayatında seyir ve tefekkür etmek insanları onların dönemlerine götürür ve onlar ile yakından bir irtibat kurmalarını sağlar.

1-Yusuf, 111.

20 û Şia Âlimleri Biyografisi

İmam Ali (a.s) oğlu İmam Hasan'a (a.s.) yazdığı vasiyetnamede şöyle buyuruyor:

"Yavrucuğum! Ben, benden öncekiler gibi ömür sürmediysem de, onların yaptıklarına baktım, ha-berleri üzerinde düşündüm, bıraktıkları eserlerini gezdim, böylece, onlardan biri gibi oldum. Belki de başlangıçtan sonuna kadar onlarla birlikte yaşadım ve ömürleri benimle sona ermiş gibi oldu."2

Tarihin seyrini değiştirmiş kanlarıyla tarihin say-falarına yaşantılarıyla fedakârlık, yiğitlik, abitlik, sa-delik vs. damgası vurmuş bu zatların hayatından ibret dersleri almamak imkânsızdır. Çünkü bu şahsiyetler Peygamberler ve İmamlardan sonra örnek insanlar-dır. Her biri kendi dönemlerinde İslam âleminin ön-derliğini yaparak hak din olan İslam ve Şia mekte-binden taviz vermeden zalimlerin karşısında, maz-lumların yanında yer almış, mallarıyla canlarıyla ve kanlarıyla cihad etmişlerdir.

Sizler de kesin olarak Şia'nın büyük fakih ve müç-tehitlerinin kısa da olsa hayatları hakkında bilgi sahi-bi olmak ve mektebe vermiş olduğu hizmetleri öğ-renmek istersiniz.

Yazarlar, bu büyük şahsiyetler ve muhaddislerin hayatlarıyla ilgi onlarca Arapça ve Farsça kitaplar yazılmışlardır.

Kaleme alınmış bu eserlerin herkes tarafından isti-fade edilme imkânı olmadığını düşünerek elinizdeki

2-Nehcü'l-Belaga, 31. mektup



Kerim Uçar û 21

bu değerli eseri çeşitli kaynaklardan yararlanarak siz değerli okuyucuların hizmetine sunmayı bir vazife bildik.

Elinizdeki bu eserde kısa da olsa Şia'nın iftiharları ve büyük müçtehitlerinin biyografileri, üstatları, yetiş-tirdikleri öğrencileri, kültürel ve toplumsal faaliyetleri ve ahlaki yönleri sade bir dille kaleme alınmıştır.

Bu büyük şahsiyetlerin hayatlarından ibret ve dersler alarak saadet ve kurtuluş yolunda başarılı adımlar at-mamızı ve bizlere ışık tutmalarını umuyoruz.

Bu değerli eserin tashihinde ve hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen Sayın Şeyh Latif Yılmaz-tekin ve Hasan Atam kardeşlerime teşekkür eder ve yüce Allah'tan başarılarının devamını dilerim.

Kerim Uçar Temmuz 2007

Cemaidulahir 1428 Berlin - Almanya



KULEYNİ (R.A) SİGATU'L-İSLAM EBU CAFER

MUHAMMED B. YAKUB B. İSHAK [Ö. H/329, M/908]

DOĞUM YERİ İslam topraklarında Abbasi atlarının ayak sesle-

rinden başka bir sesin işitilmediği bir zamanda, Şia'-nın kalbi İran'ın Kuleyn köyünde atıyordu. İşte bu dönemde yani Gaybet-i Sugra döneminde bir çocuk dünyaya geldi.

Babası Yakub b. İshak çocuğun ismini Muham-med koydu. Muhammed'in kulağını çınlatan ilk ses-ler ezan ve ikame sesleriydi. Terbiyesini ilk olarak şefkatli ve iffetli annesinden aldı.

Muhammed (r.a), İslami temel eğitimini, babası ve hadis uzmanı dayısı Ali b. Muhammed b. İbrahim b. Aban'dan aldı. İlköğrenimini Kuleyn'de bitirdikten sonra, Ehli-

1


beyt (a.s) mektebini tanıma, o sınırsız ilim ve vahiy okyanusundan doyana kadar içmek için, Rey şehrine hicret etti.

Vatan, anne ve baba ayrılığı zor gelmesine rağmen Allah için adım atmış ve onun rızasını elde etmek için hicret ettiği için tüm bu sıkıntılar ona pek te zor gelmiyordu.

HEDEF SEÇİMİ Kuleyni (r.a), Rey şehrine hicret ettiği dönemlerde

şehir halkının büyük çoğunluğu Hanifi ve Şafii mez-hebine mensuptu. Ancak etraf köylerde yaşayan Şii-lerin güzel ahlakı Sünniler üzerinde olumlu ve derin etkiler bırakmıştı.

Ayrıca bu bölge, halk arasında Şii bölgesi olarak tanınıyordu.

O zamanlar büyük bir şehir olan Rey'de çeşitli akait ve mezhep mensupları huzurlu ve mutlu bir şe-kilde bir arada yaşıyorlardı. Ama bu huzur dolu ya-şam bazen şahsı çıkar ve menfaatler yüzünden yerini kargaşaya ve ihtilafa bırakıyordu. İsmailiye Fırkasına mensup kimseler, İran üzerin-

de egemenlik kurmak amacıyla bu bölgede kendi akait ve düşüncelerini tebliğ etmeye başladılar. Bu nedenle Rey, İsmailiye, Hanefi, Şafii ve Şia inançla-rının toplandığı merkezi bir bölge konumundaydı.

Kuleyni (r.a), derslerinin yanı sıra diğer mezheple-rin düşüncelerini de öğrendi. Böylece Şia inançlarını ortadan kaldırmak isteyen fırkaları tanıdı. Ayrıca top-



Kerim Uçar û 25

lumun hastalığını teşhis ederek çare ve çözüm yollarını aradı. Toplumun hastalığını insanların Ehlibeyt (a.s) maarif ve hadislerinden uzaklaşmalarında, bu hastalığı tedavi etmenin tek yolunu ise, Ehlibeyt'in (a.s) hadis ve buyruklarını onlara ulaştırmakta görüyordu.

Muhammed (r.a), bu sıkıntılı dönemde hedefini belirlemişti. Bütün ihtilaflardan uzaklaşarak hadis öğrenip, yazmaya başladı. Rey´de yaşayan Ebu'l Ha-san Muhammed b. Esedi Kûfi'nin huzurunda hadis ilmini başarıyla sürdürüyordu. Zamanının çoğunu hadis ilmi öğrenmeye ayırmıştı. Bunun yanı sıra etra-fında olan biten olaylar ve Şiaların sorunlarından il-gilenmeyi de ihmal etmiyordu.

Bir köşeye çekilip sadece kendini kurtarma dü-şüncesinde değildi. Aksine o ihtilaflı ve kargaşalı dönemlerde Şiilerin yanında yer aldı.

Kuleyni (r.a), Karamiteh gibi batıl inanç tebligat-çılarının İslam toplumu üzerindeki tebligatı karşısın-da kahramanca durarak onların inançlarını sağlam delillerle reddetti. Şia toplumunu bilinçlendirmek için "er-Redd-u alal Karamiteh" adlı kitabı yazarak Şiilerin hizmetine sundu.

Kuleyni'nin (r.a) yaşadığı dönemi hadis asrı olarak adlandırabiliriz. Zira başlattığı hadis ilmi ve hadis yazma çalışması tüm İslam ülkelerine yayılmıştı. Bu dönemde hadis ilmi tutkunları, diyar diyar dolaşıp hadis yazıyorlardı.

Ehlisünnet âlimlerinin bu asırda çalışmaları öyle bir hadde ulaştı ki sahip oldukları bütün ilmi değerle-


rinin bu çağa ait olduğunu söylersek mübalağa etmiş sayılmayız. Çünkü Ehlisünnet'in Kutub-u Sitte" adlı eserleri bu dönemde yazılmıştır.

Kuleyni (r.a) bu asırda hadis topluyor ve topladık-larını da yazıyordu. Bu asırda İmam Hadi (a.s), İmam Hasan Askeri (a.s) ve İmam Rıza'nın (a.s) öğrencileri hayatta olmalarına rağmen onlardan sadece küçük hadisler içeren notlar geriye kalmıştı. O notlarda o asırda yok olup gitti ve geriye yazılı bir eser kalmadı.

Resul-i Ekrem (s.a.a) ve Ehlibeyt'ten (a.s) miras kalan hadisler yok olma tehlikesiyle karşı karşıyaydı. Muhaddislerin birer birer ölmeleri ve İmam Zaman'ın (a.f) gaybeti Şiaları bu paha biçilmez sözlerden mah-rum bırakmıştı.

Kuleyni (r.a), zamanın hassas durumunu göz önünde bulundurarak; "Şia'nın bu hassas durumu sağlıklı bir şekilde atlatırsa rahatlığa kavuşacağını düşünüyordu." Hedef ve görevini tamamlamak için muhaddisler ve Ehlibeyt (a.s) öğrencilerinin merkezi olan Kum şehrine hicret etti.

Bu şehirdeki muhaddisler camilerde ve vakıflarda vasıtasız olarak Ehlibeyt İmamlarından (a.s) hadis naklediyorlardı. Bu büyük zatların varlığı hadis âşık-larının akın akın bu şehre gelmelerine neden oluyor-du. Kuleyni'de (r.a) diğer hadis âşıkları gibi oraya hicret etti.

KULEYNİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI Kuleyni (r.a), Ehlibeyt (a.s) âlimleri ve muhaddis-



Kerim Uçar û 27

lerinden birçok hadisler rivayet etmiştir. Rivayet etti-ği hadisleri saymak neredeyse imkânsızdır. Burada Kuleyni'nin (r.a) kendilerinden hadis naklettiği mu-haddislerden bazılarının ismini zikretmeyi uygun gö-rüyoruz:

1-Ebu Ali Ahmed b. İdris el-Eşarî el-Kummi (r.a) 2-Ahmed b. Abdullah b. Ümeyye (r.a) 3-Ebu'l Abbas Ahmed b. Muhammed b. Said b.

Abdurrahman el-Hamedani (r.a) 4-Ebu Abdullah Ahmed b. Asim el-Asimi el-Kûfi (r.a) 5-Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsa el-Kûfi (r.a) 6-Ahmed b. Mihran (r.a) 7-İshak b. Yakub (r.a) 8-Hasan b. Hafif (r.a) 9-Hasan b. Fadl b. Yezid el-Yemani (r.a) 10-Hüseyin b. Hasan el-Hüseyni el-Esved (r.a) 11-Hüseyin b. Ali el-Alevi (r.a) 12-Hüseyin b. Hasan el-Hüseyni el-Alevi (r.a) Kuşkusuz ki her üstadın Kuleyni (r.a) üzerinde bir

etkisi olmuştur. Ancak bunların arasında adeta Kuleyni ile özleşen bir şahsiyet göze çarpıyor. Öyle ki, Kuleyni denilince akla o yüce şahsiyet gelirdi. Usul-u Kâfi'de yer alan rivayetlerin üçte biri ondan nakledilmiş ve kaynaklarda ismi sıkça anılmaktadır. Öyle ki Usul-u Kâfiyle yaşamakta ve 7140 hadis se-nedinde adı geçmektedir.

Bu şahsiyet Ali b. İbrahim el-Kummi'den3 (r.a)

3-Mu'cemu'r-Rical, hadis Ayetullah Hoi, c.11, s.194.


başkası değildi. Yazdığı tefsir kitabı Şia'nın asıl kay-nak kitaplarından oldu. Eğer Kuleyni (r.a) hastalığın-da ve sağlığında bir pervane misali onun etrafında dönmeseydi kuşkusuz ki adının geçtiği hadisler ve diğer eserleri yok olup giderdi. Ancak Kuleyni (r.a) bir an olsun bu hadis okyanusunun peşinden ayrıl-madı. Ehlibeyt (a.s) aşığı olan Kuleyni (r.a) yudum yudum içmekle yetinmedi aksine o ilim okyanusun-dan notlar aldı ve kendisinden sonra Şiilere armağan olarak bıraktı.

BİR BAŞKA HİCRET Kum şehri Şiilerin merkezi olması hasebiyle Ehli-

beyt (a.s) hadisi peşinde olan herkes aradığını bu şe-hirde bulabiliyordu. Fakat Kuleyni'nin (r.a) hadis aş-kı onu bu mukaddes yeri terk edip diyar diyar dolaş-masına ve duyulmamış hadisler peşine düşmesine sü-rükledi. Hadis elde etmek amacıyla yolculuk ettiği şehirlerden biri de mukaddes Kûfe şehriydi. Kûfe şehri, o dönemlerde İslam ilimleri merkezlerinden bi-riydi. Kûfe'ye gidip oranın ilmi atmosferinden yarar-lanmayan araştırmacı ve muhaddis pek nadirdir.

Kûfe şehri, gerçekte görüş ve düşünce alışverişinin serbest olduğu bir yerdi. Her mezhep mensubu özgürce kendi inancını tebliğ edebiliyor ve kendi inançları doğ-rultusunda dersler ve hadisler nakledebiliyordu.

İbni Ukde, Kûfe'nin büyük hadis hafızlarından ve birçok mezhep büyüğünün dersinden yararlandığı büyük bir şahsiyetti. Zeydi Carudi Fırkasına mensup



Kerim Uçar û 29

olmasına rağmen zahitliği ve takvası onu güvenilir bir muhaddis kılmıştı. O, bütün mezheplerin kendi-sinden hadis naklettiği ender kişilerden biridir. Kuleyni'de o büyük şahsiyetten hadisler öğrenmiştir.

SİGATU'L İSLAM Kuleyni (r.a), şehir şehir dolaşıp çok sayıda muhad-

dis ve üstattan ilim ve hadis tahsil ettikten sonra, Bağ-dat'a gitti. Yolculuklarında ilmini ve ahlaki faziletini o kadar mükemmel sergiledi ki gittiği her yerde insanları derinden etkiliyordu. Kuleyni (r.a), Bağdat'a girdiğinde herkes tarafından tanınan bir şahsiyet olmuştu. Şiiler onunla iftihar eder, Ehlisünnet ise saygı du-

yardı. Takva, ilim ve faziletiyle kısa bir zamanda Şii-lerin ve Sünnilerin mercii oldu. Şii'siyle Sünni'siyle herkes fetvasına müracaat ederdi. Bu yüzden de ona "Sigatu'l-İslam" lakabını verdiler.4

Kuleyni (r.a), yaşadığı dönemin en tanınmış sima-larından biriydi. Muhaddis ve âlimlerin ilmi mücade-lesinin doruk noktaya vardığı bir dönemde, İmam-ı Zaman'ın (a.f) dört has naibinin toplumsal ve siyasi yasakları bulunması nedeniyle de, Şia'nın kültür ve ilmi meseleleri Kuleyni'nin omuzlarına yüklenmişti.

USUL-U KÂFİ'NİN TELİFİ Bağdat, Kuleyni'nin (r.a) eserlerini telif ettiği bir

merkezdi. Fırsatı değerlendirerek onca katlandığı zahmetlerden sonra Usul-u Kâfi hadislerini bir araya

4-Reyhantu'l Edeb, c.5, s.79.


topladı. Şia toplumunu çok iyi analiz etmiş ve tanı-mıştı. İmam Zaman'ın (a.f) gaybeti ve halkın dört has vekiline ulaşamaması nedeniyle İslam ve Şia öğreti-lerini içerecek bir kitaba ihtiyaç olduğunu düşündü. Bu amaçla büyük bir gayret ve çaba ile toplamış ol-duğu hadisleri düzeltip, Şiilere Kuran'ın yanında İs-lami ilimleri ve hükümleri içeren hidayet edici bir ki-tap bırakmayı düşündü.

Sonunda da iki ciltten oluşan el-Kâfi Mecmuası, beş ciltlik Kâfi ve birer cilt olan "Furû-u Kâfi" ve "Ravza-i Kâfi'yi" kaleme aldı. Peygamber (s.a.a) ve Masum İmamlardan (a.s) nakledilen hadislerden olu-şan Usul-u Kâfi toplam 16199 hadis içermektedir. Kuleyni (r.a), Usul-u Kâfi'yi 20 yıl zahmetten sonra telif etmiştir. Kalıcı bu eserin telifiyle, kendi dönemi ve belki de İslam tarihinde Şia âlimlerine altın bir çağ yaşattı.

Kuleyni'nin (r.a) 20 yıl zarfında Şia âlemine yap-tığı bu hizmeti altı büyük Ehlisünnet âlimi kendi mezhepleri için bir asırda ancak yapabilmiştir. Kâfi mecmuası Şia'nın en önemli ve değerli hadis kitapla-rındandır.

Kuleyni (r.a), İslami ahlak ve değerlerle uğraşır-ken Avrupalıların ilimden haberleri yoktu. Onlar, ak-lı ve ilmi mahkemelerinde yargılıyorlardı. Hâlbuki Şia'nın ilk ilim babı akıl ve ilim babıdır. Bu bablardan sonra da Tevhid, Hüccet, İlahi ve insani değerler dersleri yer alır. Bütün bilginler Kâfi kitabı-nı kendi ilim dallarında incelemektedirler. Bu değerli



Kerim Uçar û 31

esere filozoflar, arifler ve fakihler birçok şerhler yazmışlardır. Yazılan tüm bu şerhler Kâfi'nin ne ka-dar kapsamlı ve önemli bir eser olduğunun belirtisi-dir. Kâfi'ye yazılan şerhlerden bazılarını şöyle sırala-yabiliriz:

1-Mir'atu'l Ukul Allame Meclisi (r.a), Fıkhı 2-Sadru'l Mutaâllimin Molla Sadra (r.a), Felsefi ve

irfani 3-Vafi Kitabı, Molla Muhsin Feyz-i Kaşani (r.a) 4-Molla Salih Mazanderani'nin şerhi

KULEYNİ'NİN (R.A) METODU Kuleyni'nin (r.a) Bablardaki Hadis Metodu: Kuleyni (r.a), Usul-u Kâfi kitabında sahih ve doğ-

ru hadisleri babın ilk başına getirmiş, ardından da müphem (manası açık olmayan) ve muhtasar (kısa) hadisleri zikretmiştir.

Bunlarla beraber Kuleyni (r.a) âlimler ve muhad-disler arasında yaygın olmayan "iddet"5 kelimesini başlattı. Bu metodu seçmesinde ravilerinin meşhur olması ve kitabın hacminin küçük olmasını esas al-mıştır. Kuleyni'nin bu metodu diğer âlim ve muhad-dislere örnek olmuş ve onlara ilmi çalışmalarında ko-laylık sağlamıştır. Şeyh Tusi (r.a) kitabının fihristin-de, Neccaşi'de (r.a) Rical kitabında rivayetleri bu me-

5-İddet; Hadis silsile senedinde ravilerin yerine kullanılır. Bu metot il kez hadis ravilerinin meşhur olmaları nedeniyle ve kitabın hacmini azaltmak amacıyla Şeyh Kuleyni tarafından kullanılmıştır.


totla nakletmişlerdir. Bu nedenle bazen hadislerde ravinin ismi zikredilmeden önce o hadisin Kuleyni'-nin (r.a) vasıtasıyla nakledildiği görülmektedir. Bazı âlimler ise bu hadislerin Kuleyni'nin (r.a) İmam Za-man (a.f) ile irtibatta oluşunun bir göstergesi olduğu-nu ileri sürmüş ve bu hadislerin İmam Zaman'ın (a.f) huzurunda ıslah edilmiş olabileceği görüşünü sa-vunmuşlardır. Bazı büyük âlimler şöyle naklederler: İmam Zaman (a.f) şöyle buyurmuştur: "Kâfi, Şiile-rimize kifayet eder."

Kuleyni (r.a), nurlu ve bereketli hayatında İslam dünyasına Kâfi mecmuasının yanı sıra el-Redd'u alel Keramite, Rüya Tabirleri, Ehlibeyt (a.s) hakkında kasideler, Rical ve daha birçok değerli eserler arma-ğan etmiştir.

KULEYNİ (R.A) EĞİTİM KÜRSÜSÜNDE Kuleyni (r.a), kendisinden ilim öğrenmek amacıy-

la Bağdat'a gelen öğrencilerden habersiz değildi. Ömrünü ilahi ideolojinin yaygınlaştırılmasına adadı. Birçok şahsiyet onun öğrencisi olma ve ondan hadis nakletme şerefine nail olmuşlardır. Bu şerefe ulaşan öğrencilerden bazılarının isimlerini aşağıda zikredi-yoruz:

1-Ebu Abdullah Ahmed b. İbrahim İbn-i Ebu Rafi es-Simyeri r.a)

2-Ebu'l Hüseyin Ahmed b. Ahmed b. el-Katib-i el-Kûfi (r.a)

3-Ebu Hüseyin Ahmed b. Ali b. Said el-Kûfi (r.a)



Kerim Uçar û 33

4-Ebu'l Hüseyin Ahmed b. Muhammed b. Ali b. el-Kûfi

5-Ebu Galib Ahmed b. Muhammed er-Razi (r.a) 6-Ebu'l Kasım Cafer b. Muhammed b. Cafer b.

Musa b. Kavluveyh (r.a) 7-Ebu'l Hasan Abdülkerim b. Abdullah b. Nasr el-

Bezzar et-Tebyisi (r.a) 8-Ali b. Ahmed b. Musa ed-Dakkak (r.a) 9-Muhammed b. Ahmed Sinani (r.a) 10-Muhammed b. Muhammed b. Asim el-Kuleyni (r.a)

BAŞKALARININ GÖZÜNDE KULEYNİ (R.A)

Kuleyni'nin (r.a) zamet ve üstünlüğü konusunda Şia ve Sünni âlimleri birleşmişlerdir. Her iki İslam fırkası âlimleri onu saygı ve övgüyle anmışlardır.

1-Neccaşi şöyle der: "Kuleyni (r.a), kendi döne-minde Zehebi'nin Rey kentinde öğretmenliğini yapı-yordu. Hadis konusunda sahip olduğu üstün özelli-ğiyle insanlar arasında güvenilir ve sağlam bir şahsi-yet olarak tanınırdı."

2-Şeyh Tusi (r.a): "Güvenilir bir şahsiyet olması-nın yanı sıra rivayetlere de vakıf biriydi."

3-İbni Şehr-i Aşub: "Rivayet alanında yetenekli bir âlimdi."

4-Seyyid Radiyuddin b. Tavus: (r.a) "Muhammed b. Yakub el-Kuleyni (r.a), güvenilirliği ve sağlamlığı hakkında ittifak edilen şahsiyetlerdendir."

5-Seyyid Muhammed Bakır el-Hansari (r.a): "O, gerçek bir Eminu'l İslam'dır; iyi bir kılavuz, şeriatta


ise ileri gelenlerin başında yer alır." 1-Ehlisünnet âlimlerinden İbni Esir'de onun hak-

kında şöyle der: "O, İmamiye mezhebinin imamla-rından ve âlimlerinden biridir."

2-Ehlisünnet âlimlerinden İbni Hacer şöyle der: "Şia mezhebi hakkında eserler kaleme almış Şia fa-kihlerindendir."

3-Yine bir başka Sünni âlimi Firuzabadi (r.a) şöy-le der: "Muhammed b. Yakub el-Kuleyni (r.a), Şia fakihlerinden biridir."

KULEYNİ'NİN (R.A) VEFATI Kuleyni (r.a), 70 yıl araştırma ve mücadele dolu

iftiharlı bir yaşamdan sonra gözlerini hayata yumdu ve ebedi yurduna göç etti. O, ölmedi, ancak yazdığı Usul-u Kâfi kitabıyla bir yıldız misali gökyüzünden Şiilerin üzerine ışık saçmaktadır. Cismen dünyada yaşasa da ruhu cennetteydi. Çünkü bütün ömrünü Ehlibeyt (a.s) yoluna adamıştı. Hicri 329 yılının Şa-ban ayında hakkın rahmetine kavuştu.6

Ölümüyle yalnız Şiileri değil aksine diğer İslam mezheplerini de yasa boğdu. Cenazesine Bağdat'ın ileri gelen şahsiyetlerinden olan Ebu Kayrat Mu-hammed b. Cafer el-Hasan-i (r.a)7 namaz kıldı.

Selam olsun Kuleyni'nin (r.a) İslam diyarında par-ladığı ve Allah katında haşrolacağı güne!

6-Reyhantu'l Edeb, c.5, s.80. 7-Reyhantu'l Edeb, c.5, s.80.



Kerim Uçar û 35

MEZARI Kuleyni (r.a), Bağdat'ın Kûfe kapısında bulunan

mezarlığın batı tarafında bir yere toprağa verildi. Kabrinin yerini bilen İbn-i Abdun (r.a) şöyle der: "O'nun mezarını Suratu't-Tai'de gördüm. Mezar taşı-na kendisinin ve babasının adı yazılıydı. Hicri dör-düncü yılının sonlarına doğru mezar taşındaki yazılar silinmişti. Bugün mezarı Dicle nehrinin doğu kıyı-sında bulunan bölgede yer alır.

ŞEYH SADUK (R.A) MUHAMMED B. ALİ B. BABİVEYH

[Ö. H/381, M/960]

DOĞUM YERİ Muhammed b. Ali b. Babiveyh (r.a) diğer adıyla

Şeyh Saduk hicri 306 yılında mukaddes Kum şehrin-de dünyaya geldi. Kum, Tahran'a 135 km. uzaklıkta yer alan bir şehirdir. Günümüzde olduğu gibi geç-mişte de ilim ve içtihat şehri olarak tanınırdı.

Kum şehri tarih boyunca Şia kültürünün beşiği olmuş ve üzerinde İslam ve Ehlibeyt (a.s) dostlarını barındırmıştır. Bu mukaddes ilim diyarında emsaline az rastlanır muhaddisler ve İslam âlimleri yetişmiştir. Kum eskiden beri hadis, tefsir, fıkıh, tarih ve felsefe ilimlerinin merkezi olmuştur.

Kum şehrinde yetişen din âlimleri, Emevi-Abbasi zulüm ve baskılarının had safhaya vardığı dönemler-de, Ehlibeyt (a.s) kültür ve ilmini yaymak amacıyla

2



Kerim Uçar û 37

Masum İmamların (a.s) huzuruna vararak, aldıkları ilimleri çeşitli bölgelere ulaştırmışlardır.

Bu topraklara defnedilen âlimler ilim ve Kuran'a son derece önem verirdi. Tarihin nakline göre 700 mümin ve muhaddis bu kutsal topraklara defnedil-miştir. İşte o seçkin âlim ve muhaddislerden biri de meşhur Şeyh Saduk'tur.

NESEB VE SOYU Tanınmış âlim olan Şeyh Saduk'un (r.a) soyu,

İran'da 300 yıldan fazla büyük bilginin yetiştiği Babiveyh hanedanına dayanır. Şeyh Saduk Babiveyh hanedanının yetiştirdiği ender ve güzide âlimlerinden biridir.

Babiveyh, Şeyh Saduk'un (r.a) büyük dedesidir. Bu hanedandan ilk İbn-i Babiveyh lakabını da Şeyh Saduk'un babası Ali b. Hüseyin b. Musa b. Babiveyh (r.a) almıştır. İbn-i Babiveyh (r.a), çeşitli konularda yaklaşık

yüz cilde yakın eser telif eden büyük bir Şia âlimidir. Yaşadığı dönemde Kum ve etraf köylerdeki Şiala-

rın önderliğini üstlenmiştir. İmam Hasan Askeri (a.s) ve İmam Zaman'ın (a.f) Gaybet-i Sugra döneminde İmamın has naiplerinden olan Hüseyin b. Ruh'un (r.a) zamanlarında yaşamıştır.

Takva ve ilim sembolü olan Şeyh Saduk (r.a), ge-çimini Kum'daki dükkânı aracılığıyla temin ediyor-du. Büyük bir âlim olmasına rağmen mütevazı bir yaşam sürüyordu. Büyük bir bilgi ve manevi maka-


ma sahip olan Şeyh, günümüzde de âlimler arasında saygıyla anılmaktadır.

MUHAMMED'İN (R.A) DOĞUMU Uzun yıllar çocuk sahibi olamaması babasını ren-

cide ediyordu. Ömründen 50 yıl geçmiş ve artık yaş-lanmaya başlamıştı; ama hiçbir zaman Allah'ın rah-metinden ümidini kesmedi. Devamlı dualarında Al-lah'tan hayırlı bir evlat istiyor, ama ne yapacağını bi-lemiyordu. Bir gün mevlası İmam Zaman'a (a.f) mektup yazarak, hakkında dua etmesini istedi.

Yazdığı mektubu gönderecek güvenilir birini arı-yordu. O sıralar Kum'dan Irak'a bir kafile gitmekteydi. Kafilenin içinde Ebu Cafer adında samimi bir arkadaşı vardı. Mektubu ona verdi. Çünkü Cafer'in mektubu sa-pasağlam maksada ulaştıracağını biliyordu.8 İmam Zaman'a (a.f) yazdığı mektubu Ebu Cafer'e

verdi. Mektubu Irak'ta bulunan İmam Zaman'ın (a.f) vekili Hüseyin b. Ruh (r.a) vasıtasıyla İmam Zaman'a (a.f) vermesini istedi.

Ebu Cafer şöyle diyor: "Mektubu İmam Mehdi'nin (a.f) vekiline verdim. Üç gün sonra İmam Mehdi'nin (a.f) İbni Babiveyh'e (r.a) dua edeceği haberini geti-rerek şöyle dedi; "Yakında Allah ona bereket ve ha-yır kaynağı olacak erkek bir evlat nasip edecektir." Şeyh Tusi (r.a), Gaybet kitabında Şeyh Saduk'un

(r.a) doğumunu şöyle nakleder: "Kum'un ileri gelen

8-Tenkihu'l Makal, c.3, s.153.



Kerim Uçar û 39

ve seçkin bazı âlimleri şöyle nakletmiştir; Ali b. Hü-seyin b. Babiveyh (r.a) amcasının kızıyla evlendi. Fakat onun bu evliliğinden çocuğu olmadı. O sıralar İmam-ı Zaman'ın (a.f) üçüncü has naibi olan Ebu'l Kasım Hüseyin b. Ruh (r.a) yaşıyor ve Müslümanlar ile İmam Mehdi (a.f) arasındaki irtibatı sağlıyordu.

Allah'ın kendisine bir çocuk inayet etmesi için İmam Zaman'a (a.f) mektup yazar, İmam Mehdi'den (a.f) şöyle bir cevap gelir; "Bu hanımından çocuk sa-hibi olmayacaksın, fakat yakında Diylemli bir hanım-la evleneceksin, Allah, sana o hanımdan sonradan fa-kih olacak iki çocuk verecektir.9 Şeyh Saduk (r.a), "Kemalu'd-din" adlı kitabında

İmam Zaman'ın (a.f) kendisi hakkındaki duasını nak-letmiştir. Şeyh Saduk (r.a) bu kitabında şöyle yazar; "Ders, ilim ve hadis öğrenmeye olan alaka ve mera-kımı gören Ebu Cafer bana şöyle dedi; "Aslında ilim ve derse bu kadar düşkün olman ve ilgi göstermen şaşılacak bir iş değildir. Çünkü sen İmam Zaman'ın (a.f) duasıyla dünyaya geldin."

Bu müjde, İbn-i Babiveyh'e (r.a) verildi. Deylemli hanımla evlendikten bir müddet sonra Muhammed adında bir çocuğu oldu. Bir süre sonra da ikinci oğlu Hüseyin dünyaya geldi. Hüseyin b. Ali b. Babiveyh'de babası ve kardeşi Muhammed gibi on-lardan sonra Babiveyh ailesinin büyük âlim ve şahsi-yetlerinden oldu.

9-el-Gaybet, s.188.


ÇOCUKLUK VE GENÇLİK DÖNEMİ Muhammed (r.a) dünyaya geldiğinde, babası

gençlik dönemini geride bırakmıştı. Dini meseleleri, İslami ahlakı büyük âlimler ve muhaddislerden öğ-renmişti. Döneminde Şia'nın rehberlik vazifesini üs-lenmişti. Belki de bu Allah'ın bir hikmetiydi. Sanki Muhammed böyle bir zamanda bu tecrübeli ailede doğru şekilde eğitilsin diye onlara verilmişti. Mu-hammed, anne ve babasının terbiyesi altında güzel ahlakla büyüdü.

TAHSİL DÖNEMİ Muhammed (r.a) ilk dini eğitimini küçük yaşların-

da Kum şehrinde babasından aldı. Yılmadan büyük bir ciddiyetle ilim tahsil ediyor ve gün geçtikçe ilmi-ne ilim katıyordu. Genel dersleri babası Ali b. Babiveyh'den (r.a) almasının yanı sıra büyük üstatla-rın derslerine de iştirak ediyordu. İlmi açıdan iyi bir seviyeye ulaştıktan sonra, büyük hadis üstatlarından yararlanmak amacıyla seferlere çıktı.

Bütün bu başarılarını huzurlarından yararlandığı büyük ve meşhur üstatlarına borçluydu. Birçok üsta-dın dersinden yararlandığı için üstatlarının kimler ol-duğu kesin olarak bilinmemektedir. Şeyh Abdurrahim Rabbani Şirazi (r.a) "Maaniu'l

Ahbar" adlı kitabında Şeyh Saduk'un (r.a) biyografisini naklederken 252 büyük üstadın adını zikrediyor.10

10-Maaniu'l Ahbar, s.37.



Kerim Uçar û 41

Şimdi Şeyh Saduk'un (r.a) Kum şehrinde olduğu dönemlerde huzurlarından yararlandığı bazı üstatla-rın isimlerini zikrediyoruz:

1-Muhammed b. Hasan b. Velid (r.a) 2-Ahmed b. Ali b. İbrahim Kummi (r.a) 3-Muhammed b. Yahya b. Attari Kummi (r.a) 4-Hüseyin b. İdris (r.a) 5-Hamza b. Muhammed Alevi (r.a)

REY'DE İKAMETİ Şeyh Saduk'un (r.a) hayatındaki ilginç ve önemli

olaylardan biri: İranlı Şia olan Âl-i Bûye padişahları 322'den 448

tarihine kadar Irak, Adalar ve Şam'ın kuzeyi olmak üzere İran'ın büyük bir bölümüne hükmediyordu. Şeyh Saduk (r.a), Âl-i Bûye padişahları olan

Rükn'ud-Devle Deylemi'nin daveti üzerine Kum şeh-rinden Rey'e hicret etti.

HADİS ÇAĞI Şeyh Saduk'un (r.a) yaşadığı çağı hadis çağı ola-

rak adlandırabiliriz. Kuleyni'nin başlattığı ilmi hare-ket Şeyh Saduk'un (r.a) faaliyet ve çabalarıyla devam etti. Kuleyni (r.a) Rey'e hicret ederek orada Şia'nın ilk kitabını yazdı. Bu ilmi hareketle hadis mektebi kuruldu. Şeyh Saduk (r.a), bu hareketi geliştirerek temellerini sağlamlaştırdı. Şeyh Saduk (r.a), Kuleyni'nin (r.a) yolunu devam ettirmek için, ilmi yolculuklarını başlattı.


İLMÎ YOLCULUKLARI Şeyh Saduk'un (r.a) hayatını dikkatle incelediği-

mizde, hadis toplama ve ezberlemeyi, din önderleri-nin buyruklarını insanlara ulaştırmayı kendisine ilke edindiğini görmekteyiz. Bu hedefine ulaşmak için Belh, Buhara, Kûfe, Bağdat, Mekke, Medine ve kısa-cası o dönemin bütün ilim merkezlerine yolculuk et-miştir. Yolculuğun tüm zahmetlerine katlanarak Pey-gamber (s.a.a) ve Ehlibeyt (a.s) hadislerini tahsil ede-rek geri döndü. Şeyh (r.a), gittiği her şehirde ilim üstatlarını bulup

onlardan istifade ediyordu. Bireysel çabasıyla bir araya getirdiği ilimlerle ilim âşıklarının susuzlukları-nı gideriyor ve onları hadis pınarından doyuruyordu.

Hicri 352'nin Recep ayında İmam Rıza'nın (a.s) ziyaretine müşerref oldu. Ziyaretten sonra yeniden Rey şehrine döndü. Aynı yılın Şaban ayında, o dö-nemlerde Horasan'ın en önemli şehirlerinde olan Nişabur'a gitti. Orada İmam Mehdi'nin (a.f) gaybeti ile ilgili ortaya atılan şüpheleri verdiği cevaplarla gi-dererek bu konuda insanları aydınlattı. Şeyh Saduk (r.a) o dönemin büyük hadis üstatları

olarak kabul edilen Hüseyin b. Beyhaki (r.a), Merv ve Ebu Yusuf'tan hadis ilmi öğrendi. Aynı yıl içinde Bağdat'a giderek Hüseyin b. Yahya Alevi (r.a) ve İb-rahim b. Harun (r.a) gibi büyük üstatlardan hadis ilmi öğrendi.

354 yıllarında da Kûfe'ye giderek Ahmed b. İbra-him b. Harun'dan (r.a) hadis öğrendi.



Kerim Uçar û 43

Şeyh, aynı yıl hac farizasını yerine getirmek ama-cıyla Hicaza gider ve yol üzerindeki Hamedan şeh-rinde Fazl b. Abbas Kindi (r.a) gibi büyük âlimlerden hadis öğrenimine devam eder. Hac ziyaretinden dö-nüşünde Mekke-Medine arasındaki Fid kasabasında Ahmed b. Ebu Cafer Beyhaki'den (r.a) hadis öğrenir. 367 yıllarında yeniden Meşhed'e giderek Ebu'l Berakat'tan hadis öğrenir. Hicri 368 Muharrem ayın-da Rey şehrine geri döndü. Daha sonra Maverau'n-Nehr ve Belh şehirlerine gitti.

Irak'ta ikamet eden Ebu Abdullah Nimet'in (r.a) is-teği üzerine "Men-la Yehzaruhu'l Fakih" kitabını telif etti. Oradan da Serahs ve Semerkant'a sefer etti.

ŞEYH SADUK'UN (R.A) İLMİ MAKAMI İmam-ı Zaman'ın (a.f) duasının bereketiyle Şeyh

Saduk'un (r.a) namı dünyaya yayılmaya başlamıştı. Tüm âlimler onu övgüyle anarak ilmi karşısında bo-yun eğiyorlardı. Bağdat seferlerinde Şeyh Saduk'un (r.a) şöhreti yöre halkını o kadar etkilemişti ki nere-deyse yöre halkından Şeyhin ilminden yararlanma-yan kimse kalmamıştı.

Şeyh Saduk'u (r.a) yalnız bir muhaddis, fakih ve ya da usulcü olarak anmak yanlış olur. Çeşitli konu-larda yazdığı kitaplara ve din âlimleriyle yapmış ol-duğu konuşmalara bakıldığında onun derin bir okya-nus olduğu anlaşılmaktadır.11

11-Mucemu'l Muellefeyn, c.11, s. 3.


Şeyh Saduk'un (r.a), yaşadığı dönemin kısıtlı im-kânlarıyla yapmış olduğu çalışmaları, diyar diyar do-laşıp hadisler toplamasını ve yazmış olduğu kitapları günümüzün bu imkân ve teknolojisinden yararlana-rak bile yapmak imkânsızdır. Fakat Şeyh Saduk (r.a), bunları İmam Mehdi'nin (a.f) duasının bereketiyle başarmış ve Şia âlemine büyük bir miras bırakmıştır.

İMAMİYE'NİN FAKİHİ Şeyh Saduk'un (r.a) eğitim ve ilmi tartışmaları hu-

susunda ilginç konular göze çarpmaktadır. Şeyh Saduk (r.a) mukaddes Meşhed şehrinde Salı

ve Cuma günleri hadis dersi veriyordu. Burada imla ettiği dersler ve hadisler "Emali veya Mecalis" adı al-tında basılmıştır. Şeyhin dersleri 22 Recep hicri 367, Cuma günü başlamış, 19 Şaban 368 hicri tarihinde sona ermiştir. Şeyh Saduk (r.a), İmamet, İmamın gaybeti ve Hz.

Mehdi'nin (a.f) ömrü hakkında farklı mezheplerin ke-lamcılarıyla birçok tartışmalar gerçekleştirmiştir. Merhum Şuşteri bu ilmi tartışmaları "Mecalisu'l Müminin" adlı kitapta bir araya getirmiştir. Bu tar-tışmaların en önemlisi Rey şehrinde Âl-i Bûye padi-şahlarından Rüknu'd-Devle'nin huzurunda gerçek-leşmiştir.

Bu ilmi tartışmalarının birinde Şeyh Saduk'a (r.a); "Niçin İmamiye Fırkası hiçbir eksiltme ve çoğaltma olmaksızın sadece on iki İmamın İmamlığına inan-maktadır? "sorusu yöneltildiğinde şöyle cevap verir:



Kerim Uçar û 45

"İmamet, ilahi farizalardan biridir ve her fariza belli bir sayıyla sınırlanmıştır." Örneğin: Gece-gündüz olmak üzere bir gün içinde toplam 17 rekât namaz farz kılındığı gibi imamlarında sayısı 12 ile sınırlan-dırılmıştır. Namaz rekâtlarının azlığı veya çokluğu hakkında soru sormak abes olduğu gibi, Peygamber-'in (s.a.a) halifelerinin on iki kişi olduğu hususunda da soru sormak yersizdir. Hakeza Allah'u Teâlâ Ku-ran-ı Kerim'de namazın rekâtlarının sayısını belirt-mediği gibi, İmamların sayısını da belirtmemiş ve sadece Ulu'l-Emre (Emir sahiplerine ) itaat etmeyi emretmiştir. Kuran-ı Kerim'in gerçek açıklayıcısı olan Resul-i Ekrem (s.a.a) İmamların sayısını on iki olarak beyan etmiştir.

BAŞKALARININ GÖZÜNDE ŞEYH SADUK (R.A)

Şii ve Sünni Şeyh Saduk'un (r.a) büyüklüğüne iti-raf eder ve onu saygı ile anarlar. Şeyh Saduk'un (r.a) öğrencisi olan Seyh Tusi (r.a)

Rical adlı kitabında şöyle yazar: "Şeyh Saduk (r.a), çok değerli ve büyük şahsiyetti. Çok sayıda hadis ez-berlemiş ve 300'e yakın ilmi eser kaleme almıştır."12 İbni İdris (r.a) "Serair" adlı kitabında onu bir hadis

uzmanı, araştırmacı, rical âlimi, büyük hadis hafızı gibi kelimelerle övmektedir. İbni Şehraşub (r.a) onu Kumun savaşçısı, Neccaşi

ve Allame Hilli (r.a) ise Şia'nın yüz akı olarak nite-

12-el-Alam, c.6, s.264.


lendirmişlerdir. Allame Bahru'l-Ulum onu şeriatın direği, doğru

sözlü ve muhaddislerin önderi olarak adlandırmıştır.

ŞEYH SADUK'UN (R.A) BAŞLICA ESERLERİ

Önceki konularda işaret edildiği gibi, merhum Şeyh Saduk 300 cilde yakın kitap telif etmiştir. Mer-hum Neccaşi Rical kitabında şeyhin kaleme aldığı 189 kitabının adını kaydetmiştir. Şeyhin kaleme aldı-ğı eserlerin bir kısmını şöyle sıralayabiliriz:

1-Men la Yahzeruhu'l Fakih 2-Kemalu'd-din ve Tamamu'n-Nime 3-Emali 4-Sıfatu'ş-Şia 5-el-Hisal 6-İlelu'ş-Şerayi 7-Tevhid 8-Uyun'u Ahbar 9-Maaniu'l Ahbar 10-Velayet-i Ali (a.s) 11-Marifet 12-Uyun-u Ahbari'r-Rıza (a.s) 13-el-Takiyye 14-el-Tarih

ŞEYH SADUK'UN (R.A) ÖĞRENCİLERİ Şeyh Saduk (r.a), hadis ve ilme verdiği değer ka-

dar talebe yetiştirmeye de bir o kadar önem veriyor-



Kerim Uçar û 47

du. Duyduğu hadisleri ezberleyip talebelerine öğreti-yordu.

Tanınmış birçok Şia âlimi Şeyh Saduk'un (r.a) öğ-rencisi olma şerefine ulaşmıştır. O şerefe nail olan bazı âlimleri şöyle sıralayabiliriz:

1-Muhammed b. Muhammed b. Numan, Şeyh Müfid (r.a)

2-Kardeşi Hüseyin b. Ali b. Babiveyh Kummi (r.a) 3-Harun b. Musa Telekberi (r.a) 4-Hüseyin b. Abdullah Gazairi (r.a) 5-Hasan b. Muhammed Kummi (r.a) 6-Ali b. Ahmed b. Neccaşi (r.a) 7-Seyyid Murtaza (r.a)

ŞEYH SADUK'UN (R.A) VEFATI Şeyh Saduk'un (r.a) 75 yıl süren iftihar dolu yaşa-

mı hicri 381'de Rey şehrinde sona erdi. Cenazesi Abdülazim-i Hasani'nin yanına defnedildi. Türbesi ilim âşıkları ve Ehlibeyt (a.s) dostları tarafından ziya-ret edilmektedir. Şeyh Saduk (r.a) Şiaların nezdinde yüksek bir ma-

kama sahiptir. "Ravzatu'l Cennat" ve diğer tarih ki-taplarında şöyle nakledilir: "Hicri 1338 yıllarında ya-ğan aşırı yağmur ve sel Şeyh Saduk'un (r.a) mezarını tahrip eder, müminler tamir için etrafı düzeltirken mübarek bedenin sapa sağlam olduğunu görürler. Durum zamanın padişahı Fethali şaha kadar gider.


Padişah derhal mezarın kapatılmamasını emreder. Padişah ve etrafındakiler mübarek bedeni yakından gördükten sonra mezar kapatılarak tamir ettirilir."



SAHİB B. İBAD (R.A) EBUL KASIM İSMAİL B. ABBAS B. İBAD

[Ö. H/385, M/964]

DOĞUM YERİ Sahib b. İbad (r.a) olarak meşhur olan Ebu'l Kasım

İsmail b. İbad (r.a) hicri 326 yılında İsfahan'da dün-yaya geldi.13

Babası ve dedeleri İsfahan'ın tanınmış ve ileri ge-len şahsiyetlerindendi. Babası Abbas, sayılan ve se-vilen biri olduğu için halk arasında Şeyh'ül-Emin olarak anılıyordu.

Sahib b. İbad'ın (r.a) anne ve babası onun eğitimi-ne büyük önem verdiler. İbad'ın ilk öğretmeni şefkat-li babası oldu.

Sahib b. İbad iptidai ve mukaddime ilimlerini okuduktan sonra fıkıh, hadis, tefsir, kelam ve diğer ilimleri tahsil etmeye başladı.

13-Feyatu'l Aylan, c.1, s.206.

3


Sahib (r.a), İsfahan üstatlarından istifade ettikten sonra o dönemin ilim merkezi olan Rey'e hicret ede-rek meşhur ve büyük üstat İbni Amid'in derslerine katıldı. Sahib'in üstadı ondaki kâtiplik ve edebiyat cevherini görünce onu Al-i Bûye hükümetinde kâtip-lik makamına getirdi.

SAHİB B. İBAD'IN (R.A) AHLAKI Büyük şahsiyetlerin hayatlarını okumanın ve araş-

tırmanın o zatları tanımakta büyük rol oynadığı açık bir konudur. Sahib b. İbad'ın (r.a) hayatından bahse-den kitapları mütalaa ettiğimizde onun büyük bir edep ve ahlaka sahip olduğu göze çarpar. Onun güzel ahla-kı insanları kendine cezp etmiştir. Sahib b. İbad (r.a) ne zaman yetenekli ve iş ehli birisinin boş ve işsiz ol-duğunu görse onu hemen iş başına getiriyordu.14

SAHİB B. İBAD'IN (R.A) EĞİTİMİ Sahib b. İbad (r.a) ömrünün sonuna kadar ilim öğ-

renmekten vazgeçmedi. Sadece belirli bir zaman için ilim tahsil etmedi. Vezirlik makamını üstlendiğinde bile ilim tahsiline devam etti. İsfahan, Bağdat, Rey şehirlerinde ikamet ettiği

dönemlerde ve hatta yaptığı yolculuklarda bile büyük âlim ve fakihlerle beraber ilmi bahisler yapıyordu. Sahib b. İbad'ın (r.a) vezirlik makamını üstlendiğinde ilk prensibi şu oldu; Bağdat ve İsfahan'daki âlimleri Rey'e davet ederek ülke ekonomisinin kalkınması yo-

14-Sahib b. İbad, s.72.



Kerim Uçar û 51

lunda insanları cehaletten aydınlığı çıkarmanın yolla-rını aradı.

Kitap telifine büyük ehemmiyet veriyor, yazılmış yeni bir kitap gördüğünde onu hemen çoğaltıp ilim ehlinin hizmetine sunuyor ve daha sonra kendi kü-tüphanesinde saklıyordu. Sahib (r.a), kendi çaba ve gayretiyle o dönemin büyük kütüphanesini kurarak halkın hizmetine sundu. İlim ehline ve âlimlere karşı büyük bir sevgi bes-

liyor ve onlara son derece saygılı davranıyordu. Onun bu güzel davranışı Bağdat âlimlerinden Seyyid Razi'nin (r.a) beğenisini kazanmış ve övgülerine mazhar olmuştur.

Sahib b. İbad'ın (r.a) ilme olan aşkı ve alakası, onu Ulum-u Kuran, tefsir, hadis, kelam, lügat, nahiv, edebiyat, tarih ve tıp olmak üzere çeşitli konularda görüş sahibi etti.

SAHİB B. İBAD'IN (R.A) TELİFATI Birçok konuda kitaplar telif etmiştir.15 Biz burada

o teliflerden birkaçını zikretmekle yetineceğiz: 1-el-İbane (Ulum-u Kuran) 2-el-Ekna 3-el-Emsalu's-Saire (Edebiyat) 4-el-Tezkire (Kelam ve Usul-u Din) 5-Resail'u Sahib (Ahlak, İtikat ve Sosyal konular) 6-el-Muhit (Lügat)

15-Mu'cemu'l Ubeda, c.6, s.252-278.


7-el-Manzumetu'l Ferid 8-İlm-i Tıb 9-Fazail'u Abdülazim Hasanî 10-Unvanu'l Maarif

SAHİB B. İBAD'IN (R.A) ÜSTATLARI Sahib b. İbad'ın (r.a) üstatlarının kimler olduğu ko-

nusunda elimizde kesin bir bilgi yoktur. Ancak elimize ulaşan rivayetler doğrultusunda üstadı olan muhterem zatlardan bazılarının isimlerin zikrediyoruz:

1-İbad, babası (r.a) 2-İbni Amid (r.a) 3-İbni Fars (r.a) 4-Ebul Fazl b. Muhammed Nahvi (r.a) 5-Ebu Said Hasan b. Abdullah Siyrufi (r.a) 6-Ebu Bekir Muhammed b. Yakup (r.a) 7-Gazi Ebu Bekir Ahmed b. Kamil (r.a) 8-Ebu Zekeriya Yahya b. Udey (r.a) 16

SAHİB B. İBAD'IN (R.A) ÖĞRENCİLERİ O, büyük zatın öğrencilerinden bazılarının isimleri: 1-Şeyh Abdülkahir Curcani (r.a) 2-Ebu Bekir b. Marki (r.a) 3-Gazi Ebu Tayyib Taberi (r.a) 4-Ebul Fazl b.Muhammed b. İbrahim Nusavvi'i

16-el-Gadir, c.7, s.87.



Kerim Uçar û 53

Şafii (r.a) 5-Ebu Bekir Ali Zekvani (r.a) Sahib b. İbad (r.a) adına birçok kitaplar yazılmış

ve kendisine hediye edilmiştir. Sahib'e hediye edilen kitaplardan birkaçı: 1-Uyun-u Ahbar-i Rıza, Şeyh Saduk 2-Kitabu'r-Rical, Şeyh Saduk 3-Tarih-u Kum, Hasan b. Muhammed Kummi 4-es-Sahib, İbni Fars17

SAHİB B. İBAD (R.A) ŞİİR MEYDANINDA Sahib (r.a), medh, vasf, resa, heca, hazl ve nasihat,

Ehlibeyt İmamları (a.s) gibi konularda özellikle de Hz. Ali (a.s) hakkında çok sayıda şiirler yazmıştır.

Sahib (r.a), şiir dalında üstün bir yeteneğe sahipti. Hz. Ali (a.s) hakkında yazmış olduğu 27 kasidesinin her birinde alfabeden bir harf kullanmıştır. İbni Şehriaşub (r.a), onu Şia'nın büyük ve usta şa-

irlerinden saymıştır. Şiirlerinden birkaç örnek: Ali b. Ebu Talib'in muhabbeti herkesi cennete gö-

türen yoldur. Eğer onu tercih etmek bidat ve sünnete aykırıysa

lanet olsun o sünnete. Bedbaht biri; Muaviye senin dayındır; hayırlı bir

dayı ve amcaydı dedi. Evet, o dayıdır ancak hayırsız bir dayıdır dedim.

17-Ayyanu'ş-Şia, c.3, s.351.


GÜNEŞİN BATIŞI Sahib (r.a), ömrünün sonlarını hasta olarak yata-

ğında geçirdi. Buna rağmen hükümet işlerini ihmal etmiyor ve ülke içinde cereyan eden bütün olaylardan haberdar oluyordu. İnsanlar gruplar halinde ziyareti-ne gelerek iyileşmesi için Allah'a dua ediyorlardı. Fakat Sahib'in (r.a) ruhu dünya zindanında azap ve işkence içindeydi. Adeta bir an önce Rabbine ka-vuşmak için can atıyordu. Evet, mülakat anı gelip çatmıştı. Sahib (r.a), 24 Safer hicri 385'de ebedi yur-duna göç etti.

Rey halkı sabahın erken saatlerinde bu acı olayla uykularından uyandı. Bütün şehir mağazaları tatil ederek o vefalı ve saygıdeğer vezirlerine karşı borç-larını eda etmek ve onu son yolculuğuna uğurlamak için şehrin ana kapısında toplandılar.

Sahib b. İbad'ın (r.a) öğrencilerinden Ebu Abbas üstadının cenazesine namaz kıldı. Devletin tüm yet-kili şahısların katıldığı merasimde mübarek naşı do-ğum yeri olan İsfahan'da toprağa verildi.



ŞEYH MÜFİD (R.A) EBU ABDULLAH MUHAMMED B.

MUHAMMED B. NUMAN [Ö. H/413, M/992.]

Şia, sahip olduğu iftihar dolu bir tarih ve yetiştir-

diği büyük âlimlerle tarihin seyrini değiştirmiştir. Şeyh Müfid (r.a) dördüncü asırda iftihar dolu yaşa-mıyla yaklaşık 50 yıl Müslümanların ilmi ve kültürel faaliyetlerinin bayraktarlığını yaptı. Öyle ki dostuyla düşmanıyla kalem ve kâğıtların methinden aciz kal-dığı bu büyük düşünür ve âlime Müfid lakabını ver-diler.

DOĞUMU YERİ Bu parlak ilim meşalesi 13 Zilhicce hicri 336'da

Bağdat'ın Ukbera bölgesinde dünyaya geldi. Babası ona Muhammed ismini verdi.18

18-Ricalu'n-Neccaşi.

4


Babası takva ve ilim ehli olduğu için ona (öğretme-nin oğlu) lakabını verdiler. Muhammed'in çocukluğun-daki istidat, zekiliği, temiz ve soylu bir ailenden oluşu, gelecekte onun İslam âlemi ve Bağdat'ın parlak bir âlimi olacağının sinyallerini veriyordu. İlme olan alaka ve merakı, babasıyla birlikte Bağdat'a gidip ilim tahsi-line başlamasına vesile oldu. Muhammed'in temiz ru-hundaki ihlâs ve samimiyet onun 5 yaşında İbni Ebu İlyas'tan (r.a) rivayet nakletme izni alma merhalesine getirdi. Yedi buçuk yaşlarında iken İbni Semmak'tan (r.a) rivayet nakletmeye başladı.19

ŞEYH MÜFİD'İN (R.A) ÜSTATLARI Şeyh Müfid (r.a) Bağdat'ta tahsil ettiği dönemlerde

ilmiyle ön plana çıkmış ve 70'ten fazla âlim ve üsta-dın huzurundan istifade etmişti.

1-Kelam ve akait dalında Muzaffer b. Muhammed Ebu Yasir ve İbni Cuneyd-i Eskafi (r.a)

2-Fıkıh alanında Cafer b. Muhammed b. Kavlu-veyh (r.a)

3-Hadis ve rivayet alanında Muhammed b. İmran Merzbani İbn-i Hamza Taberi, İbn-i Davud Kummi, Şeyh

Saduk (r.a) gibi üstatların huzurlarından istifade etti.

ŞEYH MUFİD (R.A) DÖNEMİNDE İSLAM ÂLEMİ

Peygamber'in (s.a.a) vefatının üzerinden yaklaşık

19-Tarihi Bağdati, c.7, s.449.



Kerim Uçar û 57

300 yıl geçiyordu. Masum İmamlar (a.s) Beni Ümeyye ve Abbasiler tarafından şiddetli bir şekilde zulüm görmekteydi. Halifelerin fiziki ve manevi iş-kence ve baskıları devam ediyordu. Dördüncü asrın ortalarında bu baskılar nispeten azaldı. Bir taraftan (İsmailiye Şialarından olan) Fatimi halifelerinin Mı-sır'da hükümet etmeleri diğer taraftan da Seyfi devle Hemdani halifelerinin Şam'da hüküm sürmeleri azda olsa Şiilerin rahat nefes almalarına neden oldu.

Bunlarla birlikte Doğuruyan, Sufariyan, Tahiriyan ve en önemlisi samimi ve Ehlibeyt (a.s) dostlarından olan Âl-i Bûye hükümetinin İran ve Irak'ta hükümet etmeleri ortamı biraz daha yumuşatmıştı. Şeyh Müfid'in (r.a) doğumundan 2 yıl önce hicri 334'te Ahmet Muizzu'd-Devle Bağdat'ta Âl-i Bûye hüküme-tini kurarak Bağdat tarihinde yeni bir sayfa açtı. Şii-ler bu fırsattan istifade ederek kendi görüş ve inanç-larını yaymaya başladılar.

İlk olarak hicri 352 tarihinde Aşura merasimi res-mi olarak anıldı ve Gadir-i Hum resmi bir bayram olarak kutlandı. Hicri 367'de Azudu'd-Devle'nin hü-kümete gelmesiyle Şiiler tam olarak rahatlığa kavuş-tu. Bu tarihten sonra Şeyh Müfid (r.a) 36 yaşlarında Şia'nın ihtişamlı ve güçlü bir dini lideri oldu.

ŞEYH MÜFİD (R.A) ÖNDERLİK KÜRSÜSÜNDE

Azudu'd-Devle'nin vefatıyla Şiilere karşı güdülen kin ve düşmanlık yeniden baş gösterdi. Hicri 381 yı-


lında Abbasi halifesi Kadir'in hükümete gelmesiyle Abbasi saltanatı yeniden hayata döndü ve Âl-i Bûye hükümetinin gücü azaldı.

Mezhep tartışmaları, etnik çatışmalar, fitne alevle-ri yeniden alevlendi. Yalancı ve satılmış din görevli-leri siyasiler tarafından beslendi.

Şia'nın önderliğini yapan Şeyh Müfid (r.a) basiret-li, ferasetli tedbirler ve tutumlarıyla bu güçlere karşı direniyor ve mücadelesini sürdürüyordu. Artık mü-cadele bayrağı tamamen Şeyh Müfid'in (r.a) elindey-di. Muhaliflerin bütün inançlarını tanıyıp uygun ce-vaplar vererek onları susturuyordu. Onunla münazara ve tartışmaya giren her grup yenilerek karşısında âci-zane diz çökmek zorunda kalıyordu.

YEŞİL MEKTUPLAR Şeyh Müfid'in (r.a) biyografisini incelediğimizde

İmam-ı Zaman'a (a.f) kendi el yazısıyla yazdığı yazı göze çarpmaktadır. Hicri 416 yılı Safer ayında, İmam-ı Zaman'a (a.f) mektup gönderdi. Şeyh heye-can ve sevinçle mektubu açtığında İmam-ı Zaman'ın (a.f) el yazısını görür.

Mektupta şöyle yazıyordu: "Saygıdeğer, emin ve hidayete ermiş kardeşim Şeyh Müfid (r.a)"20

İmam-ı Zaman'ın (a.f) ikinci mektubu Perşembe 23 Zilhicce Perşembe günü Şeyhin eline ulaşır:

20-Müstedreku'l Vesail, c.3, s.517-518.



Kerim Uçar û 59

"Bismillahirrahmanirrahim! Ey hak yardımcısı, sadakat ve doğrulukla Allah'a

davet eden, Allah'ın selamı üzerine olsun."

ŞEYH MÜFİD'İN (R.A) HAYATINDAN HİKÂYELER

Doğruluk, iman, ilim, ihlâs ve sadakat şeyh'in eti-ne kanına işlemiş ve tüm vücudunda yer edinmişti. Bir gün kazara bir konuda yanlış fetva verir. İmam-ı Zaman (a.f) onu düzeltir.

Bir müddet sonra Şeyh yanlış fetva verdiğinin far-kına varır ve fetva vermekten vazgeçerek evinin ka-pılarını halka kapatır. İmam-ı Zaman (a.f) ona bir mektup yazarak şöyle buyurur:

"Siz fetvanızı verin, biz yanlışlarını düzeltiriz."

Fıkhı bir konu üzerinde üstat ile öğrencisi arasında (Şeyh Müfid ve Seyyid Murtaza) görüş ayrılığı vuku bulur. Her ikisi de kendi delilleriyle konuyu ispatla-maya çalışır. Ancak konu bir neticeye varmadan çö-zülmez. Konuya İmam Ali'nin (a.s) hakemlik yapma-sını isterler. Meseleyi yazıp İmam Ali'nin (a.s) müba-rek mezarının üzerine koyarlar.

Ertesi gün gidip aldıklarında güzel bir el yazısıyla şöyle yazıldığını görürler: "Ey Şeyh, sen, güvendi-ğim birisin, ancak bu konuda hak oğlum Seyyid Murtaza'dan yanadır."21

21-Kasasu'l Ulema, s.399-403.


ŞEYH MÜFİD'İN (R.A) AHLAKI VE MANEVİYATI

Şeyh Müfid'in (r.a) onca ilmi uğraşlar ve mücade-leler arasında yüce İslam ahlakıyla ahlaklanmayı ve maneviyatı ihmal etmedi. Gün geçtikçe ahlak ve ma-neviyatına bir yenisini katıyordu. Doğruluk, alçakgö-nüllülük, ibadet ve sadeliği ile dostu-düşmanı kendi-sine hayran bırakmıştı. Dünyadan uzaklaşıp fakirlerle oturup kalkması ruhunu rahatlatıyordu.

ŞEYH MÜFİD (R.A) EĞİTİM VE TELİF MEYDANINDA

Şeyh Müfid (r.a) öğrenciler yetiştirmeye ve kitap telifine büyük önem vermekteydi. Bir taraftan değerli eserler kaleme alıyor diğer taraftan da çok sayıda hi-dayet meşalesi yetiştirdi. Şeyh, Seyyid Razi, Seyyid Murtaza, Şeyh Tusi ve Neccaşi (r.a) gibi onlarca âlim terbiye ederek İslam topluma kazandırdı. Diğer taraf-tan akıcı ve keskin kalemiyle çeşitli konularda onlar-ca değerli eserler yazdı.

Usul-u Fıkıh, Kelam İlmi, Akait, Kuran'da İmame-tin İspatı, İmam Mehdi'nin (a.f) gaybeti konularında kitaplar telif etmiş ve ayrıca Masum İmamların (a.s) hayatını içeren konular hakkında İrşad ve Cemel ese-rini kaleme almıştır.

ŞEYH MÜFİD'İN (R.A) ÖLÜMÜ Ramazan ayının ilk günleri hicri 413 yılında Bağ-

dat şehri siyahlara bürünmüştü. Matem ve yaslı halk



Kerim Uçar û 61

şehrin meydanında toplandı. 80 bin matemli insan yetimlik gözyaşları dökerek bir başka Aşura meyda-na getirdiler. Halk Seyyid Murtaza'nın (r.a) imamlı-ğında o yüce insanın bedenine cenaze namazı kılarak Kazımeyn'e defnettiler.

Bu büyük acı ve matem İmam Zaman'ın (a.f) mü-barek kalbinin hüzünlenmesine neden oldu. İmam-ı Zaman (a.f) duyduğu hüzün ve duygularını şu şiirle dile getirmiştir:

Senin ölüm haberinin sesi duyulmasın! Senin ölümün Al-i Resulün büyük musibetidir. Eğer toprak altında saklandıysan, İlmin hakikati ve Allah'a tapınma gerçeği sende

tecelli etti. Mehdi Kaim (a.f) seviniyordu senin ders celselerini gördüğünde.

Yıllarca Şeyh Müfid'in (r.a) öğrenciliğini yapan Seyyid Murtaza'da (r.a) hüzün ve acısını şöyle dile getiriyor:

Bu diyarda kim sakin oldu Ebediyet elbisesi giyerek baki kaldı.

SEYYİD MURTAZA (R.A) ALİ B. EBU AHMED HÜSEYİN MUSEVİ

[Ö. H/436, M/1015.]

DOĞUM YERİ Seyyid Murtaza (r.a), hicri 355 yılının Recep

ayında Bağdat'ta dünyaya geldi. Babası Ebu Ahmed Musevi ona Ali ismini verdi. Anne ve babası toplu-mun saygın ve ileri gelen ailelerindendi.

Babası o dönemin en önemli görevlerinden olan Allah evi ziyaretçileri, seyitler ve mazlumları koruma sorumluluğunu üslenmekteydi.22

Annesi İmam Ali (a.s) soyundan olan, Hz. Fatıma'nın (s.a) ismini taşıyan mümine ve âlime bir hanımdı. Şiaların önderi Şeyh Müfid (r.a), Ahkamu'l-Nisa kitabını onun anısına kaleme almıştır.23

22-Mefahir-i İslam, c.3, s.268. 23-Mefahir-i-İslam, c.3, s.268.

5



Kerim Uçar û 63

EĞİTİMİNİN BAŞLANGICI Bir gün o takva ve ilim üstadı ders için Berasa

Mescidinde derse başlar. Dersten bir müddet geçmiş-ti ki, Şeyh ayağa kalkarak son derece saygı ve edeple selam vererek buyurun der.

Öğrenciler şaşkınlık içinde arkalarına dönüp bak-tıklarında, iffetli ve edepli bir bayanın iki çocuğuyla birlikte oraya geldiğini görürler. Hanım, Şeyh Müfid'e (r.a) dönerek :"Ey Şeyh! Bunlar benim evlat-larımdır. Birinin adı Seyit Murtaza diğerinin adı da Seyit Razi'dir. Bunlara fıkıh ve usul ilmilerini öğret-meni istiyorum."

Bu sözleri işiten Şeyh ağlamaya başlar. Öğrenciler merakla neler olup bittiğini anlamaya çalışıyorlardı. Şeyh ağlayarak: "Hakikat güneş gibi aydınlandı. Rü-yamın tabiri gerçekleşti dedi ve sözlerine şöyle de-vam etti: "Dün dersten sonra dinlenmeye çekilmiş-tim. Rüyamda bu mescitte oturup ders verdiğimi gördüm. Hz. Fatıma (s.a) oğulları İmam Hasan (a.s) ve İmam Hüseyin'in (a.s) ellerinden tutmuş ve yanı-ma getirmişti. Sonra bana şöyle buyurdu: "Ey Şeyh! Oğullarım Hasan ve Hüseyin'i sana getirdim. Bunlara fıkıhlarını öğret! Uykudan uyandığımda derin düşün-ceye daldım. Kafamda gördüğüm rüyanın tabirini an-lamaya çalışıyordum. Kendi kendime; "Allah'ım, iki masum İmama öğretmenlik yapmak benim ne had-dime dedim. Bu düşünceyle mescide geldim. Hz. Fatıma'nın (s.a) soyundan gelen iki tane pırlanta gibi seyyidin içeri girdiğini gördüm. Bu sahneyi gördük-


ten sonra gördüğüm rüyanın tabirini anladım."24

SEYYİD MURTAZA'NIN (R.A) ÜSTATLARI

Seyyid Murtaza (r.a) üstatlık kürsüsüne gelene ka-dar kendi asrının üstatları önünde diz çökerek huzur-larından ilmi istifade etti. Seyyid Murtaza'nın (r.a) üstatlarından bazılar:

1-Şeyh Müfid (r.a) 2-Ebu Muhammed Musa Telekberi'nin oğlu (r.a)25 3-Şeyh Muhammed Saduk (r.a)26 4-Hüseyin b. Ali b. Babiveyh (Şeyh Saduk'un kar-

deşi)

SEYYİD MURTAZA'NIN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Seyyid Murtaza (r.a) Şia ve İslam âlemine birçok âlim yetiştirdi. Yetiştirdiği öğrencilerden her biri kendi dönemlerinin meşhur üstatlarından oldular. Burada o öğrencilerden bazılarının ismini zikretmeyi uygun görüyoruz:

1-Şeyh Tusi (r.a), yaklaşık 20 yıl öğrenciliğini yapmıştır.

2-Ebu Ya'la Sallar-i Deylimi (r.a) 3-Ebu's-Salah-i Halebî (r.a) 4-Gazi İbni Berrac-i Tarablusi (r.a)

24-Feridu'r-Razaviye, s.285, "Şeyh Abbas Kummi" 25-Ravzatu'l Cennat, c.6, s.119. 26-Şeyh Hürr-i Amuli, c.2, s.283.



Kerim Uçar û 65

SEYYİD MURTAZA'NIN (R.A) DERS METODU

Seyyid Murtaza'nın (r.a) ders metodu diğer üstat-lara benzemiyordu. Derslerine her mezhep ve inanç-tan öğrenciler katılıyordu ve şöyle nakledilir: "Yahu-di biri kıtlık ve fakirliğin verdiği sıkıntıyla Seyyid Murtaza'nın (r.a) yanına gelerek kendisine astroloji ilmi öğretmesini ister. Seyyid, Yahudi adamı güler bir yüzle karşılayarak ona belirli miktar aylık bağ-lanmasını ve geçimini böyle temin etmesini ister. Yahudi adam, aradan fazla bir zaman geçmeden Seyyidin güzel ahlak ve edebinden etkilenerek Müs-lüman olur. Seyyid Murtaza'nın (r.a) dersinin özellik-lerinden biri de her öğrenciye kendi hal ve durumuna uygun aylık vermesiydi. Örneğin, Şeyh Tusi'ye (r.a) 12 dinar aylık veriyordu.

Dersinin bir başka özelliği ise; büyük şahsiyetler ve üstatların dersine katılmasıydı; hatta kendi üstadı Şeyh Müfid'de (r.a) dersine katılıyordu.

SEYYİD MURTAZA'NIN (R.A) DARU'L-İLİM VE KÜTÜPHANESİ

Bağdat, Seyyid Murtaza (r.a) döneminde ilim mer-keziydi. Uzak ve yakın yerlerden ilim âşıkları Seyyid Murtaza (r.a) gibi üstatların huzurundan istifade etmek işin Bağdat'a geliyor ve buradan aldıkları ilim ve ma-neviyatla kendi bölgelerinde İslam'ı tebliğ ediyorlardı.

Öğrencilerinin ilim tahsiline engel olacak hiçbir sorun yoktu. Ancak şehirde baş gösteren kuraklık ve


kıtlık öğrencilerin geçimini olumsuz yönde etkiliyordu. Öğrencilerin yararlanacağı bir kütüphanenin olmaması onları zor durumda bırakıyordu. Seyyid Murtaza (r.a) evinin bir bölümünü kütüphane yaparak öğrencilerin ve ilim ehlinin hizmetine sundu. Kurduğu o merkeze daha sonraları Daru'l-İlim adını verdi.27

Ebu'l Kasım Tenuhi, Gazi Medain ve Seyyid Murtaza'nın öğrencisi şöyle der: "Seyyid Murtaza'nın (r.a) kütüphanesinde yaklaşık 80 bin cilt kitap vardı."

Seyyid Murtaza'nın (r.a) o dönemde yapmış oldu-ğu önemli işlerden biride şuydu; öğrencilerin geçi-mini sağlamak için kendi idaresinde olan köylerden birini öğrencilere vakfetti.

SEYYİD MURTAZA'NIN (R.A) TELİFLERİ Seyyid Murtaza (r.a), Allah'u Taâlâ'nın kendine

verdiği istidat ve üstün zekâ nimetinden yararlanarak kısa bir zamanda İslam'a yakışır bir şekilde sayısızca değerli eser ve hizmetler sundu. Seyyid üstlenmiş ol-duğu onca meşguliyet ve sorumlulukların yanı sıra İslam âlemine önemli ve değerli eserler kazandırdı. Teliflerinden bazıları:

Fıkıh, Usul, Tefsir, Ulum-u Kur'an, Kelam, Hadis ve Edebiyat üzerine birçok kitap telif etti. Kitapların-dan günümüzde de istifade edilmektedir. Merhum Allame Emini "el-Gadir" adlı kitabında Seyyid Murtaza'nın (r.a) 186 eserinin ismini zikretmiştir.

27-el-Gadir, c.4, s.268.



Kerim Uçar û 67

Seyyid Murtaza'nın (r.a) en tanınmış kitaplarından biri de kaleme aldığı 20 bin beyitlik şiir divanıdır. Seyyid fakihlik ve âlimliğinin yanı sıra kendi döne-minde kardeşi Seyyid Razi'den (r.a) sonra en büyük şairler arasında gösteriliyordu.

Seyyid Murtaza'nın (r.a) teliflerindeki önemli nok-talardan biri kaleme aldığı tüm konuları tam ve ek-siksiz olarak sonuna kadar devam ettirmesiydi. İmam Humeyni (r.a) Seyyid Murtaza'nın (r.a) İmamet hak-kında yazdığı "Şafi" kitabı hakkında şöyle der; Gü-nümüzde İmamet hakkında yazılan kitapların hiçbiri Seyyid Murtaza (r.a) gibi İmamet konusunu hakkıyla yerine getirememiştir.

Bir başka nokta ise Seyyid Murtaza'nın (r.a) güncel meselelerle ilgilenmesiydi. Kaleme aldığı Mesailu'n-Nasiriyye, Mesailu't-Turablusiyye ve Mesail'u Musu-liyye adlı soru cevap kitaplarından anlaşılan şudur ki; Seyyid onca meşguliyetin yanı sıra halkla iç içe ve on-ların sorunlarıyla yakından ilgileniyordu.

SEYYİD MURTAZA (R.A) DÖRDÜNCÜ ASRIN İHYA EDİCİSİ

Allah'u Taâlâ'nın her asırda dini yaşatmak ve can-landırmak için birini göndermesi Müslümanlar ara-sında açık konulardan biridir. Üstat Muhammed Rıza Hekim (r.a) şöyle der: "Belki de bu inancın dayanağı bir hadistir." Ebu Davud Resul-i Ekrem'den (s.a.a.) şöyle naklediyor:

Resul-i Ekrem (s.a.a) şöyle buyuruyor: "Allah'u


Teâlâ bu ümmete her yüzyılın başında dini ya-şatmak ve ilahi ahkâmı ayakta tutmak için birini gönderir." Şia'nın büyük âlimlerinden Kuleyni'den Humey-

ni'ye adlı kitabın yazarı şöyle der: Birinci asırda mektebi ihya eden ve canlandıran

İmam Muhammed Bakır (a.s) olmuştur. İkinci asırda İmam Ali b. Rıza (a.s), üçüncü asırda

Muhammed b. Yakub Kuleyni (r.a), dördüncü asırda Seyyid Murtaza (r.a) ve günümüzde de İmam Hu-meyni (r.a) dini ihya etmiştir.

BAŞKALARININ GÖZÜNDE SEYYİD MURTAZA (R.A)

Seyyid Murtaza'nın (r.a) saygınlığı ve yüceliğini tüm İslam âlemi kabul etmektedir. Adını duyan her âlim ilim ve makamından övgüyle söz eder.

1-Allame Hilli onun hakkında şöyle der: "Seyyid Murtaza (r.a) ilimde eşsizdi. Âlimlerimiz onun ilim ve faziletinde ittifak etmişlerdir. Kelam, fıkıh, edebi-yat ve şiir dallarında herkesten daha yetenekli ve âlimdi. Şia toplumu onun yaşadığı zamandan günü-müze kadar (693) değerli ve ilmi kitaplarından büyük istifadeler etmiştir."28

2-Şia'nın büyük fakihlerinden Allame Bahru'l-Ulum (r.a) şöyle der: "O, İslam âlimlerinin en üstü-nüydü. Ona nasip olan ilim hiç kimseye nasip olma-

28-Mefahir-i-İslam, c.3, s.272.



Kerim Uçar û 69

dı. Ahlak, fazilet ve seçkinliğine dost-düşman herkes itiraf etmekteydi.29

3-Ebu'l A'ala Muarra, Seyyid'i kendisine soran kimseye şu şiiriyle cevap vermiştir:

Ey Seyyid Murtaza'yı gelip bana soran kimse! Bil ki O, her hata ve kusurdan uzaktı. Eğer onu görseydin anlardın, Tüm halkın yiğitliği onda toplanmış ve âlem tek

bir evde cem olmuştur.

SEYYİD MURTAZA (R.A) VE TOPLUMDAKİ GÖREVLERİ

Seyyid Murtaza (r.a) bilimsel ve kültürel faaliyet-leri ile birlikte kardeşi Seyyid Razi'den (r.a) sonra Şia toplumunun öderliğini ve Nekabet30 makamını üstlenmişti. Nekabet makamı özel ve genel olmak üzere iki gruba ayrılıyordu. Kurumun başında olan kişiye "Nakibu'n Nukaba" denilmekteydi. Nekabet makamına seçilen kişi en bilgin, soylu ve layık seyyidler arasından seçiliyordu. O, İslam ülkelerin-deki tüm nakiblere nezaret ederdi. Seyyid Murtaza (r.a) bu kurumun başkanlığını üstlendi. Hz. Ali (a.s) soyundan gelen seyyidler ve aleviler Beni Ümeyye ve Abbasi halifelerine özellikle de Mu'tazad zama-nında zalim ve zorba halifelere karşı şiddetle müca-dele ediyorlardı. Bu yüzden sıkı takiplere ve zulüm-

29-Mefahir-i-İslam, c.3, s.274. 30-Nekabet: O zamanlar seyyidlerin ve Ebu Talip oğulları-

nın işlerine bakan bir kurumdu.


lere maruz kalıyorlardı. Seyydilerin ve Alevilerin büyük bir çoğunluğu zamanın baskıcı rejimin zulüm-lerini karşısında rahat nefes almak için kırsal ve dağ-lık bölgelerde yaşamayı tercih ediyorlardı. Hicri 279'da Mu'tazad'ın hükümet başına geçmesiyle az da olsa seyyidler ve Aleviler nispi bir rahatlığa kavuştu. Seyyid Murtaza (r.a) üstlenmiş olduğu ağır görevlerin yanı sıra, Kâbe işlerini idare etme sorumluluğu ve maz-lumların hakkını savunma divanı başkanlık görevini üstlendi ve her üç önemli görevi ömrünün sonuna ka-dar başarıyla sürdürdü. Seyyid Murtaza (r.a) üstlendiği makamlardan yararlanarak İslam toplumuna özellikle de fakir ve yetimlere büyük hizmetler etti.31

SEYYİD MURTAZA'NIN (R.A) VASİYETİ Seyyid Murtaza'nın (r.a) vasiyetinde oldukça dik-

kat çekici bir bölüm göze çarpmaktadır. Seyyid Murtaza (r.a), vasiyetinde tüm farz namazlarımın ka-za edilmesini istiyor.

Bu sözü duyan yakınları ve etrafındakiler büyük bir merak ve şaşkınlık içinde niçin böyle bir istekte bulunuyorsunuz? Siz saygın, takvalı, imanlı, namaz aşığı ve vakit girmeden abdest alıp, sabırsızlıkla vak-tin girmesini bekleyen birisiniz diye sorduklarında, Seyyid şöyle yanıt verir; Evet, namazı çok seviyo-rum. Rabbimle münacat etmeye aşığım, bundan zevk alıyorum. İşte bu yüzden de vasiyet ediyorum na-mazlarımın kaza edilmesini istiyorum. Şimdiye kadar

31-Sima-i Ferzanegan, c.3, s.366, "Rıza Muhtariyan"



Kerim Uçar û 71

kılmış olduğum namazlar yüzde yüz Allah için ol-mayabilir. Yüzde bir gibi küçük bir ihtimal bile olsa namazlarımın sadece rabbimin rızası doğrultusunda olmasını istiyorum. Eğer namazlar Allah'ın hoşnutlu-ğu için olmazsa onun dergâhında kabul olmaz. Amel-lerimin Allah katında kabul olmamasından korkuyo-rum. Görüldüğü üzere onca uğraş ve dünya makamı Seyyid'i (r.a) maneviyat ve ibadetten uzaklaştırma-mıştı.

SEYYİD MURTAZA'NIN (R.A) ÖLÜMÜ Seyyid Murtaza (r.a) bereketli bir ömürden sonra

yaklaşık 80 yaşlarında hicri 436 yılı, 25 Rabiü'levvel Cumartesi günü Bağdat'ta rabbinin çağrısına lebbeyk dedi ve ebedi yurduna göç etti. Ebu'l Hasan Neccaşi, Muhammed b. Hasan Caferi ve Sallar b. Abdülaziz'in yardımlarıyla gusül ve kefenlendi. Oğlu Seyyid Mu-hammed babasının cenazesine namaz kıldı. Namaz-dan sonra cenazesi Bağdat'ın Kerh mahallesinde olan evine defnedildi. Dördüncü asır onun acı ölümüyle büyük bir şahsiyetini kaybetti. Bir süre sonra bedeni Kerbela'ya ceddi İmam Hüseyin'in (a.s) etrafında bir yerde bulunan kardeşi Seyyid Razi'nin (r.a) mezarı-nın yanına intikal edildi.

NECCAŞİ (R.A) EBU'L HASAN AHMED B. ALİ NECCAŞİ

[Ö. H/450, M/1029]

BAĞDAT UFUKLARINDA BİR YILDIZ Şüphesiz ki geçmiş âlimlerin hayatını mütalaa et-

mek insana birçok dersler ve hikmetler öğretmekte-dir. Çünkü onlar takva ve ilim gibi hayatın değişik alanlarında insanlara örnek olmuşlardır. İşte o takva ve ilim sembollerinden ve iftihar dolu bir yaşamla in-sanlığa örnek olan Ahmed b. Ali Neccaşi'dir. Büyük rical üstadı Neccaşi, yaşadığı dönemde Şia'nın savu-nucusu olmuş, batıl iftiralar karşısında Şia mektebini hakkıyla savunmuştur. Bu uğurda gece-gündüz de-meden İmam Muhammed Bakır (a.s) ve İmam Cafer Sadık (a.s) öğrencilerini tanıtmak için hiç yılmadan ravilerin hayatını tanıtan Rical-i Neccaşi adlı kalıcı eseri Şialık mektebine armağan olarak bırakmıştır. Bu ölümsüz eser tarih boyunca fakihlerin kaynak ki-tabı olmuştur. Gerçi o hiçbir zaman kendini övmedi

6



Kerim Uçar û 73

ancak ismi hiçbir zaman ravilerin dilinden düşmedi. Ebu'l Hasan Ahmed b. Ali Neccaşi rical ilminin te-melini atan üstatlarındandır. O, dördüncü asrın sonla-rı ve beşinci asrın başlarında yaşamıştır. Ne yazık ki elimizde ne yazmış olduğu eserler ne de o dönemde yaşamış âlimlerin eserlerinde hayatı ve yapmış oldu-ğu yolculuklarla ilgili elimizde kesin bilgiler yoktur. Burada zikredilen konular onu yazmış olduğu eser-lerden değerlenmiştir.

BAĞDAT SEMALARINDA BİR YILDIZ İmam Zaman'ın (a.f) Gaybet-i Kübra'sının üzerin-

den yaklaşık 42 yıl geçiyordu. Bu zaman içerisinde aleviler ve Hz. Ali (a.s) hanedanı çok zulüm ve iş-kencelere maruz kaldılar; ama onların Ehlibeyt'e (a.s) olan aşkları ve geleceğe ümitle baktıkları için tüm sı-kıntı ve işkencelere katlandılar. O dönemde Bağdat, Abbasilerin başkentiydi. Zalimler sırasıyla hükümet ediyordu. Bu yıllarda Şia fakihleri Bağdat'ın Şii Ma-hallesi olan Kerh'de bir medrese kurarak talebe yetiş-tiriyordular. O yıllarda Bağdat'ın Şii mahallelerinin biri kutlu bir çocuğun dünyaya gelmesine tanık oldu. Hicri 372 yılında büyük fakih ve âlim Şeyh Ali Neccaşi dünyaya geldi.

Neccaşi'nin babası Peygamber ve soyuna beslediği muhabbetinden dolayı adını Ahmed koydu. Ahmed, anne ve babasının şefkatli kucağında terbiye görü-yordu. Anne ve babası Kûfeliydi.

Neccaşi'nin (r.a) iftiharlarından biride Hz. İsmail-'in (a.s) soyundan olmasıdır. Hz. İsmail'in (a.s) so-


yundan gelenler o dönemlerde Arabistan ve diğer İs-lam ülkelerinde yaşıyorlardı. Büyük rivayet üstadı Neccaşi'de (r.a) o temiz vahiy hanedanına mensup fertlerden biriydi. Neccaşi hanedanı yaşadıkları dö-nemde Kâbe anahtarlığını yapmaktaydılar.

Neccaşi'nin (r.a) onuncu dedesi Ebu'l Semal Sa-man Kufe'nin büyük ve soylu Şia hanedanlarındandı. O hanedandan İslam dinine hizmet etmiş birçok bü-yük fakih ve ravi yetişmiştir. Onlardan biri de Kûfe'nin güvenilir ve saygın muhaddislerinden olan Davut b. Fergad'dır. İbrahim b. Muhammed ve kardeşi İsmail, İmam

Musa Kazım'ın (a.s) ashabından ve büyük muhaddis-lerdendiler.

Neccaşi'nin (r.a) yedinci dedesi Ebu'l Hasan Neccaşi, Abdullah Neccai'dir. 0, başlangıçta Zeydiye itikadına sahip biriydi. Ancak daha sonraları İmam Sadık'ın (a.s) ashabından oldu. Yaşadığı sürece İmam Sadık'ın (a.s) emri olmadan hiçbir şey yapmadı. Ab-dullah Neccaşi, Abbasi halifesi Mansur tarafından Ahvaz valiliğine atanmıştı. Görevi boyunca İmam Sadık'ın (a.s) emir ve direktifleri doğrultusunda ha-reket ediyordu.

İLAHİ VAHİY İLE TANIŞMA Neccaşi (r.a), babasının tavsiyesi üzerine mahalle-

lerindeki Lu'lu Mescidinde cami hocasından Kuran-ı Kerim'i okumayı öğrendi.32 Bağdat'ta çok sayıda

32-Tarih-u Bağdat, c.6, s.159.



Kerim Uçar û 75

medrese vardı. Öyle ki her âlim ve fakih evinde öğ-renci yetiştiriyordu. Fakat medreseler arasında en meşhurları Bağdat'ın Kerh mahallesinde bulunan Eh-libeyt (a.s) medreseleriydi. O medreselerin ders prog-ramları ve mükemmelliği talebelerin dikkatini çeki-yor ve orada ders almalarını sağlıyordu. Araştırmacı-lar, ilim meraklıları, talebeler ve Ehlibeyt dostları ke-lebek misali Ehlibeyt'in (a.s) yüce öğretileri ve buy-ruklarını öğrenmek için coşkuyla medreselere akın ediyor ve ders öğreniyorlardı.

Neccaşi (r.a), küçük yaşta olmasına rağmen Ehli-beyt'in (a.s) ilim ve maneviyat vadisinde insani erdem-ler ve İslami hadisler öğrenmeyi kafasına koymuştu.

Neccaşi (r.a), kafasına koyduğu hedefe ulaşmak için dönemin büyük muhaddisleriyle tanıştı. Küçük yaşta büyük âlimlerin huzuruna giderek onlardan öğrendikle-rini temiz zihnine yazdı. Şia'nın büyük muhaddislerin-den olan Harun b. Musa Telekberi'nin oğlu vasıtasıyla o büyük ilim hanedanıyla irtibata geçti.33

NECCAŞİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI Neccaşi (r.a), iyi bir hadis uzmanı ve rical âlimi

olmak için birçok büyük rical üstadından ilmi istifa-deler ederek onlardan hadis nakletme iftiharına nail olmuştur. Burada Neccaşi'nin kendilerinden hadis nakletme izni aldığı büyük şahsiyetlerden birkaçını zikrediyoruz:

33-Rical'u Neccaşi, c.2, s.407.


1-Ali b. Ahmed b. Abbas Neccaşi (r.a), Neccaşi, Şeyh Saduk'un bazı kitaplarını babasının yanında okuyarak ondan hadis nakletme izni almıştır.34

2-Ahmed b. Muhammed b. İmran (r.a), İbni Cundi 305-396.

3-Ahmed b. Muhammed b. Musa (r.a), İbni Selti Ahvazi, 324-409.

4-Ahmed b. Abdulvahid b. Ahmed Bezzaz, (r.a) İbni Haşir, 330-423.

5-Ebu'l Kasım b. Ali b. Şebl b. Esedi (r.a) 6-Ebu'l Hasan Muhammed b. Ahmed Kummi (r.a) 7-Muhammed b. Ali Şazzan Kazvini (r.a) 8-Hüseyin b. Ahmed b. Musa (r.a) 9-Hasan b. Ahmed b. İbrahim (r.a) 10-Ebu'l Hüseyin b. Muhammed b. Ebu Said (r.a)

NECCAŞİ (R.A), ŞEYH MÜFİD (R.A) VE SEYYİD MURTAZA'NIN (R.A) HUZURUNDA Şeyh Müfid (r.a), Şia âlimlerinin önderi ve üsta-

dıydı. Ondan sonraki âlimler onun yazmış olduğu eserlerden istifade etmişlerdir. İslami konularda ken-disinden yaklaşık 200 kitap miras bıraktı. Neccaşi böyle büyük bir üstadın karşısında yıllarca diz çöküp talebelik yapmıştır. Şeyh Müfid'in (r.a) vefatından sonra Şiilerin ön-

derlik makamı Seyyid Murtaza'ya (r.a) 35intikal etti. Neccaşi, uzun yıllar kendi asrının büyük üstat ve âlimle-

34-A'lamu'ş-Şia, c.2, s.19, "Aga Buzurgi Tahrani." 35-Revzatu'l Cennat, c.1, s.63.



Kerim Uçar û 77

rinden olan Seyyid Murtaza'nın yanında ilmi istifadeler etti ve onun maneviyat çeşmesinden nasbini aldı.

NECCAŞİ (R.A) DÖNEMİNDE ŞİA'NIN DURUMU

Neccaşi (r.a) dönemini, Şiilik tarihi için bir dönüm noktası ve Şia'nın gücünün doruğa ulaştığı bir dönem saymak yanlış bir tabir sayılmaz. Dördüncü asırda Şia'nın sesi dünyanın her tarafında duyulmaya baş-landı. Çünkü bu dönemde İsmaili Şia'larından olan Fatimiler Mısır'da hükümet kurdular. Diğer taraftan da Al-i Bûye padişahlarının Bağdat'a nüfuz etmeleri Şiilerin kendi mezhep ve inançlarını tebliğ etmesini kolaylaştırdı. Dördüncü ve beşinci asırlar İslam kül-türünün en parlak dönemlerine şahit oldu. Sahib b. İbad, İbni Sina, Ebulfazl b. Amid gibi âlimlerin Al-i Bûye hükümetinde bulunmaları İslami kültür ve ilim-lerin yayılmasını sağlamıştı. Şeyh Saduk, Şeyh Müfid, Seyyid Murtaza, Şeyh Tusi ve Neccaşi gibi büyük fakih ve muhaddisler beşinci asrın yarısına ka-dar Şialığı tebliğ ettiler. Fakat Bağdat'ta baş gösteren iç savaşlar ve hükümetin Al-i Bûye'den Selçuklulara geçmesi Bağdat İlimler Havzasının dağılmasına ve fakihlerin bu bölgeden hicret etmelerine neden oldu. O dönemde Şia'nın önderliğini yapan Şeyh Tusi (r.a) hicri 448'de Necef'e hicret etti. Şeyh Tusi'nin Bağdat'-ta ki evi yağmalandı. İki yıl sonra Safer ayında da kü-tüphanesi ve ders verdiği minber yakıldı.36

36-Dairetu'l Maarif-i Buzurg-i İslami, c.1, s.629.


NECCAŞİ'NİN (R.A) MUASIRLARI Neccaşi'nin (r.a) yaşadığı asır İslam'ın en parlak

dönemi olmuştur. Uzaktan-yakından kısacası dünya-nın her köşesinden gelen büyük araştırmacılar ve muhaddisler o günün ilim merkezi Bağdat'ta toplan-mışlardı.

Neccaşi'de Bağdat semalarında parlayan o yıldız-lardan biriydi. Neccaşi'nin muasırlarından bazıları:

1-Şeyh Tusi (r.a), (385- 460) 23 yaşında Bağdat'a hicret etmiş ve Neccaşi'yle birlikte o dönemin büyük üstatlarından olan Şeyh Müfid ve Seyyid Murtaza gi-bi büyük âlimlerden istifade etmişlerdir.

2-Ebu'l Hüseyin Ahmed b. Hüseyin (r.a) 3-Ali b. Muhammed b. Şiran (r.a) 4-Ebu Ya'la Muhammed b. Hasan Caferi (r.a) 5-Salar b. Abdülaziz (r.a) 6-Ebu'l Hasan Katib (r.a) 7-Ebu'l Hasan Curcerai (r.a) Zikredilen bu büyük üstat ve muhaddisler Necca-

şi'nin yakın, samimi ve birbirlerinin ilminden istifade ettikleri muasır arkadaşlarıdır.

NECCAŞİ'NİN (R.A) ESERLERİ Neccaşi (r.a), rical ilminde büyük bir yol kat et-

mişti. Neccaşi ve Şeyh Tusi'den önce birçok âlim ri-cal ilmi konusunda kitaplar yazmış olsalar da yazılan hiçbir rical kitabı Neccaşi'nin eserlerinin yerini dol-duramadı. Neccaşi'nin Usul ve Rical dalında kaleme



Kerim Uçar û 79

aldığı eserler kalıcı olarak Şia'nın tarihine geçmiştir. Neccaşi, saygın üstadı Seyyid Murtaza (r.a) döne-minde kaleme aldığı Rical eserinde 1270 ravinin is-mini zikretmiştir.

Neccaşi (r.a) bu değerli eserin yanı sıra İslam dünyasına birçok kitaplar yazmıştır.

1-Kitabu'l-Cuma ve ma Verede fihi mine'l-Amal 2-Kitabu'l-Kûfe vema Verede fima minel-Asar

ve'l-Fezail 3-Kitabu'l-Muhtasari'l Enva ve Mevaziu'n-Nücum 4-Kitab-u Ensab-i Beni Nezr b. Guin 5-Kitabu'r-Rical veya Esma-u Musannifi'ş-Şia Neccaşi'nin (r.a) Ehlibeyt'e (a.s) olan aşkı ve mu-

habbeti adeta ruhuna, kanına ve kemiğine işlemişti. Bazen velayet aşkı Gadir-i Hum onu Necef'e İmam Ali'nin (a.s) yanına, bazen de Aşura aşkı onu âşıklar diyarı Kerbela'ya götürüyordu. Her yıl Gadir-i Hum bayramı geldiğinde mevlası İmam Ali'ye (a.s) duy-duğu aşk ve muhabbet ile sevinç içinde ziyaretine gi-derdi. Mevlası Ali'nin (a.s) maneviyat ve aşk dolu kutsal türbesinde ruhunu arındırıyor ve oradaki âlim ve muhaddislerden rivayet izni alarak Bağdat'a dö-nüyordu. Kûfe'ye gittiğinde peygamberler ve İmam-ların namaz kıldıkları mukaddes yerlerde ibadetle meşgul oluyor ve o bölgenin üstatlarından ilmi istifa-deler ediyordu. Neccaşi (r.a) fazla öğrenci yetiştir-memesine rağmen Ebu Sameme Zulfikar b. Mabed Hüseyni ve Ebu'l Hasan Süleyman b. Hasan Sehreşti gibi büyük âlimler Neccaşi'den hadis nakletmişlerdir.


AYRILIK HADİSİ Hicri 448 yıllarında Bağdat'ın dünyaca ünlü ilim

merkezi olması ilahi bir takdirdi. Bütün İslami belde-lerden âlimler ve muhaddisler Bağdat'a akın ediyor-du. İç savaş ve etnik çatışmalar ders ve eğitim düze-nini altüst etti. Al-i Bûye hükümeti devrilmiş ve Sel-çuklular hükümeti ele geçirmişti. Şiilerin önderi Şeyh Tusi'nin (r.a) bu şehirden hicret etmesiyle muhaddis ve fakihler birbiri ardınca Bağdat'ı terk ederek Necef ve diğer bölgelere hicret ettiler. O dönemin tanınmış muhaddisi Neccaşi'de (r.a) Bağdat'ı terk ederek Samerra yakınlarına yerleşti. O büyük insan artık ömrünün sonlarını geçiriyordu. Samerra'da sürekli İmam Hadi (a.s) ve İmam Hasan Askeri'nin (a.s) zi-yaretlerine gidiyor, Ehlibeyt'in (a.s) mazlumiyetine gözyaşı döküyor ve İmam-ı Zaman'ın (a.f) zuhuru için dua ediyordu. İslam ve Şia mektebine bir ömür hizmetten sonra Cemadiulevvel hicri 450 yılında Samerra yakınlarında rabbinin çağrısını icabet ederek yüce ruhunu Allah'a teslim etti.



ŞEYH TUSİ (R.A) MUHAMMED B. HASAN TUSİ

[Ö. H/460, M/1039.]

DOĞUM YERİ Muhammed b. Hasan Tusi (r.a) hicri 385 yılı Ra-

mazan ayında Tus şehrinde fakir ancak iman ve ma-neviyat dolu bir ailede dünyaya geldi. Muhammed (r.a) hicri 408'e kadar bu şehirde ikamet etti. Bu şe-hirde ikamet ettiği zaman zarfında mukaddime ilim-lerini tahsil etti.37 Şeyh Tusi (r.a), 23 yaşında hicri 408'de Şeyh

Müfid ve Seyyid Murtaza gibi büyük üstatlardan isti-fade etmek için Bağdat'a hicret etti.38 Önceki konu-larda da işaret edildiği gibi o dönemlerde Bağdat ilim merkeziydi. Özellikle Şeyh Müfid'in (r.a) dersleri uzaktan ve yakından gelen ilim âşıklarıyla dolup ta-

37-Hezare-i Şeyh Tusi, s.4 , "Ali Devaniki." 38-Ayanu'ş-Şia, c.9, s.159, "Seyyid Muhsin Emin Amuli."

7


şıyordu. Şeyh Tusi (r.a) bu ortamda hiç yabancılık çekmiyordu. İftihar dolu beş yılını Şeyh Müfid'in (r.a) öğrenciliğini yaparak geçirdi. Genç yaşlarda iç-tihat derecesine ulaştı. 30 yaşlarında üstadı Şeyh Müfid'in (r.a) tavsiyesi üzerine Şia'nın meşhur "Ahkamu'l Tezhib" kitabını yazdı.39 Bu kitap, Şeyh Tusi'nin (r.a) genç yaşta içtihat derecesine ulaştığının en büyük kanıtıdır.

ASRIN GÜNEŞİ Seyyid Murtaza'nın (r.a) ölümünden sonra Şeyh

Tusi (r.a) Şia Mektebinin önderi oldu. Seyyid Murtaza'dan (r.a) sonra 12 yıl Şia ve İslam'ı en güzel şekilde dünyaya tanıttı. O günlerde İslam âlimleri ve muhaddisleri uzaktan ve yakından Şeyh Tusi'nin (r.a) yanına gelerek çözülmeyen ilmi meselelerini dersle-rine katılarak çözüyorlardı. Şeyh Tusi (r.a), yaklaşık 300 tane Şia fakih ve müçtehidi yetiştirdi. Şeyh Tusi'nin (r.a) yetiştirdiği öğrencilerinden bazıları:

1-İshak b. Babiveyh-i Kummi (r.a) 2-Ebu Salah-i Halebî (r.a) 3-Ebu Ali Tusi (r.a), Şeyh'in kendi oğlu 4-Şehraşub-i Mazenderani (r.a) 5-Abdülcabbar b. Abdullah el-Kameri Razi (r.a) 6-Muhammed b. Hasan Fetal (r.a) 7-Keraçi (r.a) 8-Hüseyin b. Feth-i Curcani (r.a) 9-Cafer b. Ali Hüseyni (r.a)

39-ez-Zeria, c.4, s.504.



Kerim Uçar û 83

10-Nasir b. Rıza Alevi (r.a) Bunlar gibi yüzlerce büyük şahsiyetler ve muhad-

disler yetiştirmiştir.40 Hicri 447'de Selçuklu Tuğrul Biki Bağdat'a saldı-

rarak Şia mahallelerini yağmaladı. Hunharca savun-masız ve mazlum insanları katletti ve Şahpur b. Erdeşir'in büyük kütüphanesini yaktı. Bu katliamlar hicri 451'e kadar devam etti. Bu tarihlerde birkaç kez Şeyh Tusi'nin (r.a) yazmış olduğu kitaplar ve kütüp-hanesi şehir meydanına taşınarak yakıldı. Hicri 449'da Şeyh Tusi'nin (r.a) evini yağmalayarak tüm eserlerini yaktılar. Bu acı olaylar sonunda Şeyh Tusi (r.a) Şia mirasını ve fakihlerini korumak ve kurtar-mak için hicret etmek zorunda kaldı.

AŞK DİYARINA HİCRET Artık Necef'in durumu, Diylem padişahlarının dö-

neminde özellikle de Muizzu'd-Devle, İzdu'l Devle hükümetinde olduğu gibi değildi. Bu kutsal şehirde büyük değişiklikler olmuştu. Halk, değerli eşyalarını İmam Ali (a.s) türbesine vakfediyordu. Şehir halkı İmam Ali'nin (a.s) türbesini ziyaretine gidiyor ve öl-düklerinde İmam Ali (a.s) türbesine defnedilmeyi va-siyet ediyorlardı. Şeyh Tusi (r.a) hicri 448'de bu şeh-re geldiğinde şehir, Al-i Bûye döneminde sahip ol-duğu canlılığı kaybetmişti. Her tarafa cahiliye taas-subu, korku, vahşet hâkim olmuştu. Buna rağmen Necef etrafında yiğit Arap kabileleri etten duvar öre-

40-et-Tibyan, c.1, Önsöz, "Aga Buzurgi Tahrani."


rek, İmam Ali (a.s) türbesini canları pahasına koru-yorlardı. Necef, Irak'ın diğer şehirlerine oranla daha emniyetli bir yerdi. Şeyh Tusi'nin (r.a) bu şehre hicret etmesi de buna

açık bir kanıtıdır. Şeyh Tusi'nin bu şehre gelişiyle Necef ayrı bir havaya büründü. Mevlası İmam Ali'ye (a.s) hizmet etmek, ilim ve İrfan âşıklarının arzusunu yerine getirmek ve burada ilim ve maneviyatı tekrar ihya etmek için kolları sıvadı. Mukaddes Necef şehri bu hedefleri gerçekleştirmek için en ideal bir yerdi.

ŞİA'NIN İLK ÜNİVERSİTESİ Şeyh Tusi (r.a), Bağdat'ta evini, kitaplarını ve

kendi el yazısıyla kaleme aldığı tüm eserlerini kay-betmişti. Necef'te ömrünün son 12 yılını büyük bir çaba ve azimle ilim ve eğitime önem vererek öğrenci yetiştirdi. Necef, o dönemlerde şehir değildi. Hatta küçük bir kasaba olarak bile tanınmıyordu. Sadece İmam Ali'nin (a.s) türbesinin orada olması hasebiyle ziyaretçilerin uğrak yeriydi. Şeyh Tusi (r.a) bu şehir-de yeni bir ilim merkezi kurdu. O kadar sağlam bir temel attı ki üzerinden bin yıl geçmesine rağmen İs-lami ilimler merkezi olmasını elinde bulundurdu.41

DEĞERLİ ESERLERİ Şeyh Tusi (r.a), onca uğraş ve meşguliyetin ara-

sında İslam ve özellikle de Şia âlemine değerli ve paha biçilmez eserler bıraktı. Şeyh Tusi tefsir, hadis,

41-et-Tibyan, c.1, önsöz, "Aga Buzurgi Tahrani."



Kerim Uçar û 85

fıkıh, usul, kelam, rical, tarih, maktel, şer'i meselele-re cevap, akait ve dua gibi çeşitli konularda yaklaşık 51 eser kaleme almıştır.

Tefsir Eserleri: 1-et-Tibyan'u fit-Tefsiri'l Kuran (10 cilt) 2-el-Mesailu'd-Dimeşkiyye fit-Tefsiri'l Kuran Hadis Eserleri: 1-Tehzib 2-İstibsar Fıkhi Eserleri: 1-en-Nihaye 2-el-Mebsut 3-el-İcaz fil Feraiz 4-el-Mesailu'l Halebîye fil Fıkh 5-el-Mesailu'l Hairiyye fıl Fıkh Usul Eserleri: 1-Hücciyetu'l Ahbar Kelam Eserleri: 1-Telhisu'l Şafi 2-Temhidu'l Usul 3-el-İktisad 4-el-Firak beynen-Nebi vel İmam Rical Eserleri: 1-Kitabu'l Envar (Rical-i Şeyh Tusi) 2-İhtiyaru Marifeti'l Rical 3-el-Fihrist Tarih Eserleri: 1-Maktelu'l-Hüseyin


2-Muhtasaru Ahbar-i Muhtar b. Ebi Ubeyd el-Sakafi

Dua Eserleri: 1-Misbahu'l Müteheccid 2-Muhtasaru'l Misbah42

ŞEYH TUSİ'NİN (R.A) ÖLÜMÜ Hicri 460 Muharrem ayının hüzünlü günleri ve

geceleri yaklaşıyordu. Gündüzler siyahlara bürünmüş harabelerde oturmuş Al-i Resul'e (s.a.a) gözyaşı dö-küyor. Beklenen an gelip çatmıştı. Hicri 460 yılının 22 Muharrem günü meleklerin yıllarca beklediği arif, erdem sahibi, gökyüzünün parlak güneşi ve İslam'ın izzeti Şeyh Tusi'nin (r.a) yüce ruhu ebedi yurduna in-tikal ediyor. Şeyh Tusi (r.a) 76 yıl İslam ve Ehlibeyt-'e (a.s) hizmetten sonra ilahi davete lebbeyk dedi ve hakkın rahmetine kavuştu. Vasiyeti üzerine Necef'te oturduğu eve defnedilerek evi mescit haline getirildi. Günümüzde defnedildiği evi Necef'de Mescid-i Tusi olarak tanınmaktadır.

42-ez-Zeria c.5, s.220.



SEYYİD RAZİ (R.A) RAZİ B. EBU AHMED HÜSEYİN MUSEVİ

[Ö. H/469, M/1048]

BAĞDAT SEMALARINDA BİR YILDIZ İmam Zaman'ın (a.f) gaybetinin üzerinden yakla-

şık bir asır geçmemişti ki Bağdat semalarında bir yıl-dız parladı.

O, hicri 395 tarihinde Bağdat'ın Şia Mahallesi olan Kerh'de mümin bir ailede dünyaya geldi. Ona Mu-hammed ismini verdiler.43Daha sonraları Seyyid Razi (r.a) olarak meşhur oldu.

Seyyid Razi'nin (r.a) anne ve babası İmam Hüse-yin'in (a.s) soyundan gelen seyyitlerindendir.44Şeyh Müfid "Ahkâmu'n-Nisa" kitabında Seyyid Razi'nin (r.a) annesi Fatıma'nın makamı ve faziletine değin-miş ve kitabının önsözünde onu övgüyle anmıştır.45

43-en-Nücumu'z-Zahire, c.4, s.240. 44-Ayanu'ş-Şia, c.9, s.216. 45-Ayanu'ş-Şia, c.9, s.216.

8


Dört ve beşinci asırlar Bağdat'ın en parlak dönem-leri sayılmaktaydı. Çünkü o dönemlerde Bağdat ilim ve marifet açısından altın çağını yaşıyordu. O dö-nemlerde Bağdat dört bir yandan gelen ilim âşıklarıy-la dolup taşıyordu. Şeyh Müfid gibi değerli üstatların ders sofralarının açıldığı yerdi.

Bir gün o takva ve ilim üstadı tedris için Berasa Mescidine gitti. Dersten bir müddet geçmişti ki, Şeyh birden ayağa kalkarak ihtiram ve edeple selam vere-rek buyurun dedi.

Öğrenciler şaşkınlık içinde arkalarına dönüp bak-tıklarında, saygın ve iffetli bir bayanı iki çocuğuyla görürler. Hanım, Şeyh Müfid'e dönerek: "Ey şeyh! Bunlar benim çocuklarım; birinin adı Seyyid Murtaza, diğerinin adıysa Seyyid Razi'dir. Bunlara fıkıh ve usul ilmilerini öğretmeni istiyorum." Şeyh bu sözleri duyunca ağlamaya başladı. Öğrenciler bü-yük bir merak ile neler olup bittiğini anlamaya çalış-tılar. Şeyh ağlayarak:"Hakikat güneş gibi aydınlandı ve rüyamın tabiri gerçekleşti dedi ve şöyle devam et-ti: "Dün dersten sonra istirahata çekildim. Öylece uykuya dalmışım. Rüyamda bu mescitte oturup ders verdiğimi gördüm. Hz. Fatıma (a.s) oğulları İmam Hasan (a.s) ve İmam Hüseyin'in (a.s) ellerinden tutup yanıma geldi. Bana: "Ey Şeyh! Evlatlarım Hasan ve Hüseyin'i getirdim. Senden onlara fıkıhlarını öğret-meni istiyorum diye buyurdu." Uyandığımda hayretle düşünceye daldım ve gördüğüm rüyanın manasını anlamaya çalıştım. Kendi kendime Allah'ım, benim o



Kerim Uçar û 89

masum İmamlara ders öğretmem ne haddime diye dedim. Bu düşünce içerisinde mescide geldim. Sonra Fatıma'nın (s.a) soyundan olan şu iki pırlanta çocuğu gördüm. Böylece rüyamın tabirini anladım.

Bu rüyadan sonra Şeyh Müfid (r.a), o iki çocuğun eğitimini üstlendi.

Seyydi Razi (r.a) çocukluğundan beri ilim ve ma-rifete oldukça düşkündü. Büyük bir aşk ve ciddiyetle tahsiline başladı. Şia ve Sünni ihtilafının nispeten azaldığı dördüncü ve beşinci asırda ortamdan istifade ederek tüm gücüyle Kuran, sarf, nahiv, hadis, kelam, belagat, fıkıh, usul, tefsir ve şiir ilimlerini öğrendi. 20 yaşlarında büyük bir başarıya imza atarak adını üstatlar ve araştırmacılar listesine yazdırdı.

SEYYİD RAZİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI 1-Ebu İshak İbrahim b. Ahmed Taberi: Fakih, edip

ve Kuran üstadıdır. 2-Ebu Ali Farisi (r.a): Sarf ve nahiv üstadı 3-Ebu Said Sirufi (r.a): Bağdat kadısı 4-Gazi Abdülcabbar Bağdadi (r.a): Hadis uzmanı 5-Şeyh Müfid (r.a): İslam âleminin yetiştirdiği en-

der ve güzide âlimlerindendir.46 Seyyit Razi zamanı-nın büyük fesahat ve belagat âlimlerindendi. Küçük-lükten şiir yazmaya ve okumaya büyük alaka ve aşkı vardı. İlk methiye içerikli şiirini 9 yaşlarında Ehli-beyt'e (a.s) ithafen yazdı. Şiire o kadar önem verdi ki

46-Eş-Şerifu'r-Razi, s.60-76.


ona Kureyş'in ve Arapların şairi lakabını verdiler. Seyyid Razi'nin babası Azudu'l-Devle Deylemi

padişahlarının Şiraz'daki zindanındaydı. Seyyit Razi çocukluğunun sekiz yılını hüzün ve baba hasretiyle geçirdi. Babası Ebu Ahmed Samsamu'l-Devle hü-kümdarı zamanında serbest bırakıldı. Seyyid Razi (r.a), babasının gelişini ona bir şiir yazarak karşıladı.

Seyyid Razi sorumluluk sahibi ve insanlara hiz-meti kendine ilke edinmiş gerçek bir görev aşığıydı. Toplumu aydınlatmak ve müminlere hizmet için ilim tahsil ediyordu. Hiçbir zaman kendisini kütüphane ve mescit köşelerine hapsetmedi. Görevinin sadece araş-tırma, telif ve şiir yazmak olmadığını biliyordu. Ced-di İmam Ali (a.s) gibi fakirlerin elinde tutup mazlum-ların yardımına koşuyordu.

Hiçbir zaman zalim ve zorba hükümetlerin yanın-da yer almadı. Kendini insanlara hizmet etmeye adamıştı. Hiçbir zaman makam ve dünya sevdalısı olmadı.

Seyyid Razi (r.a), Abbasi halifelerinin tamamını gaspçı, gayrimeşru ve zalim hükümdar olarak telakki ediyordu. Abbasi halifelerinin içinde en zalimi el-Kadir'u-Billâh idi. el-Kadir'u-Billâh, kendini beğen-miş, gururlu, bağnaz ve kinci biriydi. Seyyid Razi'nin (r.a) toplumdaki konumunu ve şahsiyetini karalamak için fırsat kolluyordu. Büyük bir baskı altında olan Seyyid Razi (r.a) nefretini şiirlerle dile getiriyordu;

Mısır'da Alevi hükümeti var iken, ben düşman di-yarında zillet elbisesi mi giyineyim!



Kerim Uçar û 91

Bu şiir halifenin kulağına ulaştığında halife bir toplantı düzenledi. Toplantıya Seyyid Razi'yi de ça-ğırıp ona Abbasi hükümetinden duyduğu rahatsızlı-ğın ve nefretin nedeni sormak istedi.

Seyyid Razi (r.a) büyük bir cesaretle çekinmeden pervasızca halifenin davetini geri çevirerek toplantı-ya katılmadı. Bunun üzerine halife öfkelenerek Seyyid Razi'yi (r.a) üslenmiş olduğu tüm görevlerden azletti.

Seyyid Razi (r.a) cesur ve korkusuz bir hatipti. Hiçbir makam ve güçten korkmuyordu. Tüm Abbasi halifelerini gaspçı ve zalim biliyordu. Ortamın uygun olmamasına rağmen zalim ve tağutu yıkmak için fır-sat ve yardımcı peşindeydi. Hükümeti ele geçirip tek-rar Hz. Ali (a.s) adaletini topluma hâkim kılmak isti-yordu. Samimi ve sadık dostlarına şiirler okuyarak onlara inkılâpçılık ruhunu aşılıyordu.

Seyyid Razi (r.a) ilginç bir yöntemle öğrenciler yetiştiriyor ve yetiştirdiği öğrencilerle de iftihar ederdi. Yetiştirdiği her bir öğrenci bir yıldız gibi par-lıyordu.

Seyyid Razi'nin yetiştirdiği öğrencilerinden birkaçı: 1-Seyyid Abdullah Curcani (r.a) 2-Şeyh Muhammed Haluvani (r.a) 3-Şeyh Tusi (r.a) 4-Müfid-i Nişaburi (r.a) 5-Ebu'l Hasan-i Haşim (r.a)47

47-Eş-Şerifu'r-Razi, s.112-122.


İLK YATILI MEDRESE Seyyid Razi (r.a) sahip olduğu basiretiyle toplu-

mun sorunlarını iyi bir şekilde analiz edebiliyor ve sorunların da nasıl çözebileceğini iyi biliyordu. Tüm sorunlara rağmen yalnız başına üstlenmiş olduğu ağır sorumlulukların yanı sıra öğrencilerinin ilmi seviye-sini yükseltmek için bir arsa satın alarak yatılı bir medrese yaptı. Öğrencilerin tüm masraflarını bizzat kendi üstlendi. Medreseye Daru'l-ilim ismini verdi. Böylelikle İslam âleminde ilk yatılı medrese sistemi başlatılmış oldu.

Seyyid Razi (r.a), nefsini terbiye etmiş takvalı bi-riydi. İnsanların değer ve üstünlüğünün ölçüsünü de takva ve maneviyat olarak değerlendiriyordu. Sade ve gösterişsiz bir yaşam sürdü. Sahip olduğu kanaat ruhuyla varlık içinde yaşıyordu. Çıkarı için kimseye el açmadı. Seyyid Razi'nin (r.a) ahlaki yapısıyla ilgili birçok hikâyeler nakledilmiştir. Biz burada onlardan birini aktarmakla yetineceğiz:

Beha-u-Devle'nin veziri Muhammed Muhlebi'den şöyle nakledilir: "Bir gün bana Seyyid Razi'nin (r.a) bir erkek çocuğunun olduğunu haber verdiler. Fırsatı ganimet sayarak çocuğu bahane ederek ona bir hedi-ye vermek istedim. Hediye olarak hizmetçiyle iki bin dinar gönderdim. Ancak Seyyid Razi (r.a) hediyeyi geri çevirerek şöyle dedi: "Kimseden hediye kabul etmediğimi vezirin de bildiğini sanıyorum." Hediyeyi bir şekilde ona ulaştırmak için hemşireler aracılığıyla ona gönderdim. Seyyid Razi (r.a) bu kez de "Hemşi-



Kerim Uçar û 93

reler yabancı değil; kendi akrabalarımızdır, kabul etmiyor diyerek hediyeyi geri çevirdi. Üçüncü kez gönderdiğimde; kendin kabul etmiyorsan bari yanın-daki öğrencilerine ver." dedim. Seyyid Razi (r.a) gönderilen altınları öğrencilerin önüne koyarak şöyle dedi: "İhtiyacı olan ihtiyacı kadar alsın." Öğrencile-rinden biri tabaktan bir miktar para aldı. Ancak diğer öğrenciler paraya dokunmadılar.

Seyyid Razi(r.a), para alan öğrencisine şöyle sor-du: Niçin bir miktar para aldın?

Öğrenci: "Geçen akşam kandilin yağı bitmişti. Medrese görevlisi de yoktu. Ders çalışmak için yağı bakkaldan borç aldım. Bakkala olan borcumu öde-mek için ihtiyacım kadar aldım." Seyyid Razi (r.a) bu cevabı işitince tüm öğrencilere medrese deposunun anahtarının verilmesini söyledi.48

OKYANUSTAN BİR DAMLA Seyyid Razi (r.a) çocukluğundan beri tefsir ve Ku-

ran-ı Kerim'e büyük bir alaka duyuyordu. Kuran'a olan merak ve düşkünlüğü onu 30 yaş gibi kısa bir sürede Kuran hafızı yaptı. Seyyid Razi (r.a) ilahi ayetlerle ruhunu arındırıyor ve maneviyatını güçlen-diriyordu. İlahi ayetlerden ilham alarak sonraki nesillere pa-

ha biçilmez üç değerli eser bıraktı; 1-Talhisu'l Beyan en-Mecazatu'l Kuran

48-Ayanu'ş-Şia, c.9, s.217.


2-Hakaikut-Te'vil fi-Müteşabihu't Tenzil 3-Maan'il-Kuran Seyyid bu eserlerin haricinde oldukça değerli eser-

ler telif etmiştir. Burada o eserlerden birkaçına işaret ediyoruz;

1-Nehcü'l-Belaga 2-Hasaisu'l Eimme 3-Şiir divanı49

BÜYÜK GÖREV Seyyid Razi (r.a) gün geçtikçe İslam ve din yolun-

da isabetli ve bereketli adımlar atıyordu. Akıcı ve güçlü kalemiyle Kuran-ı Kerim'e tefsir yazmaya baş-ladı. İslam âlemine büyük hizmetler vermesine rağ-men kendisinde bir eksiklik görüyordu ve kendisinin daha büyük işler için yaratıldığı düşünüyordu. İnandığı ve gönülden tasdik ettiği hak Şia mekte-

bini uygun zamanlarda tüm dünyaya yaymayı amaç-lıyordu. Seyyid, İmametsiz risaletin bir değer taşı-madığını ve Ali'nin (a.s) Resul-i Ekrem'in ilim şehri-nin kapısı olduğunu iyi biliyordu. Kuran-ı Kerim'in masum İmam olmadan tefsir edilmeyeceğini de iyi biliyordu. Bu düşünceyle büyük bir işe koyuldu. Ümmete hediye olarak kalıcı Nehcü'l-Belaga'yı der-lemeye başladı. İbni Ebi'l-Hadid'in tabiriyle Nehcü'l-Belaga, yara-

tıcının sözünün altında, insanoğlunun sözünün üs-

49-Ricalu'n-Neccaşi, s.283, "Ahmed b. Ali Neccaşi.



Kerim Uçar û 95

tünde bir kitaptır." Hz. Ali'nin (a.s) sözlerini içeren bu değerli kitap hadis, itikat, ilim, ahlak, toplum ve edebiyat olmak üzere başlıca üç bölümden oluşmak-tadır;

1-Hz. Ali'nin (a.s) Hutbeleri 2-Hz. Ali'nin (a.s) Mektupları 3-Hz. Ali'nin (a.s) Hikmetli sözleri ve öğütleri

BAŞKALARININ GÖZÜNDE SEYYİD RAZİ (R.A)

Seyydi Razi'nin (r.a) büyüklüğü ve İslam âlemine vermiş olduğu hizmet Şia ve Sünni âlimleri arasında tartışılmaz konulardandır. Ehlisünnet'in büyük ilim şahsiyetleri onu saygıyla anmışlardır.

1-Seyyid Razi'nin (r.a) dönemindeki şairlerden olan Abdülmelik Salebi şöyle diyor: "10 yaşındayken şiir yazmaya başladı. O, asrımızın soylu, şerefli, âlim, edip şairlerindendir."

2-Hatibi Bağdadi: "Razi'nin Kuran hakkında yaz-dığı eşsiz kitaplara ender rastlanır."50

SEYYİD RAZİ'NİN (R.A) VEFATI Bağdat halkı mateme bürünmüştü. Halk bu acı ve

üzücü haberi aldıktan sonra şaşkın bir şekilde bekli-yordu. Seyidin ölüm haberine kimse inanamıyor ve inanmakta istemiyordu. Ancak insanlar istese de is-temese de bu acı olay gerçekleşti. Hakikati kabul-lenmekten başka bir çare yoktu. Birbirleriyle karşıla-

50-Tarih-u Bağdat, c.2, s.240, "Ahmed b. Ali el-Hatib."


şan herkes yavaşça Seyyid Razi öldü; "İnna lillah ve inna ileyhi raciun" diyerek birbirlerini teselli ediyor-du.

Seyyid Razi'nin (r.a) vefat haberini işiten kardeşi Seyyid Murtaza (r.a) derinden etkilendi ve büyük bir üzüntü duydu. Kardeşinin cenazesini görmeye daya-namadı. Acısını hafifletmek için türbesi Kazimeyn'de bulunan İmam Musa Kazım'ı (a.s) ziyarete gitti. Sey-yid Murtaza (r.a) kardeşinin ölümüne o kadar üzüldü ki hatta onun cenaze merasimine bile katılmadı.

Seyyid Razi (r.a) hicri 469 Muharrem ayında 47 yaşında dünyaya gözlerini kapattı ve Şia âlemini bü-yük bir yasa boğdu.



ALLAME TABERSİ (R.A) EBU ALİ FAZL B. HASAN TABERSİ

[Ö. H/548, M/1127.]

Allame Ebu Ali Fazl b. Hasan Tabersi (r.a) emsa-line az rastlanan Şia'nın büyük ve güzide müfessirle-rindendir.

Kendi döneminde yaygın olan ilimlere son derece vakıftı. Özellikle tefsir dalında övgüye değer büyük bir müfessirdi. Buradaki çabamız siz değerli okuyu-culara o büyük Kuran müfessirinin 80 yıllık bereketli hayatından bir nebzede olsa kesitler aktarmaktır.

DOĞUM YERİ Allame Tabersi (r.a), hicri 468 yılında dünyaya

gözlerini açtı.51 Babası Hasan b. Fazl Tabersi (r.a) ona Fazl ismini verdi.52 Doğum yeri hakkında eli-

51-Taberisi ve Mecmau'l Beyan, c.1, s.107. 52-Mecalisu'l Müminin, s.202, "Kadı Nurullah Şusteri."

9


mizde kesin bir bilgi olmasa da tarihçiler onun Taberistan (İran'ın Mazendaren şehri) bölgesinden olduğunu kaydetmişlerdir.

ALLAME'NİN (R.A) EĞİTİMİ Fazl b. Hasan (r.a) çocukluk ve öğrenim dönemini

İmam Rıza'nın (a.s) şehri olan mukaddes Meşhed şehrinde geçirdi. Birkaç yıl içinde okuma, yazma ve Kuran-ı Kerim'i öğrendi. Sonra kendisini İslami ilim-ler tahsili için hazırladı. Tahsil döneminde kayda de-ğer başarılar elde ederek Arap edebiyatı, tefsir, hadis, fıkıh ve usul ilimlerinde görüş sahibi oldu.

O dönemde matematik ve cebir ilimleri yaygın olmamasına ve insanlar tarafından fazla rağbet gör-memesine rağmen Allame Tabersi (r.a) bu ilimlerde de içtihat sahibi oldu.53

Allame Tabersi'yi bu konuma taşıyan bazı üstatla-rını zikrediyoruz;

1-Ebu Ali Tusi (r.a), şeyh Tusi'nin oğlu. 2-Cafer b. Muhammed Duristi (r.a) 3-Abdülcabbar Mukirri Nişaburi (r.a) 4-Seyyid Muhammed Curcani (r.a) 5-Abdullah Kaşiri (r.a) 6-Ebu'l Hasan Ubeydullah Muhammed Beyhaki (r.a) 7-Seyyid Mehdi Hüseyni Kayini (r.a) 8-Hasan b. Babiveyh Kummi Razi (r.a)54

53-Tarihi Beyhaki, s.242. 54-Rizau'l Ulema, c.4, s.487.



Kerim Uçar û 99

ALLAME TABERSİ (R.A) ŞİİR MEYDANINDA

Allame Tabersi (r.a) gençlik yıllarında birçok şiir-ler yazmıştır. Şiirlerinin içeriğinden anlaşıldığı kadar şiir dilini iyi biliyordu. Bir şiirinde Ehlibeyt'e (a.s) olan sevgisini ve alakasını şöyle dile getirmiştir:

Gündüzlerimi sizi anmakla süslüyor, uykularımı da sizi görmekle tatlandırıyorum

Eğer yurdunuzdan ayrıldıysanız, kalbim sizin yur-dunuzdur.

Dünya havadislerinin şikâyetinden, ümmetin siz-lerden yüz çevirmesinden korkum yok; zira Allah'ın zaferi size nasip olmuş, faziletler size verilmiştir.

Sevginizin kalbimde yer almasına, size köle olmam şahittir.

Dünya hayatı sizlere iyi davranmasa da öncekile-riniz sizlere örnekti.

Nice büyük sorunlar sizinle çözülmekte, sizinle so-runları olan yok olmaktadır.

Altının dağdan çıkarılıp arıtıldığı gibi, Allah'ta sizleri tertemiz arındırdı.55

KUTLU HİCRET Eminu'l İslam Tabersi (r.a) yaklaşık 54 yıl mu-

kaddes Meşhed şehrinde kaldı. Sebzivar ahalisinin daveti üzerine, oradaki tebliğ, telif ve öğrenci yetiş-

55-Enbahu'l Ruvat, c.3, s.7.


tirme imkânlarını göz önünde bulundurarak hicri 523'de oraya hicret etti. Şeyh Tabersi'nin (r.a) orada-ki ilk görevi Irak kapısı Medresesinin Müdüriyetini üstlenmek oldu. Onun önderliği ve tavsiyeleriyle medrese büyük bir ilim merkezine dönüştürüldü. İran'ın uzak ve yakın şehirlerinden talebeler buraya akın ettiler. Talebeler çeşitli ilim dallarında eğitime başladılar. Talebeler, Şeyh Tabersi'nin (r.a) yanında fıkıh, usul ve tefsir dersleri aldılar. Şeyh Tabersi'nin (r.a) yetiştirdiği öğrencilerden

bazıları 1-Raziyuddin Hasan Tabersi (r.a), Şeyh'in kendi oğlu. 2-Kutbuddin Ravendi (r.a) 3-Muhammed b. Ali b. Şehraşub (r.a) 4-Ziyauddin Fazlullah Hasan Ravendi (r.a) 5-Şeyh Muntecebuddin Kummi (r.a) 6-Şazan b. Cebrail Kummi (r.a) 7-Abdullah b. Cafer Duristi (r.a) 8-Seyyid Şeref Şah Hüseyin Eftesi Niyşaburi (r.a) 9-Burhaneddin Kazvini Hemedani (r.a)56

ŞEYH TABERSİ’NİN (R.A) TELİFLERİ Eminu'l-İslam Tabersi İslam, Kuran ve Ehlibeyt'e

(a.s) kendisini hizmete adamıştır. Üstlenmiş olduğu ağır sorumluluklarla birlikte İslam ve Şia âlemine birçok kalıcı eser bıraktı. Şeyh Tabersi (r.a) gençli-ğinden beri içindeki arzusu ilahi kitaba tefsir yaz-

56-Rizayu'l Uleme, c.4, s.341-342.



Kerim Uçar û 101

maktı. İlahi yardım ve lütfüyle 60 yaşlarında üç ayrı metotla kalıcı ve paha biçilmez üç tane tefsir yazdı. Yazmış olduğu tefsirler günümüzde de canlılığını ko-rumaktadır ve tüm müfessirler yazdıklar tefsirlerinde ondan istifade etmektedirler.57

Eserleri: 1-el-Adabu'l Diniyye 2-Esraru'l Emame 3-Tacu'l Mevalid 4-el-Cevahir 5-Hakaiku'l Umur Şeyh Tabersi'nin yazmış olduğu meşhur tefsirler: 1-Mecmau'l-Beyan Şeyh Tabersi (r.a): "Tüm gücümle samimi duygu-

lar ve ihlâslı bir niyetle çeşitli tefsirleri önüme koy-dum. Allah'tan yardım diledim. Tüm tefsir ilimlerini içeren bir tefsir yazmak istedim. Tefsirime kıraat, İ'rab, manaları zor olan lügatler, ayetlerin iniş sebep-leri, kıssalar, diyet, ahkâm, helal ve haram gibi konu-ları sığdırdım. Şeyh Taberisi'nin (r.a) Mecmau'l-Beyan tefsirini

yazması konusunda çeşitli nedenler nakledilmiştir. Bazı tarihçiler Şeyh'in kendisinden şöyle nakletmiş-lerdir;

"Bir gün Allame kalp krizi geçirir, ailesi Şeyhin öldüğünü zannederek onu defnederler. Şeyh bir süre sonra kendisine geldiğinde kabirde olduğunu anlar.

57-Maalimu'l Ulema, s.315, "İbni Şehraşube."


Defnedildiği mezardan kurtulmanın hiçbir yolunun olmadığını anlayınca; "Allah'ım eğer beni şu kabir-den kurtarırsan senin kitabın Kuran'ı Kerim'e bir tef-sir yazacağım diye Allah'a ahdeder. O gece kefen hırsızları Şeyh'in mezarını açarak kefeni şeyhin üze-rinden çıkarmak isterler; bu sırada Şeyh hırsızın elin-den yakalar. Bunun üzerine hırsız korkusundan titrer, Allame onunla konuşunca korkusu daha da artar. Al-lame onu sakinleştirmek için başından geçen olayı ona anlatır. Bunun üzerine adam sakinleşince Alla-menin isteği üzerine adam Allame'yi evine götürür. Allame hırsızın zahmeti karşılığında ona kefenle bir-likte bir miktar para verir. Hırsızda yaşadığı bu olay-lardan sonra tövbe ederek Allah'a yönelir. Allame ahdine vefa ederek Kuran-ı Kerim'e tefsir yazar." Şeyh Tabersi Mecmau'l-Beyan tefsirini yazarken

Şeyh Tusi'nin el-Tibyan tefsirinden yararlandı. Şeyh, bu tefsiri 7 yıl içerisinde 10 cilt olarak kaleme aldı.

2-el-Kâfi el-Safi Allame Tabersi (r.a) Mecmau'l Beyan'ı yazdıktan

sonra büyük müfessir olarak ün kazandı. Daha sonra Carullah Zamahşeri'nin Keşşaf tefsirini de sade bir dille kaleme alarak bir ciltte özetledi.

3-Cevamiu'l Camii Allame'nin Mecmau'l-Beyan tefsirinden sonra en

meşhur kitabıdır. Bu eseri ilk iki tefsirinden sonra bir yıl gibi kısa bir zamanda yazdı.

Allame Tabersi (r.a) büyük ve güçlü bir müfessir olmanın yanı sıra kendi asrının söz sahibi ve saygın



Kerim Uçar û 103

fakihlerinden sayılmaktaydı. Allame Tabersi (r.a) yazmış olduğu kitabında Kuran'da ahkâmla ilgili ge-len 500 ayeti aşkın konudan bahsediyor; kitabında önce başka mezhepler ve Şia âlimlerinin görüşlerine yer verdikten sonra ardından da kendi görüş ve fetva-sını belirtir.

VAHDET AYNASI ALLAME TABERSİ Allame Tabersi'nin (r.a) dönemindeki büyük so-

runlardan biri mezhep ve etnik ihtilaflardı. Selçukluların doğudaki hâkimiyeti İslam ahlakın-

da büyük değişikliklere neden oldu. Belirli bir mez-hebe bağlanarak diğer mezheplere özellikle de Şiala-ra baskı yapmaya başladılar. Şialar, Aleviler ve Al-i Bûye hükümetleri döne-

minde büyük bir kudrete sahipti. Fakat Selçukluların saltanat başına geçmesiyle du-

rum tersine döndü ve Şialar eski güçlerini kaybetme-ye başladılar; hatta bazı hükümdarlar döneminde Şia-lar, Mecusiler ve Hıristiyanlar kategorisinde bile yer almıyordu. Öyle ki umumi yerlere girişleri bile ya-saklandı.

Bu zorluklara rağmen Şia âlimleri tebligatına ve kendi inançlarını savunmaya devam ettiler. Hiçbir zaman davalarından vazgeçmediler. Melik Şah salta-natının sonlarına doğru bir grup Şia'nın Selçuklu hü-kümetine nüfuz etmesiyle azda olsa Şialar rahat nefes almaya başladı. Bu kargaşalı dönemde mezhebi ve etnik ihtilaflar doruk noktaya ulaşmıştı. Şia, Sünni,


Mutezile vb. fırkaların ihtilafları kanlı olaylarla so-nuçlanıyordu. Allame Tabersi (r.a) bu hassas ve zor dönemde tüm mezhep ve fırkaların kabullendiği ilahi kitap Kuran-ı ölçü alarak Müslümanları bir bayrak altında birliğe çağırdı. Bu birlik çağrısının en büyük kanıtı da Mecmau'l-Beyan tefsiridir. Allame Tabersi (r.a) bu tefsirinde hiçbir mezhep ve fırkayı karşısına almadan aynı doğrultudaki tüm görüşleri beyan et-miştir.

ALLAME TABERSİ’NİN (R.A) ÖLÜMÜ Müfessirler müfessiri, Eminu'l İslam Tabersi ifti-

har dolu 80 yıllık yaşantısından sonra Kurban bay-ramı akşamı yani 9 Zilhicce, hicri 548'de Sebzivar Şehrinde ilahi davete "Lebbeyk" diyerek İslam dün-yasını, özellikle de Şiaları mateme boğdu.58

Bazı yazarlar merhum Tabersi'nin zehirlenerek şe-hit edildiğini ileri sürmüşlerdir.59

Allame Tabersi'yle muasır olan bazı yazarlarda Allame'nin Guz taifesi tarafından şehit edildiğini id-dia etmişlerdir. Allame Tabersi'nin (r.a) temiz naşı Sebzivar şehrinden mukaddes Meşhed'e getirilerek İmam Rıza'nın (a.s) haremine defnedildi.

58-Reyhanetu'l Edeb, c.2, s.216. 59-Ravzatu'l Cennat, c.5, s.357.



KUTBUDDİN RAVENDİ (R.A) SAİD B. HİBETULLAH RAVENDİ

[Ö. H/573, M/1152.]

DOĞUM YERİ Ravend (r.a), eskiden Kaşan şehri etrafındaki köy-

lerden biriydi. Birçok büyük âlim burada doğmuştur. Aga Buzurgi Tahrani altıncı asırda ondan fazla bü-yük İslam âliminin doğum yerinin Ravend olduğunu yazmıştır.60 Ehlibeyt (a.s) bahçesinden bir gül olan Said, orada dünyaya geldi ve daha sonraları Kutbuddin lakabını aldı. Babası Hibetullah b. Hüse-yin b. Hibetullah b. Hasan Ravendi idi. Tarihte onun hanedanı hakkında fazla bir bilgi olmamasına rağ-men baba ve dedesinin o dönemin meşhur âlimlerin-den olduğu kesindir.

Bu büyük âlim ve muhaddisten İmaduddin Ali, Nasuriddin Hüseyin ve Zahiruddin Muhammed ol-

60-es-Sakatu'l Uyun fi sadisu'l Kurun, s.103.

10


mak üzere toplam üç çocuk dünyaya geldi. Bunlar-dan her biri kendi döneminin saygın âlim ve muhad-dislerden sayılmaktaydılar.61

KUTBUDDİN RAVENDİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI

Ravendi (r.a), başta kendi babası olmak üzere bir-çok büyük âlimlerin derslerinden istifade ederek İs-lam dünyasına büyük hizmetler verdi. Şeyh Saduk, Seyyid Murtaza, Seyyid Razi ve Şeyh Tusi gibi bü-yük şahsiyetlerin düşüncelerini kendi düşünceleriyle birleştirip, öğrencilerinden hadis naklederek, ilmi ve ameli yönünü geliştirdi. Kutbuddin İsfahan, Horasan ve Hamedan şehirlerinde büyük muhaddislerden ha-dis alışverişinde bulunmuştur. Bu hadisler birçok ki-tapta nakledilmiştir.

Kutbuddin Ravendi'nin (r.a) üstatlarından bazıları: 1-Ebu Cafer Muhammed b. Ali b. Muhsin Halebî

(r.a), Şeyh Tusi'nin öğrencilerinden. 2-Ebu'l Hasan Muhammed b. Ali b. Abdussamed

Temimi Nişaburi (r.a), Şeyh Tusi'nin oğlunun öğren-cilerinden.

3-Seyyid Ebu'l Berakat Muhammed b. İsmail Meşhedi (r.a), Şeyh Tusi'nin öğrencilerinden.

4-Seyfuddin Murtaza b. Dai b. Kasım (r.a), Şeyh Tusi'nin öğrencilerinden.

5-Şeyhu'l Sade Müçteba b. Dai b. Kasım (r.a)




Kerim Uçar û 107

6-Ebu'l Fazl Abdurrahim b. Ahmed Şeybani (r.a) 7-Ebu Cafer Muhammed b. Merzban (r.a), Şeyh

Müfid'in öğrencilerinden. 8-Hibetullah b. Devidar (r.a), Şeyh Saduk'un öğ-

rencilerinden. 9-Ebu Cafer b. Kemih (r.a) 10-Ebu Nasru'l Gari (r.a) Kutbuddin Ravendi (r.a) zikredilen âlimlerin dı-

şında onlarca büyük ilmi şahsiyetlerden ilmi istifade-ler etmiştir. Kutbuddin Ravendi altıncı asrın en bü-yük âlim ve müfessirlerinden Mecmau'l-Beyan tefsi-riyle adından tüm Şia ve Sünni âleminden saygıyla söz ettiren Allame Tabersi'nin en gözde öğrencilerin-dendi.62

KUTBUDDİN RAVENDİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Kutbuddin Ravendi (r.a) altıncı asrın en tanınmış müfessir ve üstatlarındandı. İslam ve Şia âlemine birçok değerli âlim ve müfessirler yetiştirdi. Yetiştir-diği her bir öğrenci üstatlarından hadis nakletmişler-dir. Kutbuddin Ravendi'nin (r.a) öğrencilerinden ba-zıları:

1-Ahmed b. Ali Abdülcabbar Tabersi (r.a) 2-Hüseyin b. Said Ravendi (r.a), Kutbuddin Ra-

vendi'nin oğlu. 3-Ali b. Abdülcabbar b. Muhammed (r.a)

62-es-Sekatu'l Uyun fi sadisu'l Kurun s.62-63.


4-Ali b. Muhammed el-Medaini (r.a) 5-Muhammed b. el-Hasan el-Bağdadi (r.a) 6-Muhammed b. Said b. Ravendi (r.a), Kutbuddin

Ravendi'nin oğlu. 7-Muhammed b. Ali İbni Şehraşub (r.a)

KUTBUDDİN RAVENDİ'NİN (R.A) ESERLERİ

Allah'ın seçkin kulları, dostları tüm zorluklar ve imkânsızlıklara rağmen, Kuran ve Ehlibeyt (a.s) aş-kıyla İslam ve Kuran-ı Kerim'i ihya etmek için tüm güçleriyle fedakârlık etmişlerdir. Çeşitli konularda İslam âlemine kalıcı ve faydalı eserler miras bırakan Kutbuddin Ravendi'de o güzide âlimlerden biridir.

a)-Tefsir ilmi: Kutbuddin Ravendi kendisinden önce yaşayan Ali

b. İbrahim Kummi, Şeyh Tusi ve Allame Tabersi gibi Kuran'ı Kerim'e tefsir yazmıştır. Yazmış olduğu tef-sirler:

1-Ummu'l Kuran 2-Tefsiru'l Kuran ( 2 cilt) 3-Hulasatu'l Tefasir ( 10 cilt) 4-Şerh-u Ayati'l Müşkile fi't-tenzil 5-el-Bab-u fi-Ayeti'l Kürsi 6-en-Nasih'u ve'l Mensuh'u mine'l Kuran b)-Nehcü'l-Belaga Kutbuddin Ravendi (r.a) Nehcü'l-Belaga'ya ilk

şerh yazanlardan biridir. Sünni âlim İbni Ebi'l Hadid



Kerim Uçar û 109

der ki: "Bildiğim kadar Kutbuddin Ravendi dışında benden önce Nehcü'l Belaga'ya şerh yazan yoktur."63 İbni Ebi'l Hadid, Kutbuddin Ravendi'nin (r.a) yazmış olduğu iki ciltlik Nehcü'l-Belaga şerhinden kaynak kitap olarak istifade etmiştir.

c)-Kelam ve Felsefe Kelam ilmini iki bölüme ayırmıştır; a)-Akli Kelam b)-Nakli Kelam Kutbuddin Ravendi (r.a) Nakli Kelam üstatların-

dandı. İslami inançları ilahi buyruklarla açıklıyordu. İslam ve Şia mektebini korumak, bağnazların ve şüphecilerin zararlarını bertaraf etmek için bu tür ka-lıcı eserler telif etmiştir.

1-el-Harayic ve'l Cerayih 2-Ummu'l Mucizat 3-el-İhtilafat (Kelam ilminde ihtilaf konusu olan

mevzulardan bahsetmiştir.) 4-Tuhfetu'l Felasife; felsefi konularda çelişkili

olan konulara yer vermiştir. 5-Cevahiru'l Kelam fi Şerhi Mukaddimetu'l Ke-

lam; kelam ilmi bahisleri.64 d)-Fıkıh Fıkıh dalında da yaklaşık 20 eser telif etmiştir on-

lardan bazıları

63-ez-Zeria, c.2, s.3003. 64-Riyazu'l Ulema, c.2, s.424.


1-Ayatu'l Ahkâm 2-Ahkâmu'l Ahkâm 3-el-Humus 4-Risaletu'l Fukaha 5-en-Niyyat fi Cemiu'l İbadat e)-Hadis Kutbuddin Ravendi (r.a) hadis ve rivayet konula-

rında da büyük adımlar atmış ve hizmetler vermiştir. Bu alandaki bazı eserleri: 1-Devat 2-el-Mecalisu fi'l Hadis 3-Mezar 4-Ziyau'l Şehab f) Tarih 1-Cenu'l Cenneteyn 2-Kısasu'l Enbiya65 g) Usul 1-el-Musteksa h)-Şiir ve Edebiyat Kutbuddin Ravendi şiir ve Arap edebiyatı konula-

rında da değerli eserler geriye bırakmıştır. 1-el-Tegrib fi'l Tarif 2-el-Agrab fi'l İ'rab 3-Garibu'l Nihaye

65-Maalimu'l Ulema, s.55.



Kerim Uçar û 111

Ehlibeyt'e (a.s) olan aşk ve alakasını bir şiirinde şöyle dile getirmiştir:

"Cennet ve cehennemi bölen, hayır ve bereket kaynağı, her şeyden üstün Ali'dir.

Yarın ateşten bizleri kurtaracak Semavi İslam'da Muhammed güneştir ardından

Ali 14. gecedeki aydır. Bu ikisi bir özün iki parçasıdır; Kureyş soyunun

nurlarıdırlar. Resul-i Ekrem (s.a.a), Ali'ye (a.s) buyurdu; Harun

Musa'dan olduğu gibi sende bendensin; devamlı be-nimlesin ve benim vezirimsin.

Benden sonra ümmetime vasimsin ve yalnız seni buna layıksın!

Halk cehalet ve dalalet içinde boğulurken, bir tek sen sabah akşam onlara nur saçarsın.

Yarın kıyamet günü Allah Resulü şefaatçim, Ali (a.s) destekçimdir.

Ali (a.s) yolundan yüz çevirmiş başka hükümetler istemiyorum.

Benim yolum Al-i Muhammed yoludur; kıyamete dek asla vazgeçmeyeceğim, zira o büyük günde an-cak bu işime yarayacaktır."

BAŞKALARININ GÖZÜNDE KUTBUDDİN RAVENDİ

Kutbuddin Ravendi'nin (r.a) İslam ve Kuran'a ver-diği hizmetler tüm Şia ve Sünni âleminde açık bir şe-


kilde göze çarpmaktadır. Her iki fırka arasında say-gıyla anılmaktadır. Şia'nın büyük âlimlerinden Alla-me Emini Şöyle der: "Ravendi, Şia'nın yetiştirdiği nadir âlimlerindendi. Eserlerinde hiçbir hata ve ek-siklik yoktur."66

Sünni âlimlerinden İbni Hacer Askalani Şöyle der: "O, tüm ilimlerde yeteneği olan ve her ilimi konuda telifleri bulunan büyük bir şahsiyettir."

KUTBUDDİN RAVENDİ'NİN (R.A) ÖLÜMÜ

14 Şevval hicri 573 Kum şehrinin havası ayrı bir renge bürünmüştü. Âlimler, muhaddisler ve Ehlibeyt (a.s) dostları Ravendi'nin (r.a) başucunda oturmuş-lardı. Öğlen vakti gelip çatmıştı. Ravendi ilahi daveti icabet ederek Şia ve İslam âlemini yasa boğdu. Ce-naze işlemlerinden sonra pak bedeni Hz Masume'nin (s.a) türbesine defnedildi.

66-el-Gadir, c.5, s.380.



İBNİ ŞEHRAŞUB (R.A) EBU ABDULLAH MUHAMMED B.

ALİ B. ŞEHRAŞUB [Ö. H/588, M/1167)

Şia'nın iftiharlarından ve büyük âlimlerinden olan İbni Şehraşub (r.a) hakikaten övgüye değer bir âlim-di. Hayat hikâyesi baştan sona ibret ve maneviyatla doludur. Bereketli ömrünü Ehlibeyt (a.s) mektebine hizmet etmek ve ilim havzalarında öğrenci yetiştir-mekle geçirdi.

Burada o büyük zatın maneviyat dolu yaşamından damlalar aktarmaya çalışacağız.

DOĞUM YERİ Beşinci asrın sonları altıncı asrın başlarında büyük

fakih Ebu Abdullah Muhammed b. Ali b. Şehraşub Sarevi Mazenderani Cemadiu'lahir hicri 489 yılında dünyaya geldi.67

67-Luletu'l Bahreyn, s.340 "Şeyh Yusuf Behrani."

11


Baba ve dedesinin Sâri ahalisinden olması itiba-rıyla ona Sarevi denilmiştir. Fakat İbni Şehraşub'un (r.a) doğum yeri hakkında kesin bir kaynak yoktur. Kimileri Bağdat'ta dünyaya geldiğini nakletmişler-dir.68Dedesi Şeyh Şehraşub b. Kiyaki, Sâri'nin önde gelen büyük âlimlerinden ve Şeyh Tusi'nin has tale-belerindendi. Babası Şeyh Ali kendi döneminin er-dem sahibi ve mümin muhaddislerindendi. Canla başla oğlunun eğitimini üslenmişti.

Muhammed diğer çocuklar gibi büyüyordu. Fakat onu diğer çocuklardan ayıran temel bir özellik vardı. Oda Muhammed'in âlim bir aileden olmasıydı. Sekiz yaşlarında Kuran hafızı oldu.

Kuran ve mukaddime ilimlerini öğrendikten sonra fıkıh, usul, hadis, rical ve kelam ilimlerine başladı. Tahsile başladığı tarih net olarak belli olmasa da ba-bası, dedesi, Şeyh Tabersi ve Kutbuddin Ravendi gi-bi büyük âlimlerin öğrenciliğini yaptığı kesindir.

Bir taraftan büyük âlim ve muhaddislerin çeşitli şehirlerde yaşamaları, diğer taraftan da ve Ehlibeyt (a.s) ilim ve marifetine duyduğu alaka onu o diyarla-ra yolculuk ve hicretlere sevk etmiştir.

İBNİ ŞEHRAŞUB'UN (R.A) ÜSTATLARI İbni Şehraşub (r.a) birçok âlim ve muhaddisin hu-

zurundan istifade etmiştir. Huzurundan yararlandığı üstatlardan bazıları:

68-Dairetu'l Teşeyyü, c.1, s.337.



Kerim Uçar û 115

1-Şeyh Şehraşub (r.a), dedesi.69 2-Şeyh Ali (r.a), babası. 3-Vaizi Nişaburi (r.a), (ö.h.508) 4-Şeyh Ebu Ali Fazl b. Hasan Taberisi (r.a),

(ö.h.548) 5-Ebu Mansur Tabersi (r.a) 6-Gazi Seyyid Nasihuddin Amuli (r.a), (ö.h.550) 7-Ebu Futuh Razi (r.a), (ö.h.552) 8-Abdülcelil Razi Kazvini (r.a), (ö.h.560)70 9-Seyyid Ziyauddin Fazlullah Ravendi Kaşani

(r.a), (ö.h.562) 10-Kutbuddin Ravendi (r.a), (ö.h. 573) 11-Ebu'l Hasan Ali b. Ebulkasım Beyhaki (r.a),

(ö.h.565) İbni Şehraşub (r.a) Ehlisünnet âlim ve muhaddis-

lerinden de istifade etmiştir. Bazı Ehlisünnet üstatları şunlardır: 1-Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed Netnezi 2-Carullah Zamahşeri Mutezili (ö.h. 537) İbni Şehraşub hadis ilmi üstatlarındandı. Kendi üs-

tatları olan Şeyh Ebu Mansur Tabersi, muhaddis Şeyh Ali b. Şehraşub, Şeyh Şehraşub, Şeyh Ebu Ali Fazl b. Hasan Tabersi ve Kutbuddin Ravendi'den ha-dis nakletme iznine sahipti.

Uzun yıllar ilim havzalarında ikamet ettikten son-ra ilim öğrenmek amacıyla Mazenderan, Meşhed, Nişabur, Sebzivar, Rey, Kaşan, İsfahan ve Hemedan

69-Dairetu'l Maarifi Buzurg-i İslam, c.4, s.90. 70-Ma'alimu'l Ulema, s.145.


gibi çeşitli şehirlere yolculuklar etmiştir. Oralardan almış olduğu ilim ve maneviyatla hicri 548'de Hemedan'dan Bağdat'a hicret etti. O zamanlarda Ab-basilerin başkenti olan Bağdat'ta büyük âlim ve mu-haddisler ikamet etmekteydi. İbni Şehraşub (r.a) ora-da da eğitim ve telife ara vermedi. Öğrencilik yılla-rında İran ve Irak'ta aldığı derslerin öğretmenliğini de yapıyordu. Kendi döneminde halk arasında büyük ve saygın âlimler bulunmasına rağmen halk arasında özel bir yere sahipti. Gittiği her şehirde eğitim kürsü-süne oturtuluyordu.

İBNİ ŞEHRAŞUB'UN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

İbni Şehraşub (r.a) Bağdat, Hille ve ömrünün son dönemlerini geçirdiği Halep'te ikamet ettiği sıralarda da birçok öğrenci yetiştirdi. Yetiştirdiği öğrenciler-den birkaçı;

1-Allame Seyyid Muhammed Halebî (r.a), (ö.h.585) 2-Şeyh Cemaleddin Ebu'l Hasan Ali b. Şerih Hilli

Cemaani (r.a), (ö.h.581) 3-Şeyh Tacuddin Hasan b. Ali Derbi (r.a) 4-Şeyh Yahya b. Muhammed Suravi (r.a) 5-Yahya b. Ebu Teyy-i Halebî (r.a) 6-Seyyid Kemaleddin Haydar Hüseyni (r.a)

İBNİ ŞEHRAŞUB'UN (R.A) ESERLERİ Kalemi son derece etkili ve güçlü bir âlimdi. Fı-

kıh, usul, kelam, hadis, tefsir ve rical dallarında İs-



Kerim Uçar û 117

lam âlemine faydalı ve kalıcı eserler kaleme alarak âlim ve muhaddislerin hizmetine sundu. Yazmış ol-duğu bazı eserler:

1-Muteşabihu'l Kuran ve Muhtelifih (hicri 570 yı-lında Hille'de yazmıştır.)

2-Menakibu Ali b. Ebu Talib ( bu eseri On dört masumun (a.s) fazileti hakkında telif etmiştir.)

3-Mualimu'l Ulema (1021 âlimin hayatını içer-mektedir.)

4-Mesalibu'l Nevasib71 5-Mahzunu'l Maknun fi-Uyuni'l Funun 6-el-Havi 7- el-Evsaf

İBNİ ŞEHRAŞUB (R.A) ŞİİR MEYDANINDA

İbni Şehraşub (r.a) şiir ve edebiyat meydanında da büyük ve eşsiz üstatlardan sayılmaktaydı. Şiirlerini genelde ahlak, irfan ve Ehlibeyt'in (a.s) methi hak-kında yazmıştır. Şiirlerini "Menakib" adlı kitabında çeşitli münasebetlerde getirmiştir. Ehlibeyt'in (a.s) methi hakkındaki şiirlerinden bir kesit:

Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra insanlar ön-derler seçti. Benim önderlerimde, ondan sonra onun evlatlarıdır.

Niçin ashabı onun sahabesi olma hasebiyle şeref buldular; evlatları hem ashap ve hem de ciğer pare-

71-ez-Zeria, c.19, s.76.


siydiler.72

BAŞKALARININ GÖZÜNDE İBNİ ŞEHRAŞUB (R.A)

Büyük İslam âlimlerini buyrukları, yazıları ve ka-leme aldıkları eserlerden tanımak mümkündür. İbni Şehraşub İslam âlimleri ve muhaddisleri içerisinde yer edinmiş adı saygıyla anılan büyük bir İslam dü-şünürüdür. Şii'siyle-Sünni'siyle herkes ondan övgüy-le bahsetmiştir.

1-Allame Mir Mustafa Hüseyni Tefrişi şöyle der : "İbni Şehraşub (r.a) Şia'nın büyük fakih, şair ve ya-zarlarındandır."73

2-Şeyh Ebu Ali Hairi şöyle nakleder: "İbni Şeh-raşub'un fazileti tartışılmaz bir konudur."74

3-Allame Mirza Hüseyin Nuri der ki: "Şia'nın ifti-harı, şeriatın tacı, sahilsiz okyanus, faziletlerin ihya-cısı, din ve İslam güneşi İbni Şehraşub fakih, mu-haddis, müfessir ve muhakkik idi."

Ehlisünnet âlimlerinden Selahaddin Sefedi şöyle diyor: "Muhammed b. Ali b. Şehraşub Şia'nın tanın-mış şahsiyetlerindendir; 8 yaşında Kuran-ı ezberle-miş usul ilminde büyük adımlar atmıştır. Abbasi hali-fesi Muktedi döneminde Bağdat'ta konuşmalar ya-pardı."

72-Menakib-u Al-i b. Ebu Talib, c.4, s.148. 73-Nekdur-Rical, c.2, s.82. 74-Amelu'l Amel, c.2, s.285.



Kerim Uçar û 119

İBNİ ŞEHRAŞUB'UN (R.A) VEFATI Ehlibeyt fakihi İbni Şehraşub (r.a) yaklaşık bir

asırlık bereket ve maneviyat dolu ömrünü, yüce İs-lam yolunda geçirdi. Cuma gecesi 22 Şaban hicri 588 yılında Halep'te ebedi yurda göç ederek bu şehre defnedildi.75

75-Eyanu'ş-Şia, c.1, s.82.

SEYYİD İBN-İ TAVUS (R.A) SEYYİD RAZİYUDDİN ALİ B. MUSA B.

CAFER B. TAVUS [Ö. H. 664, M/1243)

DOĞUM YERİ Seyyid b. Tavus (r.a) hicri 589'da Ebu İbrahim

Musa b. Cafer'in evinde dünyaya gelerek Ali ismini aldı.76 Ebu İbrahim'in hanımı Hille'nin meşhur âlimi Verram b. Ebu Faris'in kızıydı.

Ali dedesi Verram ve babası Ebu İbrahim'in ya-nında alfabeyle tanıştı. Ali'nin 13. babası İmam Ha-san Müçteba'dır.

Verram şöyle diyor: "Ebu İbrahim Şeyh Tusi'nin kız tarafından torunudur.77

Verram 2 Muharrem hicri 605'de dünyadan göçtü.

76-Feyzu'l Elem fi Emeli'ş-Şuhur ve Vaki-i Eyyam, s.158, "Şeyh Abbas Kummi."

77-Razvatu'l Cennat, c.4, s.337.

12



Kerim Uçar û 121

Bu zatın ölümünden fazla geçmeden Ali b. Musa'da vefat etti. Şunu da belirtmek gerekir ki Hille yıldızla-rı bunlarla tükenip gitmedi.

SEYYİD B. TAVUS'UN (R.A) ÜSTATLARI

Seyyid b. Tavus (r.a) birçok üstatların huzurların-dan istifade etti. Onlardan bazıları

1-Şeyh Necibuddin b. Nema (r.a) 2-Seyyid Şemsuddin Feggar b. Medu'l Musevi (r.a) 3-Seyyid Sefiyuddin Muhammed b. Medu'l Muse-

vi (r.a) 4-Şeyh Tacuddin el-Hasan el-Derbi (r.a) 5-Şeyh Sediddin Salim b. Mahfuz b. Aziz (r.a) 6-Seyyid Ebu Hamid (r.a) 7-Esed b. Abdülkahir İsfahani (r.a) 8-Seyyid Kemaleddin Haydar b. Muhammed b.

Zeyd b. Muhammed b. Abdullah el Hüseyni (r.a) Seyyid b. Tavus (r.a) bu büyük üstatlar ve muhad-

dislerden hadis rivayet etme izni de almıştır. Seyyid b. Tavus'un (r.a) derse olan alaka ve aşkı onu diğer öğ-rencilerden farklı kılıyordu. Öğrencilerin iki yılda aldı-ğı dersleri Seyyid bir yılda başarıyla tamamlıyordu. Şeyh Tusi (r.a) Nihaye kitabını bitirdiğinde İbni

Nema ona içtihat izni verdi. Dedesi Verram'nın nasi-hati kulaklarını çınlatıyordu. Başladığı her konuda ihtisas sahibi oluyordu. Üstadının içtihat iznine ye-tinmeyerek Nihaye'nin ikinci cildini de bitirdi. İki buçuk yıl fıkıh eğitimi aldıktan sonra dönemi-


nin meşhur üstatlarından oldu.

FAKİH VE ARİF SEYYİD B. TAVUS (R.A) Seyyid b.Tavus (r.a) taklit mercii makamına ulaşınca,

Hille âlim ve üstatları ondan önceki fakihler gibi fetva makamında oturup halka fetva vermesini istediler. Seyyid b. Tavus (r.a) onların bu isteğine el-Hakka süresi'nin son ayetleriyle cevap verdi: "Eğer Muham-med bize atfen bazı sözleri uydurmuş olsaydı, elbette onu kıskıvrak yakalardık. Sonra onun can damarını koparırdık. Hiçbiriniz buna engel olamazdınız."

İçinden bir ses Seyyid b.Tavus'a (r.a), Allah, Pey-gamberi yapılacak hatadan böyle şiddetli bir şekilde tehdit ediyor; hayır benim vereceğim fetvalar yanlış ve hatadan masum değil diyerek fetva makamının so-rumluluğunu üstlenmekten kaçındı. Hille ahalisi Seyyid b. Tavus'u (r.a) bırakmadılar. Bir kez daha evine gelerek ondan şehrin kadılığını yapmasını iste-diler. Seyyid onlara şöyle cevap verdi: "Bir süredir isteklerimle nefsim arasında çekişme var. Ben bir ömürdür bu iki düşman arasında hâkimlik yapıp barı-şı sağlayamadım. Bir ömür iki şey arasında hakemlik yapamayan toplumdaki ihtilaflara nasıl hakemlik ya-pabilir. Öyle birini bulun ki nefsi ve istekleri arasın-daki hakemliği başarıyla yapmış olsun.

SEYYİD B. TAVUS'UN (R.A) EVLİLİĞİ Seyyid b. Tavus (r.a) evlenme çağına gelmişti.

Babası Ebu İbrahim oğlunun geleceği için Şia vezir-



Kerim Uçar û 123

lerden olan Nasir b. Mehdi'nin kızı Zehra hanımla evlenmesini istiyordu. Seyyid ise kendi maslahatını evlenmemekte görüyordu. Baba oğul arasındaki bu çekişme bir süre devam etti. Seyyid İmam Kazım'ın (a.s) türbesine gitti ve ilahi maslahat için istihare etti. Maslahatı o hanımla evlenmesinde gördü. Bilahare Seyyid o hanımla evlenerek Tavus ailesini sevince boğdu.78

ŞEYTAN'IN BAŞKENTİ Seyyid'in şöhreti yavaş yavaş her tarafa yayılıyor-

du. Bağdat Şiilerinin daveti üzerine Bağdat'a gitti. Abbasi vezirlerinden Muyeddin Muhammed b. Ahmed b. el-Alkani kendi evlerinden birini Seyyid'e verdi. Seyyid, insanları irşat etmek ve saadete ulaş-tırmak için Bağdat'a gitti. Bu şehirde de Seyyid'e ka-bul edemeyeceği teklifler sunuldu. Halife Mustensi Seyyid'ten fetva makamında oturmasını istedi. Sey-yid, halifenin bu isteğini geri çevirdi. Ancak yinede düşmanların hedefi olmaktan kurtulamadı. Halife Seyyid'i cezalandırma kararı aldı. Kısa bir süre sonra halife aracılar vasıtasıyla fakihi Al-i Tavus'a Nekabet makamını sundu. Seyyid ona da ret cevabı verdi. Çünkü Seyyid halifenin sunduğu önerilerinin arka-sında ne yattığını çok iyi biliyordu. Halife, Seyyid'in hükümetle iş birliği yapmayacağında kararlı olduğu-nu görünce: "Niçin bizimle beraber çalışmıyorsun? Seyyid Murtaza ve Seyyid Razi hükümette görev al-

78-Kitabhane-i İbni Tavus, s.22-23.


mamışlar mıydı? Onların mazur mu yoksa birer za-lim olarak mı görüyorsun? Kuşkum yok ki onları mazur görüyorsundur! dedi. Seyyid şöyle cevap ver-di: "Onlar Şia hükümdarları Al-i Bûye zamanında yaşıyorlardı. O hükümet muhalif hükümetlere karşı Şiiliği savunuyordu ve onların hükümette yer almala-rı Allah'ın rızası doğrultusundaydı."

Halife Mustensir tüm tekliflerinin geri çevrildiğini görünce Seyyid b. Tavus'a kendisi hiçbir şeye karış-mamak şartıyla vezirlik makamını sundu. Seyyid her zamanki gibi ret cevabı verdi. Halife ise ısrarla ka-bullenmesini istiyordu. Ehlibeyt (a.s) fakihi halifenin ısrarları karşısında şöyle dedi: "Eğer vezirlikten kas-tın diğer vezirler gibi ilahi yasalara uymayarak yö-netmek istiyorsan bana ihtiyacın yoktur. Günümüz-deki vezirler zaten bunu uyguluyorlar. Eğer kastın Allah'ın kitabı ve Resulünün sünnetine uymak ise, bi-liyorsun ki yakınların ve hizmetkârların bunu kabul etmezler. Yalnız bunlarla kalmaz hatta büyük padi-şahlar ve vezirleri de kabul etmezler. Eğer insaf ve adaletle davranırsam bazıları şöyle diyecekler; hilafet bizim elimizde olsaydı bizde böyle yönetirdik söyle-yeceklerdir. Şüphesiz buda önceki hilafet etmiş baba-larına nefret doğuracaktır. Bu durumda da sen beni öldürmek isteyecek ve küçük bir bahanede beni yok edeceksin. Eğer sonumun böyle olmasını istiyorsan şuan huzurundayım, dilediğini yap. Padişahsın buna da gücün var. Seyyid'in bu mantıklı sözü padişahı is-teğinden vazgeçirmişti. Artık Seyyid'in o topraklarda kalma gücü tükenmişti. Bu yüzden tekrar doğduğu



Kerim Uçar û 125

yere geri dönmek zorunda kaldı.

YEŞİL HATIRALAR Seyyid b. Tavus'un (r.a) hicri 627'de Bağdat'tan ilk

yolculuğuna çıktı. Kâbe'yi ziyaret ederek manevi bir hediye ile geri döndü. Oradan getirdiği hediye bir parça kefendi. Arafat, Baki mezarlığı ve Kâbe'den getirdiği o kefen parçası onun için en kutsal hediyey-di.79 Ehlibeyt fakihi fırsat buldukça Masum İmamla-rın (a.s) ziyaretine gidiyordu. Seyyid Muheccu't-Deavat kitabında Samerra ziyareti hatırasını şöyle naklediyor: "13 Zilkaade hicri 638 Çarşamba gecesi Samerra'da bulunuyordum. Seher vakti İmam Meh-di'nin (a.f) Şialarına dua ettiğini duydum. Duasında şöyle buyuruyordu; "Allah'ım Şialar bizim nuru-muzdan ve bizden artan çamurdan yaratılmışlar-dır; birçok günahı, bize ve velayetimize güvenerek işlemişlerdir. Eğer işledikleri günahlar seninle aralarında mesafeler açmışsa onları ıslah et! Gü-nahlarını bizim humusumuzla telafi et! Ya Rabbi, ateşi onlardan uzaklaştır, yerlerini cennet et, düşmanlarımızla beraber gazap ve azabına uğ-ratma!"80

Seyyid b. Tavus (r.a) hicri 641'de Hille'ye gitti. Aynı yıl yakın dostlarından olan Seyyid Muhammed b. Muhammed Avi ile birlikte İmam Ali (a.s) ziyare-tine müşerref oldu. Perşembe gecesi ilahi rahmet ve

79-Ravzatu'l Cennat, c.4, s.336. 80-Muhecu't-Deavat, s.368.


Alevi inayete nail oldular. Muhammed Avi Seyyid'i rüyasında gördü. Sabah erkenden gördüğü rüyayı nakletti. Rüyamda şöyle gördüm;

Elinde bir lokma vardı; bu lokma mevlam İmam Mehdi'nin (a.f) lokmasıdır dedin. Lokmanın birazını bana verdin. Perşembe sabah erkenden her zamanki gibi İmam Ali'nin (a.s) ziyaretine gittim. İlahi rahmeti, mevla İmam Ali'nin (a.s) teveccühü ve yaşadığım mükaşifat beni kendimden geçirdi. Ayaklarım yerden kesildi. Bir an kendimden geçtim. Sanki bir an ölüm ve yaşam arasında gidip geldim. Bu sırada Allah'ın rahmeti tecelli etti; yanımdan nur yüzlü bir genç geçi-yordu. Ona ve yanımdakilere bakacak gücüm yoktu. Etrafımda bulunanlara onun kim olduğunu sordum. Onlar da bana onun kim olduğunu söylediler.

SEYYİD B. TAVUS'UN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Seyyid b. Tavus (r.a) Hille ve Irak'ın diğer bölgele-rinden olmak üzere birçok öğrenci yetiştirdi. Yetiştir-diği öğrenciler kendi dönemlerinin meşhur ve saygın üstat ve fakihlerinden oldular. Öğrencilerinden bazıları:

1-Şeyh Sediyuddin Yusuf Ali b. Mutahhar (Alla-me Hilli'nin babası)

2-Cemaleddin Hasan b. Yusuf (r.a), Allame Hilli, 3-Şeyh Cemaleddin Yusuf b. Hatim Şami (r.a) 4-Şeyh Takiyuddin Hasan b. Davud Hilli (r.a) 5-Şeyh Muhammed b. Ahmed b. Salih el-Kaseyani (r.a)



Kerim Uçar û 127

6-Şeyh İbrahim b. Muhammed b. Ahmed el-Kaseyani (r.a) 7-Şeyh Cafer b. Muhammed b. Ahmed el-Kaseyani (r.a) 8-Şeyh Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Kaseyani (r.a) 9-Seyyid Kıyasuddin Abdülkerim b. Ahmed b.

Tavus (r.a), kardeşinin oğlu. 10-Seyyid Ahmed b. Muhammed Alevi (r.a) 11-Seyyid Necmuddin Muhammed bin el-Musevi (r.a) 12-Şeyh Muhammed b. Beşir (r.a) 13-Seyfuddin Muhammed (r.a), Seyyid'in oğlu. 14-Raziddin Muhammed (r.a), Seyyid'in oğlu.81

SEYYİD B. TAVUS'UN (R.A) ESERLERİ 1-el-Eman min İhtari'l Esfar vel Zaman 2-el-İhtisab alel Bab 3-Kitabu'l Mezar 4-Misbahu'l Zair ve Cenahu'l Musafir 5-Ruhu'l Esrar ve Ruhu'l Esmar 6-el-Teraifu fi Mezahibi'l Tevaif

SON YOLCULUK Seyyid b. Tavus (r.a) Allah'ın has rahmet ve ina-

yetine ulaşmak için hicri 640'da İmam Ali'nin (a.s) şehri Necef'e gitti. Seyyid'in kendisi şöyle nakleder: Necef'te insanlarla irtibatı kesmiştim. Sadece zaruri durumlarda onlarla görüşmeyi kabul ediyordum. Bu nedenle büyük ilahi lütuflar nasibim oldu. Seyyid hicri 648'de Kerbela'ya ceddi İmam Hüseyin'in (a.s)

81-Kitabhane-i İbni Tavus, s.50-111.


yanına gitti. Üç yıl orada ikamet ettikten sonra aile-siyle Samerra'ya hicret etti. Böylelikle bu üç şehrin masumlarının resmi komşusu oldu. Seyyid hicri 652'de Bağdat'a gelerek eski evine yerleşti. Ancak bu geliş gençliğindeki gelişiyle farklıydı. Seyyid günün çoğu vaktini yalnız başına inzivada geçiriyordu. Sa-dece ibadet, müracaat edenlere cevap vermek ve fa-kirlere yardım etmek için halkın huzuruna çıkıyordu. Hicri 655'de Moğollar Bağdat'ı muhasara ettiklerinde Seyyid (r.a) müminlerin huzuru ve rahatlığı için Mo-ğollarla görüşüp barış zeminleri hazırladı. Halife, Moğollarla barışı kabul etmedi.

Bunun üzerine Moğollar 28 Muharrem'de Bağdat-'a girerek şehri yağmaladılar. Bu saldırılar sırasında Seyyid'in (r.a) kardeşi Ebulfazl Muhammed şehit edildi. Seyyid b. Tavus (r.a) olayı şöyle anlatıyor: 28 Muharrem'de Bağdat'taki evimde bulunuyordum. O vahşet ve korkulu gecede sabaha kadar uyumadım. Allah'u Taala bizleri o beladan kurtardı.

Moğol padişahı şehrin âlimlerini el-Mustensariyye Medresesinde toplattı. Daha sonra âlimlere; Kâfir an-cak adil padişah mı iyidir, yoksa zalim ama Müslü-man padişah mı? diye sordu. Âlimlerden bu konuda hüküm vermelerini istedi. Seyyid ayağa kalkarak kâ-fir ancak adil padişahın hükümetinin daha iyi oldu-ğunu söyledi. Seyyid'in peşi sıra diğer âlimlerde Seyyid'in (r.a) görüşünü teyit ettiler.

Hicri 656'da Moğol Hükümdarı Seyyid (r.a) ve et-rafındakilere emniyet güvencesi verdi. Seyyid fırsat-



Kerim Uçar û 129

tan istifade ederek 1000 kişiyi Moğol askerleri neza-retinde Bağdat'tan Hille'ye götürdü. İlk fırsatta mü-minleri kurtarmak için tekrar Bağdat'a döndü.

Aynı yıllarda Moğol Hükümdarı Seyyid'e Nekabet sorumluluğunu sundular. Seyyid ilk başlarda ret ce-vabı verdiyse de kabullenmek zorunda kaldı. Özel bir merasimle Seyyid'i bu göreve getirdiler. Seyyid bu görevden üç yıl sonra hicri 664'de hastalanarak vefat etti.

NASİRUDDİN TUSİ (R.A) MUHAMMED B. VECİHUDDİN

MUHAMMED B. HASAN [Ö. H/673, M/1252]

DOĞUM YERİ Tus, büyük Horasan'ın bir bölgesidir. Tarihte bir-

çok olaylara şahit olmuştur. Tus, çok eskilerde Nukan, Taberan ve Erdakan gibi eyaletlerden teşkil olmaktaydı. Ayrıca o zamanlarda İmam Rıza'nın (a.s) mübarek mezarı Nukan'ın Senabad köyündeydi. Za-manla şehrin büyümesiyle o bölgenin tamamı günü-müzde Meşhed şehrinin birer mahallesi haline geldi. Şöyle nakledilir: "Vaktiyle Şeyh Vecihuddin Mu-

hammed b. Hasan Kum şehrinin büyük âlim ve fa-kihlerindendi. Kum'un etraf köylerinden Cahrud'ta ikamet etmekteydi.82 Ailesi ile birlikte İmam Rıza'nın (a.s) ziyareti için Meşhed'e gider. Ziyaret dönüşü Tus

82-Fevaidu'r-Razeviye, s.603.

13



Kerim Uçar û 131

mahallelerinin birinde hanımı hastalığa yakalanır. Bu yüzden orada ikamet etmek zorunda kalır. Mahalle ahalisinin isteği üzerine, mahalle mescidine imamlık görevine başlar. Orada medrese kurarak talebe yetiş-tirmeye başlar. 11 Camadiuevvel hicri 597'de seher vakti Şeyh'in üçüncü çocuğu dünyaya geldi. Babası ona Muhammed ismini verdi. Daha sonralar ona Ebu Cafer, Nasiruddin Tusi, Muhakkik Tusi ve Üstadu'l Beşer lakapları verildi."

NASİRUDDİN TUSİ'NİN (R.A) EĞİTİMİ Muhammed çocukluk dönemini Tus'ta geçirdi.

Okuma ve yazmayı öğrendikten sonra, Arap ve Fars edebiyatı, Maani-Beyan ve hadis ilimlerini babasının yanında öğrendi.

Babasının tavsiyesi üzerine matematik, hikmet ve mantık ilimlerinde meşhur olan dayısı Nureddin Ali b. Muhammed'in yanında eğitime başladı.

Muhammed'in ilme olan alaka ve merakı onu o dönemin en meşhur matematik üstadı ve âlimi olarak tanınan Kemaleddin Muhammed Hasib'in derslerine yönlendirdi. Bir müddet sonra üstadı bu diyardan hicret etmek zorunda kaldı. Üstadı Muhammed'in babasının yanına gelerek şöyle dedi: "Bildiğim her şeyi ona öğrettim. Bazen öyle sorular soruyordu ki cevap vermekte güçlük çekiyordum." Muhammed, daha sonraları anne tarafından dedesi olan Nasiruddin Abdullah b. Hamza'nın huzurunda Rical, Diraye ve Hadis ilimlerini tahsil etmeye başladı. Tus'da üstadı


Nasiruddin Abdullah b. Hamza'nın eliyle âlimlik elbi-sesi giyerek Nasiruddin lakabını aldı.

Muhammed (r.a), üstadının tavsiyesiyle Nişabur'-daki Siraciyye Medresesine gitti. Bir yıl boyunca Sirac Laledi Kameri'nin usul ve fıkıh derslerinden yararlandı.

Daha sonra Nişabur'da birçok büyük üstadın der-sinden yararlandı. Muhammed İbni Sina'nın Kanun kitabını Kutbuddin Mısr-i Şafii'nin huzurunda okudu. Ardından da meşhur arif Attar-i Nişaburi'nin öğren-cisi oldu.

Nasiruddin Tusi (r.a) son derece ilim tahsiline düşkündü. Bu yolda daha da ilerlemek için Nişabur'-dan Rey şehrine hicret etti. Orada büyük muhaddis Burhaneddin Muhammed b. Muhammed b. Ali el-Hamdani Kazvin ile tanıştı.

Oradan da Esed b. Abdülkadir b. Esed-i İsfahani'-den istifade etmek için, mukaddes Kum şehrine hic-ret etti. Kum şehrinden de Irak'a gitti.

Hicri 619'da üstadından hadis nakletme izni aldı. Uzun bir müddet Allame Hilli'den fıkıh dersi aldı. Allame Hilli'de (r.a) ondan hikmet dersleri aldı.

Nasriddin Tusi (r.a), astronomi ilmini Irak'ta bü-yük astrolog olarak tanınan Kemaleddin Musuli'den öğrendikten sonra eğitim dönemini başarıyla bitirdi ve vatanı olan Horasan'a geri döndü.83

83-Ravzatu'l Cennat, c.6, s.582.



Kerim Uçar û 133

KARGAŞALI DÖNEMLER Nasiruddin Tusi (r.a) Irak'ta dersle meşguldü. Et-

raf Moğolların İran'a saldırı haberleriyle çalkalanı-yordu. Moğollar göçebe hayatı süren azgın bir toplu-luktu. Cengiz Han, babası Timuçin'den sonra hâki-miyeti ele alarak büyük bir orduyla hicri 616'da İran-'a saldırdı. İran'ın güneyine kadar birçok şehri yağ-malayarak, büyük katliamlar yaptı. Özellikle Nişa-bur'da yaptığı soykırımda yaklaşık 2 milyon yaşlı, hasta, kadın ve çocuk öldürdüğü nakledilmiştir. Bu-nunla da yetinmeyerek şehri yedi gün sular altına terk ederek evcil hayvanları bile acımadan hunharca katletti. Bu acı olaylar tüm Müslümanların kalbini parçalıyordu. Nasiruddin Tusi (r.a) ailesine ve vatan-daşlarına yardım etmek için İran'a hareket etti. Tus şehri de tıpkı Nişabur gibi bir harabeye dönmüştü.

Nasiruddin Tusi (r.a) doğduğu eve gittiğinde, ora-da ailesinden kimseyi bulamadı. Annesinin ve kız kardeşinin Kâin şehre göç ettiklerini öğrenince za-man kaybetmeden oraya gitti. Annesini ve kız karde-şini bulduktan sonra, bölge halkının isteği üzerine oradaki camii imamlığı görevini üstlendi. 30 yaşla-rında orada evlendi. İsmaililer, hicri 483'de Hasan Sabah'ın önderliğin-

de yavaş yavaş güç kazanmaya başladı. Fazla bir za-man geçmeden güçlü ve büyük siyasi bir grup olarak İran'ın birkaç bölgesinde faaliyete başladılar. Nasiruddin Tusi'nin (r.a) evliliğinin üzerinden birkaç ay geçmişti. İsmaililerin Kahistan kalesi sultanların-


dan Nasiruddin Abdurrahman b. Ebu Mensur onu Kahistan'a davet etti. Bu davet üzerine Kahistan ka-lesine gitti. Nasiruddin Tusi (r.a) orada ilmi ve kültü-rel faaliyetlere başladı. Sultan'ın isteğiyle "Taharetu'l Irak" kitabını Farsçaya çevirdi. Bu durum fazla sür-medi; Nasiruddin Tusi (r.a) İsmaililerle olan inanç farklılığını ve halka edilen zulümleri göz ardı edemi-yordu. Bu yüzden Bağdat'taki Abbasi halifesine bir mektup yazdı. Mektubu ele geçiren padişah, Nasiruddin Tusi'yi (r.a) kaleye hapsederek gözaltına aldı. Tam 26 yıl kale zindanında tutuklu kaldı. Bu zaman zarfında birçok kitaplar telif etti.84

Teliflerinden bazıları: 1- Şerh'u İrşad ibni Sina 2-Tahrir'u İkludis 3-Tevella ve Teberra 4-Ahlaki Nasiri Nasiruddin Tusi (r.a) İrşad kitabının sonunda şöy-

le diyor: "Kitabın bazı konularını o kadar zor koşul-larda yazdım ki, o zorluklardan daha zor bir durum tasavvur edemiyorum. Çoğunluğunu karanlık zindan köşelerinde kırık bir kalp, hüzünler ve büyük çileler içinde yazdım. Gözyaşı akıtmadığım günüm olmadı." İsmaililerin varlığı Moğollar için tehlike sayılı-

yordu. Bu yüzden hicri 651'de Moğollar büyük bir orduyla Kahistan kalesini fethettiler. Kale komutanı, Nasiruddin Tusi'nin önerileriyle kan dökülmeden ka-

84-Şerh'u İrşad, c.2, s.146, "Nasiruddin Tusi."



Kerim Uçar û 135

leyi teslim etti. Böylece hicri 656'da İsmaililer İran'-dan temizlendi. Nasiruddin Tusi (r.a) Moğollardan büyük bir saygı ve ilgi gördü. Onun tavsiyeleri üzeri-ne son Abbasi halifesi de öldürüldü.85

Nasiruddin Tusi (r.a), sahip olduğu ilim ve düşün-cesi sayesinde Moğollar nezdinde büyük bir âlim ola-rak tanındı. Hükümetteki bu mevkiinden istifade ede-rek İslam âlemine büyük hizmetler verdi;

a)-İlmi ve kültürel faaliyetleri serbest edildi. b)-Kütüphanelerin yakılması önledi. c)-İslam âlimlerinin öldürülmesini engelledi. d)-İslamiyet'in tebliği ve Moğolların İslam kültü-

rüyle tanışmalarına ve hicri 694'de İran'ın resmi dini-nin İslam dini olarak ilan edilmesini sağladı.

e)-Moğolların diğer İslam ülkelerine saldırılarını engelledi.

f)-Hicri 656'da Merage Rasathanesini kurdu. g)-Merage'de büyük bir kütüphane tesis etti.

NASİRUDDİN TUSİ'NİN (R.A) AHLAKI Nasiruddin Tusi (r.a), sadece araştırmacı ve telif

âlimi değildi. Aksine takvalı, zahit ve arif bir fakihti. Aynı zamanda mütevazı, tedbirli ve büyük bir siyasi düşünürdü. Moğolları hidayet ederek, cinayetlerinin önüne geçmesi bunun açık bir kanıtıdır. O, Şia ve Sünni âlimleri ve muhaddislerinin övgülerine mazhar olmuştur;

85-Cevamiu't-Tevarih, c.2, s.695.


1-Nasiruddin Tusi'nin (r.a) meşhur öğrencilerin-den olan Allame Hilli (r.a) onu şu cümlelerle övmüş-tür: "Nasiruddin Tusi, Şia inancı hakkında akli ve nakli delillere dayalı birçok kitap yazmıştır. Onun gibi izzetli ve şerefli bir âlim görmedim."

2-Nasriddin Tusi'nin (r.a) Hanbelî mezhebine mensup öğrencisi İbni Fevati şöyle der: "Nasiruddin Tusi erdem ve güzel ahlaka sahip biriydi. Kendine uzatılan ellerden rahatsız olmuyordu; ihtiyaç sahiple-rinin ihtiyacını gideriyor ve herkese güzel davranı-yordu."86

3-Ehlisünnet âlimlerinden İbni Şakir Nasiruddin Tusi'nin güzel ahlakını şöyle dile getiriyor: "Nasiruddin Tusi nur yüzlü, güzel ahlaklı, cömert, akıllı, takvalı, halkla iyi geçinen ve döneminin feraset sahibi büyük siyasetçilerinden olan bir âlim ve muhaddisti."

NASİRUDDİN TUSİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Nasiruddin Tusi (r.a) birçok şehre yolculuk etmiş-tir. Her gittiği yerde ilmiyle etrafına bir güneş misali ışık saçıyordu. İslam âlemine sayısız hizmetler sundu. Bu hizmet-

lerden en önemlisi yetiştirmiş olduğu öğrencilerdir. Öğrencilerinden birkaçı: 1-Cemaleddin Hasan b. Yusuf Mutahhar-i Hilli

(r.a), (ö.h.726)

86-Fevatu'l Ayan, c.2, s.149.



Kerim Uçar û 137

2-Kemaleddin Meysem b. Ali Meysem Behrani (r.a) 3-Mahmud b. Mesud b. Muslih Şirazi (r.a), (ö.h.710) 4-Kemaleddin Abdürrezzak Şeybani Bağdadi

(r.a), (ö.h.723) 5-Seyyid Rukniddin Esterabadi (r.a), (ö.h.715) 6-İbrahim Hemui Cuyini (r.a) 7-Esiruddin Umani (r.a) 8-Meciyuddin Tusi (r.a) 9-Meciyuddin Meragi (r.a)

NASİRDDİN TUSİ'NİN (R.A) İLMİ Nasiruddin Tusi (r.a) tüm uğraş ve meşakkatlere

rağmen günümüzde de ilmi konularda istifade edilen birçok değerli eserler telif etti. Kaleme aldığı bazı ki-taplar:

1-Matematik: Batılı bilginler, onu yazmış olduğu matematik kitabıyla tanımaktadırlar.

2-Felsefe 3-Kelam 4-Ahlak 5-Edebiyat 6-Tecridu'l Akaid 7-Şerh'u İrşad 8-Evsafu'l Eşraf 9-Esasu'l İktibas 10-Şerh'u Usul-i Kâfi 12-İsbatu'l Cevahir 13-Kavaidu'l Akaid 14-Külliyatı Tıb


NASİRUDDİN TUSİ'NİN (R.A) ÖLÜMÜ 17 Zilkade hicri 673'de Bağdat seması büyük bir

matem havasına bürünmüştü. Bir ömür ilahi emirler ve sakındırmalar ile yaşamış, takva örneği Nasriddin Tusi (r.a) ölüm yatağına düşmüştü. Dostları ve yakın-ları etrafına toplanmıştı. Bu sırada onlardan biri yak-laşarak şöyle dedi: "Vasiyet edin de, sizi İmam Ali'-nin (a.s) türbesinde bir yere defnetsinler. "Nasiruddin Tusi (r.a), güzel ahlakıyla şöyle cevap verdi: "İmam Kazım'ın (a.s) yanında ölüp, başka bir yere götürül-mekten hayâ ederim."

Bu konuşmalardan sonra Nasiruddin Tusi'nin (r.a) yüce ruhu hakkın rahmetine kavuştu. Cenaze mera-simi büyük bir kalabalık eşliğinde İmam Kazım'ın (a.s) mukaddes türbesine götürüldü. O mukaddes yerde ona bir mezar kazmak istediler. Ancak görülen manzara herkesi şaşırtmıştı. Orada daha önceden ka-zılarak hazırlanmış bir mezar gördüler. İlginçtir ki mezarın hazırlandığı tarihle Nasiruddin Tusi'nin do-ğum tarih aynıydı. Sonra o büyük İslam âlimini hazır mezara defnettiler.

NASİRUDDİN TUSİ'NİN (R.A) ÇOCUKLARI

Nasiruddin Tusi'nin üç çocuğu oldu; 1-Büyük oğlu Sadruddin Ali: O, sürekli babasının

yanındaydı. Ondan hiç ayrılmazdı. Felsefe, astroloji ve matematik ilimlerinde âlimdi.

2-İkinci oğlu Asiluddin Hasan: O, âlim olmasına



Kerim Uçar û 139

rağmen ömrünün çoğunluğunu siyasetle uğraşarak geçirdi.

3-Küçük oğlu Fahruddin Muhammed: İslam ülke-lerinin hac organize sorumluluğunu üstlenmişti.

MUHAKKİK HİLLİ (R.A) CAFER B. HASAN HİLLİ

[Ö. H/676, M/1255)

Din âlimleri, Masum İmamların öğrencileridirler. İmamlarının yolunu sürdürmek için, kendilerini din yoluna feda ederler. Eğer onların bu fedakârlıkları olmasaydı, şimdi dinden hiçbir eser kalmazdı. Âlim-ler şehadet aşkıyla kanlarına boyanarak, asırlardır fı-kıh, usul, kelam, İslam kültürü ve dini Muhammed'i ihya etmektedirler. İşte yedinci asırda yaşamış İslam ve Şia dünyası-

nın büyük fakih ve müçtehitlerinden biri de Muhak-kik-i Hilli'dir.

BAĞDAT İLİMLER HAVZASI Bağdat, özellikle de Hille İslam ve Şia'nın İslami

ilimler merkeziydi. O dönemlerde Şeyh Müfid (r.a), (ö.h. 413) ve öğrencileri Seyyid Murtaza (ö.h 436), Seyyid Razi ve Şeyh Tusi (ö.h. 460) gibi Şia'nın bü-

14



Kerim Uçar û 141

yük ve meşhur fakihleri orada ikamet etmişlerdir. Hille tarihinde isimleri günümüze kadar ulaşmış,

daima saygıyla anılan ve kendi dönemlerinin büyük fakih ve muhaddislerinin isimleri gözümüze çarp-maktadır.

Hille âlimlerinin isimleri: 1-İbni İdris-i Hilli (r.a), (ö.h.543-598) 2-Sediyuddin Hilli (r.a), (ö.h.680) 3-Seyyid Raziyuddin Ali (r.a), (ö.h.589-664) 4-Seyyid Raziyuddin Muhammed Hüseyin Avi

(r.a), (ö.h.654) 5-Ebu-l Kasım Necmuddin Cafer b. Hasan b.

Yahya (r.a) (ö.h.602-676) 6-Allame Hilli (r.a), (ö.h.646-726) 7-Fahruddin (r.a) , Allame Hilli´nin oğlu (ö.h.682-771) 8-Muhammed Mekki Amuli (r.a), (ö.h.734-786)

DOĞUMDAN EĞİTİME Şeyh Hasan Hilli (r.a), Hille'nin büyük, meşhur ve

saygın âlimlerindendi. Hicri 602 yılında bir çocuğu oldu.87 Babası ismini Cafer koydu. Cafer, çocuklu-ğundaki istidat ve zekâsıyla ilim tahsiline başladı. Temel dini ilimleri babasının yanında öğrendi. Fıkıh, usul ve kelam ilimlerini başarıyla tamamlayarak is-mini büyük âlimler listesine yazdırdı.

87-Revzatu'l Cennat, c.2, s.447.


MUHAKKİK HİLLİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI Muhakkik Hilli'nin (r.a) ilim tahsili yalnız Hille

Havzasıyla sınırlı kalmadı. Sürekli etrafındaki büyük muhaddisler ve âlimlerle irtibat halindeydi. Muhak-kiki Hilli'nin üstatlarından bazıları:

1-Şemsuddin Hasan Hilli (r.a) 2-İbni Zuhre-i Hilli (r.a) 3-Tacuddin Hasan b. Ali Derbi (r.a) 4-Şeyh Mufiduddin Muhammed b. Cehm-i Hilli (r.a) 5-Seyyid Meciddin Ali b. Hasan Arizi (r.a) 6-Şeyh Sediddin Salim b. Mahfuz (r.a) 7-Seyyid Fahhar Musevi (r.a) 8-Necibuddin Muhammed b. Cafer b. Ebu el-Baka

Hibetullah b. Nema-i Hilli (r.a)88

MUHAKKİK HİLLİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Muhakkiki Hilli (r.a), büyük fıkıh âlimlerinin önünde edeple ve saygıyla diz çöküp ilim öğrendikle-ri, güçlü ve başarılı bir üstat oldu. Oda üstatlarının yolunu sürdürerek öğrenci yetiştirmeye başladı. Öğ-rencileri yalnız ilminden yararlanmakla kalmıyor onun, İslam ahlakı ve maneviyat dolu imanından da istifade ediyorlardı. Muhakkik'in güzel ahlaki öğren-cilerinin her birinin büyük ve meşhur birer âlim ve fakih olmalarını sağladı. Muhakkik Hilli'nin tanınmış öğrencilerinden birkaçı:




Kerim Uçar û 143

1-Allame Hilli (r.a), (ö.h.648-726) 2-İbni Davud-u Hilli (r.a), (ö.h.648-715)89 3-Abdülaziz el-Seraya Safiyuddin Hilli (r.a) 4-Seyyid Kıyasuddin Abdülkerim (r.a), (ö.h.648-693) 5-Seyyid Celaleddin Muhammed b. Ali b. Tavus (r.a) 6-Ebu Zekeriya Necibuddin Hilli (r.a), (ö.h.601-689)90

Hicri 656 yılında Moğollar Bağdat'ı fethetmek amacıyla Horasan'dan hareket ettiler. Bağdat, o dö-nemlerde İslam ilimleri merkeziydi. Muhakkiki Hilli ve babası dışında Moğolların saldırı haberini işiten şehrin büyük âlimleri olmak üzere herkes şehri terk etmişti. Birkaç kişi Moğol komutanına mektup yaza-rak Hille, Kûfe, Necef ve Kerbela için amanname is-tediler. Moğol komutanı onların bu isteğini kabul ederek, bu şehirlere girmedi. Muhakkik'in babasını çağırtarak ona; "Bağdat'ı fethedeceğimi nereden bili-yordun diye sorunca." Muhakkik'in babası şöyle ce-vap verdi: "İmamımız Hz. Ali'nin (a.s) gelecekte vu-ku bulacak olaylarla ilgili hadislerini biliyordum. Çünkü İmam Ali (a.s) son Abbasi halifesine galip ge-lecek komutanın sıfatlarını açıklamıştı. O sıfatlardan anladım. Bu yüzden de kan dökülmeden sizden amanname istedim."

Bağdat şehri fetedildiği sırada Bağdat İlimler Hav-zası tamamen yakılıp yıkıldı. Bu yüzden o görkemli havza Hille'ye intikal etti. Hille âlimleri de var güçle-

89-Revzatu'l Cennat, c.5, s.33. 90-Hediyyetu'l Ehbab, s.71, "Şeyh Abbas Kummi."


riyle çalışarak o büyük havzayı Hille'de ihya ettiler. Hicri 662 yılında Şia'nın emsaline az rastlanır, fa-

kih âlimi Nasiruddin Tusi Moğol komutanıyla birlik-te Bağdat'a geldi. Hille âlimleri ve havzasını ziyaret etmek istedi. Muhakkik ve Hille âlimlerinin kendisini karşılamaya geleceklerini öğrenince, ahlaki ve müte-vazılığı buna müsaade etmedi. Habersizce Hille'ye girdi. Her şeyden önce Muhakkik-i ziyaret etmek için havzaya geldi. İçeri girdiğinde Muhakkik ders kürsü-sünde ders vermekle meşguldü. Nasriddin Tusi'yi gö-rür görmez, ayağa kalktı ve onu karşılamaya koştu. Nasiruddin Tusi'yi bağrına basarak kucakladı. Dersi tatil etmek istediğinde Nasriddin Tusi (r.a) derse de-vam etmesi için ısrar etti.91

MUHAKKİK HİLLİ'NİN (R.A) ESERLERİ Muhakkik-i Hilli (r.a) Allah'ın ihsan ve merhamet

ettiği istidat ve akıl nimetinden yararlanarak, İslam ve Kuran yolunda birçok değerli ve paha biçilmez eserler yazarak, araştırmacılara ve âlimlere yadigâr bıraktı. O değerli kitaplardan bazıları:

1-Şeraiu'l İslam 2-el-Muhtasaru'n-Nafi fi Fıkhı-l İmamiye 3-el-Muteber'u fi Şerh'i Muhtasari'n Nafi 4- el-Maaric fi Usuli'l-Fıkh'i 5-Nehcü'l Vusul ila Marifeti İlmi Usul 6-Telhisu'l Fihrist




Kerim Uçar û 145

Âlimler ve fakihler arasında âlim ve fakih olmala-rının yanı sıra şairlik becerisi olan birçok âlimler de göze çarpmaktadır. Muhakkik-i Hilli'de kendi döne-minin en büyük şairlerindendi.

Muhakkik-i Hilli'nin (r.a) eserleri ve İslam âlemine verdiği hizmet onun şahsiyet ve kişiliğini sergilemek-tedir. Onun makamını başkalarının sözlerinde aramak-tansa, eserlerinde aramak daha yerinde ve isabetli olur. Allame Hilli'nin kız kardeşi ve öğrencisi şöyle der: "Muhakkik-i Hilli zamanının en büyük fakihiydi." Şehid-i Sani'nin oğlu Şeyh Hasan onu şöyle öv-

müştür: "Muhakkik-i Hilli'yi tüm zamanların fakihi olarak anmak daha doğru olur; çünkü Muhakkik Şi-a'nın yetiştirdiği ender fakihlerindendir.

FEKAHET GÜNEŞİNİN BATIŞI Şia âleminin taklit mercii, fakihlerin koruyucusu,

din ve İslam hizmetçisi, âlim ve arif Muhakkik-i Hilli (r.a) hicri 676 yılında 13 Cemadilahir Perşembe günü Hille şehrinde ebedi yurduna göçtü. Şehir halkı bu acı haberi duyunca, Muhakkik'in

evine toplanarak, ağıtlar yakıp, gözyaşları döktüler. Hille halkı cenaze işleminden sonra Muhakkik'in

temiz naşını önceden hazırlanmış mekâna defnetti-ler.92

92-Kısasu'l Ulema, s.260.

ALLAME HİLLİ (R.A) HASAN B. YUSUF SEDİYUDDİN

[Ö. H/726, M/1305)

DOĞUM YERİ Hz. Ali'den (a.s) şöyle nakledilmiştir: "Kûfe'den

Sıffın savaşına giderken Babul tepelerinin birinin üzerinde durarak şöyle buyurdu: "Burası ne de güzel bir şehirdir." Dostlarından Esbağ b. Nubate şöyle arz etti: "Ey Emirü'l-Müminin siz bir şehirden bahsedi-yorsunuz. Daha önceleri burası yok olup giden bir şehir miydi? İmam Ali (a.s) şöyle buyurdu: "Hayır, ancak bura-

da daha sonraları Hille-i Seyfiyye diye anılacak bir şehir inşa edilecektir. Bu şehri Beni Esed kabilesin-den bir şahıs inşa edecek ve buradan Allah indinde makam sahibi temiz ve pak insanlar çıkacaktır."93

29 Ramazan hicri 648'de bu şehirde temiz ve soy-


15



Kerim Uçar û 147

lu bir hanedandan Allah dostlarından temiz bir çocuk dünyaya geldi. İsmini Hasan koydular. Annesi temiz, iffetli ve mümine Muhakkik-i Hilli'nin kız kardeşi Ha-san b. Yahya b. Hasan Hilli'nin kızıydı. Babası ise ken-di asrının fakihlerinden Şeyh Yusuf Sediyuddin idi.

Allame Hilli baba tarafından "A-li Mutahhar" ha-nedanına mensuptur. Bu aile Hille'nin meşhur Beni Esed kabilesindendir.94

ALLAME HİLLİ'NİN (R.A) EĞİTİMİ Şeyh Sediyuddin'in (r.a) takva ve maneviyat dolu

evinde Hasan yer edinmişti. Hasan daha küçük yaş-larda şefkatli babasının teşvikleriyle kısa bir zaman-da Kuran okuma ve yazmasını öğrendi. Hasan b. Yu-suf kutsal kitabın okuma ve yazmasını öğrendikten sonra mukaddime ilimlerini âlim ve fakih babasından öğrenmeye başladı. Küçük yaşlarında ona Cemalu'd-din yani dinin süsü lakabını verdiler.95

Hasan daha 10 yaşına basmamıştı. Moğolların İs-lam ülkelerine saldırı haberi her tarafa yayılmıştı. İn-sanlar büyük bir endişe duyuyorlardı. Moğolların İran'ı işgaliyle tüm etraf ülkeler Moğolların tehlike-sine maruz kalmıştı. Özellikle Irak halkını büyük korku sarmıştı. Moğulların Irak şehrini işgal etmeleri an meselesiydi. Son Abbasi halifesi başkent Bağdat'-ta hilafetinin son dönemlerini yaşıyordu. Halk can korkusundan dolayı şehirleri boşaltmıştı. Şia'larda

94-İrşadu'l Ehzan, c.2, s.30. 95-İstiskai'l Nazer, "Mukaddimesi"


Necef, Kerbela, Kazımeyin gibi kutsal topraklarda Masum İmamların türbelerine sığınmıştı. Hille halkı da bu mukaddes şehirlere göç etmişlerdi. Hille fakih-lerinden sadece birkaç kişi şehirde kalmıştı. Şeyh Yusuf Sediyuddin, Seyyid Meciduddin b. Tavus ve İbni İzzi bu üç büyük fakih şehirde kalmıştı. Saatler-ce oturup Necef, Kerbela, Kûfe, Kazımeyin ve Hille gibi mukaddes şehirlerinin emniyeti için fikir alışve-rişinde bulundular. Sonuçta Moğol padişahına mek-tup yazıp bu şehirler için emniyet isteme neticesine vardılar. Hicri 657'de Moğollar Irak'ı işgal ettiler. Bu saldırıda son Abbasi halifesi Mutasim öldürüldü. Bağdat İlimler Havzası dağıtıldı. Korku ve vahşet tüm Irak'i sardı. Şia fakihlerinin özellikle Şeyh Yusuf Sediyuddin'in (r.a) tedbir, feraset ve çabalarıyla mu-kaddes şehirler ve Hille'de emniyet sağlandı. Hille tüm fakihlerin sığınağı oldu. Bağdat İlimler Havzası Hille'ye intikal edilerek İslam İlimleri merkezi oldu.

ALLAME HİLLİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI Allame Hilli (r.a) bu şehirde büyük üstatların hu-

zurlarından istifade ettikten sonra onlardan içtihat iz-ni alma şerefine nail oldu. Allame Hilli'nin üstatla-rından bazıları:

1-Şeyh Yusuf Sediyuddin (r.a), babası. 2-Muhakkik-i Hilli (r.a) 3-Hace Nasiruddin Tusi (r.a) 4-Seyyid Raziyuddin Ali b. Tavus (r.a) 5-Seyyid Ahmed b. Tavus



Kerim Uçar û 149

6-Yahya bin Said-i Hilli 7-Mufiddin Muhammed b. Hech-i Hilli 8-Ali b. Süleyman Behrani (r.a) 9-İbni Meysem Behrani (r.a) 10-Cemaleddin Hüseyin Ayaz Nahvi (r.a) 11-Muhammed b. Muhammed b. Ahmed Keşi (r.a) 12-Burhaneddin Nesifi (r.a) 13-Şeyh Faruk-i Vasiti (r.a) 14-Şeyh Takiyuddin Abdullah b. Cafer Kufi (r.a)96 15-Necmuddin Ali b. Ömer Kâtibi (r.a) Allame Hilli (r.a) kısa bir zamanda beşeri ilimler,

fıkıh, kelam, felsefe, usul, matematik ve mantık dal-larında ün kazanarak ismini Allame olarak etrafa du-yurdu. Allame Hilli bir güneş misali fekahet sema-sında parlıyordu. İlim âşıkları uzak yakın demeden İslam ilimlerinin merkezi olan Hille'de Allamenin huzuruna varıyor ve ilmi istifadeler ediyorlardı.

ALLAME HİLLİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ 1-Muhammed b. Hasan b. Yusuf Hilli (r.a),

(ö.h.682-771, Allame'nin oğlu.) 2-Seyyid Amiduddin Abdülmuttallib-i Hilli (r.a),

Allamenin kız kardeşinin oğlu. 3-Seyyid Ziyauddin Abdullah Hüseyni Hilli (r.a),

Allame'nin kız kardeşinin oğlu. 4-Tacuddin Seyyid Muhammed b. Kasım Hasan-i

(r.a), (ö.h.776)

96-Keşfu'l Yakin, s.80, "Allame Hilli."


5-Raziyuddin Ebu-l Hasan Ali b. Ahmed Hilli (r.a), (ö.h. 757)

6-Kutbuddin Razi (ö.h.776) 7-Seyyid Necmuddin Mahanna b. Sinan-i Medeni (r.a) 8-Tacuddin Mahmut b. Mevla (r.a) 9-Takiyuddin İbrahim b. Hüseyni Amuli (r.a) 10-Muhammed b. Ali Curcani (r.a) Hicri 676'da Muhakkik-i Hilli'nin vefatından sonra

Hille fakihleri Muhakkik'in yetiştirdiği öğrenciler arasından birini Şia'nın taklit mercii olarak halka ta-nıtmak istiyorlardı. Onlar birçok fakih arasından sa-dece Allame Hilli'yi bu makama layık gördüler. He-nüz 28 yaşlarında olan Allame Şia'nın taklit mercii ve önderi olarak bu makama getirildi.

ALLAME HİLLİ'NİN (R.A) ASRI Allamenin asrını Şia mezhebinin ilerleme ve tüm

dünyaya yayılma çağı olarak adlandırmak yerinde bir tabirdir. Çünkü Allame fıkıh ilmini değişik bir metot-la topluma sundu. Matematik ilmini fıkıh ilmiyle bir-leştirip tarihe geçen ilk fakihtir. Ayrıca istidlali fıkhı güçlendirdi.

O dönemlerde Bağdat ve Irak'ta Moğollar tarafın-da atanmış Cuyini hanedanı hüküm sürmekteydi. Belki de onlar olmasaydı Moğollar İslam ve İslam kültürünü tamamen yok edeceklerdi. Moğollar İran'-da işledikleri cinayetleri ve barbarlıkları unutarak İs-lam kültürüyle tanıştılar. Nasiruddin Tusi ve Allame Hilli'nin ferasetli ve tedbirli siyaset anlayışları büyük bir katliamı engellemişti.



Kerim Uçar û 151

Allame Hilli'nin (r.a) şanı ve şöhreti tüm İslam âleminde işitilmeye başlamıştı. Moğol hükümdarla-rından Olcayto hicri 704'de Ebher yakınlarında nehir kıyısında 10 yıl zarfında Sultaniyye şehrini inşa etti. Şehirde "Bağdat Mustansariyye" medresesi gibi bü-yük bir medrese yaptırarak birçok büyük fakihleri oraya davet etti. Bir rivayete göre vaktiyle hükümdar Muhammed Olcayto sinirlenerek bir celsede hanımı-nı üç talakla boşar. Öfkesi yatıştıktan bir müddet son-ra pişman olur. Sünni âlim ve fakihlerini toplayarak verdiği talak hükmünü onlara sorar. Âlimler talakın sahih olduğunu ve hanımıyla bir daha da evleneme-yeceğini söylediler. Vezirlerinden biri hükümdara şöyle der; "Hille fakihlerinden biri bu talakın batıl ve geçersiz olduğunu iddia ediyor. Hükümdar Olcayto hiç zaman kaybetmeden Allameyi sarayına davet eder. Allame İran'a geldiğinde hükümdar bir toplantı tertip ederek bütün İslam âlimlerini davet eder. Al-lame (r.a) Hilli ilk toplantıda diğer mezhep âlimleri-nin delillerini çürüterek kendi iddiasını sağlam delil-lerle ispatladı. Allame Ehlisünnet âlimine dönerek şöyle der: "Senin vermiş olduğun talak geçersizdir. Çünkü talak iki adil şahsın huzurunda icra edilmeli-dir. Hükümdar, Allamenin ilminden, sunduğu açık delilerinden etkilenerek Şialık mezhebini seçti.

Allame gibi büyük bir fakihin varlığı Moğolların merkezi İran'da bereket ve hayırlara vesile oldu. Mo-ğolların hazırladığı imkânlardan yararlanarak Ehli-beyt (a.s) ve Şia mektebini yaydı. Allame Hilli, Mo-ğol hükümdarının kurduğu münazara oturumlarında


hilafet makamının Hz. Ali'nin (a.s) hakkı olduğunu güçlü ve sağlam delillerle ispatladı. Öyle ki akıllarda geriye hiçbir şüphe kalmaksızın aralarında dönemin büyük âlimi Nizamuddin Abdülmelik Meragi'nin de bulunduğu Sünni muhaddislerine sunduğu sağlam kanıtlarla onları susturdu. Bu münazara bitiminde Moğol Hükümdarı Şiiliği hak mezhep olarak kabul ederek Şia oldu. Daha sonra da Hükümdar Mahmut Hudabende lakabıyla meşhur oldu. Bu olaydan sonra hükümdar İran genelinde Cuma hutbelerinde 12 İmamın (a.s) adının anılmasını ve onların adına para basılmasını emretti. Allame Hilli uzun bir süre İran'-da ikamet etti. Bu süre içerisinde İslam âlemine ve Şia mektebine büyük hizmetler verdi ve yüzlerce öğ-renci yetiştirdi. Allame Sultaniye'ye gittiği yolculuk-larda hükümdarı devamlı gözetliyordu. Allamenin tavsiyesi üzerine hükümdar seyyar medrese yaparak çıktıkları yolculuklarda her konaklama yerinde Ehli-sünnet âlimleri ve muhaddisleriyle ilmi münazaralar yapılıyordu. Allame bunca uğraş ve meşguliyetle bir-likte çeşitli konularda da değerli kitaplar kaleme aldı.

Allame Şia ve Ehlibeyt (a.s) muhabbeti ve velayet bayrağını Moğollar ve İran'da dalgalandırdıktan son-ra hicri 716'da Sultan Mahmut'un ölümünden sora vatanı Hille'ye geri döndü.97

Allame Hilli'yi telif ve kitap konusunda da diğer âlim ve muhaddislerden ayırt eden bir özellik vardı. Allame İslam ve özellikle Şia âlemine değerli ve pa-

97-Ravzatu'l Cennat, s.2, s.282.



Kerim Uçar û 153

ha biçilmez kitaplar yadigâr bıraktı. İslami yazarlar-dan biri şöyle diyor: "Allame Hilli ilahi nişanelerin-den bir nişanedir; yazmış olduğu kitapları mübarek ve bereketli ömrüyle kıyaslayacak olursak ortalama olarak her gün için bir kitap yazdığı anlaşılır.

Allame Hilli'nin (r.a) eserlerinden bazıları: a)-Fıkhı kitaplar: 1-Talhisu'l Meram fi Marifeti'l Ahkâm 2-Muhtelefu'ş-Şia fi Ahkâmi'l Sirriyye 3-Tebsiratu'l Mutaallimin fi Ahkâmi'l-Din 4-Tezkiratu'l Fukaha 5-Nihayetu'l Ahkâm fi Marifeti'l Ahkâm b)-Usul kitapları: 1-Gayetu'l Usul ve İzau's Sebil 2-Tehzibu'l Vusul ila İlmi'l Usul 3-Nihayetu'l Vusul ila İlmi'l Usul c)-Kelam ve İtikat kitapları: 1-Minhacu'l Yakin 2-Keşfu'l Murad 3-Maaricu'l Fehm 4-Bab'u Hadi Aşer 5-Nehcu'l Hak ve Keşfu's-Sidk 6-Cevahiru'l Metalib 7-Keşfu'l Yakin fi Fezail'i Emiri'l-Müminin d)-Hadis kitapları: 1-Mesabihu'l Envar


2-Camiu'l Ahbar 3-Şerh'u Hadis-i Kutsi e)-Rical ve Tefsir kitapları: 1-İzau'l İstibah 2-Keşfu'l Makal fi Marifeti'r-Rical 3-Nehcü'l İman fi Tefsiri'l Kuran f)-Felsefe ve Mantık kitapları: 1-el-Kavaid ve'l-Makasid 2-el-Esraru'l Hafiyye 3-Nehcü'l İrfan 4-el-Kavaidu'l Celiyye 5-Kâşifu'l Estar Allame Hilli'nin dua, edebiyat ve diğer konularda

onlarca eseri bulunmaktadır.

ALLAME HİLLİ'NİN (R.A) FAZİLETİ Büyük insanlar birçok yönleriyle insanlar için ör-

nektirler. Allame Hilli'de örnek ve kâmil insanlardan biridir. O, tüm ilimlerde Allameydi. Diğer âlim ve muhaddislerin öncülüğünü yapmıştır. Takva, iman ve irfan sembolü bu büyük âlim onca uğraş ve meşguli-yet arasında maneviyat ve ilahi takvayı unutmamıştı. Daima bu yolda daha büyük adımlar atıyordu. Çünkü Allame velayet ve İmamet bayraktarlığını yapmakta ve mektebinin savunucusuydu. Ehlibeyt (a.s) aşkı ve muhabbeti adeta onun etine, kanına ve kemiklerine işlemişti. Yakınlarına şöyle tavsiye ederdi: "Fatıma evlatlarına muhabbetli olun; çünkü onlar mal ve ev-



Kerim Uçar û 155

ladın bir yararı olmayan, o büyük ve zor günde bizle-re şefaat edeceklerdir. Allah'ın bizlere sunduğu en büyük ihsan Hz. Ali'nin (a.s) soyundan gelenlerin sevgilerinin kalbimize yer edinmesidir. Allah'ım biz-leri onların dostluğu ve muhabbetiyle haşreyle! Biz-leri onların ve cetlerinin hakkını tanıyan kimselerden kıl." Allame, mevlası İmam Ali'ye (a.s) uyarak ken-disinden sonra eliyle hazırladığı birçok su kuyuları, bağlar ve nehirler geriye bıraktı.98

Cuma akşamları Kerbela'nın kokusu onu mevlasının ziyaretine çekip götürüyordu. Allame her Cuma akşamı Kerbela'ya ziyarete gidiyordu. Tek başına gittiği ziya-retlerinin birinde adamın biri Allamenin yanına gelerek birlikte ziyarete gitmek istedi. Beraber yola koyuldular. Allame, o şahsın konuşmalarından erdemli ve âlim biri olduğunu anladı. Allame karşılaştığı zor ve müşkül il-mi konuları ona soruyor, oda cevap veriyordu. Fıkhı bir meseleden söz açılınca Allame adamın verdiği cevabı reddederek şöyle dedi: "Hadislerde bu konuya işaret eden her hangi bir delil yoktur."

O şahıs şöyle dedi: "Şeyh Tusi Tehzib kitabının şu sayfasında konuyla ilgili hadis nakletmiştir. Bu cevap üzerine Allame oldukça şaşırdı. Kendi kendine; "Bu şahıs kimdir diye sordu." Sonra o zata şöyle sordu: "İmam-ı Zaman'ın (a.f) Gaybet-i Kübrasında onunla görüşmek mümkün müdür? Bu sırada Allamenin bastonu elinden yere düştü. O muhterem şahıs eğile-rek bastonu yerden alıp Allameye uzatarak şöyle de-

98-İrşadu'l Ezhan, c.1, s.177.


di: "İmam Zaman'ın (a.f) eli senin elinde olmasına rağmen nasıl olurda onu görmezsin!" Allame gayri ih-tiyari kendini İmam-ı Zaman'ın (a.f) ayaklarına atarak kendinden geçti. Kendine geldiğinde yanında kimse yoktu. Allame Hille'ye döndüğünde Tehzib kitabında İmam-ı Zaman'ın (a.f) buyurduğu sayfa ve satırda aynı hadisi gördü. Hadisin altına şöyle yazdı: "Bu hadis İmam- Zaman'ın (a.f) bildirdiği bir hadistir."99

HİLLE YILDIZININ BATIŞI Hicri 726 Muharrem ayı Şialar ve Ehlibeyt (a.s)

dostları için unutulmaz bir ay oldu. Üzüntü ve yaslarına bir yenisi daha eklendi. Özellikle Hille'deki Ehlibeyt (a.s) âşıkları büyük bir hüzne ve mateme bürünmüştü. Allamenin bereket ve rahmet ayı mübarek Ramazan ayında dünyaya gelmesi ve şehadet ayı Muharrem'de dünyadan göçmesi oldukça ilginçtir. 78 yıl bereketli ve maneviyat dolu bir ömürden sonra şehadet ayı Muhar-rem'in 21'de rabbinin çağrısına boyun eğdi ve ebedi yurduna göç etti. Hüzün ve matem herkesin üzerine gölge salmıştı. İnsanlar gözyaşlarına engel olamıyordu. Nefesler tutulmuştu; matemli halk adeta ikinci bir mah-şer yaratmışlardı. Allamenin pak bedeni Hille'den İmam Ali'nin (a.s) mukaddes ve maneviyat dolu türbe-sine intikal edilerek oraya defnedildi.




ŞEHİD-İ EVVEL (R.A) MUHAMMED B. MEKKİ AMULİ

[Ö. H/786, M/1365]

DOĞUM YERİ Tarihler hicri 734'ü gösteriyordu. Lübnan'ın Ce-

bel-i Amul bölgesi kalpleri Şii ve Ehlibeyt (a.s) sev-gisiyle çarpan âşıkların yeriydi. Bu bölge ahalisinin kalbine velayet ve Ehlibeyt (a.s) sevgisinin tohumları Peygamberin (s.a.a) ve İmam Ali'nin sadık ve vefalı dostu Ebuzer el-Gifari (r.a) tarafından serpilmişti. Bu mukaddes yer büyük bir olaya şahit oldu. Güneş Cezyin kasabası üzerinden doğarak her tarafı aydın-lattı. Geleceğin umudu ve fakihi gözlerini burada dünyaya açtı.100

Adı: Muhammed Lakabı: Şehid-i Evvel

100-Heyaru'l İmam eş-Şehidu'l Evvel, s.9-27, "Muhammed

Rıza Şemsuddin."

16


Babası: Ebu Muhammed Mekki Annesi: Irak Alevilerinden Al-i Müeyye haneda-

nına mensup iffetli bir hanım Dedesi: Şemsuddin olarak tanınan Şeyh Muhammed Doğum Tarihi: hicri 734 Doğum Yeri: Cezyin Kasabası (Cebel-i Amul) Cebel-i Amul geçmiş zamanlarda olduğu gibi gü-

nümüzde de büyük âlim ve muhaddislerin yetiştiği bir bölgedir.

Cebel-i Amul âlimlerinden bazıları: 1-Muhakkik-i Sani 2-Şeyh Lütfullah Meysi (r.a) 3-Şeyh Bahaî (r.a) 4-Şehid-i Evvel (r.a) 5-Şehid-i Sani (r.a) 6-Allame Seyyid Muhsin Emin (r.a) 6-Seyyid Abdülhüseyin Şerefuddin Amuli (r.a) Şehid-i Evvel ve babaları Şia'nın meşhur fakihlerin-

dendi. O, çocukluk dönemini Cezyin kasabasında ge-çirdi. Eğitimini ve terbiyesini âlim ve erdemli bir hane-danda aldı. Şehid-i Evvel (r.a) ilk temel eğitimini 16 yaşına kadar büyük muhakkik ve muhaddis olan baba-sından aldı. Ayrıca bu zaman zarfında babasının amca-sı Şeyh Eseduddin Saigi Cezyini'nin yanında matema-tik ilimlerini de öğrendi. Allame Seyyid Muhsin Emin şöyle nakleder: "Şeyh Eseduddin Saigi Cezyini döne-minin büyük âlimlerinden ve matematik ilminin 13 da-lında uzman bir şahsiyetti."101

101-Ayanu'ş-Şia, c.3, s.281.



Kerim Uçar û 159

EVLİLİK VE ÇOCUKLARI Muhammed b. Mekki Amuli üstadı ve babasının

amcası Şeyh Eseduddin Saigi Cezyini'nin kızıyla ev-lendi. Şehid-i Evvel'in (r.a) hanımı Şeyh Eseduddin Saigi Cezyini'nin kızı olması hasebiyle büyük bir âlime ve fakiheydi. Şehid-i Evvel (r.a) onu övgüyle anar ve hanımların fıkhı meselelerinde ona müracaat etmelerini söylerdi. Bu mübarek evliliğin meyvesi üç erkek ve bir de kız çocuğu oldu. Çocukların her biri Şia'nın tanınmış simalarından oldular.

Şehid-i Evvel'in Çocukları: 1-Raziyuddin Ebu Talib Muhammed: Şehid Ev-

vel'in büyük oğludur. O, âlim ve fazıl biriydi. Babası ve İbni Mueyye'den hadis naklediyordu.

2-Ziyauddin Ebu'l Kasım Ali: Şehid Evvel'in ikinci oğludur. O, güvenilir, erdem sahibi ve takvalı bir âlim-di. Babası ve diğer âlimlerden hadis naklediyordu.

3-Cemaleddin Ebu Mensur Hasan: Şehid Evvel'in küçük oğludur. Büyük muhakkik ve fakihlerdendi. Babası tarafından hadis nakletme izni almıştı.

4-Ümmü'l Hasan Fatıma: Şehid-i Evvel'in tek kı-zıdır. O, iffetli, mümine, âlime ve muhaddise bir ha-nımdı. İslam âlimleri onu saygıyla anmışlardır. Ba-bası onunla iftihar ederek diğer hanımlara örnek ola-rak tanıtır ve karşılaştıkları şer'i konularda ona müra-caat etmelerini söylerdi. Şehid-i Sani şöyle naklediyor: "Üstat Seyyid

Tacuddin İbni Mueyye'nin üstadımız Şehid-i Evvel, iki oğlu Muhammed, Ali ve kız kardeşleri Ümmü'l


Hasan Fatıma'ya hadis rivayet etme izni verdiği kâ-ğıdı gördüm."

ŞEHİD-İ EVVEL'İN (R.A) HİCRETİ Sekizinci asır Hille Havzasının en canlı dönemle-

riydi. Şia'nın büyük âlim ve fakihleri orada ikamet etmekteydi. İlim âşıkları her yerden oraya akın edi-yordu. Özellikle Allame Hilli'nin derslerinin özel bir yeri vardı. Şehid-i Evvel (r.a) ilmini kâmilleştirmek için hicri 750'de 16 yaşlarında Şia'ların yoğun olduğu ve fakahet diyarı Hille'ye hicret etti. Cebel-i Amul'den Irak'a ilim tahsili için giden ilk âlim Şehid-i Evvel'in olduğu nakledilmiştir.102 Şehid-i Evvel (r.a) beş yıl Hille'de ikamet etti. Bu beş

yıl içerisinde büyük fakih ve âlimlerden istifade etti. Şehid-i Evvel'in (r.a) Hille'deki Üstatları: 1-Allame Hilli (r.a) 2-Seyyid Fahhar Musevi (r.a) 3-Seyyid Amiduddin Hüseyni (r.a) 4-Seyyid Ziyauddin Hüseyni (r.a) 5-Tacuddin İbni Mueyye-i Hasan-i (r.a) 6-Necmuddin Cafer b. Nema (r.a) Şehid-i Evvel'in (r.a) zekâsı ve istidadı hicri 751

yılında 17 yaşlarında Allame Hilli'den içtihat ve ha-dis nakli iznini almasını sağladı. Şehid-i Evvel (r.a)

102-Heyaru'l İmam eş-Şehidu'l Evvel, s.57, "Muhammed Rıza Şemsuddin."



Kerim Uçar û 161

hicri 756 yıllarında Tacuddin İbni Mueyye-i Hasan-i ve Allame Hilli'den ikinci ve üçüncü hadis nakletme izni aldı. Şehid-i Evvel (r.a) Hille'de ikamet ederken Necef,

Kerbela ve Irak'ın diğer şehirlerine giderek oradaki büyük âlim ve muhaddislerden yararlanıyordu.

VATANA DÖNÜŞ Şehid-i Evvel (r.a) ilim ve amel silahıyla kuşan-

dıktan sonra 755 hicride vatanı Cezyin'e geri döndü. Çünkü Şehid'in kendisi büyük bir muhakkik ve mu-haddisti. Şehid'in ilk faaliyeti Cezyin'de havza kurarak İs-

lam ve Ehlibeyt (a.s) mektebini yayacak tebligatçılar yetiştirmeye başladı. Şehid Evvel'in (r.a) yetiştirdiği bazı tanınmış öğrenciler:

1-Raziyuddin Ebu Talib Muhammed (r.a), Şehid'in oğlu.

2-Ziyauddin Ebu'l Kasım Ali (r.a), Seyyid'in oğlu. 3-Cemaleddin Ebu Mensur Hasan (r.a), Şehid'in

Oğlu. 4-Ümmü'l Hasan Fatıma (r.a), Şehid'in kızı. 5-Ümmü Ali (r.a), Şehid'in hanımı. 6-Şerefuddin Miktad b. Abdullah (r.a) 7-Seyyid Bedruddin Hasan b. Eyyüb (r.a) 8-Şemsuddin Muhammed b. Abdülala Kerek-i

Amuli (r.a) 9-Zeynuddin Ebu'l Hasan Ali b. Hasan (r.a) 10-Şemsuddin Muhammed b. Necd (r.a)


Şehid-i Evvel (r.a) İslam âlimlerini ziyaret etmek ve onların tecrübelerinden istifade etmek için Dimeşk, Mısır, Filistin, Mekke ve Medine'ye yolcu-luk etti. 768 hicri 768'de Dimeşk'te büyük Şia filozo-fu Kutbuddin Razi'yi ziyaret ederek onu ilim biriki-minden de istifade ederek rivayet etme izni aldı. Şehid-i Evvel (r.a) Ehlisünnet âlimleriyle sürekli

irtibat halindeydi. Onların fıkhını iyi bildiği için Sünniler dini ve mezhebi meselelerinde Şehid'ten fetva alıyorlardı.

KALICI MİRASLAR Şehid-i Evvel (r.a) kısa ve bereketli ömrüyle fıkıh,

usul, kelam, hadis, edebiyat ve şiir gibi çeşitli konu-larda sonraki nesillere yaklaşık 30 eser bıraktı. Şehid, kaleme aldığı her konuyu başarıyla bitiriyordu. Özel-likle fıkıh alanında büyük bir ün ve istidada sahipti. Şia fıkhı denildiğinde ilk akla isim Şehid Evvel'dir. Çünkü Şia fıkhını büyük bir ustalık ve güçlü kale-miyle yazdı. Şehid-i Evvel'in en meşhur eseri "el-Lümetu't-Dimeşkiyye" adlı fıkıh kitabıdır. Bu değerli eser tüm fıkhı konuları içeren çok geniş bir kitaptır. Kitaba birçok şerhler yazılmıştır. Ancak yazılan şerh-lerin arasında en önemlisi Şehid-i Sani'nin (r.a) şerh-ler yazdığı "er-Ravzatu'l Behiyye'dir." Bu iki değerli kitap asırlardır tüm Şia havzalarında ana ders kitabı olarak okutulmaktadır. Şehid-i Evvel'in (r.a) İslam âlemine bıraktığı paha

biçilmez değerli eserlerden bazıları:



Kerim Uçar û 163

1-el-Makalatu'l Teklifiyye 2-el-Akide 3-el-Beyan 4-Elfiyye 5-Mecmuatü'l İcazat 6-Mecmuatü'l Şehid (30 cilt) 7-el-Bakiyatu's-Salihat 8-Ahkâmu'l Emvat 9-Mesail-u İbni Mekki 10-el-Durusu'l Şer'iyye fi Fıkhi'l İmamiye

ŞEHİD-İ EVVEL'İN (R.A) ŞAHSİYETİ Şehid-i Evvel (r.a) fiziki olarak zayıf ve küçük

boyluydu. Ancak onun fethedilmesi güç bir kale gi-biydi. O gece ibadet, gündüzleri de cihat edenlerden-di. Allah'a olan inancı tüm zorlukların ve sorunların üstesinden gelmesini sağlıyordu. Şehid-i Evvel'den (r.a) şöyle nakledilir:

"Ehlisünnet ile olan irtibatımdan dolayı tüm top-lantılarıma Sünniler de katılıyordu. "el-Lümetü't-Dimeşkiyye" kitabını yazmaya başladığımda Ehli-sünnet'in bağnazlarından biri görür diye endişeleni-yordum. Ancak Allah'ın yardımıyla kitap bitene ka-dar onlardan biriyle karşılaşmadım." O, zor şartlar al-tında takiyye ile Şia fıkhını yazmaya başladı. Allah'a ve kendine olan özgüveniyle yedi günde hiçbir mu-halifin haberi olmadan kitabı yazmayı başardı. Şehid-i Evvel'in (r.a) üstadı Allame Hilli hakkında

şöyle diyor: "Öğrencim Muhammed b. Mekki'nin


benden istifade etmesinden ziyade ben ondan yarar-landım." Şehid-i Evvel Allame Hilli'den sonra zama-nının en büyük fakihi konumundaydı. Tüm âlimler ve fakihler onun büyüklüğünü ve ilmi üstatlığını ka-bullenmişlerdir. Fıkıhta tıpkı Şeyh Saduk gibi Ehli-beyt hadis nakletme uzmanıydı. Usul ve akaitte Şeyh Müfid ve Seyyid Murtaza gibiydi. Münazara ve ilmi tartışmalarda ise adeta bir Şeyh Tusi'ydi. Şehid-i Evvel uzun bir müddet Dimeşk'te ikamet

etti. Orada birçok telif ve değerli eserlerini yazdı. Şehid'in taklit mercii olması, ilmi ve fazileti tüm İs-lam topraklarında duyulmuştu. Uzak yakın tüm Şiiler Şehid'le irtibat halindeydiler. İlk dönemlerde İslam ülkelerinin siyasi durumu iyi

değildi. Her an kargaşa ve bidatler baş gösterebilirdi. Fakat Şehid-i Evvel'in (r.a) varlığı ve toplumdaki ye-ri olası tehlikeleri önlüyordu. Muhammed Yalusi İs-lam topraklarında fitne ve bidat bayrağı açtı. Büyülü ve ustaca konuşmalarıyla bir takım saf insanları kan-dırarak etrafına toplamayı başardı. Peygamberlik id-diasında bulunarak yeni bir mezhep kurdu. Şehid, dindeki bu bidatin önüne geçerek bu sapık şahıs hak-kında ölüm fetvası verdi.

Bu bidat ve fitnenin insanları daha fazla zehirle-memesi için Dimeşk hükümetinden Muhammed Yalusi ve etrafındakileri yok etmesini talep etti. Şehid'in bu talebi üzerine Cebel-i Amul'de Muham-med Yalusi ve adamları askerler tarafından öldürdü-ler.



Kerim Uçar û 165

ŞEHİD (R.A) DİMEŞK ZİNDANINDA Şehid'in evi yakından uzaktan gelen ilmi âşıklarıy-

la dolup taşıyordu. Kelebekler gibi o hidayet ışığının etrafında dönüp duruyorlardı. Ancak bu durum fazla sürmedi. Hicri 784'de Dimeşk hükümetinin kontrolü Çerakişe padişahlarından Berkuk'un eline geçti. De-vir değişmişti. O takva ve ahlak abidesi zindana hap-sedilmişti. Şehid bir yıl cehalet ve taassup bulutları arkasında kaldı. Zindana hapsedilmesinin hiçbir ne-deni yoktu. Suçsuz yere ömrünün bir kısmını karan-lık zindan köşelerinde geçirdi. Muhammed Yalus'un taraftarları ve bazı satılmış, Allah korkusu olmayan âlimler imza toplayarak Şehid'in dinden çıkarak mür-tet olduğunu ilan ettiler. Satılmış âlimler topladıkları imzaları Dimeşk kadısına verdiler. Şehid-i Evvel (r.a) kendini savunmak için zindan köşelerinden pa-dişaha şöyle bir şiir yazdı:

Andolsun ki hiçbir cinayet işlemedim. Hiçbir cinayet ve günah işlemeyen niçin özür dilesin! Yalancılar ve düşmanların sözlerine inanmayın. Allah şahidimdir ki ben bu iftiralardan uzağım. Benim samimi akidem; Peygamber ve onun saha-

belerini sevenleri sevmektir. Usul, fıkıh, usul-u din, Kuran ve hadis beni tanıyor. Şehid, yazdığı bu şiirle özgürlüğünü talep ettiyse

de isteği kabul edilmedi. Artık mahkeme kurulmuş, padişah ve Dimeşk kadısı da mahkeme salonuna gelmişlerdi. Duruşmada Şehid'in savunması geri çev-rildi. Çünkü hüküm önceden hazırlanmıştı. Kadı:


"Ben onun katlini vacip biliyorum" diyerek önceden alınan sinsi kararı açıkladı.103

ŞEHİD-İ EVVEL'İN (R.A) ŞEHADETİ Şehid'in yargılanmasından sonra mahkemenin al-

dığı ölüm kararı Şia'nın büyük fakihi hakkında icra edildi.

Hicri 786, Perşembe 9 Cemadilevvel'de Şehid 52 yaşındayken asılarak öldürüldü.

Ümeyye Oğulları tarih boyunca saltanatlarının merkezi Şam'daki Dimeşk kalesinde, risalet ve nü-büvvet ailesine büyük acılar yaşatmıştır.

Tarihte boyunca Şam, İslam dinini savunan Şia âlimlerinin şehadet yeri olmuştur. Hicri 744 yılında Şia'nın büyük âlimlerinden Şeyh Hasan Hemedani Dimeşki Şekak'in (r.a) Şam Pazarında kafası kesildi. Ali b. Fazl Halebî'nin şehadetinden sonra temiz cese-di yakıldı. Tek suçu Şia olmaktı. Hicri 776 yılında şehit edildi. Peygamber ve hanedanına saygısı olma-yan bir şehir Ehlibeyt (a.s) savunucusu âlimlere işte böyle davranır.

Muaviye ve Yezit taraftarlarının başkenti olan Şam bir türlü Şia âlimlerinin varlığını kabullenemi-yordu. Şehid-i Evvel'in (r.a) âlim kıyfafetlerini çıkar-tıp yerine şehadet elbisesi giydirdiler. O, alçak ve bedbaht biri tarafından şehit edildi. Şehit edildikten sonra temiz bedeni darağacına asılarak taşlandı ve

103-Şehidani Rah-i Fazilet, s.139.



Kerim Uçar û 167

daha sonra da yakıldı. Onun mezarından ve bedeninden eser kalmasa da

yapmış olduğu hizmet ve ilim âşıklarına bıraktığı eserlerle Şialar ve dostlarının kalbinde yaşamaktadır. Aradan uzun yıllar geçse de ismi ders kürsüleri, mes-cit minberleri ve medreselerde yaşamaktadır.

Selam olsun ona; mazlum yaşadı ve mazlum şehit oldu.

Selam olsun o parlak güneşe ki kanıyla İslam'ın fidanlarını yeşertti.

Selam olsun Şehid Evvel'e; şehadetiyle fıkıh ve ilme hayat verdi.

Selam olsun doğduğu ve Allah'ın katında diriltile-ceği güne!

İBNİ FAHD-İ HİLLİ (R.A) AHMET B. MUHAMMED B. FAHD-İ HİLLİ

[Ö. H/841, M/1420]

DOĞUM YERİ VE ÇOCUKLUĞU Hicri 757 yılında artık Moğolların vahşice saldırı-

ları durmuştu. Ancak vurdukları yaraların yerleri he-nüz kapanmamıştı. Şehirler yakılıp, yıkılmış, insanla-rın malları yağmalanmıştı. Hille bu saldırılardan bir zarar görmemişti. Hille şehri Şia sultanları Al-i Mezid hanedanı tarafından kurulmuş ve hicri 548'e kadar da Al-i Mezid sultanlarının kontrolü altında bulunuyordu. Daha sonraları şehrin hâkimiyeti Ab-basi ve Al-i Celayir padişahlarının eline geçti.

Hille şehrinde, Şeyh Şemsuddin Muhammed b. Fahd Hilli'nin sade ve maneviyat dolu evinde bir ço-cuk dünyaya geldi. Babası ona Ahmet ismini verdi. İbni Fahd-i Hilli, 84 yıllık ömrünün 56 yılını Hiile'de Celayiran padişahlarıyla geçirdi. Ahmet yavaş yavaş büyüyordu. Şefkatli anne ve babasının kucağında ila-

17



Kerim Uçar û 169

hi ahkâm ve şeriat ruhuyla büyüyordu. Ahmed (r.a), artık büyümüş ve Hilleli diğer çocuklar gibi okul ça-ğına gelmişti. Okuma ve yazmayı öğrendikten sonra dini eğitim için Hille havzalarının birinde eğitime başladı. İlme duyduğu alakadan dolayı gün geçtikçe ilerliyordu. Kısa bir zaman zarfında Hile semalarında büyük bir fakih olarak parladı.

İBNİ FAHD-İ HİLLİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI Ahmed b. Fahd-i Hilli (r.a) yıllarca büyük üstatlar

önünde diz çökerek ilim ve marifet öğrendi. O, üstatların yanında ilim öğrenmenin yanı sıra

nefsini de terbiye ediyordu. Nefis tezkiyesi ve mane-viyatta büyük mesafeler yollar katederek Şia'nın bü-yük arifleri arasında yer aldı. Allame Tabataba'inin İrfan üstadı Allame Mirza Ali Gazi Tabatabai ve bir-çok büyük âlim İbni Fahd-i Hilli'yi şöyle övmüşler-dir: "Tarihte, Seyyid b. Tavus, Ahmed b. Fahd-i Hilli ve Seyyid Mehdi Behru'l Ulum irfanda Tevhid-i Temekkün makamına ulaşmıştır." İbni Hilli birçok büyük fakih ve âlimlerden istifa-

de etti. Üstatlarından bazıları: 1-Ali b. Muhammed b. Hazan-i Hairi (r.a) 2-Şeyh Ahmed b. Mutevvici Behrani (r.a) 3-Ziyauddin Ebu'l Hasan Ali b. Muhammed b.

Mekki (r.a), Şehid Ev-vel'in oğlu. 4-Ali b. Yusuf b. Abdülcelil Neyli (r.a) 5-Bahauddin Ali b. Abdülkerim b. Abdülhamid

Nessabe (r.a)


6-Seyyid Cemaleddin b. A'arac-i Hüseyni (r.a) 7-Fazil-i Miktad (r.a) 8-Celaleddin Abdullah b. Şerefşah (r.a) 9-Hüseyin b. Ebu'l Hasan Deylemi (r.a) 10-Nizameddin Ali b. Abdülhamid Neyli (r.a) 104

İBNİ FAHD-İ HİLLİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

O dönemlerde Hille Havzasının büyük isimlerin-den olan İbni Fahd-i Hilli (r.a) öğrenci yetiştiriyordu. İbni Fahd Hilli'nin öğrencileri:

1-İbni Teyy (r.a) 2-İbni Aşeri (r.a) 3-Ahmed b. Muhammed Behrani (r.a) 4-İbni Raşid-i Katifi (r.a) 5-Şeyh Şemsuddin Muhammed Hulani Amuli (r.a) 6-Zahiruddin b. Ali İnasi-i Amuli (r.a) 7-Ali b. Hilali Cezairi (r.a) 8-Ali b. Fazl b. Heykil (r.a) 9-Seyyid Muhammed b. Fellah Musevi Huyizi (r.a) 10-Şeyh Muhammed Nurbahşi (r.a) 105 11-Şeyh Muflih b. Hasan Samiri (r.a) 12-Şeyh Abdussami b. Feyyaz Esedi (r.a)

İBNİ FAHD HİLLİ'NİN (R.A) TELİFLERİ Bu büyük arif birçok kitap kaleme almıştır; 1-Esraru's Salât

104-Reyhanetu'l Edeb, c.5, s.193. 105-Tabakat'u Ayanu'ş-Şia, c.4, Altıncı Asır.



Kerim Uçar û 171

2-Begyetu'l Rağibin 3-el-Telhisu fi Sifati'l Arifin 4-Şerh'u İrşad (Allame Hilli) 5-Şerhu'l Elfiyye (Şehid-i Evvel) 6-el-Mezhebu'l Bari 7-en-Nücum İbni Fahd-i Hilli (r.a) hicri 826'da 67 yaşlarında ilk

yolculuğunu Cebel-i Amul'a oradanda Cezyin kasa-basına yaptı. Cezyin'de Şehid-i Evvel'in oğlunu ziya-ret ederek, hadis nakletme izni aldı. Ömrünün sonla-rını Kerbela'ya hicret ederek orada geçirdi.

Kerbela'da büyük ve nüfuzlu bir taklit mercii oldu. Ona yöneltilen fıkhi sorulardan ilmi makam ve derinli-ği anlaşılmaktadır. Kerbela ziyaretinden manevi istifa-deler etmiş ve feyizler almıştı. Hiçbir zaman imamet ve vilayet ziyareti aşkından geri kalmadı. Bu konuda şöyle nakledilir: "O, edep ve hayâsından dolayı hiçbir zaman Kerbela'da tuvelet ihtiyacı gidermedi."

O büyük arif, vaktini boş geçirmemek için Ker-bela'da bir bağ yaparak orada çalışıyor ve geçimini sağlıyordu. Bir gün bağda çalışırken Yahudi biri ya-nına gelerek şöyle dedi: "Siz, Peygamberinizden şöy-le naklediyorsunuz; "Ümmetimin âlimleri İsrail pey-gamberlerinden daha üstündür! İbni Fahd-i Hilli; evet diye cevap verdi. Yahudi; "Buna deliliniz nedir? Hâlbuki Hz. Musa elindeki asayı yılana çeviriyordu dedi. İbni Fahd-i Hilli (r.a), elindeki küreyi yere attı ve kürek yılana dönüştü. Tekrar onu yerden aldığında eski haline döndü. Yahudi; "Sen, o makama ulaşan-


lardansın deyince İbni Fahd (r.a) şöyle cevap verdi: "Musa'ya "Korkma asayı al" diye hitap geldi. Ancak biz korkmadan yılanı elimize alıyoruz."

Evliyalardan biri rüyasında görkemli bir meclisin kurulduğunu ve İbni Fahd-i Hilli (r.a) dışında bütün âlimlerin geldiğini görür. Rüyasında "İbni Fahd'in nerede olduğunu sorunca ona peygamberlerin mecli-sinde olduğunu söylerler. O büyük zat bir süre sonra gördüğü rüyayı İbni Fahd-i Hilli'ye anlattı ve şöyle sordu: "Ne yaptında bu makama ulaştın? İbni Fahd: "Beni bu makama getiren şudur; "Fakir ve param yoktu. Keşke sadaka verip fakirlerin elinden tutsay-dım diye düşündüm. Sonra şahsiyetim ve makamımı sadaka vererek onların elinden tuttum."

İBNİ FAHD-İ HİLLİ (R.A) MÜNAZARA MASASINDA

Hicri 840 İbni Fahd-i Hilli (r.a) 84 yaşlarındaydı. Bağdat hâkimi Mirza Espendi bir münazara düzenle-yerek Şia ve Sünni âlimlerini Bağdat'a davet etti. Espendi, Celayir sultanlarından Kara Yusuf'un oğlu-dur. Espendi hicri 836'da Bağdat hükümdarı oldu. Münazara toplantısı teşkil edildi. İbni Fahd ve Şia âlimleri bir tarafta Sünni âlimleri de diğer tarafata oturmuşlardı. Bu hassas ve çekişmeli münazarada İbni Fahd, sultanın huzurunda Şia mezhebinin haklılığını sağlam delillerle ispatladı. Sultan Mirza Espendi Şia mezhebine geçerek 12 İmam adına para bastırdı ve Şia mezhebini resmi mezheb olarak ilan etti.



Kerim Uçar û 173

İBNİ FAHD-İ HİLLİ'NİN (R.A) ÖLÜMÜ Hicri 841 yılında İbni Fahd Hilli'nin ömründen 85

yıl geçiyordu. Ömrünün sonlarına yaklaşmıştı. Ken-dini maşukuyla mülakata hazırlamıştı. Şeyh'in ayrılık haberi dostlarını yasa boğdu. Pak bedeni gözüyaşlı mümin matemliler eşliğinde Kerbela'daki kendi ba-ğında toprağa verildi.

MUHAKKİK-İ SANİ (R.A) ALİ B. İZZUDDİN HÜSEYİN KEREKİ

[Ö. H/940, M/1519]

DOĞUM YERİ Hicri 870, dokuzuncu asrın ortalarında Cebel-i

Amul'un Kerek kasabasında sade ve mümin bir aile olan Şeyh İzzuddin Hüseyin'in (r.a) evi kutlu bir ço-cuğun dünyaya gelmesiyle aydınlandı. Babası ona Ali ismini koydu. Ali'nin, çocukluk çağlarını anne ve babasının gözetiminde İslami bir ortamda geçirmesi üzerinde büyük etkiler bırakmıştı. Artık öğrenim ça-ğına yaklaşıyordu. Okuma-yazma öğrendikten sonra Kerek İlimler Havzasında İslami ilimler tahsiline başladı. İlim ve İslami maariflere duyduğu aşk onu nefis tezkiyesine yönlendirdi. Bu yolda gösterdiği büyük mücadelelerden sonra manevi makamlara ulaştı. İlim tahsili için Miys Havzasına gitti. Orada gösterdiği başarılardan sonra kısa zamanda havzanın üstatlarından oldu. Aynı havzada Şehid-i Sani huzu-

18



Kerim Uçar û 175

runda Şeraiu'l İslam ve Kavaid kitaplarinı okudu.106 Orada elde ettiği tecrübe ve ilimlerden sonra, bir süre Cebel-i Amul İlimler Havzasında kaldı. Daha sonra, Dimeşk Havzasına, oradanda "Beytü'l Mukaddes" ve ardından da el-Halil'e geçerek araştırmalar yapmaya başladı. İstediklerini tahsil ettikten sonra, Mısır'a Eh-lisünnet Havzasına gitti. Yapmış olduğu ilmi hicret-ler onu onuncu asrın büyük âlim ve muhaddislerin-den yapmıştı. Daha sonraları Muhakkik-i Sani, Mev-la-i Murevvic, Muhakkik Kereki ve Şeyhü'l Ala-i la-kaplarını almıştı.

Muhakkik-i Sani (r.a), Mısır'da birçok büyük Sün-ni âlimden istifade ederek, onlardan içtihat izni aldı ve Cebel-i Amul'un büyük ve meşhur âlimlerinden biri oldu. Mısır'ı terk ederek velayet ve imamet şehri olan Necef İlimler Havzasına gitti.

MUHAKKİK-İ SANİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI Muhakkik-i Sani'nin Şia Üstatları: 1-Ali b. Hilal Cezairi (r.a) 2-Muhammed b. Davud b. Muezzin Cezyini (r.a) 3-Şemsuddin Muhammed b. Hatun Amuli (r.a) 4-Seyyid Haydar Amuli (r.a) 5-Ahmed b. Ali Amuli (r.a) 6-Zeynuddin Cafer b. Hassam Amuli (r.a) Sünni Üstatlarından bazıları: 1-Ebu Yahya Zekeriya Ensari (ö. h.926) 2-Kemaluddin İbrahim b. Muhammed b. Ebu Şerif

106-el-Tenbihatu'l İllize, s.28.


Kureyşi (ö. h.923)107

MUHAKKİK-İ SANİ’NİN (R.A) FAALİYETLERİ

Muhakkik (r.a), büyük bir üstat olarak Necef'te eğitim kürsüsüne oturmuştu. Şah İsmail Safevi'den davet mektubu aldı. Muhakkik (r.a) Şia ve mektebe hizmet için fırsatı değerlendirerek bu daveti kabul et-ti. Hicri 916 yılında 50 yaşlarında Herat savaşında Şah İsmail'e katıldı. Bu hassas durumda faaliyete başladı. Muhakkik'in bu hareketi Şah'ı etkiledi. Şah Tahmasp Muhakkik'e şöyle dedi: "Sen, hükümet ve memleket yönticiliğine benden daha layıksın; zira sen İmam Zaman'ın (a.f) vekilisin. Bundan böyle bende hâkiminiz olarak sizin emir ve sakındırmaları-nız doğrultusunda hareket edeceğim."108 Şeyh Lütfullah Missi, Şeyh Bahaî'nin kayın pederi

Şeyh Ali Minşar, Şeyh Bahaî'nin babası Şeyh Abdüs-samet, Seyyid Macid Behrani, Şeyh Hürr-i Amuli ve Şeyh Bahaî gibi büyük âlimlerin varlığı Safevilerin hükümetleri döneminde Şia'nın tebliği ortamını ko-laylaştırmış ve onların halk arasında saygı görmele-rini sağlamıştır.

Muhakkik Sani'nin (r.a) hassas dönemlerinden bi-ride; İran Safevi hükümetinde Şeyhülislamlık maka-mına getirilmesiydi. Bu zor ve ağır görev Şia âlimle-rinin Safevi padişahları tarafından ne kadar büyük

107-Fevaidu'r-Razaviye, s.341, "Şeyh Abbas Kummi." 108-Mefahir'u İslam, c.4, s.440 , "Ali Devani."



Kerim Uçar û 177

saygı görmelerinin göstergesiydi. Safevi padişahı Şah Tahmasp'ın Muhakkik-i Sani'ye mektubu:

"Peygamberin (s.a.a) şeriat bayrağını dalgalandır-mayı büyük bir başarı olarak görüyorum. Peygam-berler ve İmamların hedeflerini ve dinlerini ihya et-mek, İmam Zaman'ın (a.f) zuhuruna zemin hazırla-maktır. Şüphesiz ki o yüce hedeflerin gerçekleşmesi için

âlimlere özellikle de son Peygamber (s.a.a) ve vasisi İmam Ali'ye (a.s), şeraitin gerçek savunucusu ve İmam-ı Zaman'ın (a.f) vekili olan büyük müçtehit Ali b. Abdülala'ya (Muhakkik-i Sani) İran'ın, büyükleri, bakanları ve hükümeti bütün işlerde itaat edeceklerdir. İstediğini azledecek ve istediğini iş başına getirecektir. Şia'nın içinde bulunduğu o hassas dönemler şöyle

nakledilmiştir: "O dönemlerde halk hak Caferi mez-hebi hakkında hiçbir şey bilmiyordu. Kitap olarak İmamiye fıkhını insanlara anlatan yalnız Allame Hilli'nin "el-Kavaid" kitabı vardı. İnsanlar ihtiyaç duydukları konularda bir tek o kitaba müracaat edi-yorlardı. Bu dönemde Muhakkik-i Sani (r.a) kalemi-ne sarılarak Al-i Muhammed ilmini yazmaya başladı. İbadet, ahlak, iktisat ve fıkıh dalında birçok değerli eserler kaleme aldı. Selçuklu padişahı Tuğrul Bey zamanında hicri 450 yılından 906'ya kadar ezanda söylenmesi yasaklanan "Eşhedu enne Aliyyen veli-yullah ve hayye ale hayril Amel" ibaresi Muhakkik'in çabalarıyla tekrar ezanlarda söylenmeye başlandı. Muhakkik-i Sani'nin (r.a) hizmetlerinden biride top-


lumu tehdit eden fesat ve fuhuş gibi haramların önü-ne geçmesiydi. Onun çabalarıyla ilahi kanun ve ada-let topluma hâkim oldu. Safeviler dönemindeki başa-rılan işlerin hepsinin altında Muhakkik-i Sani'nin adı açık bir şekilde görülmektedir. Muhaddis-i Cezairi şöyle nakleder: "Muhakkik-i Sani'nin valilere ve yö-neticilere yazdığı mektupların bazılarını gördüm. Hepsinde ilahi adaletten bahsediliyor, halka nasıl davranılacağı ve insanlardan alınan vergilerin miktarı yazılıydı. Onun çabalarıyla tüm köylere cemaat imamı gönderilerek halkın ahkâm ve dini sorumlu-luklarını öğrenmeleri sağlandı."

Tarih kitaplarında şöyle nakledilir: "Nasiruddin Tusi'den sonra hiç kimse Muhakkik-i Sani gibi Ehli-beyt mektebini tebliğ etmemiş ve onun kadar zahmet çekmemiştir."

Muhakkik-i Sani (r.a) her yıl Şah Tahmasp'dan al-dığı 70 bin dinarı havzalarda öğrencilerin ihtiyaçları için harcıyordu.

Meydana gelen bir takım ihtilaflar yüzünden hicri 929'da üstlenmiş olduğu görevleri bıraktı ve Necef İlimler Havzasına geri döndü ve orada tahsil hayatına devam etti. Necef İlimler Havzasında 6 yıl öğrenci yetiştirdikten sonra hicri 935 yılında yeniden toplum-sal faaliyetlerine geri döndü.

Muhakkik gelecek nesillere birçok değerli eser he-diye bıraktı. Çeşitli konularda yaklaşık 71 kitap yaz-mıştır.109 Geriye bıraktığı değerli eserlerinden bazıları:

109-ez-Zeria, "Aga Buzurg-i Tahrani."



Kerim Uçar û 179

1-Camiu'l Makasid 2-Risale-i Caferiyye 3-Risale-i Gaybet 4-Takiyye 5-Muhtasaru'n-Nafi

MUHAKİK-İ SANİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Muhakkik-i Sani (r.a) bütün uğraş, toplumsal so-rumluluklarının yanı sıra İslam âlemine birçok değer-li âlim ve fakih yetişirdi. Yetiştirdiği öğrencilerden her biri toplumda önemli mevkilerde sorumluluklar üstlendiler.

Öğrencilerinden birkaçı: 1-Şeyh Ali Minşar Amuli (r.a), Şeyh Bahaî'nin

babası. 2-Şeyh Muhammed b. Hasan Amuli Netenzi (r.a) 3-Seyyid Muhammed b. Ebu Talib Esterabadi (r.a) 4-Ali b. Abdüssamed Amuli (r.a) 5-Mir Muizuddin İsfahani (r.a) 6-Ali b. Abdülala Amuli Missi (r.a) 7-Şeyh Abdülabbas b. Amaratu'l Cezairi (r.a) 8-İbrahim b. Ali Hansari (r.a) 9-Şehid-i Sani (r.a) 10-Şeyh Bahaî (r.a) 11-Seyfuddin İsa (r.a) 12-Hüseyin b. Muhammed Mekki (r.a)


13-Şeyh Ahmed b. Muhammed b. Hatun Amuli (r.a) 14-Seyyid Şerefuddin Semak Acemi (r.a) 15-Ahmed b. Ahmed b. Ebu Cami (r.a) 110

MUHAKKİK-İ SANİ'NİN (R.A) ÇOCUKLARI

Muhakkık Sani'nin evliliğinden iki erkek çocuğu iki de kızı oldu. Büyük oğlu Abdülala döneminin meşhur âlimlerinden sayılıyordu. İkinci oğlu Şeyh Hasandı.

Kızlarından biri Cebel-i Amul'da evlendi. Bu evli-likten Mir Hüseyin Hüseyni dünyaya geldi. O, Erde-bil şehrinde Şeyhülislamlık makamında bulunuyordu. İkinci kızı İran'da Mir Şemsuddin Muhammed Esterabadi ile evlendi. Onunda bu evliliğinden büyük üstat Seyyid Muhammed Bakır dünyaya geldi.111

MUHAKKİK-İ SANİ'NİN (R.A) ŞEHADETİ

Hicri 940 yılında Muhakkik tekrar Necef'e dön-müştü. Necef'e döndüğünde ömrünün üzerinden yak-laşık 75 yıl geçmekteydi. Muhakkik'in faaliyet ve ça-lışmaları birçok İslam düşmanın kin ve nefretine ne-den olmuştu. Bu kin ve nefretler gün geçtikçe büyü-yor ve Muhakkik'i tehdit ediyordu. Sonunda hicri 940 yılı 18 Zilhicce yani Gadir-i Hum bayramı günü Necef bir haberle çalkalandı. Muhakkik-i Sani bağ-

110-Mefahir'u İslam, c.4, s.434, "Ali Devani." 111-Fevaidu'r Razeviyye, s.133, "Şeyh Abbas Kummi."



Kerim Uçar û 181

naz ve muhalif bir grup tarafından zehirlenerek şehit edildi. Evet, Muhakkik'in ismi de şehitler listesine yazıldı. Temiz bedeni Hz. Ali'nin (a.s) mukaddes türbesine defnedildi.

ŞEHİD-İ SANİ (R.A) ŞEYH ZEYNUDDİN B. ALİ B. AHMED AMULİ

[Ö. H/966, M/1545]

DOĞUM YERİ Şia mektebinin yetiştirdiği güzide ve ender fakih-

lerindendir. Asıl adı Şeyh Zeynuddin b. Ali b. Ahmed Amuli Cebai olan ve Şehid-i Sani lakabıyla tanınan bu yüce fakih hicri 911'de Lübnan'ın güne-yindeki Cebi kasabasında âlim ve fakih bir ailede dünyaya geldi. Şehid-i Sani'nin (r.a) ailesi döneminin meşhur

âlim hanedanlarındandı. Şia'nın parmakla gösterdiği, varlığıyla iftihar ettiği, İslam ilimlerini en derin ay-rıntılarıyla inceleyen, fıkıh ve içtihat alanında İslam fıkhının temel taşlarını oluşturan seçkin âlimlerden-dir. Şehid-i Sani (r.a) bereketli hayatı boyunca verdi-ği eserler bakımından eşine ender rastlanan bir şahsi-yet olmuştur. Şehid-i Sani'nin Şeyh Hasan adında bir oğlu oldu. Şeyh Hasan'ın (r.a) yazmış olduğu "Mali-

19



Kerim Uçar û 183

mu'd-Din fi'l Usul" kitabı günümüzde havzalarda ders kitabı olarak okutulmaktadır. Şehid Sani hane-danından gelen ve günümüzde meşhur bir âlim olan Şehid Seyyid Muhammed Bakir Sadr (r.a) büyük bir âlimdir.112

ŞEHİD SANİ'NİN (R.A) TAHSİLİ Şehid Sani dokuz yaşlarında babası Ali b.

Amuli'nin nezdinde mukaddime ilimleri niteliğindeki Arap edebiyatı, Muhtasaru'n-Nafi ve el-Lüm'atu'd-Dimeşkiyye kitapları okudu. Ancak on dört yaşların-da hicri 925'te babasını kaybetti. Baba acısı onu ders-lerinden alıkoymadı. Babasının vefatından sonra Meys kasabasına giderek tahsiline halasının kocası olan Şeyh Ali b. Abdülali Meysi'nin yanında devam etti. Orada sekiz yıl kaldı. Kaldığı bu sekiz yıl içeri-sinde Muhakkik-i Hilli'nin "Şeraiu'l-İslam", Allame Hilli'nin "İrşadu'l İzhan" ve Şehid Evvel'in "Kavaid" kitaplarını okudu. Şehid-i Sani (r.a) 22 yaşlarında üs-tadı ve halasının kızıyla evlendi. Hicri 933'de Kerek Nuh'a giderek bir yıl büyük âlim ve muhakkik Seyyid Bedruddin Hasan Ereci'in huzurundan istifa-de etti. Üstadının vefatından sonra doğum yeri olan Cebai'ye dönerek dini tebliğ etmeye başladı. İlme doymayan Şehid hicri 937'de tarihi Dimeşk şehrine gitti. Büyük filozof ve aynı zamanda hekim olan Şeyh Muhammed b. Mekki'den tıp, hikmet ve heyet dersleri aldı.

112-Mefahir'u İslam, c.4, s.481, "Ali Devani."


Şehid-i Sani Dimeşk'ten Mısır'a gitti. Kahire âlim-leriyle görüşerek onların eğitim metodu ve araştırma-larıyla aşina oldu. Kaldığı müddetçe büyük üstatların ilminden istifade etti.

Edebiyat, Usul-u Fıkıh, Geometri, Maani-Beyan, Mantık ve Tefsir derslerini başta Sahabuddin Ahmed Remli ve Molla Hüseyin Curcani olmak üzere toplam 16 üstadın yanında okudu. Şehid-i Sani hicri 943, 17 Şevval'da hac amellerini

yerine getrimek amacıyla Mısır'dan ayrıldı. Ziyaret aşkıyla ıssız ve yakıcı Mısır ve Hicaz çöllerini aşarak vayih topraklarına vardı. Hac ve umresini yaptıktan sonra Resul-i Ekrem'in (s.a.a) türbesini ve Baki İmamlarını (a.s) ziyaret etmek için Mekke'den Medi-ne'ye gitti. Burada da ziyaret amellerini tamamladık-tan sonra vatanına geri döndü.113 Şehid'in öğrencilerinden İbni Uvdi şöyle nakleder:

"Şehid-i Sani'nin (r.a), vatana dönüşü tıpkı rahmet yağmuru gibi bereketli oldu." İlmi şöhreti sayesinde artık taklit mercii olmuştu. Âlimler ve ilim sevdalıla-rı bu yüce şahsiyetin ilim ve ahlakından feyiz almak için çeşitli beldelerden ziyaretine geliyor ve sıcak ne-fesinden faydalanıyorlardı.

ŞEHİD SANİ'NİN (R.A) YETİŞTİRDİĞİ ÖĞRENCİLER

Şehid-i Sani (r.a) geniş bir öğrenci kitlesine ders

113-Ayanu'ş-Şia, c.7, s.149.



Kerim Uçar û 185

veriyordu. Caferi, Hanifi, Şafi, Maliki ve Hanbelî mezheplerine ait fıkıh ve akait konularına hâkim ve vakıf olduğu için herkesin mezhebine göre fetva ve-riyordu. Şehid'in öğrencilerinden bazıları: 1-Seyyyid Nuruddin Ali Amuli (r.a) 2-Seyyid Ali Hüseyni Amul-i Cezyini (r.a) 3-Şeyh Hüseyin b. Abdüssamed Harisi Amuli (r.a) 4-Hürr-i Amuli (r.a) 5-Bahauddin Muhammed b. Ali Uvdi Cezyini (r.a)

ŞEHİD SANİ'NİN (R.A) MANEVİYATI Ravzatu'l Cennat kitabının yazarı merhum Hansari

Şehid-i Sani hakkında şöyle der: "Şimdiye kadar Şia âlimleri arasında saygınlıkta,

ilimde, anlayışta, titizlikte, programlı çalışmakta, üs-tat sayısının çok olmasında, zarafette, maneviyat içe-rikli etkin söz söylemekte, eserlerinin kusursuz olu-şunda, onun gibi büyük birine rastladığımı hatırlamı-yorum." Şehid-i Sani (r.a) ilmi ve fıkhı açıdan üstün bir ye-

teneğe sahip olmasına rağmen günlük ihtiyaçlarını karşılamak için çalışıyordu. Hatta bu konuda akşam-ları hava karardığında merkebine binerek, şehirden uzaklaşıp odun toplayarak geçimini sağladığı rivayet edilmiştir.114

114-Ravzatu'l Cennat, c.3, s.352, "Hansari."


ŞEHİD SANİ'NİN (R.A) ESERLERİ Şehid-i Sani (r.a) güçlü bir yazardı. Geniş ve kap-

samlı ilmiyle 55 yıllık kısa ömründe çeşitli konularda İslam ve Şia âlemine değerli ve paha biçilmez 70 eser bıraktı. Şehid'in bazı eserleri: 1-er-Ravzatu'l-Behiyye fi şerhi'l-Lüm'ati'd-Dimeşkiyye 2-Ravzatu'l-Cinan fi şerh'i İrşadi'l-Ezhan 3-Keşfu'r-Raybet'i en-Ahkâmi'l Giybet 4-Mesaliku'l Efham fi şerh'i Şeraii'l-Ahkâm 5-Esraru's Salât 6-Hakaiku'l İslam 7-Risaletun fi Salati'l Cuma115

ŞEHADET MÜJDESİ Şeyh Bahaî'nin (r.a) babası Şeyh Hüseyin b. Ali

Abdüssamed Harisi (r.a) şöyle der: "Bir gün Şehid Sani'nin yanına vardım. Derin düşünceye dalmıştı. Neden düşündüğünü sorduğumda, şöyle cevap verdi: "Kardeşim sanıyorum ki ben ikinci şehit olacağım dedi ve ekledi; "Rüyamda Seyyid Murtaza'yi gör-düm. Bir ziyafet sofrası kurmuş ve Şia âlimleri de başına toplanmış, birlikte yemek yiyorlardı. Bende onlara katıldım. Seyyid Murtaz'a beni görünce ayağa kalktı ve hoş geldin diyerek Şehid Evvel'in yanına oturmamı söyledi."

115-ez-Zeria, c.1, s.296.



Kerim Uçar û 187

Şehid-i Sani'de fazilet sahibi diğer şehitler gibi gözünü dünya hırsı bürümüş şahsi çıkarları peşinde olan bir grup dünyaperestlerin kurbanı oldu. Şeyh Hürr-i Amuli "Amelu'l Amul" kitabında olayı kısaca şöyle nakletmiştir: "Ceba ahalisinden iki kişi, arala-rındaki bir anlaşmazlığı gidermek için Şehid Sani'ye müracaat ederler. Şehid' şer'i usullere göre aralarında hükmeder. Aleyhine hükmedilen kişi, bu hükme kar-şı çıkarak Seyda şehir kadısına sığınır. Şehid Sani'yi Şiilik ve Rafızîlikle suçlayarak şikâyet eder. Kadı Şehidi tutuklatmak için emir çıkarır. Kadının askerle-ri Şehid Sani'yi (r.a) bulamadan geri dönerler. Bunun üzerine kadı Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim'e mektup yazarak Şii mezhebine mensup bir âlimin halkı saptırarak Şiiliği yaymak istediğini bildirir. Bu haber üzerine Yavuz Sultan Selim Şehid'i tutuklama-sı için birini görevlendirir. Ancak bu şahısta, Şehid-i bulamadan geri döner. Yavuz Sultan Selim bir müd-det geçtikten sonra bu iş için veziri Rüstem Paşa'yı görevlendirerek Şehid-i bularak, mezhebi hakkında bilgi almasını ve Şii olduğu anlaşıldığı takdirde der-hal tutuklayıp saraya getirmesini ister.

Vakit kaybetmeden harekete geçen Rüstem Paşa Şehid'i hacca giderken yakalar. Şehid, hac amelleri-nin bitmesine kadar ondan mühlet ister. Rüstem Paşa Şehid'in bu isteğini kabul etti. Hac amelleri biter bitmez Şehid'i tutuklayarak o zamanlar Osmanlıların merkezi olan İstanbul'a götürür. İstanbul yakınların-daki Beyazıt denilen köy'e vardıklarında Rüstem Pa-şa şeytan sıfatlı fasık biriyle karşılaşır. Rüstem Paşa'-


ya kim olduğunu sordu. O'da olayı ona anlattı. Sonra şeytan görünüşlü adamın kışkırtmalarıyla Rüstem Paşa Şia'nın büyük âliminin başını keserek Yavuz Sultan Selim'e götürür. Sultan Selim emrine itaat edilmediğini ve onu sarayına getirmediğini gerekçe göstererek onu idam ettirdi.116 Şehit edildiği gece et-raf köyler deniz sahilinden bir nurun yükseldiğini fark ederler. Merakla yanına geldiklerinde başsız bir bedenle karılaşırlar. Kim olduğunu araştırmadan onu sahile yakın bir yere defnederek küçük bir türbe yap-tılar.

116-Amelu'l Emel, c.1, s.90-91.



MUKADDES-İ ERDEBİLİ (R.A) AHMED B. MUHAMMED ERDEBİLİ

[Ö. H/993, M/1572]

DOĞUM YERİ VE EĞİTİMİ Onuncu asır Erdebil şehrinde Şii bir ailelerinin bi-

rinin evinde bereketli bir çocuk dünyaya geldi. Baba-sı Muhammed ona Ahmed adını verdi.

Ahmed başlangıç ilimlerini tahsil ettikten sonra, maneviyat ve irfan basamaklarını birer birer tırmanır. Daha sonra ilmini kemale erdirmek için Necef'e hicret ederek İmam Ali (a.s) yanında tahsiline devan etti.

Nakli ilimler ve fıkhı Şehid Sani'nin öğrencilerin-den olan Seyyid Ali Saig'in yanında öğrendi.117

Ahmed (r.a) tam bir ilim aşığıydı. Ömrünü gaflet içinde geçirmedi. Karşılaştığı ve gittiği her diyardaki âlimden istifade ediyordu. Şiraz'a hicret ederek bü-

117-Ayanu'ş-Şia, c.7, s.154.

20


yük filozof Cemalettin Mahmud'un huzurundan akli ilimleri tahsil etti. Tek ideali ilim ve ameli birlikte yaşamaktı. Takva ve zahitliği kendine ilke edinerek "Mukaddes" lakabını aldı.

BAŞKALARININ GÖZÜNDE MUKADDES-İ ERDEBİLİ (R.A)

Mukaddesi Erdebili (r.a) âlimler arasında övül-müş, ismi sıkça anılan ve herkesin önünde saygıyla eğildiği büyük bir fakih, muhaddis ve abitti. Muhak-kik Erdebili'yle (r.a) muasır olan Seyyid Mustafa Tefrişi (r.a) şöyle naklediyor:

"Onun azameti, vakarı, güvenirliği ve makamı an-latılanlardan daha büyüktür. Öyle ki kalem kâğıt ve cümleler onun vasfından acizdir. O döneminin en büyük fakihi ve muhaddisiydi. Bununla birlikte ya-şadığı dönemin en abit ve takvalı şahsiyetlerindendi." Şeyh Hürr-i Amuli onun hakkında şöyle diyor:

"Ahmed b. Muhammed Erdebili (r.a), âlim, erdem sahibi, araştırmacı, takvalı, zahit, abit ve güvenilir büyük bir fakihti."

Allame Meclisi (r.a) ise onu şu cümleler ile övü-yor:

"Mukaddes-i Erdebili (r.a) nefis tezkiyesi, takva, züht ve fazilette önceki ve sonraki âlimler arasında eşine ender rastlamadığım güzide bir âlimdi."118

118-Biharu'l Envar, c.1, s.42, "Allame Muhammed Bakır Meclisi."



Kerim Uçar û 191

MUKADDES-İ ERDEBİLİ (R.A) VE SAFEVİ PADİŞAHLARI

Safevi padişahları siyasi ve toplumsal konularda Şia fakihlerine saygı gösterir, onlar ile görüş alışveri-şinde bulunur ve kendilerine yol göstermeleri için is-tişare ediyorlardı. Bu saygı kendi makam ve siyasi konumlarını korumak veya Şiilerin desteğini arkasına almak için de olsa Şia fakihleri bu durumdan yarar-lanarak İslam ve Ehlibeyt mektebini tebliğ ettiler. Safevilerin İslam ve Ehlibeyt (a.s) mektebine ettikleri hizmetleri göz ardı etmek inkâr edilmez bir gerçektir. Sefevi döneminde Şia mezhebi resmi mezhep olarak ilan edildi. Şia âlimleri birçok eserini bu dönemde yazmış ve neşretmişlerdir. O dönemde fakihlerin top-lum ve Safevi padişahları üzerinde büyük bir etkisi ve ağırlığı vardı. Mukaddes-i Erdebili'de ortamın uy-gunluğundan yararlanıp Şia ve İslami tebliğ eden fa-kihlerden biriydi. Safevi padişahlarının davetini geri çevirip Necef'i terk etmese de oradan Şiileri ve Safevi Sultanlarını irşat etmekteydi.

Safevi hükümeti görevlilerinden biri Şah Abbas'ın hışmına uğramış ve can korkusundan firar ederek Mukaddesi Erdebili'ye (r.a) sığınır. Mukaddes-i Erdebili (r.a) Şah'a şöyle bir mektup yazar:

"Ey Safevi padişahı Abbas! Şunu iyi bilesin ki bu şahıs önceden zalim olsa da şu anda mazlum konu-mundadır. Eğer onun hatalarını affedersen yüce Al-lah'ta senin hatalarından bir kısmını affeder.

Velayet şahının kulu Ahmed Erdebili.


Bu mektup Şia âlimlerinin Safevi padişahlarının emirlerinde ve hizmetlerinde olmadıklarının bir gös-tergesidir. Görüldüğü üzere Mukaddes-i Erdebili (r.a) mektupta padişahı övmüyor ve kendini İmam Ali'nin (a.s) kölelerinden biri olarak tanıtıyor. Şah Abbas, Mukaddesi Erdebili'nin (r.a) isteğini

kabul ederek şöyle bir cevap yazar: "Emirlerinizi canla başla kabul ettiğimi ve şu mu-

hibbi de hayır dualarınızda unutmamanızı huzurları-nıza arz ederim.

"Ali dergâhının köpeği Abbas."119

MUKADDES-İ ERDEBİLİ (R.A) EĞİTİM KÜRSÜSÜNDE

Mukaddes-i Erdebili (r.a) Necef İlimler Havzası-nın yeniden canlanmasını ve eski haline dönmesini sağladı.

Ayetullah Seyyid Hasan Sadr (r.a) şöyle yazıyor: "Mukaddes-i Erdebili döneminde Necef'e ilmi hicret-ler başladı. İlim âşıklarının uzaktan ve yakın belde-lerden buraya akın etmeleri sonucu Necef İlimler Havzası eski günlerdeki canlılığına kavuştu."

Mukaddes-i Erdebili (r.a) yaşadığı sürece İslam ve Şia mektebine büyük hizmetler etti. Özellikle ahlak ve nefis tezkiyesi alanında seçkin öğrenciler yetiştir-di. Yetiştirdiği öğrencilerin her biri kendi dönemleri-nin büyük fakihleri ve muhaddisleri oldular.

119-Fevaidu'l Razeviye, s.42.



Kerim Uçar û 193

Yetiştirdiği öğrencilerden bazıları: 1-Şeyh Hasan (r.a), Şehid-i Sani'nin oğlu. 2-Seyyid Muhammed (r.a), Şehid-i Sani'nin torunu. 3-Mir Feyzullah Tefrişi (r.a) 4-İnayetullah Kuhbayeyi (r.a) 5-Molla Abdullah Şuşteri (r.a)

MUKADDES-İ ERDEBİLİ'NİN (R.A) ESERLERİ

Mukaddesi Erdebili (r.a) sıkı çalışmalarının yanı sıra İslam âlemine özellikle de Şia âlemine değerli ve paha biçilmez esreler bıraktı. O değerli eserlerden bazıları:

1-İstiynasu'l Maneviye 2-Bahru'l Menakib 3-Hadikatu'ş-Şia 4-Zubdetu'l Beyan fi Ayati'l Ahkâm 5-Menasiku'l Hac 6-Mecmau'l Fayde vel Burhan'u fi Şerh'i İrşad Mukaddes-i Erdebili (r.a) mütevazı bir kişiliğe sa-

hipti. Özellikle öğrencilerine karşı oldukça alçakgö-nüllüydü. Öğrencilerinden Şeyh Hasan Lübnan'a teb-ligata giderken üstadından kendisine nasihat etmesini istedi. Üstadı ona yazdığı nasihatlerin sonuna şöyle bir not yazdı: "Bu nasihatleri Allah'ın kulu Ahmed, mevlasına yazmıştır. Umulur ki bunlara amel ede-sin".


MUKADDES-İ ERDEBİLİ'NİN (R.A) KERAMETLERİ

Fakir ve yoksullara yardım etmek Mukaddesi Erdebili'nin üstün sıfatlarındandı. Kuraklık ve kıtlı-ğın yaşandığı ve fakirlerin feryatlarının yükseldiği bir yılda kendi ailesi için hazırladığı yiyecek, un ve buğdayları fakirlere dağıttı. O, fakirler aç iken kendi ailesinin tok olmasına razı olmuyordu. Bu durumu gören hanımı; "Niçin bu kuraklık ve kıtlıkta kendi yiyeceklerimizi ve buğdayları fakirlere veriyorsun?" Çocuklarım başkalarına el mi açsınlar? dedi. Mukad-des hanımına cevap vermeden evden çıkarak İtikâf için Kûfe Mescidinin yolunu tutar. İtikâfının ikinci günü adamın biri bir miktar un ve buğday getirip Mukaddesin evine vererek şöyle der:

"Ev sahibi mescitte İtikâf etmektedir, bunları o si-ze gönderdi." Mukaddes-i Erdebili (r.a) birkaç gün-lük itikâftan sonra eve döndüğünde hanımı; "Gön-derdiğin un ve buğday çok lezzetliydi." dedi. Olup bitenlerden habersiz olan Mukaddes bunun Allah'ın bir lütuf ve rahmeti olduğunu anladı. Bunun üzerine Allah'a hamd'ü senada etti. Bu büyük ibadet ehli fa-kihin hayatında buna benzer onlarca kerametler gö-rülmüştür. Biz burada o kerametlerden ikisini zik-retmekle yetineceğiz:

1-Mukaddes-i Erdebili'nin (r.a) öğrencilerinden ve onunla yakından irtibatta olan Mir Feyzullah şöyle der: "Ben medresede İmam Ali'nin (a.s) türbesinde odaların birinde kalıyordum. Bir gece ders ve müta-



Kerim Uçar û 195

laa ettikten sonra hava almak için dışarı çıkıp etrafı-ma bakınıyordum. Ansızın adamın birinin aceleyle türbeye doğru gittiğini gördüm. Kendi kendime; "Bu adam türbenin kandillerini ve mumlarını çalmaya ge-len hırsız olmasın dedim." Adamın haberi olmadan gizlice onu takip etmeye başladım. Türbeye doğru hareket etti. Kapıya yaklaşınca biraz durakladı. Ka-pının kilidi açılarak yer düştü ve kapı açıldı. Yoluna devam etti. İkinci ve üçüncü kapılarda kilitler kendi-liğinden açıldı. Mezarın yanına giderek selam verdi ve mezardan selamının cevabı geldi. Ben adamın se-sini tanıdım ve İmam Ali (a.s) ile ilmi bir mesele hakkında konuştuğunu fark ettim. Cevabını aldıktan sonra türbeden ayrılarak Kûfe Mescidine doğru yola koyuldu. Beni fark etmeyecek şekilde onu takibime devam ettim. Mescitten içeri girdiğinde Mihraba doğru ilerledi. Orada da büyük bir zatla ilmi bir me-sele hakkında konuşup cevabını alarak ayrıldığını an-ladım. Ben takibatıma devam ediyordum. Şehrin giriş kapısına vardığımızda hava aydınlan-

mıştı. Şehre girmeden yüksek bir sesle; "Ey Mevla-mız ben ilk başından beri sizi izlemekteyim. İlmi me-seleleri konuştuğunuz o zatların kim olduklarını bana söyler misiniz? dedim. Mukaddes-i Erdebili (r.a) bu sözümü duyunca benden hayatta olduğum sürece bu konuları kimseye söylemeyeceğime dair söz aldıktan sonra şöyle dedi:

"Ey evladım! Kimi zaman bazı meseleleri anla-madığımda türbeye gelip sorularımı İmam Ali'ye (s.a) soruyordum. O'da soruların cevabını veriyordu.


Bu gece de her zamanki gibi soru sormak için türbe-ye gelmiştim. Meseleyi anlattım mevlam İmam Ali (a.s): "Oğlum diye buyurdu; "İmam-ı Zaman (a.f) Kûfe mescidindedir. Git meseleni ona sor! Kûfe Mescidinde gördüğün o zat İmam Zaman (a.f) idi.120

2-Bir gece Resul-i Ekrem'i (s.a.a) gördüm. Hz. Musa (a.s) yanında oturmuştu. Mukaddes-i Erdebili'-de yanlarındaydı. Hz. Musa (a.s) Mukaddes-i işaret ederek Resul-i Ekrem'e (s.a.a): "Bu adam kimdir?" diye sordu. Resul-i Ekrem (s.a.a): "Kendisine sor? diye buyurdu. Hz. Musa (a.s) Mukaddes'e: "Sen kim-sin? diye sordu. Mukaddes: "Adım Ahmet'tir. Mu-hammed'in oğluyum. Erdebil'liyim ve falan adresteki evde oturuyorum diye cevap verdi. Hz. Musa (a.s) hayretle: "Ben sana sadece ismini sordum. Bu kadar tafsilata gerek yoktu diye buyurdu. Bunun üzerine Mukaddes-i Erdebili; "Allah'u Teâlâ size elindeki nedir diye sordu. Ancak siz detaylı bir şekilde cevap verdiniz. Niçin o kadar tafsilatlı cevap verdiniz? Hz. Musa (a.s) Resul-i Ekrem'e (s.a.a) dönerek yerinde ve doğru buyurmuşsun: "Ümmetimin âlimleri Ben-i İsrail peygamberleri gibidir."121

MUKADDES-İ ERDEBİLİ'NİN (R.A) VEFATI

Hicri 993 yılının Recep ayında Erdebil'de doğan

120-Biharu'l Envar, c.5, s.147, "Allame Muhammed Bakır Meclisi."




Kerim Uçar û 197

fekahat güneşi bir ömür Şia ve İslam âlemini aydın-lattıktan sonra Necef'te battı. Dünyada Ehlibeyt (a.s) aşkı ve muhabbetiyle yaşamış bu arif ve zahit âlim İmam Ali (a.s) türbesine defnedildi.

KADI NURULLAH ŞUŞTERÎ (R.A) SEYYİD ŞEREFUDDİN B. NURULLAH

ŞUŞTERİ MARAŞİ [Ö. H/1019, M/1598]

Kadı Nurullah Şuşteri Maraşî nesep olarak İmam Seccad'a (a.s) ulaşmaktadır. Dedeleri Kadı Nurullah ve Necmuddin Mahmud Hüseyin Maraşî Amulî, Lübnan-'ın Amul kasabasından Şuşter'e hicret etmiştir.122

Kadı Nurullah Şuşteri (r.a) hicri 956 yılında Şuşter şehrinde temiz ve asil bir ailesinde dünyaya gel-di.123Babası Seyyid Şerefuddin kendi döneminin bü-yük ve saygın âlimlerindendi. Öyle ki akli ve nakli ilimlerde söz sahibi biriydi. Kadı Nurullah (r.a) mu-kaddime ilimlerini babasının yanında tahsil etti. Daha sonra ilim tahsilini sürdürmek ve sekizinci İmam Rı-za'nın (a.s) makamından feyiz almak için Horasan diyarına hicret etti. Orada Allame Muhakkik Mevla

122-İhkaku'l Hak, c.1, Önsözünde. 123-İhkaku'l Hak, c.1, s.71.

21



Kerim Uçar û 199

Abdülvahid Şuşteri'nin derslerine katıldı. Fıkıh, usul, kelam, hadis ve tefsir derslerini o zatın yanında oku-du ve birçok âlimden hadis nakletme izni aldı.

HİCRET Kadı Nurullah Şuşteri'nin (r.a) kendisinin anlattı-

ğına göre, ilim ve irfan pınarından kana kana içtikten sonra halkı aydınlatmak ve irşat için hicri 993'de Hindistan'a sefer etmiştir. O dönemlerde Hindistan en sakin ve rahat dönemlerini geçirmekteydi. 14 ya-şındaki Ekber Şah tedbir ve ferasetiyle büyük bir ba-şarı göstererek Keşmir, Kecarat, Bankla ve Sind'i kendi topraklarına kattı. Yapılaşma ve şehirleşmeye büyük bir ilgisi olan Ekber Şah büyük başarılara im-zasını atmıştır.124

Halk arasında ilim ve faziletiyle büyük ün salan Nurullah Şuşteri (r.a) Sultan Ekber Şah'ın daveti üze-rine onun yanına gitti. Ekber Şah ondaki ilim ve hikmetini görünce ona kadılık makamını teklif etti. Kadı Nurullah Şuşteri'nin adaleti Şia ve Sünni dün-yasında dillere destan olmuştu. Kadı Nurullah Şuşteri takiyye icabı bu makama geldikten sonra mektep ve mezhebe birçok hizmetler vererek onlarca kitap telif etti. Hatta kendisi mektubunda şöyle der: ''Telifle-rimde ismimi zikretmedim. Allah rızasını kazanmak için hiçbir muhalifime bunlar benim teliflerimdir demedim. "Ayetullah Necefi Maraş-i "İhkaku'l Hak"

124-Tezkire-i Ulema-i İmamiye-i Pakistan, s.15, "Seyyid Hüsetin Arif Nakavi."


kitabının mukaddimesinde o merhumun 140 kitap yazdığını zikretmiştir.

KADI NURULLAH ŞUŞTERİ'NİN (R.A) ESERLERİ

1-İhkaku'l-Hak 2-Mecalisu'l Müminin125 3-es-Savariku'l Muhrika 4-Mesaibu'n Nevasib 5-Tefsiru'l Kur'an 6-Delailu'ş-Şia fil İmame 7-Tuhfetu'l Ukul 8-Hallu'l Ukul 9-el-Nezeu's-Salim 10-Nuru'l Ayn 11-Nihayetu'l Ekdam 12-Keşfu'l Hivar 13-Şerhu'l Cevahir 14-ez-Zikku'l Ebka Kadı Nurullah Şuşteri büyük bir âlim olmasının yanı

sıra zamanın büyük şairlerindenden sayılmaktaydı.

KADI NURULLAH ŞUŞTERİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Merhum Şuşteri ilim ve takvasıyla birçok öğren-ciyi etrafına toplamıştı. Fıkıh dersini beş mezhep inancına göre tedris ediyordu. Dersin sonunda da gü-zel bir üslupla Şia'nın görüşünü ifade ediyordu.

125-Reyhanetu'l Edeb, c.3, s.385.



Kerim Uçar û 201

Takiyye ortamında olması itibariyle onun birkaç tane özel Şia öğrencisinin olduğu nakledilmiştir:

1-Allame Şeyh Muhammed Hervi Horasani (r.a) 2-Allame Mevla Muhammed Ali Keşmiri (r.a) 3-Seyyid Cemaleddin Abdullah Meşhedi (r.a) Kadı Nurullah kemal ve saadete ulaşmak için ilim

ve edebi bir vesile olarak görüyordu. Katıldığı tüm münazaralar ilahi rengi taşımaktaydı. Katıldığı tüm münazaralardan alnının akıyla çıkıyordu.126

Kin ve hasetçilerin ona karşı kin ve öfkeleri gün geçtikçe artıyordu. Kadı'yı görevinden uzaklaştırıp öldürmek için bahane ve fırsat kolluyorlardı.

Bir gün kadılar ve müftüler Kadı Nurullah Şuşteri'nin (r.a) Hz. Ali'nin (a.s) ismini anarken "Aleyhi Salât ve Selam" ifadesi kullandığını duydu-lar. Müftüler bu kelimeleri bidat sayarak onun ölüm fermanını imzalayıp kanını helal saydılar. Müftüler imzalar toplayarak Ekber Şah'a gönderdiler. Ekber Şah ithamları ve toplanan imzaları reddederek Kadı'-yı öldürmedi.

KADI NURULLAH ŞUŞTERİ'NİN (R.A) ŞEHADETİ

Ekber Şah'ın ölümünden sonra oğlu Cihangir Şah başa geçti. Kadı Nurullah (r.a) kadılık makamında kaldı ve görevine devam etti. Bu arada kıskanç ve garezli satılmış saray âlimleri boş durmuyor ve sü-

126-İhkaku'l Hak, c.1, s.110-111.


rekli onu Şah'ın yanında kötülüyorlardı. Bu kinci in-sanların sözleri Şah'ı etkiliyordu. Onlar Şah'a Kadı'-nın Şii olduğunu ve dört mezhebe göre fetva verme-diğini söylediler. Şah bunları reddederek; "Kadı bu makamı kabullenirken kendi içtihadına göre fetva ve-receğini şart koşmuştu diyerek söylenenleri geri çe-virdi." Satılmış saray âlimleri Kadı'nın Şialığını is-patlamak için komplo kurdurlar. Birini kendini Şia tanıtarak Kadı'yla irtibata geçmesi için görevlendirdi-ler. O şahıs Kadı'nın güvenini kazandıktan bir süre sonra "Mecalisu'l Müminin" kitabını yazmak için Kadı'dan ödünç alarak onu bastırdı ve satılmış saray âlimlerine dağıttı. Satılmış âlimler kitabı Şah Cihan-gir'e götürerek Kadı'nın Şia olduğunu ispatladılar. Bu suçun cezasının kırbaçlanmak olduğunu söylediler. Cihangir Şah, bu cezayı icra etmeleri için onlara izin verdi. Onlarda hicri 1019'da 70 yaşındaki o yaşlı arif ve fakihin bedenini dikenli ağaçla gaddarca ve acı-masızca parçalayarak şehit ettiler.127

6-Fevaidu'r Razaviye s.697

127-Fevaidu'r Razaviye, s.697.



ŞEYH BAHAÎ (R.A) MUHAMMED B. HÜSEYİN B.

ABDÜSSAMED HARİSİ [Ö. H/1030, M/1609]

ŞEYH BAHAÎ HANEDANI Şeyh Bahaî'nin (r.a) babası İzzeddin Hüseyin b.

Abdüssamed b. Muhammed b. Ali b. Hüseyin (918–984 hicri) onuncu asrın büyük fakihlerindendi. O, fı-kıh, usul, hadis, rical, hikmet, kelam, matematik, tef-sir, şiir, tarih, edebiyat ilimlerinde dönemin meşhur üstatlarındandı. Aynı zamanda Şehid Sani'nin (r.a) meşhur öğrencilerinden olan Şeyh Bahaî (r.a) üsta-dıyla çeşitli yolculuklara çıkmıştır. Üstadının şehadetinden sonra İran'ın İsfahan şehrine gelerek İs-lami ilimlerle meşgul oldu. Safevi şahlarından Şah Tahmasp'ın önerisiyle Kazvine giderek Şeyhü'l İs-lamlık makamını üstlendi. Herat ve Meşhed'te yıllar-ca İslam ve Şialığı tebliğ etti. Şeyh ömrünün sonları-nı da Bahreyn'de İslam'ı yaymakla geçirdi.

22


Şeyh Bahaî'nin (r.a) dedesi Şeyh Abdüssamed'de (r.a) onuncu asrın önde gelen âlimlerinden ve Şehid Sani'nin (r.a) üstatlarındandı.128

Şeyh Bahaî'nin (r.a) nesebi Hz. Ali'nin (a.s) değer-li ashabı Harisi Hamdani'ye dayanır. Harisi Hamdani Sıffın ve Cemel savaşlarına katılan ve son nefesine kadar mücadele eden değerli bir ashaptı.

DOĞUM YERİ Şeyh Bahaî (r.a) 17 Zilhicce hicri 953'de de Lüb-

nan'ın Balebek şehrinde dünyaya geldi. Babası ona Muhammed adını koydu. Muhammed okuma yazma, Kuran, ahkâm ve dini bilgileri vatanında anne ve ba-basının yanında öğrendi.

ŞEYH BAHAÎ'NİN (R.A) ÜSTATLARI Şeyh Bahaî (r.a) mantık, felsefe, matematik, tıp ve

astroloji gibi ilimleri çeşitli üstatların yanında okudu. Huzurlarından yararlandığı üstatlarından bazıları:

1-İzzeddin (r.a), babası. 2-Molla Abdullah b. Şehabuddin Muderris-i Yezdi (r.a) 3-Molla Ali Mazehheb (r.a) 4-Mevlana Efdal Gazi (r.a) 5-Hakimuddin (r.a) 6-Muhammed Bakır Yezdi (r.a) 7-Ahmed Kecai (r.a) 129

128-Reyhanetu'l Edeb, c.4, s.126-129. 129-Fevaidu'r Razaviye, s.249.



Kerim Uçar û 205

ŞEYH BAHAÎ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ Şeyh Bahaî (r.a) yıllarca eğitimle meşgul oldu.

Bu yıllar içerisinde meşhur ve büyük fakihler yetiş-tirdi.

1-Molla Sadra-i Şirazi (r.a) 2-Molla Muhsin Feyz-i Kaşani (r.a) 3-Feyyaz Lahici (r.a) 4-Seyyid Macid Behrani (r.a) 5-Fazil Cevad Bağdadi (r.a) 6-Molla Halil Gazi Kazvini (r.a) 7-Şeyh Muhammed b. Ali Amuli (r.a) 8-Muhakkik-i Sebzivari (r.a) 9-Muhammed Salih b. Ahmed Mazenderani (r.a) 10-Muhammed Taki Meclisi (r.a)

DEĞERLİ FIRSATLAR Şia âlimleri tarih boyunca zalim padişahların bas-

kılarına ve eziyetlerine maruz kalmışlardır. Bazen İs-lam'ı tebliğ için maslahat gereği onlarla anlaşmaya oturuyorlardı. Âlimlerin padişahlardan hiçbir beklen-tileri ve çıkarları yoktu. İslam ve mektebin çıkarla-rından başka düşünceleri yoktu. Şeyh Bahaî'de o fedakâr âlimlerden biriydi. Safevi

saltanatından nefret etmesine rağmen İslam ve mek-tebin çıkarı için Şeyhülislamlık makamını üstlenmeyi kabul etti. Şeyh şiirlerinin birisinde şöyle buyurmuştur:


Ey oğlum ekmek ve helva nedir bilir misin? Padişahlarla dostluk ve yakınlıktır Aklı baştan, huzuru kalpten alır Kaç kaçabildiğince padişahlardan Bu ekmek ve helvadan ağzın tatlanmadı Yazık oldu ey maneviyat yolcusu; Bu kadar padişahlara ihtiram ve yakınlık senin

afetin oldu. Safevi padişahları Şialığı kendilerine resmi mez-

hep olarak ilan ettiler. Fakihler bu altın değerindeki değerli fırsatlardan istifade etmek için padişahların yanında yer alarak onların eliyle İslam ve mektebe hizmet ettiler. Fakihler bu fırsatları iyi değerlendire-rek camiler, medreseler, kervansaraylar, ziyaret yer-leri, medreseler, Aşura merasimi ve toplumsal faali-yetler için uygun yerler hazırlayarak büyük hizmetler sundular. Safevi saltanatı Şia fakihlerinin sığınağı olmuştu. Bu büyük zatların tek hedefi Ehlibeyt (a.s) ilimlerini ve Şia mektebini yaymaktı. Bu konuyla il-gili İmam Humeyni (r.a) şöyle diyor: "Bazı âlimler halkın hükümdarlara karşı olduklarını bildikleri halde fedakârlık göstererek görünüşte onların hizmetinde oldular. Ancak İslam ve mektebi yaymak için onları bir araç olarak kullandılar. Bunlar asla satılmış âlim-ler değildi. Bazı yazarlar bu konuda yanılgıya düş-mektedirler. Çünkü o âlimlerin dini ve siyasi hedefle-ri vardı. Allame Meclisi, Muhakkik-i Sani ve Şeyh Bahaî gibi büyük âlimlerin hükümdarlarla irtibat ve işbirliği içinde olduğunu gören bazı yazarlar bunlar



Kerim Uçar û 207

makam elde etmek için satılmış âlimlerdir dediler. Ancak bunlar nefislerini alt eden, İslam'ı ve mektebi yaymaya çalışan fedakâr mücahitlerdi."

Şeyh Bahaî, Safevi hükümetinde görev almasına rağmen çok sade ve gösterişsiz bir şekilde yaşadı. Evi fakirler ve öksüzlerin sığınağıydı. O, hükümdar-ları hidayet etmek istiyordu. Nitekim bu hedefinde kısmen de olsa başarılı oldu.

ŞEYH BAHAÎ'NİN (R.A) SEFERLERİ Şeyh Bahaî (r.a) bir müddet Şeyhülislamlık yap-

tıktan sonra bu görevi bırakarak ilmi ve araştırma se-ferlerine başladı. Ömrünün 30 yılını yolculuklarda geçirmiş, çeşitli şehirler ve ülkeleri gezmişti. Medre-se hücrelerine kapanıp Şiilerin önderliğini bırakarak İslam ve mektebi yaymak için yolculuğun tüm me-şakkatlerine göğüs gerdi. Diyar diyar gezerek hak mezhep olan Şialığı tebliğ etti.

Seferlerinin ilkine Balebek'ten İsfahan'a giderek başladı. Bilgisini geliştirmek için orayı kendine mes-ken edindi.

Irak ve Hicaz'ın yanı sıra diğer mukaddes şehirlere seyahat etti. Mekke ve Medine'ye müşerref oldu. Mı-sır'a gitti ve Keşkül adlı eserini bu yolculukta yazdı. Mısır'dan döndükten sonra Roma, Şam, Beytü'l Mu-kaddes ve ardında da Halep'e gitti.

Ömrünün sonlarına doğru İsfahan'a gelerek orada Şeyhülislamlık makamını üstlendi.


ŞEYH BAHAÎ'NİN (R.A) ESERLERİ Şeyh Bahaî (r.a), uzun ve yorucu seferlerden ve

İmam Ali'nin (a.s) türbesinin ve İsfahan Camiinin in-şası gibi uzun çalışmalar gerektiren işlerine rağmen telif ve tasnif işlerinden de geri kalmadı. Farsça ve Arapça olmak üzere çeşitli dallarda doksana yakın eser kaleme aldı.130

Şeyh'in eserlerinden bazıları: 1-Miftahu'l-Felah fil Ameli'l-Yevm'i vel-Leyl 2-el-Urvetu'l-Vuska (Fatiha süresinin tefsiri) 3-Kırk hadis Şerhi (Uzmanlara göre, kendi dalinda

yazılmış en değerli eserdir.) 4-Maşriku'ş-Şemseyn (Ahkâm ayetlerinin tefsirini

içermektedir.) 5-Hadaiku'l-Mukarrabin (Sahife-i Seccadiye'nin

tefsiri) 6-Cami'u Abbasi (Ahkâm ) 7-el-İsna Aşeriyyatu'l-Hams (Ahkâm) 8-el-Fevaidu's-Samediyye (Kardeşi Samed için

yazdığı Nahiv ki-tabı) 9-Bahru'l-Hisab (Matematik konulu geniş bir ki-

taptır.) 10-Hulasatu'l-Hisab 11-Keşkül 12-Farsça ve Arapça şiir Divanı 13-Cebr ve Mukabil 14-Falname

130-Ayanu'ş-Şia, c.9, s.244-245.



Kerim Uçar û 209

ŞEYH BAHAÎ'NİN (R.A) VEFATI Aslına bakılırsa, manevi makama sahip insanlar

dünyadan göçtüklerinde ölmezler. Aksine, sonsuza dek insanların gönüllerinde yaşarlar. Onların İslam âlemine kazandırdıkları şeyler sadece hayatta olduk-ları zaman dilimiyle sınırlandırılamaz. Geriye bırak-tıkları eserler ve yetiştirdikleri öğrencilerle insanlara sayısız hizmetler vermişlerdir. İşte, bu insanlardan biri olan Şeyh Bahaî'de yıl-

madan yaptığı faaliyetler ve yetiştirdiği öğrenciler ile insanların gönlünde yaşamaktadır. Şöyle nakledilir: "Bir gün Şeyh Bahaî (r.a) öğren-

cileriyle birlikte mezarlığa ziyarete gitti. Baba Rükniddin'in mezarına Fatiha okurken yürekleri ya-kan hüzünlü bir ses duydu. Şeyh öğrencilerine; "Siz-lerde bu sesi işittiniz mi? Ne dediğini anladınız mı? diye sordu. Öğrenciler; "Hayır, biz bir ses işitmedik dediler."

Bu olaydan sonra Şeyh'in ruh hali tamamen değiş-ti. Devamlı dua ve gözyaşı döküyordu. Aslına bakı-lırsa o hiçbir zaman dua ve ibadetten geri kalmadı. Bir zaman sonra öğrencileri Şeyh'e; "Mezara gittiği-miz o gün ne işittiniz diye sordular." Şeyh: "O ses bana ölüme hazırlanmamı söyledi." Bu olay üzerinden 6 ay geçti. Şeyh 12 Şevval hicri

1030'da hakkın nidasına lebbeyk diyerek ebedi yur-duna göçtü.

Temiz bedeni İsfahan'dan Meşhed'e intikal edile-


rek İmam Rıza'nın (a.s) türbesinin kenarında toprağa verildi.131Güzide öğrencilerinden olan Allame Mecli-si cenazesine namaz kıldı. Cenaze merasimine yakla-şık elli bin kişi gibi kalabalık bir halk katıldı ve göz-yaşları arasında defnedildi.

131-el-Künyetu vel Elkab, c.2, s.101, Şeyh Abbas Kummi.



MOLLA SADRA (R.A) MUHAMMED B. MİRZA İBRAHİM B.

YAHYA KIVAM ŞİRAZİ [Ö. H/1050, M/1629]

GÜNEŞ'İN DOĞUŞU Cemadiulevvel hicri 980 yılında Mirza İbrahim b.

Yahya Kıvam-i Şirazi'ye (r.a) yıllarca beklediği ha-berin müjdesini verdiler. Bir erkek çocuğu olmuştu. Aceleyle evine geldi. Ahdine vefa ederek ismini oğ-lunun adını Muhammed koydu. Hayatta olduğu süre-ce bu ilahi lütuf ve merhametin şükranesi olarak Al-lah rızası için her gün bir sikke sadaka veriyordu.

Mirza İbrahim, Fars bölgesinin tanınmış tacirler-dendi. Kalbinin meyvesi Muhammed'in eğitimi için tecrübeli ve meşhur öğretmenler seçti.

Muhammed 16 yaşlarındayken babası ticaret için onu Basra'ya gönderdi. Orada üç ay kaldı. Bu zaman içerisinde Irak'taki kutsal türbeleri ziyaret etti. Üç ay

23


sonra babasının ölümü üzere Şiraz'a döndü. Bir süre babasının işlerini devam ettirdi. Muhammed tahsilini sürdürmek için babasının dükkân ve ticaret işlerini dayısına bırakarak İsfahan'a gitti.

MOLLA SADRA'NIN (R.A) ÜSTATLARI Molla Sadra döneminde İran'da Kazvin'den sonra

İsfahan İslami ilimler merkezi oldu. Bu nedenle de önde gelen meşhur âlimler ve üstatlar İsfahan'da ikamet etmekteydiler. Molla Sadra ilk olarak büyük irfan üstadı Şeyh Bahaî (r.a) ile tanıştı ve böylece il-mi ve ahlaki şahsiyeti bu büyük üstadın eliyle şekil-lendi. Geri kalan ahlaki erdemlerini de dönemin meşhur fakihi Mir Damad'ın yanında tamamladı.

Molla Sadra Şeyh Bahaî'nin (r.a) yanında hadis, rical, fıkıh ve usul derslerini okudu.

Mir Damad'tan felsefe, kelam ve irfan, Ebu'l Ka-sım Mir Findereski'den tıp, astroloji ve matematik öğrendi. Molla Sadra zaman geçtikçe ilmin bütün dallarında büyük başarılara imza atıyordu. Özellikle felsefe dalında görüş sahibi olmuştu. Geçmiş felsefe-cilerin kitaplarını inceleyerek onların zayıf noktaları-nı tespit ediyor ve hiçbir zamanda onların görüşleri-nin karşısında teslim olmuyordu.

Molla Sadra (r.a) Esfar adlı kitabının mukaddime-sinde şöyle diyor: "Ben tüm gücüm ve gençliğimle kendimi ilahi felsefeye adadım. Gücüm yettiği kadar felsefi konuları elde ettim. Bu alanda İslam öncesi ve sonrası felsefecilerin kitaplarından yararlandım. Mü-



Kerim Uçar û 213

racaat ettiğim her birinden faydalanarak içi inciler dolu sedefler elde ettim.

Molla Sadra eşine az rastlanır filozoflardandır. Yüce ve ilahi ruhu onu padişahlar karşısında eğilmekten alı-koyuyordu. Onun bu davranış ve tavırları bir takım kıskançların öfke ve kinine sebep olmuştu. Kıskançla-rın hasedinden güvende olmak için İsfahan'dan doğum yeri olan Şiraz'a ailesinin yanına döndü.

Tarihte Molla Sadra'nın (r.a) Şiraz'dan hicreti ve yeniden oraya dönüşü hakkında elimizde kesin bilgi-ler yoktur. Ancak bu hicret ve dönüşün 1010- 1020 tarihleri arasında gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Çünkü Şiraz valisi Allahverdi Han'ın Molla Sadra adına medrese inşa etme tarihi ve medrese inşasının bitmeden hicri 1021'de öldürülmesi, işkencelere ma-ruz kalarak Şiraz'ı terk edip Kum'un etraf köylerinde birine yerleşmesi bu görüşleri teyit etmektedir.132

Ayetullah Seyyid Ebu'l Hasan Kazvini'den şöyle nakledilir: "Molla Sadra Şiraz'a döndüğünde kendini âlim zannedenlerden o kadar eziyet ve ihanet gördü ki kendi vatanı Şiraz'ı terk edip Kum'un etraf köyle-rinden birine sığınmak zorunda kaldı. Ancak orada boş durmadı. Sürekli rabbiyle münacat ediyor, fariza-lar ve müstahablarla meşgul oluyordu. Dünya süsle-rinden el çekerek Kum'a 30 km uzaklıktaki Kehek köyüne yerleşti. Orada sürgün yaşaması ve toplum-dan uzaklaştırılması bir takım başarılara imza atma-

132-Esfar, c.1, s.4.


sına vesile olmuştu. Kehek'te ne kadar kaldığı ve yok denecek kadar kıt imkânlara sahip o köyde nasıl ya-şadığı hakkında elimizde kesin bir bilgi yoktur. An-cak o büyük arif Esfar kitabının Rencnamesinden şöyle yazmıştır: "Yalnızlığa itilmiş ve kırık bir kalple inzivaya çekildim. Arzularımı bir kenara koyarak fa-rizalarla meşgul olup ve geçmişi telafi etmeye başla-dım. Burada ne kitap yazdım nede ders verdim. İn-sanlardan uzaklaştım ki dünyanın düşmanlığı bana kolaylaşsın. Bu yüzden tüm gücümle rabbimin der-gâhına yönelerek ibadete başladım.

Bu durum uzun bir zaman devam etti. Molla Sadra'nın üstadı Mir Damad'a yazdığı mektupta ruhi ve cismi durumuna değinmişti.

Molla Sadra (r.a) uzun bir zaman Kehek'te nefis tezkiyesiyle meşgul oldu. Bu zaman içerisinde kendi tabiriyle bir takım ilahi sırlar kendisine keşfoldu. Molla Sadra (r.a) uzun bir süre orada kaldıktan sonra vatanı Şiraz'a geri döndü. Bazı yazarlar onun Şiraz'a dönmesinin sebebi hakkında şöyle yazmışlardır: "Safevi padişahlarından İmamegali Han, babasının Molla Sadra adına yaptırdığı medreseyi faaliyete ge-çirmesi için onu Şiraz'a davet etti.

Molla Sadra (r.a) Şiraz'a dönerek öğrenci yetiştir-meye başladı. Kısa bir müddette ismi tüm beldelerde işitilmeye başladı. Takva, ibadet, züht ve irfanı dille-re destan olmuştu. İlim ve hikmet âşıkları uzak ve yakın diyarlardan o büyük ve arif üstadın huzurların-dan istifade etmek için Şiraz'a akın ediyorlardı.



Kerim Uçar û 215

MOLLA SADRA'NIN (R.A) ESERLERİ Molla Sadra yetenekli ve kalemini iyi kullanan bir

yazardı. Yazdığı eserlerinde eşsiz bir fesahat ve be-lagat örneği dikkatleri çekmektedir. Büyük üstatların tabiriyle Şia kültüründe iki kişi hoş bir beyana ve güçlü kaleme sahiptir. Ayrıca gelecekte bile onların emsali çıkmayacaktır. Biri Şehid-i Sanidir. O, fıkıhı güzel ve akıcı bir üslup ile kaleme almıştır. Diğeri de Molla Sadra'dır. Felsefeyi son derece akıcı ve sade bir dille yazmıştır.

Molla Sadra (r.a) kırkın üzerinde değerli kitaplar kaleme alarak sonraki nesillere bıraktı.

Yazdığı eserlerinde felsefi konuları Kuran-ı Kerim ve hadislerle kanıtlamıştır.

Molla Sadra'nın (r.a) eserlerinden bazıları: 1-Esfar'u Erbea; Bu kitabı ömrünün sonlarına doğ-

ru Kehek'te sürgünde yaşadığı zaman kaleme almış-tır. İslam âleminde felsefe dalında ondan daha içerik-li ve güzel bir kitap yoktur. Tabir yerindeyse felsefe-de bir şah eserdir. Günümüzde de felsefecilerin yara-landıkları en temel kaynak kitap sayılmaktadır.

2-Tefsir 3-Şerh'u Hidaye 4-İbni Sina'nın Şifa kitabına yazdığı haşiye 5-Şerh'u Usul-i Kâfi

MOLLA SADRA'NIN (R.A) ÖĞRENCİLERİ Bu büyük arif, filozof ve ilahi âlimin öğrencileri-

nin kimler olduğu konusunda kesin bilgiler yoktur.


Ancak meşhur öğrencilerinden bazılarının şunlar ol-duğu söylenmektedir:

1-Feyz-i Kaşani (r.a), Molla Sadra'nın damadı. 2-Molla Salih Mazenderani (r.a) 3-Mirza Kıvamuddin Tebrizi (r.a), Molla

Sadra'nın damadı. 4-Muhammed İbrahim (Molla Sadra'nın oğlu)

MOLLA SADRA'NIN (R.A) AİLESİ Molla Sadra Ziyadi, Ziyaü'l Ûrefa lakabıyla bili-

nen Muhammed b. Mahmud er-Razi'nin damadıdır. Molla Sadra'nın bu bereketli evliliğinden dört kızı ve iki de oğlu oldu.

1-İlk çocuğu Ümmü Gülüsüm: Hicri 1019 yılında dünyaya geldi.

Felsefeyi babasının öğrencilerinden diğer ilimleri de babasından öğrendi.133

2-Muhammed İbrahim: Hicri 1021134 yılında dün-yaya gelen Muhammed İbrahim babasının öğrencile-rindendi. Kendi döneminin arif, abid ve muhaddisle-rindendi. Çok sayıda kitap yazmıştır.

3-Zübeyde Hatun: Hicri 1024'de dünyaya geldi. O âlime, abide, edibe ve Kuran hafızıydı.135

4-Zeyneb: Hicri 1097 yılında dünyaya gelen Zey-nep âlime, fazile, edibe, filozof, abide ve zahide bi-

133-Mustedrek'u Ayani'ş-Şia, c.3, s.43. 134-Meadinu'l Hikme, s.15. 135-Ayanu'ş-Şia, c.3, s.83.



Kerim Uçar û 217

riydi. Babası ve kardeşinin yanında ilim öğrendi. Hicri 1097 yılında vefat etti.

5-Nizameddin Ahmed: Edib, hekim, şair ve arif biriydi. Hicri 1031 yılında Kaşan'da dünyaya geldi ve Recep 1074'te de vefat etti.

6-Masume Hatun: Hicri 1033'te dünyaya geldi. Âlim, edib, muhaddis, abid, zahit ve Kuran hafızıydı. Babası ve kız kardeşleri Zübeyde ve Ümmü Gülüsüm'ün yanında ilim tahsil etti. Hicri 1093 yılın-da da vefat etti.

MOLLA SADRA'NIN (R.A) VEFATI Bu büyük arif 71 yıllık yaşamında yedi kez yaya

olarak hacca müşerref oldu. Bereketli yaşamını da bu yolda sona erdirdi ve ebedi yurduna göçtü.

Molla Sadra (r.a) yedinci veya sekizinci hac gidişi veya dönüşü Basra'da hastalanarak hicri 1050 yılında dünyadan giderek oraya defnedilir. Şimdi o zatın mezarından bir eser olmasa da o manevi ruhu ve bı-rakmış olduğu eserleriyle ilim ehlinin kalbinde ya-şamaktadır.

MUHAMMED TAKİ MECLİSİ (R.A) MUHAMMED TAKİ B. MEVLA ALİ MECLİSİ

[Ö. H/1070, M/1649]

DOĞUM YERİ Muhammed Taki Meclisi (r.a) hicri 1003'de Safe-

vilerin başkenti İsfahan'da dünyaya geldi. Ezan ve ikamet kulağını çınlatan ilk cümleler oldu. Bu cümle-lerle birlikte tevhit ve risalet yaşamı başladı.

Muhammed Taki Allah ve Ehlibeyt (a.s) aşkıyla dolu bir yerde büyüyordu. Babası Molla Ali Meclisi âlim ve o dönemin meşhur muhaddislerindendi.136

MUHAMMED TAKİ'NİN (R.A) ÇOCUKLUĞU Molla Ali Meclisi (r.a) küçük yaşlarında oğlu Mu-

hammed Taki'ye itikadi ve dini inançları öğretmeye başladı. Kendisiyle birlikte dini toplantılara ve cema-

136-Biharu'l Envar, c.102, s.105.

24



Kerim Uçar û 219

at namazlarına götürüyordu. Muhammed Taki (r.a) ise o temiz kalbiyle dini bilgileri büyük bir merak ve dikkatle öğreniyordu. Hatta mahalle çocuklarını iyi-liğe davet edip, kötülükten sakındırdığında Kuran ayetlerinden yararlanıyordu. Muhammed'in içindeki ilim aşkını tetiklemekte dedesi Derviş Muhammed Amuli ve akrabalarından Ebu Naimi İsfahani'nin bü-yük bir rolü oldu. Muhammed, ilk eğitiminin yeri kendi ailesi ve ev ortamında aldı.

MUHAMMED TAKİ'NİN (R.A) EĞİTİMİ Muhammed (r.a) baba gözetiminde ilim tahsiline

başladı. İsfahan İlimler Havzasının büyük fakih üs-tatlarıyla tanıştı. Babasının tavsiyeleriyle Allame Mevla Abdullah Şuşteri'nin (r.a) derslerine katıldı. Bu büyük fakih Necef'in önde gelen âlimlerindendi. İsfahan'a hicret ederek orada ikamet etti.

Muhammed Taki (r.a) uzun yıllar Allame'nin yanın-da kaldı. Fıkıh, hadis, usul-u fıkh, kelam ve tefsir ilim-lerini onun yanında öğrendi. Muhammed Taki (r.a) onun hakkında şöyle der : "O, bizim ve kendi asrında Şia mektebinin en büyük üstadıydı. Allame, muhakkik, zahit ve abit biriydi. Ravzatu'l Muttakin kitabının konu-larının büyük çoğunluğu onun ifadeleridir."

Üstadının vefatından sonra (h.1021) üstadının oğ-lu Mevla Hasan Ali Şuşteri'nin (r.a) yanında tahsiline devam etti. Muhammed Taki (r.a) bu derslerin hari-cinde başka Şeyh Bahaî gibi üstatlarla da tanıştı. Muhammed daha tahsilinin ilk başlarında irfana bü-


yük bir alaka duyuyordu. Usul, fıkıh ve diğer dersle-rin kendisini tatmin etmeyeceğini hissediyordu. Ay-rıca da ergenlik çağlarının verdiği bir histi. Ancak nereden başlayacağını ve nasıl elde edeceğini bilmi-yordu. Şeyh Bahaî'nin (r.a) derslerine başladıktan sonra aradığını bulmuştu. Şeyh Bahaî (r.a) o dönemde İsfahan İlimler Hav-

zasının tanınmış üstatlarından biriydi.137 Her ilim da-lında kitap yazmış ve söz sahibiydi. Muhammed Taki Meclisi (r.a) üstadı hakkında şöyle der: "O, yüce bir makama ve güçlü bir hafızaya sahipti. Onun gibi ilimlere vakıf birini görmedim. Şeyh Bahaî'nin (r.a) alçakgönüllü ve güzel ahlaklı

olması öğrencileri cezp ediyordu. Şeyh Bahaî'nin nezdinde Muhammed'in özel bir yeri vardı. Ondaki zekâyı, güzel ahlakı ve irfana olan merakı gören Şeyhi Bahaî ömrünün sonlarına kadar ona özen ve il-giyle ders verdi.

Muhammed Taki Meclisi bu özel üstadın dışında başka üstatlardan da ilmi istifadeler etti.

MUHAMMED TAKİ MECLİSİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI

1-Molla Ali Meclisi (r.a), babası. 2-Derviş Muhammed Amuli (r.a), anne tarafından

dedesi. 3-Ebu Naim İsfahani (r.a), akrabalarından.

137-Biharu'L Envar, c.102, s.111.



Kerim Uçar û 221

4-Allame Mevla Abdullah Şuşteri (r.a) 5-Mevla Hasan Ali Şuşteri (r.a) 6-Şeyh Bahaî (r.a) 7-Mir Findereski (r.a) 8-Gazi Ebu'l Surur (r.a) 9-Emir İshak Esterabadi (r.a) 10-Şeyh Abdullah b. Cabir Amuli (r.a), Halasının oğlu. 11-Molla Muhammed Kasım Amuli (r.a), dayısı.

MUHAMMED TAKİ MECLİSİ'NİN (R.A) NECEF'E HİCRETİ

Muhammed Taki Meclisi (r.a) 31 yaşında ilim ve irfan diyarı Necef'e hicret etti. Necef, Ali'nin (a.s) şehri, ilim ve irfan merkeziydi. Şia'nın en önemli ve meşhur ilim merkezi olarak tanınıyordu.

Muhammed Taki Meclisi (r.a) İmam Ali'nin (a.s) maneviyat dolu şehrinde çok sayıda eserleri kaleme alarak telif etti. Otuz üç yaşlarında dönemin büyük, fakihi ve muhaddis olan Seyyid Şerafuddin Ali Şulistani'den içtihat izni alma şerefine ulaştı.138

Necef'te ikamet ettiği sıralarda bir rüya görür. Rü-yasında İmam Ali'nin (a.s) kendisine şöyle buyurur; "İsafhan'a dön!" Ancak o ısrarla Necef'te kalmak için izin almaya çalışır. İmam Ali (a.s); "Senin varlığın orada daha faydalıdır." diye buyurdu. Muhammed Taki Meclisi (r.a) gördüğü bu rüyadan sonra İsfahan-

138-Biharu'l Envar, c.107, s.32-37.


'a geri döner ve İsafahan'da İslam ve Ehlibeyt (a.s) mektebini tebliğ etmeye başlar.

Muhammed Taki Meclisi (r.a) İsfahan'a döndük-ten sonra birkaç kez Necef'te gördüğü rüyalar gibi sadık rüyalar gördü. Gördüğü her rüya yoluna ışık tuttu ve kılavuz oldu. Rüyalarının birinde Peygamber (s.a.a) kendisine yemek ve meyve gönderdiğini gö-rür. Muhammed Taki Meclis gördüğü bu rüyayı şöy-le yorumluyor: "Rüyadan uyandıktan sonra bunu il-me yordum. Sanki gördüğüm bu rüyada kelam ve hadis şerhi yazmam bana ilham olmuştu.

Bu doğru rüyadan sonra Molla Muhammed Taki Meclisi'nin (r.a) hayatında yeni bir sayfa açıldı ve ömrünü kitap telifi ve hadis ilmiyle geçirdi.139

MUHAMMED TAKİ MECLISİ'NİN (R.A) TELİFLERİ

1-Erbain (r.a), Masumlardan kırk hadis. 2-Şerh'u Ziyareti Camia (r.a) 3-Şerh'u Hadis'i Hamam (r.a), Tehzibu'l Ahkâm

kitabına yazdığı şerhtir. 4-el-İhyau'l Ahadis (r.a), Men la Yehzaruhu'l Fa-

kih kitabına yazdığı şerhtir. 5-Levamiu's-Sahibkera (r.a), Men la Yehzaruhu'l

Fakih'e yazdığı şerhtir. 6-Ravzatu'l-Muttakin (r.a), Men la Yehzaruhu'l

Fakih'e yazdığı şerhtir.

139-Ravzatu'l Muttakin, c.14, s.434-435.



Kerim Uçar û 223

Men la Yehzaruhu'l Fakih Şeyh Saduk'un kaleme aldığı ve Şia'nın hadis dalında dört ana kaynak kitap-larından fıkıh hadislerini içeren kitaptır. Merhum Muhammed Taki Meclisi (r.a) Şia ulemasının en çok ihtiyaç duyduğu 18 ana temel kaynak kitabına şerh yazmıştır.

Önemli şerhlerden biri Ravzatu'l Muttaki'dir. Bu 14 ciltlik kitap merhumun kendi tabiriyle 50 yıllık araştırma ve zahmetinin meyvesidir.

MUHAMMED TAKİ MECLİSİ (R.A) EĞİTİM KÜRSÜSÜNDE

İsfahan İlimler Havzası hicri 1040'dan itibaren ye-ni nesil öğrencilerle tanıştı. Şeyh Bahaî ve Mir Damad gibi büyük arif ve fakihler ebedi yurtlarına göçmüşlerdi. Döneminde İsfahan İlimler Havzasının en meşhur üstatlarından olan Muhammed Taki Mec-lisi (r.a) Mescid-i Camii'de usul, fıkıh, tefsir, kelam ve rical ilimler derslerini tedris ediyordu. Gün geç-tikçe derslerine katılımcıların sayısında gözle görülür artış oluyordu. Bu büyük arif, fakih ve muhaddisin huzurundan istifade eden öğrencilerden bazıları:

1-Allame Muhammed Bakir Meclisi (r.a), küçük oğlu. 2-Seyyid Abdülhüseyin Hatun Abadi (r.a) 3-Muhakkik-i Hansari (r.a) 4-Seyyid Nimetullah Cezairi (r.a) 5-Molla Mirza Şirvani (r.a) 6-Molla Muhammed Salih Mazenderani (r.a), damadı. 7-Molla Muhammed Sadık Kerbasi (r.a)


8-Molla Azizullah Meclisi (r.a), oğlu. 9-Molla Abdullah Meclisi (r.a), oğlu. 10-Mirza İbrahim Erdekani (r.a)140 Muhammed Taki Meclisi (r.a) onca uğraş ve meş-

guliyet arasında toplumdan uzak kalmadı. Halkın ir-şat ve hidayeti için Emri bil maruf ve Nahy-i anil münkere (iyiliğe emretmek ve kötülükten sakındır-mak) büyük önem veriyordu. Evi Mescid-i Camii'nin yanı başında bir yerdeydi. Kapıları sonuna kadar hal-kın yüzüne açıktı. İnsanlar rahat bir şekilde sorunla-rını ona açabiliyordu. İnsanlara hizmet için birkaç eserini Farsça yazdı.

Muhammed Taki Meclisi bereketli bir ömürden sonra ebedi yurduna göçmeye hazırlanıyordu.

MUHAMMED TAKİ MECLİSİ'NİN (R.A) VASİYETİ

Muhammed Taki Meclisi (r.a) ömrünün sonlarına doğru oğlu Muhammed Bakır Meclisi'ye vasiyetinde şöyle hitap eder: "Seni ve o hatalı nefsini ilahi takva-ya davet ediyorum. Kuşkusuz ki takva Allah'ın insan-lara ilk ve son tavsiyesidir. Nefsine hâkim ol! İlim ve amelde ihlâsı gözet! Sonuçta âlimlerin dışında bütün insanlar helak olacaktır. Âlimlerden ise yalnız ilimle-rine amel edenler kalacaktır. İlmine amel eden âlim-lerden de muhlisler güvende kalacaktır. Ancak muh-lislerde büyük tehlikelerle karşı karşıyadırlar. Her

140-Allame Meclisi'nin Hayatı, c.2, s.388, "Seyyid Musli-huddin Mehdevi."



Kerim Uçar û 225

gün Kuran'dan bir cüz anlayarak ve düşünerek oku. Her gün İmam Ali'nin (a.s) cennet gençlerinin efen-disi olan İmam Hasan'a (a.s) ve diğer masumların va-siyetlerini oku ve onlara amel et! Nefsinle mücadele ve cihadı terk etme. Zira yüce Allah ayetinde şöyle buyuruyor: "Ama bizim uğrumuzda cihad edenleri elbette kendi yollarımıza eriştireceğiz. Hiç şüphe yok ki Allah iyi davrananlarla beraberdir."141

Ahlaklı ol! Kötü ahlaktan kaçın! Devamlı Allah'a dua et ki seni kendi dostlarından kılsın. Onlar (evli-yalar) için ne hüzün ne de korku vardır. Bunlar mer-hum Muhammed Taki Meclisi'nin oğluna vasiyetna-mesinden ketsilerdir.

Muhammed Taki Meclisi (r.a) 11 Şaban hicri 1070 yılında İsafahan şehrinde ruhunu Allah'a teslim ederek ebedi yurduna göç etti. Temiz bedeni İsfa-han'da toprağa verildi.142

141-Ankebut, ayet, 69. 142-Camiu'r-Ruvat, c.2, s.82.

FEYZ-İ KAŞANİ (R.A) MUHAMMED B. RAZİYUDDİN ŞAH

MURTAZA KAŞANİ [Ö. H/1091, M/1670]

DOĞUMU VE NESEBİ Feyz-i Kaşani lakabıyla tanınan Muhammed 14

Safer 1007 hicri 1007 yılında Kaşan şehrinde ilim ve takva dolu bir hanedanda dünyaya geldi.

Babası Molla Fethullah Kaşani ve Ziyauddin Mu-hammed Razi'nin öğrencilerinden olan Raziyuddin Şah Murtaza, Kaşan İlimler Havzasının büyük fakih-lerindendi.

Âlime ve şaire olan Zehra Hatun Rey şehrinin bü-yük âlim ve fakihlerinden olan Ziyau'l Urefa-i Razi'nin kızıdır.143

143-Meharunu'l Hikme, c.1, s.9-12.

25



Kerim Uçar û 227

ÇOCUKLUK VE TAHSİL DÖNEMİ Feyz-i Kaşani (r.a) Şah Murtaza'nın dördüncü ço-

cuğudur. İki yaşında babasını kaybettikten sonra da-yısı ve amcası onun ve kardeşlerinin eğitimini üst-lendiler. Feyz-i Kaşani diğer kardeşlerinden daha ze-ki olduğu için ergenlik çağına kadar Kaşan'da dayısı ve amcasının yanında mukaddime ilmini tamamladı.

Yirmi yaşında büyük kardeşiyle birlikte o dönem-de çeşitli ilim üstatlarının ikamet ettiği ilim merkezi İsfahan'a gitti.

FEYZ-İ KAŞAN'İNİN (R.A) ÜSTATLARI Feyz-i Kaşani'nin İsfahan'daki meşhur üstatları: 1-Molla Muhammed Taki Meclisi (r.a) 2-Şeyh Bahaî (r.a) 3-Mir Damad (r.a) 4-Mir Findereski (r.a) 5-Molla Sadra (r.a) 6-Seyyid Macid Bahrani (r.a), Şiraz'da iki yıl ika-

met ederek bu büyük zattan istifade etti. Feyz-i Kaşani (r.a) hac farizasını yerine getirmek

amacıyla Mekke'ye müşerref oldu. Mekke'de büyük fakih Şeyh Zeynuddin Amuli'nin torunu Şeyh Mu-hammed'in huzurundan yararlanarak ondan hadis nakletme izni aldı. Mekke dönüşü İran'nın birçok şehrini dolaşarak çeşitli büyük fakih ve muhaddisle-rin derslerinden ilmi istifadeler etti. Bu dönemlerde Molla Sadra'nın Kum şehri'nin Kehek köyünde sür-


günde yalnız başına yaşadığını fırsat sayarak Abdürrezzak Lahici ile birlikte onun huzuruna vara-rak matematik ve Batıni ilimleri öğrenmeyi kafasına koydu. 8 yıl boyunca gece gündüz demeden üstadın o manevi ilimlerinden istifade ettiler. Bu zaman içeri-sinde (hicri 1029–1040) Molla Sadra iki kızını bu iki samimi ve özel öğrencisiyle evlendirerek onlara Feyz ve Feyyaz lakaplarını verdi. Molla Sadra'nın Şiraz hâkimi tarafından Şiraz'a davet edilmesi üzerine Feyz Kaşani'de üstadıyla birlikte Şiraz'a gitti. Orada iki yıl ikamet ettikten sonra Kaşan'a geri döndü. Orada da eğitim, telif ve İslami tebligat işleriyle uğraştı.

FEYZ-İ KAŞAN'İNİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ Feyz-i Kaşani (r.a) çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Öğ-

rencileri üstatlarının maneviyatından ve ilminden isti-fade ederek kendisinden hadis nakletme izni aldılar.

Öğrencilerinden bazıları: 1-Muhammed (r.a), Alemu'l Hüda; hicri 1029–

1115) Aynı zamanda büyük bir fakih olan Feyz-i Kaşani'nin oğlu babasının birçok telifinde ona yar-dımcı olmuştur.144

2-Ahmed (Muiddin; hicri 1056–1107) Feyz Kaşani'nin âlim ve fakih olan bir diğer oğludur.

3-Muhammed Mümin (r.a), Feyz Kaşani'nin kardeşi Abdülgafur'un oğlu ve aynı zamanda Mazenderan İlim-ler Havzasının büyük ve tanınmış üstatlarındandı.

144-Meadinu'l Hikme, c.1, s.9-16.



Kerim Uçar û 229

4-İkinci Şah Murtaza (r.a), Feyz-i Kaşani'nin kar-deşinin oğlu.

5-Ziyauddin Muhammed (r.a), Feyz-i Kaşani'nin dayısı Hâkim Nuruddin'in oğlu olan bu zat âlim, fa-kih ve şairdi.

6-7-Molla Şah Fazlullah ve Molla Alemi (Feyz-i Kaşani'nin kız kardeşinin oğullarıdırlar. Onlar, akli ve nakli ilimlerde zamanlarının büyük üstatları ara-sında yer almaktaydılar. Fıkıh, tefsir ve kelam konu-larında yaklaşık kırk eser telif etmişlerdir.

8-Molla Muhammed Bakır Meclisi (hicri 1037–1111) 9-Seyyid Nimetullah Cezairi (r.a), (hicri 1112) 10-Gazi Saidi Kummi (r.a), (1103 h.) 11-Molla Muhammed Sadık Hazai (r.a) 12-Şemsuddin Muhammed Kummi (r.a) 13-Şeyh Muhammed Muhsin İrfan-i Şirazi (r.a)145

FEYZ-İ KAŞANİ'NİN (R.A) ESERLERİ Feyz-i Kaşani (r.a) ömrünü ilim, eğitim ve telifle

geçirdi. Büyük şahsiyetlerden yararlanarak 18 yaşla-rında kitap yazmaya başladı. 65 yıllık bereketli haya-tında çeşitli konularda yaklaşık 150 cilt kitap yazarak İslam ve Şia âlemine miras bıraktı.

Paha biçilmez değerli eserlerinden bazıları: a)-Tefsir Dalında: 1-Tefsir-i Safi (bu eseri hicri 1075 yılında Şia'nın

ve Ehlisünnet mekteplerinin tefsirlerini mütalaa ettik-

145-Divan-ı Feyz, c.1, s.75.


ten sonra yazmıştır.) 2-Tefsir-i Esefi 3-Tefsir-i Muşfi b)-Hadis ve Rivayet Dalında: 1-el-Vafi 2-eş-Şafi 3-en-Nevadir 4-el-Mehcetu'l Beyza 5-Mefatihu'ş-Şerai c)Kelam ve İrfan Dalında: 1-İlmu'l Yakin 2-el-Hakku'l Yakin 3-Aynu'l Yakin 4-el-Hakku'l Mubin d)Ahlak Dalında: 1-Ziyau'l Kalb 2-Ab'u Zülâl 3-Şevku'l Hüda 4-Şevku'l Aşk

ÂLİMLERİN GÖZÜNDE FEYZ-İ KAŞANİ (R.A)

Feyz-i Kaşani'yi gerek kendi döneminin büyük âlimleri gerekse sonraki dönemlerin büyük âlimleri onu güzel sözlerle övmüşlerdir.

Muhammed Erdebili (r.a), (ö. h. 11 asır) şöyle der: "Allame, Muhakkik, erdem sahibi, edip ve büyük bir âlimdi."146

146-Camiu'l Ruvat, c.2, s.42.



Kerim Uçar û 231

Şeyh Hürr-i Amuli (ö. h.1104) şöyle der: "Feyz-i Kaşani sıfatıyla anılan Muhammed, erdemli, âlim, yetenekli, hekim, mütekellim, muhaddis, fakih, mu-hakkik, şair ve edip bir âlimdi. Asrımızın büyük ya-zarlarındandı."

Muhaddisi Nuri (ö. h.ş 1320) şöyle der: "Şah Murtaza'nın oğlu olan Molla Muhsin Feyz-i Kaşani Allame Meclisi'nin şeyhlerinden, erdemli, âlim, mu-haddis arif ve hekim biriydi."

Allame Emini (ö. h.ş 1349) şöyle der: "Fıkıh ve hadis ilminin bayraktarlığını yapan Feyz-i Kaşani ilim madeniydi. Onun gibi bir âlim bir daha yeryüzü-ne gelmez."147

Murtaza Mutahhari (ö. h.ş.1358) şöyle der: "Feyz-i Kaşani büyük bir muhaddis ve fakih olmasının yanı sıra usta bir hekim ve filozoftu."

FEYZ-İ KAŞANİ'NİN (R.A) VEFATI Feyz-i Kaşani (r.a) 84 yaşında doğum yeri olan

Kaşan'da vefat ederek ebedi yurduna göç etti. Dostla-rı ve Şiilerin gözyaşları arasında hayattayken satın alıp mezarlık için vakfettiği kabristanda toprağa ve-rildi. Vasiyeti üzerine mezarının üzerine bir gölgelik yapılmadı.148

147-Mecmau'l Asar, c.4, s.199. 148-Ayanu'ş-Şia, c.1, s.199.

ŞEYH HÜRR-İ AMULİ (R.A) MUHAMMED B. HASAN B. ALİ B.

MUHAMMED B. HÜSEYİN [Ö. H/1104, M/1683]

DOĞUM YERİ Değerli fakih, büyük bir muhaddis, Şia'nın iftihar

kaynağı sayılan ve İslam âlemine paha biçilmez eser-ler kazandıran Şeyhülislam Muhammed b. Hasan b. Ali b. Muhammed b. Hüseyin bu isminden ziyade Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) olarak tanınmaktadır. Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) 8 Receb hicri 1033 yılında

Lübnan'ın Cebel Amul'un Meşgara kasabasında dün-yaya geldi.

Cebel Amul Resulullahın değerli sahabesi Ebuzer el-Gifari (r.a) vasıtasıyla Müslüman olmuş ve Ehlibeyt (a.s) sevgisiyle yoğrulmuş insanların yaşadığı bir yöre-dir. Nitekim Şeyh Hürr-i Amuli'de (r.a) ilim, takva ve Ehlibeyt (a.s) aşkıyla dolu bir evde doğmuştur.149

149-Ayanu'ş-Şia, c.1, s.199.

26



Kerim Uçar û 233

ŞEYH'İN NESEBİ Şeyh Hürr-i Amuli Hür b. Yezid-i Riyahi'nin to-

runlarındandır. Başlangıçta Hür Yezid'in ordu komu-tanlarındandı. Daha sonra gerçekleri ve İmam Hüse-yin'i (a.s) öldürmek istediklerini öğrenince tövbe ederek İmamın safına katılır. Oğlu ile birlikte son ne-fesine kadar İmamını (a.s) savunup şehit düşen ger-çek bir Ehlibeyt (a.s) dostuydu.

Hürr (r.a) şehit olunca İmam Hüseyin (a.s) başu-cuna gelerek ona şöyle buyurdu: "Nede güzel ismin var! Gerçekten de sen dünyada hürdün ahirette de hür olacaksın." Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) ilim ve irfan ehli bir aile-

de büyüdü. Ailesi, asil ve köklü bir soydu. Bu aile-den büyük fakihler ve âlimler çıkmıştır. Büyük bir âlim ve fakih olan babası, halkın müracaat ettiği de-ğerli şahsiyetlerdendi.150

Amcası, Muhammed b. Ali b. Muhammed Hürr-i Amuli'de (r.a) seçkin şahsiyetlerden biriydi.

Amcazadesi Hasan b. Muhammed b. Ali ve büyük babası Şeyh Ali b. Muhammed Hürr-i Amuli'de (r.a) değerli saygın şahsiyetlerdendiler. Büyük babası bü-yük bir âlim olmasının yanı sıra şair, abid ve güzel ahlaka sahip muhterem bir zattı.

Atası Şeyh Muhammed b. Hüseyin Hürr-i Amuli'de (r.a) nakli ilimlerde dönemin en derin ve bilgin âlimlerindendi. Yine oğlu Şeyh Muhammed b.

150-Amelu'l Emel, c.1, s.9.


Muhammed'de akli ilimlerde dönemin önde gelen isimlerindendi. Şeyh Hürr-i Amuli'de (r.a) kendi dö-neminin en büyük âlimlerinden biri kabul ediliyordu. Saygın kişiliği ve yazdığı eşsiz eserlerle Şia uleması arasında özel bir yer edinmişti. Hayatı boyunca Şia mektebini Ehlibeyt'in (a.s) hadisleriyle doyurdu. Kendisinden geriye takdire şayan eserler bıraktı. Kı-saca o asırlardır Şialar arasında kulaktan kulağa dola-şan Ehlibeyt (a.s) hadislerin kaynaklarını Masum İmamlara (a.s) ve Resulullaha (s.a.a) dayandıran sağ-lam bir bağdır.

ŞEYH HÜRR-İ AMULİ (R.A) BAŞKALARININ GÖZÜNDE

1-Seyyid Ali Han Medeni onun hakkında şöyle der: "Şeyh Muhammed b. Hasan b. Ali b. Muham-med Hürr-i Amuli seçkin bir şahsiyettir. İlmi kelime-lerle ifade edilmez. Yazdığı değerli eserlerden herkes faydalanmaktadır. Eserleri, adeta yağmur taşıyan bu-lutlar gibi yeryüzüne düşmekte, inci taneleri gibi par-lamakta ve ziynet eşyaları gibi ışıldamaktadır."

2-Allame Emini şöyle der: "O zamane tacının üze-rinde kendini gösteren bir inci, fazilet kaynağı üze-rinde parlayan bir noktadır. Onu tanımaya çalışan herkes onu her alanda söz sahibi ve yetenekli bir usta olarak görür. Ne kadar övülse azdır. O adeta ilmin özü, fazilet ve kemalin tecellisidir."

3-Muhaddisi Kummi şöyle der: "Muhaddislerin şeyhi Muhammed b. Hasan b. Ali Meşgari; Erdemli



Kerim Uçar û 235

bir dahi, agâh bir fakih, takvalı bir muhaddis olmakla birlikte birçok faydalı eseri olan güvenilir ve büyük bir âlimdir."

ŞEYH HÜRR-İ AMULİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI

Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) doğum yeri olan Meşgare'de birçok büyük üstattan faydalandı. Aye-tullah Necef-i Maraşi Şeyh'in huzurundan istifade eden büyük şahsiyetleri ve ondan hadis nakletme izni alan âlimleri nakletmiştir. Biz burada onlardan bazı-larını zikir etmekle yetineceğiz:

1-Hasan b. Ali (r.a), babası. 2-Şeyh Abdüsselam b. Muhammed Hürr (r.a), an-

ne tarafından dedesi. 3-Şeyh Muhammed bin Ali (r.a), amcası. 4-Şeyh Ali bin Mahmud Amuli (r.a), babasının dayısı. 5-Şeyh Zeynuddin (r.a), Şehid-i Sani'nin oğlu. 6-Şeyh Hüseyni Zuheyri (r.a) 7-Seyyid Hasan Hüseyni Amuli (r.a) 8-Şeyh Abdullah Harfusi (r.a) 9-Seyyid Mirza Cezayiri Necefi (r.a) 10-Şeyh Ali (r.a), Şehid-i Sani'nin torunu.

ŞEYH HÜRR-İ AMULİ'NİN (R.A) ESERLERİ

Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) paha biçilmez değerli eserler telif etmiştir. Ömrünü mukaddes İslam dinine, özellikle de hak Ehlibeyt (a.s) mektebine adamıştı.


Çok ağır görevleri olmasına rağmen gelecek nesiller için geriye birçok ilmi eserler bırakmayı ihmal etmedi. Bu değerli eserlerden biri de gerek, âlimler gerekse müçte-hitler için kaynak kitap niteliği taşıyan "Vesailu'ş-Şia" adlı eseridir. Yıllardır ilgi ile mütalaa edilen bu kitabın yanı sıra birçok değerli kitaplar da yazdı.

Onlardan bazıları: 1-el-Cevahiru's-Saniyye fi'l-Ahadisi'l-Kudsiyye 2-es-Sahifetu's-Saniyye min Ed'iyyet-i Ali b. Hüseyin 3-Tefsir'u Vesaili'ş-Şia ila Tahsil-i Mesaili'ş-Şeria 4-Hidayetu'l-Ummeti ila Ahkâmi'l-Eimme (a.s) 5-Men la Yehzaruhu'l-İmam 6-el-Fevaidu't-Tusiyye 7-Amelu'l-Amil 8-Risaletu'n fir-Reddi ala Sufiyye 9-Tevaturu'l-Kuran 10-el-Ahlak Şeyh Hürr-i Amuli'nin (r.a) derin manalar ifade eden

birçok şiiri vardır. Hakikaten o yetenekli bir şairdi. Eh-libeyt'in (a.s) methinde birçok şiirler yazmıştır. Tam olarak yirmi bin beyitlik bir şiir divanı vardır. Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) şiir sanatının tüm incelikle-

rine vakıftı. Örnek olarak; Ehlibeyt (a.s) hakkında yaz-dığı 29 kasidenin tümünde beyitler aynı kafiye ve aynı harflerle bitmektedir. Bir kasidesinde beyitlerin dört yanını tek kelimeyle çevrelemiş, bir başka kaside de kasidenin tamamını elif harfi kullanmaksızın yazmıştır. Bu şiirlerin tercümesi büyük bir uzmanlık istediği için biz sadece bir örnek zikretmekle yetiniyoruz:



Kerim Uçar û 237

Adım her ne kadar Hürr ise de ben Ehlibeyt (a.s) kölesiyim;

Onların eliyle azat olsam da yine köleliklerine dö-nerim.

ŞEYH HÜRR-İ AMULİ'NİN (R.A) SEFERLERİ

Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) 40 yaşına kadar Cebel Amul'da yaşadı. Bu süre içerisinde hac ziyareti için Mekke'ye müşerref oldu. Oradan da Masum İmamla-rı (a.s) ziyaret için Irak'a ardından da İmam Rıza'yı (a.s) ziyaret etmek amacıyla Meşhed'e gitti ve bir müddet orada kaldı. 1087–88 yıllarında bir kez daha hacca müşerref oldu. Gittiği bu seferinde Şiilerin Beytullah'a saygısızlık ettiklerini bahane ederek on-ları öldürüyorlardı. Daha doğrusu Ehlibeyt (a.s) mek-tebine mensup Şiileri katletmek için türlü sebepler bahane getiriyorlardı. Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) bu olayda Mekke'nin ileri gelen şahsiyetlerinden Seyyid Musa b. Süleyman Hasen'nin yardımıyla canını kur-tardı. Yemen yolu üzerinden Irak'a gitti. Şeyh, Alla-me gibi İsfahan'ın büyük âlimleri ziyaret etme şerefi-ne ulaştı. Şeyh, İsfahan âlimleri tarafından özellikle de Allame tarafından büyük bir saygıyla karşılandı. Şeyh, dönemin Safevi hükümdarlarından Şah Süley-man ile de görüştü. Bu görüşme şöyle nakledilmiştir: Şeyh Hürr-i Amuli (r.a), Şahın meclisine girer ve

Şah için yapılan özel yerde oturur. Bir süre sonra meclise katılan Şah, onu kendi yerinde görünce ol-dukça sinirlenir ve yanındakilere; "Bu adam kimdir?"


diye sorar. Şah'a; "Bu Arapların ünlü âlimi Hürr-i Amuli'dir." diye cevap verirler. Şah alaylı bir eda ile Hürr ile eşek arasında ne kadar fark vardır?" diye so-rar. Bunun üzerine Şeyh, (Şah ile arasındaki birkaç adımlık mesafeyi kastederek) "Birkaç adımlık mesafe vardır diye cevap verir. Şeyh Meşhed'e döndüğünde İran Şahı tarafından baş kadılık makamına getirildi.

Kısa sürede oranın âlimlerini bir araya toplayarak tedrise başladı. Dersleri, Ehlibeyt (a.s) ilmine gönül veren âşıklarla dolup taşıyordu. Şeyh adeta şefkatli bir baba gibi onları bağrına basıyor ve eğitimlerine büyük önem veriyordu.

ŞEYH HÜRR-İ AMULİ'NİN (R.A) TALEBELERİ

Çok sayıda tanınmış büyük İslam âlimleri yetiştir-di. Yetiştirdiği talebelerden bazıları:

1-Şeyh Mustafa b. Abdullah b. Seyyar Hubez (r.a) 2-Şeyh Muhammed Rıza (r.a), Şeyh Mustafa'nın oğlu. 3-Şeyh Hasan (r.a), Şeyh Mustafa'nın ikinci oğlu. 4-Seyyid Muhammed b. Muhammed Bakır Hü-

seyni Araci Muhtari Naini (r.a) 5-Seyyid Muhammed b. Muhammed Bedi-i Raze-

vi Meşhedi (r.a) 6-Mevla Muhammed Fazil b. Muhammed Mehdi

Meşhedi (r.a) 7-Seyyid Hasan Hüseyni Amuli (r.a) 8-Mevla muhammed Taki b. Abdülvahhab Este-



Kerim Uçar û 239

rabadi Meşhedi (r.a) 9-Mevla Muhammed Taki b. Dehharkani Kazvini (r.a) 10-Seyyid Muhammed b. Ahmed Hüseyni Gilani (r.a)

ŞEYH HÜRR-İ AMULİ'NİN (R.A)VEFATI Şeyhin kardeşi "ed-Dürru'l-Mesluk" adlı eserinde

onun vefatı hakkında şöyle der: "İlim, amel ve ibadet ehlinin parlak hilali, Şeyhü-

lislam, Şiilerin büyük muhaddisi, ümmetin güvenilir kılavuzu, emin bir âlim, hatip, edip ve yüksek ma-kam sahibi gerçek bir Allah kulu olan fazilet güneşi Şeyh Ebu Cafer Muhammed b. Hasan Hürr-i Amuli'nin (r.a) ölümü 21 Ramazan hicri 1104 tari-hinde gerçekleşmiştir. Merhum Hürr-i Amuli (r.a), İmam Rıza'nın (a.s) türbesi yanında bir yere toprağa verildi. Şeyh benim ağabeyimdi. Mescid-i Kubbenin al-

tında minberin yanı başında ona cenaze namazı kıl-dırdım. Mirza Cafer Medresesinin yanında bulunan Ravza avlusundaki bir odaya defnettik. Şeyh, 72 ya-şında yaşama veda etti.

ALLAME BAHRANİ (R.A) SEYYİD HAŞİM B. SÜLEYMAN

HÜSEYİN BAHRANİ [Ö. H/1107, M/1686]

DOĞUM YERİ VE NESEBİ Seyyid Haşim Bahrani (r.a) on birinci asrın yarı

dönemlerinde o zamanlarda ilim şehri olan Tubli'nin yakın köyü Ketketen'de dünyaya geldi.151 Doğum ta-rihinin ne zaman gerçekleştiği hakkında kesin bilgi-ler olmasa da 1030–1040 hicri tarihleri arasında ol-duğunu tahmin edilmektedir. Temiz ve asil soyu yirmi beş vasıtayla pak Peygamber ailesinden İmam Musa Kazım'a (a.s) ulaşmaktadır.152

Allame Bahrani (r.a) Fars körfezinin güneyinde yer alan ve körfezin incisi sayılan Bahreyn'de dünya-

151-Camiu'l Ensab, s.23, "Muhammed Ali Ruzati." 152-Allame Seyyid Haşim Bahrani, c.3, s.119.

27



Kerim Uçar û 241

ya gelmiştir. Bahreyn İslamiyet güneşinin ilk doğu-şundan beri Müslümanların ve özelikle de Şiilerin merkezi olmuştur. Tarih boyunca oradan büyük fakih ve muhaddisler çıkmış ve İslam dinine hizmet etmiş-lerdir.

Allame Bahrani (r.a) döneminde siyasi, toplumsal, ticari ve tebligat alanlarında bir canlılık yaşanmak-taydı. Bahreyn, İran ve Irak'tan sonra Şiilerin üçüncü ilim merkeziydi.

ALLAME BAHRANİ'NİN İLMİ (R.A) HAYATI Allame Bahrani (r.a) başlangıç ilimlerini doğum

yerinde bitirdikten sonra Necef'e hicret etti. Oradaki büyük fakih ve muhaddislerden istifade ederek içti-hat derecesine ulaştı ve havzanın büyük üstatlarından oldu.

Allame Bahrani (r.a) bir müddet sonra Bahrayin'e dönerek Şeyh Muhammed b. Macid'in vefatından sonra Şiilerin rehberliğini ve taklit mercilik makamı-nı üstlendi.153

Allame Bahrani'nin (r.a) Necef'te istifade ettiği büyük fakih ve üstatlarından bazılar:

1-Şeyh Fahruddin Tarihi Necefi (ö. h.1087) 2-Şeyyid Abdülazim b. Abbas Esterabadi

ALLAME BAHRANİ'NİN ÖĞRENCİLERİ Allame Bahrani yüzlerce öğrenci yetiştirdi. Yetiş-

153-Lu'lu'l Bahreyun, s.66-67, "Şeyh Yusuf Bahrani."


tirdiği öğrencilerden birçoğu o zattan hadis nakletme izni aldı. Öğrencilerinden bazıları:

1-Şeyh Muhammed b. Hasan Hürr-i Amuli (r.a)154 2-Şeyh Mahmud b. Abdüsselam el-Maini (r.a) 155 3-Şeyh Abdullah b. Ali b. Ahmed Bahrani (r.a) 4-Seyyid Muhammed b. Ali Seyfuddin Attar Bağ-

dadi (r.a) 5-Şeyh Ali Mekabi Bahrani (r.a) 156 6-Şeyh Hasan Bahrani (r.a) 157

İKİNCİ HADİS BAHARI Dördüncü ve beşinci asırlar hadis ve telif asrıydı.

Şia âlimleri ortamın müsaitliğinden istifade ederek büyük bir çaba ve zahmetle değerli kitaplar yazdılar. Fakat bir müddet sonra bu parlak dönemler siyasi oyunların kurbanı olarak yok oldu. On birinci asra kadar hiçbir kitap yazılmadı. Bu asırda ortamın yumu-şaması ve Safevilerin hükümete geçmesiyle telif or-tamı sağlandı. Şia âlimleri ortamın müsait olmasından yararlanarak gece gündüz ara vermeden kaybolmaya yüz tutmuş değerli eserleri tekrar ihya ettiler.

Bu asırda Allame Meclisi (r.a) Biharu'l Envar'ı te-lif ederek İslam ve Şia âlemine büyük hizmette bu-lundu.

154-Amelu'l Emel, c.2, s.341. 155-Lu'lu'l Bahreyun, s.75, "Şeyh Yusuf Bahrani." 156-ez-Zerie, c.7, s.79. 157-Allame Seyyid Haşim Bahrani, s.48.



Kerim Uçar û 243

Allame Bahrani'de (r.a) her türlü siyasi faaliyet-lerden uzak durarak kaybolmaya yüz tutmuş Ehlibeyt (a.s) maarifini toplamaya başladı.

Allame Bahrani (r.a) hedefini şöyle anlatıyor: "İl-mi kitapların yok olduklarını gördüm. Bu kitaplar bizden önceki âlimler için büyük kaynak kitaplarıydı. O kitaplardan sadece isimleri kalmıştı. Bekli de bir müddet sonra isimleri de yok olup gidecekti."

Allame Bahrani (r.a) bu hedefle o değerli eserlere el atarak onları tekrar topluma kazandırdı.

O, büyük zat ömrünü hadis toplamaya vakfetmişti.

ÂLİMLER NEZDİNDE ALLAME BAHRANİ İslam âlimlerinin Allame Bahrani hakkında söyle-

dikleri sözlere baktığımızda onun ne kadar büyük bir âlim olduğu anlaşılıyor:

1-Şeyh Yusuf Bahrani onun hakkında şöyle der: "Seyyid Bahrani (r.a), fazil, bilgili ve Şia âleminde benzeri olmayan bir muhaddisti."158

2-Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) şöyle der: "O, temiz, arif, büyük müfessir ve rical üstadıydı."159

3-Şeyh Abbas Kummi (r.a) şöyle der: "Seyyid fa-kih, muhaddis ve büyük bir yazardı."

4-Şehit Murtaza Mutahhari (r.a) şöyle der: Seyyid Haşim Bahrani Şia'nın büyük160 muhaddislerindendi.

158-Lu'lu'l Bahreyun, s.63-64, "Şeyh Yusuf Bahrani." 159-Amelu'l Emel, s.341. 160-Tertibu'l Tehzib kitabının önsözünde.


Allame Bahrani'nin takvası dillere destan olmuştu. Şeyh Muhammed Hasan Necefi "Cevahiru'l Kelam" adlı kitabında adalet ve takva konusunu işlerken Mu-kaddesi Erdebili ve Allame Bahrani'yi örnek gösteri-yor. Allame Bahrani araştırma ve kitap yazmakla meşgulken bile halkın hidayet ve irşadından geri kalmıyordu. Toplumdaki kadılık, kısas ve hadler ko-nusundaki hükümleri uyguluyordu. Sağlam ve temiz yaşantısıyla insanları kemale ulaştırıyordu.

ALLAME BAHRANİ'NİN (R.A) ESERLERİ Allame Seyyid Haşim Bahrani (r.a) çeşitli konu-

larda İslam ve Şia kütüphanesine değerli ve paha bi-çilmez miraslar bıraktı. Kalıcı eserlerınden bazıları:

1-Ulum'u Kuran 2-el-Burhan'u fi Tefsiri'l Kuran 3-Nuru'l-Envar fi Tefsiri'l Kuran 4-Usul-u İtikadat 5-İmamet 6-Mevludu'l Kaim 7-Vefatu'n-Nebi 8-Vefatu'z-Zehra 9-Tertibu'l Tehzib 10-el-Tenbihat fil Fıkh-i 11-Hadis 12-Rical 13-Tarih'u İslam 14-Ravzatu'l Vaizin fi Ahadisi'l Eimmeti't-Tahirin



Kerim Uçar û 245

ALLAME BAHRANİ'NİN (R.A) AİLESİ Allame Bahrani (r.a) temiz ve pak Ehlibeyt (a.s)

soyundandı. Topluma salih ve temiz evlatlar yetiştir-di. Hanımı Şeyh Ali Abdullah b. Hüseyin b. Ali'nin kızıydı.

Seyyid Bahrani'nin çocukları: 1-Seyyid İsa (r.a) 2-Seyyid Muhsin (r.a) 3-Seyyid Muhammed Cavad (r.a) 4-Seyyid Ali161 (r.a) Allame Bahrani'nin (r.a) çocuklarının hayatları

hakkında kesin bir bilgi yoktur. Ancak kendi dönem-lerinin büyük şahsiyet ve âlimlerinden oldukları ke-sindir.

ALLAME BAHRANİ'NİN (R.A) VEFATI Hicri 1107 yılında Bahreyn büyük bir üzüntü ya-

şıyordu. Şia mektebinin güzide âlimlerinden birinin dünyadan ayrılması Şiileri mateme boğmuştu. Hüzün habercisi Bahreyn halkına büyük âlim Seyyid Haşim Bahrani'nin Naim kasabasında vefat haberini getire-rek Şia âlemini yasa boğdu.

Temiz bedeni ihtiramla Tubli'ye getirilerek Masni mezarlığında toprağa verildi.

161-ez-Zeria, c.13, s.92.

ALLAME MECLİSİ (R.A) MUHAMMED BAKIR B. MUHAMMED TAKI B.

MAKSUT ALİ MECLİSİ [Ö. H/1111, M/1690]

DOĞUM YERİ Allame Meclisi ikinci Meclisi diye anılır ve bu

isimle de meşhurdur. Hicri 1037'de İran'ın İsfahan şehrinde dünyaya geldi.162 Allame Meclisi'nin (r.a) ailesi, son asırlarda Şia'nın iftihar ettiği bir aileler-dendir. Bu hanedandan yüze yakın büyük âlim ye-tişmiş ve İslam âlemine hediye etmiştir.

Allame Meclisi'nin (r.a) dedesi büyük ve takvalı âlimlerdendi. Güzel hitabeti ve fesahatinden dolayı ona Meclisi lakabını verdiler.163

Birinci Meclisi diye meşhur olan Allame Meclisi'-nin babası Mevla Muhammed Taki Meclisi (r.a) dö-

162-Allame Bahrani'nin Hayatı, s.94-95. 163-Karnam-i Allame Meclisi, s.145.

28



Kerim Uçar û 247

neminin büyük fakih ve âlimlerindendi. Çeşitli konu-larda kitaplar yazdı. Bu büyük zat İsfahan'ın Cuma imamlığını da yapmaktaydı.

Allame Meclisi'nin, Molla Azizullah ve Molla Abdullah adlarında iki kardeşi Ehlibeyt (a.s) mekte-bini tebliğ için Hindistan'a giderek orada ikamet et-mişlerdir.

Meclisi hanedanını, sadece erkeklerini eğitmekle kalmadı. Erkeklerin yanı sıra hanımları da büyük il-mi makamlara ulaşmışlardır. Allame Meclisi'nin (r.a) dört kız kardeşi vardı. Bu dört kızın hepsi de araştır-macı ve yazardılar. Onların eserlerinden bazılar: Şerh'u Kâfi, el-Müşterakat'u fi'r-Rical, Şerh'u

Şerayiu'l-İslam vb… bu büyük âlime hanımların ko-caları da büyük şahsiyetlerdendiler. O büyük şahsi-yetler şunlardı; Molla Salih Mazenderani, Molla Mirza Şirvani, Molla Ali Esterabadi ve Mirza Mu-hammed Fesfai.

ALLAME MECLİSİ'NİN (R.A) EĞİTİMİ Allame Meclisi (r.a) eğitime dört yaşındayken ba-

basının yanında başladı.164 On dört yaşında büyük fi-lozof Molla Sadra'dan (r.a) rivayet nakletme izni al-dı.165 Büyük üstatların önünde diz çökerek kısa bir zaman zarfında sarf, nahiv, maani-beyan, lügat, ma-tematik, tarih, felsefe, hadis, rical, diraye, usul, fıkıh ve kelam ilimlerinde uzman oldu.

164-Allame Meclisi'nin Hayatı, c.1, s.55. 165-Allame Meclisi'nin Hayatı, c.1, s.55.


Allame Meclisi'nin (r.a) çeşitli ilimlerdeki uzman-lığını açıklamaya gerek yoktur. Çünkü adı içtihat ve fıkıh alanında güneş gibi parlamaktadır. Allame tüm ilimleri kendinde toplayan ender âlimlerdendi. "Biharu'l-Envar" kitabına bakılırsa onun bir dahi ol-duğu anlaşılır.

ALLAME MECLİS'NİN (R.A) ÜSTATLARI Allame Meclisi'nin (r.a) üstatları hakkında elimiz-

de fazla bir bilgi yoktur. Ancak tahminlere doğrultu-sunda şu üstatları zikretmek mümkündür:

1-Molla Muhammed Taki Meclisi (r.a), babası. 2-Allame Hasan Ali Şuşteri (r.a) 3-Emir Muhammed Mümin Esterabadi (r.a) 4-Mirza Cezairi (r.a) 5-Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) 6-Molla Muhsin Esterabadi (r.a) 7-Molla Muhsin Feyz-i Kaşani (r.a) 8-Molla Salih-i Mazenderani (r.a)

ALLAME MECLİSİ (R.A) EĞİTİM KÜRSÜSÜNDE

Allame Meclisi (r.a) babasının ölümünden sonra İsfahan'ın Merkez Camii'inde imamlık yaptı ve öğ-rencilere dersler vermeye başladı. Derslerine binlerce öğrenci katılıyordu. Öğrencilerinden Seyyid Nime-tullah Cezairi şöyle der:

"Yaşının genç olmasına rağmen dersi o kadar gü-zel ve sade bir dille anlatıyordu ki o dönemin âlimle-



Kerim Uçar û 249

rinin hiçbiri onun seviyesinde değildi. İsfahan Cami-i'nde onun gibi konuyu güzel bir dille açık ve anlaşı-lır bir üslupla beyan eden birini görmedim. Allame öğrencilerine ilmin yanı sıra tevazu, ahlak ve zahitlik dersleri de veriyordu. Seyyid Nimetullah Cezairi üs-tadı hakkında şöyle der: "Allah'ı anmakta hiçbir za-man gaflete düşmezdi. Tüm işlerini Allah'a yaklaş-mak ve O'nun rızasını kazanmak için yapardı. Hida-yet İmamlarının (a.s) ziyaretlerine son derece önem verirdi."

Yolculukların güçlükle ve zor şartlarda yapıldığı o dönemlerde defalarca Irak ve Arabistan'daki Masum İmamları (a.s) ziyaret etmiştir. Allame, Safevi hükü-metinin Şeyhülislamlık makamında oturmasına rağ-men yani tüm devlet yetkilerinin emrinde olmasına rağmen gösterişsiz ve sade bir şekilde yaşamıştır.

ALLAME MECLİSİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ Allame Meclisi'nin (r.a) huzurundan binin üzerin-

de talebe ilim tahsil etmiştir. Bunların birçoğuna nak-letme izni de vermiştir. Onlardan bazıları:

1-Seyyid Nimetullah Cezairi (r.a) 2-Mevla İbrahim Ciylani (r.a) 3-Mevla Muhammed İbrahim Bevatani (r.a) 4-Mirza İbrahim Hüseyni Nişaburi (r.a) 5-Mevla Muhammed Bakır Cizi (r.a) 6-Muhammed Rıza Erdebili (r.a) 7-Muhammed Yusuf Kazvini (r.a) 8-Molla Muhammed Kazım Şuşteri (r.a)


9-Muhammed Tahir İsfahanî (r.a) 10-Molla Muhammed Bakır Lahici (r.a) 166

ALLAME MECLİSİ'NİN (R.A) ÇALIŞMALARİ Şia âlimleri tarih boyunca maruz kaldıkları siyasi

baskılara ve mahrumiyetlere rağmen büyük zahmet-lere katlanarak geriye çok kıymetli eserler bırakmış-lardır. Onlar tüm zorluklara katlanarak Şiilik fidanını kanlarıyla sulayıp Resul-i Ekrem'in (s.a.a) ve Ehli-beyt'in (a.s) değerli miraslarını bizlere ulaştırmışlar-dır. Bu arada Allame Meclisi (r.a) baskıların azaldığı ve ortamın müsait olduğu bir zamanda Safevi şahla-rının kendilerini Şia olarak tanıtmaları ve Ehlibeyt'e (a.s) mensup olduklarını iddia etmelerinden faydala-narak Şia'nın en büyük hadis ansiklopedisini o dö-nemde yazarak büyük bir hizmet sunmuştur.

Allame Meclisi (r.a), Ahbariler ve Usulcüler ara-sında orta bir yol seçmişti. Büyük bir muhaddis ol-masına rağmen akli ilimlere de özel bir ilgisi vardı. Allame Meclisinin yapmış olduğu en büyük hizmet-lerden biri de Şia kitaplarını çoğaltarak düşmanlar ve bağnazların tehlikelerinden korumaktı. Öğrencilerini yazmaya teşvik ederek Şia kaynak kitaplarını çoğalt-tı. Safevi padişahı Şah Süleyman tarafından İsafa-han'da Şeyhülislamlık makamına atandı. Şeyhülis-lamlık makamı o günün en yetkili ve yüksek dini makamıydı. Allame bulunduğu makam itibariyle halk arasındaki davaları çözüyordu. Tüm dini işler

166-Allame Meclisi'nin Hayatı, c.2, s.4.



Kerim Uçar û 251

direkt olarak onun eliyle uygulanıyordu. Zekât, hu-mus, adak vs. gibi dini vergiler ona verilirdi. Şeyhü-lislam, yoksul ve kimsesizlerin sorunlarıyla yakından ilgileniyordu. İşin ilginç yanı şudur ki Allame, bu makamları Şahın ısrar ve istirhamlarıyla kabul etmiş-tir. Şah o toplantıda birkaç kez "rica ediyorum, istir-ham ediyorum" gibi cümleler kullanmıştı. Allame ömrünün sonuna kadar bu makamda kaldı.

ALLAME MECLİS'NİN (R.A) ESERLERİ Allame çok bereketli bir ömür geçirdi. Onca uğraş

ve meşguliyetine rağmen Arapça ve Farsça dillerinde yüzden fazla değerli ve paha biçilmez eserler yazdı.

Yazdığı eserlerden bazıları: 1-Biharu'l-Envar (Hadis kitabı 110 cilt) 2-Mir'atu'l-Ukul (Usul-u-Kâfi Şerhi 26 cilt) 3-İtikadat (750 satırlık bu eseri bir gecede yazılmıştır.) 4-Hakku'l-Yakin 5-Aynu'l-Yakin 6-Hilyetu'l-Muttakin 7-Hayatu'l-Kulub 8-Celau'l-Uyun 9-Zadu'l-Maad 10-Rebiu'l Esabi Allame seferlerinde hiçbir zaman keskin silah ka-

lemini yanından ayırmıyordu. Biharu'l-Envar'ın 22. cildini Necef'e ziyaret seferinde yazmıştır. İmam Rı-


za'nın (a.s) ziyaretinden döndükten sonra İmam Rı-za'nın hutbesi, tercümesi ve Ciyze-i Receb kitabını yazdı.

ALLAME MECLİS'NİN (R.A) VEFATI Allame Meclisi (r.a) 73 yıl etrafına ışık tuttuktan

sonra 27 Ramazan hicri 1111 yılında İsfahan'da vefat etti. İslam dünyası onun ölümüyle büyük bir ilim kaynağından mahrum kaldı.

Pak bedeni İsfahan'daki Mescid-i Camii'de mer-hum babasının yanına defnedildi.



SEYYİD NİMETULLAH B. CEZAİRİ (R.A)

SEYYİD MİMETULLAH B. ABDULLAH CEZAİRİ [Ö. H/1112, M/1691]

DOĞUM YERİ Seyid Nimetullah (r.a) hicri 1050 yılında Basra'nın

Sebagiye bölgesinin Teraf kasabasında dünyaya gel-di.167

13 yaşına kadar Sebagiye İlimler Havzasında eği-tim aldı. Daha sonra kardeşi Seyyid Necmuddin ile birlikte Şiraz'a giderek Şeyh Cafer Bahrani'nin yar-dımıyla Mesuriyye medresesinde tahsile başladı.168

Hayat şartları ve fakirlik Seyyid Nimetullah'ı tah-silden alıkoyarak tashih ve haşiye yazmaya yönlen-dirdi. Seyyid sabahlara kadar çalışıyor ve sabah na-mazından sonra biraz uyuyarak öğleden sonra da üs-

167-Tuhfetu'l Âlem, s.53, "Abdüllatif Şuşteri" 168-Envaru'n-Numaniye, c.4, s.302-307.

29


tatlarından birinin dersine katılıyordu. Seyyid o günlerini şöyle naklediyor: ''Öğle nama-

zından sonra kalkıp derse gidiyordum. Yoksul oldu-ğumuz için çoğu zaman ekmek alamıyordum. Bu yüzden akşama kadar aç kalıyordum. Kendimi o ka-dar derse veriyordum ki açlığımı bile hatırlamıyor-dum. Ancak daha sonra yemek yiyip yemediğimi dü-şündüğümde yemediğimi anlıyordum.''

Seyyid yaz-kış demenden çalışıyordu. Her mev-sim onun için ders mevsimiydi. Seyyid Şiraz kışla-rından birini şöyle anlatıyor: ''Yine bir kış mevsimi dersim vardı. Sabah namazından sonra haşiye yaz-makla meşguldüm. Havanın soğukluğu bir taraftan ve fazla yazı yazmam diğer bir taraftan ellerimin çat-lamasına ve kanamasına sebep oluyordu. Bu durum tam üç yıl devam etti.''

Bazen Seyyid'in fakirliği öyle bir hadde geliyordu ki bir lokma ekmek almaya bile para bulamıyordu. Seyyid açlığa katlanıyor ancak ders çalışmak için bir çırağın yokluğuna dayanamıyordu. Ders çalışmak için ay ışığı ve mescit lambasından yararlanıyordu. Şiraz'ın bu kadar zorluklarının yanı sıra güzel bir

havası ve yeşilliği vardı. Seyyid bazen şehirden uzaklaşarak birkaç günlüğüne bahçelerde istirahata çekiliyordu. Dinlendikten sonra tekrar derslerine de-vam ediyordu.

Babasının mektupları sonunda Seyyid'i Sebage'ye geri getirdi. Babası Seyid'in vatanında kalması için onu amcasının kızıyla evlendirdi. Evliliğinin üzerin-



Kerim Uçar û 255

den 20 gün geçmişti. Seyyid Şiraz'ı unutmuştu. An-cak Cezari âlimlerinin biriyle karşılaşması ve onun buyrukları Seyyid'in içindeki ilim aşkını tekrar ateş-ledi. Seyyid evine gelerek aynı gün Şiraz'a gitti.169 Ancak Şiraz medresesinin yanması ve üstatlarının tavsiyesi üzerine İsfahan'a gitti.

SEYYİD NİMETULLAH CEZAİRİ'NİN (R.A) ŞİRAZ'DAKİ ÜSTATLARI

1-Şeyh Cafer Bahrahi (r.a), (ö. 1091) 2-İbrahim b. Molla Sadra (r.a) 3-Şah Takiyuddin Şirazi (r.a) 4-Seyyid Hişam b. Hüseyni İhsai (r.a) 5-Şeyh Salih b. Abdülkerim Kuzkuzai (r.a) 170 Seyyid Nimetullah İsfahan'da birçok büyük fakih

ve muhaddisin dersinden istifade etti. Derslerinden faydalandığı üstatlarından bazıları:

1-Seyyid Muhammed Mirza Cezairi (r.a) 2-Mirza Rafiuddin Muhammed b. Haydar

Tabatabai (r.a) 3-Şeyh İmaduddin Yezdi (r.a) 4-Muhakkik-i Sebzivari (r.a) 5-Şeyh Ali Muhammed Amuli (r.a) 171 6-Şeyh Hürr-i Amuli (r.a) 172 7-Şeyh Hüseyin b. Cemaleddin Hansari (r.a)

169-Nabiga-i Fıkh-i Hadia, s.125. 170-Nabiga-i Fıkh-i Hadia, s.129. 171-Kısasu'l Ulema, s.438. 172-Riyazu'l Ulema, s.56-256.


8-Mir İsmail Hatun Abadi (r.a) 9-Molla Muhsin Feyz-i Kaşani (r.a) 10-Allame Muhammed Bakır Meclisi (r.a) Seyyid'in (r.a) İsfahan'da maddi durumu biraz ol-

sun düzelmişti. Artık önünde hiçbir engel kalmamış-tı. Rahat bir şekilde tahsil hayatına devam etti. Seyyid şöyle naklediyor:

''Allame Meclisi Biharu'l Envar'ı telif ederken ge-ce gündüz onunla beraberdim. Açık ve net olmayan bazı hadisleri tartışarak çözüyorduk. Allame bazen beni uykudan kaldırıyor ve birlikte zor olan hadisleri çözüyorduk."

Seyyid'in Allame ile beraberliğinin üzerinden 4 yıl geçmekteydi. Mirza Taki Devletabadi'nin yaptırdığı medrese bitmiş ve Seyyid orada ders vermeye başla-mıştı.

Cezayir güneşi Devletabadi Medresesi ufuklarında doğmaya başladı. Kısa bir zaman zarfında medrese uzaktan ve yakından gelen ilim âşıklarıyla doldu.

Seyyid'in ders merakı ve ilim aşkı fazla sürmedi. Göz ağrıları genç üstadı faaliyetlerinden geri koydu. Tüm ilaç tedavileri ve doktor tavsiyelerine rağmen Seyyid'in hastalığına bir çare bulunamadı.

Seyyid aradığı doktoru sonunda bulmuştu. Kardeşi Necmuddin'e; "Irak'a gidip şifamı oradan almak isti-yorum" dedi. Ziyaret hasretiyle tutuşan kardeşi de; "Bende seninle gelmek isterim" dedi. İki kardeş bir-likte Irak'a doğru yola koyuldular.



Kerim Uçar û 257

Küçük kafile Ehlibeyt'i (a.s) ziyaret etmek aşkıyla yolculuğun tüm sıkıntılarına göğüs gererek sonunda Samerra'ya vardılar. Seyyid Samerra'daki Masum İmamları (a.s) ziyaret ettikten sonra sırasıyla Kazı-meyn'e sonra Kerbela'ya ve arından da Necef'e gitti. Her masumun mübarek türbesinden bir miktar toprak alarak suyla karıştırıp gözlerine sürdü. Genç üstat sa-hip olduğu kalp sefası ve ihlâsı ile şifa bularak Devletabad Medresesine geri döndü.

Seyyid Irak dönüşü Basra hâkimi Hüseyin Şah'ın emri üzerine tutuklanarak zindana atıldı. Ailesini kardeşiyle birlikte İsfahan'a gönderdi. O sıralar Basra hâkimi Osmanlılarla büyük bir sorun yaşıyordu. Bas-ra kalesi Osmanlıların eline geçtikten sonra Seyid dört ay zindanda kaldıktan sonra serbest kalarak İs-fahan'a hareket etti. Hüzün ve matem bulutları Seyyid'in üzerine çöktü. Kardeş acısıyla mateme bü-ründü. Seyyid, yaşadığı acıyı dindirmek amacıyla İmam Rıza'nın (a.s) ziyaretine gitti.

Ziyaret dönüşü Sebzivar şehrinde hastalandı. Ya-kalandığı hastalığa ve ağır yolculuk koşullarına kat-lanarak İsfahan'a geldi.

1079 yılında Horasan hâkimi Fethali Şah'ın dave-tini kabul ederek Şuşter'e gitti. Seyyid fırsattan isti-fade ederek kısa bir zamanda medreseler, mescitler yaptırdı ve mektebi tebliğ eden talebeler yetiştirdi. Yetiştirdiği talebeleri dini ve mektebi yaymak ve an-latmak amacıyla etraflara gönderdi. Kısa bir zamanda Seyyid'in bu faaliyetleri Şah Süleyman Safevi'ye


ulaştı. Şah Süleyman zaman kaybetmeden Seyyid'i o bölgenin Şeyhülislamlık makamına atadı.

SEYYİD NİMETULLAH CEZAİRİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Seyyid birçok öğrenci yetiştirdi. Yetiştirdiği öğ-rencilerinden bazıları:

1-Ebu'l Hasan İsfahanî (r.a) 2-Ebu'l Hasan Şuşteri (r.a) 3-Şeyh Muhiddin Amuli (r.a) 4-Fethullah b. Elvanı Ka'bi (r.a) 5-Gazi İnayetullah Şuşteri (r.a) 6-Şeyh Muhammed el-Zebiri (r.a) 7-Şeyh Muhammed Alemu'l Huda Kaşani (r.a) 8-Şeyh Hüseyin Neccar Şuşteri (r.a) 173

SEYYİD NİMETULLAH CEZAİRİ'NİN (R.A) ESERLERİ

Seyyid yaklaşık 55 konuda değerli ve paha biçil-mez eser yazdı. O değerli eserlerden bazıları:

1-Enisu'l Ferid fi şerhi'l Tevhid 2-Riyazu'l Ebrar fi Menakib-ul Eimme 3-Ukudu'l Mercan fi Tefsiri'l Kuran 4-Müşkülatu'l Mesail 5-Nevadiru'l Ahbar 6-en-Nuru'l Mubin fi Kısasi'l Enbiya-i vel Mürselin174

173-Keşfu'l Esrar, s.68-103. 174-Keşfu'l Esrar, s.106.



Kerim Uçar û 259

7-Hidayetu'l Mubin ve Tuhfetuhu 8-Tuhfetul Esrar fil Cemi Beyn'el Ahbar

SEYYİD NİMETULLAH CEZAİRİ'NİN VEFATI

62 yaşındaki büyük taklit mercii Huzistan seferin-de hastalandı. Dinlenmek için Cayder denilen bir menzilde konakladılar. Seyyid ölüm yatağına düşmüş ve ebedi yolculuğuna hazırlanmıştı. O kutsal torak-larla şifa bulan gözlerini 22 Şevval hicri 1112'de bir cuma akşamı hayata yumdu. Şuşter yolcuları taklit mercilerinin temiz bedenini Cayder'de toprağa verdi-ler.

BAHRANİ SAHİB-İ HADAİK (R.A) YUSUF B. ŞEYH AHMED BAHRANİ

[Ö. H/1186, M/1765]

DOĞUM YERİ Yusuf Bahreyni Mahuz kasabasında ilim ehli ve

mümin bir ailede dünyaya geldi. Babası Şeyh Ahmed ve dedesi o bölgenin ileri ge-

len tanınmış âlimlerindendi. Yusuf, dedesi Şeyh İbrahim'in yanında okuma

yazma ve Kuran okumayı öğrendi. Zamanın meşhur fıkıh, akli ilimler, hadis ve matematik üstadı olan ba-basının dersleriyle İslami ilimlerle tanıştı. Yusuf, bü-yük bir arzu ve istekle dini ilimler tahsiline başla-dı.175 Ancak bu durum fazla devam etmedi. Haricile-rin Bahreyn'e saldırısı ve Şiilerin katliamı Yusuf ve onun gibilerini Katif'e hicret etmeye zorladı. Yusuf, Katif'in Şahur kasabasına yerleşerek orada tahsiline

175-Lu'lu'l Bahreyn, s.442.

30



Kerim Uçar û 261

devam etti. Sıkıntılı ve acı dolu günler unutulmadan hicri 1131'de Nasibiler ve Haricilerin vahşice saldırı ve katliamları tekrar başladı. 24 yaşından olan Yusuf, bu katliamda babası Şeyh Ahmed'i kaybederek ede-rek ailesinin sorumluluğunu üstlendi. Bir yandan Bahreyn'deki küçük hurma bahçesinde çalışıp ailesi-nin geçimini sağlıyor diğer taraftan da tahsiline de devam ediyordu. Aradan iki yıl geçmişti. Yusuf (r.a) dimdik duran hurmalardan acılar karşısında durmayı öğrenmişti. Tüm sıkıntılara göğüs gererek ailesinin geçimini ve tahsilini bir arada sürdürüyordu. Altı yıl Bahreyn'de Şeyh Ahmed b. Abdullah Biladi'nin ders-lerine katıldı.

Yusuf (r.a) hacdan döndükten sonra Katif'te iki yıl ikamet etti. Bu zaman zarfında büyük üstat Şeyh Hü-seyin Macuri'nin yanında Şeyh Tusi'nin Tehzib kita-bını okudu. Fakat o maddi imkânsızlıkları nedeniyle tekrar Bahreyn'e dönmek zorunda kaldı. Artık Yusuf-'un kardeşleri büyümüş ve ailelerinin geçimlerini sağlayacak yaşa gelmişlerdi. İlim aşığı Yusuf (r.a) Şiraz'a hicret ederek orada büyük üstatlardan istifade ederek öğrenci yetiştirmeye başladı. Yusuf, 40 yaşına basmıştı. O Şiraz'ın Cuma İmamı olmuştu. Anne ve kardeşlerini Şiraz'a getirerek onlarla beraber 14 yıl orada ikamet etti. Şiraz'daki bu mutluluk tablosu fazla sürmedi. Hic-

ri 1156'da Naimdan Han'ın Şiraz'ı işgal edip büyük küçük demeden yediden yetmişe herkesi katliam et-mesi Şeyh Yusuf'u (r.a) hicret etmeye zorladı. Anne ve kardeşlerini Bahreyn'e göndererek kendisi de


Fesa'ya gitti. Oraya gittikten bir süre sonra evlendi ve orada 8 yıl kaldı.

Fesa diğer yerlere göre daha sakin ve huzurlu bir yerdi. Şeyh Yusuf (r.a) bu fırsattan istifade ederek büyük bir işe başladı. Ömrünün ve zahmetlerinin se-meresi olan, müçtehitlerin ders kürsülerinde istifade ettiği fıkıh kitabı "el-Hedaiku'l-Nazire fi Ahkâmil-İtreti't Tahire" kitabını yazdı. Bu kitaptan sonra Şeyh Yusuf (r.a) "Sahib-i Hedaik" olarak meşhurdur.

Naimdan Han hicri 1164'te Fesa'yı da işgal edince halk şehri terk ederek dağlara sığındı. Bu işgalde Sahib-i Hedaik'in birçok değerli eseri ve notları yakı-larak yok edildi. Sahib-i Hedaik İstihbanat'a gitti. Orada kısa bir müddet kaldıktan sonra İmam Rıza'yı (a.s) ziyaret etmek için Meşhed'e ve Hz. Masume'yi de ziyaret etmek için de Kum'a gitti. O mukaddes top-raklardaki ziyaretleri tamamladıktan sonra Behbehan'a oradan da usulcüler ve içtihatçıların merkezi Necef İlimler Havzasına ardından da Ahbarilerin merkezi sayılan Kerbela İlimler Havzasına gitti.176

FEDAKÂRLIK AYNASI Vahid-i Behbahani adıyla tanınan Ayetullah Mu-

hammed Bakır b. Muhammed Ekmel İsfahani hicri 1159'da Kerbela İlimler Havzasına giderek Ahbari-lerle ilmi mücadeleye başladı. Birkaç gün Sahib-i Hedaik'in derslerine katıldı. Bir gün İmam Hüseyin-'in (a.s) türbesinde ayağa kalkarak yüksek sesle öğ-

176-Mukaddimetu'l Fahire, s.191-194.



Kerim Uçar û 263

rencilere hitaben şöyle dedi: ''Ben sizlere Allah'ın hüccetiyim; Eğer Şeyh Yusuf üç gün ders kürsüsünü bana verirse sizlere hücceti tamamlarım." Sahibi Hedaik, ders kürsüsünü Vahid-i Behbehani'ye teslim etti. Üç gün sonra öğrencilerin üçte ikisi Ahbarilik inancından vazgeçerek Vahidi Behbehani'nin öğren-cisi oldular.

Merhum Muhaddisi Kummi Fevaidu'r-Razaviyye kitabında İmam Hüseyin'in (a.s) türbesinde görev yapan birinden şöyle naklediyor: ''Türbenin işleriyle meşguldüm. Akşam olmuş, türbenin kapılarının ka-patılma emri verildi. Vahidi Behbehani ve Şeyh Yu-suf'un ilmi bir konu üzerinde bahsettiklerini gördüm. Birlikte türbenin avlusunda yürüyor ve bahislerine devam ediyorlardı. Türbe boşalmış, içeride kimse kalmamıştı. Kapıları kapatmak zorundaydık. Bu iki zat türbenin dışına çıktılar. İlmi bahislerine devam ediyorlardı. Ben kapıları kapatıp evime gittim. Sabah ezanından önce kapıları açmaya geldiğimde o iki za-tın ilmi bahislerinin devam ettiğini gördüm.

Vahidi Behbehani Ahbariler karşısında sağlam bir kale gibi durdu. Kerbela İlimler Havzasının büyük taklit mercii Şeyh Yusuf Behrani, Vahidi Behbeha-ni'nin sunduğu ilmi delillere teslim oldu. Ahbarilik inancını bir kenara bırakarak usulcüler safına katıldı. Şia âlimleri tarih boyunca sorunlara duyarlı dav-

ranmış ve gereksiz yere kibre kapılmamışlardır. Bir-birlerine karşı son derece saygılı davranmışlardır. Hiçbir zaman bağnazlık akıllarının önüne geçemedi.


Devamlı dini ve ilmi en güzel şekilde anlayıp tebliğ etme düşüncesinde olmuşlardır. Hatalarını gördükle-rinde kabul ederek o hatalarından vazgeçmişlerdir. İşte o büyük zatlardan biri de Şeyh Yusuf Behra-ni'ydi. Oda diğer büyük âlimler gibi hatasını görüp kabullendi.177

ŞEYH YUSUF BAHRANİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Sahib-i Hedaik uzun yıllar tedris ederek birçok öğ-renci yetiştirdi. Onlardan bazıları:

1-Mirza Ebu'l Kasım Giylani (r.a), Mirza-i Kummi. 2-Seyyid Mehdi Tabatabai (r.a), Bahrü'l Ulum. 3-Molla Mehdi Neragi (r.a) 4-Seyyid Ali Tabatabai (r.a) 5- Ebu Ali Hairi (r.a) 178

ŞEYH YUSUF BAHRANİ'NİN (R.A) ESERLERİ

Sahib-i Hedaik çeşitli dallarda önemli ilmi eserler kaleme almıştır. Eserlerinden bazıları:

1-Erbeun hadisen fi Fezail'i Emiri'l-Muminin 2-el-Hedaiku'n-Nazire fi Ahkâmi'l-İtreti't Tahire (25 cilt) 3-Enisu'l Musafir 4-el-Cem'u beyne Fatimeteyn

177-Vahidi Behbehani (Ali Devani s.123-124. 178-Mukaddimetu'l Fahire, s.135-136.



Kerim Uçar û 265

5-Lu'lu'l Bahreyn 6-Mi'racu'n-Nebiyye 7-en-Nefahatu'l Melekutiyye 8-Keşkülü Bahrani (3 cilt) 9-el-Hutbe (Şiraz'daki konuşmaları)179

ŞEYH YUSUF BAHRANİ'NİN (R.A) VEFATI Sahib-i Hedaik hayatı boyunca birlik ve beraberli-

ğin öncüsü olmuştur. Ölünceye kadar vahdet nidasını yükseltti. Vahidi Behbehani ile görüş farklılıkları olmasına rağmen canaze namazını Vahidi Behbehani'nin kıldırmasını vasiyet etti. O büyük zat 79 yaşında hicri 1186'da ebedi yurduna göç etti. Te-miz bedeni İmam Hüseyin'in (a.s) türbesine defne-dildi.180

179-Mukaddimetu'l Fahire, s.180-301. 180-Vahidi Behbehani, s.124.

VAHİD BEHBEHANİ (R.A) MUHAMMED BAKIR B. İKMAL VAHİDİ

BEHBEHANİ [Ö. H/1205, M/1784]

DOĞUM YERİ Muhammed Bakır hicri 1118 yılında İsfahan'da

dünyaya geldi.181 Babası dönemin müçtehitlerinden ve Şeyh Tusi'nin torunlarındandı. Annesi Allame Muhammed Taki Meclisi'nin damadı Molla Salih Mazenderani'nin torunlarındandı.182 Muhammed Ba-kır (r.a), böyle ilim ehli bir hanedanda dünyaya geldi.

TAHSİL DÖNEMİ Muhammed Bakır küçük yaşta babasını kaybetti.

Siyasi durumların kötüleşmesiyle Muhammed Ekmel ailesi hicri 1135 tarihinde Necef'e hicret etti.183 O,

181-Fevaidu'l Razaviyye, s.404. 182-Kısasu'l Ulema, s.157. 183-Vahidi Behbahani, s.112-151.

31



Kerim Uçar û 267

mukaddes ve emniyetli Necef şehrinde Seyyid Mu-hammed Tabatabai Burucerdi ve Seyyid Sadruddin Kummi gibi büyük fakihlerin derslerine katılarak il-mini geliştirdi. Üstadı Seyyid Muhammed Tabatabai Burucerdi öğrencisindeki zekâyı ve yeteneği görünce kızını onunla evlendirdi.184

Muhammed Bakır (r.a), gün geçtikçe ilmi kariye-rini ilerletiyor, büyük üstatlar ve fakihler safında yer alıyordu. Yılmak bilmeyen Muhakkik ilahi vazifesini ifa etmek için Necef'ten doğum yeri olan Behbehan'a gitti. O dönemlerde Behbehan'da iki türlü inanç yay-gındı:

a)-Ahbariler b)-Kanevatiler Ahbariler ve Kanevatiler arasında eskiden beri sü-

re gelen bir kin ve düşmanlık vardı. Bu büyük fakih Behbehan'a geldiğinde Kanevatiler mahallesinde ikamet ederek cemaat namazı ve Ehlibeyt (a.s) kültür ve ahlakını tedris etmeye başladı. Seyyid yöre halkı-nın isteği üzerine Mescid-i Emir İbrahim-i ilim mer-kezi yaptı. Vahid Behbehani (r.a) birçok bölgeyi hi-dayet nuruyla aydınlatarak öğrenciler yetiştirdi. Gece gündüz yılmadan eşsiz bir mücadale örneği göstere-rek iki grup arasındaki buzları eritti. Ahbarilik inan-cının kökünü tamamıyla bölgeden silip yok etti. Fa-kat bu o kadar da kolay olmadı. O büyük zat ömrü-nün en güzel baharı olan ilk 30 yılını bu yolda sarfetti. Behbehani (r.a) ilahi vazifesini başarıyla ifa

184-Vahidi Behbehani, s.112-151.


ettikten sonra Ahbarilerin Necef ve Kerbela'da baş göstermesiyle onlarla mücadele etmek için oraya hic-ret etti. Bu büyük müçtehit birkaç gün Necef fakihle-rinin derslerine katılarak istifade edemediğini görün-ce şehitler diyarı Kerbela'ya gitti. O dönemlerde Kerbela çok hassas dönemlerini geçiren Kerbela Ahbarilerin merkezi konumundaydı. Usul dersleri orada haram edilmişti. Behbehani (r.a) Ahbarilerin itikatlarını detaylı bir şekilde öğrenmek için Ker-bela'nın meşhur üstatlarından olan Şeyh Yusuf Beh-rani'nin (r.a) derslerine katıldı. Ancak onunda Ahbari olduğunu görünce derslerine katılmadı. Hidayet me-şalesi Vahidi Behbehani (r.a) ders ve tedrisin müsait olduğu bir ortama hicret ederek öğrenci yetiştirmek istiyordu. Dolayısıyla Kerbela'yı terk etmek istiyor-du. Fakat gördüğü sadık rüyayla bu düşüncesinden vazgeçti. Bu büyük fakih bir gece rüyasında İmam Hüseyin'i (a.s) görür, İmam Hüseyin ona rüyasında şöyle buyurur: ''Şehrimden gitmene razı değilim. ''Vahidi Behbehani (r.a) Kerbela'nın mahalle mescit-lerinden birinde cemaat imamı olarak halkı hidayet ve irşada başladı.

Bu büyük fakih Ahbariler karşısında sessiz kala-mazdı. Ama nereden ve nasıl başlamalıydı?

Bu önemli soruya şöyle cevap verdi: ''İşe en ba-şından başlamlıyım. Ahbarilerin büyük üstadı Şeyh Yusuf'la uygun bir zamanda tartışma ortamını yarat-malıyım.'' Bu düşüncesi gördüğü sadık rüyayla güç-lendi. Behbehani üstadı Şeyh Yusuf'un evine giderek dedi: ''Bu gece rüyamda İmam Hüseyin'i (a.s) gör-



Kerim Uçar û 269

düm; bana ''Tırnağını kısalt'' diye buyurdu. Uykudan uyandığımda rüyayı şöyle tabir ettim:

"Tırnağını kısaltmaktan maksat Ahbarilik inancını yok etmek ve onlarla tartışmaktır. Bu konuda seninle tartışmaya geldim.'' Ahbarilerin üstadı bu teklifi ka-bul etti. Tatrtışma toplantıları kuruldu ve günlerce münazara ettiler.

ALLAH'IN HÜCCETİ Uzun tartışmaların sonucunda Şeyh Yusuf, Vahid

Behbehani'nin delillerine teslim olarak Behbehani ile beraber Ahbarilik inacını yok etmeye dair söz verdi. Bu anlaşmadan sonra öğrenciler ve İmam Hüseyin (a.s) ziyaretçileri hayretler içerisinde kaldılar.

Bir gün fakihler üstadı Behbehani (r.a), İmam Hü-seyin (a.s) türbesinde halka yüksek sesle şöyle ses-lendi: ''Ey millet! Ben, sizlere Allah'ın hüccetiyim.'' Araştırmacılar ve öğrenciler her taraftan üstadın etra-fına toplanarak: ''Ne istiyorsun?'' diye sordular.

Bu büyük muhakkik, Şeyh Yusuf'tan ders kürsü-sünü ve ögrencilerini bana vermesini istiyorum.

Öğrenciler bu önemli haberi Şeyh Yusuf'a haber verdiler. O, Vahidi Behbehani'nin haklı olduğunu bildiği için tedris kürsüsünü ona verdi. Vahidi Behbehani Şeyh Yusuf'un yerine oturarak tedrise başladı. Kısa bir zamanda birçok öğrenciyi doğru yo-la hidayet ederek Şeyh Yusuf'un beğenisini kazandı. Vahidi Behbehani Ahbarilerin kökünü kazımak için Şeyh Yusuf'un cemaat namazlarına katılmayı yasak-


layarak haram ilan etti. O büyük zat ise canla başla Vahidi Behbehani'nin buyruğuna kulak vererek na-maz kıldırmadı. Şeyh Yusuf'un taraftarları bu duru-ma itiraz ederek Şeyh'e karşı çıktılar. Şeyh onlara Şöyle dedi: ''O şer'i görevine amel ediyor. Benim şer-'i vazifem de onun sözlerine itaat etmemdir. Herkes kendi şer'i teklifine amel etmelidir." 'Vahidi Behbehani, Şeyh Yusuf'un da yardımıyla Kerbela'da Ahbarilik inancını kökünden kazıyarak yok etti. Kerbela İlimler Havzasının büyük üstadı Şeyh Yusuf, hicri 1187'de vefat etti.185 Şeyh ile Vahidi Behbehani samimi bir dosttular. Bunun açık kanıtı ise, Şeyh Yu-suf'un Behbahani'yi kendi cenazesine namazını kıl-dırmasını vasiyet etmesidir.186

VAHİD BEHBEHANİ'NİN (R.A) SİRESİ Kerbela fakihinin gösterişsiz ve fakirhane bir ya-

şamı vardı. Fakirlerle oturup kalkmayı ve onlara yar-dım etmeyi çok seviyordu. Namazı isticari (para kar-şılığı kılınan namaz) kılarak Mirzai Kumi (r.a) gibi fakir öğrencilerine yardım ediyordu. Bir kış mevsi-minde hanımı o zata kışlık bir cübbe diker. Behbe-hani (r.a), onu omuzlarına atarak mescide doğru ha-reket eder. Yolda fakir bir adam karşısına dikilerek; "Efendim başımı örtecek bir şeyim yok, başım üşü-yor, benim şu halime bir çare düşünün." Der. Vahidi Behbehani (r.a) adamın durumuna baktı ve şöyle de-

185-Fevaidu'l Razaviyye, s.715. 186-Fevaidu'l Razaviye, s.407.



Kerim Uçar û 271

di; "Bıçağın var mı? Adam: ''Evet, var dedi." Üstat bıçakla yeni cübbesinin astarını keserek ona verdi. Eve döndüğünde bu durumu gören hanımı, ''Efendim, ben bunu dikmek için zahmet çektim, bunu neden kestin? dedi.

Vahidi Behbehani (r.a) kendisine dikkat ettiği gibi ailesinin de giyim kuşamına dikkat etmekteydi. Bir gün evde hanımlardan birinin dikkat çekici, renkli ve yeni bir elbise giydiğini görünce yanındakine bu hanım kimdir? Diye sorar. Yanındaki: "Efendim, gelininizdir dedi; Abdülhüseyin bey ona yeni bir elbise almış."

Üstat sinirli bir şekilde oğluna dönerek bir daha böyle bir şeyin tekrarlanmamasını ister. Bunun üze-rine oğlu Abdülhüseyin şu ayeti okur: ''De ki, kim Allah'ın kulları için yarattığı süsleri haram etti?'' Üstat; "Bende bu ayeti biliyorum, ancak etrafımızda-ki fakirler bizim bu sade yaşantımızı gördüklerinde teselli buluyorlar" dedi.

Vahidi Behbehani'nin torunlarından biri şöyle nak-lediyor: ''Hayatı boyunca dünya malı biriktirmek için bir çaba sarfetmedi. Belki de döneminin dinar ve dir-hem çeşitlerinden de haberdar değildi. Zenginlerle oturmaktan kaçınıyor ve fakirlerle oturup kalkardı.''

Bu büyük üstat hediye kabul etmiyordu. Öğrenci-lerinden hediye yerine derslerine iyi çalışıp, araştır-malar yapmalarını isterdi. Öğrencilerinden biri şöyle naklediyor:

''Kerbela'da üstadın huzurundan istifade ederken tacirlerden biri üstada cübbelik bir parça hediye ge-


tirdi. Tacir, üstadın hediye kabul etmediğini de duy-muştu. Yanıma gelerek benden bu hediyeyi üstada vermemi istedi. Ben onun bu teklifini reddedince, tacir şöyle dedi: "Eğer üstadı bu hediyeyi alması konusunda ikna edersen, sanada bir cübbe alacağım." Parçayı ta-cirden alarak üstadın evine götürdüm. Kapıyı çaldım ve üstat kapıyı açtı. Beni görünce; "Ne oldu?" dedi.

"Efendim, müminlerden biri size bir hediye verdi ve benden bunu size ulaştırmamı istedi." Üstat sinirli bir şekilde şöyle dedi:

''Bende bu sıcak havada ilmi bir meseleyi sormaya geldiğini sanmıştım diyerek kapıyı kapattı ve içeri girdi.

"Efendim bir arzım daha var, dedim. Üstat kapıyı açtı; "Ne istiyorsun, söyle dedi.

"Efendim, tacir parçayı verirken bana dedi ki; "Eğer bunu üstada verebilirsen bir cübbede sana ala-cağım. Bu fırsatı kaçırmama razı olmayın. Üstat te-bessüm ederek: ''Evladım, git ilim tahsil et, vaktini böyle şeylerle geçirme dedi. Üstat hediyelik parçayı alarak şöyle dedi: ''Bir daha bu gibi şeyleri yapma-mak şartıyla kabul ediyorum.''

Kerbela'nın büyük taklit mercii yalnız avam tabaka-sına böyle davranmıyordu. O, Şah ve hükümdaların da gönderdiği hediyeleri kabul etmiyordu.

Firdevsu'l Tevarih kitabında şöyle nakledilir: ''Sultan Muhammed Han, Mirzai Tebrizi'nin kendi

el hattıyla yazdığı ve değerli taşlarla süslenmiş bir Kuran'ı Vahidi Behbehani'ye hediye gönderdi. Hedi-yeyi getiren şahıs Kerbela'ya gelerek üstadın kapısını



Kerim Uçar û 273

çaldı. Üstat elinde kalemle kapıyı açtı ve sultanın adamını görünce; "Ne istiyorsunuz, buyurun dedi.

Adam: "Sultandan taraf size bir Kuran hediye ge-tirdim dedi."

Üstat Kurana bakarak şöyle dedi: "Kuran'ın cil-dindeki bu süsler nedir?"

Adam: "Değerli taşlardır." dedi. Bunun üzerine üstat: "Niçin, Kuran'ı böyle süsle-

yerek onu hapsettiniz? Kuran'ın üzerindeki taşları sa-tın ve parasını öğrencilere paylaştırın dedi."

Adam: "Ama efendim bu Kuran'ı alın lütfen çok değerlidir." dedi.

Üstat: "Kuran'ı bana getiren onu kendisine alsın ve tilavet etsin" diyerek kapıyı kapattı.187

Bir gün bir grup mümin üstada bir mektup yazarak başarısının sırrını, sordular.

Üstat onlara şöyle cevap yazdı: ''Ben, kendimi hiçbir zaman bilmiyorum diyen insanların safına koymadım. Büyük âlimleri saygıyla anarak tahsil ve tedrisi terk etmedim.''

VAHİDİ BEHBEHANİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Vahidi Behbehani (r.a) bir ömür tebliğat ve müca-deleden sonra topluma büyük âlim ve fakihler kazan-dırdı. Onlardan bazıları:

187-Firdevsu'l Tevarih, 2.bab.


1-Allame Behru'l Ulum (r.a) 2-Mirza Muhammed Mehdi Şehristani (r.a) 3-Seyyid Akil Tabatabai (r.a) 4-Şeyh Cafer Kaşifu'l Gita (r.a) 5-Mirzai Kummi (r.a) 6-Seyyid Muhsin Arabî (r.a) 7-Molla Mehdi Neragi (r.a) 8-Hacı Muhammed İbrahim Kelbasi (r.a) 9-Seyyid Muhammed Bakır Şifti (r.a) 188

KALICI MİRASLAR Üstat onca uğraş ve toplumdaki sorumluluklarının

yanı sıra yetmişe yakın değerli ve ilmi kitaplar kale-me alarak sonraki nesillere miras bıraktı.

Üstadın eserlerinden bazıları: 1-Şerh'u Mefatihi'l Fıkıh (Molla Muhsin Feyz-i

Kaşani'nin 8 ciltte yazdığı eserdir.) 2-Fevaidu'l Hairiyye 3-Fevaidu'r Ricaliyye 4-Medarik-i Haşiye 5-el-İctihad'u vel Ahbar 6-Cebr ve İhtiyar 7-Mesalik-i Haşiye

188-Vahidi Behbehani, s.136, "Ali Devani."



Kerim Uçar û 275

KERBELA ÜSTADININ VEFATI Üstat artık iyice yaşlanmıştı. Bereketli ömrünün

üzerinden tam doksan yıl geçmişti. Melekler o yüce insanın ölmünü bekliyordu. Onunla bir an önce mü-lakat etmek için saatleri ve dakikaları sabırsızlıkla sayıyorlardı. Mukaddes ruhunu yüce arşa götürmeyi bekliyorlardı. Hicri 1205 yılının Şevval ayında me-lekler üstadın ziyaretine inerek o temiz ruhu ebedi mekânına doğru götürdüler. Matemli dostlar ve mü-minler üstadın temiz bedenini şehitler serveri İmam Hüseyin'in (a.s) türbesine defnettiler.

MOLLA MEHDİ NERAGİ (R.A) MUHAMMED MEHDİ B. EBUZER NERAGİ

[Ö. H/1209, M/1788]

DOĞUM YERİ Tarihi Kaşan şehri eskiden beri ''Daru'l-Müminin''

olarak tanınmaktaydı. Çünkü her asır, dönemde bü-yük ve meşhur âlim ve fakihler yetiştirdi. Her batan yıldız yerini diğer bir yıldız dolduruyordu. Molla Muhsin Feyz-i Kaşani'nin (r.a) vefatıyla bu güzel şe-hir kırk yıl boyunca bu zatın matemini tutarak yeni bir yıldızın doğmasını bekledi. Hicri 1128 yılında Kaşan'ın etraf köylerinden biri olan Nerag'ta sade, mümin ve devlet memuru olan Ebuzer'in evinde bir çocuk dünyaya geldi.189 Babası oğlunun gerçek bir İslam savunucusu ve İmam Mehdi'nin (a.f) dostların-dan olması ümidiyle adını Muhammed Mehdi koydu.

Bu zat çocukluğunu doğum yeri olan Nerag'ta ge-

189-Camiu's-Saadat, c.1, mukaddime.

32



Kerim Uçar û 277

çirdi. Gençliğinden beri din ve dini ilimlerine karşı büyük bir ilgisi vardı. İlim tahsil etmek aşkıyla Ka-şan İlimler Havzasına kayıt yaptırmak için oraya hic-ret etti.

Kaşan İlimler Havzasına kayıt yaptırarak yatılı kalmak için bir oda alarak şefkatli üstatların gözeti-minde derslere başladı. Öğrencilerin havza derslerine başlamasıyla yaşamın zorlukları da başlıyordu. Fa-kirlik, hastalık, yeterli sayıda müderrisin olmaması ve o kadar sıkıntının arasında öğrencilerin bu zorlu sınavlardan başarıyla çıkmaları göründüğü kadar ko-lay değildi. Bu sorunları aşmak için güçlü bir irade, iman ve Allah'a tevekkül gerekiyordu.

Muhammed Mehdi henüz yolun başındaydı. Aca-ba bu sorunları aşabilecek miydi? Yoksa birçoğu gibi sorunlardan kaçıp havzayı terk mi edecekti? Mu-hammed Mehdi, Allah olan itikat, ilme duyduğu ilgi ve aşk ile tüm zorlukları aşarak merhum üstat Molla Cafer'in ders toplantılarına katılarak mükaddime ilimlerini başarıyla bitirdi.

İSFAHAN'A HİCRET Molla Mehdi Neragi (r.a) ilmi susuzluğunu gider-

mek ve tahsilini tamamlamak için İsfahan İlimler Havzasına gitti. İsfahan'da bir müddet ikamet ederek yüzlerce üstat arasından kendisine iyi bir üstat arayı-şına başladı. Fazla geçmeden büyük fakih merhum Mevla İsmail Gavaci'yi buldu. Molla Mehdi (r.a) 30 yıl bu büyük zatın yanında kalarak fıkıh, usul, kelam,


felsefe, geometeri ve astroloji ilimlerini öğrendi. Molla Mehdi'nin İsfahan'daki bu ikameti onu havza-nın büyük ve saygın üstatlarından etti. Ders ve tebliğatın yanı sıra İberi ve latin dillerini öğrenerek Yahudi âlimleriyle münazaralar yapıyordu.190

KAŞAN'A DÖNÜŞ Nerag dâhisi 30 yıl ardından sonra ilim, hikmet ve

tecrübelerle dolu bir sineyle Kaşan İlimler Havzasına geri döndü. Onun gelmesiyle Kaşan halkı kayıp Yu-suf'larını buldular.

Molla Mehdi Nerag'i (r.a) hidayet bayrağını alarak havzanın ders kürsüsüne oturdu. Sahip olduğu derin bilgi ve tecrübelerle ilme susayan âşıkları doyurdu. Daha sonra cemaat namazlarını başlatarak halka vaazler vermeye başladı. Fazla bir zaman geçmeden Kaşan İlimler Havzası merhum Molla Feyz Kaşani dö-nemindeki eski maneviyat ve canlılığına kavuştu.191

Bu büyük şahsiyet bir müddet sonra velayet şehri Necef ve Kerbela'daki büyük muhaddis ve fakihle-rinden yararlanmak amacıyla o mukaddes topraklara hicret etti.

Molla Mehdi Neragi (r.a) orada Vahidi Behbehani, Şeyh Yusuf Bahrani, Şeyh Muhammed Mehdi Futuni gibi şahsiyetlerin derslerine katılarak büyük bir ilmi dereceye geldi.

190-Enisu'l Muvahhidin, s.166. 191-Ayanu'ş-Şia, c.10, s.143.



Kerim Uçar û 279

MOLLA MEHDİ NERAGİ'NİN (R.A) ŞAHSİYETİ

1)-Molla Mehdi Neragi (r.a) talebeliğinin ilk başlarınden beri izzeti nefse büyük önem veriyordu.

Kaşan İlimler Havzasında genellikle fakirlikle mücadele etmekteydi. Bütün sıkıntılara göğüs gere-rek derslerine devam ediyordu. Bir gün Kaşan'ın ha-yırsever esnaflarından biri ona hediyelik bir elbise getirir. Neragi (r.a) ilk başta kabul etmese de adamın ısrarı üzerina elbiyesi alarak odasına gider. Ertesi gün Neragi (r.a) kararını değiştirerek hemen o adamın dük-kânına giderek elbiseyi geri verir. Adam, merak içinde ona niçin hediyeyi kabul etmediğini sorar.

Neragi (r.a) şöle cevap verir: "Bu elbiseyi giydi-ğimde kendimde bir küçüklük hisettim. Senin dükkâ-nının önünden geçtikçe bu hislerim çoğalıyordu. Ke-sinlikle bunları kabul edemem.''

Bu yüce ahlaki değerler gittikçe Neragi'nin (r.a) vücuduna kök salıyor ve kuvvetleniyordu. Sahip ol-duğu bu güzel sıfatıyla birçok büyük sorunun üste-sinden geldi.

Molla Mehdi Neragi (r.a) "Camiu's Saadat" kita-bında şöyle nasihatte bulunuyor: "Fakirler, fakirlikle-rini başkalarından gizleyerek ruhlarındaki büyüklük ve izzeti nefislerini güçlendirsinler. Zenginler karşı-sında eğilerek kendilerini küçük düşürmesinler. Ak-sine onların karşısında kendilerini büyük görerek mallarına göz dikmemelidirler.''192

192-Meşahir-i Danişmendan-i İslam, c.3, s.19, Ş. Abbas Kummi.


2)-Molla Mehdi Neragi (r.a) fakirdi. Ancak sabrı ve sahip olduğu izzeti nefsiyle fakirliğini zenginliğe dönüştürüyordu.

Bu zat uzun bir müddet mum ve kandil yağı alıp odasını aydınlatmaya dahi para bulamadı. Odasından dışarı çıkarak ay ışığında veya medrese şadırvanının ışığında ders çalışıyordu.

HALKA HİZMET Molla Mehdi Neragi (r.a) Necef ve Kerbela hicre-

tinden sonra tekrar Kaşan'a dönerek kendini halkının hizmetine adadı. Sade ve fakirhane evi fakirler ve kimsesizlerin sığınağı oldu. Acı ve tatlı günlerde hal-kın yanında oldu ve onları yalnız bırakmadı.

Bu büyük âlimden geriye değerli esereler hatıra kaldı.

a)-Fıkıh: 1-Levamiu'l Ahkâm 2-Mutemidu'ş Şia 3-Enisu'l Tüccar 4-Enisu'l Huccac 5-Salatu'l Cuma b)-Usul-u Fıkıh: 1-Tecridu'l Usul 2-Camiu'l Usul 3-Enisu'l Müctehidin 4-Risalet'ul İcma



Kerim Uçar û 281

c)-Felsefe ve Hikmet: 1-Enisu'l Hükema 2-Enisu'l Müvahhidin 3-Lemaatu'l Arşiyye 4-el-Kelimatu'l Vecize 5-Camiu'l Efkâr ve Fakidu'l İnzar d)-Matematik ve Heyet 1-Tevzihu'l İşkal 2-Mi'racu's Sema 3-el-Mahsul 4-el-Musteksi e)-Ahlak 1-Camiu's Saadat 2-Camiu'l Mevaiz f)-Diğer kitapları: 1-Muhriku'l Gulub 2-Müşkülatu'l Ulum 3-Nuhbetu'l Beyan 4-Şiir Divanı

BAŞKALARININ GÖZÜNDE MOLLA MEHDİ NERAGİ

1-Allame Tabatabai: "Neragiler (Molla Mehdi ve oğlu Molla Ahmed) tanınmamış büyük İslam âlimle-riydiler."

2-Seyyid Celaleddini Aştiyani: "Allame Neragi


kendi asrının büyük müçtehitlerinden ve kadıların-dandı. Felsefe, fıkıh, matematik vb. konularda kitap-lar yazmıştır.''

3-Hasan Zade Amuli: "Şüphesiz o, akli-nakli, edebiyat, matematik vb. ilimlerde derin bir bilgiye sahipti ve bu konularda birçok değerli kitaplar yaz-mıştır."'

NERAG GÜNEŞİNİN BATIŞI Bu büyük fedakâr fakih ve âlim bir ömür hizmet-

ten sonra 81 yaşında 18 Şaban hicri 1209 yılında ebedi yurduna göçtü. Bu hicretiyle asrının Müslü-manlarını yasa boğdu. Matemli dostları temiz bede-nini Necef'e götürerek İmam Ali'nin (a.s.) türbesine defnettiler.



SEYYİD BAHRU'L-ULUM (R.A) SEYYİD MUHAMMED MEHDİ B. MURTAZA

TABATABAİ BURUCERDİ [Ö. H/1212, M/1791]

DOĞUM YERİ Muhammed Mehdi, Seyyid Murtaza Tabatabai

Burucerdi'nin oğludur. İmam Hasan (a.s) torunların-dan olan Muhammed Mehdi hicri 1155'in Şevval ayında Kerbela'da ilim ehli, asil ve soylu bir ailede dünyaya geldi.193 Muhammed Mehdi dünyaya geldi-ği gece babası rüyasında İsmail b. Bezi'nin (İmam Kazım, İmam Rıza ve İmam Cavad'ın (a.s.) ashabın-dan) Seyyid Murtaza'nın (r.a) evinin üzerine tüm gökyüzünü aydınlatan bir mum koyduğunu görür. Seyyid Murtaza (r.a) gördüğü bu sadık ve doğru rü-yanın aynı gecesi oğlu Muhammed Mehdi'nin doğum haberiyle sevinir.194

193-Fevaidu'l Razevi, s.676. 194-Kısasu'l Ulema, s.168.

33


Muhammed Mehdi (r.a) çocukluğunu anne ve ba-basının gözetimi altında İslami ahlak ve terbiyesi ile geçiriyordu. Başlangıç ilimleri, fıkıh ve usul dersleri aldı. Ergenlik çağına geldiğinde babasının hariç (içti-hat) derslerine katılarak beş yıl zarfında içtihat dere-cesine ulaştı.

MUHAMMED MEHDİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI Muhammed Mehdi (r.a) Kerbela'da birçok büyük

üstadın dersinden istifade etti; 1-Muhammed Bakır Behbehani (r.a) 2-Şeyh Yusuf Behrani (r.a) 3-Muhammed Taki Necefi (r.a) 4-Mehdi Futuni Nebati Amuli (r.a) 5-Aga Mirza Ebu'l Kasım Müderris (r.a), Hikmet

ve Felsefe üstadı. 6-Mirza Mehdi İsfahani Horasani (r.a); Hicri

1186'da İmam Rıza'nın (a.s) ziyaretine giderek 6 yıl o mukaddes şehirde ikamet etti. Akait ve kelam ilim-lerini üstadından öğrendi ve üstadı ona "Bahru'l Ulum" lakabını verdi.

Üstadı Muhammed Mehdi'nin zekâsı ve ilmini gö-rünce bir gün derste ona hitaben ''Kardeş sen "Bahru'l Ulûmsun" yani sen ilim deryasısın dedi. O günden sonra Muhammed Mehdi "Bahru'l Ulum" lakabıyla meşhur oldu.195




Kerim Uçar û 285

SEYYİD BAHRU'L-ULUM (R.A) HİCAZ'DA Seyyid Bahru'l Ulum (r.a) hicri 1193'de Hicaz'a

gitti. Orada halkın ilgisiyle karşılaştı. Hicaz âlimleri onun dersine iştirak etmeye başladı. Bu yüzden Mekke'de iki yıl ikamet etti. Güzel ahlakıyla Ehli-sünnet mezhebine mensup öğrencilerin beğenisini kazandı. Öğrenciler onun derslerine katılmaya başla-dılar. Zamanın bütün ilimlerine vakıf olduğu için Eh-lisünnet öğrencilerine kendi fıkıhlarına göre ders ve-riyordu. Gün geçtikçe Seyyid'in ders toplantılarına yeni simalar geliyordu. İşin ilginç yanı ise herkes Seyyid Bahru'l Ulûm'un (r.a) kendi mezhebine tabi olduğunu sanmasıydı. Seyyid iki yıl takiyye ile ders verdi.

Bu iki yıl içerisinde hac amellerinin mikat yerleri-ni belirledi. Seyyid'ten önce mikat yerleri tam ve ke-sin olarak belli değildi.

Bunun yanı sıra Kâbe'nin etrafındaki taşları değişti-rip, Şia fıkhına göre secdenin sahih olduğu taşlar döşet-ti. Seyyid'in başarılarından biride, Mekke Cuma ima-mını hidayet ederek Şii olmasına vesile olmuştur.196

Seyyid, Mekke ikametinin sonlarına doğru kendi mezhebini açıkça ilan etti. Bu haber etrafa yayılır ya-yılmaz mezhep imamları Seyyid'in yanına gelerek, munazaraya başladılar. Seyyid, Ehlibeyt (a.s) ve Şia-lığın hakkaniyetini sağlam delillerle ispatlayarak on-ları hak yola davet etti.

196-Mekarimu'l Asar, c.1, s.417.


SEYYİD BAHRU'L-ULÛM'UN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

1-Şeyh Cafer Necefi (r.a), Kaşifu'l Gita 2-Seyyid Muhammed Cevad Amuli (r.a) 3-Molla Ahmed Neragi (r.a) 4-Muhammed Bakır Şifti Reşti (r.a) 5-Seyyid Yakub Kuhkemerei (r.a) 6-Seyyid Sadruddin Amuli (r.a) 7-Şeyh Muhammed İbrahim Kelbasi (r.a) 8-Zeynelabidin Selmasi (r.a) 9-Seyyid Ali (r.a) 10-Seyyid Kayser Muhammed (r.a) 11-Esedullah Kazımi

SEYYİD BAHRU'L-ULÛM'UN (R.A) ESERLERİ 1-el-Mesabih'u fil Fıkh (3 cilt) 2-el-Fevadi fil Usul 3-Mişkatu'l Hidaye 4-ed-Devretu'l Necefiyye 5-Şerhu'l Vafiye 6-Tuhfetu'l Kiram 7-Kitabu'r Rical 8-Şiir Divanı197 Seyyid Bahru'l Ulûm'un (r.a) onca uğraş ve meş-

197-Ayanu'ş-Şia, c.1, s.160.



Kerim Uçar û 287

guliyetinin yanı sıra bir takım sosyal hizmetleri de oldu;

1-Mescid-i Sehle'de İmam Zaman'ın makamını be-lirleyerek orada kubbe yapılması,

2-Hz. Ali (a.s.) türbesinin duvarlarının ve etrafindaki odalarının restore edilmesi,

3-Mescid-i Şeyh Tusi'nin tamamen onarılması, 4-El hattıyla yazılan kitapları bir kütüphane arşi-

vinde toplamak (Mektebet'ul Bahru'l Ulum) 5-Hz. Hud ve Hz. Salih'in (a.s.) Necef'teki mezar-

larını halka tanıtmak. Seyyid Bahru'l Ulum (r.a) Şiir ve edebiyatta da us-

ta isimlerdendi. Burada İmam Hüseyin (a.s) hakkın-daki şiirlerinden bir numune zikretmekle yetiniyoruz:

Bu ne büyük musibettir ki, büyüklüğünden dağlar-taşlar titriyor,

Bu ne nale ve figandır ki sanki yaralı kalplerden yükseliyor.

Ne oldu göz çeşmeleri akıyor, Sanki Suru İsrafil'e üflenmiş de kıyamet kopmuş,

halk sarhoş olmuştur.

SEYYİD BAHRU'L-ULÛM'UN (R.A) AHLAKI Seyyid Bahru'l Ulum (r.a), takvalı, edepli ve

peygambeler ahlakına sahip bir âlimdi. Öğrencilerinden Kaşifu'l Gita üstadı hakkında şöy-

le der: "O, güzel ahlak ve fazilete sahipti. Onda mev-cut olmayan hiçbir fazilet yoktu."


O, tevazuda kemale ermişti. Başkalarına kendin-den fazla saygı gösterirdi. Halka şefkatli bir baba gi-biydi. Yürümesiyle, konuşmasıyla herkesi kendisine hayran bırakmıştır.

Nefis tezkiyesinde öyle bir dereceye varmıştı ki onun manevi makamlarını idrak etmek zordur.

Gününü programlı bir şekilde bölmüştü; akşam karanlığı çöktüğünde ders ve arştırmayla meşgul olurdu. Sonra Kûfe Mescidine giderek Rabbiyle mü-nacat ederdi.

Seyyid Bahru'l Ulum (r.a) öğrencilerini devamlı ibadet ve Allah'ı anmaya teşvik ediyordu. Onları iba-det ve münaacattan geri kalmaya dayanamıyordu.

Seyyid bir defasında dersini tatil etti. Öğrenciler araya vasıta koyarak üstatlarının niçin dersi tatil etti-ğini sordular. Seyyid Bahru'l Ulum (r.a) onlara şöyle cevap verdi: "Ben geceleri Necef sokaklarında dola-şıyorum. Öğrencilerden geceleri Rabbiyle müncaat edip ağlayan birine rastlamadım. Böyle öğrencilere ders vermek istemiyorum."

Öğrenciler üstatlarının bu sözlerini duyduklarında kendilerine çeki düzen vererek ibadet ve münacaata başladılar. Üstat öğrencilerin gaflet uykusundan uyandıklarını görünce onlara tekrar ders vermeye başladı.

Seyyid, fakir ve mahrumları hiçbir zaman ihmal etmiyordu. Geceleri onlara ekmek ve yiyecekler gö-türüyordu.



Kerim Uçar û 289

SEYYİD BAHRU'L-ULÛM'UN (R.A) İMAMI ZAMAN İLE (A.F) GÖRÜŞMESİ

Seyyid Bahru'l Ulûm'un (r.a) makam ve manevi-yatını bir nebze de olsa anlamamız için onun İmam Zaman (a.f) ile olan irtibat ve görüşmelerinden bir-kaç örnek naklediyoruz:

a)-Deveyle Gelen: Seyyid'in yakın dostlarından ve öğrencilerinden olan Ahunt Molla Zeynelabidin Selmasi şöyle nakleder: "Seyyid Mekke'de ikamet et-tiği günlerde ben de yanındaydım. Bir gün Seyyid'e evde yiyecek bir şeyin olmadığını arz ettim. Fakat Seyyid hiçbir şey söylemedi. Her zamanki gibi dü-zenli olarak sabah namazından geldiğinde odasına çekilirdi. Biz de her zaman olduğu gibi nargilesini hazırlayıp yanına götürürdük. Seyyid her mezhep öğ-rencilerine kendi fıkıhlarına göre ders verirdi. O gün yine Seyyid namazdan gelmişti. Nargilesini hazırla-yıp götürdük. Ansızın kapı çalındı. Seyyid aceleyle yerinden kalkarak, nargileyi götürun dedi.

Kendisi kapıya koştu ve kapıyı açtı. Arap elbisesi giymiş nur yüzlü ve yakışıklı biri içeri girdi. Seyyid'in odasına geçerek oturdu. Seyyid onun karşı-sında edepli bir şekilde kapının yanına oturdu. Bir süre birlikte sohbet ettiler. Daha sonra o nur yüzlü Arap kalktı. Seyyid kapıyı açtı. Elini öperek kapı önündeki devesine binmesine yardımcı oldu. Seyyid elinde bir kâğıtla gelerek bana; "Sefa pazarındaki dükkâna git ve bunu ona ver." dedi. Kâğıdı Seyyid'ten alarak Sefa pazarındaki dükkâncıya gö-


türdüm. Dükkâncı kâğıda baktı. Onu öpüp yüzüne sürdü. Bana birkaç hamal çağırmamı söyledi. Hamal-ları getirdim. Dört kişinin taşıyabileceği kadar yüklü para verdi. Ben hamallarla birlikte parayı eve getir-dim. Olup bitenleri öğrenmek için aceleyle kendimi dükkâncını yanına attım. Sefa pazarına vardığımda o dükkânı yerinde göremedim. Etraf dükkânlardan bu-radaki dükkânı sorduğumda böyle bir dükkânın bu-rada olmadığını söylediler.''198

b)-Derya Gibi: Mirza Kummi şöyle naklediyor: "Ben ve Seyyid Behru'l Ulûm birlikte Vahidi Behbehani'nin derslerini mübahase ediyorduk. Ben Seyyid'ten daha başarılı olduğum için genellikle dersleri ben anlatırdım. Ben İran'a döndüm. Gün geç-tikçe Seyyid'in namı ve şöhreti âleme yayılıyordu. Ben, hayret ediyordum ve anlamaya çalışıyordum. Allah bana mukaddes mekânları ziyaret etmeyi nasip etti. Necef'te Seyyid'i de ziyaret ettim. Seyyid ile aramızda küçük bir ilmi bahis oldu. Seyyid'in gerçek-tende ilim okyanusu ve büyük bir ilme sahib olduğu-nu gördüm.

Seyyid'e, "Biz seninle beraberdik ve ben derslerde senden daha başarılıydım. Ancak şimdi senin bir ilim deryası olduğunu görmekteyim. Dedim. Bunun üze-rine Seyyid şöyle dedi: "Mirza, bu bir sırdır. Hayatta olduğum sürece kimseye söylemeyeceğine dair bana söz ver! Bende sırrını kimseye söylemeyeceğime dair ona söz verdim." Sonra Seyyid şöyle dedi: "Nasıl

198-Muntehal Amal, c.2, s.547.



Kerim Uçar û 291

böyle olmayayım; Kûfe Mescidinde mevlam İmam-i Zaman (a.f) beni bağrına bastı."199

c)-Kuran Tilaveti: Mirza Hüseyin Lahici, Şeyh Zeynelabidin Selmasi'den şöyle naklediyor: "Bir gün Seyyid Bahru'l Ulum İmam Ali'nin (a.s) türbesine geldi ve şu şiiri mırıldanmaya başladı:

Ne de güzeldir Kuran sesi Can kulağıyla senden Allah kelamını duymak Seyyid Bahru'l Ulûm'a bu şiiri okumasının sebebi-

ni sordum. Seyyid şöyle dedi: ''Türbeye girdiğimde mevlam İmam-i Zaman'ın (a.f) mezarın başucunda sesli bir şekilde Kuran tilavet ettiğini gördüm. Müba-rek sesini işittiğimde bu şiiri okudum.200

GÜNEŞİN BATIŞI Seyyid Bahru'l Ulum (r.a) hastalığından dolayı bir

müddet ders veremez oldu. Bu süre içinde evinde hasta yatağında mütalaa ve telifle meşgul oldu.

Seyid (r.a) 24 Zilhicce hicri 1212'de hakkın rah-metine kavuştu. Gidişiyle Şia âlemini büyük yasa ve hüzne boğdu. Yaslı dostları pak bedenini Şeyh Tusi'nin mezarının yanına defnettiler.

199-Gencine-i Danışmendan, c.8, s.371. 200-Fevaidul Razeviyye, s.682.

MİRZA KUMMİ (R.A) EBU'L KASIM B. MOLLA AHUNT

MUHAMMED HASAN [Ö.H/1231, M/1810]

DOĞUM YERİ Seneler hicri 1151'i gösteriyordu. Ahunt Molla

Muhammed Hasan'ın fakirane ancak sefa dolu evinde bir çocuk dünyaya geldi. Babası ona Ebu'l kasım adını verdi. Bu saadetli çocuk mümine, pak anne, şefkatli ve fakih babasının yanında büyüyordu. Kişi-liği anne ve babasından aldığı ahlak ve maneviyatlar-la şekillendi.

Babası, Ahunt Molla Muhammed Hasan (r.a) İran'ın Gilan şehrindendi. Genç yaşlarında ilim tahsili için va-tanını terk ederek İsfahan'a hicret etti. Orada Mirza Hidayetullah ve kardeşi Mirza Habibullah (r.a) gibi büyük fakihlerin huzurlarından istifade etti. Üstatlarıyla birlikte oradan da Çapelek kasabasına yerleşti.

34



Kerim Uçar û 293

Annesi ise babasının meşhur üstadı Mirza Hidaye-tullah'ın kızıydı.201

Ebu'l Kasım (r.a) Allah'ın kendisine inayet ettiği istidatla daha küçük yaşlarında gelecekte parlak bir âlim olacağının sinyallerini veriyordu. O, başlangıç ilimlerini babasının yanında başarıyla tamamladı. Tahsiline devam etmek için Hansara giderek oradaki meşhur fakih, muhakkik Aga Seyyid Hüseyin Hansari'nin (r.a) (ö.h.1191) yanında fıkıh ve usul ders-lerini tamamladı ve üstadının kız kardeşiyle evlendi.

Ebu'l Kasım (r.a) derslerini tamamlamak için hicri 1174 yılında Kerbela'ya giderek orada ikamet etti.

Mirza Kummi Kerbela'da o dönemin meşhur fa-kihlerinden Ayatullah Vahidi Behbehani (r.a) gibi bir ilim okyanusunun derslerine katılarak ilmini pekiş-tirdi. Bu büyük üstadından rivayet ve içtihat izni al-maya muvaffak oldu.

Mirza Kumi Kerbela da uzun bir ikamet ve ilim tahsilinden sonra ilahi risalet ve vazifesini ifa etmek için doğum yeri olan Çapelek'ın etraf köylerinden olan Derre Bağ'a yerleşerek tedris ve tebliğle meşgul oldu.202

KUM KENTİNE HİCRET Mirza Kummi (r.a) doğum yeri olan Çapelek'te

tebliğ ve tedris işleriyle meşguldü. Ancak orada ilim

201-Ayanu'ş-Şia, c.2, s.481, "Muhsin Emin Amuli." 202-Vahidi Behbehani, "Ali Devani, s.197."


ehlinin yok denecek kadar az olması Mirza Kum-mi'nin (r.a) mukaddes Kum kentine hicret etmesine neden oldu. Mukaddes Kum kentinde Hz. Masume'-nin (s.a) inayetiyle kısa bir zamanda Şia âleminin önderlik ve taklit mercilik makamını üstlenerek telif, tebliğ, fetva ve şehrin merkez camiinde cuma namazı kıldırmaya başladı. Afgan fitnesiyle boşalan şehir tekrar kendisini toparlayarak önemli ve takdire şayan bir ilim merkezi haline geldi. Kısa bir sürede etrafta-ki Müslümanların teveccühlerini üzerine topladı.203 Fethali Şah bu dönemlerde Mirza Kummi'nin (r.a) ilim ve güzel ahlakından etkilenip Kum şehrine gele-rek öğle ve ikindi namazını Mirza Kumi'ye uyarak kıldı, ona olan alaka ve sevgisini bildirdi.

MİRZA KUMMİ'NİN (R.A) İLMİ ESERLERİ Mirza Kumi'nin (r.a) fıkıh, usul, kelam, maani ve

beyan gibi konularda bırakmış olduğu eserler onun ne kadar âlim ve ilimlere vakıf olduğunun gösterge-sidir. Mirza Kummi (r.a) ilmi telif ve tasniflerinin büyük bir çoğunluğunu muakaddes Kum kentinde yapmıştır. Ancak talebeliğinin ilk dönemelerinde bile önemli ilmi çalışmalara yaptığı ilgili kitaplarda kay-dedilmiştir. Ağa Buzurgi Tahrani şöyle naklediyor : ''O, Manzume kitabını hicri 1173 yılında 22 yaşında yazmıştır. Ayrıca Fevaid kitabını hicri 1175 yılında 24 yaşında telif etmiştir.

O büyük zatın eserelerinden bazıları:

203-Gencine-i Asar-i Kum, c.1, s.313.



Kerim Uçar û 295

1-Kavaninu'l Usul (2 cilt) 2-Kavanin kitabına haşiye 3-Zubdetu'l Usul (Şeyh Bahaî) haşiye 4-Tehzibu'l Usul (Allame Hilli) haşiye 5- Camiu'ş-Şettat (3 cilt) 6-Minahacu'l Ahkâm 7-Murşidu'l Avam 8-Fethiyye 9-Muinu'l Gavs 10-Şiir Divanı (5.000 beyit Farsça ve Arapça dil-

lerinde)

MİRZA KUMMİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ Bu büyük zatın önemli hizmetlerinden biri de yüz-

lerce fakih ve âlim yetiştirip İslam dünyasına arma-ğan etmesidir.

Mirza Kummi'nin (r.a) öğrencilerinden bazılar: 1-Ağa S. Muhammed Bakır Şifti (r.a), (ö. h.1260) 2-H. Muhammed İbrahim Kelbasi (r.a), (ö.h.1180-1261) 3-Ağa Muhammed Ali Hazar Ceribi (r.a), (ö. h.1246)204 4-Seyyid Ali Hansari (r.a) 5-Mirza Ebu Talib Kummi (r.a) 6-Hacı Seyyid İsmail Kummi (r.a) 7-Mirza Ali Rıza Kummi (r.a) 8-Şeyh Hüseyin Kummi (r.a) 9-Hacı Molla Esedullah Burucerdi (r.a) 10-Hacı Molla Muhmmed Kezazi (r.a) 205

204-Ayanu'ş-Şia, c.10, s.26. 205-Ravzatu'l Cennat, c.5, s.370.


Mirza Kummi'nin (r.a) kültürel alanlardaki faali-yetleri, telifleri, tasnifleri, tedrisleri, ilmi ve içtimai meşguliyetleri onu asıl hedefi olan tebliğ ve irşattan alıkoymadı. O öğrencilerine karşı sağlam sığınak ve şefkatli bir babaydı.

Mirza Kumi (r.a) "Emri bil Maaruf ve Nahy-i anil Münker" farizasına çok önem verirdi. Hatta dönemin hükümdarı Şah Fethali ile görüşmelerinde bile bu ilahi vazifeyi terk etmedi. Görüşmelerinin birinde Fethali Şah'a hitaben şöyle dedi: "Ey hükümdar! İn-sanlara adil davran! Zira seninle arkadaşlıktan dolayı şu ayetin kapsamına "Zulmedenlere meyletmeyin sonra size ateş dokunur. Sizin Allah'tan başka dostlarınız yoktur sonra (ondan da) yardım gö-remezseniz."206

Fethali Şah: "Hadiste şöyle buyrulmuştur; "Kim dünyada bir taşı severse ahirette onunla birlikte ola-caktır." Bende dünyada seninle arkadaş ve dost oldu-ğum için umarım ahirette seninle birlikte olurum." dedi.

Yine Mirza Kummi Fethali Şah ile görüşmelerinin birinde onun uzun sakalından tutarak şöyle dedi: "Ey hükümdar! Yaptığın işlere dikkat et ki kıyamette bu sakalın yanmasın."207 Fethali Şah Mirza Kummi ile olan irtibatını daha da güçlendirmek için kızını Mirza Kumi'nin oğluyla evlendirme kararını aldı. Mirza Kummi bu evliliğe ne kadar karşı geldiyse de Şahın

206-Hud, 113 207-Tarihi Kum, s.219



Kerim Uçar û 297

kararlı olduğunu görünce Allah'a şöyle dua eder: "Allah'ım eğer bu evlilik gerçekleşecek olursa oğlu-mun canını al." Bu duadan sonra Mirza'nın tek oğlu boğularak öldü.208

MİRZAİ KUMMİ'DEN (R.A) ÖĞRENELİM Bu büyük âlim ve fakihin başarısının sırlarını kı-

saca şöyle sıralayabiliriz. a)-Sabır ve sebat: Ömrü boyunca dünya sıkıntıla-

rına ve musibetlerine çöküp teslim olmadı. Bu sorun-lar ve musibeteler karşısında büyük bir sabır örneği göstererek göğüs gerdi.209

b)-Tahsilde ciddiyet: Öğrenciliği ve taklit merciiliği boyunca geceleri az uyuyor, ibadet, telif, tasnif ve araştırmayla meşgul oluyordu.

c)-Şiir zevki: Büyük bir fakih olmasının yanı sıra usta ve yetenekli bir şairdi. 5.000 beyitlik Farsça ve Arapça şiir divanı vardır.

d)-Hattatlık: Aynı zamanda da zamanın meşhur Hattı Nesğ ve Hattı Nestelik iyi bilen bir hattatıydı. Bu iki hatla Farsça ve Arapça birçok yazıları vardır.

MİRZA KUMMİ'NİN (R.A) VEFATI Mirza Kumi (r.a) bir ömür hizmetten sonra hicri

1231 yılında 80 yaşında hakkın rahmetine kavuştu. Temiz bedeni hüzünlü dostları tarafıdan saygıyla

208-Kısasu'l Ulema, s.10 209-Ravzatu'l Cennat, c.5, s.378


Kum kentinde Şeyhler kabristanlığında toprağa ve-rildi.

Mirza Kummi'nin (r.a) yedi kız bir de erkek olmak üzere toplam sekiz çocuğu vardı. Oğlu kendi hayat-tayken öldü. Kızları ise her biri büyük âlimler ile ev-lendiler.

Mirza Kummi'nin (r.a) damatları: 1-Mirza Ebu Talib Kummi (r.a) 2-Hacı Molla Esedullah Burucerdi (r.a) 3-Molla Mehdi Neragi (r.a) 4-Mirza Ali Rıza Tahir (r.a) 5-Şeyh Ali Bahreyni (r.a) 6-Ağa Muhammed Mehdi Kelbasi (r.a) 7-Molla Ali Burucerdi (r.a) 210

210-Tarihi Kum, s.221-250



SEYYİD ABDULLAH ŞUBBER (R.A) SEYYİD ABDULLAH B. MUHAMMED

RIZA ŞUBBER [Ö.H/1242, M/1821]

ŞUBBER HANEDANI Hille, Şubber hanedanının zuhur ettiği yerdir.211

Hasan b. Muhammed b. Hamza'nın nesebi dokuz va-sıtayla İmam Zeynelabidin'e (a.s) ulaşmaktadır. Bu hanedanın on birinci evladı Muhammed Rıza Necef'-te dünyaya gelerek bu hanedanın fazilet ve şerefine bir yenisini daha ekledi. Bu büyük arif ve zahit Kazmeyin'de Mütecabu'd-D'ave (duası anından kabul olan) lakabı ile tanınmaktaydı. Bu lakabın o zata ve-rilmesinin ilginç bir hikâyesi vardır.

Bir gün Bağdat'ta kuraklık baş gösterir. Osmanlı valilerinden Said Paşa yağmur yağması için halkın üç gün oruç tutmalarını emreder. Oruçlu halk üçünçü

211-Misbahu'l Envar Kitabının Mukaddimesi.

35


günü hüzünlü ve gözü yaşlı bir halde Said Paşa ile yağmur namazı kılarak dua ederler. Ancak dua ve namazlarının bir etkisi olmaz ve Allah rahmet yağ-murunu göndermez.

Said Paşa'nın bu başarısızlığından haberdar olan Seyyid Muhammed Rıza, Kazımeyin halkına ihlâslı bir niyet ile üç gün oruç tutup yağmur namazına ha-zırlanmalarını ister. Kazmeyin halkı büyük arifin buyruğu üzerine ihlâs ile üç gün oruç tutarlar. Yalı-nayak ve kırık bir kalp ile "Berasa Mescidine" taraf hareket ederler. Seyyid Muhammed Rıza halkın önünde hareket ediyordu. Başını gökyüzüne kaldıra-rak Allah'a dua etmeye başlar. Seyyid'in duası bitme-den gökyüzünde yağmur bulutları belirmeye başladı. Kısa bir sürede Allah rahmet yağmurunu susuz top-raklara yağdırdı.212

DOĞUM YERİ Hicri 1188'de Seyyid Muhammed Rıza (r.a) Ne-

cef'ten Kazmeyin'e hicret etmeden önce yüce Allah Şubber hanedanına Abdullah'ı ihsan etti.213

Abdullah diğer çocuklar gibi büyüyordu. Babası büyük bir ciddiyet ve titizlikle oğlunun eğitimi üze-rinde duruyordu. Bir gün kalbinin meyvesi oğluna şöyle dedi: "Ömrünün bir gününü bile ilim tahsilin-den başka bir şeye ayırırsan hakkımı sana helal et-mem."

212-Fevaidu'r-Razaviyye, s.534. 213-Maarifu'r-Rical fi Teracimi'l Ulema, c.2, s.9.



Kerim Uçar û 301

Babasının bu sözü Abdullah'ı o kadar etkilemişti ki ders ve ilim tahsilinden geri kaldığı gün baba sof-rasından yemek yemeği kendisine reva görmüyordu.

Bir gün Abdullah'ın arkadaşı onu mürekkebini sa-tarken görür. Merakla yanına yaklaşarak: "Baban se-nin bütün ihtiyaçlarını karşılıyor, niçin mürekkebini satıyorsun? Diye sorduğunda Abdullah şöyle cevap verir: "Bugün hastalığım nedeniyle ders çalışama-dım. Bu yüzden babamın sofrasından yemek yemem doğru bir davranış olmaz."

Abdullah anne ve baba şefkatiyle ilim tahsiline devam ediyordu. Ne yazık ki bu durum fazla sürme-di. Hicri 1208 yılında babası Seyyid Muhammed Rı-za hakkın rahmetine kavuşarak Şubber ailesini yasa boğdu.

Seyyid Abdullah (r.a), babasının ölümünden sonra Seyyid Muhsin Ereci'nin (r.a) derslerine katıldı. O büyük fakihten öğrendiği ilimler ile o dönemin bü-yük şahsiyetlerinden oldu.214 Seyyid Ali Tabatabai, Mirza Muhammed Mehdi Şehristani, Mirza Ebu'l Kasım Kummi, Şeyh Esedullah Kazımi, Kaşifu'l Gita gibi dönemin büyük fakihlerinden içtihat izni alarak o zatların takdirlerini kazanmıştır.

Kaşifu'l Gita Seyyid Şubber'i (r.a) şu sözlerle öv-mektedir:

"Şüphesiz öyle bir şey yaptı ki herkesi hayrete dü-şürdü. Akıl ve nakil üstatları önünde saygıyla eğildi.

214-Ahlak Kitabı Mukaddimesi, S. Abdullah Şubber.


Yazdığı kitaplarla çözülmeyen düğümleri çözdü. Acele etme! İlmin son basamağına geldiğinde yavaş ol ki çözülmemiş önemli bir mesele kalmasın.

ŞİA MEKTEBİNİN TAKLİT MERCİİ Gün geçtikçe Seyyid Abdullah Şubber'in (r.a) şöh-

reti her tarafa yayılıyordu. Irak'ın büyük fakihi Seyyid Muhsin Ereci ve Şia âleminin taklit mercii Kaşifu'l Gita'nın vefat etmesiyle sönen güneş Irak'ın Kazmeyin şehrinden yeniden doğdu. Seyyid Şubber (r.a) 43 yaşında taklit mercii oldu.

Seyyid Şuber'in (r.a) öğrencilerinden biri üstadını şöyle anlatıyor: "O kadar etkili konuşurdu ki onu din-leyen herkes kendini onun maneviyat dolu akıcı söz-lerine kaptırırdı.

Seyyid Şubber (r.a) babası gibi fakir ve düşkünle-re özel bir ilgi gösterirdi. Hastalarını ziyaret eder, maddi ve manevi destekteklerini onlardan esirge-mezdi.215

Seyyid Şubber'in (r.a) hayatı hakkında geniş bir bilgi elimizde bulunmamaktadır. O kaleminde sak-lıydı. Tüm uğraş ve meşguliyetine rağmen çok sayıda değerli ilmi kitaplar yazdı. Bazı kitaplarını bir gecede bazılarını akşamın ilk saatlerinden gecenin yarısına kadar yazıp bitirdiği nakledilir.

Seyyid'in (r.a) başarısının sırrı neydi? Bir insan bu kadar kısa bir zamanda bu kitapları yazması nasıl

215-Ahlak Kitabının Mukaddimesi.



Kerim Uçar û 303

mümkün olabilir? Öğrencilerinden biri şöyle nakle-diyor: "Bir gün üstat İmam Cevad'ın (a.s.) ziyaretin-den sonra Şeyh Müfid ve üstadı Ebu'l Kasım Cafer b. Kavluveyh-i Kummi'nin mezarlarının yanı başında durup fatiha okudu. Seyyid'in yanında olan üstatlar-dan biri Seyyid'e; "Efendim, dedi; size iki soru sora-bilir miyim? Seyyid:" buyurun sorun, dedi."

Birincisi: Bu kadar uğraş arasında geçiminizi nasıl temin ediyorsun? İkincisi: Bu kadar çok kitabı nasıl yazdınız? Seyyid başını aşağıya eğdi ve biraz düşündükten

sonra şöyle cevap verdi: ''Geçimim Allah'ın lütfu ve merhametiyledir. Ama

bu kadar kitap yazmam konusuna gelince bu da İmam Hüseyin'in (a.s) bana inayetidir; Rüyamda mevlam bana şöyle buyurdu: "Oku ve kitap yaz! Ka-lemin ölünceye dek kurumayacak!"

SEYYİD ABDULLAH ŞUBBER'İN (R.A) ESERLERİ

Seyyid Allah'ın yardımı ve İmam Hüseyin'in (a.s) inayetiyle İslam âlemine çok değerli eserler kazan-dırdı. Onlardan bazıları:

1-Camiu'l Maarif'i vel Ahkâm (20 cilt) 2-Misbahu'l Zelam (8 cilt) 3-el-Misbahu's Sati'i (6 cilt) 4-Safvetu't-Tefasir (4 cilt) 5-Ravetu'l Abidin (2 cilt)


6-el Burhanu'l Mubin'i fi Fethi Ebvab'i Ulum-i Eimmeti'l Masumin216

SEYYİD ABDULLAH ŞUBBER'İN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Kazmeyin fakihi birçok kaleme aldığı eserin yanı sıra çok sayıda da öğrenci yetiştirdi.

Öğrencilerinden bazıları: 1-Şehid Seyyid Ali Amuli (r.a) 2-Seyyid Muhammed Masum Necefi (r.a) 3-Şeyh Hüseyin Mahfuz Amuli (r.a) 4-Abdünnebi Kazimi (r.a) 5-Şeyh İsmail b. Esedullah Testeri Kazımi (r.a) 6-Seyyid Haşim b. Razi Ereci Kazimi (r.a) 7-Şeyh Ahmed b. Muhammed Ali Belaği (r.a)

SEYYİD ABDULLAH ŞUBBER'İN VEFATI Şia'nın meşhur fakihi hicri 1242 yılının Recep

ayında 54 yaşında ebedi yurduna göç ederek dostla-rını gözyaşlarına boğdu. Seyyid'in cenazesine oğlu Seyyid Hasan namaz kıldıktan sonra babası Seyyid Muhammed Rıza'nın yanında toprağa verdiler.

216-Tefsiru'l Kuran Mukaddimesi, S. Abdullah Şubber.



ŞEYH MURTAZA ENSARİ (R.A) MURTAZA B. ŞEYH MUHAMMED EMİN ENSARİ

[Ö. H/1298, M/1877]

DOĞUM YERİ Şeyh Murtaza (r.a) hicri 1214 yılında Gadir-i Hum

günü Dizful şehrinde mümin ve mütedeyyin bir aile-de dünyaya geldi.

Babası Şeyh Muhammed Emin'in ilk çocuğuydu. Babası ona Murtaza ismini verdi.

Şeyh'in annesi bir gece rüyasında İmam Cafer Sa-dık'ın (a.s) kendisine altın kaplamalı bir Kuran verdi-ğini görür. Tabirciler bu rüyayı salih ve büyük ma-kamlar elde edecek bir çocuğa yorumladılar. Fazla geçmeden o mümine hanım Şeyh'i dünyaya getirdi. Böylece de Şeyh'in annesinin gördüğü rüya gerçek-leşti. Hakikaten Şeyh daha sonraları Şia âleminin if-tihar kaynağı oldu.

36


ŞEYH MURTAZA ENSARİ'NİN (R.A) ATALARI

Dizful'un Meşayih ensar mahallesinde bir grup fa-kih ve ehli ilim yaşıyordu. Bunların nesebi Resul-i Ekrem'in (s.a.a) sadık ve vefalı ashabı Cabir b. Ab-dullah Ensari'ye ulaşmaktadır. Cabir b. Abdullah b. Amir Harram Ensari, Medine'de iman eden ilk Müs-lüman ve o Hazrec kabilesinin büyüklerindendi. Akabe biatina katılarak "Canımız ve mallarımız Pey-gamber'e (s.a.a) fedadır sözünü söyeleyenlerdendir. Abdullah, Bedir ve Uhud savaşlarına katılmış ve Uhud savaşında Peygamberimizin; "Savaşı kazansak da kaybetsek de bu geçitten ayrılmayınız dediği o geçitteki askerlerin komutanlığını yapmaktaydı. Ne yazık ki Müslümanların savaşı kazandığını gören as-kerler ganimet toplamak için orayı terk edince geçi-din boşaldığını gören Kureyş arkadan saldırarak Müslümanları yenilgiye uğrattı. Geçidi az sayıda as-kerlerle koruyan Abdullah arkadaşlarıyla birlikte gö-revleri başında şehit oldu. Cabir b. Abdullah Ensari resul-i Ekrem'den (s.a.a) 1540 hadis nakletmiştir. Ayrıca İmam Hüseyin'i (a.s) Erbainde (kırkıncı gün) ziyaret eden ilk kişidir.

ŞEYH MURTAZA ENSARİ'NİN (R.A) AİLESİ Şeyh'in babası Muhammed Emin takvalı, mümin

ve mektebi tebliğ eden âlimlerdendi. Hicri 1248 yı-lında vefat ederek ebedi yurduna göçtü.

Annesi, Şeyh Ahmed b. Şeyh Şemsuddin Ensari'-



Kerim Uçar û 307

nin oğlu Şeyh Yakub'un kızıdır. Dizful'da kendi dö-neminin mümine ve abide hanımlarındandı. Son ne-fesine kadar gece namazını terk etmedi. Hatta ömrü-nün sonlarında kör olduğunda oğlu Şeyh annesinin abdest ve diğer işlerinde ona yardım ediyordu. Bu mümine hanım hicri 1279 yılında Necef'te vefat etti. Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) evlilğinden iki kız

bir de erkek çocuğu oldu. Ancak oğlu daha küçük yaşlarında vefat etti. Şeyh'in kendinden küçük iki fa-kih ve âlim kardeşi vardı.

1-Şeyh Mensur: Hicri 1224 yılında Dizful'da dün-yaya geldi. Egitimini kardeşi Şeyh Murtaza'nın (r.a) yanında alarak döneminin meşhur rical üstatlarından oldu. Kardeşi Şeyh Murtaza'nın (r.a) vefatından son-ra Necef'te Şeyh'in mescidinde namaz kıldırıyor, fı-kıh, usul vb. dersleri veriyordu. Bu büyük âlim 70 yaşında Necef'te vefat etti.

2-Şeyh Muhammed Sadık: Hicri 1234 yılında Dizful'da dünyaya geldi. Başlangıç ilimlerini Dizful'-da tamamladıktan sonra Necef'e hicret etti. Orada fı-kıh ve usul ilimlerini kardeşi Şeyh Murtaza'nın (r.a) yanında tamamlayarak içtihat derecesine ulaştı. Hicri 1298 yılında 64 yaşında hakkın rahmetine kavuştu.

ŞEYH MURTAZA ENSARİ'NİN (R.A) EĞİTİMİ Şeyh mukaddime derslerini büyük bir ciddiyetle

babasının yanında, usul ve fıkıh derslerini ise Dizful'un meşhur fakihi ve aynı zamanda amcasının oğlu Şeyh Hüseyin Ensari'nin yanında okudu.


Şeyh tahsiline devam etmek için hicri 1232 yılında babasıyla Kerbela ve Necef gibi mukaddes mekânla-ra hicret etti. Şeyh'in babası ilk önce Kerbele'da Şia'-nın büyük fakihlerinden ve aynı zamanda havzanın müdürü olan Seyyid Muhammed Mücahid ile görüş-tü. Kendisini tanıttıktan sonra Seyyid Mücahid ona ilk üstadı olan Şeyh Hüseyin Ensari'yi sordu. Şeyhin babası: "O benim kardeşimin oğludur. Şimdi tedris edip, öğrenci yetiştiriyor dedi. Seyyid Mücahid Şeyh'in babasına; "Ziyaretten başka gelişinizin bir hedefi var mı? diye sordu. Şeyh Muhammed Emin oğlu Şeyh Murtaza'yı göstererek oğluma ilim öğret-meniz için yanınıza getirdim dedi. Seyyid Mücahid Şeyh Murtaza'ya şöyle bir baktı. 18 yaşındaki bu gençte ilme karşı bir merak olduğunu anladı.

Seyyid Şeyh Murtaza'nın bilgisini ölçmek için ona şöyle bir soru sordu: "Duyduğum kadarıyla kardeşim Şeyh Hüseyin Dizful'da Cuma namazı kıldırıyor ve bilindiği gibi birçok fakih İmam Zaman'ın (a.f) gaybet döneminde Cuma namazı kılmayı caiz bilmi-yor. Bana gaybet döneminde Cuma namazının caiz olduğunu ispatlayan bir delil sunabilir misin?

Seyyid, Şeyh Murtaza'nın sunduğu delil karşısında hayretlere düşerek babası Şeyh Muhmammed Emin-'e: "Bu zeki ve akıllı bir çocuktur. Sonra İmam Hüse-yin'in (a.s) türbesini işaret ederek; "Onu bu kubbenin sahibine emanet et!" dedi. Şeyh Muhammed Emin oğlunu oraya bıraktıktan

sonra Dizful'a döndü. Şeyh Murtaza Kerbela'da dört



Kerim Uçar û 309

yıl Şia'nın iki büyük fakihi Seyyih Mücahid ve Şerifu'l Ulema'dan dersler aldı. Şeyh'in dördüncü yı-lında Dizful'dan bir grup Kerbela ziyaretine gelmişti. Şeyh'i görerek babasının onu çok özlediğini söyledi-ler. Şeyh baba hasretini gidermek için hemşerileriyle beraber Dizful'a döndü. Ancak ilime olan aşkına ye-nik düşerek hicri 1238 yılında tekrar Kerbela'ya dön-dü. Kaşifu'l Gita'nın oğlu Şeyh Cafer'in derslerine katıldı. Şeyh iki yıl sonra tekrar Dizful'a döndü ve 25 yaşında ilk üstadı Şeyh Hüseyin'in kızıyla evlendi.

ŞEYH MURTAZA ENSARİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI

Şeyh döneminin büyük fakih ve müçtehitlerinin öğrencisi oldu. O büyük zatlardan bazıları:

1-Şeyh Hüseyin Ensari Dizfuli (r.a) 2-Şerifu'l Ulema-i Mazenderani (r.a) 3-Şeyh Musa Kaşifu'l Gita (r.a) 4-Şeyh Ali Kaşifu'l Gita (r.a) 5-Seyyid Muhammed Mücahid (r.a) 6-Hacı Molla Ahmed Neragi (r.a) 217

ŞEYH MURTAZA ENSARİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

1-Şeyh İbrahim Al-i Sadık (r.a), (h.1221-1248 ) 2-Seyyid Muhammed İbrahim Behbehani (r.a), (h.1330) 3-Mirza Muhammed Hasan Şirazi (r.a), (h.230-1355) 4-Ahunt Horasani (r.a), (h.1329)

217-Şahsiyeti Şeyh Ensari, s.179.


5-Seyyid Cemaleddin Esedabadi (r.a), (h.1254-1314) 5-Şeyh Mevla İbrahim Kummi (r.a), (h.1308) 6-Molla Hüseyin Ali Hamedani (r.a), (h.1239-1311) 7-Seyyid Ebu Turab Kazvini (r.a), (h.1303) 8-Mirza Muhammed Aştiyani (r.a), (h.1248-1319) 9-Seyyid Mirza Ebu'l Hasan Razevi (r.a), (h.1311) 10-Seyyid Ebu'l Kasım Hansari (r.a), (h.1280)

ŞEYH MURTAZA ENSARİ'NİN (R.A) TELİFLERİ

Bu büyük fakih kendi hattıyla günümüzde de ilim havzalarında istifade edilen birçok değerli eserler yazdı.

Onlardan bazılarını zikrediyoruz: 1-Kitab-i Resail: Usul İlmi hakkında yazdığı bu

kitap günümüzde medreselerde ders kitabı olarak okutulmaktadır.

2-Kitabu'l Mekasib: Bu eser muamelat (alışveriş) hükümlerini içermektedir. Şeyh bu kitapta bazı meş-hur fakihlerin görüşünü naklettikten sonra kendi gö-rüşünü beyan etmiştir.

3-Kitabu's-Salât: Üstat, bu kitabında namaz konu-sunu ilmi delillerle ele alarak incelemiştir.

4-Kitabu't Taharet

ŞEYH MURTAZA ENSARİ (R.A) DÖNEMİNDEKİ İLİM MERKEZLERİ

a)-Kerbela İlimler Havzası: Bu havza 13. asırda Allame Vahidi Behbehani'nin (r.a) zahmetleriyle ku-



Kerim Uçar û 311

ruldu. Ardından öğrencisi Seyyid Ali Tabatabai ve oğlu Seyyid Mücahid'in çabalarıyla canlandı.

b)-Necef İlimler Havzası: Bu ilim merkezinde asırlararca Şia fıkhı ve usul dersleri tedris edildi. 13. asırda Vahidi Behbehani'nin meşhur öğrencilerinden Kaşifu'l Gita'nın fikıh ve usul dersleriyle daha da canlandı. Kaşifu'l Gita'dan sonra oğlu Şeyh Musa ve Şeyh Ali havzanın idaresini ele aldılar. Bu iki fakih Şeyh Ensari'ye de öğretmenlik yapmışlardır.

c)-Kaşan İlimler Havzası: Bu havza 12. Asırda Molla Mehdi Neragi'nin zahmet ve çalışmalarıyla ku-ruldu ve yaklaşık bir asır faaliyet gösterdi. Molla Mehdi Neragi'nin vefatında sonra oğlu Molla Ahmed Neragi havzanın mesuliyetini üstlenerek daha da iler-letti. Molla Ahmed Neragi Şeyh Ensari'nin üstatla-rındandı.

d)-İsfahan İlimler Havzası: Bu havza 11. asrın başlarında kuruldu. Safevi Şahlarının ulemaya olan saygısından dolayı Lübnan, Irak vb. gibi yerlerden âlimlerin gelip İsfahan'da ikamet etmeleriyle bu hav-za 200 yıl canlılığını korudu.

ŞEYH MURTAZA ENSARİ'NİN (R.A) SEFERLERİ

Şeyh (r.a) hicri 1240 İmam Rıza'yı (a.s) ziyaret için Dizful'dan ayrıldı. Doğum yerinden ayrılırken şöyle dedi: "Irak ulemasından görmek ve almak iste-diğimi gördüm ve aldım. Eğer İran âlimlerinden isti-fade edebileceğim şahsiyetler bulursam onlarla görü-


şüp yararlanacağım." Şeyh'in kardeşi Şeyh Mensur ve annesinin rızalı-

ğını alarak bu sefere çıktı. Bir ay Burucerd şehirnde kaldı ve oradan da İsfahan'a geçti. Şeyh bir müddet İsfahan İlimler Havzası müdürü Şeyh Şifti'ye misafir oldu. ardındann Kaşan ve Rey'e hareket etti. Şeyh Kaşan'da 4 yıl ikamet ederek Molla Ahmed Neragi'-nin derslerinden istifade etti. Dört yıl sonra üstadın-dan izin alarak kardeşiyle birlikte Meşhed'e gitti. Birkaç ay orada kaldıktan sonra vatanı Dizful'a geri döndü. Şeyh bu yolculuklardan sonra hicri 1249 yı-lında tekrar Necef İlimler Havzasına dönerek Kaşifu'l Gita'nın oğlu Şeyh Ali'nin derslerine katıldı. Bir gün Şeyh Ali, Şeyh Cafer Şuşteri'ye şöyle dedi: "Sen zanettme ki Şeyh Murtaza bizim derslerimizden istifa-de etmek için burada katılıyor! Aksine ilim ehlinden el-lerindeki ilmi araştırmaları ele geçirmek için dersleri-mize katılıyor. Zira onun okumaya ihtiyacı yoktur."

ŞEYH ENSARİ'NİN (R.A) MERCİİLİĞİ Şeyh'in (r.a) döneminde Şia'nın taklit mercilik

makamını hicri 1256 yılına kadar Şeyh Musa Kaşifu'l Gita ardından da hicri 1262 yılına kadar kardeşi Şeyh Hasan Kaşifu'l Gita üstlenmişti. Onun vefatından sonra da bu makam Şeyh Muhammed Hasan Sahib-i Cevahir'e intikal etti.

Hicri 1266 yılında Şeyh Muhammed Hasan Sahib-i Cevahir ömrünün sonlarında kendisinden sonraki taklit merciinin belirlenmesi için Şia'nın büyük fakih



Kerim Uçar û 313

ve müçtehitlerini huzuruna çağırdı. Şeyh Muhammed Hasan etrafına bakarak saygıdeğer âlimler nerededir-ler? diye sordu. Etrafındakiler havza âlimlerinin hepsi burada hazırlar dediler. Şeyh Muhammed Hasan bir daha etrafına bakıp tebessüm ederek evet buradalar an-cak Necef âlimlerinden biri burada değil dedi. Etrafın-dakiler ikinci kez efendim hepsi buradadır dediler.

Sahib-i Cevahir; "Şeyh Molla Murtaza nerededir? oiye sordu. Bir grup Molla Murtaza'yı aramaya ko-yuldular. Bir zaman sonra onu İmam Ali'nin (a.s) türbesinde Şeyh Muhammed Hasan'ın sağlık ve şifası için dua ederken buldular. Olayı Molla Murtaza'ya bildirerek Şeyh Muhammed Hasan'ın huzuruna gel-diler. Şeyh Molla Murtaza'yı gördüğünde derin bir nefes alarak yanındaki âlimlere şöyle dedi: "Şeyh Murtaza benden sonra sizin taklit merciinizdir." Son-ra Şeyh Murtaza Ensari'ye dönerek şöyle dedi: "Sen-de bundan sonra fetvalarında ihtiyatları azalt; İslam dini kolaylık dinidir."

Şeyh Muhammed Hasan'ın vefatından sonra Necef İlimler Havzasının sorumluluğu ve Şia âleminin tak-lit merciliği Şeyh Murtaza'ya intikal etti.218

ŞEYH MURTAZA ENSARİ'NİN (R.A) KERAMETLERİ

Şeyh Ensari'nin (r.a) öğrencilerinden biri şöyle naklediyor: ''Mukaddime ilimlerini bitirdikten sonra

218-Fukaha-i Namdari Şia, s.341-342.


Necef'e giderek Şeyh'in derslerine katıldım. Ancak derslerden hiçbir şey anlamıyordum. Ne kadar çaba harcadımsa da bir faydası olmadı. Hz. Ali'ye (a.s) te-vessül ettim. Bir gece o hazretin huzuruna gittim. Kulağıma Bismillahirrahmanirrahim'i okudu.

Sabah Şeyh'in dersine gittim. Artık dersleri anlı-yordum. Yavaş yavaş derste itirazlar ediyor ve görüş belirtiyordum. Ders bitiminde Şeyh beni yanına çağı-rarak yavaşça kulağıma: "Bismillahirrahmanirrahim'i senin kulağına okuyan "Velezzâllîne" kadar benim kulağıma okudu dedi." Bu olaydan sonra Şeyh'in olağanüstü kerametleri olduğunu anladım. Çünkü bu olaydan kimsenin haberi yoktu.''219

ŞEYH MURTAZA ENSARİ'NİN (R.A) VEFATI Şeyh güzel bir ahlaka sahipti. Takvası, zühtü, ah-

lakı ve insanlara olan şefkati dillere destandı. Mirza Habibullah Reşti şöyle diyor: "Şeyh'in üç

örnek özelliği vardı; İlim, Riyaset ve Takva. Riyaseti Mirza Muhammed Hüseyin Şirazi'ye, il-

mi bana öğretti ve takvayı da kendisiyle mezara gö-türdü. Şeyh'in 67 yıllık bereketli ömrü 18 Cemadiussani

hicri 1281 yılında dizanteri hastalığına yakalanarak vefat etti. Temiz bedenine Şeyh Muhammed Hasan Cevahir'in öğrencisi Şeyh Razi Ali Beyk, Molla Mu-hammed Talikani, Mevla Ali Muhammed Talikani ve

219-Ayanu'ş-Şia, c.4, s.45-46.



Kerim Uçar û 315

Mevla Ali Muhammed Hoi'nin (r.a) yardımlarıyla gusül verildi. Cenazesine Seyyid Ali Şuşteri namaz kıldıktan sonra Hz. Ali'nin (a.s) türbesindeki odalar-dan birine defnedildi.

SAHİB-İ CEVAHİR (R.A) MUHAMMED HASAN B. MUHAMMED

BAKIR NECEFİ [Ö. H/1266, M/1845]

DOĞUM YERİ Hicri 1200 yılında Şeyh Muhammed Bakır'ın (r.a)

evinde bir çocuk dünyaya geldi. Babası ona Mu-hammed Hasan adını verdi.220

Muhammed Hasan'ın (r.a) ailesi (İsfahan'dan üçüncü dedesi Şeyh Abdurrahim Şerif) büyük âlimle-rin huzurundan istifade etmek için Irak'a giderek oraya yerleşmiştir. Kısacası Muhammed Hasan ço-cukluk ve gençlik yıllarını ilim ehli ve fazilet sahibi bir ailede geçirdi.

Muhammed Hasan küçük yaşta Necef İlimler Havzasına girerek mükaddime ilimlerini hızlı bir şe-kilde Seyyid Hüseyin Şekrayi Amuli, Şeyh Kasım

220-ez-Zeria, c.1, s.311.

37



Kerim Uçar û 317

Al-i Muhiddin ve Şeyh Hasan'ın yanında başarıyla bitirerek harici (içtihat) derslere başladı.

Uzun bir zaman havzanın büyük fakihleri Şeyh Kaşifu'l Gita, Seyyid Mehdi Bahrul Ulum, Seyyid Cevad Amuli ve Şeyh Musa Kaşifu'l Gita'nın dersle-rine katıldı. Derse olan aşk ve alakasıyla 25 yaşında içtihat derecesine ulaştı.221 Alanında bir şaheser ka-bul edilen eşsiz "Cevahiru'l Kelam" kitabını yazmaya başladı.

MUHAMMED HASAN NECEFİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Necef İlimler Havzası Sahib-i Cevahir'in sıcak ne-fesiyle daha da canlandı.

Aga Buzurgi Tahrani (r.a) şöyle yazıyor: "Sahib-i Cevahir'i diğer âlimlerden ayıran özelliği yetiştirdiği öğrencilerin her biri kendi yaşadıkları dönemlerin fetva kürsüsünde oturarak taklit mercii olmalarıdır. Yetiştirdiği öğrencileri saymak neredeyse imkânsız-dır.222

Öğrencilerinden bazıları: 1-Seyyid Hüseyin Kuhkemeri: O, Sahib Cevahir

ve Şeyh Murtaza Ensari'nin öğrencilerindendir. Şeyh Ensari'nin vefatından sonra fetva kürsüsüne oturarak taklit mercii oldu.223

221-el-Kiramu'l Berere, c.1, s.22. 222-el-Kiramu'l Berere, c.2, s.305. 223-Misarifu'r-Rical, c.1, s.263-361.


2-Şeyh Cafer Şuşteri: Babasıyla birlikte Necef İlimler Havzasına gitti. Sahib-i Cevahir'den içtihat alan öğrencilerindendi. Hicri 1302 yılında İmam Rı-za'nın (a.s) ziyaretine gitti. Tahran âlimlerinin teklif ve ısrarlarıyla orada ikamet etti. Şeyh Cafer Şuşteri müçtehit, muhaddis, fakih ve taklit merciiydi.

3-Molla Ali Keni: Hicri 1220 yılında Tahran'ın Keni köyünde dünyaya geldi. Necef İlimler Havzası-na giderek Sahib-i Cevahir'in öğrencilerinden oldu. Üstadından içtihat izni aldıktan sonra Tahran'a döne-rek kitap yazmakla meşgul oldu.

4-Şeyh Muhammed İrevani: Hicri 1232 yılında dünyaya geldi. Genç yaşlarında İran'dan Kerbela İlimler Havzasına hicret ederek Seyyid İbrahim Kazvini'nin derslerine katıldı. Daha sonra Kerbela'dan Necef'e giderek Sahib-i Cevahir ve Şeyh Ensari gibi büyüklerin derslerine katıldı. Merhum Seyyid Hüseyin Kuhkemerei'nin vefatından sonra İran, Türkiye, Hindistan, Rusya ve Kafkas Şiilerinin taklit mercii oldu.224

MUHAMMED HASAN NECEFİ'NİN (R.A) TELİFLERİ

Şeyh Muhammed Hasan Necefi (r.a) 25 yaşında "Cevahiru'l Kelam" kitabına ve Allame Hilli'nin (r.a) "Şerayiu'l İslam" kitabına şerhler yazmaya başladı. "Cevahiru'l Kelam", kitabını gece gündüz demeden

224-ez-Zeria, c.2, s.192.



Kerim Uçar û 319

32 yıl gibi uzun bir çalışmalardan sonra yazdı. Bu muhteşem eser günümüz havzalarında harici (içtihat) derslerinde ders kitabı olarak okutulmaktadır.225

Allame Seyyid Muhsin Emini (r.a) şöyle diyor: "İslam fıkhında Cevahiru'l Kelam'dan daha mükem-mel bir kitap yoktur.'' Şeyh Murtaza Enasri (r.a) şöyle der: "İlahi hüküm-

leri istinbat (elde etmek) etmek isteyen müçtehit için "Cevahiru'l Kelam" ve "Vesailu'ş-Şia" kitapları ye-terlidir." Şeyh Muhammed Hasan Necefi'nin yazmış olduğu

eserleri şöyle sıralayabiliriz: 1-Cevahiru'l Kelam 2-Necatu'l İbad fil Mead 3-Hidayetu'l Nasikun 4-Humus ve Zekât 5-Ahkamu's Savm 6-Usul ve Fıkıh içerikli makaleler Şeyh Muhammed Hasan Necefi (r.a) ilmi çalışma-

larının yanı sıra mukaddes mekânların ihtiyaçlarını karşılama ve tamiratında da çalışmalar yapmıştır. Kûfe Mescidinin tamiri, Sehle Mescidinin şadırvanı, Muslim b. Akil ve Hani b. Urve türbelerinin tamiri gibi toplumsal faaliyetleri de üstlenmişti. Şeyh, takvalı, mümin, zahit, abid, güzel ahlaklı,

mütevazı, zahiri temizliğe önem veren ve öğrencile-

225-Ayanu'ş-Şia, c.9, s.149.


rine şefkatli bir babaydı. Öğrencilerinin daha da ba-şarılı olmaları için derslerinde onları överek teşvik ederdi.

AYRILIK HİCRANI Hicri 1266 yılının Şaban ayında Şia'nın büyük fa-

kih ve taklit mercii Şeyh Muhammed Hasan Necefi artık son nefeslerini alıyor ve Kelime-i Şahadet geti-riyordu. Öğle vaktinde bu parlak güneş bir daha hiç doğmamak üzere battı. Bu acı haberle Şia âlemi yasa boğuldu. Matemli Şiiler görkemli bir cenaze merasi-mi düzenleyerek, Şeyh'i hayatı döneminde mescidi-nin yanında kendi hazırlamış olduğu odalardan birine defnettiler.



MOLLA HADİ SEBZİVARİ (R.A) HADİ B. MİRZA MEHDİ SEBZİVARİ

[Ö. H/1289, M/1868]

DOĞUM YERİ Molla Hadi Sebzivari (r.a) hicri 1212 yılında

memleketi Sebzivar şehrinde mütedeyyin ve mümin bir ailede dünyaya geldi. Sekiz yaşlarında tahsile başlayarak genç yaşlarda Arap edebiyatı, sarf ve na-hiv ilimlerini bitirdi. Kısa bir zamanda mukaddime ilimlerinden sonra gelen Satih derslerine katıldı.226 On yaşında babasının vefatından sonra amcasının oğ-lu Hacı Molla Hüseyin Sebzivari'nin yardımıyla Meşhed İlimler Havzasına giderek 10 yıl İmam Rı-za'nın (a.s) mukaddes şehrinde ilim tahsiline başladı.

O dönemlerde İsfahan İlimler Havzası, büyük üs-tatlar ve fakihleri barındırıyordu. Molla Hadi Sebzi-vari (r.a) 8 yıl İsfahan İlimler Havzasında ikamet

226-M. Hadi Sebzivari'nin Hayatı, s.1, Veliyullah Esrari.

38


ederek orada bulunan Şeyh Muhammed Taki (r.a), Muhammed İbrahim Kelbasi ve Molla İsmail Kuşki gibi büyük üstatların derslerinden istifade etti. Molla Hadi Sebzivari, hicri 1242 yılında Meşhed'e giderek orada beş yıl Hacı Hasan Medresesinde ders verdi.

Hac farizası dönüşünde deniz yoluyla Bender Ab-bas şehrine gitti. Yolların emniyetsizliğinden dolayı Sebzivar'a gitmekten vazgeçerek, Kirman şehrindeki Masumiye Medresesinde medrese hizmetçisiyle bir-likte öğrencilere hizmet etmeye başladı. Kendisini tanıtmadan bir müddet orada ikamet etti. Ancak fazla geçmeden öğrenciler bu büyük fakihi tanıdılar. Öğ-rencilerin talebi üzerine büyük üstat ilme susamış âşıkları ilmiyle doyurdu.

MOLLA HADİ SEBZİVARİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI

1-Hacı Molla Hüseyin Sebzivari (r.a); Arap edebi-yatı, fıkıh ve usul derslerini ondan öğrendi.227

2-Hacı Muhammed İbrahim Kerbasi (r.a) 3-Şeyh Muhammed Taki (r.a) 4-Molla Ali Mazendarani Nuri İsfahani (r.a) 5-Molla İsmail Kuşki (r.a)

MOLLA HADİ SEBZİVARİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Sebzivar Hekimi Kirman ve Meşhed havzalarında tedris ettiği sıralarda birçok büyük fakih ve âlim bu

227-Reyhanetu'l Edeb, s.2



Kerim Uçar û 323

zatın ilim sofrasından yararlanarak dönemlerinin bü-yük âlim ve fakihlerinden oldular.

Onlardan bazıları: 1-Ahunt Molla Muhammed (r.a), (Kendi oğlu) 2-Ahunt Molla Muhammed Kazım Horasani (r.a) 3-Molla Muhammed Kazım Sebzivari (r.a) 4-Molla Abdülkerim Kuçani (r.a) 5-Molla Ali Simnani (r.a) 6-Seyyid Ahmed Razevi Pişaveri Hindi (r.a) 7-Mirza Hekim Darabi (r.a) 8-Molla Gulam Hüseyin Şeyhülislam (r.a) 9-Mirza Abbas Hekim (r.a) 10-Mirza Esedullah Sebzivari (r.a) 11-Hacı Mirza Hasan Hekim (r.a), (Kendi damadı) 12-Mirza Ebu Talip Zencani (r.a) 13-Mirza Hüseyin (r.a), (Kirman Şehrin Cuma İmamı) 14-Molla Muhammed Sadık Hekim (r.a) 228

MOLLA HADİ SEBZİVARİ'NİN (R.A) TELİFLERİ

Hekim Sebzivari'nin (r.a) telifleri ehli ilim nezdin-de inkâr edilmeyecek kadar büyüktür. Üstadın ilim ve hikmeti kaleme aldığı eserlerinde çok açık ve net bir şekilde kendini göstermektedir.

1-Manzume ve Şerh'u Manzumei Sebzivari: Üstat bu değerli kitabı gençlik dönemlerinde 20 yıl zahmet

228-Tarihi Hukema ve Urafa-i Mutahhirin, s.122-128, "Menuçehri Sadukiniya.


ve araştırmadan sonra yazmıştır.229 Büyük üstat kita-bı yazıp bitirdikten sonra onun tedrisine başladı. Ted-risinden sonra da bu kitaba şerh yazdı.

Bu eserin büyüklüğüne en büyük kanıt aradan yıl-lar geçmesine rağmen ilim havzalarda ders kitabı ola-rak okutulmasıdır. Bu değerli kitap iki bölümden oluşmaktadır:

a)-Lealiu'l Manzume; Mantık ilmini içermektedir. b)-Gureru'l Feraid; Hikmet ilmini içermektedir. 2- Divan kitabı: Hekim Sebzivari aynı zamanda

büyük bir şairdi. Divanını yazdığı 1000 beyitlik şiir-lerle süslemiştir.

3-Esraru'l Hikme. 4-Şerh'u Mesnevi 5-Miftahu'l Felah ve Misbahu'n-Necat 6-Şerhu'l Esma 7-en-Nebras'u fi Esrari'l Esas 8-Molla Sadra'nın Esfar kitabına şerhi 9-Hidayetu'l Talibin fi Marifeti'l Enbiya-i vel Eimme 10-Şerh'u Şevarik

MOLLA HADİ SEBZİVARİ (R.A) BAŞKALARININ GÖZÜNDE

Hekimi Sebzivari (r.a) tüm İslam âlemi ve batılı bilim adamları yanında tanınmış bir isimdir. İslam âlimleri onun saygı ve büyülükle anmaktadırlar.

229-Mecmuai Resaili Hacı Molla Hadi, s.49



Kerim Uçar û 325

Batılı bilim adamları onu yazmış olduğu eserler ve kapsamlı ilmiyle tanımaktadırlar. İlime olan hâkimi-yeti ve dakikliğiyle tüm bilim adamlarının dikkatle-rini üzerine toplamıştır.

Japon bilim adamı ve Kanada üniversite dekanı Prof. Tuşi Heyku, Hekimi Sebzivari hakkında şöyle der:

"Manzume ve Şerhi Manzume'nin sahibi Molla Hadi Sebzivari büyük bir düşünür ve İran'ın 19. yüz-yıldaki en büyük filozofuydu.230

FAKİRLER DOSTU Hekimi Sebzivari (r.a), üstün kişilik ve ilminin

yanı sıra latif ve ince bir ruha sahipti. Fakirlerle bir-likte oturup, onlarla aynı sofrayı paylaşmayı ganimet sayıyordu. Gösterişten uzak sade ve fakirane bir ya-şantısı vardı.

Yaşamı boyunca kendi el emeği ve alnının teriyle geçimini sağladı. Kendine ait üzüm bağının hasat vakti geldiğinde ilk olarak fakirlerin hakkını verir daha sonra da kendi payına düşeni alırdı.

Dünyadaki mal varlığı bir üzüm bağı, iki inek ve iki de su kuyusuydu. Bunlarla sade ve fakirane bir evde yaşıyordu. Hiçbir zaman şahsı için beytülmal-dan istifade etmedi.

230-Bonyad-i Hikmeti Sebzivari, s.47, "Prof. İztus, Tercü-

me Celaleddin Muçtevi."


HEKİMİ SEBZİVARİ'NİN (R.A) VEFATI Hekimi Sebzivari (r.a) 28 Zilhicce hicri 1289 yı-

lında yetmiş yaşlarında hakkın çağrısına lebbeyk di-yerek ebedi yurduna göçtü. Ölümüyle dostlarını ve öğrencilerini büyük bir yasa ve gözyaşlarına boğdu. Temiz bedenini dostları ve öğrencileri hüzün gözyaş-ları arasında vatanı Sebzivar'a defnettiler.



MİRZAİ ŞİRAZİ (R.A) SEYYİD MUHAMMED HASAN HÜSEYİN

B. MİRZA MAHMUD ŞİRAZİ [Ö. H/1312, M/1891]

DOĞUM YERİ Mirzai Şirazi adıyla tanınan Seyyid Muhammed

Hasan Hüseyin 15 Cemadiuevvel hicri 1230 yılında Şiraz şehrinde mümin, erdemli ve ilim ehli bir ailede dünyaya geldi.

Babası Mirza Mahmud, Şiraz'ın meşhur âlimlerin-dendi. Mirza Muhammed Hasan daha küçük yaşla-rında babasını kaybetti. Eğitim ve terbiyesini döne-min meşhur âlimi olan dayısı Seyyid Hüseyin Muse-vi üstlendi.

Mirza Muhammed Hasan dört yaşında okuma-yazmayla tanıştı. Okuma ve yazma öğrendikten sonra altı yaşında havza derslerine başladı. İstidat, zekâ ve derslerindeki başarısıyla üstatlarının dikatini çekti.

39


Daha sekiz yaşındayken Şiraz'daki Mescid-i Vekilde kürsü ve minberde halka nasihatler ve ahlak dersleri vermeye başladı. Genç bir talebeyken meşhur Şerhi Lüme kitabını tedris etmeye başladı.

Mirza Muhammed Hasan'ın bu başarı ve zekâsını fark eden Şiraz hâkimi ona hükümette büyük makam-lar teklif etti. Diğer taraftan da üstadı Şeyh Muham-med Taki ilim tahsiline devam etmesi için onu teşvik ediyordu. Mirza Muhammed Hasan üstadının nasihat-lerine kulak vererek ilim tahsilini dünya makamına tercih etti. İlim tahsili için hicri 1248 yılında İsfahan'a hicret etti.

İSFAHAN'A HİCRET İsfahan İlimler Havzası o dönemlerde Şia'nın

önemli ilim havzalarından biriydi. Mirzai Şirazi Sadr Medresesine yerleşerek büyük fakih Şeyh Muham-med Taki İsfahani'nın derslerine katıldı. Derslere bir müddet katıldıktan sonra dilediği gibi umumi ders-lerden istifade edemediğini anladı. Üstadının huzu-runa çıkarak birkaç arkadaşıyla kendilerine özel ders vermesini talep etti. Üstadı, Mirzai Şirazi'nin istidat ve ilme olan alakasından dolayı olumlu cevap verdi. Ne yazık ki ilim aşığı Mirza üstadından fazla istifade edemeden onu kaybetti.

Mirai Şirazi üstadının vefatından sonra Seyyid Hasan Bidabadi'nin derslerine katılarak anılarla dolu güzel günler geçirdi. Mirzai Şirazi'nin derslerdeki başarısını gören üstadı ona daha 20 yaşına basmamış-tı ki içtihat izni verdi.



Kerim Uçar û 329

VELAYET VE ŞEHADET DİYARINA GÖÇ Mirza-i Şirazi (r.a) 29 yaşına kadar İsfahan'da kal-

dı. İlme olan aşkı onu başka üstatlar peşine düşmeye sürükleyerek ilk önce velayet şehri Necef ve ardın-dan da şehitler diyarı Kerbela'ya sürükledi. Mirza-i Şirazi (r.a) bir müddet Kerbela'da ikamet ederek, Şeyh Hasan Kaşifu'l Gita, Şeyh Hasan Necefi, Seyyid İbrahim Kazvini ve Şeyh Meşkûr Hevla-i gibi dönemin tanınmış üstatlarının yanında ders okudu.

Mirza-i Şirazi (r.a) bir müddet sonra İsfahan'a dönmek istedi. Maneviyat ve ilmi derinliğini gören Şeyh Hasan Necefi Şiraz hâkimine Mirza-i Şirazi'yi övücü bir mektup yazarak, onu iyi karşılamalarını ve ilminden istifade etmelerini tavsiye etti. Mirzai Şirazi (r.a) İsfahan'a dönmeden önce Necef'e giderek o gü-nün önemli derslerine katıldı. Acak bu derslerin ken-disini doyurmadığını görünce İsfahan'a dönmeye ka-rar verdi. Şeyh Ensari'nin (r.a) öğrencilerinden Şeyh Ali

Nehavendi Şeyh'e (r.a) şöyle dedi: "İsfahan'dan Mir-za-i Şirazi adında erdemli ve âlim biri Necef'e gitmiş, ancak havzanın derslerini yetersiz görerek tekrar İs-fahan'a dönmek istiyor." Şeyh o gün Şeyh Ali Nehavendi'den öğle dersinden sonra Mirza-i Şirazi'yi yanına getirmesini istedi. Şeyh Ali Nehavendi ve Mirza-i Şirazi o gün öğleden sonra Şeyh Ensari'nin (r.a) huzuruna gittiler. Şeyh, Mirza-i Şirazi'ye ilmi bir mesele sordu. Mirza-i Şirazi soruyu cevapladı. Şeyh sağlam bir delil ile Mirza-i Şirazi'nin delilini


çürüttü. Şeyh bir başka bir soru daha yöneltti. Mirza-i Şirazi Şeyh'in cevabını kabul etti ve kendi cevabı-nın geçersiz olduğunu kabullendi. Şeyh, ispatladığı konuyu tekrar başka bir delil ile çürüttü. Ardından üçüncü bir delil getirerek ikinci delilini ispatladı. Bu soru cevap yedi kez tekrarlandı. Her bir delil ile bir başkasını iptal etti. Şeyh'in bu ilmi azametini ve de-rinliğini gören Mirza-i Şirazi şu şiiri okudu:

Yolculuğa bakan göz senin cemaline düştü. Yolculuk azmini ikamete döndürdü.

Bu vesileyle Mirza-i Şirazi Şeyh'in dersine katıla-rak onun has ve muhlis talebelerinden oldu. Şeyh, Feraidu'l-Usul kitabını yazdıktan sonra tashih ve dü-zeltmeleri ona yaptırdı.

MİRZAİ ŞİRAZİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Mirza-i Şirazi (r.a) çok sayıda değerli öğrenciler yetiştirdi. Öğrencilerden her biri gittikleri yerde bir yıldız misali parlayarak ilahi dini savundular.

Öğrencilerden bazıları: 1-Mirza Muhammed Taki Şirazi (r.a) 2-Şeyh Abdülkerim Hairi (r.a), Kum İlimler Hav-

zasının kurucusu. 3- Mirza Hüseyin Naini (r.a) 4- Şehid Şeyh Fazlullah Nuri (r.a) 5-Seyyid Muhammed Kazım Yezdi (r.a)



Kerim Uçar û 331

MİRZAİ ŞİRAZİ (R.A) VE REHBERLİK SORUMLULUĞU

Tarih boyunca güç sahipleri dünyadan göçüp git-meden önce dünyevi makamlarını genişletmek ve mallarına mal katmak için çırpınıp durmuşlardır. An-cak Şia âlimleri ve müçtehitleri bu tamahtan uzak du-rarak dünyadan ellerini çekmişlerdir. Şia dünyası hicri 1281 yılında Şeyh Ensari'nin

(r.a) vefatıyla boşalan taklit mercilik makamına liya-katli bir fakih arıyordu. Necef âlimleri Habibullah Reşti'nin (r.a) evinde toplanarak Mirza-i Şirazi'nin (r.a) bu makama layık olduğu konusunda ittifak etti-ler. Birlikte Mirzai Şirazi'nin (r.a) evine giderek al-dıkları kararı sundular. Mirzai Şirazi (r.a) onların bu tekliflerini ısrarla geri çevirerek; "Ben görüş ve fet-valarımla bu işe hazır değilim. Aranızda Aga Hasan Necm Abadi (r.a) gibi büyük bir şahsiyet var." dedi. Şeyh Hasan Necmabadi itiraz ederek; "Allah'a andolsun ki bu makamı kabul etmek bana haramdır. Bu makamın senin gibi iyi bir siyasetçi ve fakihe ih-tiyacı vardır. Fetva vermek sana yaraşır." dedi.

Tüm bu konuşmalara rağmen Mirzai Şirazi bu kez de ısrarla reddetti. Yanındaki fakihlerden biri; "Aga Mirza Velayeti Fakih'i kabul ediyor musun? Diye sordu. Mirza-i Şirazi; evet, kabul ediyorum dedi. Fa-kih; "Huzurundaki zatların müçtehit olduklarını ka-bul ediyor musun? Mirza-i Şirazi; "Evet, ediyorum dedi. Fakih; "O zaman yanındaki bu müçtehitler bu makamı kabul etmen için hükmediyorlar." dedi. Bu-


nun üzerine Mirzai Şirazi ağlayarak şöyle dedi: "Allah'a andolsun ki bu ağır sorumluluğu üstlene-

ceğimi hiç düşünmüyordum."

MİRZAİ ŞİRAZİ (R.A) SİYASET MEYDANINDA

Eksiksiz bir din olan İslam dini insanların dünya ve ahiret işlerini yakından ilgilendirdiği için toplum-dan kopup, inzivaya çekilmeyi uygun görmemekte-dir. Bu nedenlede tarih boyunca İslam âlimleri top-lumla iç içe olmuş ve onlarla bütünleşmişlerdir.

Özgürlük yanlısı bütün insanlar Mirza-i Şirazi'yi büyük bir kahraman olarak tanımaktadırlar.

Bu büyük zatın hayatını dikkatle incelediğimizde birçok başarıların altında onun imzasını görürüz. Bu-rada Mirza-i Şirazi'nin siyasi faaliyetlerinden bazıla-rını nakletmeyi uygun görüyoruz:

1-İngiliz sömürüsü altında inleyen mazlum Afgan halkının katliamını engellemek için İngiliz hükümda-rına telgraf çekerek bu duruma derhal son vermeleri-ni istemesi.

2-Şia ve Sünni arasında birliği saklamak a)-Necef İlimler Havzasını bir Sünni şehri olan

Samerra'ya taşıması b)-Şia ve Sünni talebelere eşit maaş verilmesi c)-Şia ve Sünni halkına eşit şekilde yardım edilmesi d)-Şia ve Sünni arasına ihtilaf sokanların karşısına

geçmesi ve bu uğurda oğlunu şehit vermesi



Kerim Uçar û 333

3- Çeşitli bölgelere İslam tebliğcileri göndermek 4-Rusların mukaddes Meşhed Şehrinden arazi

satınalmalarını engellemesi 5-Yahudilerin Hemadan halkına saldırılarının

önüne geçmesi 6-İngilizlerin sömrüsünü engellemek için Ayetul-

lah Seyyid Abdülhüseyin Lari'yi vekili olarak İran'a göndermesi

7-Meşhur tarihi nargile ve tütün yasağı fetvasını vermesi; İngilizlerin İran sömürüsünü engellemek için bu tarihi fetvayı vererek İngilizlerin maskesini düşürerek gerçek yüzünü gösterdi.

Tarihi fetva: ''Bu günden itibaren ne şekilde olursa olsun tütün ve nargile kulanmak İmam-ı Zaman'a (a.f) karşı çıkmak ve O'na savaş açmak hükmündedir."

Bu fetvayı duyan mümin halk tütün ve nargile şi-şelerini kırdılar. Öyle ki Nasiruddin Şah, hareminde-ki hizmetçilerine nargilesini getirmelerini emretti-ğinde hizmetçiler ona itaat etmeyerek nargile şişele-rini kırdılar.

MİRAZA ŞİRAZİ'NİN (R.A) KERAMETLERİ İslam dini, cahiliye alışkanlıklarını bir kenara ko-

yarak yerine asil ve kalıcı ilahi değerleri getirmiştir. İslam'ın getirdiği en önemli değerlerin başında takva ve ilahi haramlardan kaçınmak gelir. Mirzai Şirazi (r.a) siyasi, içtimai ve sahip olduğu derin ilmi yönle-riyle birlikte takva ve zahitlik meydanında övgüyle anılan bir şahsiyetti. Bazı büyüklerin tabiriyle; o, ah-


lak abidesiydi. 1-Umutsuz adam: Mirzai Şirazi'nin (r.a) öğrencilerinden Ayetullah

Seyyid İsmail Sadr (r.a) şöyle naklediyor: "Adamın biri Samerra'da yanıma gelerek İsfahan'dan geldiğini ve muhtaç olduğunu söyledi. Ona inanmam için İsfa-han âlimlerinden getirdiği mektupları bana gösterdi. Benden Mirzai Şirazi'nin kendisine yardım etmesini istedi. Onun bu isteğini kabul ettim ve Mirzai Şirazi'nin (r.a) yanına gelerek durumu anlattım. Mir-za-i Şirazi (r.a); "Evet, o mektupları gördüm ve ince-ledim. Bu sırada o adam yanımıza geldi. Ben; "Size bahsettiğim adam işte budur dedim." Mirza-i Şirazi (r.a) dediklerime itina etmeden ona yardımda bulun-madı. Bu manzra karşısında kendi kendime; "Mirzai Şirazi niçin ona yardım etmedi." Dedim. Daha sonra o adamın bir İngiliz casusu ve İngilizlerin kurduğu sapık Bahaiyye fırkasından olduğunu anladım.

2-Borç ödeme: Şeyh Abdünnebi şöyle naklediyor: "Öğrencilik

yıllarımda 120 tümen borcum vardı. Namazdan sonra İmam Zaman'a (a.f) tevessül ettim. Aynı gün rüyam-da Resul-i Ekrem'i (s.a.a) gördüm; mübarek başında yeşil bir sarık ile oturmuştu. Yanına gittiğimde bana şöyle buyurdu: "Şeyh Abdünnebi, 120 tümen borcun bu kasanın içindedir, al borcunu ver." Kapının ça-lınmasıyla uykudan uyandım. Adamın biri Mirzai Şirazi'nin beni çağırdığını söyledi. Mirzai Şirazi'nin evine gittim. Beni görünce: "Şeyh Abdünnebi, bu ka-



Kerim Uçar û 335

sayı al; içinde 120 tümen var, borcunu öde dedi." Ben şaşkınlık içinde gördüğüm uykumu ona anlat-mak istedim. Bunun üzerine Mirzai Şirazi sanki rü-yamdan haberdarmış gibi; "Anlatmana gerek yok." dedi.

DOSTLARA VEDA Mirzai Şirazi (r.a) iftihar dolu 82 yıl yaşam sürdü.

Hicri 1321 yılında dostlarına veda ederek hakkın rahmetine kavuştu.

Ölümünün nedenini hastalık olarak zikretseler de bazı yazarlar onun İngiliz casusu bir doktor tafafından zehirlenerek şehit edildiğini yazmışlardır.

Mirzai Şirazi'nin (r.a) iftihar dolu yaşamı tarihte unutulmaz sayfalar açarak gelecek nesillere ibretli mesajlar verdi.

Mirzai Şirazi'nin temiz bedeni hayatı döneminde yaptırdığı medresede ceddi Hz. Ali'nin (a.s.) türbesi-ne açılan kapıya doğru bir yere defnedildi.

SEYYİD CEMALEDDİN ESEDABADİ (R.A)

SEYYİD CEMALEDDİN B. SEYYİD SAFTER ESEDABADİ

[Ö. H/1314, M/1893]

DOĞUMU VE HEMADAN

Hemedan'ın Esedabad mahallesinde İmam Hüse-yin (a.s) soyundan olan temiz bir aile yaşıyordu. Seyyid Safter bunların içerisinde sevilen ve sayılan bir âlimdi.

O, İmam Seccad'ın (a.s) torunlarındandı. Bu ilim ehli hanedan yaşadıkları bölgelerde kadılık yapmak-taydılar.

Bu hanedan halk arasında oldukça sevilen ve sayı-lan bir hanedandı.

Seyyid Cemaleddin Esedabadi (r.a) hicri 1254 yı-lının mübarek Şaban ayında temiz ve maneviyat dolu bir evde dünyaya geldi.

40



Kerim Uçar û 337

SEYYİD'İN (R.A) EĞİTİM Seyyid beş yaşında anne ve babasından Kuran

okumayı öğrendi. Çocukluğunun dönemlerinde Arap edebiyatı ve başlangıç ilimlerini başarıyla bitirdi.

O dönemde kabileler arasındaki etnik çatışmalar ve ihtilaflar yüzünden hicri 1264 yılında babasıyla birlikte Kazvin şehrine hicret etti. Seyyid'in Kazvin'e gelir gelmez büyük bir ciddiyetle ders ve ilim tahsili-ne başladı. Kısa bir zamanda Arap edebiyatı, mantık, fıkıh, usul vb. ilim dallarında görüş sahibi bir düşü-nür oldu. Seyyid sahip olduğu üstün zekâsıyla oku-duğu dersleri tedris ediyordu.231

SEYYİD'İN (R.A) TAHRAN'A HİCRETİ Seyyid (r.a) hicri 1266 yılında babasıyla Tahran'a

hicret etti. O dönemlerde Tahran'ın idaresi Emir Kebir-'in yönetimindeydi. Yılmak bilmeyen Seyyid biraz din-lendikten sonra kendine iyi bir üstat aramaya başladı.

Dönemin meşhur fakihi Seyyid Muhammed Sadık Tabatabai Hemedani'yi bularak, derslerine katıldı. Kısa bir zamanda derslerindeki başarısından dolayı üstadının dikkatini üzerine topladı. Üstat, Seyyid'-deki erdem ve kemalını görünce Seyyid'e kendi elle-riyle cübbe giydirdi.232 Seyyid kısa bir zamanda Tahran'nın tanınmış âlimlerinden oldu.

231-Esnad ve Medariki Seyyid Cemaleddin Esedabadi. 232-Şerhi Hal ve Asari Seyyid Cemaleddin Esedabadi,

s.29-30.


SEYYİD'İN (R.A) NECEF'E HİCRET Seyyid Safter Tahran'da ikameti boyunca aziz ev-

ladının zekâsını, ahlaki erdemini, ruhundaki inceliği ve büyük fakihlerle olan ilmi bahislerini görmüştü. Bu nedenle oğlunu kendi üstadı olan Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) ilim sofrasından yararlanması için ilim merkezine götürdü.

Seyyid (r.a) hicri 1266 yılında babasıyla birlikte Necef"e hicret etti. Orada dört yıl büyük fakih ve tak-lit mercii Şeyh Murtaza Ensari'nin yanında tefsir, ha-dis, fıkıh, mantık, usul, kelam, matematik, tıp, heyet ve astroloji ilimlerini öğrenerek içtihat derecesine ulaştı ve üstadı Şeyh Murtaza Ensari'den içtihat izni aldı. Seyyid'in bu ilmi başarısı ve ilmi derinliği Ne-cef, Kerbela, Samerra gibi ilim merkezlerinde dillerede dolaşıyordu. Bazı hasetçilerin hasedinden dolayı Seyyid, üstadı Şeyh Ensari'nin emriyle hicri 1270 yılında Hindistan'ın Bambei şehrine gitti.

SEYYİD (R.A) HİNDİSTAN VE AFGANİSTAN'DA

O, 16 yaşında güvenilir ve emin bir âlimle deniz yoluyla Buşehir üzerinden Bambei şehrine gitti. Bambei, tursitk ve ticari bir sahil şehri olduğu ve ilmi bir havaya sahip olmadığı için Seyyid bir müddet sonra Hindistan'ın merkez ve ilmi şehrilerinden olan Kelket'e gitti. İki yıl bu şehirde ikamet ederek birçok büyük âlim ve muhadisle tanıştı. Hindistan halkının yaşam tarzı onların İngiliz sömürüsünde olduklarının



Kerim Uçar û 339

göstergesiydi. İngiliz hükümeti Hindistan'ın bir eya-leti kadar olmamasına ve nüfusu Hindistan nüfusuna kıyasla yok denecek kadar az olmasına rağmen sinsi planlarıyla bu ülkeyi sömürerek tüm zengin kaynak-larını yağmalamayı başarmıştı.

Seyyid, ilk siyasi çalışmalarını Hindistan'da baş-lattı. Gece gündüz demeden ve bitmek tükenmek bilmeyen bir enerjiyle çalışarak düşman gücünü araş-tırıp, Müslümanların zaaf noktalarını buldu. Bu dö-nemlerde Afganistan İran topraklarından yeni ayrıl-mış ve bağımsız bir hükümet olmayı hedefliyordu. Seyyid, Afganistan'a giderek halkı İngilizlerin kirli siyasi oyun ve hilelerine karşı uyardı.

Seyyid, hicri 1273 yılında hac farizasını yapmak amacıyla Hindistan'dan ayrıldı. Hicri 1275 yılının sonlarına doğru Mekke'den Medine'ye ardından sıra-sıyla Ürdün, Dimeşk, Hamas, Halep, Musul, Bağdat, Necef ve doğum yeri Hemedan'a giderek Müslüman-ların genel durumlarının yakından inceledi. Tahran'-daki siyasi durumların kritik olması nedeniyle doğum yerini terk ederek Horasan üzerinden Herat ve Kabul'a gitti.

Seyyid Afganistan'da beş-altı yıl ikamet etti. Ora-da ikametinde boş durmadı. Toplumsal alanlarda çe-şitli faaliyetler yaptı.

Afgan siyaset adamlarını ve ülke yöneticilerini İn-gilizlerin perde arkasındaki kirli siyasi planlarından haberdar etti.


SEYYİD'İN (R.A) AFGANİSTAN'DAKİ FAALİYETLERİ

1-Kitap telifi ve basımı: (Tetimmetu'l Beyan fi Tarihi'l Afgan)

2-Şemsu'n-Nehar adlı gazeteyi çıkarması 3-Hükümette bakanlık kurması 4- Gönüllü halk ordusu kurmak 5-Hastane, Postane, Kervansaray vs. yaptırmak Seyyid Afganistan'da başlattığı büyük kültürel ça-

lışmalarla düşmanın hilelerini etkisiz kılmıştı. Seyyid Hindistan'a giderek halka konuşmalar yapmış ve on-ları İngiliz ve diğer istismar güçlerin tehlikesinden haberdar etti.

Bu durum fazla sürmedi. İngiliz hükümeti Seyyid'-in bu çalışmalarına seyirci kalmayarak Hindistan'dan ihraç ettirdi.

SEYYİD (R.A) MISIR'DA Seyyid (r.a) hicri 1285 yılında Mısır'a gitti. Ora-

daki meşhur el-Ezher üniversitesine giderek tedrise başladı. Seyyid güzel ahlak ve ilmiyle etrafına yüz-lerce öğrenci topladı. Seyyid'in oradaki ikameti 40 gün devam etti. Mısır hükümeti Seyyid'in ihracına karar verdi. Seyyid, oradan İstanbul'a gitti. Seyyid'in Türkiye'ye gelişinden haberdar olan Osmanlı padişa-hı önemli âlimlerinden Ali Paşa ve Fuad Paşa'yı onu karşılamaya gönderdi. Çeşitli bahaneler ileri sürüle-rek Seyyid İstandul'dan da çıkarılarak Mısır'a geri



Kerim Uçar û 341

gönderildi. Seyyid Mısır'da Riyaz Paşayla görüşerek orada ikamet etti. Bu fırsatı iyi değerlendirerek evin-de dersler vererek etrafına yüzlerce öğrenci topladı. Seyyid Mısır'da ikamet ettiği birkaç yıl içinde büyük faaliyetlerde bulundu. Gazetelere verdiği makalelerle bir yandan dâhili sömügeciler, diğer taraftan da İngi-liz gibi dış sömürgecilerle mücadele ediyordu. Seyyid 17 Ramazan hicri 1296 yılında bir kez daha Mısır'dan ihraç edilerek İran'a gönderildi. Seyyid'in Mısır'daki malvarlığı olan kütüphanesi ve evine İngi-liz Maliye Bakanlığı tarafından el konuldu.

Seyyid öğrencisi Ebu Turab Arif Efendi ile deniz yoluyla Cidde ve Mekke'ye giderek önemli siyasi ve ilmi şahsiyetlerle görüştü. Daha sonra tekrar Hindis-tan'a giderek mücadelesine devam etti. Seyyid bu de-fasında sömürgeci İngiletere, batı ve İngiliz taraftarı Seyyid Ahmed Han olmak üzere iki grupla karşı kar-şıyaydı. Seyyid, Hindistan'ın Haydarabad şehrine sü-rülerek evine hapsedildi. Bu sürgün döneminde ka-lemine sarılarak kitap yazmaya başladı. Seyyid, Haydarabad'ta gizlice "Urve" adlı bir grup kurarak Muhammed İkbal, Şevket Ali ve Muhammed Ali Cenah gibi önemli ve cesur insanlar eğitti. Fakat Seyyid bu faaliyetleri yüzünden tekrar Hindistan'dan ihraç edildi.233

AVRUPA'NIN KALBİNDE MÜCADELE Seyyid Cemaleddin Esedabadi (r.a) hicri 1300 yı-

233-Nakşi Seyyid Cemaleddin der Biydariy-i Meşrik, s.61.


lında Hindistan'dan ihraç edildikten sonra ilk yolcu-luğunu Londra'ya yaptı. Orada ikameti boyunca ilmi ve kültürel çalışmalarla meşgul oldu. Bir müddet sonra Londra'yı terk ederek Paris'e yerleşti. Artık o meşhur ve güçlü bir düşünürdü. Batılılar onu ilmi ve toplumu cehaletten aydınlığa çıkarmak için verdiği mücadeleler-le aydın bir reformcu olarak tanıyorlardı.234

Seyyid'in Avrupa'nın kalbindeki önemli faaliyetle-rini şöyle sıralayabiliriz:

1-Urvetu'l Vuska dergisini hazırlayarak İslam düşmanlarının gerçek yüzlerini ortaya çıkaran bir re-formcu oldu.

2-Ernest Runan gibi meşhur Fransız ve İngiliz bi-lim adamlarııyla görüşerek İslami konularda münaza-ralar gerçekleştirmesi

VATANA DÖNÜŞ Seyyid Cemaleddin Esedabadi (r.a) Paris ikame-

tinden bir müddet sonra hilafet merkezi kurmak ama-cıyla Paris'ten Katif'e hareket etti. Ancak İran Şahı Nasiruddin Şah'ın daveti ve ısrarı üzerine hicri 1304 yılında Katif'ten Tahran'a gitti. Ama bu davet ve ıs-rarlar fazla sürmedi. Şah'ın etrafındaki satılmış din adamları ve vatan düşmanları onun tekrar İran'dan ihraç edilmesine neden oldular. Aynı yıl içinde hicri 1304 yılında Rusya'ya gitti. Rusya'da iki yıl ikame-tinde Rusya'nın İngilizlere olan düşmanlığından isti-

234-Nakişi Seyyid Cemaleddin der Biydariy-i Meşrik s.22.



Kerim Uçar û 343

fade ederek Rusya basını aracılığıyla İngiliz aleyhine propogandalar başlattı. Seyyid'in bu başarısını gören Rus hükümeti ondan Rusya'daki Müslümanların Şey-hülislamlığını üstlenmesini istedi. Seyyid onların is-teklerini geri çevirerek şöyle verdi: "Ben tüm dünya Müslümanlarının savunucusuyum." Nasiruddin Şah Avrupa şenliklerine katılmak için Rusya'ya, oradan da Paris'e giderken gittiği her yerde Seyyid'in faali-yetleri ve hizmetleriyle karşılaştı. Bu durumu gören Şah Münih'te Seyyid ile görüşerek özür diledi. Sey-yid'e yeniden Tahran'a dönmesi için rica ve istirham-da bulundu. Seyyid, vatan ve milletin çıkarını düşü-nerek onun bu isteğini kabul ederek hicri 1307 yılın-da Tahran'a geri göndü. Ancak İngilizlerin hile ve oyunlarıyla altı ay sonra hicri 1308 yılında tekrar Tahran'dan ihraç edildi.

SEYYİD CEMALEDDİN ESEDABADİ'NİN (R.A) ESERLERİ

Seyyid (r.a) 10 yaşından itibaren yolculuklara çık-tı. Siyasi ve kültürel alanlarda önemli mücadeleler verdi. Tüm bu uğraşlarına rağmen fırsat buldukça ka-lemine sarıldı ve birçok kitaplar yazdı.

Seyyid'in (r.a) eserlerini iki başlıkta toplayabiliriz: a)Değişik konulardaki telifleri 1-Tetimmetu'l Beyan fi Tarih'i Afgan 2-el-Kaza vel Kader 3-İslam ve İlim 4-el-Va'detu'l İslamiye


b)Konuşmalar, mülakatlar, makaleler, mektuplar vs.

ESEDABAD GÜNEŞİN'İN BATIŞI Seyyid Cemaleddin Esedabadi (r.a) Tahran'dan ih-

raç edildikten sonra Basra'ya gitti. Basra'da bir müd-det ikamet ettikten sonra Londra'ya gitti. Londra'da İngiliz sömürgecileri ve batılı zihniyetler aleyhine makaleler ve mektuplar yazarak, İslam âlimlerini, kabile reisleri ve bilginleri istimarcıların gerçek yüz-lerini ortaya çıkardı. Bu faaliyet ve tebliğatları çıkar-larına bir tehlike olarak gören İngiliz hükümeti Seyyid'in faaliyetlerine büyük kısıtlamalar getirdi.

Bu sıralarda Osmalı padişahı Abdülhamid, Seyyid'e bir mektup yazarak İstanbul'a davet etti. Seyyid, yıllardır gerçekleştirmek istediği İslami bir-lik ve beraberliği sağlamak amacıyla hicri 1310 yı-lında İstanbul'a gitti.

Seyyid İstanbul'da İslami Birlik Cephesini kurarak Müslümanların kaybettiği izzetlerini tekrar geri ka-zandırdı. Seyyid bu hedefini gerçekleştirmek için yaklaşık dört yıl zahmet çekti. İslam âlimlerine mek-tuplar yazıp onların görüşlerini aldıktan sonra bu teş-kilatı kurdu. Seyyid'in bu faaliyetlerini gören Sultan Abdülhamid vesveselere kapılıp makam ve saltanatı-nın tehlikede olduğunu düşünerek hicri 1314 yılında Seyyid'i zehirleyerek şehit etti.

Seyyid'in temiz bedeni İstanbul'da Şeyhler mezar-lığında defnedildi.



MUHADDİS-İ NURİ (R.A) MİRZA HÜSEYİN B. MİRZA MUHAMMED TAKİ

NURİ TABERSİ [Ö. H/1320, M/1899]

NURİ HANEDANI Nuri Hanedanı fertlerinden her biri kendi zamanla-

rında sahip oldukları ilimleriyle yüce İslam dinini ve Kuran'ı tebliğat etmişlerdir. Ailenin her bir ferdi ade-ta etrafı aydınlatan bir ışıktı. Muhaddisi Nuri'nin fa-ziletine bu yeterlidir ki, böyle bir aileye mensuptur. Babası Allame Mirza Muhammed Taki Nuri Tabersi Mazenderan şehrinin emin, saygın, büyük taklit mer-cilerindendi.235

Muhaddisi Nuri'nin aşağıda isimlerini zikredece-ğimiz dört kardeşi de dönemlerinin büyük âlimlerin-dendi:

1-Hacı Mirza Hadi Nuri (r.a): Necef İlimler Hav-

235-el-Kiramu'l Berere, c.1, s.122, "Aga Buzurgi Tahrani."

41


zasında tahsil ettikten sonra vatanına dönerek 13 yıl Nur şehrinin taklit meciliğini yaptı. Hicri 1290 yılın-da hakkın rahmetine kavuştu.

2-Aga Mirza Ali Nuri (r.a): Kardeşinden sonra o taklit mercii oldu.

3-Mirza Hasan Nuri (r.a): Dönemin büyük fıkıh ve usul üstatlarındandı.

4-Mirza Kasım Nuri (r.a): O'da kardeşi gibi kendi döneminin büyük fıkıh ve usul üstatlarındandı.

DOĞUM YERİ Muhaddisi Nuri (r.a) hicri 1254 yılının Şevval

ayında Mazenderan'ın Nur kasabasının Yaluk kö-yünde dünyaya geldi.

Manevitta kemale ermenin yolu sadık ve samimi bir üstattan geçmektedir. Özellikle de yolun başında olanlar için bu kaçınılmazdır. Genelde büyük âlimle-rin hayatına baktığımızda her birinin şefkatli ve yol gösterici iyi bir üstadı olmuştur.

Muhaddisi Nuri âlim ve fakih babasından istifade edemeden onu kaybetti. Babasının vefatından sonra diğer büyük zatlar gibi üstat arayışına koyuldu. On dört-on beş yaşlarında Molla Muhammed Ali Mahallati ile tanıştı. Gece gündüz demeden bu büyük üstattan ilmi istifadeler etti.

YOLCULUKLAR Muhaddisi Nuri (r.a), diğer muhaddisler gibi haya-

tı boyunca birçok ilmi yolculuklar yaptı. İlk yolculu-



Kerim Uçar û 347

ğuna hicri 1273 yılında aynı zamanda kayınpederi olan üstadı ile çıktı. Onunla birlikte Tahran'dan Irak'a giderek dört yıl orada ikamet etti. Kısa bir süre sonra Irak'a hicret ederek mukaddes Kerbela ve Kazmeyin şehirlerinde ikamet etti. Muhaddisi Nuri hicri 1280 yılında 28 yaşında Mekke'ye giderek hac farizasını yerine getirdi. Hac dönüşü Irak'a giderek dönemin meşhur üstadı Şeyh Murtaza Ensari'nin derslerine ka-tıldı. Üç yıl bu büyük üstadın huzurundan istifade etti. Üstadın vafatından sonra İmam Rıza'yı (a.s.) ziyaret etmek için vatanına döndü. Ziyaretten sonra tekrar Irak'a giderek Mirzai Buzurgi'nin derslerine katıldı.

MUHADDİSİ NURİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI Muhaddisi Nuri (r.a) birçok büyük fakih ve müç-

tehidin ilim sofrasından yararlandı. Onların birçoğundan içtihat izni aldı. Üstatlarından bazıları: 1-Molla Muhammed Ali Mahallati (r.a), (1232-1306)236 2-Şeyh Abdürrahim Burucerdi (r.a), (ö. 1306 Mu-

haddis'in kayınpederi) 3-Abdülhüseyin Tahrani (r.a), (ö. 1286) 4-Şeyh Murtaza Ensari (r.a), (1214-1281) 5-Ahunt Molla Fethali Sultanabadi (r.a), (1312) 6-Molla Şeyh Ali Halili (r.a), (1226-1279) 7-Seyyid Mehdi Kazvini (r.a), (1222-1300)237 8-Mirza Muhammed Haşim Hansari (r.a), (1235-1318)

236-Müstedreku'l Vesail, c.3, s.877. 237-Ahsenu'l Vediye, c.1, s.89.


9-Hacı Molla Ali Keni (r.a), (1220-1306)238 10-Mirzai Buzurg (r.a) 11-Muceddidi Şirazi (r.a)

MUHADDİSİ NURİ'NİN (R.A) ESERLERİ Muhaddisi Nuri'nin yazmış olduğu eserlere baktı-

ğımızda yazılarında ilahi bir lütuf ve inayetin olduğu anlaşılmaktadır. O büyük zatın yılların eskitemediği kalıcı eserlerinden bazıları:

1-Mevakiu'n Nücum (Bu eseri 21 yaşında yazdı.) 2-Nefesu'r-Rahman fi Fezail'i Seyyidina Selman

(Bu eseri Kerbela'da büyük sahabe Selmani Farisi hakkında yazmıştır.)

3-Daru's-Selam (2 ciltten oluşan bu eserini Samerra'da yazmıştır.)

4-Faslu'l Hitap (Necef'te yazmıştır.) 5-Mizanu's Sema (Tahran'da yazmıştır.) 6-Cennetu'l Me'va (Hz. Mehdi (a.f) hakkında yazmıştır.) 7-Feyzu'l Kudus (Allame Meclisi hakında yazmıştır.) 8-Keşfu'l Esrar (İmam Mehdi (a.f) hakkında yazmıştır.) 9-Selametu'l Mirsad 10-Mevalidu'l Eimme (a.s) 11-Lu'lu'l ve Mercan 12-Tahiyyetu'z-Zair 13-Keşkül 14-Ucubetu'l Mesail 15-Müstedreku'l Vesail

238-Pişin, c.1, s.101.



Kerim Uçar û 349

MUHADDİSİ NURİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ Şia'nın birçok büyük âlim ve fakihi o zatın öğren-

cisi olmaktan dolayı iftihar etmişlerdir. Muhaddis Nuri yorucu yolculuklar ve teliflerine rağmen birçok meşhur fakih yetiştirerek topluma kazandırmıştır.

Onlardan bazıları: 1-Şeyh Aga Buzurgi Tahrani (r.a) 2-Hacı Şeyh Abbas Kummi (r.a) 3-Şeyh Muhammed Hüseyin Kaşifu'l Gita (r.a) 4-Allame S. Abdülhüseyin Şerefuddin Amuli (r.a) 5-Şeyh İsmail İsfahani (r.a) 6-Şeyh Murtaza b. Muhamed Amuli (r.a) 7-Seyyid Cemaleddin Amuli İsfahani (r.a) 8-Şeyh Muhammed Bakır Bircendi (r.a) 9-Şeyh Aliekber Nehavendi (r.a) 10-Şeyh Ali Zahid Kummi (r.a) 11-Şeyh Muhammed Taki Kummi (r.a) 12-Mirza Cevad Aga Meliki Tebrizi (r.a) 13-Şeyh Aliekberi Hemedani (r.a) 14-Şeyh Muhammed Taki Bafiki (r.a) 15-Şehid Fazlullah Nuri (r.a), yeğeni ve damadı.239

MUHADDİSİ NURİ'NİN (R.A) VEFATI Tam bir İmam Hüseyin (a.s) aşığı ve dostu olan

Muhaddisi Nuri (r.a) Kerbela ziyareti dönüşü hasta-

239-Muşaccer'u Mevakii'n-Nücum, s.20.


lanarak yatağa düştü. İmam Hüseyin (a.s) ziyaretçile-rine zahmet vermemek için hastalğını kimseye bil-dirmedi. İkametgâhı Necef'e vardığında hastalığı şid-detlendi. Çarşamba gecesi 27 Cemadiussani hicri 1320 yılında 66 yaşında hayata veda ederek ebedi yurduna göçtü. Ölümüyle Nuri ailesini ve dostlarını büyük bir mateme boğdu.

Vasiyeti üzerine Hz. Ali (a.s.) türbesi etrafındaki odalardan birine defnedildi.



ŞEYH FAZLULLAH (R.A) FAZLULLAH B. MOLLA ABBAS KECVERİ

[Ö. H/1227, M/1806.]

DOĞUMU VE TAHSİLİ Şeyh Fazlullah (r.a) hicri 1259 yılında Mazende-

ran'ın Laşek köyünde ilim ehli, mümin, takvalı ve emin bir ailede dünyaya geldi.

Mukaddime ilmilerine Nur kasabasında başladı.240 Daha sonra Tahran'a hicret ederek Satıh derslerini bi-tirene kadar orada ikamet etti. İlmini geliştirmek için Necef'e giderek Habibullah

Reşti ve Şeyh Razi gibi Necef İlimler Havzasının büyük üstatlarının derslerine katıldı. Bir müddet son-ra büyük şahsiyet Mirzai Şirazi'nin derslerine katıldı. Mirzai Şirazi'nin dakikliği ve derslerinin mükemmel-liği genç talebeyi kendisine âşık etmişti. Mirzai

240-Payidari ta Pay-i Dar, s.139, "Ali Ebu'l Hasani."

42


Şirazı Samerra'ya hicret ettiğinde Şeyh Fazlullah'ta üstadıyla birlikte oraya gitti. Samerra'da sekiz yıl o zatın ders okyanusundan kana kana içti. Bu üç büyük üstattan aldığı dersler Şeyh Fazlullah'ı seçkin ve bü-yük bir fakih etti.

Hakikatte ilmi Mirzai Reşti'den, müdüriyyet ve si-yaseti Mirzai Şirazi'den öğrenmişti.

VATANA DÖNÜŞ Bir taraftan İran'ın içtimai ve siyasi durumu diğer

bir taraftan da üstadının Mirzai Şirazi'nin halkı irşat ve hidayet için kendisini davet etmesi Mirza'nın hicri 1303 yılında oraya gitmesine neden oldu.241 Şeyh Mirza Fazlullah Tahran'da cemaat namazları kıldırı-yor ve kitaplar yazıyordu. Fıkıh ve usul gibi İslami ilimlere olan hâkimiyeti sayesinde kısa bir zamanda ders toplantıları büyük âlim ve muhaddislerle doldu.

ÖĞRENCİLERİ Şeyh Fazlullah'ın (r.a) ilmi derecesini o zatın ye-

tiştirdiği öğrencilerden anlamak mümkündür. Yetiş-tirdiği her öğrencisi kendi dönemlerinde mercilik makamına oturarak Şia âleminin önderliğini üstlen-miştir.

Onlardan Bazıları: 1-Şeyh Abdülkerim Hairi (r.a), Kum İlimler Hav-

zasının kurucusu.

241-Hatırati Siyasi, s.17.



Kerim Uçar û 353

2-Aga Hüseyin Kummi (r.a) 3-Aga Seyyid Mahmud Maraşi (r.a), Ayetullah

Uzma Necefi Maraşi'nin babası. 4-Seyyid İsmail Maraşi (r.a) 5-Molla Ali Müderris (r.a) 6-Mirza Ebu'l Kasım Kummi (r.a) 7-Şeyh Hasan Tahrani (r.a) 8-Allame Muhammed Kazvini (r.a) 242

KALICI ESERLERİ Şeyh Fazlullah (r.a) tüm faaliyet ve tedrislerinin

yanı sıra kalıcı ilmi eserler de kaleme almıştır. Yazdığı eserlerden bazıları: 1-Risale-i Manzum-i Fıkhi 2-Beyaz 3-Kaidetu'z-Zemani'l Yed 4-Sahife-i Gaimiyye 5-Tahrimi Meşrutiyyet 6-Feraidu'l Usul eserine Haşiye 243

ŞEYH FAZLULLAH (R.A) DÖNEMİ Şeyh Fazlullah (r.a) dönemi Mirzai Şirazi'nin (r.a)

tarihi fetvasıyla tütün ve nargileyi yasakladığı dö-nemlere rastlamaktadır. O sıralarda Şeyh, Tahran'da Mirzai Şirazi (r.a) tarafınden İran âlimlerinin öncülü-ğünü yapmaktaydı. Tahran'da Mirzai Şirazi'nin (r.a)

242-Paydari ta Pay-i Dar, s.305, "Ali Ebu'l Hasani." 243-Şeyh Fazlullah Nuri ve Meşrutiyet, s.29-30.


vekili olarak halkın sığınağı konumundaydı.244 Nasiruddin (r.a), Şah'ın öldürülmesiyle, saf ve tec-

rübesiz oğlu Muzafferuddin Şah hükümet başına geç-ti. Onun hükümet başına geçmesiyle ülkenin ve hal-kın durumu kötüleşti. Fakir ve sıkıntılı halk tütün ve nargile yasağındaki mücadelenin başarısını bildiği için örgütlenerek hâkim düzeni değiştirmeye kalkıştı. Bu amaçla gizlice çeşitli örgütler oluştu. Bu oluşum-ların en önemlisi Ayetullah Tabataba'inin kurduğu örgüttü. Bu kargaşalı ortamda Belçikalı gümrük me-muru Meysurmuj cübbeli hoca elbiseli resimleri ya-yımladı. Bunu İslam ve din âlimlerine hakaret sayan öfkeli halk ülke genelinde eylemlere başladı. Ayetul-lah Tabatabai ve Ayatullah Behbahani gibi büyük fa-kihler halkın önderliğini yapıyordu. Âlimler Hz. Ab-dülaziz Hasani'nin türbesinde toplanarak Şah'tan şe-raite dayalı adil bir düzen talep ettiler. Şah, halkın is-teğini kabul etti. Fakat Şah Aynuddevle şahsi çıkarla-rı ve görevinin kısıtlandığını görünce itiraz ederek halkı tutuklatıp zindanlara attırdı. Bunun karşısında halk sokaklara dökülerek yürüyüşler ve itirazlara başladılar.

Adalet ve Şeriat yanlısı grupların önderleri olan Ayetullah Tabatabai ve Ayetullah Behebahani, Şeyh Fezlullah'ın toplumdaki saygınlığı ve konumundan dolayı Şeyh Fazlullah ile görüşerek ondan kendi saf-larına katılmasını istediler. Şeyh Fazlullah onların bu isteklerine cevap verdi: "Ben Şeriat ve din âlimlerine

244-Tahrim-i Tenbaku, s.179, "İbrahim Teymuri."



Kerim Uçar û 355

hakaret edilmesine karşıyım. Sizi bu mücadelenizde yanlız bırakmayacağım ve yaptığınız her işte yanı-nızda yer alacağım."

İNGİLİZ KONSOLOSLUĞUNDA EYLEM Din âlimlerinin mukaddes Kum kentine hicretiyle

şehir boşaldı. Perişan ve üfkeli halk ortamı İngiliz sömürüsü için müsait ettiler. Bu fırsattan istifade eden İngilizler, ''Devlet halka saldırıyor!'' şayialarıyla halkı kışkırtarak konsoloslukta bir araya topladı. Konsoloslukta toplanan halka Hacı Eminu'z-Zarb, Hacı Şahrudi elebaşlığı yapıyordu. Bu grup adalet ve şeriat sloganları atıyordu. Görünüşte bu solaganlara İslami çehresi vardı. Ancak altında başka şeyler yatı-yordu. Bu eylemler yavaş yavaş batı rengini alarak hükümet meşrutiyete dönüştürüldü.

Mücadele ve kıyamın ilk sloganı olan şeriate da-yalı adil düzen yerini Meşrutiyet ve Milli Meclise bı-raktı. Meşrutiyet Hükümeti'nin ne olduğunu bilme-yen ve hatta telaffuzunu bile doğru edemeyen halkın birçoğu İngilizlerin bu oyununa geldiler.

Kum âlimlerinin Tahran'a gelmesiyle, Muzaffe-ruddin Şah, meclisine İslami hükümet kurmalarını emretti. İngiliz konsolosluğunda yemek yiyen grup İslam Meclisi adına kurulan hükümete itiraz ederek adının Milli Meclis olarak değişmesine neden oldu-lar.245

245-İslam ve Muktaziyat-i Zaman, s.159, Murtaza Mutahhari.


ANAYASANIN YAZILMASI Şeyh Fazlullah ve Tahran'ın diğer âlimleri anayasa

kanunlarının hazırlanmasında ısrarla İslam ve Şeriat ibaresinin yer alamsını istiyorlardı. Ancak batı zihni-yetli meşrutiyet yanlıları Avrupa ve batı kanunların-dan yanaydı. Şeyh ve taraftarlarının meclisteki sayı-larının azınlıkta olması ve çoğunluğun oluşturduğu muhaliflerin baskısıyla anayasa batı anayasasına göre düzenlendi. Bu karardan sonra Şeyh ve taraftarları if-tira ve hakaretlere maruz kalmaya başladılar. Hatta milletvekillerinden biri şöyle dedi: "Şeyh Fazlullah'a makam ve riyaset verilmediği için itiraz ediyor." Şeyh sesini duyurabilmek için Rey şehrine giderek Hz. Abdülaziz Hasani'nin türbesinde eyleme başladı.

SON GÜNLER

Şeyh ve grubu samimi ve inançlı bir şekilde mücadalelerine devam ediyorlardı. Muhaliflerin baskısı gün geçtikçe çoğalıyordu. Şeyh'in taraftarlarını yakala-dıkları yerlerde öldürüyorlardı. Bu kargaşalı günlerde Sa'dud-Devla Şeyh'e; "Ben Rus ve İngiliz konsolosluk-larıyla görüştüm. Güvenliğin için oraya sığınabilirsin." dedi. Haberi duyan Şeyh'in taraftarları sevindiler. Şeyh şiddetle buna ret cevabı verdi. Şeyh'ten tarafsız olması-nı ve evinin üzerine bu olaylarda parmağı olmayan Hollanda bayrağını dikmesini istediler. Şeyh şöyle de-di: "Bayrağımız yabancı konsoloslukların üzerine mi dikilsin? Nasıl olur da şeriat ve din adamları başkaları-nın bayrağı altına sığınmayı reva görür?"



Kerim Uçar û 357

Şeyh bir başka öneri karşısında şöyle dedi: "Yet-miş yıl bu sakalı İslam yolunda ağarttıktan sonra, ya-bancıların bayrağı altına girmem reva mıdır?"

Sonunda arzularını gerçekleştirdiler ve Şeyh'in evine saldırdılar. Şeyh'i tutuklayarak emniyete götür-düler. Mahkemesi Recebin on üçünde Gülistan şeh-rinde kuruldu. Şeyh'in muhaliflerinden olan bir em-niyet görevlisi şöyle naklediyor: "Altı kişilik mah-keme heyyeti Şeyh'in karşısına geçti. Mahkeme baş-kanlığını yapan Şeyh İbrahim, Şeyh'e hakaretamiz sorular sorarak onu küçük düşürmeye çalışıyordu. Hâkim, Şeyh'e; "Ben senden daha âlimim! Yaptıkla-rını anlat şimdi. dedi. Şeyh: "Üzülerek söylüyorum ki param bitti. Eğer param olsaydı eyleme devam ede-cektim." dedi. Şeyh, duruşma sırasında namaz için izin istedi. Cübbesini mahkeme salonuna sererek öğ-le namazı kıldı. Fakat ikindi namazı için müsaade etmediler. Hâkim, tekrar Şeyh'in eylemleri hakkında sorular sordu. Bu esnada emniyet amiri yavaşça içeri girerek Şeyh'in arkasındaki sandalyeye oturdu. İçeri girmesinden Şeyh'in haberi olmadı. Fakat birkaç da-kika sonra Şeyh, mahkeme heyetine; "Yükrem (em-niyet amiri) hanginiz? Diye sordu. Adını işiten her-kes ayağa kalktı. Mahkeme heyetinden biri saygı ve ihtiramla Şeyh'e Yükrem'i gösterdi. Şeyh oturduğu yerden soluna dönerek kaşlarını çattı ve kızgın bir şekilde; "Yükrem sen misin?" diye sordu.

Yükrem: "Evet, benim dedi. Yükrem, Şeyh'e hita-ben; "Şeyh Fazlullah sen misin?" diye sordu. Şeyh; "Evet, benim. dedi.


Yükrem; "Meşrutyeti haram eden âlim sen misin?" Şeyh; "Evet, benim dedi ve ekledi; "Kıyamete ka-

dar da haramdır. Meşrutiyeti kuranlar dinsiz, fasık ve hilekâr kimselerdir." Şeyh'in ağzından çıkan bu sözlerle salonu büyük

bir sessizlik bürüdü. Mahkemedekiler korkudan titri-yorlardı. Mahkeme Şeyh'in idamına karar verdi. İdam, Tahran'daki Tophane Meydanında infaz edile-cekti. Şeyh'i Tophaneye götürürken kalabalık halka şöyle bir baktı ve başını gökyüzüne kaldırarak şu ayeti okudu: "Size söylediklerimi yakında hatırlaya-caksınız. Ben işimi Allah'a havale ediyorum.'' (Mü'min 44) Tophane Meydanına kalabalık bir halk kitlesi toplanmıştı. Kalabalıktan dolayı büyük bir iz-diham yaşanıyordu. Askerler yolu açmak için halkı sağa sola itiyorlardı. Bu sırada Şeyh vefalı hizmetçisi Nadiali'yi gördü ve onu yanına çağırdı. Hizmetçisi hemen Şeyh'in yanına geldi. Halk Şeyh'in son anla-rında ne söyleyeceğini merakla bekliyorlardı. Şeyh cebindeki keseyi çıkararak Nadiali'ye verdi ve şöyle dedi: "İçindeki mühürü çıkar ve kır?" Şeyh bu hassas anda dahi kendisinden sonra mühründen suistimal edilmesini istemiyordu. Daha sonra Şeyh'i idam seh-pasının üzerine çıkardılar. Şeyh halka son konuşma-sını yaparak şöyle dedi: "Allah'ım! Sen şahit ol ki, ben bu halk için senin Kuran'ın üzerine yemin ettim.

Allah'ım! Sen şahit ol ki, bu son nefesimde dahi bu halka tekrar söylüyorum; "Bunlar insanları alda-tan dinsiz kimselerdir. Koydukları yasalar İslam di-



Kerim Uçar û 359

nine karşıdır. Benimle sizin mahkemeniz Resul-i Ek-rem'in (s.a.a) huzuruna kalsın!"

Yaşlı Şeyh zayıf bedeniyle korkmadan idam sahpesinde yiğitçe halkı ilahi dine çağırdı ve düş-manlarından beri olmaya davet etti. İpi Şeyh'in boğa-zına geçirmeden önce şöyle bir öneri daha sundular: "Bu kanuna imza at ve idamdan kurtul." Şeyh şöyle cevap verdi: "Dün gece rüyamda Peygamberi (s.a.a) gördüm. Bana şöyle buyurdu: "Yarın gece benim mi-safirimsin! Ben böyle bir yasaya asla imza at-mam."246 Bu sözlerden sonra Şeyh darağacına asıla-rak idam edildi. Şeyh şehadetiyle sonraki nesillere büyük bir fedakârlık dersi verdi.

ŞEHADETTEN SONRA Şeyh'in (r.a) temiz bedeni darağacından indirilip

emniyete götürüldü. Emniyetteki o satılmış zalimler Şeyh'in bedenine saldırarak ellerindeki tüfek kabzası ve tekmelerle cansız bedenini kana buladılar. Şeyh'in cesedini ilk günlerde ailesine vermediler. Birkaç gün sonra ailesi cenazeyi onlardan teslim alarak evlerinde sakladılar. Ailesi yaklaşık 18 ay sonra bedenini Kum şehrine götürüp Hz. Masume'nin (s.a) türbesindeki odalardan birine defnettiler.

246-Seyyid Cemaleddin ve Şeyh Nuri Faciae-i Asr , s.163.

SEYYİD MUHAMMED KAZIM YEZDİ (R.A)

[Ö. H/1337, M/1916]

Allah dostları ihlâslı mücadeleleri ile tarih sayfala-rında nur gibi parlamaktadırlar. Bazen siyaset mey-danında mazlumların yanında yer alarak onları sa-vunmuş, bazen de dinsizlerle savaşarak şehadet şer-betini içmişlerdir. Seyyid Muhammed Kazım Yezdi de (r.a) bazen cehaletle ve bazen de kendi asrının kâ-firleriyle savaşmıştır.

Seyyid'in (r.a) büyük bir fakih olduğuna Urvetu'l Vuska kitabı, İrfanına Bostan Münacatnamesi, dira-yet ve siyasetine Şehit Fazlulluh Nuri'yi desteklemesi ve oğlunun bu yolda şehit olması yeterlidir.

TAHSİL VE TEDRİSİ Seyyid Muhammed Kazım (r.a) hicri 1248 yılında

Yezd şehrinin Kisneviye köyünde dünyaya geldi.247

247-Ayanu'ş-Şia, "Seyyid Muhsin Emin Amuli, c.1, s.43."

43



Kerim Uçar û 361

Dünyaya gelişiyle anne ve babasının ümidi oldu. Ba-bası Resul-i Ekrem (s.a.a) ve İmam Kazım'a (a.s) saygısından adını Muhammed Kazım koydu.

Seyyid Muhammed Kazım (r.a) ilahi inayet ve ba-ba teşvikiyle Yezd'teki en büyük havza olan Dumnar Medresesinde derse başladı. Bir müddet Molla Mu-hammed İbrahim Erdakani ve Zeynelabidin Ekdai'nin edebiyat derslerine katıldı. Derslerdeki ciddiyet ve başarısı medrese üstatlarının dikkatini üzerine toplamıştı. Arap edebiyatını bitirdikten sonra dönemin meşhur fakihi Ahunt Molla Hadi'nin fıkıh ve usul derslerine başladı. Kısa bir zamanda usul ve fıkıh deslerini başarıyla bitirerek, üstadının tavsiyesi üzerine edebiyat dersleri vermeye başkadı. Seyyid kısa bir zamanda havzanın büyük üstatlarından oldu.

Seyyid, üstatları Molla Muhammed İbrahim Erdakani ve Zeynelabidin Ekdai'nin tavsiyeleri üze-rine Meşhed'e hicret ederek heyet ve matematik ilim-lerini öğrendi ve bu ilimlerde söz sahibi bir üstat ol-du. Daha sonra İsfahan İlimler Havzasına giderek Al-lame Şeyh Muhammed Bakır Necefi, Seyyıd Mu-hammed Bakır Musevi Hansari, Hacı Mirza Haşim Hansari ve Muhammed Cafer Abadi gibi fakihlerin derslerinden istifade etti.

Seyyid Muhammed Kazım (r.a) hicri 1281 yılında üstadı Şeyh Muhammed Bakır Necefi'nin izniyle bir grup âlimle Necef'e hicret ederek Seyyid Muhammed Hasan Şirazi, Şeyh Razi, Şeyh Mehdi Cafer ve Şeyh Mehdi Al-i Kaşifu'l Gita gibi büyük üstatlardan ya-


rarlandı.248 Seyyid Muhammed Yezdi tahsille meş-gulken tedristen de geri kalmadı. Büyük taklit mercii Mirzai Şirazi Samerra'ya hicret ettiğinde Necef İlim-ler Havzasının resmi sorumlusu oldu.

SEYYİD MUHAMMED KAZIM'IN (R.A) ÜSTATLARI

1-Molla Muhammed İbrahim Erdakani (r.a) 2-Zeynelabidin Ekdai (r.a) 3- Ahunt Molla Hadi (r.a) 4- Şeyh Muhammed Bakır Necefi (r.a) 5-Seyyid Muhammed Bakır Musevi Hansari (r.a) 6-Hacı Mirza Haşim Hansari (r.a) 7-Muhammed Cafer Abadi (r.a) 8-Seyyid Muhammed Hasan Şirazi (r.a) 9-Şeyh Razi (r.a) 10-Şeyh Mehdi Cafer (r.a) 11-Şeyh Mehdi Al-i Kaşifu'l Gita (r.a)

TAKLİT MERCİLİĞİ Seyyid Muhammed Kazım (r.a) fıkhı konularda

görüş sahibi meşhur üstatlardandı. Zor ve karışık me-seleleri sade, basit bir dille öğrencilere sunuyordu.

Seyyid'in derse olan hâkimiyeti ve akıcı beyanı derslerinin öğrencilerle dolup taşmasına neden olu-yordu.249

248-Fukaha-i Namdar, "Akili Begşaiş, s.402. 249-Ahsenu'l Vediyye, c.1, s.152-153.



Kerim Uçar û 363

Meseleleri örneklerle kolaylaştırıyor, sonra da de-lillerle kanıtlıyordu. Öğrencilerin sorularını sabırla dinleyerek güzel bir dille cevap veriyordu.

Seyyid Muhammed Kazım (r.a) mercilik konu-sunda eski âlimlerin siyrelerine son derece saygılıydı. Dönemin meşhur âlimlerinden olmasına rağme mer-cilik makamını kabul etmiyordu. Özellikle hicri 1312 yılında büyük taklit mercii Mirzai Şirazi'nin vefatın-dan sonra ısrarlar üzerine bu büyük ve hassas sorum-luluğu kabul ederek dönemin büyük fakihleri olan Ahunt Horasani ve Şeyh Muhammed Taha Necefi fakihlerin derecesine ulaştı. Bu iki fakihin vefatından sonra Şia âleminin tek taklit mercii olarak Şia âlemi-nin önderi oldu.

TARİHİ FETVA Hicri 1324 yılında İran'da meşrutiyet hükümeti

kurulduktan sonra Şahın yetkileri azalarak memleke-tin siyasi, içtimai ve ekonomi gibi sorumlulukları Milli Meclise verildi. Seyyid Muhammed Kazım'da Şeyh Fazlullah Nuri gibi meşrutiyyete karşı çıktı. Bir gün öğrencilerine şöyle dedi: "Meşrutiyet hükümetin akıbetini karanlık görüyorum. Çünkü bunlar İslam ve din âlimlerine merhamet etmeyeceklerdir. Zaman ge-lecek âlimlerin başından sarıklarını alarak bir kenara itecekleridir." İtalyan ordusu Libya ve İslam topraklarını işgal

etmek için hareket ettiğinde bu büyük fakih tarihi fetvasını verdi:


Bismillahirrahmanirrahim Bu sıralar Avrupa devletleri İslam toprak-

larını işgal etmeye başladı. İtalya Libya'yı, Ruslar İran'ın kuzeyini ve İngilizler de güne-yini işgal etmekteler. İslam büyük bir tehli-keyle karşı karşıyadır. Arabıyla acemiyle tüm Müslümanların canlarıyla ve mallarıyla işgalcıları ihraç etmeleri farzdır. Zira bu amel İslam'ın önemli farizalarındandır. İnşal-lah Allah'ın yardımıyla İslam memleketleri haçlıların saldırılarından güvende kalır.250

İmza Seyyid Muhammed Kazım Yezdi

Seyyid Muhammed Kazım Yezdi'nin bu tarihi fet-vasından sonra başta din âlimleri olmak üzere bütün halk işgalciler karşısında büyük bir direniş örneği sergilediler. Bu direnişte Seyyid'in büyük oğlu Seyyid Muhammed Yezdi yüce şehadet mertebesine ulaştı.

KALICI ESERLERİ Seyyid'in değerli ve paha biçilmez eserlerinin bir

kısmı kendi döneminde bir kısmı da vefatından sonra öğrencileri tarafından toparlanarak yayımlandı.

Bu büyük fakihin eserlerinden bazıları: 1-Urvetu'l Vuska 2-Mekasib kitabına haşiyesi

250-Duruhu Ulemai'ş-Şia fi'l Müvaciheti'l İsti'mar, s.62.



Kerim Uçar û 365

3-Risaletun fi'l taadul-i vel Teracih 4-es-Sahifetu'l Kazimiye 5-Sual ve Cevap Seyyid Muhammed Kazım Yezdi'nin önemli telif-

lerinden biri Urvetu'l Vuska kitabıdır. Üç ciltlik bu fıkıh kitabı 3260 mesele içermektedir. Birçok büyük Şia fakihi bu kitaba haşiyeler yazmışlardır.251

Seyyid Muhammed Kazım Yezdi bereketli yaşamı boyunca birçok hayırlara vesile oldu. Telif, tedris, si-yasi ve içtimai faaliyetlerde bulundu. Yetimlere, fa-kirlere, yolda kalmışların elinden tuttu. Mescitler, hamamlar, kervansaraylar, kütüphaneler ve medrese-ler yaptırarak halkın hizmetine sundu.

ÇOCUKLARI Seyyid Muhammed Kazım Yezdi'nin 6 erkek ço-

cuğu vardı. 1-Seyyid Muhammed (r.a); bu âlim ve mücahit

oğlu işgalcilere karşı direnişte şehit oldu. 2-Seyyid Ahmed (r.a) 3-Seyyid Muhsin (r.a) 4-Seyyid Mahmud (r.a) 5-Seyyid Ali (r.a) 6-Seyyid Esedullah (r.a) 252 Seyyid'in kızları hakkında elimize her hangi bir

bilgi ulaşmamıştır.

251-Mecelle-i Nur İlim sayısı, 2. 252-Maarifu'r-Rical (Muhammed Vezaluddin, c.2, s.326.


VASİLERİ Seyyid, büyük âlimler, çocukları ve akrabalarının

huzurunda dört kişiyi kendisinden sonra vasi olarak tayin etti.

1-Şeyh Ahmed Kaşifu'l Gita (r.a) 2-Şeyh Muhammed Hüseyin Kaşifu'l Gita (r.a) 3-Aga Mirza Mahmud Tebrizi (r.a) 4-Şeyh Ali Mazenderani (r.a) Seyyid bu dört âlimi humus, zekât, nezir ve

keffare gibi gelirleri kendisinden soraki taklit merci-lerine vermeleri için görevlendirdi. Vasiyet esnasında Seyyid'in akrabalarından biri şöyle dedi: "Akrabala-rından bazıları senin himayendedir. Geçimlerini sen sağlıyordun, onlarada bir şeyler bıraksan iyi olur."

Seyyid, hasta ve güçsüz haliyle şöyle dedi: ''Eğer akrabalarım mümin ve din ehli olurlarsa Allah rızklarını verecektir. Eğer iman ve dindar olmazlarsa kendime ait olmayan paradan nasıl vereyim?"

SEYYİD'İN VEFATI Seyyid'in (r.a) eceli yaklaşmıştı. Artık bu âlem

Seyyid'in o yüce ruhunu taşıyamıyordu. Ailesi ve ak-rabalarıyla vedalaşıyordu.

Recep ayı gelip çatmıştı. Seyid her zamankinden daha çok Kuran tilavet ediyordu. Sanki kendi kendi-sine şöyle mırıldanıyordu:

"Kazım, daha ne zamana kadar gaflet uykusunda kalacaksın?



Kerim Uçar û 367

Vakit varken kendine çeki düzen ver!" Günler geçtikce Seyyid'in hastalığı şiddetleniyor,

rengi sararıyordu. Hicri 1337 yılının Recep ayında Salı gecesi sabaha karşı yüce ruhunu rabbine teslim etti.

Oğlu Ayetullah Seyyid Ali babasının temiz bede-nine namaz kılarak Hz. Ali'nin (a.s) türbesine defnet-tiler.

MİRZA MUHAMMED TAKİ ŞİRAZİ (R.A) MUHAMMED TAKİ B.MİRZA MUHİB ALİ ŞİRAZİ

[Ö. H/1338, M/1917]

ŞİRAZİ'NİN HANEDANI Şirazi hanedanı İran ve Irak'ta ilimleri, edepleri ve

taklit mercilikleriyle tanınan bir hanedandır. Bu aile-den çıkan büyük zatlar uzun yıllar Şia mektebinin öncülüğünü yapmışlardır.

Meşhur fakih ve şair Ebu'l Hasan Mirza Şirazi, Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin dedesidir.

Bu hanedandan çıkan bazı meşhur şahsiyetleri: 1-Mirza Habibullah (r.a), (h.1272-1222); Mirza

Ali Şirazi'nin oğlu ve Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin amcasıdır.

2-Mirza Muhib Ali (r.a), (h.1290) Ebu'l Hasan Mirza Muhammed Ali Şirazi'nin oğludur.

3-Mirza Muhammed Ali (r.a), (h.1319) Mirza Muhib Ali Şirazi'nin oğlu ve Mirza Muhammed Taki

44



Kerim Uçar û 369

Şirazi'nin de kardeşidir. Şiraz şehrinin en büyük ve meşhur taklit merciiydi.

4-Ayetullah Mirza Muhammed Taki Şirazi; Mirza Muhib Ali'nin oğlu, Irak inkılâbının önderiydi. İkinci Şirazi veya Küçük Şirazi olarak tanınmaktaydı.

ŞİRAZ YILDIZI Âlim, arif ve fakih Mirza Muhib Ali'nin oğlu Mir-

za Muhammed Taki (r.a) hicri 1258 yılında Şiraz'da dünyaya geldi.253

Çocukluk yıllarını Şiraz'da geçirdi. Babası dini ilimler için onu Kerbela'ya götürdü. Muhammed Taki orada Seyyid Ali Naki Tabatabai (ö. h.1249) ve Ayetullah Fazil Erdekani (ö. h.1302) gibi büyük fa-kihlerin yanında mukaddime ilimlerini başarıyla ta-mamladı. Ders arkadaşı Ayetullah Fişareki İsfahani ile birlikte Samerra'ya giderek Mirzai Buzurg olarak tanınan Ayetullah Mirza Muhammed Hasan Şirazi'nin derslerine katıldı. Kısa bir zamanda üstün bir başarı elde ederek üstadın örnek ve mümtaz öğ-rencileri arasına girdi.

Derslerindeki üstün başarısından dolayı ders ver-meye başladı.

Ayetullah Mirza Muhammed Hasan Şirazi'nin ve-fatından sonra Samerra'nın en tanınmış üstatlarından oldu.254

253-Nukabau'l Beşer, c.1, s.263, "Aga Buzurgi Tahrani." 254-Reyhanetu'l Edeb, c.4, s.341, Muhammed Ali Müderris.


TAKLİT MERCİLİĞİ Ayetullah Seyyid Muhammed Kazım Yezdi'nin

(r.a) vefatından sonra Ayetullah Mirza Muhammed Taki Şirazı Şia âleminin tek taklit mercii oldu.

Hicri 1337 Cemadiulevvel'de Samerra'dan Kerbe-la'ya giderek oraya yerleşti.

80 yaşında yaşlı biri olmasına rağmen büyük bir kahramanlık örneği göstererek İngiliz sömürüsüne karşı direndi. İngiliz hükümeti kirli hedeflerini ger-çekleştirme yolunda onu tek sorun olarak görüyordu. Bu yüzden dolaylı yollarla bu zatı elde edip çıkarla-rına alet etmek istiyorlardı. Mirza, İngilizlerin bu sin-si siyaset ve hileleri karşısında sağlam bir kale gibi durarak 1920 yılında İngilizler aleyhine Irak devri-minin öncülüğünü yaptı.

MİRZA MUHAMMED TAKİ ŞİRAZİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Mirza Muhammed Taki Şirazi (r.a) siyasal ve sos-yal uğraşlarına rağmen ders ve öğrencilerinden uzak-laşmadı. Çok sayıda büyük öğrenciler ve fakihler ye-tiştirdi.

Yetiştirdiği âlimlerden bazıları: 1-Ayetullah Aga Buzurgi Tahrani (r.a), (h.1293-1389) 2-Ayetullah Abdülkerim Hairi (r.a), (h.1276-1355

Kum İslami İlimler Havzasının kurucusudur.) 3-Ayetullah Şeyh Muhammed Caved Belaği

Necefi (r.a), (h.1282-1352)



Kerim Uçar û 371

4-Ayetullah Hacı Aga Hüseyin Tabatabai Kummi (r.a), (h.1282-1366)

5-Seyyid Cemaleddin Musevi Gulpaygani (r.a), (h.1295-1377)

6-Ayetullah Şeyh Muhammed Kazım Şirazi (h.1292-1367)

7-Ayetullah Şeyh Muhammed Ali Şahabadi (r.a), (İmam Humeyni'nin ahlak üstadıydı.)

8-Ayetullah Seyyid Şehabuddin Necefi Maraşi (r.a)

MİRZA MUHAMMED TAKİ ŞİRAZİ'NİN ESERLERİ

Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin (r.a) yayımlan-mış ve yayımlanmamış birçok eseri vardır.

Onlardan bazıları: 1-Mekasib kitabına haşiye 2-Feraidu'l Usul kitabına haşiye 3-Urvetu'l Vuska'ya haşiye255

MİRZA MUHAMMED TAKİ ŞİRAZİ'NİN (R.A) AHLAKİ ÖZELLİKLERİ

a)-Züht ve Kanaat: Aga Buzurgi Tahrani Mirza Muhammed Taki Şirazi hakkında şöyle yazar: "O, ah-laklı, zeki ve azametli biriydi. Görünüşü insana Allah'ı hatırlatırdı. Hiç kimseden bir şey istemezdi. Hatta su-sadığında bile kendisi kalkıp suyunu içerdi. Çok kana-atkâr bir yapıya sahipti. Afrika, İran, Irak, Arabistan

255-ez-Zeria, "Aga Buzurgi Tahrani."


gibi dünyanın değişik yerlerinden beytulmala para gelmesine rağmen kirada oturuyordu."

Âlimlerden biri şöyle nakleder: "Mirza Muham-med Taki Şirazi'nin üzerinde yıpranmış ve yamalı bir gömlek gördüm. Oğlu Mirza Abdülhüseyin'e; "Niçin baban böyle giyiniyor? Hâlbuki o büyük Irak inkılâ-bının önderi ve Şia âleminin müçtehididir. Üzerinde-ki elbise onun şanına layık değildir."

Oğlu şöyle cevap verdi: "Babamın Şiraz'da dede-sinden kalma bir tarlası var. Tarlanın yıllık geliri yaklaşık yüz tümendir. (İran'ın para birimi) Bu pa-rayla ailesinin geçimini sağlıyor. Bu yüzden babam eski elbiselerle yetiniyor."

b)-Adalet: Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin şiarı Masum İmalar (a.s) gibi adaletti. Adaletini öğrencile-rinden Ayetullah Şeyh Muhammed Kazım Şirazi'ye sorduklarında o büyük fakih oldukça dikkat çekici bir cevap verdi: "Bana onun adaleti hakkında değil ma-sumluğu hakkında soru sorun."

c)-Alçakgönüllü: Mirza Muhammed Taki Şirazi son derece alçakgönüllüydü. Kendisine hakaret ve saygısızlık edenlere sinirlenmezdi. Kendisiyle gö-rüşmeye gelenleri içten ve güler bir yüzle karşılıyor-du. Evine gelen her kesin ayağına kalkarak saygı gösterirdi. Ancak İslam düşmanlarına karşı oldukça sert bir tavır sergilerdi. Irak'taki İngiliz elçisi defalar-ca onunla görüşmek istemiş, ancak o kesin bir dille red cevabı vermiştir. Bu davranışıyla işgalci ve elle-rini masum insanların kanlarına bulayanlarla görüş-



Kerim Uçar û 373

meye hazır olmadığını bildirmiştir.

MİRZA MUHAMMED TAKİ ŞİRAZİ (R.A) SİYASET MEYDANINDA

Irak inkılâbının büyük lideri Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin meşhur siyasi olaylarından biri de 1914 yılında İngilizlerin Irak'ın Basra şehrini işgal ederek Osmanlıyla karşı savaş kararını vermesiydi. Basra ahalisi bu tehlike karşısında din âlimlerinden yardım istedi. Kendi zamanı ve günün siyasetine va-kıf olan âlimler olumlu cevap vererek halkı savaşa teşvik ettiler.

Mirza Muhammed Taki Şirazi Kerbela'da yaşıyor-du. Ancak o sahip olduğu savaşçı ruhu ve cesaretiyle ayaklar altına alınmış ve gasp edilmiş mazlum halkın haklarını geri almak için tarihi "Savunma" fetvasını verdi:

"Irak halkının haklarının geri alınması vaciptir. Haklarını işgalcilerden alırken kargaşalığa neden ol-mamaları farzdır. Eğer İngilizler haklarını vermekten kaçınırlarsa onlara karşı güç kullanmaları caizdir."256

Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin bu tarihi fetva-sıyla büyük Irak inkılâbı gerçekleşti.

Bu inkılâbın başarıya ulaşması için kendisini ve oğlunu tehlikeye attı.257 Faaliyetlerini genişletmek için 1919 yılında Şeyh Mehdi Halisi, Ayetullah Kaşani, Seyyid Muhammed Ali Şehristani, Mirza

256-Nukabau'l Beşer, c.1, s.263. 257-Teşeyyü ve Meşrutiyet der İran, s.169, Abdülhadi Hairi.


Ahmed Horasani ve oğlu Mirza Muhammed Rıza gi-bi büyük fakihleri Kerbela'da toplayarak meşveret heyeti kurdu. Gerçekte bu beş büyük âlim ounun yardımcılarıydı.258

Bu hareket onun için büyük bir önem taşıyordu. Uzak ve yakın yerlerden gelen humus ve zekâtlar ge-lirlerini savaştaki mücahitlere gönderiyordu. Bu dava uğruna oğlu Mirza Muhammed Rıza'yı şehit verdi.

MİRZA MUHAMMED TAKİ ŞİRAZİ'NİN VEFATI

Irak devriminin lideri ve Şia âleminin büyük taklit mercii Mirza Muhammed Taki Şirazi bir ömür sos-yal, siyasi ve kültürel alanlarda mücadeleler verdik-ten sonra aniden yaşama veda etti.

Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin (r.a) ani ölümü-nü çeşitli şekillerde nakletmişlerdir. Kimilerine göre savaş meydanlarından gelen şehitlerin acı haberine dayanamayıp hastalanarak öldü. Kimilerine göre de İngiliz casusları tarafından zehirlenerek öldürüldü.

Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin yakınlarından olan Seyyid Hibeddin Şehristani o zatın ölümünü şöyle naklediyor:

"Ayetullah Şirazi İmam Hüseyin (a.s) türbesinde namaz kıldırıyordu. Bir gün namaz kıldırmaya gider-ken cephelerden getirilen şehitlerin mübarek beden-lerini gördü. Bu durum onu derinden üzerek hasta-

258-el-Hakaiku'n-Nasihe, c.1, s.95.



Kerim Uçar û 375

lanmasına neden oldu. Bu onun türbede son namaz kıldırması oldu. Bu hastalığıyla da hakkın rahmetine kavuştu."

Ayetullah Seyyid Murtaza Tabatabai ise şöyle naklediyor: "İngilizler onu zehirleyerek şehit etti-ler..."

Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin (r.a) temiz be-deni İmam Hüseyin'nin (a.s) türbesine defnedildi.

Ayetullah Şehristani o merhumun defninden sonra halka şu açıklamayı yaptı: "Irak rehberleri ve tüm İs-lam âlemi, âlimlerin lideri, Hüccetü'l-İslam, Irak in-kılâbı ve İslami direnişin ruhu ve direği Mirza Mu-hammed Taki Şirazi'nin vefatını tesliyet arz ederim. Onun mukaddes ömrü İslam dinini tebliğ etmek ve İslam düşmanlarını yok etmekle geçti. Bu yolda bü-yük fedakârlıklar gösteren bu yüce âlim 3 Zilhicce hicri 1338'de Salı günü akşam vakitlerinde hayata veda etti. Yaralı ve hüzünlü kalplerin tesellisi bu fe-dakâr müçtehidin bıraktığı usul ve kanunları devam etirmektir.259

Mirza Muhammed Taki Şirazi'nin vefatından son-ra Irak inkılâbı liderliğine Şeyhu'ş-Şeriat lakabıyla anılan Şeyh Fethullah İsfahani seçildi.

259-920 Irak İnkılâbı, s.72, "Muhammed Sadık-i Tahrani.

HABİBULLAH ŞERİF KAŞANİ (R.A) HABİBULLAH B. MOLLA ALİ MEDED SAVECİ

[Ö. H/1340, M/1919]

DOĞUM YERİ Habibullah Şerifi Kaşani hicri 1262 yılında dün-

yaya geldi.260 İran'ın Save şehrinde dünyaya gelen babası, Aye-

tullah Molla Ali Meded Saveci tahsilini Kaşan'da tamamladıktan sonra Save'ye dönerek ömrünü orada halkı irşat ederek geçirdi.

Annesi, Mirza Babai Hüseyni Netenzi olarak tanı-nan meşhur Mirza Habibullah'ın kızıdır.

TAHSİLİ Molla Habibullah (r.a) babasının vefatından sonra

doğum yeri olan Kaşan'da Ayetullah Seyyid Hüseyin Kaşani'nin himayesinde havza ilimlerine başladı.

260-Lebabu'l Elkab, Molla habibullah Şerif Kaşani, s.149.

45



Kerim Uçar û 377

İlahi lütuflar, çektiği zahmetler ve üstadının da yardımıyla on yıl zarfında havza derslerini başarıyla bitirerek 16 yaşında rivayet nakletme iznini aldı. On yedi yaşında da üstadından içtihat iznini aldı.

Üstadı Ayetullah Hüseyin Kaşani babasının öğ-rencilerinden olması hasebiyle Molla Habibullah'ın eğitimine son derece önem veriyordu.

Molla Habibullah üstadı Seyyid Hüseyin Kaşani hakkında şöyle diyor; "Üstadım Seyyid Hüseyin Kaşani babamın kendi üzerindeki zahmetlerini ve haklarını telafi etmek amacıyla benim için büyük zahmetelere katlandı."

Molla Habibullah ilim tahsili için hiçbir zorluktan kaçmayarak diyar diyar dolaşıp meşhur âlimlerden ilmi istifadeler etmiştir.

MOLLA HABİBULLAH'IN (R.A) ÜSTATLARI

1- Ayetullah Hüseyin Kaşani (r.a), (ö. h. 1296) 2- Ayetullah Mir M. Ali Kaşani (r.a), (ö. h. 1294) 3- Şeyh Muhammed İsfahani (r.a) 4- Molla Hadi Müderris-i Tahrani (r.a), (ö. h. 1299) 5- Molla Abdülhadi Tahrani (r.a) 6- Mirza Muhammed Endermani (r.a) 7- Mirza Ebülkasım Tahrani (r.a), (ö. h.1290) Molla Habibullah (r.a) içtihat iznini aldıktan iki

yıl sonra Masum İmamları (a.s) ziyaret etmek ve Şeyh Ensari gibi büyük fakihlerden yararlanmak


amacıyla Kerbela'ya gitti. Şeyh Ensari'nin ölüm ha-berini alınca orada ikamet ederek Kerbela'nın tanın-mış fakihi Ayetullah Mevla Muhammed Hüseyin'in (r.a) derslerine katıldı.

Bir müddet sonra Kerbela'dan Necef'e ve Necef'tende Kaşan'a hicret etti.

Kaşanda bir müdet kaldıktan sonra Gulpaygan şehrinde ikamet eden erdemli âlim ve fakih Fazil Semedani'den yararlanmak amacıyla o büyük zatın huzuruna gitti. Molla Habibullah (r.a) şöyle diyor: "Bir müddet merhum Fazil Semedani'nin huzurundan istifade etmek için huzurlarına vardım. Ne yazık ki hastalığı yüzünden evine kapanmıştı. Derslerine katı-lıp istifade etmek bana nasip olmadı. Ancak onun değerli ve paha biçilmez nasihatlarını aldım. Bana dünyayı sevenlerden uzak durmamı, kalbimi daima Allah'ın zikriyle meşgul etmemi ve dünya işlerini terk etmemi öğütledi."

MOLLA HABİBULLAH'IN (R.A) TAKLİT MERCİLİĞİ

Molla Habibullah (r.a) Kaşan'a dönerek büyük mercilik makamına oturdu. Dünya ve içindeki süsle-rini bir kenara koyarak gösterişsiz ve fakirane bir ya-şam sürdü. Güzel amel ve ahlakıyla insanları irşat etmeye başladı. O büyük zatın dünya ve dünya süsle-rine sırt çevirmesinin kanıtı vasiyetnamesidir. Vasi-yetinde şöyle gelmiştir: "Dünya malı ihtiyarımda ol-masına rağmen biriktirmedim. Defalarca borçlandım.



Kerim Uçar û 379

Ancak Allah'ın lütfuyla ödedim. Ölümümden sonra mirasçılarıma aralarında paylaşacakları bir mal bı-rakmıyorum. Dünyada kitaplarımdan başka hiçbir şeye sahip olmadım. Bu andan itibaren miras bıraka-cak ne arazim, ne dükkânım, ne altın ne gümüş ve ne de değerli eşyalarım vardır."

Habibullah Kaşani (r.a) dünyada sade bir hayat sürmesine rağmen dünya ve dünya siyasetinden de habersiz değildi.

Dönemindeki mücahid âlimlerin sığınağıydı. Da-madı Molla Abdürresul Medeni Kaşani'nin kaleme aldığı Meşrutiyet hakkındaki "Risale-i İnsafiye" kitapını onayladı ve o kitaba kısa ve manidar cümle-ler yazdı; "Risale-i İnsafiye'yi" inceledim. Bu kitap benim görüş ve maksadıma mutabık ve şeriata da uygundur."261

ESRARI ARİFANE Molla Habibullah Kaşani (r.a) ömrünü tahsil, araş-

tırma ve tedrisle geçirdi. Şiire özel bir alakası ve yat-kınlığı vardı. Bu dalda büyük ince bir ruha sahipti.

Kalabalık bir ailesi vardı. Vasiyetnamesinde 11 çocuğunun ismini zikretmiştir. Doğal olarak böyle bir ailenin geçimi de meşakkatli ve zordu. O büyük zat ihtiyarında olan beytulmaldan hiçbir şey almıyor-du. Durumunu "Cemalu'l-Nevahi" adlı eserinin önsö-zünde şöyle yazıyor: "Bu kitabı iki evladımın peş peş

261-Mecmua-i Şikâyetname, s.445.


öldüğü ve etrafımı çepeçevre saran zoruklar arasında yazıyorum. Tüm olumsuzluklara rağmen Allah dost-ları devamlı ona hamd ederler."

Bu büyük zat hayatın tüm zorluklarına rağmen kendisini maneviyat ve Allah'a adamıştı. Sabah na-mazından önce rabbiyle yaptığı münacatlarının birin-de şöyle münacatta bulunuyor: "Allah'ım habibib'in akıbeti nasıl olacak?"

Edip, arif, ahlaklı ve feraset sahibi büyük bir zattı. Muhalifler ile yaptığı münazaraların hiçbirinde İsla-mi ahlakın dışına çıkmadı.

MOLLA HABİBULLAH'IN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Molla Habibullah Kaşani (r.a) İslam âlemine çok sayıda değerli âlimler yetiştirdi.

Yetiştirdiği âlimlerden bazıları: 1-Seyyid Muhammed Alevi Burucerdi Kaşani

(r.a), (ö. h.1362) 2-Mir Seyyid Ali Yesrib Kaşani (r.a), (ö.ş.h. 1311-1379) 3-Seyyid Muhammed Hüseyin Razevi (r.a), (ö.h.

1291-1358) 4-Mirza Ahmed Amili Arani (r.a), (ö.h.1280-1369) 5-Molla Abdürresul Medeni Kaşani (r.a), (ö.h.1280-1366) 6-Mirza Seyyid Halulullah Fakihi (r.a), (ö.h. 1390)

7-Mirza Hüseyin Mahallati (r.a), (ö.h. 1274-1323) 8-Muhammeh Garevi Kaşani (r.a), (ö.h. 1313-1398)



Kerim Uçar û 381

9-Şeyh Muhammed Süleymani (r.a), (ö.h. 1287-1378) 10-Aga Rıza Medeni Kaşani (r.a), (ö.h.1321-1412)262

MOLLA HABİBULLAH'IN (R.A) ESERLERİ Molla Habibullah Kaşan'nin (r.a) özelliklerinden

biri de kitap yazmaya verdiği önemdi. Onca sıkıntı ve meşguliyetlerine rağmen yaklaşık 300 kitap yaz-mıştır. Ne yazık ki yazdığı o değerli eserlerden iki yüz tanesi elimize ulaşmıştır.

Elimize ulaşan eserleriden bazıları: 1-Fıkıh 2-İrfan 3- Nahiv 4-Şerhleri 5-Dua 6-Milel ve Nihel 7-Tecvid 8-Şiir263 9- Ahlak dalında yazdığı eserler: Nasihatname Şikâyetname Mesabihu's-Saimin 10-Usul dalındaki eserleri: En-Nubetu'r-Rafine

262-Tezkiretu'ş-Şuara, s.218. 263-Lebabu'l Elkab, s.153.


Şerh'u Miftahi'l-Usul 11-Edebiyat dalındaki eserleri: Şerh'u Kaside-i Humeyri Bedru'l Belage 12-Tefsir eserleri: İhlâs Suresinin Tefsiri Mülk Suresinin Tefsiri Cuma Suresinin Tefsiri 13-Tarih dalındaki eserleri: Tezkiretu'l Şüheda 4-Kelam dalındaki eserleri: Şemsu'l Megarib Rucumu'ş-Şeyatin 15-Fıkıh

MOLLA HABİBULLAH'IN (R.A) VEFATI Molla Habibullah Kaşani (r.a) 78 yaşında hicri

1340 yılında Kaşan'da vefat ederek ebedi yurduna göç etti.

Temiz bedeni Kaşan'da toprağa verildi. Mezarı günümüzde müminlerin ve ilim âşıklarının ziyaret yeri olmuştur.



MİRZA CEVAD AGA MELİKİ (R.A) MİRZA CEVAD B. MİRZA ŞEFİ TEBRİZİ

[Ö. H/1343, M/1922]

DOĞUM YERİ On üçüncü asrın güneşi batmak üzereydi. Tebriz

şehri ilahi bir lütuf ile sevince boğuldu. Hacı Mirza Şe-fi'nin evi dünyaya gelen bir çocuğun nuruyla aydınlan-dı. Çocuğun babası bu nimetin şükranı olarak ziyafet sofralar açtı ve şehir halkına ikramda bulundu.

Cevad çocukluğunu şefkatli anne ve baba kuca-ğında geçiriyordu. Anne ve babasından aldığı edep ve ahlakıyla üstatlarının önünde diz çökerek sarf, na-hiv, mantık, maani ve mukaddime derslerini Tebrizde başarıyla bitirdi. İçindeki hidayet ışığı onu mevlası Ali'nin (a.s) diyarı mukaddes Necef şehrine götürdü. Miskin, hakir ve samimi bir mürid gibi mevlası İmam Ali'nin (a.s) türbesine giderek mevlasından tahsil ve ne-fis tezkiyesi için yardım istedi.

46


Cevad'ın duası kabul olmuştu. İçindeki hidayet ışığı onu Muhakkik Mirza Hüseyin Nuri(r.a) , Ayetullah Aga Rıza Hemedani, Ahunt Molla Muhammed Kazım Horasani ve Ahunt Molla Hüseyin Kulu Hemedani (r.a) gibi dönemin büyük muhaddislerinin derslerine yönlendirdi. O büyük zatlardan istifadeler etti.

Mirza Cevad Meliki (r.a) uzun ve bereketli bir hic-ret ve ayrılıktan sonra hicri 1270 yılında doğum yeri olan Tebriz şehrine geri döndü.

Maneviyat ve cazibesiyle ilim âşıklarını etrafına toplayarak ilmiyle onları doyurmaya başladı. Halk güvenle etrafına toplanıyordu. Ne yazık ki bu huzur dolu samimi ortam fazla sürmedi. Bu yıllarda Ruslar Tebriz'i işgal ederek halkın hicret etmesine neden ol-du. Bu büyük zatta çıkan bu kargaşalardan dolayı Tahran'a giderek ilk önce Hz. Abdülazim'i ziyaret etti ardından da mukaddes Kum kentin giderek orayı ikinci vatan edindi.264

KUM'DA TEDRİS VE NEFİS TEZKİYESİ Mirza Cevad Meliki (r.a) hicri 1329 yılında mu-

kaddes Kum şehrine gitti. O dönemlerde Kum kenti az nüfusuyla ülkenin en mahrum yerleşim yerlerin-den biriydi. O sıralarda henüz Kum İlimler Havzası kurulmamıştı.

Bu büyük arifin oraya gelişiyle halkın da isteğiyle

264-Keyhan Gazetesi, sayı, 8, Ayetullah Hasanzade Amuli ile röportaj.



Kerim Uçar û 385

kısa bir zamanda ders toplantıları başlatıldı. Özel ve umumi olarak fıkıh, ahlak ve irfan dersle-

rini başlattı. Sahip olduğu ilmi derinliği ve ahlaki er-demleriyle kısa bir zamanda ilim âşıklarını bu şehre toplamayı başardı. Hz. Masume'nin (s.a) türbesinde cemaat namazı kıldırmaya başladı. Cemaat namazla-rına İmam Humeyni ve Ayetullah Bahauddin (r.a) gibi şahsiyetlerde katılıyordu.

Mirza Cevad Meliki'nin irfanı ve maneviyat dolu evi mazlum ve musibet görmüş halkın şifa yurdu ol-du. Ehlibeyt'in (a.s) matem ve doğum günleri müna-sebetiyle düzenlenen toplantılarda konuşmalarıyla yaralı yüreklere şifa dağıtıyordu.265

MİRZA CEVAD MELİKİ'İNİN (R.A) AHLAK ÖĞRENCİLERİ

Mirza Cevad Meliki'nin (r.a) dersleri insanların ruhunu dindiren, karanlıkları aydınlatan hidayet nu-ruydu. Ahlak dersleriyle çok sayıda değerli öğrenci-ler yetiştirdi. Her öğrencisi kendi döneminde topluma yönelik büyük ıslahatlar yapmıştır.

Mirza Cevad Meliki'nin öğrencilerinden bazıları: 1-İmam Humeyni (r.a) 2-Hüseyin Fatimi Kummi (r.a) 3-Ahunt Molla Ali Hemedani (r.a) 4-Şeyh Abbas Tahrani (r.a) 5-Seyyid Mahmud Müderrisi (r.a)

265-Ayine-i Danişveran, s.351, S. Ali Rıza Reyhan-i Yezdi.


6-Seyyid Mahmud Yezdi (r.a) 7-Mahmud Müctehidi (r.a) 8-Şeyh İsmail b. Hüseyin (r.a) 9-Mirza Abdullah Şalci (r.a) Büyük arif Mirza Cevad Meliki (r.a) çeşitli konu-

larda değerli eserler kaleme alarak kendisinden son-raki nesillere yadigâr bıraktı.

Eserlerinden bazıları: 1-Esrau's-Salât 2-el-Murakibat 3-Risale-i Likaullah 4-Gayetu'l Kasva eserine haşiyesi 5-Menasiku'l Hac

MİRZA CEVAD MELİKİ'NİN (R.A) POROGRAMLARI

Desturü'l Amel: Ahlak üstatlarının nefis tezkiyesi ve ahlaki sıfatlara bürünme konusunda öğrencilerine sunduğu programlara denir.

Merhum Mirza Cevad Meliki (r.a) kendisinden sonra insanı kemale ve büyük manevi değerlere erdi-recek bir takım ahlaki direktifler programı bıraktı. Onlardan bazıları:

Nefsi Tanımak: İslah ve terbiye için güzel bir yoldur. Bu emir içinde akıl âlemine varmak gerekir. İnsan bu âleme ulaşmadan ve bu âlemden öteki âle-me geçmeden nefsini tanıyamaz.

Bu marifete ulaşmak için merhum Molla Hüseyin Kulu Hemedani şöyle diyor: "İnsan yemek, içmek ve



Kerim Uçar û 387

istirahatından biraz kısmalıdır. Hayvani duygularını azaltıp ruhani duygularını çoğaltmalıdır. Yemek ye-menin ölçüsü hakkında da şöyle diyor: "Günde iki öğün yemeli, her öğünde de doyana kadar yememeli-dir. Fazla et yemekten kaçınmalı ve günlük uykusunu da altı saate indirmelidir. Diline sahib olmalı ve gaf-let ehli olmaktan kaçınmalıdır."

MİRZA CEVAD MELİKİ'NİN (R.A) VEFATI Mirza Cevad Meliki Tebrizi'nin (r.a) maneviyat ve

irfan dolu bir hayatı sonlarına yaklaşmıştı. 11 Zilhicce hicri 1343 yılında temiz ve pak ruhunu

hakka teslim etti. Bu büyük ahlak üstadın öğrencilerinden olan Aye-

tullah Hüseyin Fatimi şöyle naklediyor: "Bir Kurban bayramı sabahı Cemkeran Mescidinden

eve döndüm. Eve vardığımda üstadın beni aradığını söylediler. Üstadın hasta olduğunu bildiğim için vakit kaybetmeden hemen yanına gittim. Üstat birini bekler gibi güzel elbiselerini giymiş ve yatağına oturmuştu. Öğlen namazının vakti gelip çattı. Üstad yatağında ezan ve ikameyi okudu. Namaz tekbiri için ellerini kal-dırdı. Elleri titremeye başladı. Allah'u Ekber tekbirini getirerek Allah'ın rahmetine kavuştu."

Yakınları ve dostları temiz bedenini teşyi ederek Şeyhler mezarlığında toprağa verdiler.

ŞEYH ABDULKERİM HAİRİ (R.A) ABDÜLKERİM B. MUHAMMED CAFER HAİRİ

[Ö. H/1355, M/1934]

DOĞUM YERİ Hicri 1267 yılında Yezd'in Mehrcurd köyünde mü-

min ve mütedeyyin bir ailede dünyaya geldi. Babası Muhammed Cafer ona Abdülkerim ismini verdi.266

Abdülkerim (r.a) çocukluğunu şefkatli anne ve babasının yanında geçiriyordu. Büyümüş ve artık okul çağına gelmişti. O dönemlerde köyde mektep ve medrese olmadığı için çocuklar baba mesleği olan çiftçilikle uğraşıyordu. Allah, Abdülkerim'e lütufta bulundu. Şans yüzüne gülmüş, okuma ve yazma im-kânı doğmuştu.

Bir gün akrabalarından olan Şeyh Muhammed Ca-fer Merhrcud onlara geldi. Abdülkerim'deki istidat ve

266-Mecelle-i Havza sayı.12.

47



Kerim Uçar û 389

okuma merakını görünce babasından izin alıp Erda-kan'a götürerek medreseye yerleştirdi.267

Abdülkerim bu yabancı şehirde geceleri Muham-med Cafer'in evinde gündüzleri de medresede kala-rak uzun bir zaman tahsil etti. Gün geçtikçe derse ve Kuran'a olan alaka ve aşkı çoğalıyordu. Babasının vefatından sonra Yezd İlimler Havzasına gitti.

ŞEYH ABDÜLKERİM HAİRİ (R.A) YEZD İLİMLER HAVZASINDA

Yezd İlimler Havzası o dönemlerde ilim merkezle-rinden biriydi. Beş büyük medresesiyle yakından ve uzaktan gelen ilim âşıklarını bünyesinde barındırı-yordu. Necef İlimler Havzasının büyük üstadı Şeyh Murtaza Ensari'nin (r.a) yetiştirdiği üstatlar çeşitli konularda dersler veriyorlardı.

Abdülkerim (r.a), meşhur Muhammed Taki Han Medresesine giderek büyük bir heyecan ve merakla büyük üstatların derslerine katıldı.268

Abdülkerim (r.a), 18 yaşlarındaydı. Ziyaret aşkı onu annesiyle birlikte Necef, Kerbela, Kazmeyin ve Samerra gibi mukaddes şehirlere sürükledi.

Abdülkerim (r.a), Kerbela İlimler Havzasına gide-rek Ayetullah Fazil Erdekani'nin (r.a) derslerine ka-tıldı. Birkaç yıl sonra üstandının da tavsiyesi üzerine Samerra İlimler Havzasına giderek Mirza Buzurgi

267-Yaddaşthay-i Merhum Şeyh Murtaza Hairi, Büyük oğlu. 268-Tarihi Yezd, s.428, "Abdülhüseyin Ayeti.


Şirazinin derslerine katıldı.

ŞEYH ABDÜLKERİM HAİRİ (R.A) SAMERRA HAVZASINDA

O dönemlerde Samerra İlemler Havzasının sorum-lusu büyük taklit mercii Mirzai Şirazi'ydi. Ayetullah Fazili Erdekani'ye (r.a) olan alaka ve saygısından do-layı Fazili Erdekani'nin Abdülkerim'e verdiği mektu-bu okuduktan sonra Abdülkerim'i evine götürdü. Onunla yakından ilgilendi. Bu genç ve dinamik tale-be 12 yıl Samerra'da ikamet ederek içtihat makamına ulaştı. İlim ve tahsil yolunda yılmak bilmeyen Ab-dülkerim o yıl içinde Ayetullah Muhammed Taki Şirazi, Ayetullah Şeyh Fazlullah Nuri, Seyyid Mu-hammed Fişareki gibi büyük fakihlerin huzurundan istifade etti.

Ayetullah Mirza Şirazi'nin vefatından sonra Ne-cef'e gitti. Fakat Kerbela İlimler Havzasının kendisi-ne daha fazla ihtiyaç duyduğunu anlayınca Kerbela İlimler Havzasına gitti.

Kerbela İlimler Havzası eski günlerdeki ilim âşık-larının dolup taştığı ve derslerde talebe seslerinin yükseldiği havayı kaybetmişti. Bu durumu gören Şeyh Abdülkerim Hairi (r.a) unutulmaya yüz tutmuş ve odalarına tozlar çökmüş havzayı eski günlerine kavuşturmak için kolları sıvadı. Allah'ın lütfu ve ina-yetiyle kısa bir zamanda havza eski günlerine döne-rek ilim âşıklarıyla dolup taştı. Şeyh Abdülkerim Hairi (r.a) hicri 1332 yılında İngilizlerin Irak'ı işga-



Kerim Uçar û 391

linde fitne ateşlerinin Kerbela'ya sıçraması ve Erak İlimler Havzasının da onu davet etmesi üzerine İran'a giderek Erak İlimler Havzasına yerleşti.269

Ayetullah Şeyh Abdülkerim Hairi (r.a) Erak İlim-ler Havzasında sekiz yıl öğrenci yetiştirdi ve mercilik sorumluluğunu üstlendi.

KUM İLİMLER HAVZASININ KURULMASI Kum şehri eskilerden beri Şia'nın ilim şehri olma

unvanını taşımaktadır. Bu mukaddes şehir ismini Re-sul-i Ekrem'den (s.a.a) almıştır. İsa b. Abdullah Aşeri İmam İmam Sadık'ın (a.s)

şöyle buyurduğunu naklediyor: "Babam babasından, O'da dedesinden şöyle naklediyor; "Resul-i Ekrem (s.a.a) buyurdu; Miraca giderken Cebrail beni sağ omzuna almıştı. Yeryüzünde safrandan kırmızı misk-ten daha hoş kokulu bir tepe gördüm. Orada başında büyük şapka olan yaşlı birinin oturduğunu fark ettim.

Cebrail'e; "Safrandan kırmızı, miskten daha hoş kokulu bu tepe neresidir? Diye sordum.

Cebrail; "Orası senin ve halifen Ali'nin Şiilerinin şehridir." dedi.

"Orada oturan yaşlı adam kimdir?" diye sordum. Cebrail; "O İblistir." dedi. "İblis Şiilerimizden ne istiyor? Diye sordum. Cebrail; "O, Şiileri Ali'nin velayet ve dostluğundan

alıkoyup, günaha ve isyana sürüklemek istiyor." dedi.

269-Faslname-i Yâd sayı. 17.


Cebrail'e; "Onun yanına gidelim dedim. Hızlı bir şekilde yanına gittik. İblise; "Gum ya Melun yani kalk Ey Melun" Şiilerimizin düşmanlarının malları-na, evlatlarına ve hanımlarına musallat ol! Benim ve Ali'nin (a.s) Şiilerinin malına, evladına ve hanımları-na musallat olma hakkına sahip değilsin. Onları kan-dıramazsın." Dedim.270

Bu mukaddes şehir tarih boyunca Şia'nın merkezi olmuştur. İmam Musa Kazım'ın (a.s) kızı Hz. Masu-me'nin (s.a) de oraya gelmesiyle manevi bir havaya büründü. Mukaddes Kum kenti tarihin çeşitli dönem-lerde ilim merkezi oluştur. Fakat iyi bir geçmişe sa-hip olmasına rağmen altıncı asırdan Safevi saltanatı dönemlerine kadar canlılığını ve merkeziyetini yitir-miş, medrese ve kütüphaneleri tozlara bürünmüştü.

On birinci asırda Molla Sadra, Feyyaz-i Lahici, Feyz-i Kaşani ve Muhaddisi Kummi gibi büyük şah-siyetler ders kürsüleri kurarak az da olsa canlılık ka-zandırmışlardı.271 Fakat onlardan sonra bir süre unu-tularak terk edildi. Kum İlimler Havzasının bu acı durumu Şeyh Abdülkerim Hairi dömemine kadar de-vam etti. Ayetullah Hairi hicri 1332 yılında İmam Rıza'nın (a.s) ziyaretinden dönerken Kum şehrine geldi. Birkaç gece orada kalarak "Feyziyye Daru'ş-Şifa Medresesinin" durumunu ve hatta medrese oda-larının bazı tüccarlar tarafından depo olarak kullanıl-

270-İlelu'ş-Şerayi, c.2, s.821 Bab. 373 h.1. 271-Aşinaiy-i Ba Havzai Kum, c.1, s.291, "Seyyid Hüccet

Ebtehi.



Kerim Uçar û 393

dığını gördü. Bu durum onu çok etkilemiş ve üzmüş-tü. Ayetullah Hairi Kum halkının daveti üzerine 1300 hicri şemsi yılında büyük oğlu Şeyh Murtaza ile bir-likte Kum şehrine geldi.

Kum İlimler Havzasının kurulması Necef İlimler Havzasından asırlar önce bildirilmişti. İmam Sadık (a.s.) ikinci asırda yaranlarına Kum İlimler Havzası hakkında şöyle buyurmuştur: "Müminlerin Kûfe'yi bo-şaltıp Kum denilen bir şehire yerleşmeleri yakındır. Kum pek yakında ilim ve fazilet şehri olacaktır."272 Şeyh Abdülkerim Hairi'nin (r.a) çabaları ve halkın

ağzında dolaşan Masum İmamların (a.s) Kum hak-kındaki bu müjdeli hadisleri Kum İlimler Havzanın kurulmasına neden oldu.

Ayetullah Hairi (r.a) h.ş 1301 yılının başlarında iki ay mukaddes Kum şehrinde kalarak Ayetullah Payin şehri'nin evinde dönemin büyük fakihleri Ayetullah Bafiki, Ayetullah Kebir ve Ayetullah Feyz gibi Kum ve Tahranın ileri gelen âlim ve tüccarlarıyla toplantılar yaptı. Toplantının son kararı oy birliğiyle Ayetullah Hairi'ye bırakıldı. Ayetullah Hairi böyle hassas ve ağır sorumluluk karşısında şöyle dedi: "Erak İlimler Hav-zasını ve öğrencilerini buraya getirmenin maslahat olup olmadığı hususunda istihare etmeliyim."

Ayetullah Hairi (r.a) ertesi gün sabah namazını Hz. Masume'nin (s.a) türbesinde kılarak dua ve mü-nacat etti. Kuran'ı Kerim'e başvurarak geleceği ve

272-Gencine-i Danişmendan, c.1, s.32.


kaderi Allah'ın iradesine teslim etti. Şeyh Abdülke-rim Hairi (r.a) Kuran'ı Kerim ile istihare etmiyordu. Bunun nedenini ise şöyle açıklıyordu; "Gökyüzünde ve yeryüzünde ne varsa Allah'ı tespih ediyor ayetine benzer bazı ayetleri kesin ve dakik bilemiyorum." Ancak Kum'da ikamet etmek ve havza kurmak için Kuran'a sarılmaktan başka bir çaresi yoktu. Yaptığı istiharede Yusuf suresinin 93. ayetiyle karşılaşıyor; "Şu gömleğimi alın da götürün, babamın gözlerine sürün, iyileşir, görmeye başlar. Bütün ailenizle gelin buraya."

Ayetullah Abdülkerim Hairi (r.a) bu istihareden sonra Erak'taki tüm öğrencileri Kum şehrine davet etti.273

Ayetullah Hairi'nin Kum şehrine yerleşmesiyle Kum İlimler Havzasının temeli atıldı. Attığı bereketli adımlarla kısa bir zamanda Kum İlimler Havzası Şi-a'nın İslami İlimler Merkezi oldu.

Günümüzde de o canlılığını koruyarak Avrupa, Asya, Amerika gibi dünyanın 80 ülkesinden ilim âşıkları oraya hicret ederek Al-i Muhammed'in ilim ve ahlakını öğrenmektedirler. Kum İlimler Havzası akait, tefsir, mantık, iktisat, kelam, usul, irfan, fıkıh, tarih gibi çeşitli konularda dünyanın dört bir yanın-dan gelen öğrencilere hizmet vermektedir.

Ayetullah Hairi'nin (r.a) bereketli adımlarıyla Kum İlimler Havzasına bağlı Feyziyye, Daru'ş-Şifa,

273-Gencine-i Danişmendan, c.1, s.287.



Kerim Uçar û 395

Hüccetiye, Müminiye, Han, gibi eski medreseleri ih-ya etti. Bu büyük âlimin sayesinde günümüzde mu-kaddes Kum Şehri yaklaşık 70 büyük medreseye sa-hiptir.274

ŞEYH ABDÜLKERİM HAİRİ'NİN (R.A) ESERLERİ

Şeyh Abdülkerim Hairi (r.a) onca uğraş ve meşgu-liyetin yanı sıra önemli eserler kaleme alarak gelecek nesillere hediye etti.

Eserlerinden bazıları: 1-Kitabu's-Salât 2-Kitabu'd-Düreru'l Usul

ŞEYH ABDÜLKERİM HAİRİ'NİN (R.A) ÖĞRENCİLERİ

Şeyh Abdülkerim Hairi (r.a) bereketli yaşamı bo-yunca birçok öğrenci terbiye ederek İslam toplumuna kazandırdı. Özellikle zeki ve istidatlı öğrencileri hi-mayesine alarak onlarla yakından ilgileniyordu.

Yetiştirdiği başarılı öğrencilerinden bazıları: 1-Ayetullah Uzma İmam Humeyni (r.a) 2-Ayetullah Uzma Muhammed Rıza Gulpaygani (r.a) 3- Ayetullah Uzma Muhammed Ali Eraki (r.a) 4- Ayetullah Uzma Şehabuddin Maraşi Necefi (r.a)275

274-Aşinaiy-i ba Havza-i Kum, s.128. 275-Gencine-i Danişmendan, c.1, s.29, "Bu kitapta 81 öğ-

rencisinin ismi zikredilmiştir."


ŞEYH ABDÜLKERİM HAİRİ (R.A) HALKIN HİZMETİNDE

Ayetullah Şeyh Abdülkerim Hairi (r.a) üstlenmiş olduğu ağır sorumluklar arasında toplumun sosyal ve siyasi sorunlarıyla ilgilenmekten de geri kalmadı.

Mazlumlara, kimsesizlere, ezilmişlere ve fakir halka hizmet etmeyi kendine ilke edinmiş ve bunu en önemli vazifesi olarak görüyordu.

Hicri şemsi 1313 yılında Kum'da yaşanan sel fela-ketinde etraf şehirlere haber salarak selzedelere yar-dım topladı. Evlerini selde kaybedenlere ev yaptırıp teslim etti. Şehre toplumun asıl ihtiyacı olan bir has-tane yaptırdı. En önemli faaliyetlerinden biri de şeh-rin güzelliğini bozan ve şehir ortasında bulunan me-zarlığı şehrin dışına intikal ettirmesiydi.

ŞEYH ABDÜLKERİM HAİRİ'NİN (R.A) ÖZELLİKLERİ

Gösterişsiz ve sade bir hayatı vardı. Talebe olduğu dönemiyle büyük bir taklit mercii olduğu dönemi arasında bir fark yoktu. Ömrünün sonuna kadar sade ve gösterişten uzak bir hayat seçti. Her haliyle daima Allah'a şükür eder, elindekiyle yetinir ve sahip oldu-ğu az şeyleri Allah yolunda infak ederdi.

Bir gün adamın biri Ayetullah Hairi'nin oğluna değerli ve pahalı bir cübbe hediye etti. Bu hediyeden haberdar olan Ayetullah Hairi oğlunu çağırarak: "Ey oğlum bu cübbe sana fazladır." diyerek pahalı cüb-beyi üç tane sıradan cübbeyle değiştirdi. Birini oğlu-



Kerim Uçar û 397

na diğer iki tanesini de talebelere verdi. Öğrencisi İmam Humeyni üstadının sade yaşantısı

hakkında şöyle diyor; "Şeyh Abdülkerim Hairi dün-yadan göçtüğü gece evinde çouklarının akşam yeme-ği yoktu. 1340 yılından 1355 yılına kadar Şia âlemi-nin tek taklit merciiydi. Bu büyük makama sahip ol-masına rağmen nasıl sade ve gösterişsiz bir yaşam sürdüğünü yakından gördük. Hizmetçileriyle aynı sofrada yerde otururdu."276

Ayetullah Hairi'nin ahlakı özellilkelinden biri de halkla iyi geçinmesi, güler yüzlü ve az konuşmasıydı. Devamlı medreseleri gezerek öğrencilerin maddi-manevi sorunlarını öğrenir ve ihtiyaçlarını giderirdi. Medresenin etrafındaki dükkânları gezerek öğrenci-lerin borçlarını ödüyordu.

ŞEYH ABDÜLKERİM HAİRİ'NİN (R.A) VEFATI

Ayetullah Şeyh Abdulkerim Hairi (r.a) bir ömür faaliyet ve hizmetten sonra 73 yaşında 17 Zilkaade hicri 1355 yılında hakkın rahmetine kavuştu. Temiz bedeni Mukaddes Kum şehrinde Hz. Masume'nin (s.a) türbesine defnedildi.

276-Kırk Hadis, s.98, İmam Humeyni.

MUHADDİSİ KUMMİ (R.A) ABBAS B. MUHAMMED RIZA KUMMİ

[Ö. H/1359, M/1938]

DOĞUM YERİ Hicri 1294 yılında mukaddes Kum şehrinde dün-

yaya geldi. Babası Muhammed Rıza Kummi (r.a) ona Abbas ismini verdi.

Babası şehrin önde gelen, saygın, takvalı ve şer'i hükümleri iyi bilen bir şahsiyetti. Halk karşılaştığı fıkhî meselelerde ona müracaat ederdi. Oğlu Abbas böyle bir ailede ilahi kitap ve şeriatla tanıştı.

Çocukluk ve gençlik yıllarını doğum yeri olan Kum'da geçirdi.277

Mukaddime ilimlerini büyük üstatların, özellikle de Ayetullah Hacı Mirza Muhammed Erbeb'in ya-nında başarıyla bitirdi.

277-Tarih-i Kum, s.274, "Nasiru'ş-Şeria."

48



Kerim Uçar û 399

NECEF İLİMLER HAVZASINA HİCRET Şeyh Abbas Kummi (r.a) hicri 1316 yılında 22

yaşlarında mukaddes Necef şehrine hicret etti.278 Genç talebe İmam Ali'nin (a.s) türbesine giderek ta-rihin ilk mazlumu olan mevlası Ali'ye (a.s) gözyaşı döktü. Samimi ve ihlâslı genç talebeye sanki İmamı şöyle hitap etti: ''Ey ihlâslı ve samimi genç rahatsız olma! Gelecekte bizim hadis ve rivayetlerimizi nak-ledeceksin." Şeyh Abbas Kummi (r.a) hadis ve rivayete özel bir

aşk ve alaksı vardı bu nedenle Necef'e geldiği ilk günde dönemin büyük üstadı ve fakihi Hacı Mirza Hüseyin Nuri'nin (r.a) derslerine şirket etti. Üstadın tüm ders celeselerini eksiksiz olarak yazmaya başladı ve kısa bir zamanda ilmi şahsıyetlerden oldu. Şeyh Abbas Kummi (r.a) 40 yıl Hacı Mirza Hüseyin Nu-ri'nin (r.a) huzurundan istifade etti. Gösterdiği üstün başarıdan dolayı üstadın guzide öğrencilerinden oldu. Üstadının birçok telifinde ona yardımcı oldu. Şeyh Abbas Kummi (r.a) hicri 1322 yılında Kum'a

geri dönerek telif, tedris ve tebliğe başladı. Hicri 1332 yılında maddi imkânsızlıklar nedeniyle Meş-hed'e hicret ederek oraya yerleşti.279

Tarih, ahlak, akait, hadis ilmi ve daha birçok ko-nularda kitaplar yazdı. Değerli ve paha biçilmez eser-lerinden bazıları:

278-Ulemai Muasirin, s.181 279-Nukabau'l Beşer, c.3, s.999, "Aga Buzurgi Tahrani."


1-İlmu'l Yakin 2-Sefinetu'l Bihar 3-Mefatihu'l Cinan 4-Munteha'l Amal 5-el-Bakiyatu's-Salihat 6-Menazilu'l Ahiret 7-Tuhfetu'l Ahbab fi Teracimi'l Ashab 8-Mekalidu'n-Necah 9-Hediyetu'z-Zairin fi Behceti'n-Nasirin 10-Hikmetu'l Baliga

MUHADDİSİ KUMMİ'NİN (R.A) AHLAKİ ÖZELLİKLERİ

Ders ve amelde yıllardır özlem duyduğu dercelere ulaşmıştı. Kendi döneminde halk arasında ve havza-da büyük ahlak üstatlarından biri olarak tanınmak-taydı.

Muhaddisi Kumi'nin ahlaki özelliklerinden bazıları:

a)-Kitaba olan alakası: Araştırmaya ve yazmaya özellikle de hadis kitap-

larına karşı özel ilgisi vardı. Günlerinin çoğunluğunu ya kütüphanede ya da mütalaa etmekle geçiriyordu. Bu alışkanlığı ona ayrı bir nuraniyet kazandırmıştı. Büyük oğlu bu konuda şöyle nakleder: "Çocuklu-ğumda babamla şehrin dışına çıkardık. Babam sabah-tan akşama kadar ya kitap okur ya da yazardı."

Başka ülkelere gittiğinde genellikle vaktini kitap okumakla geçirirdi.



Kerim Uçar û 401

Arkadaşlarıyla Suriye'ye gittiği yolcuğu yakın ar-kadaşları şöyle naklederler:

"Biz dolaşmaya çıktığımızda her ne kadar ısrar etsekte bizimle gelmezdi. Gezmek yerine kalıp müta-laa ve telifle meşgul olurdu. Geceleri uyuduğumuzda o mütalaaya başlardı."280

Kitap okumaya aşırı bir alakası vardı. Eline geçen parayla kitap satınalırdı. Büyük muhaddisin kendisi şöyle diyor: "Öğrencilik yıllarımı büyük sıkıntılar ve yoksullukla geçiriyordum. Elime geçen kuruşları 281 biriktiriyor ve iki-üç tümen olduğunda Kum'dan Tah-ran'a yaya olarak gidip kitap satın alıyordum. Böyle-likle de tahsilime devam ediyordum."282

b)-Tevazu ve İhlâsı: Büyük üstadın özelliklerinden biri de alçakgönüllü

olmasıydı. Medresede ve sokakta karşılaştığı herkese saygı gösterirdi. Alçakgönüllüke kemale ermişti. Top-lantılarda baş taraflarda oturmazdı. Herkesi kendinden üstün görürdü. Muhaddis, ihlâs aynası ve züht abide-siydi. Attığı tüm adımda küçük bir şüphe ve hata gör-seydi hemen geri dönerdi. Yanında kimse dedikodu etmeye cesaret edemezdi. Kısacası sözüyle ameli bir-di. Bu yüzden de sözleri insanların kalbine ve ruhuna tesir ediyordu. Ahlak derslerine katılanlar şöyle nak-lederler: "Üstadın nasihatleri son derece etkiliydi. Na-sihatini dinleyen herkes günahtan sakınırdı."

280-Pendhayi ez Reftarı Ulema-i İslam, s.17. 281-Kıran: O dönemde İran'ın en düşük par birimiydi. 282-Şeyh Abbas Kummi Merdi Takva ve Fazilet, s.18.


c)-Zühdü: Sade ve fakir bir yaşamı vardı. Beytulmaldan ya-

rarlanmazdı. Bir gün Necef'te hayırsever iki kişi Şeyh'in evine gelerek aylık masraflarını karşılamak istediklerini söylediler. Ne kadar ısrar ettiyseler de Şeyh kabul etmedi. Küçük oğlu Mirza Muhsin'de ba-basına ısrar ederek kabul etmesini istedi. Büyük mu-haddis oğluna dönerek şöyle dedi: "Sus, ben bugünkü yaptığım harcamaların cevabını yarın kıyamette Al-lah'a ve İmam-i Zaman'a (a.f) nasıl vereceğimi düşü-nüyorum. Böyle bir yükün altına nasıl gireyim!"

MUHADDİSİ KUMMİ'NİN (R.A) VEFATI Bir ömür hizmet ve İslam'ı tebliğ ettikten sonra 22

Zilhicce hicri 1359 yılında yaşama gözlerini yumdu. Temiz bedeni İmam Ali'nin (a.s) türbesinde üstadı Hacı Mirza Hüseyin Nuri'nin yanına defnedildi.



SEYYİD EBU'L HASAN İSFAHANİ (R.A) SEYYİD EBU'L HASAN B. SEYYİD

MUHAMMED MUSEVİ [Ö. H/1365, M/1944]

DOĞUM YERİ Seyyid Ebu'l Hasan (r.a) hicri 1284 de İsfahan'nın

Lencan kasabasının Medise köyünde dünyaya geldi.283 Asaleten Behbehan'ın Musevi seyitlerindendi. Fakat dedesi Seyyid Abdülhamid daha sonraları İsfahan'a hicret ederek orada ikamet etmiştir. Dedesi Seyyid Abdülhamid Necef'in büyük fakihi ve taklit mercii Şeyh Muhammed Hasan Necefi'nin öğrencilerindendi. Taklit mercii taklit olduktan sonra İsfhan ve Lencan'a dönerek tedris ve tebliğ işleriyle meşgul oldu.

Seyyid Ebu'l Hasan'ın babası Seyyid Muhammed mümin ve dindar bir zattı.

Seyyid Ebu'l Hasan ilim tahsiline ve talebeliğe

283-Ayanu'ş-Şia, c.2, s.231, "Seyyid Muhsin Emin Amuli."

49


doğum yeri olan Medis köyünde başaldı. Mukaddime ilimlerini tamamladıktan sonra o dönemlerde Şia'nın önemli ilim merkezlerinden olan İsfahan İlimler Havzasına gitmek için babası Seyyid Muhammed ile görüştü. Babası talebeliğin zorluklarını bildiği için bu isteğini geri çevirdi. Seyyid Ebu'l Hasan ilim ve tah-sil aşkıyla babasını ikna ederek kendisiyle İsfahan'a hicret etmeye ikna etti.

SEYYİD EBU'L HASAN (R.A) İSFAHAN İLİMLER HAVZASINDA

Seyyid Ebu'l Hasan (r.a) 14 yaşında İsfahan'a gi-derek Sadr Medresesinde tahsile başladı. Bir kış ge-cesi babası oğlunu görmek için medreseye geldi. Ba-bası oğlunun odasında halı, sergi ve hatta odayı ay-dınlatacak bir ışığın olmadığını görünce dayanama-yarak oğlundan eve dönmesini istedi. Fakat o zorluk-lara göğüs gererek Ayetullah Kelbasi, Ayetullah Ça-harsuki, Ayetullah Derçei, Ayetullah Cihangir Geş-geai gibi büyük üstatlardan istifade ederek sinesini Ehlibeyt'in (a.s) maarifiyle doldurarak doğum yeri Medis'e döndü.

SEYYİD EBU'L HASAN (R.A) IRAK İLİMLER HAVZASINDA

Seyyid Ebu'l Hasan (r.a) 24 yaşında ilmini daha da geliştirmek için hicri 1307 yılında Necef ve Samerra havzalarına gitti. Necef Samerra'da isimlerini aşağıda zikredeceğimiz büyüh fakihlerden istifade ederek iç-tihat derecesine ulaştı:



Kerim Uçar û 405

1-Mirza Muhammed Hüseyin Şirazi (r.a) 2-Mirza Habibullahı Reşti (r.a) 3-Fazili Şerbiyani (r.a) 4-Şeyh Muhammed Hasan Mamakani (r.a) 5-Seyyid Muhammed Kazım Yezdi (r.a) 6-Ahunt Horasani (r.a) 7-Mirza Muhammed Taki Şirazi (r.a) 8-Ayetullah Şeriat-i İsfahani (r.a) Mukaddes Necef İlimler Havzasında Mirza Mu-

hammed Taki Şirazi ve Ayetullah Şeriati İsfahani'nin vefatlarından sonra Ayetullah Naini, Ayetullah Kaşifu'l Gita ve Seyyid Ebu'l Hasan-ı İsfahani taklit merciliğine seçildiler.

Fakat kısa bir zamanda Mirza Muhammed Taki Şirazi ve Ayetullah Şeriati İsfahani'nin de vefatlarıy-la Seyyid Ebu'l Hasan-ı İsfahani tek taklit mercii ola-rak Necef İlimler Havzası ve Şiilerin sorumluluğunu üstlendi.

SEYYİD EBU'L HASAN İSFAHANİ'NİN (R.A) ESERLERİ

Seyyid Ebu'l Hasanı İsfahani'nin (r.a) en meşhur eseri "Vesiletu'n-Necat" kitabıdır. Bu değerli esere İmam Humeyni, Şahrudi, Hoi, Gulpaygani, Milani gibi fakihler ve müçtehitler haşiye yazarak istifade etmişlerdir.

Ayetullah Ebu'l Hasan İsfahani'nin (r.a) diğer te-lifleri:

1-Vesiletu'n-Necat


2-Enisu'l Mukallidin 3-Urvetu'l Vuska kitabına haşiye 4-Zahiretu'l İbad 5-Şerh'u Kifayeti'l Usul 6- Zahiretu's-Salihin284 7- Menasik'u Hac

AHLAKİ ÖZELLİKLERİ Seyyid Ebu'l Hasan İsfahani (r.a) büyük bir fakih,

heybetli bir âlim ve ilahi ahlakla kendini süslemiş tam bir ahlak abidesiydi. Alçakgönüllü, gösterişsiz ve sıradan bir halk gibi yaşıyordu.

Merhamet ve şefkatin doruğuna ulaşmıştı. Hatta hicri 1349 yılında büyük oğlu Ayetullah Seyyid Hü-seyin İsfahani'yi namaz safında korkunç bir şekilde şehit eden oğlunun katilini bile affetti.

Sade ve fakir bir yaşama sahipti. Her türlü dünya süsünden uzaklaşmış, yaşamını havzanın maddi du-rumuna göre ayarlamıştı. Sıradan bir talebe gibi kira-da oturuyordu.285

Irak inkılâbının büyük lideri Mirza Muhammed Taki Şirazi, Seyyid Ebu'l Hasan İsfahani'nin fakir ve evinin olmadığını öğrenince ev alması için ona bir miktar para gönderdi. Bu büyük zat ise eline geçen bu meblağı etrafındaki fakir ve muhtaçlara dağıttı.

Fıkhı meselelerde son derece dakik ve titizdi.

284-Mecelle Nur-i İlm, s.110. 285-Vefayatu'l Ulama, s.240, "Celali Şahrudi."



Kerim Uçar û 407

Doğru bildiği hükümleri hiçbir şeyden çekinmeden fetvasını verirdi.

Fakihler arasında ihtilaf konusu olan Muharrem ayında başvurma olayına haram fetvası vererek son noktayı koydu. Verdiği fetva yüzünden halk ve bazı cahil âlimler tarafından hakaretamiz sözler işitmesine rağmen fetvasından geri adım atmadı.

VEFATI Ayetullah İsfahani (r.a) ömrünün sonlarına doğru

çeşitli hastalıklara yakalandı. Necef'in yakıcı sıca-ğından dolayı Kazmeyin'e hicret etmek zorunda kal-dı. Görünüşte istirahat için orayı seçmişti. Ancak hasta yatağında bile halkın sorularına cevap veriyor-du. Gün geçtikçe durumu ağırlaşıyordu. Sessiz ve güzel havası olan bir yere gitmesini önerdiler. Lüb-nan'ın havası onun için daha uygun olduğu için oraya gitti. Orada durumu daha da kötüleşti. Kazmeyin'e geldikten birkaç gün sonra 9 Zilhicce hicri 1365 yı-lında 81 yaşında vefat etti.

Temiz bedenini Necef'e götürerek İmam Ali (a.s) türbesinde şehid oğlu Seyyid Muhammed Hasan ve Ayetullah Horasani'nin yanına defnettiler.

ÇOCUKLARI 1-Allame Şehid Seyyid Muhammed Hasan İsfahani (r.a) 2-Hüccetü'l-İslam Seyyid Muhammed İsfahani (r.a) 3-Seyyid Ali İsfahani (r.a) 4-Hüccetü'l İslam Seyyid Hüseyin İsfahani (r.a)


5-Fatıma (r.a), Hüccetü'l-İslam Seyyid Mir Bad-kube'nin hanımı.

6-Rubab (Ayetullah Seyyid Hüseyin İsfahani'nin hanımı) 7-Meryem (Hüc. İslam S. Cevad Eşkiveri'in hanımı) 8-Zehra (Seyyid Hüseyin Alevi'nin hanımı) 9-Betül (S. Abdülhalik Musevi Zade'nin hanımı)



ŞEREFUDDİN AMULİ (R.A) SEYYİD ABDULHÜSEYİN B. SEYYİD YUSUF

ŞEREFUDDİN [Ö. H/1377, M/1956]

DOĞUM YERİ Seyyid Abdülhüseyin Şerefuddin (r.a) hicri 1290

yılında muakddes Kazmeyin şehrinde dünyaya gel-di.286 Bir yaşlarında şefkatli annesi Zehra Sadr ve âlim ve fakih babası Seyyid Yusuf Şerefuddin ile ilim tahsili için mukddes Necef şehrine gitti. Altı ya-şında Kuran mektebine başladı. Sekiz yaşında ailesi Cebel Amul'e döndü. Âlim ve fakih babasının yanın-dan Arap edebiyatı, sarf, nahiv, maani-beyan, şiir vb. dersleri okuduktan sonra yine babasından usul ve fıkh derslerini almaya başladı.287

Babasının verdiği derslerin yanı sıra Allah'ın ken-

286-Nakubau'l Beşer, c.3, s.1080, "Aga Buzurgi Tahrani." 287-Hayatu'ş-Şerefuddin, s.31.

50


disine inayet ettiği istidat ve zekâsıyla tarih, mantık, vb. konularda kitaplar okuyarak büyük bir ilmi şah-siyet oldu.

Hicri 1310 yılında babasının tavsiyesi üzerine an-nesi ve dayısı Seyyid Hadi Sadr ile Samerra İlimler Havzasına gitti. Dayısı, Ayetullah Hasan Sadr ile gö-rüştükten sonra fıkıh ve usul üstadı Şeyh Hasan Kerbelai ve Şeyh Bakır Haydar'ın derslerine katıl-dı.288 Bir yıl sonra Şia'nın büyük taklit mercii Ayetul-lah Mirza Şirazi'nin Necef'e gitmesiyle Seyyid'te Ne-cef'e hicret etti.

SEYYİD ŞEREFUDDİN AMULİ'NİN (R.A) ÜSTATLARI

1-Seyyid Yusuf Şerefuddin (r.a), babası. 2-Aga Rıza İsfahani (r.a) 3-Şeyh Muhammed Taha Necef (r.a) 4-Ahunt Horasani (r.a) 5-Şeyhu'ş-Şeria İsfahani (r.a) 6-Şeyh Abdullah Mazenderani (r.a) 7-Seyyid Muhammed Kazım Tabatabai Yezdi (r.a) 8- Mirza Hüseyin Nuri (r.a) 289 Seyyid, Necef İlimler Havzasında 12 yıl canla

başla tahsil ederek içtihat makamına ulaştı. 32 yaşın-da Necef, Kazmeyin, Kerbela ve Samerra'daki fakih-lerin onayı ile büyük bir yazar, hatip ve ilmi şahsiyet olarak tanındı.

288-Hayatu'ş-Şerefuddin, s.130. 289-Şerefuddin, s.53, "Muhammed Rıza Hekimi."



Kerim Uçar û 411

9 Zilhicce hicri 1322 yılında ailesiyle birlikte va-tanı Cebel Amul'a dönerek babasının yanında üç yıl tedris, tebliğ ve irşat işleriyle meşgul oldu. Üç yıl sonra Sur halkının daveti üzerine oraya gitti. Orada Sur Hüseyiniyesini kurdu. Dini ve siyasi alanlarda faaliyet ederek orayı bir merkeze dönüştürdü.290

VAHDET ÖNCÜSÜ Seyyid Şerefuddin ilmi konulara vakıf, İslami he-

defleri iyi bilen, İslam ümmetinin sorunlarını dert edinen ve Şia-Sünni ihtilafını bir kenara itip aynı bayrak altında toplanmalarının zaruri olduğuna ina-nan büyük İslam âlimiydi. Ümmeti Muhammed'in vahdet ve birliği konusunda önemli adımlar attı. İs-lam ümmetin birlik ve beraberliği için ilk olarak çok değerli eseri olan "el-Fusulu'l Muhimme fi Telifi'l Ümmet" kitabını yazdı. Hicri 1329 yılında Mısırda'ki Ehlisünnet'in en önemli ve büyük İslam merkezi olan "el-Ezher Üniversitesine giderek üniversitenin so-rumlusu ve baş müftüsü olan Şeyh Selim Bişri Mali-ki ile tanıştı.

Onunla tanıştıktan sonra ilişkisini kesmedi. İrtiba-tını mektuplar yazarak devam ettirdi. Yazdığı mek-tuplarda ilmi ve akidevi konularda 112 soruya cevap-lar verdi. Bu yazışmaları 25 yıl sonra "el-Müracaat" kitabı adıyla basılarak yayımlandı.

Seyyid, Mısırlı Şeyh Muhammed Necib, Şeyh Muhammed Selmuti, Şeyh Muhammed Abduh, Ab-

290-Hayatu'ş-Şerefuddin, s.85.


dülkerim İdrisi gibi büyük âlimlerle de mektuplaştı. Hicri 1330 yılında Mısır'dan Lübnan'a döndü. Ül-

keyi Fransız sömürüsü ve işgalinden kurtarmak için direniş liderliğini kabul etti.

Bölge âlimleriyle bir araya geldiği konferansta ko-nuşma yaparak Fransız işgaline karşı cihat fetvası verdi.

Fransızlar Seyyid'i (r.a) tutuklama kararı çıkarınca Seyyid Cebel-i Amul'a, oradan da Dimeşk'e gitti. Gittiği her yerde ilim adamları tarafında ilgiyle karşılanyor ve toplantılarda baş tarafda oturtuluyor-du. Seyyid'i bulamayan Fransızlar evini, kütüphane-sini ve kendi el yazısıyla yazdığı kitaplarını yaktılar.

Seyyid Dimeşk'ten Lübnan'daki hareketi yönlendi-riyordu. Ancak Fransızlar Suriye'yi de işgal edince ailesiyle birlikte Filistin'e, oradan da Mısır'a gitti. Camiler, Hüseyniyeler ve konferanslarda siyasilere ve ruhanilere konuşmalar yaparak Lübnan direnişini yönlendiriyordu.

Konuşmalarının birinde şöyle dedi: "Şia ve Sün-ni'yi ilk olarak ayıran siyaset şimdi bir kez daha ayırmaya çalışıyor. Müslümanlar ihtilafları bir kena-ra bırakarak birleşmek zorundadırlar."

Seyyid Şerefuddin Lübnan'ın özgürlüğü ve resmi bir ülke olarak tanınması için kahramanca mücadele etti. Onun bu mücadelesi 1945 yılında Lübnan'ın resmiyete tanınmasıyla sonuçlandı.

Seyyid (r.a) o günün siyasi olaylarını, İngilizlerin Filistin'i işgali ve Yahudilerin oraya yerleşmelerinin



Kerim Uçar û 413

gelecekte büyük bir felaket doğuracağını Filistinliler'e bildirdi.

SEYYİD ŞEREFUDDİN AMULİ'NİN (R.A) ZİYARET YOLCULUKLARI

Hicri 1340 yılının hac mevsimi İslam Ülkeleri Konferansına katılarak oradakilere manevi bir hava yaşattı. Arabistan padişahı Şah Hüseyin'nin teklifiyle Mescidu'l Haram'da ilk kez bir Şia âlimi olarak ce-maat namazı kıldırdı.291

Hicri 1355 yılında Irak'a giderek Necef, Kazı-meyn, Samerra ve ardından da Kerbela'yı ziyaret etti. İmam Rıza'yı (a.s) ziyaret etmek amacıyla Irak'tan İran'a hareket etti. Seyyid geçtiği her yerde halkın samimi ve sıcak ilgisiyle karşılanıyordu. O yörenin âlimleriyle bir araya gelerek durumlar hakkında ge-nel bilgiler alıyordu. Seyyid Şerefuddin (r.a) Tahran-'a ve oradan da Kum şehrine geçerek Hz. Masume'yi (s.a) ziyaret etti. Kum İlimler Havzasını yakından gördü. Kum şehrinden ayrılarak Horasan'a İmam Rı-za'nın (a.s) ziyaretine gitti. Hicri 1356 yılında ise va-tanına döndü.

Batı kültürü Lübnan kültürü ve toplumunun ahlakı üzerinde büyük etkiler bırakmıştı. Seyyid Lübnan halkını ve özellikle de gençleri bu durumdan kurtar-mak için maddi destekteler sunmaya imkânı olan müminleri toplayarak hicri 1357 yılında Sur şehrinde

291-el-Müracaat, s.19.


"el-Medresetu'l Caferiye'yi" faaliyete geçirdi.292 Bu ilkokulda bedava olarak günlük derslerin yanı sıra İs-lami derslerde verilmeye başlandı.

Seyyid geleceğin gençliğini bir araya toplamak ve İslam düşmanlarından korumak için Nadi-el İmam Sadık (a.s) adından bir spor salonu yaptırdı. Salonun yanında gençlerin ibadetlerini yapmaları için bir de mescit yaptırdı.293

Seyyid Şerefuddin (r.a), bu günün genç kızlarının yarının anneleri olacaklarını, parlak bir geleceğin ve nesillerin iyi eğitilmesinin yolunun annelerden geçti-ğini çok iyi biliyordu.

Bu düşünceyle hicri 1361 yılında "ez-Zehra Med-resesini" kurarak onların eğitimine başladı. Ne yazık ki fazla bir zaman geçmeden Fransızların baskısıyla medrese kapatıldı. Seyyid hiçbir şeyden korkmadan yılsonuna kadar derslere kendi evinde devam etti. İkinci yıl büyük zahmetlerle medreseyi yeniden faa-liyete geçirdi.294

Seyyid Şerefuddin elinden geldiği kadar fakirlerin, düşkünlerin ve ezilmişlerin elinden tutardı. Evi fakir-ler ve kimsesizlerin sığınağıydı. Ömrünün sonlarına doğru hicri 1365 yılında fakir ve kimsesizlerin ihti-yaçlarını gidermek için yardım vakfını kurdu.295

292-Hayatu'ş-Şerefuddin, s.109. 293-en-Nassu ve'l İctihad, s.33. 294-Hayatu'ş-Şerefuddin, s.91. 295-en-Nassu ve'l İctihad, s.132-137.



Kerim Uçar û 415

SEYYİD ŞEREFUDDİN AMULİ'NİN (R.A) ESERLERİ

Seyyid Şerefuddin'in birçok eseri Fransızlar tara-fında yakılarak yok edildi. Tüm bunlara rağmen bir-çok konuda değerli ve paha biçilmez eserler yazarak İslam âlemine miras bıraktı.

Eserlerinden bazıları: 1-el-Fusulu'l Muhimme 2-el-Kelimatu'l Garra fi Tefzili'z-Zehra 3-el-Müracaat 4-en-Nassu vel İçtihad 5-Ebu Hureyre 6-Felsefetu'l Misak vel Vilayet 7-Subutu'l Esbab fi Silsileti'r-Ruvat 8-Muellefu'ş-Şia fi Sadri'l İslam 9-Zeyneb-u Kubra 10-Buğyetu'r-Rağibin fi Ehvali Al-i Şerefuddin

SEYYİD ŞEREFUDDİN AMULİ'NİN (R.A) VEFATI

Bir ömür hizmet ve mücadeleden sonra 8 Cemadiussani hicri 1377 yılında 87 yaşında ebedi yurduna göçtü. Matemli Sur halkı temiz bedenini İmam Ali'nin (a.s) türbesine götürerek o kutsal me-kânda üstadı Seyyid Muhammed Kazım Yezdi'nin yanına defnettiler.



Documents

PDF created with pdfFactory Pro trial version · 2020. 6. 20. · PDF created with pdfFactory Pro trial version