Perły polskiej natury

Dolina Biebrzy

Dolina Biebrzy to wielkie przestrzenie mokradeł, na długości ponad 100 km otaczające naturalną, wijącą się rzekę z

tysiącami zakoli i starorzeczy. Nigdzie w Europie nie ma już tak wielkiego – zajmującego prawie 100 tysięcy hektarów –

niezniszczonego obszaru o torowym podłożu.

Dno doliny nie wszędzie jest płaskie, zwłaszcza w jej południowej części sporo jest niewielkich wzniesień piaszczystych i żwirowych.

Wiosną, gdy woda wystąpi z brzegów, z ukwieconych wzniesień można podziwiać zalane łąki i pastwiska.

Dzięki wiosennym zalewom powstały przeróżne zbiorowiska roślinne, a wśród nich najcenniejsze – bagienne łąki z wielką ilością turzyc i

mchów oraz zarośla łęgowe, trzcinowiska, olsy i bory bagienne. Taka mozaika krajobrazów głównie wiosną, przy wysokim stanie wody

sprawia niezwykłe wrażenia – szczególnie o świcie i o zmierzchu, gdy zapada

zupełna cisza.

Rozległe tereny okresowo zalewane przez wodę sprzyjają w naszym klimacie

bujnemu rozowjowi świata roślin i zwierząt. Naliczono 920 gatunków roślin

naczyniowych, w tym 45 z Czerwonej Listy Roślin Zagrożonych w Polsce.

Występują tu 73 rodzaję zespołów roślinnych, w tym prawie wszystkie znane w

Polsce zbiorowiska siedlisk wodnych, bagiennych i torfowych. Niektóre z żyjących

tu gatunków roślin naczyniowych i mszaków, a także całe zbiorowiska roślinne

typowe dla północnej Europy, są u nas reliktami czasów lodowcowych. Należą do

nich np. brzoza niska, wierzba japońska, wełniaczka alpejska gnidosz królewski,

skalnica torfowiskowa, turzyca strunowa, a z pośród zespołów roślinnych np. ols

świerkowo-olszowy i mechowisko żłościńcowe .

Różnorodność zbiorowiska roślin jest podstawą bogatctwa zwierząt, unikalnego w skali

Europy. Żyje tu co najmniej 271 gatunków ptaków, w tym ponad 180 lęgowych można tu

spotkać takie rzadości, jak np. łabądź krzykliwy, świstun, dubelt, batalion, wodniczka, dzięcioł

białogrzbiety, rybitwa białoskrzydła, bocian czarny, orlik krzykliwy, orlik grubodzioby,

puchacz, bielik. Nic za tym dziwnego, że dolina Biebrzy została wpisana na Listę

Międzynarodowej Konwencji Ramsar, chroniącej najważniejsze na świecie miejsca życia

ptaków wodno-błotnych, i jest mękką orientologów z całego świata. Jest to także

najważniejsza w Polsce ostoja łosi i jedna z najważniejszych ostoi wilków. Występuje tu 48

gatónków ssaków (w tym 10 gatunków nietoperzy), ryby (36 gatunków), płazy (12 gatunków), gady (5gatunków). Osobliwością jest

występowanie minoga ukrainskiego, żyjącego poza Biebrzą w rzekach i zlewiskach Morza Czarnego. Słabo poznanna jest fauna

bezkręgowców, ale i tak doliczono się tu już prawie 800 gatunków motyli, 700 gatunków chrząszczy i 450 gatunków pająków .

Ten wspaniały ekosystem jest niezwykle delikatny. Od pierwszej połowy XIX wieku, gdy w środkowej szęści doliny wykopano kanały :

Augustowski , Rudzki i Woźnawiejski, poziom wód gruntowych pozostaje tam trwale obniżony, zbiorowiska roślin i zwierząt – zubożone, a w

bardziej suchych latach torfowe gleby są nawiedzane przez bardzo trudne do ugaszenia pożary, niszczące nieraz setki hektarów

Przeważająca część doliny Biebrzy wchodzi w skład największego w Polsce Biebrzańskiego Parku Narodowego, co jednak nie oznacza

zamknięcia jej przed ludźmi, a ochrona bagien nie sprowadza się tylko do zapobiegania

odwodnieniu terenu. Tak samo ważne jest przywracanie tradycyjnych form

gospodarowania: prawie połowa bagien to tereny prywatne, niegdyś użytkowanie jako

koszenie łąk i wypas zwierząt przestały być opłacalne, nastąpiła ekspensja zarośli

wierzb i zagajników brzozowych, co z kolei prowadzi do zanikania wielu innych

zbiorowisk i tworzących je gatunków, a także ptaków związanych z otwartymi

przestrzeniami, np. batalionów. Dzięki utworzeniu parku narodowego czynna ochrona

bagien biebrzańskich jest finansowana z zwierząt – zarówno z środków rządowych, jak

i funduszy europejskich.

Jaskinia Raj Jaskinię Raj, położoną nieopodal drogi Kielce-Chęciny, odkryto co najmniej dwukrotnie. Pierwszy raz dokonali tego

neandertalczycy 50-60 tysięcy lat temu; jaskinia była dla nich domem. Drugie, przypadkowe odkrycie wejścia do jaskini

miało miejsce w 1863 roku za sprawą mieszkańców pobliskiej wsi o nazwie Dobrzeczka. Jako pierwsi być można od wielu

tysięcy lat weszli do jaskini uczniowie krakowskiego Technikum Geologicznego i ich nauczycielka we wrześniu 1964 roku.

To, co zobaczyli, tak ich urzekło, że nadali jaskini nazwę „Raj”.

Jaskinia została wyrzeźbiona przez wodę w wapiennych skałach powstałych przed ponad 300 milionami lat, w dewonie – gdy dzisiejsze Góry

Świętokszyske były dnem morza. Sama jaskinia nie jest aż tak stara – proces jej powstania rozpoczął się „zaledwie” w ostatnich kilkunastu-

kilkudziesięciu milionach lat i przebiegał poprzez tzw. Zjawiska krasowe. W zmiennych warunkach atmosferycznych, pod działaniem wody

zawierającej dwutlenek węgla miało miejsce stopniowe wymywanie skał węglanowych, a

następnie poszerzanie powstałych szczelin i spękań. W ten sposób wewnątrz skał

kształtował się stopniowo labirynt korytarzy i komór, kilkakrotnie rozgałęziony, do

którego z powierzchni terenu prowadzi jedyny szczelinowaty otwór.

Łączna długość jaskini wynosi prawie 240 m. Już samo ukształtowanie jaskini – od

„komnat” wysokich na 8 m, po korytarze, przez które trudno się przecisnąć – mogły

oczarować każdego odkrywce. Jednak o pięknie jaskini decydują nieciekawe formy skalne

w postaci stalaktytów , kolumn o niezwykle różnorodnych kształtach, oraz „pereł

jaskiniowych” . Obrazu dopełniają odciski koralowców w ścianach jaskini, głazy oderwane

od stopu oraz jeziorka okresowo wypełniające się wodą.

Nowożytna historia jaskini Raj świadczy o tym, że można pogodzić ochronę skarbów

przyrody z udostępnieniem ich ogółowi społeczeństwa. Gdy w 1968 roku jaskinię wraz z

przyległym terenem objęto ochroną jak rezerwat przyrody, trwały tu już intensywne

badania naukowe, a równolegle także prace nad udostępnieniem turystom. Jaskinię

przystosowano w taki sposób, by mogły ją zwiedzać tysiące ludzi bez zaburzenia naturalnych procesów, które ją ukształtowały i nadal

kształtują.

Poczynając od 1972 roku, co roku jaskinię odwiedza ponad 100 tysięcy turystów, którzy

korzystają z takich udostępnień, jak światło elektryczne, chodniki wydrążone w skale i

mostki. Mogą także podziwiać u wejścia do jaskini liczne eksponaty – wśród nich wyroby

kultury materialnej „domowników” sprzed 50 tysięcy lat. Należeli oni do tzw. Kultury

mustierskiej, grupy szarenckiej. Być może było to stanowisko wysunięte najdalej na

północ – podobne odkryto

na terenie Węgier i byłej

Jugosławii.

Wodospad Szklarki

Potok Szklarka wypływa spod Śląskiego Grzbietu i w Sym dolnym biegu, przed połączeniem z Kaminną, na granicy gmin

Szklarska Poręba Piechowice płynie wspaniałym, granitowym, wilgotnym wąwozem czterystumetrowej długości. Wąwóz

ten uformował się w wyniku zjawisk tektonicznych erozji wstecznej polegającej m.in. na cofaniu się wodospadu w kierunku

działu wodnego. W połowie długości wąwozu, na wysokości 520 m n.p.m. znajduje się Wodospad Szklarki – jeden z

najpiękniejszych polskich wodospadów, drugi co do wielkości (po Wodospadzie Kamieńczyka) w Karkonoszach.

Spadająca z hukiem ponadtrzynastumetrową kaskadą o trójkątnym zarysie woda, niosąca materiał skalny, żłobi u podstawy wodospadu

przepastną głębie – kocioł eworsyjny. Bardzo strome ściany wąwozu, wznoszące się na

kilkadziesiąt metrów, porośnięte są naturalnym, starym lasem jodłowo-bukowym.

Malowniczość wodospadu, wąwozu i ich otoczenia sąsiedztwo pięknych lasów ze starymi

świerkami, bukami, modrzewiami, wiązami, a także skałek tj. „Mszaki” , „Ptak” i „Okap” –

sprawiały, że miejsce to jest tłumnie odwiedzane przez turystów. Wodospad jest bardzo łatwo

dostępny, za równo dzięki sąsiedztwu Jelnia Góra-Jakuszyce, jak również poprzez szlaki

turystyczne ze schroniska pod łapskim szczytem (szczególnie piękna trasa prowadząca lasem

wzdłuż potoku Szklarka) i z centrum Szklarskiej Poręby. Dojście do wodospadu od strony

parkingu dostosowane jest także do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wodospad Szklarki

jest chyba najczęściej uwiecznianym na widokówka i rycynach skarbem Karkonoskiej

przyrody. Jego popularność ma długą historię co najmniej od połowy XIX wieku przybywali tu

kuracjusze z Cieplic dla których dodatkowa atrakcją była pobliska wytwórnia kwasu

siarkowego. Jej właściciel, Preller zbudował istniejącą do dziś ścieżkę, prowadzącą do

wodospadu wzdłuż prawego brzegu Kamiennej. W 1868 roku nad wodospadem utworzono

oberż; obecnie jest to schronisko o nazwie Kochanówka. Podobnie jak na Kamieńczyku, na

Szklarce też istniało kiedyś stawidło piętrzące wodę powyżej wodospadu, otwierane za opłatą

dla pokazywanie potęgi żywiołu. Zarówno sam wodospad, jak i wąwóz oraz ich otocznie

stanowią rezerwat ścisły, enklawę Karkonoskiego Parku Narodowego poza jego zawartym obszarem.

Kaskady Rodła

Największa polska rzeka – Wisła – zaczyna się dwoma niewielkimi potoczkami : Czarną Wisełką i Biała Wisełką ,

spływającymi ze zboczy Baraniej Góry . krótszy z nich, lecz mimo to niosący więcej wody, to biała Wisełka o długości 6 km,

która ma źródło na wysokości 1100 m n.p.m. przy osuwisku skalnym o nazwie „Wantule im. Ludwika Zesznera „ . Gdy

przemierza sie niebieski szlak, biegnący wzdłuż jaru Białej Wisełki od strony Jeziora Czarniańskiego lub od osuwiska

skalnego, po dotarciu, gdzie kończy się utwardzona droga przeczyć przeoczyć niezwykłej kaskady szesnastu progów

skalnych. Są to Kaskady Rodła – najpiękniejsza forma skalna, a może w ogóle najpiękniejszy twór przyrody w całych

Beskidach.

Rodło to znak stworzony w okresie międzywojennym przez Polaków działających w Związku polaków w Niemczech – organizacji walczącej o

przyznanie polakom praw mniejszości narodowej. Rodło

przedstawia bieg Wisły z zaznaczeniem Krakowa znak ten

(zamiast zakazanego białego orła) symbolizował poczucie

łączności z Polską. Kaskady Rodła powstały w wyniku

procesów erozji wstecznej na wysokości niespełna 700 m

n.p.m., gdzie spotykają się dwie różne formacje skalne

budujące Beskid Śląski: górne, najpiękniejsze progi o

wysokości 5m i 3,5m zostały wyrzeźbione w warstwach

istebniańskich, natomiast dolne - w warstwach godulskich.

Pod każdym z progów znajdują się zagłębienia wyrzeźbione w

skalistym dnie (kotły eworsyjne). Bardzo wiele uroków

dodaję Kaskadą Rodła niezwykłe otocznie. Zbocz jaru są

bowiem porosi śnięte przez wspaniały starodrzew jodłowo-

świerkowy liczący ponad 170 lat. Wysokość drzew sięga 40m,

a obwody pni niektórych z nich przekraczają 3m. W cieniu

starych drzew rosną buki, jodły i świerki, które kiedy

zastąpią sędziwie olbrzymy po ich naturalnej śmierci. Nazwę „Kaskady Rodła” nadano wodospadom w 1987 roku, w 65. Rocznice Związku

Polaków w Niemczech, z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Wisły. W uroczystości uczestniczyło kilkunastu przedwojennych działaczy

związku m.in. Edmund Osmańczyk – autor nazwy znaku wisła i rodło są dla wielu z nas sybolem polskości. Kaskady Rodła zasługują na range

symbolu najważniejszej polskiej rzeki.

Dolina Pięciu Stawów Polskich

Spośród 43 tatrzańskich jezior, aż 6 znajduje się Dolinie Pięciu Stawów Polskich, stanowiącej wraz z Doliną Roztoki

najbardziej niedostępną dla ludzi część polskich Tatr.

Wszystkie te stawy: Wielki, Czarny, Zadni, Przedni, Mały oraz (zwykle nie liczone) Wołowe Oko to pozostałość lodowców

górskich , które niegdyś wyżłobiły w litym granitowym podłożu

głębokie misy. Po ociepleni i stopnieniu lodowców misy te

wypełniły się wodą największą z nich jest dziś Wielki Staw –

drugie pod względem wielkości tatrzańskie jezioro, o

powierzchni 34 ha i głębokości aż 75 m, (co czyni go drugim

najgłębszych jezior w Polsce), najniżej położone (1664 m n.p.m.)

w całej dolinie. Daje ono początek potokowi Roztoka. Zadni Staw,

o powierzchni 6,5 ha, położony u podnóża Walentynkowego

Wichru jest jednym z najwyżej położonych jezior tatrzańskich

(1890 m n.p.m.) i przez większą cześć roku jego zieloną tafle

pokrywa lód (zdarza się topnieje dopiero w lipcu). Także i ten

staw jest bardzo głęboki (31,6 m,) otaczają go usypiska. Z

Zadniego Stawu wypływa potok wpadający do położonego nieco

niżej Wolego Oka – niewielkiego bezodpływowego jeziorka o

powierzchni niespełna 0,2 ha. Ta niezbyt gościna dla ludzi okolica

odwiedzana jest głównie przez kozice i świstaki. Tutejsze szlaki, przeznaczone dla taterników i doświadczonych turystów,

prowadzą stąd na Zawrat, Kozią Przełęcz, Kozi Wierch, Krzyżne, Szpiglosową Przełęcz do Morskiego Oka przez Opalone, a

także w dół, wzdłuż Doliny Roztoki do Doliny Białki.